2023 թվականի սեպտեմբերի 22-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 27.10.2021 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի ընդդեմ Կոմիտեի` 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտը և 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտը և 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Կ. Զարիկյան) (այսուհետ` Դատարան) 24.03.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակի՝ անվավեր է ճանաչվել Կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտի 3-րդ կետը մասնակի` «ք. Երևան, Վարդանանց 13» հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ միևնույն մասով ակտի դեմ ներկայացված բողոքը մերժելու մասով։
Կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտը՝ մնացած մասերով անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով հայցը մերժվել է։

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 27.10.2021 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքն ամբողջությամբ մերժվել է: Անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Դատարանի 24.03.2020 թվականի վճիռը՝ հայցը մերժելու և դրա հետ կապված դատական ծախսերը բաշխելու մասով, բացառությամբ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 2-րդ կետն անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ պահանջը մերժելու և դրա հետ կապված դատական ծախսերը բաշխելու մասի, բեկանվել և այդ նույն մասով փոփոխվել է՝ կայացնելով նոր դատական ակտ՝ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի հայցն ընդդեմ Կոմիտեի` 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտը և 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը վերացնելու պահանջների մասին, բավարարվել է մասնակի՝ անվավեր է ճանաչվել ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 1-ին կետն ամբողջությամբ և 3-րդ կետը մասնակի` քաղաք Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում 134 քառակուսի մետր սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ ակտի 1-ին կետի և 3-րդ կետի՝ քաղաք Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում 134 քառակուսի մետր սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրելու, դեմ հայցվորի ներկայացուցչի կողմից ներկայացված բողոքը մերժելու և ակտն անփոփոխ թողնելու մասով։ Դատարանի 24.03.2020 թվականի վճիռը՝ բողոքարկված ու չբեկանված մասով, թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ` Արման Մնացականյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել ՀՀ հարկային օրենսգրքի 412-րդ հոդվածը, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 65-րդ հոդվածը, կիրառել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածը, որը չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

1. Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ ստուգման ընթացքում ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձինք նախ գործատուից պահանջել են փաստացի աշխատանք կատարող անձանց աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտերը կամ գրավոր պայմանագրերը, այնուհետև կազմել են ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող, ինչպես նաև ստուգվող ժամանակաշրջանում աշխատանք կատարած այն անձանց ցանկերը, որոնց մասով գործատուն չի ներկայացրել աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտ կամ գրավոր պայմանագիր:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձինք 09.12.2017 թվականին և 08.12.2017 թվականին կազմել են արձանագրություններ, որոնցում արտացոլվել են ստուգման ընթացքում փաստացի աշխատանքային գործունեություն իրականացնող աշխատակիցների վերաբերյալ տվյալները, այնուհետև կազմվել է ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշման Հավելված N2 սահմանված արձանագրությունները, որոնցում արտացոլվել են անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ աշխատող վարձու աշխատողների վերաբերյալ տվյալները, որոնց աշխատանքի ընդունումը գործատուի կողմից ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չէ: Ընդ որում, արձանագրությունների բոլոր սյունակները սահմանված կարգով լրացված են և ստորագրված թե՛ ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց, թե՛ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ սահմանված կարգով կազմված արձանագրությունները վկայում են այն մասին, որ ստուգման ընթացքում ակտում հիշատակված անձանց վերաբերյալ գրավոր աշխատանքային պայմանագրեր կամ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտեր առկա չեն եղել, ավելին՝ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանին ներկայացված հանձնարարագրով տեղեկացվել է, որ իրականացվում է աշխատողի աշխատանքի ընդունման ճշտության ստուգում, ստուգող պաշտոնատար անձանց կողմից կազմված արձանագրությամբ հստակ արձանագրվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանից պահանջվել է ներկայացնել աշխատանքային պայմանագրերը կամ անհատական իրավական ակտերը, սակայն մինչև ստուգման ակտի ամփոփումը որևէ պայմանագիր չի ներկայացվել, ավելին այդ արձանագրությունը ստորագրել է անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը ևս: Ավելին, ո՛չ ստուգման օրը, ո՛չ վարչական վարույթի ողջ ընթացքում, հայցվորի կողմից չի ներկայացվել գեթ մեկ պայմանագիր այն անձանց վերաբերյալ, որոնց մասով ակտում նշված են որպես չգրանցված աշխատողներ: Միևնույն ժամանակ գործի փաստական հանգամանքների բազմակողմանի և օբյեկտիվ վարչական վարույթի իրականացման ընթացքում հարկային մարմնում առկա տեղեկատվական բազայում վերլուծություններ են իրականացվել անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից ներկայացված հաշվարկ հաշվետվությունների հետ և պարզվել նաև այն հանգամանքը, որ վերը նշված անձանց վերաբերյալ առկա չեն անգամ եկամտային հարկի գրանցման հայտեր, ինչը ևս վկայում է և ապացուցում այն հանգամանքը, որ փաստացի վարձու աշխատանք կատարած անձինք օրենքով սահմանված կարգով ձևակերպված չեն եղել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ ստուգման ակտից ակնհայտ է, որ չգրանցված անձանց մեծամասնությունը ազգությամբ հայեր չեն և չեն տիրապետել հայերենին, տվյալ պարագայում աշխատողները հրաժարվել են հայտարարություն ներկայացնել: Սույն պարագայում վարչական մարմինը նշված փաստական հանգամանքների պարագայում պարտավոր է միայն սահմանափակվել նշվածի վերաբերյալ արձանագրություն կազմելով:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ ստուգման ակտի նախագծում կամ ակտում կամ ողջ վարչական վարույթի նյութերով նույնականացվում են այդ աշխատողները և միայն արձանագրության՝ որոշ տողերում թերի լրացնելը ընթացակարգային նորմերի խախտում է և որևէ կերպ չի կարող ազդել ստուգման ակտի իրավաչափության վրա:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ դատաքննության ընթացքում հայցվորի ներկայացուցիչն ընդունել է ստուգման ակտի 1-ին կետով արձանագրված խախտումը մասնակի՝ 5 չգրանցված աշխատողների մասով, ավելին այդ մասին դատարանին հայտնել է նաև ՀՀ վարչական դատարան մուտքագրված դիրքորոշմամբ, որում մասնավորապես նշել է, որ Ալինա Թագվորյանի, Սուսաննա Բեգոյանի, Նատալյա Կարապետյանի, Ալվարդ Մարգարյանի և Միլենա Հասրաթյանի մասով ընդունում է վերջիններիս չգրանցված լինելու հանգամանքը և անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը ընդունում է, որ նշված անձինք համարվում են չգրանցված աշխատող և այդ կապակցությամբ որևէ առարկություն չի ներկայացնում Դատարանին, այսինքն հայցվորը վերահաստատել է դատաքննության ընթացքում իր կողմից հայցից մասնակի հրաժարվելը, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը 27.10.2021 թվականին կայացված որոշմամբ անվավեր է ճանաչել թիվ 2138805 ստուգման ակտի 1-ին կետն ամբողջությամբ՝ առանց հաշվի առնելու այն հանգամանքը, որ հայցվորը որոշ աշխատողների մասով ընդունել է չգրանցված լինելու փաստը և դատարանից այդ մասով չի պնդել հայցը:

2. Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ չափագրման տվյալների ուսումնասիրության վերաբերյալ հայցվորը դատարանին տված իր ցուցմունքով հաստատել է, որ ստորագրել է նշված արձանագրությունը և նշել, որ մասնակից է դարձել մակերեսի չափմանը, այսինքն Վերաքննիչ դատարանի այն պնդումները, թե նշվածի վերաբերյալ առկա պետք է լինեն նաև այլ ապացույցներ անհիմն է, քանի որ հայցվորը նշված մակերեսի՝ հակառակը լինելու վերաբերյալ որևէ փաստարկ կամ ապացույց չի ներկայացրել:

Հայցվորի ստորագրությամբ հաստատված արձանագրության մեջ նշված չափերը հավաստի են, քանի որ այլ ապացույցով դրանք չեն հերքվել: Ավելին, հայցվորն ինքն է ստուգման ժամանակ հաստատել դրանք և ողջամիտ կասկածներ առաջացնող այլ տվյալներ առկա չեն:

Ստուգող տեսուչների կողմից կազմվել է արձանագրություն այն մասին, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը փաստացի գործունեությունը ծավալվել է 150քմ և 134քմ տարածքներով, որոնց վերաբերյալ կազմվել են արձանագրություններ, չափմանը մասնակցել են Վարդանանց հասցեում գտնվող գիշերային ակումբում մենեջեր Հրաչ Խաչատրյանը, իսկ Մյասնիկյան հասցեում` Ցոլակ Սալմասյանը, վերջիններս ոչ միայն մասնակցել են չափմանը այլև ստորագրել արձանագրությունները և վարույթի ընթացքում ստուգող տեսուչներին չեն ներկայացվել ոչ առարկություններ, ոչ հավելյալ ապացույցներ առ այն, որ նրանց կողմից չի իրականացվում գործունեություն նշված չափի տարածքում։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակի՝ հայցը բավարարված մասով բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 27.10.2021 թվականի որոշումը և հայցն ամբողջությամբ մերժել, կամ գործն ուղարկել նոր քննության։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը․

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության պետի 20.11.2017 թվականի թիվ 2138805 հանձնարարագրով ՀՀ օրենսդրությամբ հարկային մարմնին վերապահված իրավասությունների սահմաններում ՀՀ օրենքների և այլ իրավական ակտերի առանձին պահանջների կատարման ճշտությունը պարզելու նպատակով հանձնարարվել է անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ իրականացնել աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպելու ճշտության (առանց գրավոր պայմանագրի (հրամանի) կնքման աշխատող պահելու դեպքերի բացահայտմանն ուղղված) ստուգում, հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության և օրենքով սահմանված ելակետային տվյալների և գործակիցների ճշտության ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 62).

2) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 08.12.2017 թվականին կազմված արձանագրությամբ նշվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը արձանագրությամբ նշված գրծունեությունն իրականացրել է փաստացի թվով 17 վարձու աշխատողների միջոցով: Ստուգման ընթացքում անհատ ձեռնարկատիրոջից պահանջվել է ներկայացնել տվյալ պահի դրությամբ վարձու աշխատողների հետ կնքված աշխատանքային պայմանագրերը։ Անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը բանավոր կարգով պատասխանել է, որ տվյալ պահին չի կարող ներկայացնել նշված պայմանագրերը, քանի որ դրանք գտնվում են հաշվապահի մոտ: Բացի այդ, վերջինս հրաժարվել է ներկայացնել նաև աշխատողների անձնագրային տվյալները (հատոր 2-րդ, գ.թ. 43).

3) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 08.12.2017 թվականի արձանագրության համաձայն՝ հարկային տեսուչները այցելություն են կատարել ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շենք հասցեում գիշերային ակումբի միջոցով հանրային սննդի կազմակերպման գործունեություն իրականացնող անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ։ Այցելությամբ պարզվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից նշված գործունեությունն իրականացվում էր ընդամենը 134քմ տարածքում, որից 80քմ կազմում էր մեծ սրահը, 39քմ՝ թվով 3 փակ սրահները միասին և 15քմ՝ թվով 1 բաց սրահը։ Անհատ ձեռնարկատիրոջ կողմից նշված հասցեի համար ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ հայտարարությունը հարկային մարմին ներկայացվել է ընդամենը 60քմ-ի չափով 1,4 գործակցով՝ առանց հաշվի առնելու գիշերային ակումբի համար օրենքով նախատեսված 5,0 գործակիցը (նշված արձանագրությունն առանց որևէ առարկության ստորագրվել է Ցոլակ Սալմասյանի կողմից) (հատոր 2-րդ, գ.թ. 42).

4) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 09.12.2017 թվականի արձանագրությամբ նշվել է, որ ստուգմամբ պարզվել է, որ ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից իրականացվում էր հանրային սննդի ոլորտում գործունեություն՝ 145քմ սպասարկման մակերեսով։ Սպասարկման մակերեսի չափման գործընթացին մասնակցել է Հրաչ Աշոտի Խաչատրյանը, ով ներկայացել էր որպես գիշերային ակումբի մենեջեր։ Ստուգման պահին վերը նշված 145քմ տարածքում իրականացվում էր փաստացի աշխատանքային գործունեություն, որից սրահ՝ 110քմ և 3 առանձնասենյակներ՝ համապատասխանաբար 25քմ, 5քմ, 5քմ տարածքներով։ Ստուգման պահին անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը բացակայում էր, որի վերաբերյալ կազմվել է համապատասխան արձանագրություն։ Միևնույն ժամանակ արձանագրվել է, որ ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 2017 թվականի դեկտեմբեր ամսվա համար հայտարարությունը բացակայում էր փաստացի գործունեության վայրից (Որպես չափմանը մասնակցող և արձանագրությունը ստորագրող անձ նշվել է Հրաչ Խաչատրյանի անունը, արձանագրությունում նշված անվան դիմաց առկա է ստորագրություն) (հատոր 2-րդ, գ.թ. 34-35).

5) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 09.12․.2017 թվականին կազմված արձանագրությամբ նշվել է, որ Ցոլակ Սալմասյանը բացակայել է փաստացի գործունեության իրականացման վայրից, ստուգման ընթացքում փաստացի աշխատանքային գործունեություն իրականացնող թվով 16 աշխատակիցների աշխատանքային պայմանագրերը չեն ներկայացվել: Միաժամանակ նշվել է, որ թիվ 213880513 արձանագրության մեջ նշված թվով 13 աշխատակիցների անձնագրային տվյալների բացակայության պատճառով արձանագրության 4-րդ և 5-րդ սյունակները չեն լրացվել, քանի որ անձնագրերը չեն գտնվել աշխատակիցների մոտ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 33).

6) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 08.12.2017 թվականին կազմված արձանագրությամբ նշվել է, որ ստուգմամբ պարզվել է, որ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շ. հասցեում գործունեություն իրականացնող թվով 12 (տասներկու) վարձու աշխատողներն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չեն եղել։

Չձևակերպված վարձու աշխատողներից պահանջվել է ներկայացնել համապատասխան հայտարարություններ՝ աշխատանքային գործունեության իրականացման վերաբերյալ։ Սակայն վերը նշված թվով 12 վարձու աշխատողները հրաժարվել են տրամադրել համապատասխան հայտարարություններ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 53)։

7) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 09.12.2017 թվականին կազմված արձանագրությամբ նշվել է, որ ստուգմամբ պարզվել է, որ ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում գործունեություն իրականացնող թվով 13 (տասներեք) վարձու աշխատողներ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չեն եղել։

Չձևակերպված վարձու աշխատողներից պահանջվել է ներկայացնել համապատասխան հայտարարություններ՝ աշխատանքային գործունեության իրականացման վերաբերյալ։ Սակայն վերը նշված թվով 13 վարձու աշխատողները հրաժարվել են տրամադրել համապատասխան հայտարարություններ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 54)։

8) Ստուգում իրականացնող անձանց կողմից 08.12.2017 թվականին և 09.12.2017 թվականին կազմված արձանագրությունների համաձայն՝ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության պետի 20.11.2017 թվականի թիվ 2138805 հանձնարարագրի հիման վրա՝ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ անցկացված ստուգման ընթացքում պարզվել է, որ տնտեսվարող սուբյեկտի մոտ աշխատող համապատասխանաբար թվով 12 և 13 վարձու աշխատողների աշխատանքի ընդունումը գործատուի կողմից ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չէ (այսինքն՝ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտը կամ գրավոր պայմանագիրը բացակայում է): Նշված արձանագրությունների մեջ ներառվել են թվով 25 անձանց աշխատանքային պարտականությունների բնույթի և անձը հաստատող փաստաթղթերի վերաբերյալ որոշակի տեղեկություններ (2-րդ հատոր, գ.թ. 38-39, 48-49)։

9) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 1-ին կետի համաձայն՝ ք.Երևան , Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեներում գտնվող անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանին պատկանող գիշերային ակումբներում փաստացի աշխատանքային գործունեություն իրականացնող անձանց և առկա աշխատանքային պայմանագրերի համադրումից պարզվել է, որ փաստացի աշխատանքային գործունեություն իրականացնող 25 աշխատակցի աշխատանքաի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չի եղել, բացակայել են գրավոր աշխատանքային պայմանագրերը և (կամ) աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտերը: Նույն կետով անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանին, «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասի «դ» կետի հիմքով, առաջադրվել է 15.000.000 ՀՀ դրամի չափով եկամտային հարկ: Ակտի 2-րդ կետով «Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիման վրա անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանին առաջադրվել է 150.000 ՀՀ դրամի չափով տուգանք՝ գումարը ՀԴՄ չմուտքագրելու և ՀԴՄ կտրոն չտրամադրելու համար: Ակտի 3-րդ կետով արձանագրվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը ք. Երևան, Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեներում իրականացնում է հանրային սննդի կազմակերպման գործունեություն հեստապարի միջոցով համապատասխանաբար 150քմ և 134քմ մակերեսով սպասարկման սրահների միջոցով։ Ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի համար հարկային մարմին է ներկայացվել արտոնագրային վճար վճարող համարվելու վերաբերյալ հայտարարություն 2017 թվականի սեպտեմբեր ամսվա համար 50քմ սպասարկման մակերեսով՝ գումարով 75.000 ՀՀ դրամ, հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսների ժամանակահատվածի համար՝ 40քմ մակերեսով ամսական 300.000 ՀՀ դրամ, իսկ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի համար՝ օգոստոս-դեկտեմբեր ամիսների համար 40քմ սպասարկման մակերեսով՝ ամսական 134.400 ՀՀ դրամ։ Նշված իրավախախտման համար «Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ կետի, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ և 25-րդ հոդվածների ուժով անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի նկատմամբ առաջադրվել է լրացուցիչ պարտավորություն (հատոր 1-ին, գ.թ. 75-81).

10) Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշմամբ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի բողոքը մերժվել է (հատոր 1-ին, գ.թ. 65-73).

11) Ցոլակ Սալմասյանի կողմից արտոնագրային վճար վճարող համարվելու վերաբերյալ ներկայացված հայտարարության մեջ ք.Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի ելակետային տվյալների մեծությունը նշվել է 60քմ (հատոր 1-ին, գ.թ. 126-127):

12) Կոմիտեի քննչական վարչության ՀԿԳ քննիչ Դ. Գևորգյանի «Համալիր հարկային ստուգում և վերստուգում նշանակելու մասին» 06.02.2019 թվականի որոշմամբ նշվել է, որ 23.10.2018 թվականին մասնագետի մասնակցությամբ զննություն է կատարվել անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի գործունեության՝ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում, 25.10.2018 թվականին զննություններ են կատարվել նաև ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում։

02.11.2018 թվականին Կոմիտեի քննչական վարչությունում ստացվել է մասնագետ Է. Մանուկյանի եզրակացությունը, որի համաձայն՝ ք. Երևան, Մյասնիկյան պողոտա թիվ 20 հասցեում գտնվող սպասարկման սրահների ընդհանուր մակերեսը կազմել է 137.5քմ, ք. Երևան, Վարդանանց փողոցի թիվ 13 հասցեի սպասարկման սրահների ընդհանուր մակերեսը՝ 106.9քմ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 110-113)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ Կառավարության 25.07.2013 թվականի «Աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրելու կարգը և արձանագրության ձևը սահմանելու մասին» թիվ 1259-Ն որոշման պահանջները խախտելու հետևանքով թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով։

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը.

1. Աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտը կարող է արդյո՞ք իրավաչափ համարվել այն պայմաններում, երբ լիազոր մարմնի կողմից նշված փաստն արձանագրելիս ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգը չի պահպանվել՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիքորոշումը:

2. Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ նաև հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեության համար արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալների արձանագրման առանձնահատկություններին:

4.1. Քննելով Կոմիտեի վճռաբեկ բողոքն առաջին հիմքով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ․

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 13-րդ հոդվածի համաձայն՝ աշխատանքային հարաբերությունները աշխատողի և գործատուի փոխադարձ համաձայնության վրա հիմնված հարաբերություններն են, ըստ որի` աշխատողն անձամբ, որոշակի վարձատրությամբ կատարում է աշխատանքային գործառույթներ (որոշակի մասնագիտությամբ, որակավորմամբ կամ պաշտոնում աշխատանք)` ենթարկվելով ներքին կարգապահական կանոններին, իսկ գործատուն ապահովում է աշխատանքային օրենսդրությամբ, աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերով, կոլեկտիվ և աշխատանքային պայմանագրերով նախատեսված աշխատանքի պայմաններ:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ աշխատողի և գործատուի միջև աշխատանքային հարաբերությունները ծագում են աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կնքված գրավոր աշխատանքային պայմանագրով կամ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտով:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 83-րդ հոդվածի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագիրը համաձայնություն է աշխատողի և գործատուի միջև, ըստ որի` աշխատողը պարտավորվում է գործատուի համար կատարել որոշակի մասնագիտությամբ, որակավորմամբ աշխատանք` պահպանելով աշխատավայրում սահմանված աշխատանքային կարգապահությունը, իսկ գործատուն պարտավորվում է աշխատողին տրամադրել պայմանագրով որոշված աշխատանքը, վճարել նրա կատարած աշխատանքի համար պայմանավորված աշխատավարձը և ապահովել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ, այլ նորմատիվ իրավական ակտերով, կոլեկտիվ պայմանագրով, կողմերի համաձայնությամբ նախատեսված աշխատանքային պայմաններ:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 85-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավոր աշխատանքային պայմանագիրը կնքվում է երկու օրինակից` կողմերի, իսկ մինչև տասնչորս տարեկան աշխատողների հետ կնքվող աշխատանքային պայմանագրերի դեպքում՝ ծնողներից մեկի կամ որդեգրողի կամ խնամակալի ստորագրությամբ մեկ փաստաթուղթ կազմելու միջոցով, որի մեկ օրինակը գործատուն հանձնում է աշխատողին, իսկ մինչև տասնչորս տարեկան անձի մասնակցությամբ աշխատանքային հարաբերությունների ծագման դեպքում` ծնողներից մեկին կամ որդեգրողին կամ խնամակալին: (...):

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ անօրինական է համարվում այն աշխատանքը, որն իրականացվում է առանց աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կնքված գրավոր աշխատանքային պայմանագրի կամ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտի:

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ աշխատանքային հարաբերություններն աշխատողի և գործատուի փոխադարձ համաձայնության վրա հիմնված հարաբերություններ են, որոնց միջոցով աշխատողն անձամբ, որոշակի վարձատրությամբ կատարում է աշխատանքային գործառույթներ, իսկ գործատուն դրա համար ապահովում է որոշակի աշխատանքային պայմաններ: Աշխատողի և գործատուի միջև աշխատանքային հարաբերությունները ծագում են աշխատանքային oրենսդրությամբ սահմանված կարգով կնքված գրավոր աշխատանքային պայմանագրով կամ կողմերի համաձայնությամբ՝ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտով: Աշխատանքային պայմանագիրն աշխատողի և գործատուի միջև համաձայնություն է, որով աշխատողը պարտավորվում է գործատուի համար կատարել որոշակի մասնագիտությամբ, որակավորմամբ աշխատանք, իսկ գործատուն պարտավորվում է աշխատողին տրամադրել պայմանագրով որոշված աշխատանքը, վճարել վերջինիս կատարած աշխատանքի համար պայմանավորված աշխատավարձը և ապահովել ՀՀ օրենսդրությամբ, այլ նորմատիվ իրավական ակտերով, ինչպես նաև կոլեկտիվ պայմանագրով, կողմերի համաձայնությամբ նախատեսված աշխատանքային պայմաններ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր կողմից նախկինում կայացված որոշումներից մեկով փաստել է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 14-րդ և 102-րդ հոդվածների բովանդակությունից հետևում է, որ աշխատողի և գործատուի միջև աշխատանքային հարաբերությունների ծագման համար օրենսդիրը նախատեսել է հետևյալ հիմքերը. (1) գրավոր աշխատանքային պայմանագիր կամ (2) աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտ: Ընդ որում, աշխատանքային հարաբերությունների ծագման վերոգրյալ հիմքերի միաժամանակյա բացակայության դեպքում իրականացվող աշխատանքը համարվում է անօրինական (տե՛ս, անհատ ձեռնարկատեր Մարտին Զարոյանն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության Շենգավիթի հարկային տեսչության թիվ ՎԴ/6872/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (այսինքն` աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտի և (կամ) գրավոր պայմանագրի բացակայության) փաստը լիազոր մարմնի կողմից Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով արձանագրվելու դեպքում գործատուն (...) տվյալ (արձանագրման) ամսում յուրաքանչյուր չձևակերպված վարձու աշխատողի համար հաշվարկում և վճարում է եկամտային հարկ՝

ա. 60.000 դրամի չափով, եթե չձևակերպված վարձու աշխատողների քանակը մեկից երեք է,

բ. 150.000 դրամի չափով, եթե չձևակերպված վարձու աշխատողների քանակը չորսից վեց է,

գ. 300.000 դրամի չափով, եթե չձևակերպված վարձու աշխատողների քանակը յոթից ինն է,

դ. 600.000 դրամի չափով, եթե չձևակերպված վարձու աշխատողների քանակը գերազանցում է ինը։

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 55-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` գրավոր վարչական ակտն իր բովանդակությամբ պետք է համապատասխանի դրա ընդունման համար օրենքով սահմանված պահանջներին, նշում պարունակի այն բոլոր էական փաստական և իրավաբանական հանգամանքների վերաբերյալ, որոնք վարչական մարմնին հիմք են տվել ընդունելու համապատասխան որոշում:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գրավոր կամ գրավոր հաստատված վարչական ակտը պետք է պարունակի հիմնավորում, որում պետք է նշվեն համապատասխան որոշում ընդունելու բոլոր էական փաստական և իրավական հիմքերը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 14-րդ և 102-րդ հոդվածների բովանդակությունից հետևում է, որ աշխատողի և գործատուի միջև աշխատանքային հարաբերությունների ծագման համար օրենսդիրը նախատեսել է հետևյալ հիմքերը. (1) գրավոր աշխատանքային պայմանագիր կամ (2) աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտ: Ընդ որում, աշխատանքային հարաբերությունների ծագման վերոգրյալ հիմքերի միաժամանակյա բացակայության դեպքում իրականացվող աշխատանքը համարվում է անօրինական: Փաստորեն, օրենսդրի տեսանկյունից` առանց աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կնքված գրավոր աշխատանքային պայմանագրի կամ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտի իրականացվող աշխատանքը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում որակվում է որպես անօրինական աշխատանք, որը գործատուի համար առաջացնում է «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված անբարենպաստ հետևանքները: Այսպես, «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի» 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասում ամրագրված իրավական նորմի բովանդակային վերլուծության արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստի առկայության դեպքում գործատուն պարտավոր է յուրաքանչյուր չձևակերպված վարձու աշխատողի համար հաշվարկել և վճարել եկամտային հարկ, որի չափը պայմանավորված է չձևակերպված վարձու աշխատողների քանակով: Ընդ որում, գործատուի համար նշված անբարենպաստ հետևանքը կարող է առաջանալ միայն այն դեպքում, եթե իրավասու մարմինը տվյալ գործատուի մոտ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրել է ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ՀՀ կառավարությունը, հիմք ընդունելով «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, 25.07.2013 թվականի «Աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրելու կարգը և արձանագրության ձևը սահմանելու մասին» թիվ 1259-Ն որոշման 1-ին կետով սահմանել է աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (այսինքն` աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտի կամ գրավոր պայմանագրի բացակայության) փաստն արձանագրելու կարգը (այսուհետ` Կարգ)` համաձայն թիվ 1 հավելվածի, և աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (...) փաստի վերաբերյալ արձանագրության ձևը` համաձայն թիվ 2 հավելվածի։

[Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] Կարգի 2-րդ կետի համաձայն` աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (...) փաստն արձանագրվում է հարկ վճարողի (տնտեսավարող սուբյեկտի) մոտ հարկային մարմնի կողմից իրականացվող Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության, պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների հաշվարկման ու վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումների, օպերատիվ հետախուզական միջոցառումների, ինչպես նաև հարկային մարմնի կամ լիազորված այլ մարմնի կողմից առանց անհատական իրավական ակտի կամ գրավոր պայմանագրի աշխատող պահելու դեպքերի բացահայտմանն ուղղված ստուգումների (նույն կարգի իմաստով` ստուգում) շրջանակներում։ Նույն կարգի իմաստով` աշխատողի աշխատանքի ընդունումը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպված, եթե առկա չէ աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտ կամ գրավոր պայմանագիր։

ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշման վկայակոչված իրավադրույթների բովանդակությունից հետևում է, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստը հարկային մարմնի կամ այլ իրավասու մարմնի կողմից կարող է արձանագրվել տվյալ գործատուի` որպես հարկ վճարողի (տնտեսավարող սուբյեկտի) մոտ իրականացվող օրենքով նախատեսված հետևյալ ընթացակարգերի միջոցով.

1) Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության ստուգում,

2) պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների հաշվարկման ու վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգում,

3) առանց անհատական իրավական ակտի կամ գրավոր պայմանագրի աշխատող պահելու դեպքերի բացահայտմանն ուղղված ստուգում,

4) օպերատիվ հետախուզական միջոցառում:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ օրենքով նախատեսված նշված ընթացակարգերի շրջանակներում հարկային մարմնի կամ այլ իրավասու մարմնի խնդիրը, inter alia, տվյալ գործատուի` որպես հարկ վճարողի (տնտեսավարող սուբյեկտի) մոտ աշխատանք կատարող այնպիսի անձանց բացահայտումն է, որոնց վերաբերյալ առկա չէ աշխատանքի ընդունման մասին գրավոր պայմանագիր կամ անհատական իրավական ակտ: Նշված փաստի բացահայտումը հիմք է հանդիսանում գործատուի նկատմամբ «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասում նախատեսված անբարենպաստ հետևանքների կիրառման համար: Սակայն ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշմամբ ոչ միայն սահմանված են աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստի արձանագրմանն ուղղված միջոցառումները և այդ միջոցառումների շրջանակներում հարկային մարմնի կամ այլ իրավասու մարմնի կողմից բացահայտման ենթակա փաստերի էությունը, այլ նաև մանրամասն շարադրված են այն ընթացակարգային կանոնները, որոնք պետք է հաջորդաբար կատարվեն իրավասու մարմնի կողմից իր առջև դրված խնդիրը պատշաճ կերպով լուծելու համար:

Այսպես, [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] Կարգի 4-րդ կետի համաձայն` աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (...) փաստն արձանագրելու համար ստուգում իրականացնող անձինք իրականացնում են հետևյալ գործողությունները`

1) գործատուից պահանջում են փաստացի աշխատանք կատարող (...) անձանց աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտերը կամ գրավոր պայմանագրերը, իսկ անհրաժեշտության և առկայության դեպքում` նաև գործատուի կողմից հաստատված հաստիքացուցակը.

2) կազմում են ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող (...) այն անձանց ցանկը, որոնց մասով գործատուն չի ներկայացնում աշխատանքի ընդունման մասին անհատական իրավական ակտ կամ գրավոր պայմանագիր (...).

3) փաստաթղթերի ուսումնասիրությամբ, գործատուից գրավոր բացատրություններ վերցնելով` պարզում են նույն կետի 2-րդ ենթակետով կազմված ցանկում ներառված անձանց կողմից իրականացվող կամ ստուգվող ժամանակաշրջանում իրականացված աշխատանքային պարտականությունների բնույթը.

4) նույն կետի 2-րդ ենթակետում նշված ցանկում ներառված անձանց բացատրում են հայտարարություն տալուց հրաժարվելու նրանց իրավունքների մասին և, նրանց համաձայնությամբ, վերցնում են հայտարարություն (...), որտեղ նշվում են` հայտարարություն տվող անձի անունը, ազգանունը, հայրանունը, անձը հաստատող փաստաթղթի տվյալները, հայտարարություն տվող անձի կողմից իրականացվող աշխատանքային գործառույթների հակիրճ նկարագրությունը, տվյալ գործատուի մոտ աշխատելու ժամանակահատվածը.

5) նույն կետի 4-րդ ենթակետով ներկայացված հայտարարությունն ստուգման արդյունքում ստուգում իրականացնող անձանց կողմից կազմվող` աշխատողի աշխատանքի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու (...) փաստի վերաբերյալ կազմվող` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2013 թվականի հուլիսի 25-ի թիվ 1259-Ն որոշման թիվ 2 հավելվածով սահմանված արձանագրության (...) անբաժանելի մասն է։

Կարգի 5-րդ կետի համաձայն` արձանագրության մեջ պարտադիր նշվում են նույն կարգի 4-րդ կետի 2-րդ ենթակետով նախատեսված ցանկում ընդգրկված անձի (անձանց) անունը, ազգանունը, անձնագրային տվյալները, նրա (նրանց) կողմից կատարվող աշխատանքային պարտականությունների բնույթը (...)։

Կարգի 6-րդ կետի համաձայն` արձանագրությունն օրենքով նախատեսված դեպքերում և կարգով իրականացվող ստուգումների արդյունքում ստուգում իրականացնող անձանց կողմից կազմվող ստուգման ակտի անբաժանելի մասն է։

Փաստորեն, այս կամ այն տնտեսավարող սուբյեկտի մոտ աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրելիս իրավասու մարմնի պաշտոնատար անձինք պետք է հաջորդաբար իրականացնեն Կարգի 4-րդ կետում նկարագրված քայլերը: Այնուհետև իրավասու մարմնի պաշտոնատար անձանց կողմից պետք է կազմվի ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշման թիվ 2 հավելվածով սահմանված ձևի արձանագրություն, որում պետք է նշվեն, inter alia, փաստացի աշխատանք կատարած անձանց տվյալները (անունը, ազգանունը, անձնագրային տվյալները), նրանց կողմից կատարվող աշխատանքային պարտականությունների բնույթը (պաշտոնը, մասնագիտությունը), իսկ փաստացի աշխատանք կատարած անձանցից հայտարարություններ վերցված լինելու դեպքում այդ հայտարարությունները պետք է կցվեն նշված արձանագրությանը։ Եթե աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրվել է օրենքով նախատեսված դեպքերում և կարգով իրականացվող ստուգումների արդյունքում, ապա նշված արձանագրությունը պետք է կցվի ստուգման ակտին` որպես դրա անբաժանելի մաս:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումը գրավոր չձևակերպելու փաստը ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշմամբ սահմանված Կարգին համապատասխան արձանագրելու օրենսդրական պահանջը հետապնդում է գործի փաստերի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումն ու բոլոր հանգամանքների բացահայտումն ապահովելու նպատակ, որը հետագայում, մասնավորապես` «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասի կիրառմամբ տնտեսվարող սուբյեկտի նկատմամբ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտի վիճարկման դեպքում հնարավորություն կտա պարզելու այդ վարչական ակտի իրավաչափությունը: Հետևաբար աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու համար տնտեսավարող սուբյեկտի նկատմամբ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտի վիճարկման դեպքում վարչական դատարանը պետք է նախևառաջ պարզի այն հարցը, թե տվյալ վարչական ակտը կայացրած իրավասու մարմինը պահպանել է արդյոք ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշմամբ սահմանված Կարգի պահանջները, թե` ոչ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու համար տնտեսավարող սուբյեկտի նկատմամբ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտը (մասնավորապես` ստուգման ակտը) պետք է պարունակի հիմնավորում, inter alia, աշխատողի աշխատանքի ընդունումը գրավոր չձևակերպելու փաստը ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշմամբ սահմանված Կարգին համապատասխան արձանագրված լինելու վերաբերյալ, քանի որ նշվածն այն էական փաստական և իրավաբանական հանգամանքներից մեկն է, որը հիմք է հանդիսանում «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասի կիրառմամբ տնտեսավարող սուբյեկտի նկատմամբ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրելու համար (տե՛ս, անհատ ձեռնարկատեր Մարտին Զարոյանն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության Շենգավիթի հարկային տեսչության թիվ ՎԴ/6872/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով վերոգրյալ դիրքորոշումը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր կողմից կայացված մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու համար տնտեսավարող սուբյեկտի նկատմամբ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտով թույլ տրված ընթացակարգային սխալների բացահայտման դեպքում` դրանք հիմք չեն որոշումը վիճարկելու արդյունքում այն ոչ իրավաչափ ճանաչելու համար, քանի որ դրանք ըստ էության չեն խախտում շահագրգիռ անձանց հիմնական իրավունքները: Միաժամանակ, նշված դրույթը չի կարող կիրառվել այն դեպքում, երբ օրենսդիրը պատասխանատվություն սահմանող նորմի կիրառելիությունն ուղղակիորեն պայմանավորել է Կարգի պահպանման հանգամանքով: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ օրենսդիրը, աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստը ՀՀ կառավարության սահմանած կարգով արձանագրված լինելու պահանջն ուղղակիորեն ամրագրելով, ոչ թե այդ կարգի պահանջները համարել է զուտ ընթացակարգային նորմեր, այլ դրանց պահպանումը դարձրել է «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված նյութական նորմի կիրառման անհրաժեշտ պայման, որի չպահպանումն արդեն իսկ բավարար է դրա խախտմամբ ընդունված վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու համար (տե՛ս, «ՄԳՈ ՔՈՆՍԹՐԱՔՇՆ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի` թիվ ՎԴ/3696/05/15 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 19.05.2022 թվականի որոշումը):

Զարգացնելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ի թիվս այլնի` ստուգում իրականացնող անձինք կրում են պարտականություն, ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող կամ ստուգվող ժամանակաշրջանում աշխատանք կատարած անձանց համաձայնության դեպքում, վերջիններից վերցնելու գրավոր հայտարարություն, սակայն մինչև իրենց նշված պարտականության կատարումը ստուգում իրականացնող անձինք կաշկանդված են ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող կամ ստուգվող ժամանակաշրջանում աշխատանք կատարած անձանց հայտարարություն տալուց հրաժարվելու՝ նրանց իրավունքների մասին տեղեկացնելու կամ բացատրելու պահանջով, որն ուղղված է անցկացվող ստուգման շրջանակներում վերջիններիս՝ հայտարարություն տալուց հրաժարվելու, ինչպես նաև հայտարարություն տալուն համաձայնվելու և, ըստ դրա՝ հայտարարություն տալու իրավունքների գործնականում պատշաճ ապահովմանը (տե՛ս, «ԷՄ ԲԻ ՋԻ ԳՐՈՒՊ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի` թիվ ՎԴ/11840/05/18 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 23.02.2023 թվականի որոշումը):

Սույն վարչական գործը հարուցվել է անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի` 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտը և 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը։

Դատարանը վիճարկվող ակտի 1-ին կետի մասով հայցը մերժել է՝ արձանագրելով, որ վճռում վկայակոչված փաստերն էապես կասկածի տակ են դնում ստուգումից հետո հայցվորի ներկայացրած պայմանագրերի իսկությունը: Ապացույցների համադրման արդյունքում դատարանն արժանահավատ է համարել տեսուչների կազմած արձանագրություններում արտացոլված տվյալները, որոնք վկայում են ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարած քսանհինգ անձանց հետ այդ պահին աշխատանքային պայմանագրի կամ անհատական իրավական ակտի բացակայության մասին: Դատարանը միաժամանակ նշել է, որ ստուգման ժամանակ կազմված արձանագրությունները, քննիչին և Դատարանին մի շարք անձանց տված ցուցմունքները բավարար են, որպեսզի բացառվեն տեսուչների կազմած արձանագրություններում արտացոլված տվյալները կասկածի տակ դնելու հիմքերը: Արձանագրություններում ներառված տվյալների զգալի մասը հաստատվել է, ըստ այդմ՝ պայմանագրերում նշված տվյալների զգալի մասը հերքվել է քննիչին կամ դատարանին տված ցուցմունքներվ, ինչը ողջամտորեն հիմք է տալիս դատարանին վստահելու արձանագրություններում ներառված մյուս տվյալներին և չվստահելու մյուս պայմանագրերում առկա տվյալներին:

Վերաքննիչ դատարանը վիճարկվող ակտի 1-ին կետի մասով Դատարանի վճիռը բեկանել և հայցն այդ մասով բավարարել է՝ պատճառաբանելով, որ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտի 1-ին կետն ընդունվել է օրենսդրական դրույթների խախտմամբ, որպիսի հանգամանքը հիմք է նշված ստուգման ակտը` աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպելու ճշտության ստուգման մասով, անվավեր ճանաչելու համար:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործի քննության ընթացքում վարչական մարմինը չի ապացուցել այն հանգամանքը, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ իրականացված աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպելու ճշտության ստուգման շրջանակներում բացահայտված թվով 25 աշխատողի աշխատանքի ընդունումը գրավոր ձևակերպված չլինելու փաստն արձանագրվել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ կառավարության 25.07.2013 թվականի թիվ 1259-Ն որոշմամբ սահմանված կարգով (ուժը կորցրել է
23.06.2018 թվականին):

Մասնավորապես սույն գործում առկա ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 08.12.2017 թվականի արձանագրությամբ նշվել է հետևյալը. «Ստուգմամբ պարզվեց, որ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շ. հասցեում գործունեություն իրականացնող թվով 12 (տասներկու) վարձու աշխատողներն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չէին։

Մեր կողմից չձևակերպված վարձու աշխատողներից պահանջվեց ներկայացնելու համապատասխան հայտարարություններ՝ աշխատանքային գործունեության իրականացման վերաբերյալ։ Սակայն վերը նշված թվով 12 վարձու աշխատողները հրաժարվեցին տրամադրել համապատասխան հայտարարություններ»։

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 09.12.2017 թվականի արձանագրությամբ տեսուչների կողմից նշվել է հետևյալը. «Ստուգմամբ պարզվեց, որ ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում գործունեություն իրականացնող թվով 13 (տասներեք) վարձու աշխատողներ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձևակերպված չէին։

Մեր կողմից ձևակերպված վարձու աշխատողներից պահանջվեց ներկայացնելու համապատասխան հայտարարություններ՝ աշխատանքային գործունեության իրականացման վերաբերյալ։ Սակայն վերը նշված թվով 13 վարձու աշխատողները հրաժարվեցին տրամադրել համապատասխան հայտարարություններ»։

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարան ներկայացված վճռաբեկ բողոքով Կոմիտեն նշել է, որ «չգրանցված անձանց մեծամասնությունը ազգությամբ հայեր չեն եղել և չեն տիրապետել հայերենին, իսկ համաձայն Հավելված թիվ 1-ի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետի ցանկում ներառված անձանց բացատրում են հայտարարություն տալուց հրաժարվելու նրանց իրավունքների մասին և նրանց համաձայնությամբ վերցնում են հայտարարություն, տվյալ պարագայում աշխատողները հրաժարվել են հայտարարություն ներկայացնել, բացի այդ ի վիճակի էլ չեն եղել, քանի որ չեն տիրապետել հայերեն լեզվին: Սույն պարագայում վարչական մարմինը նշված փաստական հանգամանքների պարագայում պարտավոր է միայն սահմանափակվել նշվածի վերաբերյալ արձանագրություն կազմելով»:

Վերոգրյալ փաստերի համադրման արդյունքում, ինչպես նաև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ արձանագրության մեջ նշված անձանց կողմից հայտարարություն տալուց հրաժարվելու վերաբերյալ նշում կատարված չի եղել, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական մարմնի կողմից չի ապացուցվել այն հանգամանքը, որ ստուգում իրականացնող անձինք ստուգման ընթացքում կատարել են Կարգի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետում նշված՝ ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող անձանց հայտարարություն տալուց հրաժարվելու՝ իրենց իրավունքների մասին բացատրելուն ուղղված պարտականությունը, ինչպես նաև առկա չէ որևէ ապացույց առ այն, որ վերջիններս համաձայնվել են տալ բացատրություն կամ հայտարարություն (և ըստ դրա՝ վերջիններից ստուգում իրականացնող անձինք վերցրել են գրավոր բացատրություն կամ հայտարարություն) կամ չեն հայտնել նման համաձայնություն (և ըստ դրա՝ գրավոր բացատրություն կամ հայտարարություն չի վերցվել)։

Ինչ վերաբերում է վճռաբեկ բողոքում նշված այն փաստարկին, որ չգրանցված աշխատողների մեծամասնությունը ազգությամբ հայեր չեն եղել և չեն տիրապետել հայերենին, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված փաստը դեռևս բավարար չէ ստուգման պահին փաստացի աշխատանք կատարող կամ ստուգվող ժամանակաշրջանում աշխատանք կատարած անձանց հայտարարություն տալուց հրաժարվելու՝ իրենց իրավունքների մասին բացատրելուն ուղղված պարտականությունը չկատարելու համար:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության պետի 20.11.2017 թվականի թիվ 2138805 հանձնարարագրի հիման վրա անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ ստուգում իրականացնող անձինք, մասնավորապես՝ Կարգի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետի պահանջներին համապատասխան, պարտավոր էին 08.12.2017 և 09.12.2017 թվականներին կազմված արձանագրությունների մեջ նշված անձանց բացատրել հայտարարություն տալուց հրաժարվելու՝ իրենց իրավունքների մասին, ինչից հետո արդեն նշված անձանց կողմից հայտարարություն տալուց հրաժարվելու դեպքում կբացառվեր նրանցից հայտարարություն վերցնելը, կամ էլ հայտարարություն տալուն համաձայնվելու պարագայում ստուգում իրականացնող անձինք կարող էին ձեռնամուխ լինել նշված անձանցից գրավոր հայտարարություն վերցնելուն։

Միաժամանակ 08.12.2017 թվականին և 09.12.2017 թվականին կազմված արձանագրություններում կարգի 4-րդ կետի 2-րդ ենթակետով նախատեսված ցանկում ընդգրկված անձանց տվյալները լիարժեքորեն լրացված չեն։

Ինչ վերաբերում է բողոքում նշված այն փաստարկին, որ դատաքննության ընթացքում հայցվորի ներկայացուցիչն ընդունել է ստուգման ակտի 1-ին կետով արձանագրված խախտումը մասնակի՝ 5 չգրանցված աշխատողների մասով, ավելին այդ մասին դատարանին հայտնել է նաև Դատարան մուտքագրված դիրքորոշմամբ, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ որոշակի քանակությամբ չգրանցված աշխատողներ ունենալու փաստի ընդունումը տվյալ դեպքում չի կարող հիմք հանդիսանալ վիճարկվող ակտի 1-ին կետն իրավաչափ դիտելու համար: Նշված դատողության համար Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասում արտացոլված օրենսդրական այն պարտադիր պահանջը, ըստ որի՝ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստը պետք է անպայմանորեն արձանագրվի ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով: Հակառակ պարագայում, այսինքն՝ երբ քննարկվող փաստը չի արձանագրվում ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված կարգով, ապա տվյալ տնտեսվարող սուբյեկտին աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու համար եկամտային հարկի գծով լրացուցիչ հարկային պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտն ամեն դեպքում ոչ իրավաչափ է՝ անկախ հետագայում տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից իր մոտ չգրանցված աշխատողներ ունենալու փաստն ընդունելու հանգամանքից:

Ինչ վերաբերում է բողոքաբերի այն փաստարկին, որ ընթացակարգային նորմերի խախտումը որևէ կերպ չի կարող ազդել ստուգման ակտի իրավաչափության վրա, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ օրենսդիրը, աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստը ՀՀ կառավարության սահմանած կարգով արձանագրված լինելու պահանջն ուղղակիորեն ամրագրելով, ոչ թե այդ կարգի պահանջները համարել է զուտ ընթացակարգային նորմեր, այլ դրանց պահպանումը դարձրել է «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված նյութական նորմի կիրառման անհրաժեշտ պայման, որի չպահպանումն արդեն իսկ բավարար է դրա խախտմամբ ընդունված վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու համար։

Անդրադառնալով վճռաբեկ բողոքի` ընթացակարգային խախտումները վարչական ակտի անվավերության չհանգեցնելու վերաբերյալ փաստարկներին` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասի ձևակերպումից հետևում է, որ այդ իրավանորմի կիրառմամբ գործատուին հարկային պարտավորություն առաջադրելու համար անհրաժեշտ է հետևյալ հանգամանքների միաժամանակյա առկայությունը.

- աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չի ձևակերպվել,

- վերը նշված փաստը լիազոր մարմնի կողմից արձանագրվել է ՀՀ կառավարության սահմանած կարգով։

Ակնհայտ է, որ վերը նշված հանգամանքներից թեկուզև մեկի բացակայության պայմաններում պարտավորություն առաջադրող վարչական ակտը ոչ իրավաչափ է։ Ընդ որում, այն դիրքորոշումը, որ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստի առկայության դեպքում գործատուի մոտ անբարենպաստ հետևանքը` յուրաքանչյուր չձևակերպված վարձու աշխատողի համար հաշվարկել և վճարել եկամտային հարկ, կարող է առաջանալ միայն այն դեպքում, եթե իրավասու մարմինը տվյալ գործատուի մոտ աշխատողի աշխատանքի ընդունումն օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստն արձանագրել է ՀՀ կառավարության կողմից սահմանված Կարգով, ամրագրվել է նաև թիվ ՎԴ/6872/05/14 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից դեռևս 20.07.2017 թվականին կայացված որոշմամբ:

Վերոգրյալի համատեքստում անդրադառնալով նաև բողոք բերած անձի փաստարկներին` սույն գործով թիվ ՎԴ/6781/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.04.2015 թվականի որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշման կիրառելիությանը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Այսպես, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը թիվ ՎԴ/6781/05/12 վարչական գործով 30.04.2015 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ ընթացակարգային սխալները որոշիչ չեն, եթե չեն ազդում որոշման նյութական իրավաչափության վրա և չեն խախտում շահագրգիռ անձանց հիմնական իրավունքները:

Վճռաբեկ դատարանը, սակայն, արձանագրում է, որ նշված դիրքորոշումը չի կարող կիրառվել այն դեպքում, երբ օրենսդիրը պատասխանատվություն սահմանող նորմի կիրառելիությունն ուղղակիորեն պայմանավորել է վարչական մարմնի կողմից որոշակի ընթացակարգային նորմերի, տվյալ դեպքում` Կարգի պահպանման հանգամանքով։ Ինչպես արդեն վերը նշվեց, աշխատողի աշխատանքի ընդունումը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով գրավոր չձևակերպելու փաստը ՀՀ կառավարության սահմանած կարգով արձանագրված լինելու պահանջն ուղղակիորեն ամրագրելով` օրենսդիրն այդ կարգի պահանջները չի համարել զուտ ընթացակարգային նորմեր, այլ դրանց պահպանումը դարձրել է «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված նյութական նորմի կիրառման անհրաժեշտ պայման, որի չպահպանումն արդեն իսկ բավարար է դրա խախտմամբ ընդունված վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու համար։

Հետևաբար` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ քննարկվող պարագայում, վարչական մարմնի կողմից Կարգի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետի պահանջը պահպանված լինելու փաստը չհաստատվելու դեպքում վիճարկվող վարչական ակտն արդեն իսկ ոչ իրավաչափ է։

4.2. Քննելով Կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը երկրորդ հիմքով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ․

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 1-ին հոդվածի համաձայն` նույն օրենքը կարգավորում է արտոնագրային վճարի հաշվարկման և վճարման հետ կապված հարաբերությունները, սահմանում է վճարողների շրջանակը, արտոնագրային վճարի չափը և վճարման կարգը։

Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` արտոնագրային վճարը նույն օրենքով սահմանված չափերով և ժամկետներում նույն օրենքով նախատեսված գործունեություն իրականացնող ֆիզիկական անձի (այդ թվում` անհատ ձեռնարկատիրոջ) համար ավելացված արժեքի հարկին (...) փոխարինող պետական բյուջե մուծվող պարտադիր և անհատույց վճար է։

Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1.1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքի անբաժանելի մասը կազմող թիվ 7 հավելվածով սահմանված գործունեության տեսակներ իրականացնողները համարվում են արտոնագրային վճար վճարողներ (...): Նույն օրենքի թիվ 7 հավելվածով սահմանված գործունեության տեսակների համար արտոնագրային վճարի հարկման օբյեկտները, արտոնագրային վճարի հաշվարկման ու վճարման կարգը և ժամկետները սահմանվում են նույն օրենքի անբաժանելի մասը կազմող թիվ 8 հավելվածով:

Օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն` նույն օրենքի անբաժանելի մաս համարվող թիվ 7 հավելվածում նշված գործունեության տեսակների մասով գործունեության իրականացման յուրաքանչյուր վայրի արտոնագրում նշված արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալի մեծությունը հարկային մարմնի կողմից արձանագրված ելակետային տվյալի մեծությունից պակաս լինելու (...) դեպքերում արտոնագրային վճար վճարողից գանձվում են տվյալ ժամանակահատվածի համար պակաս վճարված արտոնագրային վճարը և տուգանք` պակաս վճարված արտոնագրային վճարի 50 տոկոսի չափով (...)։

Օրենքի թիվ 7 հավելվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` արտոնագրային վճարով հարկվող գործունեության տեսակներից մեկը հանրային uննդի ոլորտում իրականացվող գործունեությունն է։

Օրենքի թիվ 7 հավելվածի 2-րդ կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` նույն հավելվածի իմաստով` հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեություն է համարվում խոհարարական արտադրանքի սպառման կազմակերպումը:

Օրենքի թիվ 8 հավելվածի 10-րդ կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` գործունեության յուրաքանչյուր տեսակի (բացառությամբ հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող ատամնաբուժական և ատամնատեխնիկական գործունեության տեսակների) մասով արտոնագրային վճարի մեկամսյա չափերը որոշվում են մեկ միավորի արտոնագրային վճարի մեկամսյա դրույքաչափի և ելակետային տվյալի մեծության, իսկ նույն հավելվածով գործակից սահմանված լինելու դեպքում` նաև գործակցի արտադրյալով: 

 Օրենքի թիվ 8 հավելվածի 13-րդ կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` արտոնագրային վճարի հաշվարկման համար հիմք ընդունվող ելակետային տվյալներն են հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեության համար` հանրային սննդի սպասարկման սրահի մակերեսը, որն իր մեջ ներառում է պատրաստի խոհարարական արտադրանքի իրացման և սպառման կազմակերպման համար նախատեսված տարածքը, իսկ բացօթյա վայրերում հանրային սննդի սպասարկման սրահ է համարվում հանրային սննդի գործունեության իրականացման ընդհանուր մակերեսը` արտահայտված քառակուսի մետրով:

Վերոգրյալ իրավադրույթների համակարգային վերլուծության արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր կողմից նախկինում կայացրած որոշումներից մեկով արձանագրել է, որ օրենսդիրը, «Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքով կարգավորելով արտոնագրային վճարի հաշվարկման և վճարման հետ կապված հարաբերությունները, սահմանել է, որ արտոնագրային վճարն օրենքով նախատեսված որոշակի գործունեություն իրականացնող անձանց կողմից պետական բյուջե մուծվող պարտադիր և անհատույց վճար է, որը ֆիզիկական անձանց, այդ թվում՝ անհատ ձեռնարկատերերի, համար փոխարինում է ավելացված արժեքի հարկին։ Նշված օրենքում օրենսդիրը սպառիչ կերպով թվարկել է գործունեության այն տեսակները, որոնք իրականացնող սուբյեկտները համարվում են արտոնագրային վճար վճարողներ: Այսպես, ի թիվս այլնի, արտոնագրային վճարով հարկվող գործունեության տեսակ է հանդիսանում նաև հանրային uննդի ոլորտում իրականացվող գործունեությունը, որն օրենսդրի կողմից բնորոշվում է որպես խոհարարական արտադրանքի սպառման կազմակերպում:

Օրենսդիրը «Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանել է նաև այս կամ այն գործունեության տեսակով զբաղվելու համար վճարման ենթակա արտոնագրային վճարի չափը որոշելու կարգը: Այսպես, օրինակ՝ հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեության համար արտոնագրային վճարի մեկամսյա չափը որոշվում է ելակետային տվյալին համապատասխանող մեկամսյա դրույքաչափով (կամ գործակից սահմանված լինելու դեպքում` մեկամսյա դրույքաչափի և գործակիցների արտադրյալով): Ընդ որում, հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեության համար արտոնագրային վճարի մեկամսյա չափը որոշելու համար որպես ելակետային տվյալ հիմք է ընդունվում հանրային սննդի սպասարկման սրահի մակերեսը՝ արտահայտված քառակուսի մետրով, այսինքն՝

1) պատրաստի խոհարարական արտադրանքի իրացման և սպառման կազմակերպման համար նախատեսված տարածքը,

2) իսկ բացօթյա վայրերում՝ հանրային սննդի գործունեության իրականացման ընդհանուր տարածքը:

«Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասում օրենսդիրը նախատեսել է արտոնագրային վճար վճարողի պատասխանատվությունն այն դեպքի համար, երբ արտոնագրային վճարով հարկվող գործունեության իրականացման վայրի արտոնագրում նշված արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալի մեծությունը պակաս է, քան հարկային մարմնի կողմից արձանագրված ելակետային տվյալի մեծությունը. այդ իրավախախտման համար արտոնագրային վճար վճարողից գանձվում են տվյալ ժամանակահատվածի համար պակաս վճարված արտոնագրային վճարը և տուգանք` պակաս վճարված արտոնագրային վճարի 50 տոկոսի չափով (տե՛ս, անհատ ձեռնարկատեր Մարտին Զարոյանն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության Շենգավիթի հարկային տեսչության թիվ ՎԴ/6872/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալ իրավական նորմերի և իրավական դիրքորոշումների համատեքստում Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ ընդգծում է, որ արտոնագրային վճար վճարողի պատասխանատվությունն առաջանում է այն դեպքում, երբ արտոնագրային վճարով հարկվող գործունեության իրականացման վայրի արտոնագրում նշված արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալի մեծությունը, այսինքն՝ հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեության համար` հանրային սննդի սպասարկման սրահի մակերեսը, պակաս է հարկային մարմնի կողմից արձանագրված ելակետային տվյալի մեծությունից: Հետևաբար արտոնագրային վճարի գծով պատասխանատվության միջոց կիրառելիս իրավասու մարմնի կողմից պետք է հստակ որոշվի հանրային սննդի սպասարկման սրահի մակերեսը, որը կարող է որոշվել միայն համապատասխան կարգով կատարված չափումների միջոցով: Այսինքն՝ իրավասու վարչական մարմինը պետք է հնարավորինս ճշգրիտ որոշի արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալի մեծությունը՝ համապատասխանաբար կատարելով անհրաժեշտ չափագրումներ և համեմատելով ստացված տվյալը արտոնագրման ենթակա գործունեության իրականացման վայրի արտոնագրում նշված ելակետային տվյալի մեծության հետ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստերի համաձայն՝ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի մոտ կատարված ստուգման արդյունքում ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 3-րդ կետով արձանագրվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը ք. Երևան, Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեներում իրականացնում է հանրային սննդի կազմակերպման գործունեություն հեստապարի միջոցով համապատասխանաբար 150քմ և 134քմ մակերեսով սպասարկման սրահների միջոցով։ Ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի համար հարկային մարմին է ներկայացվել արտոնագրային վճար վճարող համարվելու վերաբերյալ հայտարարություն 2017 թվականի սեպտեմբեր ամսվա համար 50քմ սպասարկման մակերեսով՝ գումարով 75.000 ՀՀ դրամ, հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսների ժամանակահատվածի համար՝ 40քմ մակերեսով ամսական 300.000 ՀՀ դրամ, իսկ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի համար՝ օգոստոս-դեկտեմբեր ամիսների համար 40քմ սպասարկման մակերեսով՝ ամսական 134.400 ՀՀ դրամ։ Նշված իրավախախտման համար «Արտոնագրային վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ կետի, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ և 25-րդ հոդվածների ուժով անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի նկատմամբ առաջադրվել է լրացուցիչ պարտավորություն:

Սույն գործում առկա ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 08.12.2017 թվականի արձանագրության համաձայն՝ հարկային տեսուչները այցելություն են կատարել ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շենք հասցեում գիշերային ակումբի միջոցով հանրային սննդի կազմակերպման գործունեություն իրականացնող անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմազյանի մոտ։ Այցելությամբ պարզվել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից նշված գործունեությունն իրականացվում էր ընդամենը 134քմ տարածքում, որից 80քմ կազմում էր մեծ սրահը, 39քմ՝ թվով 3 փակ սրահները միասին և 15քմ՝ թվով 1 բաց սրահը։ Անհատ ձեռնարկատիրոջ կողմից նշված հասցեի համար ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ հայտարարությունը հարկային մարմին ներկայացվել է ընդամենը 60քմ-ի չափով 1,4 գործակցով՝ առանց հաշվի առնելու գիշերային ակումբի համար օրենքով նախատեսված 5,0 գործակիցը (նշված արձանագրությունն առանց որևէ առարկության ստորագրվել է Ցոլակ Սալմասյանի կողմից)։

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից 09.12.2017 թվականի արձանագրությամբ նշվել է, որ ստուգմամբ պարզվել է, որ ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից իրականացվում էր հանրային սննդի ոլորտում գործունեություն՝ 145քմ սպասարկման մակերեսով։ Սպասրկման մակերեսի չափման գործընթացին մասնակցել է Հրաչ Աշոտի Խաչատրյանը, ով ներկայացել էր որպես գիշերային ակումբի մենեջեր։ Ստուգման պահին վերը նշված 145քմ տարածքում իրականացվում էր փաստացի աշխատանքային գործունեություն, որից սրահ՝ 110քմ և 3 առանձնասենյակներ՝ համապատասխանաբար 25քմ, 5քմ, 5քմ տարածքներով։ Ստուգման պահին անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը բացակայում էր, որի վերաբերյալ կազմվել է համապատասխան արձանագրություն։ Միևնույն ժամանակ արձանագրվել է, որ ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 2017 թվականի դեկտեմբեր ամսվա համար հայտարարությունը բացակայում էր փաստացի գործունեության վայրից (Որպես չափմանը մասնակցող և արձանագրությունը ստորագրող անձ նշվել է Հրաչ Խաչատրյանի անունը, արձանագրությունում նշված անվան դիմաց առկա է ստորագրություն)։

Դատարանը վիճարկվող ակտի 3-րդ կետը մասնակի` ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ճանաչել է անվավեր, իսկ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում 134քմ սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար պարտավորություններ առաջադրելու մասով հայցը մերժել է՝ պատճառաբանելով, որ հայցվորի ստորագրությամբ հաստատված արձանագրության մեջ նշված չափերը դատարանը հավաստի է համարում, քանի որ այլ ապացույցով դրանք չեն հերքվել: Հայցվորի կողմից ներկայացված հատակագիծը ևս չի հերքում այս տվյալները: Դատարանը գտել է, որ փորձաքննության միջոցով տվյալ տարածքի չափերը և այն հանրային սննդի կազմակերպման համար օգտագործելու հնարավորությունը պարզելու անհրաժեշտությունը նման պայմաններում բացակայում է, քանի որ հայցվորն ինքն է ստուգման ժամանակ հաստատել դրանք և ողջամիտ կասկածներ առաջացնող այլ տվյալներ առկա չեն:

Դատարանն արձանագրել է նաև, որ հայցվորը չի վիճարկել այն փաստը, որ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շենք հասցեում կազմակերպել է խոհարարական արտադրանքի սպառում: Ուստի նույն հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսով ծառայություններ մատուցելու պայմաններում այդ չափը արտոնագրային վճարի ելակետային տվյալի մեծությունը վճռող ելակետն է:

Ինչ վերաբերում է ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսում հանրային սննդի կազմակերպման հարցին, վերևում նշված արձանագրությունը բավարար չէ նշված փաստը հաստատելու համար: Ստուգման ժամանակ հայցվորի անունից հանդես գալու Հրաչ Խաչատրյանի լիազորությունները հաստատող որևէ ապացույց չկա: Ավելին, նա դատարանին տված իր ցուցմունքով նշել է, որ աշխատել է դիջեյի կարգավիճակով (04.12.2018թ. դատական նիստ), իսկ հայցվորը նշել է, որ իրեն ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում բացակայության ժամանակ փոխարինել է «Արտյոմ» անունով աշխատակիցը (04.12.2018թ. դատական նիստ):

Վերաքննիչ դատարանը վիճարկվող ակտի 3-րդ կետը մասնակի` քաղաք Երևան Մյասնիկյան 20 հասցեում 134 քառակուսի մետր սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրելու մասով, վերացնելու պահանջի մասով հայցը բավարարել է՝ պատճառաբանելով, որ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 շենք հասցեի վերաբերյալ կազմված արձանագրությունը ստորագրվել է անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանի կողմից։ Փաստորեն, իրավախախտման վերաբերյալ արձանագրության մեջ անհատ ձեռնարկատեր Ցոլակ Սալմասյանը որևէ գրավոր բացատրություն չի տվել և գրավոր չի առարկել իրեն մեղսագրվող արարքի դեմ` ստորագրելով արձանագրությունը: Սակայն, կազմված արձանագրությունն իրենից ներկայացնում է իրավախախտման վերաբերյալ գործի ապացույցներից մեկը, և փաստական տվյալները հաստատվում են ոչ միայն նշյալ արձանագրությամբ, այլ նաև, որպես օրինակ, անձի բացատրություններով, իրեղեն ապացույցներով, այլ փաստաթղթերով, որպիսի ապացույցների համակցության մեջ գնահատելով անձի ենթադրյալ զանցանքը՝ վարչական մարմնի պաշտոնատար անձը կարող է հանգել որոշակի եզրակացության: Իսկ արձանագրության մեջ գրավոր բացատրություն չներկայացնելը և լոկ արձանագրությունը ստորագրելն ինքնին չի կարող վկայել այն հանգամանքի մասին, որ վերջինս վարչական վարույթի ընթացքում ըստ էության չի վիճարկել իր կողմից իրավախախտման կատարման փաստը և ընդունել է այն:

Միևնույն ժամանակ, արձանագրություններից և կայացված վարչական ակտից հնարավոր չէ հասկանալ իրականացված «չափագրման» մեթոդաբանությունն ու եղանակը։ Այսպես, արձանագրություններին չեն կցվել չափագրման փաստը հաստատող ապացույցներ, որոնք կհաստատեին այն, որ Երևան, Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեներում իրականացվել է հանրային սննդի կազմակերպման գործունեություն` հենց 150քմ և 134քմ մակերեսով սպասարկման սրահների միջոցով։

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի «է» կետի համաձայն՝ ստուգումն իրականացնող անձինք իրենց լիազորություններն իրականացնելիս իրավունք ունեն` իրականացնել ստուգման նպատակի հետ կապված չափագրումներ, կշռող, չափող և նմանատիպ այլ սարքերի ու սարքավորումների շահագործման ճշտության հսկիչ ստուգումներ։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով ձեռք բերված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը դատական ակտի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձևավորումը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս գնահատում է ապացույցները, որոշում է, թե գործի համար նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել, և որոնք չեն պարզվել, որոշում է տվյալ գործով կիրառման ենթակա օրենքները և այլ իրավական ակտերը, ինչպես նաև այն իրավական ակտերը, որոնք պետք է կիրառվեին տվյալ գործով, սակայն օրենքին հակասելու պատճառով կիրառման ենթակա չեն, որոշում է հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներից մեկով անդրադառնալով վերը նշված նորմերի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: (...) Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է՝ դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ապացույցների գնահատումը՝ որպես ապացուցման գործընթացի տարր, մտավոր, տրամաբանական գործունեություն է, որի արդյունքում դատարանի կողմից եզրահանգում է արվում ապացույցներից յուրաքանչյուրի թույլատրելիության, վերաբերելիության, հավաստիության և ապացուցման առարկայի մեջ մտնող հանգամանքների բացահայտման համար ապացույցների համակցության բավարարության մասին (տե´ս, Ջաջուռի գյուղապետարանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և մյուսների թիվ ՎԴ5/0029/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը, ուսումնասիրելով սույն գործում առկա վարչական վարույթի նյութերը, արձանագրում է, որ դրանցում ք. Երևան, Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեների սպասարկման մակերեսները տարբեր փաստաթղթերում նշվել են տարբեր չափերով: Այսպես

ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի ելակետային տվյալների մասով՝

Ցոլակ Սալմասյանի կողմից արտոնագրային վճար վճարող համարվելու վերաբերյալ ներկայացված հայտարարության մեջ ք.Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի ելակետային տվյալների մեծությունը նշվել է 60քմ (հատոր 1-ին, գ.թ. 126-127):

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 08.12.2017 թվականի արձանագրությամբ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի սպասարկման տարածքը նշվել է 134քմ, որից 80քմ կազմել է մեծ սրահը, 39քմ՝ թվով 3 փակ սրահները միասին և 15քմ՝ թվով 1 բաց սրահը (հատոր 2-րդ, գ.թ. 42)։

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 3-րդ կետով ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի սպասարկման տարածքը նշվել է 134քմ (հատոր 1-ին, գ.թ. 75-81):

Մասնագետ Է. Մանուկյանի եզրակացությամբ ք․ Երևան, Մյասնիկյան թիվ 20 հասցեում գտնվող սպասարկման սրահների ընդհանուր մակերեսը կազմել է 137.5քմ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 110-113):

ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի ելակետային տվյալների մասով՝

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության հարկային տեսուչների կողմից կազմված 09.12.2017 թվականի արձանագրությամբ ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի սպասարկման տարածքը նշվել է 145քմ, որից սրահ՝ 110քմ և 3 առանձնասենյակներ՝ համապատասխանաբար 25քմ, 5քմ, 5քմ տարածքներով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 34-35):

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի փոքր հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ակտի 3-րդ կետով ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի սպասարկման տարածքը նշվել է 150քմ (հատոր 1-ին, գ.թ. 75-81):

Մասնագետ Է. Մանուկյանի եզրակացությամբ ք․ Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում գտնվող սպասարկման սրահների ընդհանուր մակերեսը կազմել է 106.9քմ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 110-113):

Միաժամանակ ստուգման ակտով նշվել է, որ հայցվորի կողմից ք. Երևան, Վարդանանց 13 հասցեի համար հարկային մարմին է ներկայացվել արտոնագրային վճար վճարող համարվելու վերաբերյալ հայտարարություն 2017 թվականի սեպտեմբեր ամսվա համար 50քմ սպասարկման մակերեսով՝ գումարով 75.000 ՀՀ դրամ, հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսների ժամանակահատվածի համար՝ 40քմ մակերեսով ամսական 300.000 ՀՀ դրամ, իսկ ք. Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեի համար՝ օգոստոս-դեկտեմբեր ամիսների համար 40քմ սպասարկման մակերեսով՝ ամսական 134.400 ՀՀ դրամ։

Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս ատյանները, ըստ էության, չեն պարզել, թե վարչական վարույթի նյութերում առկա տարբեր փաստաթղթերում նույն սպասարկման տարածքների վերաբերյալ նշված որ տվյալներն են համապատասխանում իրականությանը: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նման պայմաններում ստորադաս ատյանները պետք է ձեռնարկեին բոլոր հնարավոր միջոցները՝ պարզելու, թե ք. Երևան, Վարդանանց 13 և Մյասնիկյան 20 հասցեների սպասարկման մակերեսների իրական չափերը որոնք են եղել, և ըստ այդմ՝ պետք է գնահատման առարկա դառնար վիճարկվող վարչական ակտում նշված տվյալների իսկությունը:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բավարար ապացույցների բացակայության դեպքում Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող հաստատված համարել ստուգման ակտի 3-րդ կետի՝ ոչ իրավաչափ լինելու հանգամանքը:

 Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 152-րդ, 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը` վերաքննիչ բողոքը մասնակի բավարարելու մասով՝ 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտի 3-րդ կետը մասնակի՝ քաղաք Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում 134 քառակուսի մետր սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ միևնույն մասով ակտի դեմ ներկայացված բողոքը մերժելու մասով, անվավեր ճանաչելու մասով, ինչպես նաև բողոքարկված և չբեկանված մասով վճիռը ստուգման ակտի 3-րդ կետը մասնակի՝ քաղաք Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ միևնույն մասով ակտի դեմ ներկայացված բողոքը մերժելու մասով, անփոփոխ թողնելու մասով, բեկանելու և գործն այդ մասով նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի՝ վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում: 

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակի: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 27.10.2021 թվականի որոշումը` վերաքննիչ բողոքը մասնակի բավարարելու մասով՝ 15.01.2018 թվականի թիվ 2138805 ստուգման ակտի 3-րդ կետը մասնակի՝ քաղաք Երևան, Մյասնիկյան 20 հասցեում 134 քառակուսի մետր սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ միևնույն մասով ակտի դեմ ներկայացված բողոքը մերժելու մասով, անվավեր ճանաչելու մասով, ինչպես նաև բողոքարկված և չբեկանված մասով վճիռը ստուգման ակտի 3-րդ կետը մասնակի՝ քաղաք Երևան, Վարդանանց 13 հասցեում 145քմ սպասարկման մակերեսով հանրային սննդի կազմակերպման համար պարտավորություններ առաջադրելու մասով, ինչպես նաև 25.04.2018 թվականի թիվ 23/6 որոշումը մասնակի՝ միևնույն մասով ակտի դեմ ներկայացված բողոքը մերժելու մասով, անփոփոխ թողնելու մասով, բեկանել և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 27.10.2021 թվականի որոշումը` մնացած մասով թողնել անփոփոխ։

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ: