Սահմանադրական դատարանը` կազմով. Ա. Դիլանյանի (նախագահող), Վ. Գրիգորյանի, Հ. Թովմասյանի, Դ. Խաչատուրյանի, Ե. Խունդկարյանի, Հ. Հովակիմյանի, Է. Շաթիրյանի, Ս. Սաֆարյանի, Ա. Վաղարշյանի,

մասնակցությամբ (գրավոր ընթացակարգի շրջանակներում)՝

Կառավարության ներկայացուցիչ՝ Ֆինանսների նախարարի տեղակալ Է. Հակոբյանի,

համաձայն Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, 169-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, ինչպես նաև «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 40 և 74-րդ հոդվածների,

դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննեց «Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը:

Կառավարությունն իր` 2024 թվականի օգոստոսի 8-ի N 1217-Ա որոշմամբ հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագիրը վավերացնելու մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ Կառավարության օրենսդրական նախաձեռնությանը և որոշել է այդ համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով դիմել Սահմանադրական դատարան:

Գործի քննության առիթը Կառավարության՝ 2024 թվականի օգոստոսի 12-ին Սահմանադրական դատարան մուտքագրված դիմումն է։

Ուսումնասիրելով սույն գործով վերոնշյալ համաձայնագիրը, Կառավարության ներկայացուցչի գրավոր բացատրությունը և գործում առկա մյուս փաստաթղթերը՝ Սահմանադրական դատարանը ՊԱՐԶԵՑ.

1. Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագիրը (այսուհետ` Համաձայնագիր) ստորագրվել է 2024 թվականի հունիսի 26-ին` բյուջետային աջակցությամբ ծրագրի (այսուհետ` Ծրագիր)1 ֆինանսավորման նպատակով:

Համաձայնագրի պայմաններին համապատասխան՝ Զարգացման ֆրանսիական գործակալությունը (ԶՖԳ կամ Վարկատու) համաձայնում է Հայաստանի Հանրապետությանը տրամադրել յոթանասունհինգ միլիոն եվրո (75.000.000 եվրո) առավելագույն ընդհանուր գումարի չափով Վարկային միջոցներ:

2. Համաձայնագիրն ունի հավելվածներ և հավելվածների ներածական դրույթներ, որոնք կազմում են Համաձայնագրի մաս և ունեն նույն իրավաբանական ուժը, մասնավորապես` Հավելված 1Ա. «Սահմանումները», Հավելված 1Բ. «Մեկնաբանման սկզբունքները», Հավելված 2. «Ծրագրի նկարագրությունը», Հավելված 3Ա. «Ֆինանսավորման պլանը», Հավելված 3Բ. «Քաղաքականության մատրիցան», Հավելված 4. «Նախապայմանները», Հավելված 5Ա. «Մասհանման հայտի ձևը», Հավելված 5Բ. «Մասհանման և դրույքաչափի հաստատման ձևը», Հավելված 5Գ. «Դրույքաչափի փոխարկման հայտի ձևը», Հավելված 5Դ. «Դրույքաչափի փոխարկման հաստատման ձևը» և Հավելված 6. «Տեղեկություններ, որոնք կարող են հրապարակվել Ֆրանսիայի կառավարության կայքում և վարկատուի կայքում»:

Վարկային միջոցների նպատակն է ֆինանսավորել Հայաստանի Հանրապետության՝ Ծրագրի իրականացման համար նախատեսված բյուջեն, ինչպես նկարագրված է 2-րդ հավելվածում (Ծրագրի նկարագրությունը)՝ 3Ա հավելվածում (Ֆինանսավորման պլանը) նկարագրված Ֆինանսավորման պլանին և 3Բ հավելվածում (Քաղաքականության մատրիցան) նկարագրված պետական քաղաքականության մատրիցային համապատասխան:

Վարկային միջոցները Հայաստանի Հանրապետությանը տրամադրվում են Վարկի տրամադրման ժամանակահատվածում՝ մեկ (1) Մասհանմամբ:

3. Համաձայնագրի 5.1 կետով սահմանվում է, որ եթե Շուկայի ապակայունացման դեպքն ազդում է եվրագոտու միջբանկային շուկայի վրա, և հնարավոր չէ Ֆիքսված տոկոսադրույքի դեպքում Մասհանման նկատմամբ կիրառելի Ֆիքսված տոկոսադրույքը որոշելը, կամ Լողացող տոկոսադրույքի դեպքում Տոկոսների հաշվարկման համապատասխան ժամանակահատվածում կիրառելի ԵՎՐԻԲՈՐ-ը որոշելը, ապա Վարկատուն այդ մասին տեղեկացնում է Հայաստանի Հանրապետությանը և նկարագրված իրավիճակի դեպքում համապատասխան Մասհանման կամ Տոկոսների հաշվարկման համապատասխան ժամանակահատվածի համար, ըստ իրավիճակի, կիրառելի Տոկոսադրույքը կլինի՝ Թույլատրելի սահմանաչափի և տարեկան տոկոսադրույքի գումարը, որը հավասար է վարկատուի կողմից համապատասխան Մասհանումը (Մասհանումները) ֆինանսավորելու հետ կապված ծախսերին՝ անկախ այն աղբյուրից, որն այն կարող է ողջամտորեն ընտրել: Այդ դրույքաչափի մասին Հայաստանի Հանրապետությունը ծանուցվում է հնարավորինս շուտ, սակայն ցանկացած դեպքում՝ նախքան Ֆիքսված տոկոսադրույքի մասով այդ Մասհանման հետ կապված վճարման ենթակա տոկոսների առաջին Վճարման ամսաթիվը կամ Լողացող տոկոսադրույքի մասով Տոկոսների հաշվարկման տվյալ ժամանակահատվածում վճարման ենթակա տոկոսների Վճարման ամսաթիվը:

4. Համաձայնագրով սահմանվում է, որ Համաձայնագրի 5.2 կետի (Հրապարակված դրույքաչափի փոխարինում) դրույթները գերակայում են 5.1 կետի (Շուկայի ապակայունացումը) դրույթների նկատմամբ, իսկ Համաձայնագրի 13.1 կետով սահմանված յուրաքանչյուր դեպք կամ հանգամանք համարվում է Պարտավորությունների չկատարման դեպք:

Պարտավորությունների չկատարման դեպք տեղի ունենալուց հետո և ցանկացած ժամանակ Վարկատուն կարող է, առանց որևէ պաշտոնական պահանջ ներկայացնելու կամ որևէ դատական կամ արտադատական վարույթ սկսելու, Հայաստանի Հանրապետությանը գրավոր ծանուցելու միջոցով՝ չեղարկել Վարկային սահմանաչափի մնացորդը, և (կամ) հայտարարել, որ վարկային միջոցներն ամբողջությամբ կամ դրանց մի մասը ցանկացած հաշվեգրված կամ վճարման ենթակա տոկոսի հետ միասին, ինչպես նաև Համաձայնագրով վճարման ենթակա բոլոր մյուս գումարները ենթակա են անհապաղ վճարման:

5. Համաձայնագրով Հայաստանի Հանրապետությունը, փոխադարձության հիման վրա, ստանձնում է, մասնավորապես, հետևյալ պարտավորությունները.

5.1. ստորագրման ամսաթվից ոչ ուշ Վարկատուին տրամադրել Համաձայնագրի 4-րդ հավելվածի (Նախապայմանները) I մասով սահմանված բոլոր փաստաթղթերը (կետ 2.4 «ա»),

5.2. Մասհանման յուրաքանչյուր հայտ ներկայացնել 16.1 կետում (Գրավոր ծանուցումները և հասցեները) նշված հասցեում գտնվող ԶՖԳ-ի գրասենյակի տնօրենին (կետ 3.2),

5.3. վարկային միջոցների ամբողջական մասհանումը կատարել ամենաուշը ֆինանսական միջոցների Մասհանման վերջնաժամկետի օրը, որը չի կարող երկարաձգվել առանց Վարկատուի նախնական համաձայնության (կետ 3.5, պարբերություններ 1 և 3),

5.4. մասհանման համար ընտրել Ֆիքսված տոկոսադրույք կամ Լողացող տոկոսադրույք` նշելով այն 5Ա հավելվածում (Մասհանման հայտի ձևը) սահմանված ձևին համապատասխան Մասհանման հայտում՝ Համաձայնագրի 4.1.1 կետում նշված պայմաններով. վերոհիշյալ դրույթին համապատասխան սահմանված Տոկոսադրույքը չպետք է լինի տարեկան զրո ամբողջ քսանհինգ տոկոսից (0.25%) պակաս՝ չնայած Տոկոսադրույքի նվազեցումներին (կետ 4.1.1, պարբերություն 1 և կետ 4.1.2),

5.5. յուրաքանչյուր Վճարման ամսաթվին վճարել Մասհանման համար հաշվեգրված տոկոսագումարը, որի չափը հավասար է ՀՀ կողմից յուրաքանչյուր Մասհանման համար Մայր գումարի չմարված մնացորդի մասով վճարման ենթակա տոկոսագումարին (կետ 4.2),

5.6. վճարել Համաձայնագրի 4.3 կետով (Ժամկետանց վճարման և պարտավորությունների չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսը) սահմանված ցանկացած չմարված տոկոս Վարկատուի կողմից ներկայացված պահանջից անմիջապես հետո կամ չմարված գումարի վճարման ժամկետին հաջորդող յուրաքանչյուր Վճարման ամսաթվին (կետ 4.3 «բ», պարբերություն 2),

5.7. ընդունել, որ Վարկային միջոցների նկատմամբ կիրառելի փաստացի համաշխարհային դրույքաչափը (aux effectif global) կարող է սահմանվել երեք ամբողջ երեսունմեկ տոկոս տարեկան դրույքաչափով (3.31%)՝ տարեկան երեք հարյուր վաթսունհինգօրյա (365) հաշվարկի և Տոկոսների հաշվարկման վեցամսյա (6) ժամանակահատվածի հիման վրա՝ մեկ ամբողջ վաթսունչորս տոկոս (1,64%) ժամանակաշրջանի փոխարժեքով, հաշվի առնելով, որ վերոնշյալ դրույքաչափերը ներկայացված են միայն տեղեկատվական նպատակներով, ինչպես նաև վերոնշյալ դրույքաչափերը հաշվարկվում են հետևյալ հիմքով՝ Վարկային միջոցների մասհանումն ամբողջությամբ կատարվում է ֆիքսված դրույքաչափով՝ Ստորագրման ամսաթվին, ֆիքսված դրույքաչափը վարկային միջոցների տրամադրման ժամանակահատվածի համար հավասար է տարեկան երեք ամբողջ քսաներեք տոկոսին (3.23%), ինչպես նաև հաշվի առնելով, որ վերոնշյալ դրույքաչափերի դեպքում հաշվի են առնվում Համաձայնագրի համաձայն ՀՀ կողմից վճարվող միջնորդավճարները և ծախսերը՝ ենթադրելով, որ այդ միջնորդավճարները և ծախսերը կմնան ֆիքսված և կկիրառվեն մինչև Համաձայնագրի գործողության ժամկետի ավարտը (կետ 4.5),

5.8. ի շահ մյուս Կողմի` ընդունել և համաձայնել, որ եթե տեղի ունենա Հրապարակված դրույքաչափի փոխարինման դեպք, Համաձայնագրի տնտեսական հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով Վարկատուն կարող է Հրապարակված դրույքաչափը փոխարինել մեկ այլ դրույքաչափով (Փոխարինված բազային դրույքաչափ), որը կարող է ներառել ճշգրտման թույլատրելի սահմանաչափը՝ Կողմերի միջև տնտեսական արժեքի փոխանցումից խուսափելու համար (առկայության դեպքում) (Ճշգրտման թույլատրելի սահմանաչափ), և Վարկատուն կորոշի այն ամսաթիվը, որից սկսած՝ Փոխարինված բազային դրույքաչափով և առկայության դեպքում՝ Ճշգրտման թույլատրելի սահմանով պետք է փոխարինվի Հրապարակված դրույքաչափը, ինչպես նաև որոշում կկայացնի Հրապարակված դրույքաչափը Փոխարինված բազային դրույքաչափով փոխարինելու արդյունքում Համաձայնագրի որևէ այլ փոփոխության անհրաժեշտության վերաբերյալ (կետ 5.2.2),

5.9. ստորագրման ամսաթվից սկսած` վեց (6) ամիսը լրանալուց հետո՝ մասհանման ժամանակահատվածի վերջին օրվան հաջորդող Վճարման ամսաթվին և Վարկային սահմանաչափի մնացորդն ամբողջությամբ չեղարկելու դեպքում՝ այդ չեղարկման փաստացի ամսաթվին հաջորդող Վճարման ամսաթվին, Վարկատուին վճարել տարեկան զրո ամբողջ հինգ տոկոս (0.5%) կոմիսիոն վճար՝ յուրաքանչյուր Վճարման ամսաթվին այնքան ժամանակ, քանի դեռ Վարկային միջոցների մնացորդը զրոյից բարձր է (կետ 6.1, պարբերություններ 1 և 4),

5.10. ստորագրման ամսաթվից ոչ ուշ, քան չորս (4) ամիս հետո և մինչև առաջին Մասհանումը, Վարկատուին վճարել զրո ամբողջ հինգ տոկոս (0.5%) գնահատման վճար, որը հաշվարկվում է Վարկային միջոցների առավելագույն գումարի նկատմամբ (կետ 6.2),

5.11. արտոնյալ ժամկետը լրանալուց հետո, յուրաքանչյուր Վճարման ամսաթվին, երեսուն (30) կիսամյակային վճարումներով` սկսած 2029 թվականի սեպտեմբերի 15-ից մինչև 2044 թվականի մարտի 15-ը, Վարկատուին վճարել Վարկային միջոցների մայր գումարը (կետ 7, պարբերություններ 1 և 3),

5.12. մինչև Արտոնյալ ժամկետի ավարտը կանխավճարի ձևով չկատարել Վարկային միջոցների ամբողջական կամ դրա որևէ մասի վճարում (կետ 8.1, պարբերություն 1),

5.13. վճարման ամսաթվին, երբ կատարվում է կանխավճարը, վճարել Կանխավճարի փոխհատուցման ամբողջ գումարը, որը ենթակա է վճարման` Համաձայնագրի 9.3 կետի (Կանխավճարի մասով փոխհատուցումը) համաձայն (կետ 8.1, պարբերություն 2),

5.14. անմիջապես կանխավճարի ձևով վճարել Վարկային միջոցներն ամբողջությամբ կամ դրանց մի մասը Վարկատուից ծանուցում ստանալուց հետո, որով Հայաստանի Հանրապետությանը տեղեկացվում է Համաձայնագրի 8.2 կետի 1-ին պարբերությամբ սահմանված իրադարձություններից որևէ մեկի մասին (կետ 8.2, պարբերություն 1),

5.15. եթե Համաձայնագրում փոփոխություն անելու անհրաժեշտություն է առաջանում ՀՀ պահանջի հիման վրա, ապա Վարկատուին հատուցել բոլոր այն ծախսերը (ներառյալ՝ իրավաբանական ծառայությունների համար վճարները), որոնք ողջամտորեն առաջացել են այդպիսի անհրաժեշտությանն արձագանքելու, այն գնահատելու, դրա շուրջ բանակցելու կամ համապատասխանելու համար. այս վճարներն ու ծախսերը կսահմանափակվեն մինչև տասնհինգ հազար եվրո (15.000 եվրո) գումարով՝ առանց Հայաստանի ԱԱՀ-ի (կետ 9.1.1),

5.16. ուղղակիորեն վճարել կամ անհրաժեշտության դեպքում Վարկատուին հատուցել վերջինիս կողմից կատարված կանխավճարի հետ կապված բոլոր ծախսերի և ծախքերի (ներառյալ՝ իրավաբանական ծառայությունների համար վճարները) գումարը՝ կապված Փարիզից Հայաստանի Հանրապետությանը կամ Հայաստանի Հանրապետության հաշվին Վարկատուի հետ համաձայնեցված որևէ վայր դրամական միջոցների փոխանցման հետ, ինչպես նաև Վարկային միջոցների հաշվին վճարման ենթակա բոլոր գումարների մարման հետ կապված փոխանցման համար գանձվող միջնորդավճարների և ծախքի հետ (կետ 9.1.3),

5.17. Վարկատուի կողմից պահանջ ներկայացնելուց հետո հինգ (5) Բանկային օրվա ընթացքում Վարկատուին վճարել Վարկատուի կողմից կատարված բոլոր այն լրացուցիչ ծախսերը, որոնք առաջացել են որևէ նոր օրենք կամ կանոնակարգ ուժի մեջ մտնելու, որևէ փոփոխության կամ որևէ գործող օրենքի կամ կանոնակարգի մեկնաբանման կամ կիրառման հետ կապված որևէ փոփոխության կամ Ստորագրման ամսաթվից հետո ընդունված որևէ օրենքին կամ կանոնակարգին համապատասխանություն ապահովելու անհրաժեշտության արդյունքում (կետ 9.5, պարբերություն 1),

5.18. Համաձայնագրի 9.6 կետի 1-ին մասի «ա» և «բ» կետերում նախատեսված դեպքում՝ Վարկատուի կողմից պահանջ ներկայացնելուց հետո երեք (3) Բանկային օրվա ընթացքում և ինչպես թույլատրվում է օրենքով, փոխհատուցել Վարկատուին` վճարելով փոխարկման արդյունքում կամ դրա հետևանքով առաջացած ծախսի, կորստի կամ պարտավորության գումարը, այդ թվում՝ հետևյալի միջև որևէ անհամապատասխանության արդյունքում առաջացած գումարը՝ Ա) այն փոխարժեքի, որն օգտագործվել է համապատասխան գումարն առաջին արժույթից երկրորդ արժույթի փոխարկելու համար, և Բ) այն փոխարժեքի կամ փոխարժեքների միջև, որոնք Վարկատուին հասանելի են եղել այդ գումարը ստանալու պահին. վերոհիշյալ պարտավորությունը պայմանավորված չէ Համաձայնագրով նախատեսված՝ ՀՀ որևէ այլ պարտավորությամբ (կետ 9.6, պարբերություն 1),

5.19. Համաձայնագրի 10-րդ կետով (Հայտարարությունները և երաշխիքները) սահմանված բոլոր հայտարարություններն ու երաշխիքները կատարել և տալ հօգուտ Վարկատուի` Ստորագրման ամսաթվին (կետ 10),

5.20. ապահովել բոլոր հարցերում բոլոր օրենքների ու կանոնակարգերի կատարում, որոնք տարածվում են Հայաստանի Հանրապետության և (կամ) Ծրագրի վրա, մասնավորապես՝ գնումների, շրջակա միջավայրի պահպանության, անվտանգության մասին օրենքներն ու աշխատանքային կիրառելի օրենքները, Արգելված գործելակերպերի կանխարգելումը և պայքարը, ինչպես նաև ապահովել Համաձայնագրով նախատեսված ՀՀ բոլոր պարտավորությունների կատարումը (կետ 11.1),

5.21. Վարկատուին տրամադրել այնպիսի տեղեկություն, որը Վարկատուն կարող է ողջամտության սահմաններում պահանջել՝ կապված ՀՀ արտաքին և ներպետական պարտքերի, ինչպես նաև երաշխավորված վարկի կարգավիճակի հետ (կետ 12.1),

5.22. որևէ ձևով չզիջել կամ չփոխանցել Համաձայնագրով նախատեսված Հայաստանի Հանրապետության բոլոր իրավունքներն ու պարտավորությունները կամ դրանցից որևէ մեկը՝ առանց Վարկատուի նախնական գրավոր համաձայնության (կետ 15.5, պարբերություն 1),

5.23. ապահովել, որ ՀՀ կառավարությունը ԶՖԳ-ին տրամադրի մշտադիտարկման գրություն, որտեղ բացատրվում են քաղաքականության գործողությունները, որոնք իրականացվել են քաղաքականության մատրիցայի 2-րդ ենթածրագրով` հղում կատարելով ԶՖԳ-ին և Ասիական զարգացման բանկին (ԱԶԲ) տրամադրվող համապատասխան փաստաթղթային ապացույցներին (Հավելված 2, ենթածրագիր 3),

5.24. տրամադրվող բոլոր փաստաթղթերի նկատմամբ կիրառել Հավելված 4-ում ամրագրված նախապայմանները (Հավելված 4):

6. Համաձայնագրի 10.7 կետի hամաձայն՝ Ֆրանսիայի իրավունքը՝ որպես Համաձայնագիրը կարգավորող օրենքի ընտրություն, ճանաչվում է և կիրարկվում է ՀՀ իրավասության ներքո գտնվող դատարանների և արբիտրաժային տրիբունալների կողմից, ինչպես նաև ՀՀ իրավասության ներքո ճանաչվում և կիրարկվում է Համաձայնագրի առնչությամբ ֆրանսիական դատարանում կամ արբիտրաժային տրիբունալի կողմից կայացված ցանկացած վճիռ:

Համաձայնագրի 15.9 «բ» և «գ» կետով սահմանված է, որ Վարկատուն Ծրագրին առնչվող ցանկացած տեղեկություն կամ փաստաթուղթ կարող է բացահայտել՝ i) որևէ անձի կամ մարմնի, որին Վարկատուն կարող է զիջել կամ փոխանցել Համաձայնագրով նախատեսված իր բոլոր իրավունքները կամ պարտավորությունները կամ դրանց մի մասը, ii) Ֆրանսիայի պետությանը և մասնավորապես՝ այն նախարարություններին, որոնց Վարկատուն հաշվետու է Վարկատուի գործունեության նպատակներով, iii) որևէ անձի կամ մարմնի՝ պաշտպանության որևէ միջոց ձեռնարկելու կամ Համաձայնագրով Վարկատուի իրավունքները պահպանելու նպատակով, և iv) Համաֆինանսավորողին:

Համաձայնագրի 15.9 «գ» կետով սահմանված է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը հստակորեն լիազորում է Վարկատուին փոխանակել Ֆրանսիայի Հանրապետության հետ՝ ֆրանսիական կառավարության կայքում հրապարակման համար՝ Միջազգային օժանդակության թափանցիկության նախաձեռնության ցանկացած պահանջով, և հրապարակել Վարկատուի կայքում՝ Ծրագրի և դրա ֆինանսավորման վերաբերյալ տեղեկություններ, ինչպես թվարկված է 6-րդ հավելվածում (Տեղեկություններ, որոնք կարող են հրապարակվել Ֆրանսիայի կառավարության կայքում և Վարկատուի կայքում):

Համաձայնագրի 17.1 կետի համաձայն՝ Համաձայնագիրը կարգավորվում է Ֆրանսիայի իրավունքով, իսկ Համաձայնագրից բխող կամ դրա հետ կապված ցանկացած վեճ քննարկվում և վերջնականապես լուծվում է արբիտրաժի միջոցով՝ արբիտրաժային վարույթի մեկնարկի օրվա դրությամբ կիրառելի՝ Առևտրի միջազգային պալատի հաշտեցման և արբիտրաժային կանոնների համաձայն, այդ Կանոններին համապատասխան նշանակված մեկ կամ մի քանի արբիտրների կողմից։ Արբիտրաժային դրույթը լիարժեք ուժի և գործողության մեջ կմնա, եթե սույն Համաձայնագիրն ուժը կորցրած ճանաչվի կամ դադարեցվի կամ չեղարկվի, ինչպես նաև Համաձայնագրի գործողության ավարտից հետո: Կողմերի՝ Համաձայնագրով նախատեսված պայմանագրային պարտավորությունները չեն կասեցվում, եթե Կողմերից մեկը դատական վարույթ է հարուցում մյուս Կողմի դեմ:

Համաձայնագրի 17.2 կետով սահմանված է, որ ստորագրելով Համաձայնագիրը՝ Հայաստանի Հանրապետությունն անդառնալիորեն հրաժարվում է անձեռնմխելիության բոլոր իրավունքներից՝ կապված իրավազորության կամ կատարման հետ, որոնց վրա նա այլ կերպ կարող էր հիմնվել:

Ելնելով գործի քննության արդյունքներից և ղեկավարվելով Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով, 170-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերով, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 63, 64 և 74-րդ հոդվածներով՝ Սահմանադրական դատարանը ՈՐՈՇԵՑ.

1. Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

2. Սահմանադրության 170-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն որոշումը վերջնական է և ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից։

_________________________

1 Ծրագիրը նկարագրված է Համաձայնագրի 2-րդ հավելվածում (Ծրագրի նկարագրությունը):

Նախագահող	Ա. Դիլանյան
10 սեպտեմբերի 2024 թվականի ՍԴՈ-1746

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 11 սեպտեմբերի 2024 թվական:

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

Սահմանադրական դատարանը, դռնբաց նիստում գրավոր ընթացակարգով քննելով «Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը, 2024 թվականի սեպտեմբերի 10-ի ՍԴՈ-1746 որոշմամբ որոշել է, որ Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը:

Համաձայն չլինելով Սահմանադրական դատարանի 2024 թվականի սեպտեմբերի 10-ի ՍԴՈ-1746 որոշմանը՝ Սահմանադրական դատարանի դատավոր Ե. Խունդկարյանս շարադրում եմ դրա վերաբերյալ իմ հատուկ կարծիքը։

Նախքան հատուկ կարծիքի պատճառաբանություններին անդրադառնալը՝ հարկ եմ համարում նշել, որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 62-րդ հոդվածի 2-րդ մասի բովանդակությունից հետևում է, որ Սահմանադրական դատարանի կողմից որոշումներ և եզրակացություններն ընդունելիս քվեարկությանը մասնակցելը և Սահմանադրական դատարանի համապատասխան որոշման կամ եզրակացության ընդունմանը կողմ կամ դեմ քվեարկելը Սահմանադրական դատարանի դատավորի պարտականությունն է։

Հաշվի առնելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերի քննության արդյունքում Սահմանադրական դատարանի կողմից ընդունվող որոշումների (դրանցում արտահայտվող իրավական դիրքորոշումների) նշանակությունը միջազգային պայմանագրերի վավերացման գործընթացի, ինչպես նաև իրավաստեղծ և իրավակիրառ պրակտիկայի համար՝ հանրությանը պետք է հասանելի լինեն այդպիսի գործով ընդունված որոշմանը Սահմանադրական դատարանի դատավորի անհամաձայնության պատճառները, իսկ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 62-րդ հոդվածի 10-րդ մասով սահմանված է Սահմանադրական դատարանի դատավորի՝ ընդունված որոշումից տարբերվող դիրքորոշումը պաշտոնապես ներկայացնելու մեկ եղանակ՝ հատուկ կարծիք շարադրելը։ Հետևաբար կարծում եմ, որ նշված գործերի քննության արդյունքում համապատասխան որոշման ընդունմանը դեմ քվեարկելու փաստից ուղղակիորեն բխում է հատուկ կարծիք ներկայացնելու՝ իմ՝ որպես Սահմանադրական դատարանի դատավորի պարտականությունը, ինչով էլ պայմանավորված ներկայացնում եմ իմ հատուկ կարծիքը։

Հարկ եմ համարում նշել, որ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի՝ «Միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության որոշումը» վերտառությամբ 74-րդ հոդվածի 6-րդ մասում նշված որոշումներից որևէ մեկն ընդունելու համար անհրաժեշտ է օրենքով սահմանված կարգով Սահմանադրական դատարան ներկայացված դիմում։ Հակառակ դեպքում, եթե առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված դիմում կամ այն չի համապատասխանում օրենքով սահմանված պահանջներին, ապա Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէ ըստ էության որոշում ընդունել միջազգային պայմանագրում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցի վերաբերյալ։

Ինչպես վերը նշվեց, Սահմանադրական դատարանն իր 2024 թվականի սեպտեմբերի 10-ի ՍԴՈ-1746 որոշմամբ Հայաստանի Հանրապետության և Զարգացման ֆրանսիական գործակալության միջև թիվ CAM 1024 01 C վարկային համաձայնագրում ամրագրված պարտավորությունները ճանաչել է Սահմանադրությանը համապատասխանող։ Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ սույն հատուկ կարծիքի շրջանակներում նշված որոշմանը բովանդակային առումով անդրադառնալն անհրաժեշտ չեմ համարում, քանի որ այդ որոշմանն իմ անհամաձայնության հիմքում ընկած է թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմումի բացակայությունը, որպիսի պայմաններում կարծում եմ, որ Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ըստ էության որոշում ընդունել՝ անկախ այդ որոշման բովանդակությունից։

Այսպես՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքը սահմանում է դիմումին ներկայացվող պահանջները և Սահմանադրական դատարան դիմումի ներկայացման եղանակը։ Միաժամանակ նշված օրենքում ամրագրված իրավանորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ Սահմանադրական դատարանում գործերի քննության միակ հնարավոր առիթը դիմումն է, որը պետք է ներկայացվի իրավասու անձի կողմից, համապատասխանի «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին և ներկայացված լինի թույլատրելի եղանակով։

«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի իրավակարգավորումները (22-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 24-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 46-րդ հոդվածի 2-րդ մաս, 74-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 88-րդ հոդվածի 6-րդ մաս) թույլ են տալիս կատարել հետևյալ դատողությունները.

- մինչև Ազգային ժողովի կողմից միջազգային պայմանագրի վավերացումը դրանում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցով Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավասությունը վերապահված է Կառավարությանը.

- այդ հարցով Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումը պետք է լինի իրավասու անձի կողմից ստորագրված.

- այդ հարցով դիմումը կարող է թղթային եղանակով ներկայացվել Սահմանադրական դատարան առանց նախապայմանների.

- այդ հարցով դիմումը կարող է էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվել Սահմանադրական դատարան միայն այն դեպքում, երբ Սահմանադրական դատարանում առկա են համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ։

Վերահաստատելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով Սահմանադրական դատարանի կողմից կայացված որոշումների (օրինակ՝ ՍԴՈ-1581, ՍԴՈ-1620, ՍԴՈ-1622, ՍԴՈ-1674, ՍԴՈ-1676, ՍԴՈ-1706 և այլն) կապակցությամբ իմ կողմից ներկայացված՝ հատուկ կարծիքներում արտահայտված դիրքորոշումները՝ գտնում եմ, որ գործող իրավակարգավորումների պայմաններում Սահմանադրական դատարանում համապատասխան տեխնիկական հնարավորությունների առկայությունը և դրանով պայմանավորված՝ էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու, դրանց հիման վրա գործեր քննելու Սահմանադրական դատարանի իրավասությունը պետք է հավաստվեն Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտով։ Այսինքն՝ Սահմանադրական դատարան դիմող հնարավոր սուբյեկտները (դրա իրավունքն ունեցող անձինք) Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտից պետք է իրազեկվեն, որ Սահմանադրական դատարանում առկա են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, ինչպես նաև տեղեկանան էլեկտրոնային այն հարթակի մասին, որով Սահմանադրական դատարանն ընդունելու է էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, և միայն այդ պայմաններում անձինք կարող են էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ներկայացնել Սահմանադրական դատարան։

Ասվածի հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ առանց համապատասխան իրավական հիմքի հնարավոր չէ միանշանակ եզրահանգում կատարել այն մասին, թե Սահմանադրական դատարանում առկա են արդյոք էլեկտրոնային եղանակով դիմումներ ընդունելու համապատասխան տեխնիկական հնարավորություններ, իսկ նման եզրահանգման հիմքում պետք է ընկած լինի Սահմանադրական դատարանի համապատասխան իրավական ակտը, որում պետք է նշված լինի էլեկտրոնային այն հարթակը, որի միջոցով դիմումների ներկայացումը Սահմանադրական դատարանը համարելու է ընդունելի, ինչպես նաև տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների այն գործիքակազմը, որի միջոցով Սահմանադրական դատարանում իրականացվելու է էլեկտրոնային փաստաթղթում առկա էլեկտրոնային ստորագրության իսկության ստուգումը։ Դրա միջոցով Սահմանադրական դատարան դիմող անձանց համար հստակ և կանխատեսելի կլինի ոչ միայն այն, թե Սահմանադրական դատարանի կողմից որ հարթակի միջոցով են ընդունվում էլեկտրոնային եղանակով ներկայացվող դիմումները, այլև այն, թե տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տեխնիկական միջոցների ինչ գործիքակազմով է Սահմանադրական դատարանում պարզվում ստացված դիմումի՝ իրավասու անձի կողմից ստորագրված լինելու հանգամանքը։

Քննարկվող դեպքում սույն գործի նյութերում առկա է թղթային տարբերակով դիմում, որի վրա առկա չէ դիմողի ստորագրություն։

Նկատի ունենալով, որ սույն գործի նյութերում առկա դիմումի թղթային օրինակում բացակայում է որևէ ստորագրություն և Սահմանադրական դատարանի կողմից գործի քննության առիթ համարված դիմումի վրա առկա է միայն նշում՝ էլեկտրոնային ստորագրությամբ հաստատված լինելու մասին, հարկ եմ համարում անդրադառնալ Սահմանադրական դատարան էլեկտրոնային փաստաթղթի ձևով դիմում ներկայացնելու հարցին։

Ելնելով միջազգային պայմանագրերում ամրագրված պարտավորությունների՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու վերաբերյալ գործերով Սահմանադրական դատարանի կողմից կայացված որոշումների (օրինակ՝ ՍԴՈ-1581, ՍԴՈ-1620, ՍԴՈ-1622, ՍԴՈ-1674, ՍԴՈ-1676, ՍԴՈ-1706 և այլն) կապակցությամբ իմ կողմից ներկայացված՝ հատուկ կարծիքներում վկայակոչված՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի և «Էլեկտրոնային փաստաթղթի և էլեկտրոնային թվային ստորագրության մասին» օրենքի վկայակոչված իրավական նորմերի վերլուծությունից՝ կարելի է արձանագրել, որ էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված, էլեկտրոնային փաստաթուղթ համարվող դիմումն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի իրավասու անձի կողմից ձեռագիր ստորագրված դիմումը հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- հաստատվել է էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը, այսինքն՝ առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրության ստուգման տվյալների և միջոցների կիրառման հնարավորություն և կիրառման դրական արդյունք, որը նույնականացնում է ստորագրող անձին.

- չկան բավարար ապացույցներ այն մասին, որ փաստաթուղթը փոփոխվել կամ կեղծվել է այն պահից, երբ այն հաղորդվել և (կամ) տրվել է պահպանության, բացառությամբ այն դարձունակ փոփոխությունների, որոնք անհրաժեշտ և անխուսափելի են այդ էլեկտրոնային փաստաթղթի հաղորդման և (կամ) պահպանման համար:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ կարծում եմ, որ էլեկտրոնային փաստաթղթաշարժի համակարգի միջոցով դիմումների ներկայացումն ընդունելի համարելու պայմաններում անգամ սույն դեպքում գործի քննության առիթ համարված դիմումին կարող էր տրվել դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն միայն վերը նշված պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում, քանի որ միայն այդ դեպքում հնարավոր կլիներ արձանագրել, որ դիմումն իսկապես ստորագրվել է դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ Սահմանադրական դատարանում էլեկտրոնային թվային ստորագրության իսկությունը ստուգելու տեխնիկական հնարավորությունների առկայության մասին իրավական ակտի բացակայության պայմաններում, ինչպես նաև սույն գործի նյութերում առկա դիմումի վրա որևէ ստորագրության բացակայության պայմաններում, կարծում եմ, որ ներկայացված դիմումը պետք է համարվեր իրավասու անձի կողմից չստորագրված, ուստի պետք է վրա հասնեին «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 26-րդ հոդվածով նախատեսված հետևանքները, այն է՝ դիմողը պետք է եռօրյա ժամկետում Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից տեղեկացվեր դիմումի՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 24-րդ հոդվածին անհամապատասխանության մասին, ինչի արդյունքում դիմողը նաև կկարողանար օգտվել դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու օրենսդրական հնարավորությունից։

Միաժամանակ, եթե Սահմանադրական դատարանը համարել է, որ սույն դեպքում առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, որն ունի նույն իրավական նշանակությունը, ինչն ունի անձի ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթուղթը, ապա կարծում եմ, որ նման եզրահանգում կատարելու համար սույն գործում առնվազն պետք է առկա լիներ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից կազմված փաստաթուղթ այն մասին, որ տվյալ դեպքում իսկապես առկա է էլեկտրոնային թվային ստորագրությամբ պաշտպանված էլեկտրոնային փաստաթուղթ, և Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմը ստուգել է ստորագրության իսկությունը՝ պարզելով, որ այդ փաստաթուղթը ստորագրվել է դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) կողմից։ Մինչդեռ սույն գործում նման փաստաթղթի բացակայության պայմաններում անհասկանալի է, թե ինչպես է սույն գործի քննության առիթ համարված դիմումին տրվել դիմողի («Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նրա անունից հանդես եկող իրավասու անձի) ձեռագիր ստորագրությամբ ամրագրված փաստաթղթի նշանակություն, այլ կերպ՝ ներկայացված փաստաթուղթն ինչ հիմքով է համարվել իրավասու անձի կողմից ստորագրված։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարծում եմ, որ սույն գործով առկա չէ թույլատրելի եղանակով ներկայացված, «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքով դիմումին ներկայացվող պահանջներին բավարարող դիմում, որպիսի պայմաններում Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր սույն գործով ընդունել ըստ էության որոշում։ Միաժամանակ հարկ եմ համարում ընդգծել, որ տվյալ դեպքում նաև առկա չէին ինչպես գործի քննությունը մերժելու, այնպես էլ գործի վարույթը կարճելու հիմքեր։ Կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում սահմանադրական դատավարության կողմը չի կարող զրկվել սահմանադրական արդարադատություն ստանալու իրավունքից, քանի որ Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի կողմից նրան պետք է տրամադրվեր օրենքով սահմանված ժամկետը՝ առկա թերությունները շտկելու և դիմումը «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի պահանջներին համապատասխանեցնելու համար։

Դատավոր`	Ե. Խունդկարյան
«10» սեպտեմբերի 2024 թ.

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 25 սեպտեմբերի 2024 թվական: