ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Բանկը պահանջել է պարտադիր ճանաչել «Հայաստանի բանկերի միության Ֆինանսական արբիտրաժ» հիմնարկի միանձնյա արբիտրաժային տրիբունալի 30․05․2016 թվականի թիվ 18-03/02/16 վճիռը և դրա հիման վրա տրամադրել կատարողական թերթ։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշմամբ Բանկի դիմումը բավարարվել է և որոշվել է պարտադիր ճանաչել «Հայաստանի բանկերի միության Ֆինանսական արբիտրաժ» հիմնարկի միանձնյա արբիտրաժային տրիբունալի 30․05․2016 թվականի թիվ 18-03/02/16 վճիռն ու դրա հիման վրա տրամադրել կատարողական թերթ։

Բանկի կողմից փոստային առաքման եղանակով 25․04.2018 թվականին ներկայացվել է կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմում:

Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.02.2019 թվականի որոշմամբ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ Բանկի դիմումը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.06.2019 թվականի որոշմամբ «Նարեկ Ղազարյան» ՍՊԸ-ի և երրորդ անձ Ենոք Ղազարյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.02.2019 թվականի որոշումը վերացվել է ու կայացվել է նոր դատական ակտ՝ Բանկի դիմումը մերժվել է։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 14․05․2021 թվականի որոշմամբ Բանկի բողոքը բավարարվել է՝ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.06.2019 թվականի որոշումը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության։

Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 28․07․2023 թվականի որոշմամբ Բանկի դիմումը՝ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ, մերժվել է։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 20․12․2023 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 28․07․2023 թվականի որոշումը թողնվել է օրինական ուժի մեջ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել «Նարեկ Ղազարյան» ՍՊԸ-ն:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է Սահմանադրության 10-րդ, 60-րդ, 61-րդ և 63-րդ հոդվածները «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածը, «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ ու 24-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի 145-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածը։

Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ գործում բացակայում են Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումը և կատարողական թերթերը Բանկին փոստային կապի միջոցով առաքած լինելու կամ առձեռն հանձնած լինելու վերաբերյալ ապացույցները։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը չէր կարող 19․12․2016 թվականին կայացված ակտը, որը առավելագույնը պետք է առաքվեր մինչև 22․12․2016 թվականը, ուղարկել «Արարատբանկ» ԲԲԸ-ին Երևանի Պուշկինի փողոցի թիվ 19 հասցեով, քանի որ այդ պահին դեռևս տեղի չէր ունեցել «Արարատբանկ» ԲԲԸ-ի և «Զարգացման Հայկական Բանկ» ԲԲԸ-ի միջև միացման գործընթացը։ Այդ հանգամանքը հաստատում է, որ որոշումը Բանկին ուղարկել է ավելի ուշ՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված ժամկետի խախտմամբ, և այդ հանգամանքն ինչպես Դատարանի, այնպես էլ Վերաքննիչ դատարանի համար չէր կարող ձևավորել ներքին համոզմունք այն մասին, որ Բանկն ավելի վաղ է եղել տեղեկացված։

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև Բանկի կողմից ներկայացված այն տեղեկությունը, որ դատարանի 19․12․2016 թվականի որոշումը Բանկն ստացել է 11․04․2018 թվականին, և այդ առումով Բանկը չէր կարող պարտավորություն կրել ապացուցելու իր կողմից որոշումն ստանալու ժամկետը հաստատելու փաստն ու այն չիրականացնելու հիմքով կրել բացասական հետևանքներ։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ Դատարանը, բաշխելով ապացուցման բեռը կողմերի միջև և Բանկի համար սահմանելով պարտավորություն՝ ապացուցելու 19․12․2016 թվականին կայացված որոշումը ստանալու հանգամանքը, Բանկի համար սահմանել է մի պարտավորություն, որը գործնականում հնարավոր չէ իրականացնել, քանի որ 19․12․2016 թվականին կայացված որոշումը Բանկին չի ուղարկվել փոստային կապի միջոցով, այլ հանձնվել է Բանկի աշխատակցին առձեռն և առանց ծրարի, իսկ Բանկի աշխատակցին առձեռն հանձնելու վերաբերյալ ապացույցը պետք է գտնվեր ոչ թե Բանկում, այլ դատական գործի նյութերում, որը սակայն բացակայում է։ Ընդ որում, ինչպես Դատարանը, այնպես էլ Վերաքննիչ դատարանը գիտակցել են, որ այդ ապացույցը պետք է արդեն իսկ առկա լիներ քաղաքացիական գործի նյութերում և Բանկը չէր կարող ապահովել այդ ապացույցը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 20․12․2023 թվականի որոշումը և այն փոփոխել։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Բանկի ներկայացրած բողոքն անհիմն է և ենթակա է մերժման, քանի որ ինչպես Դատարանը, այնպես էլ Վերաքննիչ դատարանը, կայացրել են արդարացի որոշումներ, իսկ վճռաբեկ բողոքում ներկայացված հիմնավորումները բավարար չեն վճռաբեկ բողոքը վարութ ընդունելու համար։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը 19.12.2016 թվականին որոշում է կայացրել Բանկի դիմումը բավարարելու՝ «Հայաստանի բանկերի միության Ֆինանսական արբիտրաժ» հիմնարկի միանձնյա արբիտրաժային տրիբունալի 30.05.2016 թվականի թիվ 18-03/02/16 վճիռը պարտադիր ճանաչելու և դրա հիման վրա «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով կատարողական թերթ տրամադրելու մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 35-37)․

2) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշման հիման վրա 19.12.2016 թվականին տրամադրվել են կատարողական թերթեր (հատոր 1-ին, գ.թ. 38-41)․

3) գործում առկա է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումը և վերը նշված կատարողական թերթերը նաև Բանկին ուղարկելու վերաբերյալ կազմված գրություն, որի վրա առկա չէ այն կազմելու ամսաթիվը, ինչպես նաև գործում բացակայում են նշված գրությունը Բանկին ուղարկելու և այն վերջինիս կողմից ստացված լինելու փաստը հաստատող ապացույցները.

4) Բանկը փոստային առաքման եղանակով 25.04.2018 թվականին դիմում է ներկայացրել «Կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու» վերաբերյալ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ խնդրելով վերականգնել վերը նշված կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը՝ դրանում նշելով, որ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու վերը նշված կատարողական թերթերը Բանկում մուտքագրվել են 11.04.2018 թվականին, որի պայմաններում կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու ժամկետը Բանկը բաց է թողել իր կամքից անկախ պատճառներով (հատոր 1-ին, գ.թ. 42-44)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

 Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել Սահմանադրության 10-րդ, 60-րդ, 61-րդ, 63-րդ ու 74-րդ հոդվածների, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի, «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու առանձնահատկություններին։

Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և հավասարապես պաշտպանվում են սեփականության բոլոր ձևերը:

Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք:

Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

Սահմանադրության 74-րդ հոդվածի համաձայն` հիմնական իրավունքները և ազատությունները տարածվում են նաև իրավաբանական անձանց վրա այնքանով, որքանով այդ իրավունքները և ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում է նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք (...):

Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք (...)։

 «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 1­ին հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն՝ նույն օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության դատարանների (...) դատական ակտերի, ինչպես նաև արբիտրաժային տրիբունալների վճիռների (...) հարկադիր կատարումն ապահովելու պայմանները և կարգը։

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկադիր կատարման միջոցների կիրառման հիմքը նույն օրենքով սահմանված կարգով տրված կատարողական թերթն է (...):

Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ օրենսդիրը դատական ակտերի հարկադիր կատարման վարույթի հետ կապված հարաբերությունները կարգավորել է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով, որի համաձայն՝ դատական ակտերի հարկադիր կատարման, այսինքն՝ կատարողական գործողություններ իրականացնելու հիմքերից է օրենքով սահմանված կարգով տրված կատարողական թերթը:

Անդրադառնալով դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտի էությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը պարտադիր է բոլորի համար և ենթակա է կատարման դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության միջոցով՝ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված կանոններին համապատասխան, իսկ հարկադիր կատարման, այսինքն՝ կատարողական գործողություններ իրականացնելու միակ հիմքն օրենքով սահմանված կարգով տրված կատարողական թերթն է։ Դատական ակտի հարկադիր կատարման կառուցակարգն ամբողջական է դարձնում դատավարությունը և ապահովում է շահագրգիռ անձի պահանջների բավարարումը: Այս առումով Վճռաբեկ դատարանը, անհրաժեշտ է համարել հիշատակել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի ամրագրած իրավական դիրքորոշումն այն մասին, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1–ին մասով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը կդառնա երևակայական իրավունք, եթե պետության իրավական համակարգը թույլ տա, որ վերջնական և պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշումները մնան անկատար, դժվար կլինի պատկերացնել, որ Կոնվենցիայի 6–րդ հոդվածը, մանրամասն նկարագրելով կողմերին տրամադրվող դատավարական երաշխիքները, չպաշտպանի դատական որոշումների կատարումը: Դատական ակտերի կատարման նկատմամբ Կոնվենցիայի 6–րդ հոդվածի գործողության բացառումը կհանգեցնի իրավունքի գերակայության սկզբունքի հետ անհամատեղելի իրավիճակների: Ցանկացած դատարանի կողմից կայացված որոշման կատարում պետք է դիտվի որպես «դատաքննության» բաղկացուցիչ մաս (տե´ս, ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Լոռու մարզային բաժնին ընդդեմ ընդդեմ Անուշ Իսպիրյանի ՎԴ6/0076/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ թեև Սահմանադրությունը և Կոնվենցիան ուղղակիորեն չեն ամրագրում դատական ակտերի կատարման իրավունքը որպես արդար դատաքննության իրավունքի բաղադրիչ, սակայն դատական ակտերի կատարումը դիտարկվում է որպես արդար դատաքննության բաղկացուցիչ տարր. այն ունի բացառիկ նշանակություն արդարադատության արդյունավետ կենսագործման համար, քանի որ մարդու խախտված իրավունքների դատական պաշտպանության իրավունքը չի կարող երաշխավորված իրացվել, եթե վերջինիս խախտված իրավունքների վերականգնման վերաբերյալ վերջնական դատական ակտը մնում է անկատար (տե´ս «Յունիբանկ» ԲԲԸ-ն ընդդեմ «Հրաշք Ապագա» ՍՊԸ-ի թիվ ԼԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Սահմանադրական դատարանը 24.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1115 որոշման շրջանակներում բացահայտելով դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտի տեղը և դերը դատական պաշտպանության ու արդար դատաքննության ինստիտուտների համակարգում, ինչպես նաև «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետի վերականգնման հետ կապված հարաբերությունների կարգավորման տրամաբանությունը, իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտի նպատակը վերջին հաշվով խախտված իրավունքները վերականգնելու նկատառումներով արդարադատության իրականացման արդյունքում ընդունված ակտի կատարման ապահովումն է: Դատական ակտերի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքն ածանցվում է դատարանի մատչելիության և արդար դատաքննության սահմանադրական իրավունքներից, որպիսի պայմաններում այդ իրավունքը պետք է վերապահվի դատավարության այն մասնակցին, որի խախտված իրավունքը վերականգնելու նպատակով ընդունված է համապատասխան դատական ակտ կամ դատական գործառույթներ իրականացնող մարմնի ակտ, հակառակ պարագայում կիմաստազրկվեն ոչ միայն պետական, այդ թվում` դատական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների և արդար դատաքննության սահմանադրական իրավունքները, այլև ընդհանրապես արդարադատության ու դատական գործառույթներ իրականացնող այլ մարմինների համակարգի գոյությունը: Հետևաբար` դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտը հանդիսանում է դատարանի մատչելիության իրավունքի բաղադրատարր և Սահմանադրության 19-րդ հոդվածում ամրագրված` «իր գործի հրապարակային քննության»` որպես դատավարական գործընթացի փուլ:

Միևնույն ժամանակ անդրադառնալով այն հարցի պարզաբանմանը, թե արդյո՞ք դատարանի իրավունքն է ոչ միայն կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետի պատճառները հարգելի ճանաչելու հանգամանքի հաստատումը, այլև բաց թողնված ժամկետը հարգելի ճանաչելու պարագայում նաև բաց թողնված ժամկետի վերականգնման հարցի լուծումը, նույն որոշմամբ նշել է, որ օրենքը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու իրավունքը տվել է դատարանին, ինչն իրավաչափ է: Դատարանը, քննելով դիմումը, անդրադառնում է կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու ժամկետը հարգելի ճանաչելու նպատակով պահանջատիրոջ ներկայացրած պատճառների հիմնավորվածությանը։ Այն պարագայում, երբ դատարանը հարգելի է համարում ներկայացված պատճառները, ապա վերականգնում է կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը: Օրենսդիրը դատարաններին օժտել է հայեցողական լիազորությամբ՝ ժամկետների բացթողումը հարգելի ճանաչելուց բացի, վերականգնել կամ չվերականգնել ժամկետների բացթողումը: Նշված դատական հայեցողությունը չի կարող մեկնաբանվել այնքան լայն, որ խաթարվի այլոց իրավունքների և ազատությունների, ներառյալ՝ դրանց պաշտպանության իրավունքի էությունը կամ անհարկի սահմանափակվի դրանց իրացումը: 18.10.2011 թվականի ՍԴՈ-996 որոշման մեջ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ` «... Ինչ վերաբերում է դատական հայեցողությանը, ապա այն ունի իր սահմանները և չի կարող փոխել իրավանորմի բնույթը կամ քննարկման առարկա դարձնել դրա նպատակահարմարության խնդիրը: Դատական հայեցողությունն ընտրություն կատարելու իրավասություն է՝ այնպիսի հնարավոր տարբերակների միջև, որոնք բոլորն էլ օրինական են»: Պետք է ապահովվի հայեցողական լիազորության իրավաչափ և ոչ կամայական իրականացումը, այն պետք է լինի հստակ, միակերպ ընկալելի իրավահարաբերության կողմերի համար։

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` կատարողական թերթ ստանալու համար դիմումը ներկայացվում է մեկ տարվա ընթացքում, եթե օրենքով այլ բան սահմանված չէ` սկսած այն օրվանից, երբ օրինական ուժի մեջ է մտել դատական ակտը:

Նշված իրավանորմի բովանդակությունից բխում է, որ օրենդիրը կատարողական թերթ ստանալու համար դիմում ներկայացնելու ժամկետը տվյալ դեպքում պայմանավորել է դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտած լինելու հանգամանքով՝ որպես այդպիսի ժամկետ սահմանելով այդ ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մեկ տարին:

Մինչև 04․08․2019 թվականը գործած խմբագրությամբ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ քաղաքացի-պահանջատիրոջ կողմից կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու ժամկետը հարգելի ճանաչված պատճառներով բաց թողնելու դեպքում դատարանը կարող է այն վերականգնել:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ պահանջատերը բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումը ներկայացնում է կատարողական թերթ տված դատարան: Դատարանը դիմումը քննում է այն ստանալու օրվանից տասնօրյա ժամկետում: Պահանջատերը և պարտապանը պատշաճ ձևով տեղեկացվում են դատական նիստի ժամանակի և վայրի մասին: Նրանց չներկայանալն արգելք չէ դիմումի քննության համար:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դիմումի քննության արդյունքներով դատարանը կայացնում է որոշում:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Դատարանի որոշումը կարող է բողոքարկվել:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ դատական ակտի հիման վրա տրված կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու ժամկետների հարցում առկա իրավական խնդիրը լուծելու օրենսդրությամբ նախատեսված միակ միջոցը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու կառուցակարգն է, որը սահմանված է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածով և կատարվում է հետևյալ ընթացակարգով.

1) կատարողական թերթով պահանջատեր հանդիսացող անձը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմում է ներկայացնում կատարողական թերթ տված դատարան,

2) կատարողական թերթ տված դատարանը քննում է կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումը այն ստանալու օրվանից տասնօրյա ժամկետում,

3) այդ դիմումի քննության արդյունքներով կատարողական թերթ տված դատարանը կայացնում է որոշում՝ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի ճանաչելու և բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու կամ դիմումը մերժելու մասին:

Վերոգրյալից հետևում է, որ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը համապատասխան դատարանի կողմից վերականգվում է միայն այն դեպքում, երբ այդ ժամկետը բաց թողնելու պատճառը նույն դատարանի կողմից ճանաչվում է հարգելի: Այլ կերպ ասած, օրենսդիրը կատարողական թերթով պահանջատեր հանդիսացող անձին կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու հնարավորություն է ընձեռել ոչ թե բոլոր, այլ միայն այն դեպքերում, երբ պահանջատերը նշված ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառով:

Այն դեպքում, երբ դատական ակտի հիման վրա տրված կատարողական թերթով պահանջատերը բաց է թողել այդ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու՝ օրենքով նախատեսված մեկամյա ժամկետը, ապա կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումի առկայության պայմաններում կատարողական թերթ տված դատարանը պարտավոր է հաշվի առնել կատարողական թերթը կատարման չներկայացնելու հիմքում ընկած բոլոր փաստական հանգամանքները և վերականգնել բաց թողած ժամկետը, եթե դա պայմանավորված է եղել դատական ակտով որոշված պարտավորությունը դատական ակտի ուժի մեջ մտնելու օրվանից հետո մեկ տարին գերազանցող ժամկետով կամ պարտապանի կողմից դատական ակտի կամավոր կատարման ընդհատմամբ, երբ պարտատիրոջ կարծիքով սպառվել է դատական ակտի կամավոր կատարման հնարավորությունը։ Նշված մոտեցման ցուցաբերման դեպքում միայն հնարավոր կլինի ապահովել պարտատիրոջ և պարտապանի շահերի հավասարակշռված պաշտպանությունը (տե'ս «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ «Հրաշք Ապագա» ՍՊԸ-ի թիվ ԼԴ/0039/04/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ մինչև 01․04․2018 թվականը գործած խմբագրությամբ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով պահանջատիրոջ համար սահմանված է եղել մեկ տարի ժամկետ` դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից, դրա հիման վրա տրված կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու համար, նշված ժամկետով սահմանափակելով նաև պարտատիրոջ` դատական ակտից բխող պահանջի իրավունքի իրացման հնարավորությունը: Միաժամանակ, օրենսդիրը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու համար սահմանված մեկ տարվա ժամկետը չպահպանվելու պարագայում նախատեսել է վերոհիշյալ ժամկետը վերականգնելու իրավական հնարավորություն՝ բաց թողնված ժամկետը դատարանի կողմից հարգելի ճանաչելու կառուցակարգ:

Օրենսդիրը պարտատիրոջ համար սահմանել է անհրաժեշտ գործիքակազմ՝ վերջնական դատական ակտի կատարումն ապահովելու և խախտված իրավունքները վերականգնելու համար՝ ամրագրելով նաև կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու հնարավորություն, ինչը, սակայն, չի կարող հիմք հանդիսանալ դատական ակտի կատարման ձգձգման և հանգեցնել իրավահարաբերության մյուս կողմի՝ պարտապանի իրավունքների ոտնահարմանը։

Կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու հանգամանքները ենթակա են պարզման քաղաքացիադատավարական օրենսդրությամբ սահմանված ապացուցման կանոններով՝ հաշվի առնելով նաև այդ կանոնների մեկնաբանության կապակցությամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի ձևավորած նախադեպային պրակտիկան:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է նաև դատարանի դատական ակտն օրենսդրությամբ սահմանված ժամկետում անձին չհանձնելու իրավական հետևանքներին: Մասնավորապես՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ դատական ակտի հանձնման կոնկրետ եղանակ չսահմանելով հանդերձ՝ Կոնվենցիան և դրա կիրառումը պահանջում են, որպեսզի անձի իրավունքների իրացումը սերտորեն փոխկապակցված լինի դատարանի կայացրած ակտին ծանոթանալու իրական հնարավորության հետ:

Այս կապակցությամբ Սահմանադրական դատարանն իր 09.02.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1254 որոշմամբ արձանագրել է, որ օրենսդրորեն պետք է սահմանվեն անհրաժեշտ և բավարար երաշխիքներ դատական ակտը գործին մասնակցող անձանց կողմից ամբողջությամբ ու ողջամիտ ժամկետում ստանալու և դատարանի մատչելիության ու արդար դատաքննության իրենց իրավունքն արդյունավետ իրացնելու համար: Վերը նշված իրավական դիրքորոշումները կիրառելի են նաև արբիտրաժի վճռի հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ իրավակարգավորումների նկատմամբ: Դատարանը, քննելով արբիտրաժի վճռի հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումը, որոշում է կայացնում դիմումը բավարարելու կամ մերժելու մասին: Այն դեպքում, երբ դատարանը որոշում է բավարարել դիմումը և արբիտրաժի վճռի հարկադիր կատարման համար տրամադրել կատարողական թերթ, պարտավոր է ինչպես դատարանի որոշումը, այնպես էլ կատարողական թերթը պահանջատիրոջն ուղարկել օրենքով սահմանված ժամկետում, որպեսզի պահանջատերը հնարավորություն ունենա օրենքով սահմանված ժամկետում կատարողական թերթը ներկայացնել կատարման: Ներկա իրավակարգավորումների պայմաններում դատարանների վրա է դրված պահանջատիրոջ դիմումի հիման վրա կատարողական թերթն էլեկտրոնային եղանակով հարկադիր կատարման ծառայություն ուղարկելու պարտականությունը, մինչդեռ նախկին իրավակարգավորումների պայմաններում կատարողական թերթը հարկադիր կատարման ծառայություն էր ներկայացնում պահանջատերը, որպիսի հանգամանքի հաշվառմամբ էլ դատարանները պարտավոր էին պահանջատիրոջ՝ կատարողական թերթ տրամադրելու վերաբերյալ դիմումը բավարարելու դեպքում կատարողական թերթը պատշաճ ուղարկել պահանջատիրոջը, որպեսզի վերջինս հնարավորություն ունենա օրենքով սահմանված մեկամյա ժամկետում հարկադիր կատարման ներկայացնել այն: Ընդ որում, պահանջատիրոջ կողմից կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու դիմումի քննության ժամանակ էական նշանակություն ունի այն հարցի պարզումը, թե երբ է վերջինս ստացել կատարողական թերթը: Կատարողական թերթը պահանջատիրոջ կողմից ստանալու ստույգ օրը հաստատված համարելու դեպքում միայն հնարավոր կլինի արձանագրել, թե արդյո՞ք պահանջատերն ունեցել է բավարար ժամանակ՝ կատարողական թերթն օրենքով սահմանված ժամկետում հարկադիր կատարման ներկայացնելու համար: Մինչդեռ այն դեպքում, երբ չկան բավարար ապացույցներ՝ պարզելու համար կատարողական թերթը պահանջատիրոջ կողմից ստանալու ստույգ օրը, ապա հնարավոր չէ եզրահանգման գալ առ այն, որ պահանջատերն ունեցել է հնարավորություն օրենքով սահմանված ժամկետում հարկադիր կատարման ներկայացնելու կատարողական թերթը: Հետևաբար նման դեպքերում կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը պետք է իրավունքի ուժով վերականգնվի (տե'ս ըստ «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ի դիմումի թիվ ԵԿԴ/0736/17/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.01.2022 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի վերոհիշյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ․

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը 19.12.2016 թվականին որոշում է կայացրել Բանկի դիմումը բավարարելու՝ «Հայաստանի բանկերի միության Ֆինանսական արբիտրաժ» հիմնարկի միանձնյա արբիտրաժային տրիբունալի 30.05.2016 թվականի թիվ 18-03/02/16 վճիռը պարտադիր ճանաչելու և դրա հիման վրա «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով կատարողական թերթ տրամադրելու մասին։ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշման հիման վրա 19.12.2016 թվականին տրամադրվել են կատարողական թերթեր։

Գործում առկա է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումը և վերը նշված կատարողական թերթերը նաև Բանկին ուղարկելու վերաբերյալ կազմված գրությունը, որի վրա առկա չէ ինչպես այն կազմելու ամսաթիվը, այնպես էլ գործում բացակայում են նշված գրությունը Բանկին ուղարկելու և այն վերջինիս կողմից ստացված լինելու փաստը հավաստող ապացույցները։

Բանկը փոստային առաքման եղանակով 25.04.2018 թվականին դիմում է ներկայացրել «Կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու» մասին Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ խնդրելով վերականգնել վերը նշված կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը՝ դրանում նշելով, որ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու վերը նշված կատարողական թերթերը Բանկում մուտքագրվել են 11.04.2018 թվականին, որի պայմաններում կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու ժամկետը Բանկը բաց է թողել իր կամքից անկախ պատճառներով։

Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.02.2019 թվականի որոշմամբ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ Բանկի դիմումը բավարարվել է:

Նշված որոշման դեմ վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել «Նարեկ Ղազարյան» ՍՊԸ-ն և երրորդ անձ Ենոք Ղազարյանը։ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.06.2019 թվականի որոշմամբ «Նարեկ Ղազարյան» ՍՊԸ-ի և երրորդ անձ Ենոք Ղազարյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.02.2019 թվականի որոշումը վերացվել է ու կայացվել է նոր դատական ակտ՝ Բանկի դիմումը մերժվել է։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 14․05․2021 թվականի որոշմամբ Բանկի բողոքը բավարարվել է՝ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.06.2019 թվականի որոշումը բեկանվել է, և գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության նաև այն պատճառաբանությամբ, որ «Բանկը բաց է թողել կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու օրենքով սահմանված մեկ տարի ժամկետը: Բանկը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումով հայտնել է, որ կատարողական թերթերի բնօրինակները ստացել է 11.04.2018 թվականին: Բանկը նշված դիմումին կից չի ներկայացրել կատարողական թերթերը 11.04.2018 թվականին ստանալը հավաստող որևէ ապացույց: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ տվյալ դեպքում առկա չէ ապացույց առ այն, թե Բանկը երբ է ստացել կատարողական թերթերը պարունակած առաքանին (գործում առկա չեն կատարողական թերթերը Բանկի կողմից ստանալը հավաստող ծանուցագրերը): Նշվածը հաշվի առնելով Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ չնայած Բանկը չի կարող կրել կատարողական թերթերը իր կողմից ստանալը հավաստող ծանուցագրերը գործի նյութերում առկա չլինելու բացասական հետևանքը (Դատարանի կողմից իր պարտականության ոչ պատշաճ կատարման բացասական հետևանքը), այնուամենայնիվ Բանկի կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումի լուծման համար անհրաժեշտ է պարզել Բանկի կողմից ներկայացված փաստերի առկայությունը։ Դատարանի թիվ ԴԴ-17 ուղեկցող գրությամբ որոշման և կատարողական թերթերի բնօրինակները փոստային առաքմամբ Բանկում 11.04.2018 թվականի մուտքագրման հանգամանքները»։

Գործի նոր քննության ընթացքում Դատարանը, պատճառաբանելով, որ՝

- «Բանկը կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին դիմումով հայտնել է, որ կատարողական թերթերի բնօրինակները ստացել են 2018թ. ապրիլի 11-ին»,

- «Դատարանը, ապացուցման բեռով նշված փաստի, այսինքն՝ կատարողական թերթերը 2018թ. ապրիլի 11-ին ստանալու ապացուցման պարտականությունը դրել է Բանկի վրա, սակայն նշված փաստի վերաբերյալ Բանկի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց»,

28․07․2023 թվականին որոշում է կայացրել Բանկի դիմումը՝ կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին, մերժելու մասին։

Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանելով, որ՝

- «Գործի նոր քննության ընթացքում, Բանկի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց՝ ի հիմնավորումն իր վկայակոչած հանգամանքի առ այն, որ կատարողական թերթերը Բանկում մուտքագրվել են 11.04.2018թ.: Փաստերի նման դասավորվածությունից հետևում է, որ փաստորեն վիճելի է մնացել Բանկի վկայակոչած փաստը, ինչից ելնելով էլ Դատարանն իրավամբ դրանից բխող բացասական հետևանքները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 6-րդ մասի ուժով, դրել է Բանկի վրա»,

- «Բանկը, 2016թ. կատարողական թերթ ստանալու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու պայմաններում ողջամտության սահմաններում ինքնուրույն պետք է հետամուտ լիներ կատարողական թերթ ստանալուն և ժամանակին կատարման ներկայացմանը, որից սակայն զերծ է մնացել»,

- «(․․․) Բանկը այլևս պետք է (․․․) միջոցներ ձեռնարկեր իր վկայակոչած փաստն ապացուցելու համար, որի փաստացի հնարավորությունն ունեցել է՝ կամ առաքանին պարունակող ծրարը, որի վրա առկա է ստացման ամսաթիվը, Դատարան ներկայացնելով, կամ համապատասխան ապացույցը ազգային կապի օպերատորից պահանջելու մասին միջնորդություն ներկայացնելով, որպիսի գործողությունների կատարումից, սակայն, Բանկը, սեփական անգործության հետևանքով, զերծ է մնացել»,

- «Բանկը, 2016թ. կատարողական թերթ ստանալու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու պայմաններում ողջամտության սահմաններում ինքնուրույն պետք է հետամուտ լիներ կատարողական թերթ ստանալուն և ժամանակին կատարման ներկայացմանը, որից սակայն զերծ է մնացել»,

20․12․2023 թվականին որոշում է կայացրել Բանկի բերած վերաքննիչ բողոքը մերժելու, և Դատարանի 28․07․2023 թվականի որոշումն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին։

Վերը նշված դիրքորոշումների համատեքստում գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ։

Սույն գործի փաստերի համադրված վերլուծությունից բխում է, որ Բանկը բաց է թողել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշման հիման վրա նույն օրը տրամադրված կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու համար օրենքով սահմանված մեկ տարվա ժամկետը, որպիսի հանգամանքից ելնելով՝ դիմում է ներկայացրել Դատարան՝ կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին։

Նման պայմաններում Դատարանը, հիմք ընդունելով վերը նշված նորմատիվ իրավական ակտերի պահանջները և դրանց վերաբերյալ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, պարտավոր էր գործի նոր քննությամբ պարզել այն հարցը, թե արդյո՞ք կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի է, թե ոչ։ Ընդ որում, այդ հարցը պարզելիս Դատարանը պարտավոր էր գործի նոր քննությունն իրականացնել գործը նոր քննության ուղարկելու մասին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14․05․2021 թվականի որոշմամբ սահմանված ծավալով, այն է՝ պարզել Բանկի կողմից ներկայացված փաստն այն մասին, որ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու դրա հիման վրա տրված կատարողական թերթերի բնօրինակները Բանկում մուտքագրվել են 11.04.2018 թվականին։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վճռաբեկ բողոքի այն հիմքերը և հիմնավորումները, որոնք վերաբերելի են Վերաքննիչ դատարանի կողմից նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածը խախտելու հետ, ինչպես նաև այդ կապակցությամբ անհրաժեշտ համարելով պարզել՝ արդյո՞ք Դատարանը գործը քննել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14․05․2021 թվականի որոշմամբ սահմանված ծավալով, պարզեց, որ Դատարանը Բանկի վրա ուղղակի պարտականություն չի դրել ապացուցելու, որ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու դրա հիման վրա տրված կատարողական թերթերը Բանկում մուտքագրվել են 11.04.2018 թվականին․ դրա փոխարեն Դատարանը Բանկի վրա պարտականություն է դրել ապացուցելու միայն, որ կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի է, որպիսի փաստը որևէ պարագայում չի կարող նույնական լինել այն փաստի հետ, որի պարզման նպատակով պետք է իրականացվեր գործի նոր քննությունը։ Ավելին՝ կողմի վրա որևէ պարագայում չէր կարող դրվել նման փաստի ապացուցման պարտականություն՝ նկատի ունենալով, որ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի լինելը ենթակա է գնահատման բացառապես դատարանի կողմից․ այլ հարց է, որ նման դիմում ներկայացնելիս պահանջատերերը պարտավոր են ապացուցել, որ կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու սահմանված ժամկետը բաց են թողել հարգելի պատճառով՝ դատարան ներկայացնելով դրա վերաբերյալ նաև բավարար ապացույցներ։ Նշված հանգամանքներն անտեսվել են Վերաքննիչ դատարանի կողմից վերաքննիչ բողոքը քննելիս։

Դրանով պայմանավորված՝ Բանկն արդեն միայն ՀՀ վճռաբեկ դատարան է ներկայացրել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու դրա հիման վրա տրված կատարողական թերթերը Բանկում 11.04.2018 թվականին մուտքագրված լինելու վերաբերյալ ապացույցը՝ այդ դատավարական փաստաթղթերը Բանկին ուղարկելու վերաբերյալ գրության օրինակը, որի վրա առկա է Բանկի կնիքը, ինչպես նաև այդ փաստաթղթերը Բանկում թիվ 2108 համարի ներքո 11.04.2018 թվականին մուտքագրված լինելու վերաբերյալ դրոշմակնիքը՝ միաժամանակ հայտնելով, որ Դատարանը Բանկի վրա բեռ չի բաշխել ապացուցելու վերը նշված դատավարական փաստաթղթերը Բանկում 11.04.2018 թվականին ստացված լինելու մասին, որի պատճառով այն Դատարան չի ներկայացվել։

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով այն, որ սույն գործում առկա է բացառապես մեկ գրություն՝ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.12.2016 թվականի որոշումն ու վերը նշված կատարողական թերթերը նաև Բանկին ուղարկելու վերաբերյալ, որի վրա առկա չէ այն կազմելու ամսաթիվը, ինչպես նաև գործում բացակայում են ինչպես նշված գրությամբ այդ դատավարական փաստաթղթերը Բանկին ուղարկելու վերաբերյալ փոստային անդորրագրերը, այնպես էլ դրանք վերջինիս կողմից ստացված լինելու փաստը հավաստող ապացույցները, որոնք կհաստատեին Դատարանի կողմից կայացված որոշումը և դրա հիման վրա տրված կատարողական թերթերը Բանկին օրենքով սահմանված ժամկետում ուղարկելու պարտականությունը պատշաճ կատարված լինելու փաստը, որպիսի պարտականության կատարումը հնարավորություն կտար Բանկին օրենքով սահմանված ժամկետում կատարողական թերթերը ներկայացնել կատարման, և այն, որ Վճռաբեկ դատարան ներկայացված գրությամբ հաստատվում է նշված փաստաթղթերը Բանկում միայն 11.04.2018 թվականին մուտքագրված լինելու փաստը, գտնում է, որ կատարողական թերթերը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը պետք է վերականգնել իրավունքի ուժով՝ նպատակ ունենալով ապահովելու ինչպես Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի ամրագրած իրավական դիրքորոշումն այն մասին, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը կդառնա երևակայական իրավունք, եթե պետության իրավական համակարգը թույլ տա, որ վերջնական և պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշումները մնան անկատար, այնպես էլ Սահմանադրական դատարանի 24.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1115 որոշմամբ հիշատակված՝ դատարանի մատչելիության և արդար դատաքննության սահմանադրական իրավունքներից ածանցվող դատական ակտերի հարկադիր կատարում պահանջելու Բանկի իրավունքը։

Վերոգրյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի վերը նշված հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի 20.12.2023 թվականի որոշումը բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտն ամբողջությամբ բեկանելու և այն փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ։

Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Սահմանադրության նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական տուրքի գանձման օբյեկտները, պետական տուրքի չափը և վճարման կարգը սահմանվում են «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

Նկատի ունենալով այն, որ մինչև 30․10․2021 թվականը գործած խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով կատարողական թերթը կատարման ներկայացնելու բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու դիմումների քննության արդյունքով կայացվող որոշումների դեմ վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար պետական տուրք ենթակա չէ գանձման, իսկ Բանկը վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար նախապես վճարել է 20․000 ՀՀ դրամ, ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշված գումարը նույն օրենքի 38-րդ հոդվածի համաձայն՝ ենթակա է վերադարձման Բանկին օրենքով սահմանված կարգով։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այլ դատական ծախսերի վերաբերյալ պահանջ ներկայացված չլինելու պատճառաբանությամբ այդ ծախսերի հարցը պետք է համարել լուծված։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց