Վերոգրյալից հետևում է, որ 2022 թվականի հուլիսի 1-ից հետո կայացված դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքները բերվում և քննվում են 2022 թվականի հուլիսի 1-ից գործող քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով: Հետևաբար, սույն բողոքի քննությունն իրականացնելիս, որպես Վճռաբեկ դատարանում բողոքի քննության ընթացակարգ, հիմք է ընդունվում 2022 թվականի հուլիսի 1-ից գործող կարգը։ Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Առաջին ատյանի դատարանն Ա.Բաղդասարյանի վերաբերյալ քրեական գործը քննության է առել, իսկ Վերաքննիչ դատարանն Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտի իրավաչափությունը գնահատել է 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի իրավակարգավորումների շրջանակներում, ուստի ստորադաս դատարանների հետևությունների իրավաչափության գնահատման համար Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի իրավակարգավորումները:

16. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. ամբաստանյալ Ա.Բաղդասարյանի վերաբերյալ քրեական գործն Առաջին ատյանի դատարանում քննվելիս արդյո՞ք պահպանվել են ողջամիտ ժամկետում գործի քննության` տուժողների իրավահաջորդների իրավունքները։

17. ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք»:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»:

18. ՀՀ Սահմանադրական դատարանը ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքի կապակցությամբ իրավական դիրքորոշում է հայտնել առ այն, որ պետությունն առաջին հերթին պետք է սահմանի անհրաժեշտ կազմակերպական այնպիսի կառուցակարգեր և ընթացակարգեր, որոնք կապահովեն ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքի արդյունավետ իրացումը՝ կանխելով արդար դատաքննության իրավունքի հնարավոր խախտումները, մյուս կողմից, գործի քննության ձգձգումների դեպքում պետք է ապահովի ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքի արդյունավետ պաշտպանության հնարավորություն։ Սահմանադրական դատարանն արձանագել է նաև, որ պետությունն իր իրավական համակարգը պետք է կազմակերպի այնպես, որ դատարանները հնարավորություն ունենան և իրենց իրավասությանը վերապահված գործերը քննեն ողջամիտ ժամկետում14։

18.1. Վենետիկի հանձնաժողովն անդրադառնալով ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքին` նշել է, որ դատական վարույթի տևողությունը, անշուշտ, ազդում է այդ վարույթի կողմերից առնվազն մեկի շահերի վրա. իրավամբ, Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի` ողջամիտ ժամկետի պահանջի գերազանցումը կարող է հանգեցնել Եվրոպական կոնվենցիայի այլ կարևոր դրույթների (ընթացակարգային) խախտումների15։

18.2. Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեն իր հերթին նշել է, որ արդարադատության իրականացման չափազանց երկար ձգձգումները ներկայացնում են լուրջ վտանգ, մասնավորապես` իրավունքի գերակայության ապահովման տեսանկյունից16:

19. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` նաև Եվրոպական կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի (…) ողջամիտ ժամկետում (…) դատաքննության իրավունք»։

Եվրոպական կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի համաձայն՝ «(…) Յուրաքանչյուր ոք, ում սույն Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք»։

 19.1. Մեկնաբանելով անձի՝ ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունքը՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները.

- դատարանն իրազեկ է այն դժվարություններին, որոնք ձգձգում են գործերի քննությունն ազգային դատարանների կողմից և որոնք պայմանավորված են բազմապիսի հանգամանքներով։ Այնուամենայնիվ Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը պահանջում է, որ գործերը քննության առնվեն ողջամիտ ժամկետում. Եվրոպական կոնվենցիան ընդգծում է առանց այնպիսի ձգձգումների արդարադատություն իրականացնելու կարևորությունը, որոնք կարող են վարկաբեկել դրա արդյունավետությունն ու ճշմարտացիությունը17,

- պետությունները պարտավոր են ստեղծել այնպիսի իրավական համակարգ, որ դատարանները համապատասխանեն Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի պահանջներին, ներառյալ ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունքը18,

- քրեական գործերում այն ժամկետը, որի նկատմամբ կիրառելի է Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը, ընդգրկում է նշված վարույթն ամբողջությամբ՝ ներառյալ բողոքարկման վարույթը19,

- վարույթի տևողության ողջամտությունը որոշվում է գործի այն հանգամանքների լույսի ներքո, որոնք պահանջում են ընդհանուր գնահատում20,

- որոշելիս, թե արդյո՞ք քրեական վարույթի տևողությունը ողջամիտ է եղել, թե ոչ, պետք է հաշվի առնվեն այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են գործի բարդությունը, դիմումատուի վարքագիծը, իրավասու մարմինների վարքագիծը, դիմումատուի համար ողջամիտ ժամկետի չպահպանման հետևանքները21։ Իրավասու մարմինների վարքագծի առումով Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով Պայմանավորվող պետությունների վրա դրվում է իրենց դատական համակարգերն այնպես կազմակերպելու պարտականություն, որ դատարանները կարողանան բավարարել պահանջներից յուրաքանչյուրը22։ Ինչ վերաբերում է դիմումատուի համար ողջամիտ ժամկետի չպահպանման հետևանքներին, ապա դրանք կարող են լինել նյութական և ոչ նյութական վնասի ձևով23։

19.2 Անդրադառնալով ողջամիտ ժամկետների չպահպանման դեպքում իրավական պաշտպանության հնարավոր միջոցների խնդրին, Եվրոպական դատարանը նշել է, որ եթե դատական համակարգն իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության առումով թերի է, ապա ամենաարդյունավետ լուծումը վարույթի չափից ավելի երկարաձգումը կանխարգելելու նպատակով այն արագացնելու համար նախատեսված իրավական պաշտպանության միջոցի նախատեսումն է: Այսպիսի իրավական պաշտպանության միջոցն անհերքելի առավելություն ունի այնպիսի իրավական պաշտպանության միջոցի նկատմամբ, որն ապահովում է միայն փոխհատուցում, քանի որ այն ոչ միայն վերացնում է խախտումը a posteriori (հետագայում), ինչպես փոխհատուցման ձևով իրավական պաշտպանության միջոցի դեպքում, այլ նաև կանխարգելում է նույն տեսակի վարույթների մասով հաջորդական խախտումների հայտնաբերումը: Հետևաբար իրավական պաշտպանության այս տեսակն «արդյունավետ» է այնքանով, որքանով այն արագացնում է համապատասխան դատարանի որոշումը: Միևնույն ժամանակ վարույթի ընթացքն արագացնելուն ուղղված իրավական պաշտպանության միջոցը չի կարող բավարար լինել այնպիսի իրավիճակը կարգավորելու համար, որի դեպքում վարույթն ակնհայտորեն չափազանց երկար է եղել: Նման իրավիճակում խախտումը կարող է պատշաճորեն վերացվել իրավական պաշտպանության միջոցների տարբեր տեսակների տրամադրմամբ, ներառյալ՝ փոխհատուցման ձևով իրավական պաշտպանության միջոցով: Ավելին, պետությունները կարող են համակցել իրավական պաշտպանության երկու տեսակները, մեկը՝ նախատեսված վարույթի ընթացքն արագացնելու, իսկ մյուսը՝ փոխհատուցում տրամադրելու համար, թեև նրանք կարող են նաև որոշել ներդնել միայն փոխհատուցման ձևով իրավական պաշտպանության միջոցը՝ առանց վերջինս անարդյունավետ համարելու24:

20. 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի (…) դատարանի կողմից իր գործի (…) ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք»:

Նույն օրենսգրքի 43-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` «Նախագահողը նախապատրաստում և ղեկավարում է դատարանի նիստը, միջոցներ է ձեռնարկում ապահովելու քրեական գործի արդարացի քննությունը և պահպանելու սույն օրենսգրքի այլ պահանջներ, ինչպես նաև դատարանի նիստին ներկա գտնվող անձանց պատշաճ վարքագիծը»:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն` «Դատարանների գործունեությունը պետք է կազմակերպվի այնպես, որ ապահովվի յուրաքանչյուրի իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանությունը՝ օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ և անաչառ դատարանի կողմից գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության միջոցով»:

Նույն օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Գործի քննությունը և լուծումը պետք է իրականացվեն ողջամիտ ժամկետում:

2. Դատարանում գործի քննության տևողության ողջամտությունը որոշելիս հաշվի են առնվում՝

1) գործի հանգամանքները, ներառյալ` իրավական և փաստական բարդությունը, վարույթի մասնակիցների վարքագիծը և վարույթի մասնակցի համար գործի տևական քննության հետևանքները,

2) հնարավոր սեղմ ժամկետում գործի քննությունն ու լուծումն իրականացնելու նպատակով դատարանի կատարած գործողությունները և դրանց արդյունավետությունը,

3) գործի քննության ընդհանուր տևողությունը,

4) Բարձրագույն դատական խորհրդի սահմանած՝ գործի քննության միջին ուղենիշային տևողությունը։ (…)»:

21. Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունքին, վերահաստատում է նախկինում արտահատած իրավական դիրքորոշումներն առ այն, որ ողջամիտ ժամկետում դատաքննության սկզբունքը մարդու հիմնարար իրավունքներից է25։ Այն անձի արդար դատաքննության իրավունքի առանցքային բաղադրիչներից է և միտված է հնարավորինս սեղմ ժամկետում գործի քննությունն ապահովելուն ու անձի իրավունքների, շահերի առնչությամբ իրավական վեճը հանգուցալուծելուն և վերջնական դատական ակտ կայացնելուն։ Ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունքի երաշխավորումն ապահովում է նաև սոցիալական արդարության վերականգնումը, նպաստում հանցագործությունների կանխմանը և խափանմանը, հանցավոր ոտնձգություններին արդյունավետորեն հակազդելու պետության կարողությունների նկատմամբ հասարակության վստահության ամրապնդմանը։ Հետևաբար, նախնական քննություն և դատական քննություն իրականացնող իրավասու մարմինները պետք է անհրաժեշտ ջանասիրություն դրսևորեն՝ ողջամիտ ժամկետում անձի դատաքննության իրավունքի իրացումն ապահովելու ուղղությամբ26։

Վճռաբեկ դատարանը կարևորել է վարույթի տևողության ողջամտությունը որոշելիս յուրաքանչյուր գործի փաստական հանգամանքների վերլուծությամբ հաշվի առնվող հետևյալ չափանիշները.

- գործի բարդությունը,

- շահագրգիռ անձի վարքագիծը,

- շահագրգիռ անձի համար գործի տևական քննության հետևանքները,

- գործը հնարավորինս սեղմ ժամկետում քննության առնելու նպատակով իրավասու մարմինների կողմից ձեռնարկած միջոցառումները և դրանց արդյունավետությունը,

- գործի քննության ընդհանուր տևողությունը27:

21.2 Անդրադառնալով տուժողի՝ ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքին28, հարկ է նշել, որ՝

- Միավորված ազգերի կազմակերպության՝ 1985 թվականի նոյեմբերի 29-ի՝ Հանցագործությունների և իշխանության չարաշահման զոհերի համար արդարադատության հիմնական սկզբունքների հռչակագրի 4-րդ կետի համաձայն՝ հանցագործությունից տուժողները, ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան, պետք է ունենան արդարադատության մատչելիության և իրենց պատճառված վնասի արագ փոխհատուցման իրավունք։ Նույն հռչակագրի 6-րդ կետի «ե» ենթակետի համաձայն՝ անհրաժեշտ է օժանդակել այն բանին, որ դատական և վարչական ընթացակարգերն ըստ էության համապատասխանեն հանցագործության զոհերի պահանջներին, այդ թվում՝ գործերի քննության անհարկի ձգձգումները կանխելու և փոխհատուցման մասին որոշումները կատարելու միջոցով29,

- Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի` 1985 թվականի հունիսի 28-ի՝ «Տուժողի դերը քրեական իրավունքի և դատավարության շրջանակներում» թիվ R(85) 11 հանձնարարականի նախաբանում հատուկ ընդգծվել է, որ այն ընդունվել է` ելնելով այն հանգամանքից, որ քրեական արդարադատության նպատակները ավանդաբար ձևակերպվել են պետության և իրավախախտի միջև հարաբերությունների տիրույթում, ինչի արդյունքում այդ համակարգի գործադրումը հաճախ բարդեցնում է տուժողի մոտ ծագած խնդիրները, այլ ոչ թե նպաստում դրանց լուծմանը: Մինչդեռ քրեական արդարադատության հիմնական գործառույթը պետք է լինի տուժողի պահանջները բավարարելն ու նրա շահերը պաշտպանելը30:

22. Ամփոփելով վերոշարադրյալը, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ողջամիտ ժամկետում գործի քննության իրավունքն ամրագրող դրույթները և դրանց գնահատման վերաբերյալ մշակված չափանիշները, մասնավորապես՝ գործի հանգամանքները, ներառյալ՝ իրավական և փաստական բարդությունը, վարույթի մասնակիցների վարքագիծը և վարույթի մասնակցի համար գործի տևական քննության հետևանքները, հնարավոր սեղմ ժամկետում գործի քննությունն ու լուծումն իրականացնելու նպատակով դատարանի կատարած գործողությունները և դրանց արդյունավետությունը, գործի քննության ընդհանուր տևողությունը, նպատակ ունեն շահագրգիռ անձին պաշտպանելու երկարատև անորոշ իրավական վիճակից և ապահովելու արդարադատության իրականացումն առանց ձգձգումների` երաշխավորելով գործի քննության արդյունավետությունն ու վստահելիությունը՝ ինչպես դատավարության մասնակիցների, այնպես էլ հասարակության կողմից: Հարկ է նաև ընդգծել, որ գործի քննության ժամկետների ողջամտության որոշման չափանիշները պետք է հիմնված լինեն օրենքով սահմանված ուղենիշների և այլ ծանրակշիռ գործոնների վրա՝ ապահովելով ակնկալվող արդարադատության արդյունավետությունը:

23. Սույն վարույթի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ․

- 2017 թվականի ապրիլի 22-ին ՀՀ քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչությունում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 3-րդ մասով և 244-րդ հոդվածով նախատեսված հանցագործության հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 60105117 քրեական գործը:

- 2017 թվականի ապրիլի 25-ին Արման Բաղդասարյանին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 3-րդ մասով և 244-րդ հոդվածով:

- 2017 թվականի հուլիսի 31-ին Արման Բաղդասարյանի վերաբերյալ քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Երևան քաղաքի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան և 2017 թվականի օգոստոսի 1-ին մակագրվել դատավոր Ա.Խաչատրյանին: Վերջինի նախագահությամբ գործի քննությունը տևել է շուրջ մեկ տարի յոթ ամիս 31:

- 2019 թվականի մարտի 4-ին դատավոր Ա.Խաչատրյանի լիազորությունները դադարելու կապակցությամբ քրեական գործը հանձնվել է վերաբաշխման32:

- 2019 թվականի մարտի 13-ին քրեական գործը մակագրվել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Դ.Գրիգորյանին: Վերջինի նախագահությամբ գործի քննությունը տևել է շուրջ չորս ու կես ամիս: Դատավոր Դ.Գրիգորյանի լիազորությունները կասեցվելու կապակցությամբ քրեական գործը 2019 թվականի օգոստոսի 5-ին կրկին հանձնվել է վերաբաշխման33:

- 2019 թվականի օգոստոսի 5-ին քրեական գործը մակագրվել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Գ.Պողոսյանին։ Վերջինի նախագահությամբ գործի քննությունը տևել է շուրջ երեք տարի մեկ ամիս34:

- Դատաքննության ընթացքում՝ 2020 թվականի մարտի 5-ին, Առաջին ատյանի դատարանը որոշում է կայացրել ամբաստանյալ Ա.Բաղդասարյանի նկատմամբ՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 244-րդ հոդվածով քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամկետն անցած լինելու հիմքով35։

- 2022 թվականի սեպտեմբերի 22-ին Առաջին ատյանի դատարանը որոշում է կայացրել Ա.Բաղդասարյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 3-րդ մասով քրեական հետապնդումը դադարեցնելու և քրեական գործով վարույթը կարճելու մասին՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամկետն անցած լինելու հիմքով36:

- 2023 թվականի մարտի 30-ի որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանը տուժողի իրավահաջորդներ Սերժիկ Հարությունյանի և Մելանիա Հովհաննիսյանի, ինչպես նաև տուժողի իրավահաջորդ Արա Գասպարյանի ներկայացուցիչ Մասիս Մելքոնյանի վերաքննիչ բողոքները մերժել է` օրինական ուժի մեջ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի` 2022 թվականի սեպտեմբերի 22-ի որոշումը37:

24. Սույն որոշման 9-11.1-րդ և 23-րդ կետերում շարադրված փաստական տվյալները գնահատելով սույն որոշման 17-22-րդ կետերում մեջբերված իրավական նորմերի և արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ամբաստանյալ Ա.Բաղդասարյանի վերաբերյալ քրեական գործն Առաջին ատյանի դատարանում չի քննվել ողջամիտ ժամկետի պահպանմամբ:

Մասնավորապես, գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ ամբաստանյալ Ա.Բաղդասարյանին մեղսագրված է եղել քրեական օրենքով արգելված երկու արարքի կատարում՝ ճանապարհային երթևեկության կանոնները խախտելը, որն անզգուշությամբ առաջացրել է երեք մարդու մահ, և ճանապարհատրանսպորտային պատահարի վայրը թողնելը։ Ընդ որում, դատաքննության ընթացքում՝ 2020 թվականի մարտի 5-ի որոշմամբ, Ա.Բաղդասարյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 244-րդ հոդվածով քրեական հետապնդումը դադարեցվել է՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության ժամկետն անցած լինելու հիմքով: Քրեական գործը բաղկացած է եղել երկու հատորից, գործով ներգրավված են եղել չորս վկա, երեք տուժողների իրավահաջորդներ, երեք ներկայացուցիչներ և երկու պաշտպան։ Ամբաստանյալն ընդունել է առաջադրված մեղադրանքը, անգամ համաձայն է եղել դատական քննության արագացված կարգ կիրառելուն, պաշտպանության կողմն ըստ էության չի վիճարկել ամբաստանյալի ենթադրյալ մեղքը հիմնավորող ապացույցները։ Դատաքննության ընթացքում նշանակվել է մեկ փորձաքննություն, որի եզրակացությունը ստացվել է շուրջ հինգ ամիս անց։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ մեղսագրվող արարքի փաստական և իրավական հիմնավորումները, ապացուցման ենթակա հանգամանքների շրջանակն ու հետազոտվող ապացույցների ծավալն իր ամբողջության մեջ, ըստ էության, չի վկայել գործի բարդության և մեծածավալ լինելու մասին:

Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ դատավարության տևողությունը ձգձգող պատճառներն ընդհանուր առմամբ չեն ձևավորվել տուժողի իրավահաջորդների և նրանց ներկայացուցիչների կամ պաշտպանության կողմի դրսևորած վարքագծի արդյունքում։ Առաջին ատյանի դատարանում նշանակված դատական նիստերի հետաձգման պատճառների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ գործի քննության շուրջ 5 տարիների ընթացքում նիստերը հետաձգվել են 40 անգամ, որից 8-ը և 6-ը՝ համապատասխանաբար տուժողների և պաշտպանության կողմի միջնորդությունների կամ բացակայության պատճառով, իսկ 14-ը՝ նախագահող դատավորի աշխատանքային ծանրաբեռնվածության, ժամանակավոր անաշխատունակության, արձակուրդում գտնվելու հանգամանքներով պայմանավորված: Մինչդեռ, ողջամիտ ժամկետների պահպանման տեսանկյունից, սույն գործը հատուկ ջանասիրության պետք է արժանանար` հաշվի առնելով, որ այն վերաբերում էր պետության պոզիտիվ պարտականության ներքո գտնվող` կյանքի իրավունքի պաշտպանության ենթադրյալ խախտմանը։

Անդրադառնալով գործը հնարավորինս սեղմ ժամկետում քննության առնելու նպատակով դատարանի ձեռնարկած միջոցառումներին` հարկ է նկատել, որ դրանք ըստ էության այնքան էլ արդյունավետ չեն եղել։ Հատկապես, ուշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ Առաջին ատյանի դատարանում դատական կազմի փոփոխության հիմքով գործի քննությունը երկու անգամ վերսկսվել է: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատավոր Ա.Խաչատրյանի նախագահությամբ գործի քննությունը հասցված է եղել ավարտին, սակայն գործը երկրորդ անգամ վերամակագրման հանձնելուց հետո այն քննվել է շուրջ երեք տարի, ինչն էլ հանգեցրել է տուժողի իրավահաջորդների՝ գործի ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունքի խախտման:

Նշված ժամկետն ակնհայտ արդարացված չի եղել՝ հաշվի առնելով ինչպես դատական ակտի հրապարակման օրվա դրությամբ գործի քննության ընդհանուր ժամկետը, այնպես էլ գործի փաստական և իրավական հանգամանքները։

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանն ուշադրության է արժանացնում նաև այն հանգամանքը, որ 2022 թվականի փետրվարի 11-ի դատական նիստը հետաձգվել է պաշտպանին ճառով հանդես գալու համար ժամանակ տրամադրելու պատճառաբանությամբ, իսկ հաջորդ նիստը համընկել է նախագահող դատավորի՝ արձակուրդում գտնվելու ժամանակահատվածի հետ, որի պատճառով հաջորդ դատական նիստը նշանակվել է շուրջ հինգ ամիս անց` 2022 թվականի օգոստոսի 26-ին:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հաշվի է առնում, որ գործի քննության ընթացքը համընկել է նաև «Քովիդ-19» համավարակի տարածման հետ, որի պատճառով գործի քննությունը մի քանի անգամ հետաձգվել է, սակայն այդ պատճառով հետաձգումների ընդհանուր ժամանակահատվածն այնպիսին չէ, որ հնարավոր լինի արդարացնել Առաջին ատյանի դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետի սպառումը: Արդյունքում լրացել Ա.Բաղդասրյանին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու օրենքով սահմանված ժամկետը, և նա այդ հիմքով ազատվել է քրեական պատասխանատվությունից։

25. Այսպիսով, հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ ամբաստանյալ Ա.Բաղդասարյանի վերաբերյալ քրեական գործն Առաջին ատյանի դատարանում քննության առնելիս, չի պահպանվել ողջամիտ ժամկետում գործի քննության՝ տուժողի իրավահաջորդների իրավունքը։ Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Վերաքննիչ դատարանն անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը, թույլ չի տվել քրեադատավարական օրենքի այնպիսի խախտում, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա։ Այդ առումով Վճռաբեկ դատարանն իր համաձայնությունն է հայտնում Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշմանն առ այն, որ քրեական գործի քննությունը ձգձգվելու հանգամանքն ինքնին չի հանգեցնում վիճարկվող դատական ակտի ոչ իրավաչափության և ինքնաբերաբար այն բեկանելու հիմք չի հանդիսանում, ուստի վիճարկվող դատական ակտը պետք է թողնել անփոփոխ՝ հիմք ընդունելով Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները։ Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պետք է ճանաչել տուժողների իրավահաջորդների իրավունքի խախտման փաստը՝ վերջիններին պարզաբանելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության կարգով հատուցում պահանջելու նրանց իրավունքը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է նաև, որ քրեական պատասխանատվությունը բացառող հանգամանքի առկայության պայմաններում, ամբաստանյալ Արման Բաղդասարյանին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ տուժողի իրավահաջորդ Մելանիա Հովհաննիսյանի, նրա ներկայացուցիչ Վ.Սարգսյանի և տուժողի իրավահաջորդ Սերժիկ Հարությունյանի, ինչպես նաև վերջինիս՝ քաղաքացիական հայցով դատաքննությունը շարունակելու և փոխհատուցման վճիռ կայացնելու մասին պահանջները գործող իրավակարգավորումների պայմաններում անիրագործելի են։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով և Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի, 31-րդ, 34-րդ, 264-րդ, 281-րդ, 352-րդ, 359-րդ, 361-363-րդ և 385-387-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 2, թերթեր 158-159:

2 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 3, թերթ 4:

3 Տե՛ս նույն տեղում, թերթեր 5, 23:

4 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 3, թերթեր 45-46, 79, 126, 150-151, հատոր 4, թերթեր 1, 29-31, 47, 68, 103, 174, հատոր 5, թերթեր 3, 35-38, հատոր 6, թերթեր 27, 69-71, հատոր 7, թերթ 1:

5 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 7, թերթ 2:

6 Տե՛ս նույն տեղում, թերթեր 3, 27-28:

7 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 7, թերթեր 45, 78-82, 165-168, 214-217, 237:

8 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 8, թերթ 1:

9 Տե՛ս նույն տեղում, թերթեր 17, 33:

10 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 8, թերթեր 58, 83-87, 98-103, 116-117, հատոր 9, թերթեր 50, 59-61, 90-92, 95, 113-115, 127, հատոր 10, թերթեր 28, 74-77, 98-101, 130, հատոր 11, թերթեր 7-9, 22-25, 53-56, 86, 112-115:

11 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 12, թերթեր 1-3:

12 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 12, թերթ 35:

13 Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 13, թերթեր 164-185:

14 Տե'ս ՀՀ Սահմանադրական դատարանի` 2021 թվականի մարտի 16-ի թիվ ՍԴՈ-1585 որոշման 4.2-րդ կետը։

15 Տե'ս European Commission For Democracy Through Law (Venice Commission), report on the effectiveness of national remedies in respect of excessive length of proceedings, Study no. 316/ 2004, 3 April 2007, CDL-AD (2006) 036rev, կետ 19:

16 Տե'ս Council of Europe, Committee of Ministers, Interim Resolution ResDH (97) 336, 11 July 1997:

17 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` H. v. France գործով 1989 թվականի հոկտեմբերի 24-ի վճիռը, գանգատ թիվ 10073/82, կետ 58:

18 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` Zimmermann and Steiner v. Switzerland գործով 1983 թվականի հուլիսի 13-ի վճիռը, գանգատ թիվ 8737/79, կետ 29:

19 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Konig v. Germany գործով 1978 թվականի հունիսի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 6232/73, կետ 98, V. v. The United Kingdom գործով 1999 թվականի դեկտեմբերի 16-ի վճիռը, գանգատ թիվ 24888/94, կետ 109։

20 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Boddaert v. Belgium գործով 1992 թվականի հոկտեմբերի 12-ի վճիռը, գանգատ թիվ 12919/87, կետ 36:

21 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Konig v. Germany գործով 1978 թվականի հունիսի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 6232/73, կետ 99, Neumeister v. Austria 1968 թվականի հունիսի 27-ի վճիռը, գանգատ թիվ 1936/63, կետ 21, Frydlender v. France [GC] գործով 2000 թվականի հունիսի 27-ի վճիռը, գանգատ թիվ 30979/96, կետ 43, Pedersen and Baadsgaard v. Denmark գործով 2004 թվականի դեկտեմբերի 17-ի վճիռը, գանգատ թիվ 49017/99, կետ 45, Aganikyan v. Armenia գործով 2018 թվականի ապրիլի 5-ի վճիռը, գանգատ թիվ 21791/12, կետ 31:

22 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Abdoella v. The Netherlands գործով 1992 թվականի նոյեմբերի 25-ի վճիռը, գանգատ թիվ 12728/87, կետ 24, Dobbertin v. France գործով 1993 թվականի փետրվարի 25-ի վճիռը, գանգատ թիվ 13089/87, կետ 44։

23 Տե'ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` Vallée v. France գործով 1994 թվականի ապրիլի 26-ի վճիռը, գանգատ թիվ 22121/93, կետ 49:

24 Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Scordino v. Italy (no. 1) [GC]] գործով 2006 թվականի մարտի 29-ի վճիռ, գանգատ թիվ 36813/97, կետեր 183-187 և Cocchiarella v. Italy [GC] գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ 2006 թվականի մարտի 29-ի թիվ 64886/01, կետեր 74-78:

25 Տե'ս Վճռաբեկ դատարանի` Արմեն Դալլաքյանի գործով 2010 թվականի դեկտեմբերի 23-ի թիվ ԼԴ/0082/13/09 որոշման 18-րդ կետը, Արմեն Սիմոնյանի գործով 2010 թվականի դեկտեմբերի 23-ի թիվ ԳԴ1/0012/13/09 որոշման 17-րդ կետը։

26 Տե'ս Վճռաբեկ դատարանի` Լիլիթ Վարդանյանի և Զարինե Այվազյանի գործով 2019 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ ԵԱՔԴ/0016/01/14 որոշման 19-րդ կետը:

27 Առավել մանրամասն տե'ս Վճռաբեկ դատարանի` Լիլիթ Վարդանյանի և Զարինե Այվազյանի գործով 2019 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ ԵԱՔԴ/0016/01/14 որոշման 20-րդ կետը:

28 Տե'ս mutatis mutandis ՀՀ Սահմանադրական դատարանի՝ 2018 թվականի սեպտեմբերի 18-ի թիվ ՍԴՈ-1426 որոշումը, Վճռաբեկ դատարանի՝ Տիգրան Քամալյանի գործով 2010 թվականի մարտի 26-ի թիվ ԵՇԴ/0097/01/09 որոշումը։

29 Տե՛ս Միավորված ազգերի կազմակերպության՝ 1985 թվականի նոյեմբերի 29-ի՝ թիվ 40/34-ի բանաձևով ընդունված՝ Հանցագործությունների և իշխանության չարաշահման զոհերի համար արդարադատության հիմնական սկզբունքների հռչակագիրը։

30 Տե'ս Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի` 1985 թվականի հունիսի 28-ի՝ «Տուժողի դերը քրեական իրավունքի և դատավարության շրջանակներում» թիվ R(85) 11 հանձնարարականը:

31 Տե՛ս սույն որոշման 1-ին և 9-րդ կետեր:

32 Տե՛ս սույն որոշման 10-րդ կետը:

33 Տե՛ս սույն որոշման 10-րդ կետը:

34 Տե՛ս սույն որոշման 11-րդ կետը:

35 Տե՛ս սույն որոշման 1-ին կետը:

36 Տե՛ս սույն որոշման 12-րդ կետը։

37 Տե՛ս սույն որոշման 14-րդ կետը: