2023 թվականի մարտի 03-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 13․04․2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Աստղիկ Հովիկյանի ընդդեմ Անշարժ գույքի կադաստրի կոմիտեի (ներկայումս՝ ՀՀ կադաստրի կոմիտե) (այսուհետ՝ Կոմիտե), երրորդ անձինք՝ «Արդշինբանկ» ՓԲ ընկերություն, «Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվ (այսուհետ՝ Կոոպերատիվ)` ՀՀ, քաղաք Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենքի 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի անվամբ 17.07.2012 թվականին կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Աստղիկ Հովիկյանը պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ կատարված «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր Ա․ Հարությունյան) (այսուհետ` Դատարան) 18․02․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է։

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 13․04․2021 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է՝ Դատարանի 18․02․2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Հասմիկ Անդրիասյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Բանկի վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ և 60-րդ հոդվածների 1-ին մասերը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերը, 172-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, 226-րդ, 228-րդ, 242-րդ և 247-րդ հոդվածները, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ և 27-րդ հոդվածները, 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 267-րդ հոդվածը, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասը, «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածը, 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 39-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 40-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Սույն գործով հատկանշական է այն հանգամանքը, որ Բանկը, բավարարելով Կոոպերատիվի խնդրանքը, որպես նշված շենքի գրավառու, իր համաձայնությամբ թույլատրել է գրավի առարկա շենքը բաժանել առանձին գույքային միավորների և դրանք գրանցել առանձին անձանց անվամբ, այդ թվում՝ թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքը Աստղիկ Հովիկյանի անվամբ՝ պահպանելով դրանցից յուրաքանչյուրի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքը, ինչպիսի պայմաններում Կադաստրի կողմից գրանցվել են Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի առանձին հասցեներում գտնվող գույքերի նկատմամբ առանձին անձանց սեփականության իրավունքը՝ պահպանելով դրանցից յուրաքանչյուրի նկատմամբ գրավի իրավունքը:

Ըստ Վերաքննիչ դատարանի՝ հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանն իր փայի համար նախատեսված 24.000.000 ՀՀ դրամի փոխարեն վճարել է 31.106.977 ՀՀ դրամ, այսինքն՝ 7.106.977 ՀՀ դրամ ավել, քան նախատեսված էր, ինչն անտրամաբանական է և որևէ կերպ չի հիմնավորում Վերաքննիչ դատարանի հետևությունները: Իրականում հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանի փայ հանդիսացող 24.000.000 ՀՀ դրամը վերաբերում է Երևան քաղաքի Ռիգա փողոցի թիվ 126/4 հասցեի 60 ոչ բնակելի տարածքին, ինչի համար, փաստորեն, վերջինս չի կատարել իր պարտավորությունը, իսկ այն կատարելու դեպքում (իրականում այդ գումարը չի էլ վճարվել), այդ գումարը կուղղվեր Բանկի նկատմամբ ունեցած պարտավորության մարմանը, որից հետո էլ Բանկը սահմանված կարգով գրություն կուղարկեր Կադաստր՝ այդ հասցեն գրավից ազատելու համար:

Հատկանշական է այն, որ նշված շենքի 90 տոկոս բնակարանների գրավն ազատվել է այդ կարգով, քանի որ մնացածն իրականում կատարել են իրենց պարտավորությունները:

Հայցվորը վիճելի բնակարանի նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը գրանցելու մասին դիմումին կից՝ ի թիվս այլ փաստաթղթերի, ներկայացրել է նաև Բանկի համաձայնությունը, այսինքն՝ հայցվորը հենց ինքն է ի սկզբանե նաև իր համաձայնությամբ վիճելի բնակարանի նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը ցանկացել գրանցել գրավի իրավունքով ծանրաբեռնված, որպիսի հանգամանքն անտեսվել է ինչպես Վերաքննիչ դատարանի կողմից, այնպես էլ առհասարակ գնահատման առարկա չի դարձվել:

Տվյալ դեպքում տեղի է ունեցել հատուցելի գործարք, որի արդյունքում վիճելի բնակարանի նկատմամբ դադարել է Կոոպերատիվի սեփականության իրավունքը և ծագել հայցվորի սեփականության իրավունքը, ինչի հիմքով էլ պահպանվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված գրավի իրավունքը: Այլ կերպ ասած՝ տեղի է ունեցել գրավատուի փոփոխություն. Կոոպերատիվի փոխարեն գրավատուի տեղը զբաղեցրել է հայցվորը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 13․04․2021 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցը մերժել կամ գործն ուղարկել նոր քննության։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի «Մալաթիա» մասնաճյուղի կառավարիչի կողմից 19.01.2011 թվականին Կադաստրի «Արաբկիր» տարածքային ստորաբաժանմանն ուղղված թիվ 25-039 գրությամբ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ում գրավադրված՝ քաղաք Երևան, Արաբկիր համայնք, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան շենքի տարածքների, այդ թվում՝ կոոպերատիվի անդամ Աստղիկ Հովիկյանի անունով հաշվառված թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ, որպես առանձին միավորներ, խնդրվել է կատարել սեփականության իրավունքի գրանցում, պայմանով, որ յուրաքանչյուր միավորի նկատմամբ գրանցվի և պահպանվի բանկի՝որպես գույքային իրավունքի իրավատեր, գրավի իրավունքը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 23)․

2) Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոց 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Աստղիկ Հովիկյանի անվամբ 26․01․2011 թվականին կատարվել է իրավունքների պետական գրանցում: Աստղիկ Հովիկյանի անվամբ սեփականության իրավունքով գրանցվել է 63․9քմ ոչ բնակելի տարածք և տրամադրվել է անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2767615 վկայականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 14-16).

3) Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի և Աստղիկ Հովիկյանի միջև 26․05․2011 թվականին, համաձայն 01․09․2010 թվականին կայացած ընդհանուր ժողովի արձանագրության, կնքվել է «Հանձնման-ընդունման ակտ», ըստ որի՝ Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանը հանձնել է Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքը 63․9քմ մակերեսով Աստղիկ Հովիկյանին, որով հավաստվել է Աստղիկ Հովիկյանի փայի ետգնումը Կոոպերատիվից (հատոր 1-ին, գ․թ․ 76)․

4) «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի վարչության նախագահը 27.01.2012 թվականին Կադաստրի աշխատակազմի «Արաբկիր» սպասարկման գրասենյակի պետին ուղղված թիվ 05-126 դիմումով, հաշվի առնելով, որ բազմաբնակարան շենքի բաժանման արդյունքում Աստղիկ Հովիկյանին, որպես կոոպերատիվի անդամի, սեփականության իրավունքով անցել է ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 60 ոչ բնակելի տարածք հասցեում գտնվող բնակարանը՝ պահպանելով բանկի գրավի իրավունքը, խնդրել է կատարել «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում նշված հասցեի նկատմամբ (վարչական վարույթի նյութեր, գ․թ․ 117-118)․

5) Բանկի դիմումի հիման վրա 02․02․2012 թվականին կատարվել է Աստղիկ Հովիկյանին սեփականության իրավունքով պատկանող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցում, որի հիմքում դրվել է 19․11․2010 թվականի թիվ 4915 և 29․06․2010 թվականի 2665 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրերը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 52)։

6) 17.07.2012 թվականի «Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման» վկայականի համաձայն՝ 19․11․2010 թվականի թիվ 4915 և 29․06․2010 թվականի 2665 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրերի, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի հիման վրա Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, թիվ 60 ոչ բնակելի տարածք հասցեի անշարժ գույքը՝ 63.9 քմ մակերեսով, սեփականության իրավունքով պատկանում է «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ին (հատոր 1-ին, գ․թ․ 53)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, պայմանավորված բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի խախտում թույլ տալու հանգամանքով, ինչը, սակայն, հերքվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի վերաբերյալ կնքված հիփոթեքի պայմանագրի հիման վրա այդ անշարժ գույքից առանձնացված մեկ այլ՝ ինքնուրույն գույքային միավորի նկատմամբ գրավառուի գրավի իրավունքի առկայությունը ճանաչելն ու գրանցելն արդյո՞ք իրավաչափ է, և այն արդյո՞ք կարող է հիմք հանդիսանալ այդ գույքային միավորի նկատմամբ գրավ դրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգով նույն գրավառուի սեփականության իրավունքի գրանցում կատարելու համար՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումը։

Սույն գործով վիճարկվում է ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի 60-րդ ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ կատարված Բանկի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը, որի հիմքում դրված է՝ «Գրանցման համար հիմք հանդիսացած փաստաթղթերը՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդված»։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի «Գրավ դրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգը» վերնագրով 249-րդ հոդվածը սահմանում է գրավառուի իրավունքը՝ իր պահանջի բավարարման նպատակով առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու և իրացնելու հնարավորություն, այդ թվում՝ գրավ դրված գույքը հիմնական պարտավորության համապատասխան չափի դիմաց գրավառուին կամ գրավառուի նշած երրորդ անձին ի սեփականություն հանձնելու հնարավորություն՝ նույն հոդվածով սահմանված պայմանների առկայության դեպքում։

Սույն գործով Բանկի դիմումի հիման վրա 02․02․2012 թվականին կատարվել է Աստղիկ Հովիկյանին սեփականության իրավունքով պատկանող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցում։ Այնուհետև «Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվին և Աստղիկ Հովիկյանին ուղղված թիվ 315 բռնագանձման ծանուցմամբ Բանկը նշել է, որ վարկառու կոոպերատիվի կողմից թույլ են տրվել վարկային պայմանագրերով ստանձնած պարտավորությունների խախտումներ և նշված խախտումները հիմք են տալիս ներկայացնելու գրավի առարկաների բռնագանձման ծանուցում՝ առանց դատարան դիմելու գրավի առարկայի արժեքից Բանկի պահանջի բավարարում ստանալու համար:

Այս ամենին հետևել է նույն բնակարանի նկատմամբ Բանկի սեփականության իրավունքի գրանցման կատարումը՝ հիմքում դնելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված գրավ դրված գույքի վրա առանց դատարան դիմելու բռնագանձում տարածելու կարգը, որպիսի պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը նախ հարկ է համարում անդրադառնալ վիճարկվող հասցեի նկատմամբ 02․02․2012 թվականին կատարված Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցման իրավաչափության հարցին։ Այսպես՝

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 117-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կոոպերատիվ է համարվում քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց անդամության վրա հիմնված ու իր անդամների գույքային փայավճարների միավորման միջոցով մասնակիցների նյութական և այլ կարիքների բավարարման նպատակով ստեղծված կամավոր միավորումը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կոոպերատիվի սեփականության ներքո գտնվող գույքը, կոոպերատիվի կանոնադրությանը համապատասխան, բաժանվում է նրա անդամների փայերի: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ կոոպերատիվի անդամը պարտավոր է մինչև կոոպերատիվի գրանցումն ամբողջությամբ մուծել փայավճարը, եթե այլ բան նախատեսված չէ կոոպերատիվի կանոնադրությամբ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 120-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կոոպերատիվի անդամն իրավունք ունի դուրս գալ կոոպերատիվից: Այդ դեպքում նրան պետք է վճարվի նրա փայի արժեքը կամ տրվի դրան համապատասխան գույք, ինչպես նաև կատարվեն կոոպերատիվի կանոնադրությամբ նախատեսված այլ վճարներ:

Կոոպերատիվից դուրս եկող անդամին փայի արժեքը վճարվում կամ այլ գույքը տրվում է ֆինանսական տարին ավարտվելուց և կոոպերատիվի հաշվապահական հաշվեկշիռը հաստատվելուց հետո, եթե այլ բան նախատեսված չէ կոոպերատիվի կանոնադրությամբ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ բնակարանային, ամառանոցային, ավտոտնակային կամ այլ կոոպերատիվի անդամը և փայակուտակման իրավունք ունեցող այլ անձինք, որոնք լրիվ մուծել են իրենց փայավճարը կոոպերատիվի կողմից իրենց տրամադրված բնակարանի, ամառանոցի, ավտոտնակի կամ այլ շինության համար այդ գույքի նկատմամբ ձեռք են բերում սեփականության իրավունք:

Վերոգրյալ իրավական նորմերի համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կոոպերատիվ է համարվում քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց անդամության վրա հիմնված ու իր անդամների գույքային փայավճարների միավորման միջոցով մասնակիցների նյութական և այլ կարիքների բավարարման նպատակով ստեղծված կամավոր միավորումը:

Կոոպերատիվ սեփականությունն ի սկզբանե առաջանում է կոոպերատիվ կազմակերպություն ստեղծելու նպատակ ունեցող սուբյեկտների գույքի որոշակի մասի միավորման հիման վրա: Կոոպերատիվի անդամ դառնալու ցանկություն ունեցող յուրաքանչյուր քաղաքացի հրաժարվում է իր ունեցվածքի որոշակի մասի սեփականության իրավունքից, այն հանձնում է կազմակերպությանը որպես փայավճար՝ նրա անդամը դառնալու, գործունեությանը մասնակցելու կամ գործունեության արդյունքներից օգտվելու համար: Այլ կերպ ասած՝ կոոպերատիվի գործունեության նյութական հիմքը նրա սեփականություն կազմող գույքն է, որը կոոպերատիվի կանոնադրությանը համապատասխան բաժանվում է փայերի:

Հարկ է նշել, որ յուրաքանչյուր կոոպերատիվ հանդիսանում է այն գույքի սեփականատերը, որը նրան է հանձնվում անդամների կողմից որպես փայավճար և այն գույքի սեփականատերը, որն արտադրում կամ ձեռք է բերում իր գործունեությամբ: Ընդ որում, յուրաքանչյուր կոոպերատիվ ինքնուրույն սեփականատեր է և ոչ ոք իրավասու չէ նրան զրկել սեփական գույքն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու, տնօրինելու իրավունքից կամ սահմանափակել այդ իրավունքը:

Բնակարանային-շինարարական ընկերության, որպես սեփականության իրավունքի ինքնուրույն սուբյեկտի սեփականությունն է հանդիսանում այն օբյեկտը, որը կառուցվում է կոոպերատիվի մեջ միավորված անդամների փայավճարների հաշվին, ինչպես նաև այն դրամական գումարները, որոնք ներդրվում են ընդհանուր օգտագործման գույքի պահպանության անհրաժեշտ ծախսերը կատարելու համար: Կոոպերատիվի այն անդամները, ովքեր լրիվ մուծել են փայը բնակարանի կամ իրենց օգտագործման տրված այլ շինության կամ տեղի համար, ձեռք են բերում այդ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունք: Հարկ է նաև ընդգծել այն հանգամանքը, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը 172-րդ հոդվածով ամրագրել է սեփականության իրավունք ձեռք բերելու հիմքերը, մասնավորապես՝ նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ բնակարանային, ամառանոցային, ավտոտնակային կամ այլ կոոպերատիվի անդամը և փայակուտակման իրավունք ունեցող այլ անձինք, որոնք լրիվ մուծել են իրենց փայավճարը կոոպերատիվի կողմից իրենց տրամադրված բնակարանի, ամառանոցի, ավտոտնակի կամ այլ շինության համար այդ գույքի նկատմամբ ձեռք են բերում սեփականության իրավունք:

Նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ բնակարանային կոոպերատիվի անդամի կողմից փայավճարը լրիվ մուծելու դեպքում կոոպերատիվի կողմից վերջինիս տրամադրված բնակարանը բաժանվում է ամբողջական գույքից և օբյեկտիվ իրականության մեջ շարունակում է գոյություն ունենալ որպես կոոպերատիվի անդամին սեփականության իրավունքով պատկանող առանձին գույքային միավոր՝ իրեն անհատականացնող տվյալներով հանդերձ:

Միևնույն ժամանակ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կոոպերատիվը, որպես սեփականության իրավունքի ինքնուրույն սուբյեկտ, կարող է իր պարտավորությունների կատարումը երաշխավորելու նպատակով գրավադրել սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող գույքը, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անդրադարձել է կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի վերաբերյալ կնքված հիփոթեքի պայմանագրի հիմքով այդ անշարժ գույքից առանձնացված մեկ այլ՝ ինքնուրույն գույքային միավորի նկատմամբ ևս գրավառուի գրավի իրավունքի առկայության և այդ իրավունքի պետական գրանցման ենթակա լինելու իրավական հնարավորության հարցին (տե՛ս, Նունե Վարդանյանն ընդդեմ ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, երրորդ անձ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ, Հասմիկ Ավդալյան թիվ ՎԴ/12483/05/18 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.02.2023 թվականի որոշումը)։

Այսպես․ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի անցումն այլ անձի հիմք չէ այդ գույքի նկատմամբ սեփականատեր չհամարվող անձանց գույքային իրավունքների դադարման համար, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավի իրավունքը գրավատուի գույքի նկատմամբ գրավառուի գույքային իրավունքն է, որը միաժամանակ միջոց է գրավառուի հանդեպ պարտապանի ունեցած դրամական կամ այլ պարտավորության կատարման ապահովման համար։

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավը լրացուցիչ (ակցեսոր) պարտավորություն է գրավառուի (պարտատիրոջ) հանդեպ գրավատուի (պարտապանի) հիմնական պարտավորության կատարման ապահովման համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 227-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավը ծագում է պայմանագրի ուժով: Գրավը ծագում է նաև օրենքի հիման վրա` դրանում նշված հանգամանքների երևան գալով: Օրենքում պետք է նախատեսվի այն գույքը, որը համարվում է պարտավորության կատարման ապահովման համար գրավ դրված:

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի և 226-րդ հոդվածի վկայակոչված իրավադրույթների բովանդակությունից հետևում է, որ գրավի իրավունքը կամ գրավը պարտավորությունների՝ իրային-իրավական ապահովման միջոց է, որը գրավառուին իրավունք է վերապահում հիմնական պարտավորության չկատարման դեպքում գրավատուի այլ պարտատերերի հանդեպ նախապատվության իրավունքով բավարարում ստանալու գրավի առարկայի արժեքից: Վերոգրյալ բնորոշումից բխում է, որ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատերը գրավի առարկայի արժեքից իր պահանջի բավարարման նախապատվության իրավունք ունի մյուս պարտատերերի նկատմամբ, այսինքն՝ գրավով ապահովված պարտավորության պարտապանի մյուս պարտատերերի համեմատությամբ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատիրոջ պահանջը ենթակա է բավարարման նախապատվության իրավունքով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գրավի իրավունքն առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում իրային իրավունքների շարքում: Ի տարբերություն այլ իրային իրավունքների` գրավն առաջանում և իրավական արժևորում է ստանում այնքանով, որքանով այն անհրաժեշտ է օգտագործել հիմնական պարտավորության կատարումն ապահովելու համար: Այդ իսկ պատճառով գրավը, որպես այդպիսին, ունի երկակի բնույթ. այն բնութագրվում է որպես պարտավորաիրավական բնույթի իրային-իրավական ապահովման միջոց: Գրավի իրավունքին բնորոշ են իրային իրավունքներին ներհատուկ հետևյալ առանձնահատկությունները.

«բացարձակ իրավունքը». գրավի իրավունքին համապատասխանում է բոլորի և յուրաքանչյուրի պարտականությունը՝ ձեռնպահ մնալու այդ իրավունքի իրականացումը խախտող կամ խոչընդոտող արարքներից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 241-րդ հոդված),

«հետևելու իրավունքը». գրավի իրավունքի կրողը պահպանում է իր իրավունքն անգամ այն դեպքում, երբ գրավի առարկան անցնում է այլ անձի սեփականության ներքո (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետ) (տե՛ս, «Սեյվր» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Նշան Ալեքսանյանի թիվ ԵԿԴ/0169/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե գրավի առարկան ոչնչացել կամ վնասվել է կամ դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարել է օրենքով սահմանված հիմքերով, ապա գրավատուն պարտավոր է ողջամիտ ժամկետում վերականգնել գրավի առարկան կամ այն փոխարինել այլ հավասարարժեք գույքով, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Նույն օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավ դրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարելիս կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն այլ անձի անցնելիս գրավի իրավունքը պահպանում է իր ուժը:

Գրավատուի իրավահաջորդը զբաղեցնում է գրավատուի տեղը և կրում նրա բոլոր պարտականությունները, եթե այլ բան նախատեսված չէ գրավառուի հետ համաձայնությամբ:

«Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ պետական գրանցումն ընդգրկում է՝ (…) օրենքով նախատեսված այլ գույքային իրավունքների ծագման, դադարման, փոխանցման, փոփոխման պետական գրանցումը (…)։

«Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 39-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե օրենքով կամ հիփոթեքի պայմանագրով այլ բան նախատեսված չէ, հիփոթեքի պայմանագրի հիման վրա գրավի իրավունք գրանցելու հետ միաժամանակ գրանցվում է նաև սեփականատիրոջ կողմից գրավի առարկայի տնօրինման սահմանափակումը, որի` գործողության ընթացքում առանց գրավառուի համաձայնության դրան հակասող որևէ իրավունք կամ հիփոթեքի առարկա հանդիսացող անշարժ գույքի միավորի բաժանում կամ այլ միավորի հետ միավորում չի կարող գրանցվել:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ գրանցված հիփոթեքի առարկան օրենքով սահմանված կարգով փոխարինվում է այլ անշարժ գույքով, գրավառուի ներկայացմամբ հիփոթեքի առարկայի փոխարինման մասին համաձայնագրի հիման վրա այդ գույքի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցման հետ միաժամանակ դադարեցվում է հիփոթեքի նախկին առարկայի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցումը:

Անդրադառնալով վերոշարադրյալ հոդվածների վերլուծությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գրավի պայմանագիրը կնքվում է որպես պարտատիրոջ հանդեպ ունեցած հիմնական պարտավորության կատարման ապահովման միջոց, որի հիման վրա գրավադրված գույքի միջոցով երաշխավորվում է հիմնական պարտավորության կատարումը։

Գրավի առարկա գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքն այլ անձի անցնելու հանգամանքը չի դադարեցնում այդ գույքի նկատմամբ գրավառուի գրավի իրավունքը: Այն պահպանում է իր ուժը նույնիսկ այն դեպքում, երբ գրավադրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարվում է կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն անցնում է այլ անձի: Նման դեպքերում գրավատուի իրավահաջորդը զբաղեցնում է գրավատուի տեղը և կրում նրա բոլոր պարտականությունները, եթե այլ բան նախատեսված չէ գրավառուի հետ համաձայնությամբ: Ընդ որում, եթե գրավի առարկայի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարում է օրենքով սահմանված հիմքերով, ապա գրավատուն պարտավոր է ողջամիտ ժամկետում վերականգնել գրավի առարկան կամ այն փոխարինել այլ հավասարարժեք գույքով, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Բացի այդ, հիփոթեքի պայմանագրի հիման վրա միաժամանակ կատարվում են գրավի իրավունքի, ինչպես նաև սեփականատիրոջ կողմից գրավի առարկայի տնօրինման սահմանափակման պետական գրանցումներ։ Ընդ որում, գրավի առարկայի տնօրինման սահմանափակումը, ի թիվս այլնի, ենթադրում է առանց գրավառուի համաձայնության անշարժ գույքը առանձին գույքային միավորների բաժանելու արգելք։

Միաժամանակ օրենսդրությամբ սահմանվում է հիփոթեքի առարկայի՝ այլ անշարժ գույքով փոխարինելու հնարավորություն, որպիսի դեպքում կնքվում է հիփոթեքի առարկայի փոխարինման մասին համաձայնագիր, որի հիման վրա էլ նոր գույքի նկատմամբ կարող է կատարվել գրավի իրավունքի պետական գրանցում՝ համապատասխանաբար դադարեցնելով հիփոթեքի նախկին առարկայի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցումը։

Այսինքն, վերոգրյալ կարգավորումները ևս մեկ անգամ հավաստում են գրավի՝ որպես «հետևելու իրավունքի» բնույթի մասին այնքանով, որքանով գրավառուն պահպանում է գրավի առարկայի նկատմամբ իր իրավունքները նույնիսկ գրավի առարկայի օտարման կամ այն փոխարինելու դեպքում, որով պայմանավորված էլ չի թույլատրվում առանց գրավառուի համաձայնության գրանցել գրավի իրավունքին հակասող որևէ իրավունք կամ անշարժ գույքի միավորի բաժանում կամ այլ միավորի միավորում։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գրավի՝ որպես «հետևելու իրավունքի» էությունը հանգում է նրան, որ գույքի նկատմամբ գրավառուի գրավի իրավունքը պահպանում է իր ուժը նույնիսկ այն դեպքում, երբ գրավադրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարվում է կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն անցնում է այլ անձի, որի դեպքում գրավատուի իրավահաջորդը զբաղեցնում է գրավատուի տեղը և կրում նրա բոլոր պարտականությունները, եթե այլ բան նախատեսված չէ գրավառուի հետ համաձայնությամբ: Նշվածը, սակայն, վերաբերելի չէ այն դեպքերին, երբ կոոպերատիվին սեփականության իրավունքով պատկանող և կոոպերատիվի պարտավորությունների համար գրավադրված գույքից կոոպերատիվի անդամի կողմից փայավճարը լրիվ մուծելու հետևանքով վերջինիս տրամադրված բնակարանը բաժանվում է ամբողջական գույքից և օբյեկտիվ իրականության մեջ շարունակում է գոյություն ունենալ որպես կոոպերատիվի անդամին սեփականության իրավունքով պատկանող առանձին գույքային միավոր՝ իրեն անհատականացնող տվյալներով հանդերձ: Նկարագրված դեպքում կոոպերատիվի անդամի կողմից մուծված փայավճարի գումարը կոոպերատիվի կողմից պետք է ուղղվի գրավով երաշխավորված պարտավորության համապատասխան մասի մարմանը, իսկ ամբողջական գույքից բաժանված բնակարանը փայավճարի գումարը մուծած կոոպերատիվի անդամին պետք է փոխանցվի առանց գրավի իրավունքով ծանրաբեռնված լինելու։ Այլ կերպ ասած, կոոպերատիվի անդամի կողմից փայավճարը լրիվ մուծելու և ամբողջական գույքից բաժանվելու արդյունքում վերջինիս որպես սեփականություն հատկացված բնակարանը չի կարող հանդիսանալ կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի վերաբերյալ կնքված հիփոթեքի պայմանագրի առարկա և այդ պայմանագիրը չի կարող հիմք հանդիսանալ անշարժ գույքից առանձնացված մեկ այլ՝ ինքնուրույն գույքային միավորի նկատմամբ ևս գրավառուի գրավի իրավունքի առկայությունը հաստատված համարելու և այդ իրավունքը գրանցելու համար։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը հիմնավորել է նաև ներքոշարադրյալ իրավակարգավորումների վերլուծություններով։

Այսպես․ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ «Գրավի պայմանագիրը և դրա ձևը» վերտառությամբ 234-րդ հոդվածի 1-ին կետը սահմանում է, որ գրավի պայմանագիրը պետք է կնքվի գրավոր:

Նույն հոդվածի 3-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն՝ նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում գրավի պայմանագիրը ենթակա է նոտարական վավերացման, իսկ գրավի իրավունքը` պետական գրանցման: Նույն հոդվածի կանոնները չպահպանելը հանգեցնում է գրավի պայմանագրի անվավերության: Նման պայմանագիրն առոչինչ է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավի իրավունքը ծագում է գրավի պայմանագիրը կնքելու պահից, իսկ այն դեպքերում, երբ գրավի իրավունքը ենթակա է պետական գրանցման, ապա այն գրանցելու պահից: (...)։

«Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված կարգով գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման համար հիմք են հանդիսանում իրավահաստատող փաստաթղթերը, իսկ նույն օրենքի 4-րդ գլխով նախատեսված պետական գրանցման առանձնահատկությունների դեպքերում` նաև այդ գլխով սահմանված փաստաթղթերը։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման համար իրավահաստատող փաստաթղթեր ներկայացնելու պարտականությունը կրում են իրավունքի պետական գրանցման համար դիմող անձինք, (...):

Վերոգրյալի հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ գրավի իրավունքի պետական գրանցման համար հիմք հանդիսացող իրավահաստատող փաստաթուղթն առաջին հերթին գրավի պայմանագիրն է։ Այսինքն՝ գույքի նկատմամբ անձի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը կարող է իրականացվել բացառապես այդ գույքի վերաբերյալ կնքված գրավի պայմանագրի հիման վրա։ Իսկ բոլոր այն դեպքերում, երբ տեղի է ունեցել գրավի առարկայի փոփոխություն, ապա գրավի նոր առարկայի նկատմամբ գրավառուի գրավի իրավունքը կարող է գրանցվել գրավի առարկայի փոփոխության համաձայնագրի հիման վրա (տե՛ս, Նունե Վարդանյանն ընդդեմ ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, երրորդ անձ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ, Հասմիկ Ավդալյան թիվ ՎԴ/12483/05/18 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.02.2023 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում գույքի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցման համար անհրաժեշտ են համապատասխան փաստական և իրավական հիմքեր, ընդ որում՝ կախված կոնկրետ իրավիճակից, գույքի նկատմամբ գրավի իրավունքը կարող է գրանցվել կա՛մ գրավի պայմանագրի, կա՛մ գրավի առարկայի փոփոխության համաձայնագրի հիման վրա։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն վարչական գործը հարուցվել է Աստղիկ Հովիկյանի կողմից ներկայացված հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ, ք. Երևան, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ կատարված «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի սեփականության իրավունքի պետական գրանցումը։

Դատարանը 18․02.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է այն պատճառաբանությամբ, որ հաստատված է համարում այն փաստը, որ հայցվորը խնդրո առարկա հանդիսացող անշարժ գույքի՝ որպես առանձին գույքային միավորի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ձեռք է բերել «Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվից, որը վճարած փայի դիմաց Ռիգայի փող. 126/4շ. թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքը սեփականության իրավունքով փոխանցել է կոոպերատիվի անդամ հանդիսացող սույն վարչական գործով հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանին:

Դատարանն արձանագրել է նաև, որ քանի որ հայցվորը խնդրո առարկա հանդիսացող անշարժ գույքը որպես կոոպերատիվի անդամ փայն ամբողջությամբ մուծելուց հետո ձեռք է բերել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված կարգով, հետևաբար գրավի իրավունքի պահպանման համար բացակայել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասի կիրառման համար պարտադիր՝ նորմի դիսպոզիցիայով սահմանված սպառիչ դեպքերից (գրավ դրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարել, համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն այլ անձի անցնել) որևէ մեկը, ինչից էլ բխում է, որ գրավի իրավունքը պահպանվել չէր կարող:

Ամփոփելով վերոգրյալ եզրահանգումները՝ Դատարանը հաստատված է համարել այն փաստը, որ հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանի կողմից 02.02.2011 թվականին Ռիգայի փողոց 126/4 շենք, 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերելու ժամանակ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության գրավի իրավունքը չի պահպանվել, որպիսի պայմաններում պատասխանողն իրավասու չէր կատարելու Երևան Ռիգայի 126/4 հասցեի 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ 29.06.2010 թվականի 2665 և 19.11.2010 թվականի հ. 4915 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրի և քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածի համաձայն 17.07.2012 թվականին «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության սեփականության իրավունքի պետական գրանցում:

Վերաքննիչ դատարանի 13․04․2021 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 18․02․2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ այն պատճառաբանությամբ, որ սույն գործով հայցվորը ձեռք է բերել սեփականության իրավունք ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 6-րդ մասի հիմքով, այն է՝ բնակարանային, ամառանոցային, ավտոտնակային կամ այլ կոոպերատիվի անդամը և փայակուտակման իրավունք ունեցող այլ անձինք, որոնք լրիվ մուծել են իրենց փայավճարը կոոպերատիվի կողմից իրենց տրամադրված բնակարանի, ամառանոցի, ավտոտնակի կամ այլ շինության համար, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք են բերում սեփականության իրավունք։

Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ գրավի իրավունքի ուժը պահպանվում է օրենսդրորեն նախատեսված հետևյալ հիմքերի առկայության պայմաններում, մասնավորապես, եթե գրավ դրված գույքը օտարվում է հատուցմամբ կամ անհատույց, ինչպես նաև այն դեպքերում, երբ գրավադրված գույքը համապարփակ իրավահաջորդության կարգով փոխանցվում է այլ անձանց:

Օրենսդիրը գույքի անհատույց կամ հատուցմամբ օտարման դեպքերը նախատեսել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի իրավակարգավորմամբ, իսկ 172-րդ հոդվածի 6-րդ մասի իրավակարգավորումը չի կարող նույնացվել 172-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված գրավի առարկայի հատուցմամբ օտարելու հետ։

Վերաքննիչ դատարանը, վկայակոչելով ՀՀ Սահմանադրության 1-ին, 10-րդ, 60-րդ հոդվածները, արձանագրել է, որ հայցվորի սեփականության իրավունքը ձեռք բերելու պահին վիճելի գույքի նկատմամբ չի պահպանվել բանկի գրավի իրավունքը, հետևաբար սահմանադրաիրավական նշված իրավական նորմերի անմիջական կիրառման պայմաններում post factum 02.02.2012 թվականին կատարված գրավի իրավունքի պետական գրանցումը որևէ իրավական նշանակություն ունենալ չի կարող:

Վերաքննիչ դատարանը իրավաչափ է գնահատել Դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ «...ՀՀ վարչական դատարանը հաստատված է համարում այն փաստը, որ հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանի կողմից 02.02.2011թ. Ռիգայի փողոց 126/4 շենք, 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերելու ժամանակ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության գրավի իրավունքը չի պահպանվել, որպիսի պայմաններում դատարանը գտնում է, որ պատասխանողն իրավասու չէր կատարելու Երևան Ռիգայի 126/4 հասցեի 60 տարածքի նկատմամբ 29.06.2010թ. 2665 և 19.11.2010թ. հ. 4915 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրի և քաղաքացիական օրենսգրքի 249 հոդվածի համաձայն 17.07.2012թ. «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության սեփականության իրավունքի պետական գրանցում»:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Ըստ գործի փաստերի՝ Բանկի, Կոոպերատիվի և Հասմիկ Ավդալյանի միջև 19․11․2010 թվականին և 29․06․2010 թվականին կնքված գրավի պայմանագրերի հիման վրա գրավադրվել է գրավատու Հասմիկ Ավդալյանին սեփականության իրավունքով պատկանող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող 9․226,7քմ մակերեսով բազմաբնակարան բնակելի շենքը և 0,13հա մակերեսով հողամասը և նշված պայմանագրերից ծագող գրավի իրավունքը ենթարկվել է պետական գրանցման ու Բանկին՝ որպես գրավառուի, տրվել է «Անշարժ գույքի գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման» թիվ 0252090 վկայականը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 132)։

Վերոգրյալ հասցեի գույքը որպես սեփականություն անցել է Կոոպերատիվին և շարունակել է որպես ապահովման միջոց մնալ գրավադրված, իսկ հետագայում գրավառուի համաձայնությամբ այն բաժանվել է առանձին գույքային միավորների։

Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոց 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Աստղիկ Հովիկյանի անվամբ 26․01․2011 թվականին կատարվել է իրավունքների պետական գրանցում (հատոր 1-ին, գ.թ. 14-16).

Բանկի դիմումի հիման վրա 02․02․2012 թվականին կատարվել է Աստղիկ Հովիկյանին սեփականության իրավունքով պատկանող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցում, որի հիմքում դրվել են 19․11․2010 թվականի թիվ 4915 և 29․06․2010 թվականի 2665 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրերը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 52)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Աստղիկ Հովիկյանին սեփականության իրավունքով պատկանող վերոգրյալ հասցեի նկատմամբ Բանկի անվամբ 02.02.2012 թվականին կատարված գրավի իրավունքի պետական գրանցման հիմքում ընկած վերոգրյալ երկու պայմանագրերի առարկան է հանդիսացել Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող 9․226,7քմ մակերեսով բազմաբնակարան բնակելի շենքը և 0,13հա մակերեսով հողամասը։ Փաստորեն նշված բնակարանի նկատմամբ գրավի իրավունքի պետական գրանցում կատարելու հիմքում ընկած անշարժ գույքի հիփոթեքի թվով 2 պայմանագրերի առարկան բոլորովին այլ գույքային միավոր է՝ թե՛ փաստական և թե՛ իրավական առումով։ Ընդ որում, տվյալ դեպքում Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքից թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի բաժանումը գրավ դրված գույքի հատուցմամբ կամ անհատույց օտարում կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն այլ անձի անցում չէ, քանի որ նշված բնակարանը բաժանվել է ամբողջական գույքից և օբյեկտիվ իրականության մեջ գոյություն ունենալով որպես կոոպերատիվի անդամին սեփականության իրավունքով պատկանող առանձին գույքային միավոր՝ իրեն անհատականացնող տվյալներով հանդերձ, փոխանցվել է կոոպերատիվի անդամին առանց գրավի իրավունքով ծանրաբեռնված լինելու։

Այսպիսով, Կոոպերատիվի ամբողջական գույքից բաժանվելու արդյունքում Աստղիկ Հովիկյանին որպես սեփականություն հատկացված ոչ բնակելի տարածքը չի կարող հանդիսանալ կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի վերաբերյալ կնքված հիփոթեքի պայմանագրի առարկա և այդ պայմանագիրը չի կարող հիմք հանդիսանալ անշարժ գույքից առանձնացված մեկ այլ՝ ինքնուրույն գույքային միավորի նկատմամբ ևս գրավառուի գրավի իրավունքի առկայությունը հաստատված համարելու և այդ իրավունքը գրանցելու համար։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցման հիմքում ընկած 29․06․2010 թվականի թիվ 2665 և 19․11․2010 թվականի թիվ 4915 գրավի, հիփոթեքի պայմանագրերի առարկա հանդիսացող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող 9․226,7քմ մակերեսով բազմաբնակարան բնակելի շենքը և 0,13հա մակերեսով հողամասի նկատմամբ գրանցված գրավի իրավունքը չէր կարող պահպանել իր ուժն այդ պայմանագրերի առարկա չհանդիսացող Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ։ Մասնավորապես, Աստղիկ Հովիկյանին սեփականության իրավունքով պատկանող ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքը Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ չի կարող նույնացվել նախկինում գրավադրված գույքի՝ ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի ամբողջ շենքի հետ, քանի որ նշյալ դեպքերում խոսքը գնում է տարբեր գույքային միավորների մասին։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի և Աստղիկ Հովիկյանի միջև 26․05․2011 թվականին, համաձայն 01․09․2010 թվականին կայացած ընդհանուր ժողովի արձանագրության, կնքվել է «Հանձնման-ընդունման ակտ», ըստ որի՝ Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանը հանձնել է Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքը 63,9քմ մակերեսով Աստղիկ Հովիկյանին, որով հավաստվել է Աստղիկ Հովիկյանի փայի ետգնումը Կոոպերատիվից։ Ընդ որում, համաձայն 12.05.2011 թվականի հաշիվ թիվ 18-ի՝ Աստղիկ Հովիկյանի կողմից ք. Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեի 20 բնակարանի համար «Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվին է փոխանցվել 20.020.295 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ․թ․ 18), իսկ համաձայն 26.05.2011 թվականի հաշիվ թիվ 065-ի՝ Աստղիկ Հովիկյանի կողմից ք. Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեի N 60 ոչ բնակելի տարածքի համար «Նոր Շենք» բնակարանա-շինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվին է փոխանցվել 11.086.682 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ․թ․ 75):

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը հայցվորը ձեռք է բերել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 6-րդ կետի հիմքով, այն է՝ բնակարանային, ամառանոցային, ավտոտնակային կամ այլ կոոպերատիվի անդամը և փայակուտակման իրավունք ունեցող այլ անձինք, որոնք լրիվ մուծել են իրենց փայավճարը կոոպերատիվի կողմից իրենց տրամադրված բնակարանի, ամառանոցի, ավտոտնակի կամ այլ շինության համար, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք են բերում սեփականության իրավունք, որը սակայն չի հանդիսանում ո՛չ հատուցմամբ կամ անհատույց օտարում, ո՛չ էլ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի փոխանցում, հետևաբար երրորդ անձի նախկին գրավի իրավունքը խնդրո առարկա անշարժ գույքի՝ ք. Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ պահպանվել չէր կարող, և հայցվորը չէր կարող զբաղեցնել գրավատու Կոոպերատիվի տեղն ու չէր կարող կրել վերջինիս բոլոր պարտականությունները։ Ընդ որում, սույն գործով բացակայում է նաև հիփոթեքի առարկայի փոխարինման մասին համապատասխան համաձայնագիր, որի ուժով գրանցված հիփոթեքի առարկան օրենքով սահմանված կարգով փոխարինվում է այլ անշարժ գույքով և որպիսի համաձայնագրի հիման վրա այդ գույքի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցման հետ միաժամանակ դադարեցվում է հիփոթեքի նախկին առարկայի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցումը:

Մինչդեռ, Կադաստրի կողմից թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի գրանցումը ոչ իրավաչափորեն կատարվել է՝ հիմք ընդունելով ք. Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի նկատմամբ կնքված գրավի իրավունքի պայմանագիրը, այսինքն՝ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը կատարվել է առանց այդ բնակարանի նկատմամբ կնքված գրավի պայմանագրի, փաստորեն առանց համապատասխան իրավահաստատող փաստաթղթի առկայության, հետևաբար Կադաստրի կողմից Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի գրանցումը եղել է ոչ իրավաչափ։

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հատուկ ընդգծել, որ Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի, որպես առանձին գույքային միավորի, նկատմամբ հայցվորի սեփականության իրավունքի գրանցումը Կադաստրի կողմից կատարվել է այդ պահին նշված հասցեի անշարժ գույքի նկատմամբ որևէ սահմանափակում չլինելու պայմաններում: Մասնավորապես, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանի սեփականության իրավունքը գրանցվել է 26․01․2011 թվականին, իսկ Բանկի գրավի իրավունքը՝ վերջինիս դիմումի հիման վրա մեկ տարի անց՝ 02․02․2012 թվականին։

«Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետական գրանցման հիմնական սկզբունքներն ու խնդիրներն են`

1) պետության կողմից գույքի նկատմամբ գրանցված իրավունքների, սահմանափակումների ճանաչումը, երաշխավորումը և պաշտպանությունը. (․․․)։

Վերոգրյալ իրավակարգավորումից հետևում է, որ գույքի նկատմամբ գրանցված սեփականության իրավունքը ճանաչվում, երաշխավորվում և պաշտպանվում է պետության կողմից, հետևաբար գրանցված սեփականության իրավունքին ցանկացած միջամտություն, այդ թվում՝ տվյալ գույքի նկատմամբ գրավի իրավունքի գրանցում կարող է կատարվել սեփականատիրոջ իմացությամբ, օրենքով սահմանված կարգով՝ համապատասխան իրավահաստատող փաստաթղթերի հիման վրա։ Մինչդեռ, տվյալ դեպքում Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ հայցվոր Աստղիկ Հովիկյանի սեփականության իրավունքին միջամտությունը տեղի է ունեցել այդ իրավունքը դեռևս 26․01․2011 թվականին ծագելուց մեկ տարի անց, 02․02․2012 թվականին՝ առանց սեփականատիրոջ իմացության և առանց իրավահաստատող փաստաթղթերի։ Մասնավորապես, Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքը գրանցվել է տվյալ բնակարանի վերաբերյալ իրավահաստատող փաստաթղթերի բացակայության պայմաններում, ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կադաստրն իրավասու չէր նշված հասցեի բնակարանի նկատմամբ 02․02․2012 թվականին կատարել Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցում, հետևաբար Կադաստրի կողմից Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը եղել է ոչ իրավաչափ։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վիճարկվող Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 շենքի թիվ 60 ոչ բնակելի տարածքի նկատմամբ Բանկի սեփականության իրավունքի գրանցման հիմքում փաստացի դրվել է վերոնշյալ պատճառաբանություններով ոչ իրավաչափ համարվող 02․02․2012 թվականի Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը և այդ գրանցման հիմքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 249-րդ հոդվածով սահմանված կարգով գրավառուին տրված իրավունքը, ինչը չէր կարող հիմք հանդիսանալ Բանկի սեփականության իրավունքի գրանցման համար, և որի ոչ իրավաչափ լինելը հանգեցնում է նաև դրա հիմքով կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցման ոչ իրավաչափ լինելուն։

Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ, ուստի բողոքարկվող դատական ակտը պետք է թողնել անփոփոխ՝ սույն որոշման պատճառաբանություններով։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերի վերանայման արդյունքում վճռաբեկ դատարանը մերժում է վճռաբեկ բողոքը` դատական ակտը թողնելով անփոփոխ, իսկ այն դեպքում, երբ վճռաբեկ դատարանը մերժում է վճռաբեկ բողոքը, սակայն դատարանի կայացրած` գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտը թերի կամ սխալ է պատճառաբանված, ապա վճռաբեկ դատարանը պատճառաբանում է անփոփոխ թողնված դատական ակտը, հետևաբար տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի թերի կամ սխալ պատճառաբանված դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

Միաժամանակ՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն վարչական գործի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը անփոփոխ թողնելը՝ սույն որոշման պատճառաբանություններով, բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է, և առկա ապացույցները և հաստատված հանգամանքները թույլ են տալիս նման դատական ակտ կայացնել։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքի հիմքը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար, ուստի բողոքը ենթակա է մերժման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը պետք է թողնել անփոփոխ՝ սույն որոշման պատճառաբանություններով։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 13․04․2021 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ՝ սույն որոշման պատճառաբանություններով։

2. Պետական տուրքի հարցը համարել լուծված։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ։

Նախագահող	Ռ. ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Զեկուցող	Հ․ ԲԵԴևՅԱՆ
	Լ․ ՀԱԿՈԲՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 նոյեմբերի 2023 թվական: