ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
|
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում |
Քաղաքացիական գործ թիվ ԼԴ2/0726/02/19 2023 թ. | ||||||
|
Քաղաքացիական գործ թիվ ԼԴ2/0726/02/19 |
|||||||
|
| |||||||
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
|
նախագահող |
Մ. Դրմեյան | |
| զեկուցող |
Տ. Պետրոսյան | |
|
Ա. Բարսեղյան | ||
|
Գ. Հակոբյան | ||
|
Ս. Միքայելյան | ||
|
Ա․ Մկրտչյան | ||
|
է. Սեդրակյան |
2023 թվականի փետրվարի 03-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի (այսուհետ՝ Հաշտարար) և Մեսրոպ Ճուղուրյանի (այսուհետ՝ Հաճախորդ) վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21․05․2020 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ դիմումի «Ինեկոբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Բանկ), ելքով շահագրգռված անձինք` Մեսրոպ Ճուղուրյանի, Հաշտարարի` Հաշտարարի 10.04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Բանկը պահանջել է չեղյալ ճանաչել Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի 10.04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշումը։
ՀՀ Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Զաքարյան) (այսուհետ` Դատարան) 24.07.2019 թվականի որոշմամբ դիմումը մերժվել է։
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 21.05.2020 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և Դատարանի 24.07.2019 թվականի որոշումը վերացվել է և կայացվել է նոր որոշում` Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի 10.04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշումը չեղյալ է ճանաչվել:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Հաշտարարը և Հաճախորդը (ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Ծատինյան)։
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։
2. Հաշտարարի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածը։
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանները չպետք է անդրադառնան հաշտարարի կողմից կիրառված նյութական օրենսդրության նորմերին և դրանց մեկնաբանություններին, այդ թվում՝ չպետք է կատարեն հաշտարարի կողմից արդեն իսկ հետազոտված ապացույցների կրկնակի հետազոտում և գնահատում, քանի որ այդ պարագայում կկատարվի հաշտարարի որոշման ըստ էության վերանայում, ինչը հակասում է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի շրջանակում հաշտարարի որոշումը դիտարկելու օրենսդրական պահանջին։
2) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը, «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ և 20-րդ հոդվածները։
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի կողմից Հաշտարարի որոշումը չեղյալ է ճանաչվել ըստ էության վերանայման և Հաշտարարի կողմից արդեն իսկ հետազոտված ապացույցը կրկին հետազոտելու արդյունքում։ Ընդ որում, Վերաքննիչ դատարանի կողմից կատարված խախտումը ոչ միայն Հաշտարարի հետազոտած ապացույցը ևս մեկ անգամ հետազոտելն է, այլև հենց ապացույցի թերի հետազոտումը, որի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը հանգել է սխալ հետևության այն մասին, որ Հաշտարարին ներկայացված պահանջում հաճախորդը բարձրացրել է միայն քաղվածքի չստացման խնդիր, մինչդեռ իրականում հաճախորդը ներկայացրել է նաև քաղվածքի ստացման պարբերականության հարցը։
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել քննարկման առարկա նորմը, որի արդյունքում խախտել է Հաշտարարի՝ իրեն ենթակա վեճերի լուծման ինքնուրույնության բավարար աստիճանով օժտված լինելու սկզբունքը, սահմանափակել է Հաշտարարի ինքնուրույնությունը՝ իրեն ներկայացված ապացույցի հետազոտման և գնահատման մասով։ Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով 30-օրյա պարբերականությունը և քաղվածքի ստացման եղանակը քաղվածքի ստացման իրավունքի տարր են համարվում, քանի որ հակառակ դեպքում քաղվածքի ստացման իրավունքը կդառնա վերացական։
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 21․05․2020 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 24․07․2019 թվականի որոշմանը:
2.1 Հաճախորդի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը․
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ և 20-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով նույնաբովանդակ բողոք-պահանջ է ներկայացվել նախ Բանկին, ապա Հաշտարարին:
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ նշված պահանջները նույնական են և երկու դեպքում էլ վերաբերել են «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված իրավունքի խախտման խնդրին և երկու դեպքում էլ ուղղված են եղել նույն օրենքի 20-րդ հոդվածով սահմանված օրինական տուժանքի կիրառմանը:
Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությունները, ըստ որի՝ Հաշտարարը դուրս է եկել հաճախորդի բողոք-պահանջի և դիմում-բողոքի շրջանակներից և քննության առարկա է դարձրել ոչ թե քաղվածքներն ընդհանրապես ուղարկելու կամ չուղարկելու հարցը, այլ խախտումներով ուղարկելու հանգամանքը, ակնհայտորեն անհիմն է։ Սպառողի՝ քաղվածք ստանալու իրավունքը պետք է դիտարկել միասնական ամբողջության մեջ, որի պարտադիր տարրերն են համարվում սահմանված պարբերականությամբ և եղանակով վերջինիս ստացումը, և այդ տարրերից որևիցե մեկի խախտումն ինքնին հանգեցնում է օրենքով նախատեսված քաղվածք ստանալու իրավունքի խախտմանը։
2) Վերաքննիչ դատարանի որոշումը հակասում է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի՝ թիվ ԼԴ2/0348/02/18 քաղաքացիական գործով 28.03.2019 թվականի և թիվ ԼԴ2/1267/02/19 քաղաքացիական գործով 26.12.2019 թվականի՝ օրինական ուժի մեջ մտած որոշումներով միևնույն նորմերին տրված մեկնաբանություններին։
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 21․05․2020 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 24․07․2019 թվականի որոշմանը:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) 2018 թվականի մայիսի 24-ին Բանկի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի միջև կնքվել է թիվ MI18/44277 պայմանագիրը: մինչև 24․07․2022 թվականը պարտքի տարաժամկետ մարման ժամկետով (հատոր 2-րդ գ.թ. 24-27):
2) Պայմանագրի 3.2.2 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվում է պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսած, պայմանագրի գործողության ընթացքում, երեսնօրյա պարբերականությամբ պարտապանին ներկայացնել պայմանագրից բխող պարտապանի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (հատոր 2-րդ գ.թ. 24-27):
3) Համաձայն պայմանագրի հաղորդակցման վերաբերյալ տվյալներ բաժնի՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանը ցանկացել է իր բոլոր հաշիվների քաղվածքները ստանալ էլեկտրոնային փոստով, ինչը հաստատվում է «Էլեկտրոնային փոստով» սյունակի դեմ առկա «V» նշանով: Համաձայն Մեսրոպ Միհրանի Ճուղուրյանի դիմում/հայտի՝ վերջինիս էլեկտրոնային փոստի հասցեն է՝ Res/mailto:tshughuryanm@gmail.com (հատոր 2-րդ գ.թ. 28-30):
4) Կողմերի միջև կնքված պայմանագրի 3.2.2 կետով սահմանվել է, որ Բանկը պարտավորվում է պայմանագրի գործողության ընթացքում պայմանագրի ուժի մեջ մտնելուց սկսած 30-օրյա պարբերականությամբ Հաճախորդին տրամադրել Պայմանագրից բխող Հաճախորդի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (քաղվածք), իսկ Վարկային պայմանագրի 3.2.5 կետը սահմանում է, որ քաղվածքները տրամադրվում են Դիմում-պայմանագրով սահմանված եղանակով (հատոր 2-րդ գ.թ. 26):
5) Մեսրոպ Ճուղուրյանը 17․12․2018 թվականին բողոք-պահանջ է ներկայացրել Բանկին՝ հայտնելով, որ «(...) պայմանագրի կնքման պահից Բանկն ուներ յուրաքանչյուր 30-օրյա պարբերականությամբ փոստային կապի միջոցով ինձ Քաղվածք տրամադրելու պարտականություն, որը, խախտելով իրավունքս, չի կատարել, քանի որ ես որևէ քաղվածք չեմ ստացել, որպիսի հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը կրում է Բանկը (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանը պահանջել է իրեն վճարել 300.000 ՀՀ դրամ՝ պայմանագրի կնքման պահից իրեն քաղվածք չտրամադրելու համար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 41-42).
6) 01․02․2019 թվականին Հաշտարարին ուղղված պահանջով Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը հայտնել է՝ «(...) Պայմանագրի կնքման օրվանից մինչև հիմա Բանկը իմ ներկայացվողին ո՛չ փոստով, ո՛չ էլեկտրոնային եղանակով և ո՛չ էլ կապի այլ միջոցով պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ տեղեկատվություն /քաղվածք/ չի տրամադրել (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը խնդրել է որոշում կայացնել Բանկի կողմից Մեսրոպ Ճուղուրյանը ՝ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստի կապակցությամբ 300.000 ՀՀ դրամ վճարելու վերաբերյալ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 85-86).
7) «Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ [Բանկի] դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարելու մասին» Հաշտարարի 10․04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշման համաձայն՝ «(...) Հաշտարարը հաստատված է համարում, որ Հաճախորդը ցանկացել է Պայմանագրից բխող «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկությունը ստանալ «էլեկտրոնային փոստով»՝ դրանով իսկ հրաժարվելով փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից, ինչը ենթադրում է, որ վարկային պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելուց՝ 24.07.2018 թվականից, սկսած Բանկը պարտավոր էր երեսնօրյա պարբերականությամբ հաճախորդի նշած էլեկտրոնային փոստի հասցեին ուղարկել վերջինիս վարկի քաղվածքները։ Տվյալ դեպքում վարկային պայմանագիրը ուժի մեջ է մտել 24.07.2018 թվականին, ուստի քաղվածքների տրամադրման 30-օրյա պարբերականությունը պետք է հաշվարկել հենց այդ ամսաթվից սկսած։ (...) Բանկը քաղվածքների տրամադրումը սկսել է 18․01.2019 թվականից (...) Բանկը խախտել է վարկային պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու օրվանից սկսած քաղվածքների տրամադրման երեսնօրյա պարբերականությունը, քանի որ առաջին քաղվածքը պետք է ուղարկվել 23.08.2018 թվականին և այդպես շարունակ (...)»։ Հաշտարարը որոշել է Մեսրոպ Ճուղուրյանի՝ Բանկի դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարել 300.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 19-23).
8) Բանկը հրաժարվել է Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից միայն այն պահանջներով, որոնց գույքային չափը չի գերազանցում 250.000 ՀՀ դրամը (չվիճարկվող փաստ)։
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելը և բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկության կարգով վերանայման ենթարկելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, ինչպես նաև նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ, ինչպես նաև 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանն առերևույթ թույլ է տվել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի խախտում, որն առերևույթ խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, որպիսի հիմքի առկայությունը հերքվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանը, հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.
- արդյո՞ք հաճախորդի կողմից պահանջի հիմքում քաղվածքներն ընդհանրապես չստանալու հիմնավորում ներկայացնելու պայմաններում հաշտարարն իրավունք ունի քննարկման առարկա դարձնել և իր որոշմամբ որպես խախտում արձանագրել այն, որ քաղվածքները տրամադրվել են 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ։
Քննելով Հաշտարարի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի վճռաբեկ բողոքները վերը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը եկավ հետևյալ եզրակացության.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը կողմերը կարող են վիճարկել դատական կարգով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն` ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումում պետք է նշվեն՝ որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքի 127-րդ հոդվածով սահմանված կարգով վերադարձվում է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումը, եթե այն ներկայացվել է նույն օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի, ինչպես նաև նույն հոդվածի պահանջների խախտմամբ:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` դատարանը կարող է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակից պահանջել այն գործով նյութերը, որով կայացված որոշումը վիճարկվում է դատարանում: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` դատարանը դիմումի քննության ժամանակ պարզում է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը:
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը իրավասու է քննելու այն պահանջները, որոնք ներկայացվում են հաճախորդի կողմից Կազմակերպության դեմ, կապված են Կազմակերպության կողմից մատուցվող ծառայությունների հետ և պարունակում են տասը միլիոն Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ դրան համարժեք արտարժույթով գումարը չգերազանցող գույքային պահանջ, (...):
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մինչև պահանջը Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացնելը հաճախորդը պետք է Կազմակերպությանը ներկայացնի բողոք-պահանջ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Կազմակերպությունը պարտավոր է նույն հոդվածի 1-ին մասում նշված բողոք-պահանջը ստանալու պահից տասն աշխատանքային օրվա ընթացքում հաճախորդին գրավոր տրամադրել վերջնական պատասխան: Կազմակերպության վերջնական պատասխանը պետք է արտահայտի Կազմակերպության հստակ դիրքորոշումը սպառողի պահանջը մերժելու, բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու վերաբերյալ: (...) Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Կազմակերպության վերջնական պատասխանը ստանալու պահից կամ նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված ժամկետում այն չստանալու դեպքում հաճախորդն իրավունք է ձեռք բերում պահանջ ներկայացնելու Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին:
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացվող պահանջը կազմվում է գրավոր և ներառում է՝ (...)
5) Կազմակերպությանն ուղղված հաճախորդի բողոք-պահանջի պատճենը.
6) առկայության դեպքում Կազմակերպության գրավոր պատասխանը հաճախորդի բողոք-պահանջին. (...)
8) պահանջի բովանդակությունը (հանգամանքները, որոնց վրա հիմնվում է պահանջը). (...)
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը մերժում է պահանջի քննությունը, եթե հաճախորդը նույն օրենքի 6-րդ հոդվածով սահմանված կարգով բողոք-պահանջ չի ներկայացրել Կազմակերպությանը։
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պահանջի քննության արդյունքներով Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացնում պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու մասին և ոչ ուշ, քան հաջորդ օրը ծանուցում որոշման մասին՝ համապատասխան ծանուցման եղանակով ներկայացնելով որոշումը։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված՝ հաշվի առնելով ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջները, այլև գործարար վարքագծի և էթիկայի կանոնները, գործարար շրջանառության սովորույթները:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը՝ որպես վեճերի այլընտրանքային լուծման ձև, նպատակ ունի ապահովել արդարադատության արդյունավետությունը և մատչելիությունը՝ հաշվի առնելով, որ վեճերի լուծման այլընտրանքային ձևերի արդյունավետ գործունեությունը նպաստում է դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների որակական չափանիշների բարձրացմանը (այդ թվում՝ բեռնաթափելով դատարանները)։
Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի 22.12.2015 թվականի 70/186 բանաձևում (General Assembly Resolution 70/186 on Consumer Protection (A/RES/70/186)) ընդգծվում է սպառողների պահանջների բավարարման արդյունավետ ընթացակարգեր նախատեսելու անհրաժեշտությունը (3-րդ բաժին, 5-րդ կետ)։ Բանաձևի 5-րդ բաժնի «F» գլխում, որը վերաբերում է վեճերի լուծմանը և փոխհատուցմանը (պահանջների բավարարմանը), կարևորվում է իրավական այնպիսի միջոցներ ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը, որոնք հնարավորություն կընձեռեն սպառողներին ներկայացնել իրենց պահանջներն արդյունավետ, արդար և հասանելի ընթացակարգերի (այդ թվում՝ վեճերի այլընտրանքային լուծման) միջոցով։ Ընդ որում, կարևորվում է սպառողների պահանջների արագ, արդարացի, թափանցիկ, ոչ թանկ, հասանելի և չձևականացված (ոչ ֆորմալ) քննությունը (5-րդ բաժին, 37-41-րդ կետեր)։
Հայաստանի Հանրապետությունում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը ներդրվել է 17.06.2008 թվականին ընդունված և 02.08.2008 թվականին ուժի մեջ մտած «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով՝ հիմք ընդունելով «Դատարանների աշխատանքի չափազանց ծանրաբեռնվածությունը կանխելու և նվազեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ» Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 16.09.1986 թվականի թիվ R (86)12 հանձնարարականը (Recommendation No R (86) 12 Of The Committee of Ministers to Member States Worklood in the courts) և «Սպառողների վեճերի արտադատական լուծման համար պատասխանատու մարմինների վրա տարածվող սկզբունքների մասին» Եվրոպական հանձնաժողովի 30.03.1998 թվականի թիվ 98/257/EC հանձնարարականում (Commission Recommendation of 30 March 1998 on The Principles Applicable Responsible for out-of-court settlement of consumer disputes) ամրագրված սկզբունքները։ Վերջինս, ի թիվս այլնի, նախատեսում է արդյունավետության սկզբունքը, որը մասնավորապես ենթադրում է, որ պահանջի ներկայացման և որոշման կայացման միջև կարճ ժամանակ պետք է լինի։ Ընդ որում, օրենքի ընդունման հիմնավորումներում նշվել է, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի նպատակը ֆինանսական ոլորտում սպառողների իրավունքների պաշտպանությունն է, նրանց բողոքների արագ, արդյունավետ և անվճար քննությունը, ֆինանսական համակարգի նկատմամբ հանրության վստահության բարձրացումը և ֆինանսական միջնորդության ավելացումը։
Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից վեճերի քննությունը կարող է արդյունավետ լինել միայն այն դեպքում, երբ ապահովվում է տվյալ վարույթի մասնակիցների հավասարությունը, մրցակցությունը, իսկ կայացրած որոշումը բավարարում է օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության չափանիշները։ Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումները, արձանագրում է, որ վարույթի արդյունավետությունն ապահովելուն է ուղղված օրենսդրական այն պահանջը, որ նախքան պահանջը Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացնելը հաճախորդը պետք է Կազմակերպությանը ներկայացնի նույնաբովանդակ բողոք-պահանջ։ Այսինքն՝ Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը՝ որպես վեճերի արտադատական, այլընտրանքային լուծման մեխանիզմ, կարող է գործնականում արդյունավետ գործել, եթե նախքան վարույթի սկիզբը Հաճախորդը Կազմակերպությանը ներկայացրել է հստակ պահանջ, սակայն բավարարում չի ստացել, որից հետո նույնական պահանջով դիմել է Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին։ Նշված կարգավորումն ինքնանպատակ չէ, քանի որ հնարավոր է, որ Կազմակերպությունը լիովին հիմնավոր համարի ներկայացված բողոք-պահանջը և խնդիրը տեղում լուծելու միջոցով ավարտի գործընթացը։ Հակառակ դեպքում նույն պահանջը ներկայացվում է Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին, ով արդեն գնահատում է Հաճախորդի պահանջը և նույն պահանջին ծանոթ Կազմակերպության ներկայացրած պատասխանը։
Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից իրականացվող քննության ընթացքում որպես ելակետ պետք է ընդունվի հաճախորդի կողմից նախ Կազմակերպությանը և հետո միայն Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացված պահանջը։ Ուստի՝ քննությունը պետք է իրականացվի պահանջի շրջանակներում:
Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ վեճերի լուծման ընթացքում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը հաշվի է առնում ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջները, այլև գործարար վարքագծի և էթիկայի կանոնները, գործարար շրջանառության սովորույթները, ինչն առավել ճկուն և պակաս ֆորմալ է դարձնում վարույթը (ի տարբերություն, օրինակ, քաղաքացիական դատավարության)։ Պատահական չէ, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի խորհրդի 30.08.2020 թվականի թիվ 11/20 որոշմամբ հաստատված «Պահանջների քննության գործընթացը կարգավորող կանոնների» 9-րդ կետի համաձայն՝ պահանջի քննության ընթացքում Հաշտարարն աջակցում է կողմերի միջև հաշտության բանակցություններ իրականացնելուն և (կամ) հաշտության համաձայնագիր կնքելուն:
Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ պահանջի քննության ընթացքում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը, ի թիվս այլնի, պարտավոր է ստուգել, թե արդյոք Հաճախորդի կողմից Կազմակերպությանը ներկայացվել է նույնական պահանջ, որից հետո միայն անցնել պահանջի ըստ էության քննությանը։
Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանի (Հաճախորդ) և Բանկի միջև 24.07.2018 թվականին կնքված վարկային պայմանագրի 3.2.2 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվել է նույն պայմանագրի գործողության ընթացքում, նույն պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսված երեսնօրյա պարբերականությամբ, հաճախորդին տրամադրել նույն պայմանագրից բխող հաճախորդի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (Քաղվածք)։ Վարկային պայմանագրի 3.2.5 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվում է Քաղվածքները և Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը Հաճախորդին տրամադրել Դիմում/պայմանագրով համապատասխանաբար Քաղվածքների և պարտադիր ներկայացման տեղեկատվության տրամադրման համար սահմանված եղանակներով։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի և Բանկի միջև 24․07․2018 թվականին կնքված ծառայությունների տրամադրման դիմում/պայմանագրի համաձայն՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանը ցանկացել է իր բոլոր հաշիվների քաղվածքները ստանալ էլեկտրոնային փոստով։
Մեսրոպ Ճուղուրյանը 17․12․2018 թվականին բողոք-պահանջ է ներկայացրել Բանկին՝ հայտնելով, որ «(...) պայմանագրի կնքման պահից Բանկն ուներ յուրաքանչյուր 30-օրյա պարբերականությամբ փոստային կապի միջոցով ինձ Քաղվածք տրամադրելու պարտականություն, որը, խախտելով իրավունքս, չի կատարել, քանի որ ես որևէ քաղվածք չեմ ստացել, որպիսի հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը կրում է Բանկը (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանը պահանջել է իրեն վճարել 300.000 ՀՀ դրամ՝ պայմանագրի կնքման պահից իրեն քաղվածք չտրամադրելու համար ։
01․02․2019 թվականին Հաշտարարին ուղղված պահանջով Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը հայտնել է՝ «(...) Պայմանագրի կնքման օրվանից մինչև հիմա Բանկը իմ ներկայացվողին ո՛չ փոստով, ո՛չ էլեկտրոնային եղանակով և ո՛չ էլ կապի այլ միջոցով պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ տեղեկատվություն /քաղվածք/ չի տրամադրել (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը խնդրել է որոշում կայացնել Բանկի կողմից Մեսրոպ Ճուղուրյանը ՝ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստի կապակցությամբ 300.000 ՀՀ դրամ վճարելու վերաբերյալ ։
«Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ [Բանկի] դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարելու մասին» Հաշտարարի 10․04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշման համաձայն՝ «(...) Հաշտարարը հաստատված է համարում, որ Հաճախորդը ցանկացել է Պայմանագրից բխող «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկությունը ստանալ «էլեկտրոնային փոստով»՝ դրանով իսկ հրաժարվելով փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից, ինչը ենթադրում է, որ վարկային պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելուց՝ 24.07.2018 թվականից, սկսած Բանկը պարտավոր էր երեսնօրյա պարբերականությամբ հաճախորդի նշած էլեկտրոնային փոստի հասցեին ուղարկել վերջինիս վարկի քաղվածքները։ Տվյալ դեպքում վարկային պայմանագիրը ուժի մեջ է մտել 24.07.2018 թվականին, ուստի քաղվածքների տրամադրման 30-օրյա պարբերականությունը պետք է հաշվարկել հենց այդ ամսաթվից սկսած։ (...) Բանկը քաղվածքների տրամադրումը սկսել է 18․01.2019 թվականից (...) Բանկը խախտել է վարկային պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու օրվանից սկսած քաղվածքների տրամադրման երեսնօրյա պարբերականությունը, քանի որ առաջին քաղվածքը պետք է ուղարկվել 23.08.2018 թվականին և այդպես շարունակ (...)»։ Հաշտարարը որոշել է Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ Բանկի դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարել 300.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով ։
Դատարանը, մերժելով Բանկի դիմումը, արձանագրել է, որ բացակայում են Հաշտարարի՝ 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքերը, որպիսի պարագայում Բանկի պահանջը՝ Հաշտարարի որոշումն ընթացակարգային կանոնների խախտման հիմքով չեղյալ ճանաչելու մասին, անհիմն է։
Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով դատական ակտը, նշել է, որ Մեսրոպ Ճուղուրյանի կողմից Բանկին ներկայացվել է բողոք՝ կապված քաղվածքները չստանալու հետ։ Նույնաբովանդակ պահանջ ներկայացվել է նաև Հաշտարարին։ Մինչդեռ Հաշտարարը պահանջը բավարարել է այն հիմքով, որ քաղվածքներն ուշացումով են ուղարկվել։ Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ներկայացված դիմումի սահմաններից դուրս քննության պարագայում հաստատվում է ընթացակարգային խախտման առկայությունը, որն ազդել է քննության արդյունքում կայացված որոշման վրա։
Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
«Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ կրեդիտավորողի և սպառողի միջև ցանկացած հաղորդակցում, որը կապված է կրեդիտավորման պայմանագրի պայմանների կամ կողմերի միջև հաղորդակցման կարգի կամ կողմերի իրավունքների, պարտականությունների կամ պատասխանատվության սահմանման, փոփոխման կամ դադարեցման հետ կամ վերաբերում է կրեդիտավորման պայմանագրի վրա որևէ ազդեցություն ունեցող օրենքներին, նորմատիվ իրավական ակտերին կամ կրեդիտավորողի ներքին ակտերին, կատարվում է գրավոր եղանակով՝ փոստային կապի միջոցով, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված դեպքերի: Ընդ որում, սույն մասում նշված տեղեկատվությունը համարվում է պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կրեդիտավորողը պարտավոր է իր կողմից կամ կրեդիտավորման պայմանագրով սահմանված պարբերականությամբ, բայց ոչ պակաս, քան երեսնօրյա պարբերականությամբ, սպառողին ներկայացնել կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն, այդ թվում՝ սպառողի կողմից իր պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար կրեդիտավորողի կողմից կիրառվող կամ կիրառված պատասխանատվության միջոցների (տուժանքի կամ սպառողի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ միջոցների) սպառիչ ցանկը, դրանց կիրառման դեպքերն ու կարգը՝ փոստային կապի միջոցով, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված դեպքերի: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սպառողն իր գրավոր, այդ թվում՝ էլեկտրոնային եղանակով ներկայացված դիմումի հիման վրա կարող է հրաժարվել նույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով սահմանված տեղեկատվությունը փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից՝ պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցներով կամ բանկի տարածքում ստանալու պայմանով: Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցներով կամ բանկի տարածքում ստանալու սպառողի իրավունքը սահմանափակող պայմանը կամ համաձայնությունն առ ոչինչ է: Ընդ որում, կրեդիտավորողն իրավունք չունի սպառողին պարտադրելու, այդ թվում՝ սպառողի համար ոչ բարենպաստ իրավիճակ ստեղծելու, որ սպառողը հրաժարվի պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը փոստային կապով ստանալու իր իրավունքից:
«Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 20-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ կրեդիտավորողի կողմից խախտվել է սպառողի՝ սույն օրենքով կամ դրա հիման վրա ընդունված իրավական այլ ակտերով սահմանված որևէ իրավունք, ապա սպառողն իրավունք ունի անմիջապես դիմելու դատարան կամ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքում՝ առևտրային արբիտրաժ: Կրեդիտավորողի ծառայություններից օգտվող սպառողի իրավունքների խախտման փաստը հաստատվելու դեպքում դատարանի վճռով կամ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշմամբ հօգուտ սպառողի բռնագանձվում է երեք հարյուր հազար դրամ: Ընդ որում, սույն հոդվածով նախատեսված սպառողի իրավունքը չի կարող մեկնաբանվել որպես վնասների հատուցում պահանջելու` սպառողի իրավունքը սահմանափակող կամ բացառող դրույթ:
Ինչպես արդեն իսկ Վճռաբեկ դատարանը փաստել է սույն որոշմամբ, Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից իրականացվող քննության ընթացքում որպես ելակետ պետք է ընդունվի հաճախորդի կողմից նախ Կազմակերպությանը և հետո միայն Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացված պահանջը։
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով կարևորել է կրեդիտավորողի և սպառողի միջև արդյունավետ հաղորդակցումը, որը ենթադրում է սահմանված ժամկետներում և սահմանված կարգով Հաճախորդին տեղեկատվության տրամադրում։ Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ կրեդիտավորողի կողմից օրենսդրական պահանջը կարող է խախտվել ինչպես ընդհանրապես տեղեկատվություն չտրամադրելով, այնպես էլ այն սահմանված ժամկետների խախտմամբ տրամադրելով։ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տեղեկատվության ստացման իրավունքը կհամարվի իրացված, եթե կրեդիտավորողը պահպանել է բոլոր կանոնները՝ կապված տեղեկատվության տրամադրման հետ։ Մասնավորապես, ընդհանրապես տեղեկատվություն չտրամադրելը չի կարող նույնացվել տեղեկատվությունը ժամկետի խախտմամբ տրամադրելու հետ։
Վերոգրյալի հիման վրա գնահատելով սույն գործի փաստական հանգամանքները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Մեսրոպ Ճուղուրյանն ինչպես Բանկին ներկայացված բողոք-պահանջով, այնպես էլ Հաշտարարին ուղղված պահանջով բարձրացրել է Բանկի կողմից քաղվածք ընդհանրապես չտրամադրելու հարցը։ Մինչդեռ Հաշտարարը, պահանջը նշված սահմանում քննելու փոխարեն, գնահատել է քաղվածքը ենթադրաբար ուշացմամբ Մեսրոպ Ճուղուրյանին տրամադրելու հարցը՝ այդպիսով դուրս գալով պահանջի շրջանակներից և զրկելով Բանկին՝ այդ հարցի վերաբերյալ նախապես իր դիրքորոշումը հայտնելու և վեճը մինչև Հաշտարարին դիմելը լուծելու հնարավորությունից։
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների և փաստական հանգամանքների համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Հաշտարարը թույլ է տվել ընթացակարգային կանոնների խախտում՝ դուրս գալով Հաճախորդի պահանջի հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակից, որպիսի հանգամանքն էլ իրավացիորեն արձանագրվել է Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ։
Ինչ վերաբերում է Մեսրոպ Ճուղուրյանի վճռաբեկ բողոքի այն փաստարկին, որ առկա է հակասություն Վերաքննիչ դատարանի որոշման և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի՝ թիվ ԼԴ2/0348/02/18 քաղաքացիական գործով 28.03.2019 թվականի և թիվ ԼԴ2/1267/02/19 քաղաքացիական գործով 26.12.2019 թվականի՝ օրինական ուժի մեջ մտած որոշումներով միևնույն նորմերին տրված մեկնաբանություններին, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.
ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակներում վերանայելու միջոցով ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը։
ՀՀ դատական օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակում վերանայելու միջոցով ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը Վճռաբեկ դատարանն ապահովում է, եթե առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, կամ տարբեր գործերով դատարանների կողմից նորմատիվ իրավական ակտը տարաբնույթ է կիրառվել կամ չի կիրառվել տարաբնույթ իրավաընկալման հետևանքով:
ՀՀ դատական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք իր գործի քննության ժամանակ որպես իրավական փաստարկ իրավունք ունի վկայակոչելու նույնանման փաստերով այլ գործով Հայաստանի Հանրապետության դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում առկա օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտի մեկնաբանությունները: Դատարանն անդրադառնում է նման իրավական փաստարկներին:
Տվյալ դեպքում Մեսրոպ Ճուղուրյանի բողոքով վկայակոչվել է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի՝ թիվ ԼԴ2/0348/02/18 քաղաքացիական գործով 28.03.2019 թվականի որոշումը։ Վճռաբեկ դատարանը նշված որոշման ուսումնասիրության արդյունքում արձանագրում է, որ տվյալ գործով Կազմակերպությանը և Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին Հաճախորդի կողմից ներկայացվել է պահանջ՝ քաղվածք չտրամադրելու համար պատասխանատվության վերաբերյալ, և Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը քննել է հենց քաղվածք տրամադրած չլինելու հարցը։ Ուստի՝ նշված գործը չի կարող համարվել սույն գործին նույնանման փաստերով այլ գործ։
Ինչ վերաբերում է թիվ ԼԴ2/1267/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.12.2019 թվականի որոշմանը, ապա վերջինիս ուսումնասիրության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն անդրադարձել է հաճախորդի կողմից բողոք-պահանջում քաղվածք չտրամադրելու, իսկ պահանջում՝ նույն քաղվածքը 30-օրյա պարբերականությամբ չտրամադրելու փաստական հիմնավորումների վկայակոչմանը և արձանագրել է, որ դրանք կազմակերպությանը ներկայացված բողոք-պահանջի և հաշտարարին ներկայացված պահանջի իրավական և փաստական հիմքերը տարբեր լինելու վերաբերյալ հետևություն անելու հիմք չեն: Նման եզրահանգման համար հիմք է հանդիսացել այն պատճառաբանությունը, որ տվյալ հարցի նկատմամբ կիրառելի խմբագրությամբ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածն ուղղակիորեն նախատեսում է կազմակերպության կողմից մատուցվող ծառայությունը, այն է՝ սպառողին տեղեկատվության տրամադրումը, և որ հաշտարարի կողմից պահանջի քննություն իրականացնելիս կիրառելի իրավանորմը չի կարող մասնակի մեկնաբանվել կամ կիրառվել՝ ելնելով միայն պահանջի բովանդակությունից: Արդյունքում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը գտել է, որ տվյալ դեպքում Հաշտարարն իրավաչափորեն անդրադարձել է վկայակոչված իրավանորմի հիպոթեզով սահմանված այն հարցին, թե արդյոք Բանկի կողմից ոչ պակաս, քան 30-օրյա պարբերականությամբ հաճախորդին ներկայացվել է պահանջվող տեղեկությունը, թե ոչ, ինչի արդյունքում արձանագրել է, որ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված պարբերականությամբ չի տրամադրվել «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկատվությունը, ինչը հանգեցրել է նշված օրենքով սահմանված հաճախորդի իրավունքի խախտման։
Անհրաժեշտ համարելով ապահովել «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենք 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի միատեսակ կիրառությունը՝ սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.
Ինչպես արդեն նշվել է սույն որոշման 4.1.2 կետում, «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենք 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է կրեդիտավորողի պարտականությունը սպառողին ներկայացնելու գրավոր տեղեկատվություն կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ: Կրեդիտավորողը այդ տեղեկատվությունը պարտավոր է տրամադրել իր կողմից կամ կրեդիտավորման պայմանագրով սահմանված պարբերականությամբ, բայց ոչ պակաս, քան երեսնօրյա պարբերականությամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ օրենսդիրը տվյալ նորմով նախ սահմանել է Կրեդիտավորողի պարտականությունը տրամադրել տեղեկատվություն և այնուհետև կարգավորել է նաև դրա տրամադրման պարբերականությունը,:
Հետևաբար, յուրաքանչյուր դեպքում տվյալ նորմը կիրառելիս պարզման է ենթակա նախ հետևյալ հարցը՝ արդյո՞ք տրամադրվել է համապատասխան տեղեկատվությունը, և այդ հարցի դրական պատասխանի դեպքում միայն կարող է առաջադրվել երկրորդ հարցը՝ արդյո՞ք տեղեկատվությունը տրամադրվել է սահմանված պարբերականությամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ քննարկվող պարագայում տեղեկատվությունն ընդհանրապես չտրամադրելու և դրանք 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ տրամադրելու պահանջները լիովին տարբերվում են, և առաջինի ներկայացված լինելու պայմաններում պարբերականության պահպանման հարցին անդրադառնալը հանդիսանում է պահանջի քննության սահմանների անցում:
Այսպիսով, տեղեկատվությունն ընդհանրապես չտրամադրելը և այն 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ տրամադրելն ընթացակարգային տարբեր խախտումներ են, հետևաբար Հաշտարարը, տեղեկատվությունն ընդհանրապես տրամադրած չլինելու պահանջ քննելու դեպքում դրա տրամադրման պարբերականության հարցին անդրադառնալով, դուրս է գալիս պահանջի քննության սահմաններից՝ թույլ տալով ընթացակարգային խախտում:
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքների հիմքը և հիմնավորումները բավարար չեն Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը արձանագրում է, որ Հաշտարարի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացրած վճռաբեկ բողոքները ենթակա են մերժման, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով Դատարանի որոշումը և կայացնելով նոր որոշում՝ Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու մասին, կայացրել է օրինական, հիմնավորված և պատճառաբանված դատական ակտ: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված՝ վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը։
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ․
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են [«Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Հաշտարարի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի կողմից վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը վճարված լինելու պայմաններում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջիններիս բողոքները ենթակա են մերժման:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
Ո Ր Ո Շ Ե Ց
1. Վճռաբեկ բողոքները մերժել: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21.05.2020 թվականի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ։
2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված։
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Մ. Դրմեյան Զեկուցող Տ. Պետրոսյան Ա. Բարսեղյան Գ. Հակոբյան Ս. Միքայելյան Ա․ Մկրտչյան է. Սեդրակյան
Հատուկ կարծիք
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԼԴ2/0726/02/19 քաղաքացիական գործով 03.02.2023 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի մի մասի վերաբերյալ
03.02.2023 թվական
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2023 թվականի փետրվարի 3-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Ֆինանսական համակարգի հաշտարար Փիրուզ Սարգսյանի (այսուհետ՝ Հաշտարար) և Մեսրոպ Ճուղուրյանի (այսուհետ՝ Հաճախորդ) վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21.05.2020 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ դիմումի «Ինեկոբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ)` Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքները մերժել, ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21.05.2020 թվականի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ:
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի մի մասի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս այդ մասերի համապատասխան մասի վերաբերյալ:
1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.
«Դիմելով դատարան` Բանկը պահանջել է չեղյալ ճանաչել Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի 10.04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշումը։
ՀՀ Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Զաքարյան) (այսուհետ` Դատարան) 24.07.2019 թվականի որոշմամբ դիմումը մերժվել է։
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 21.05.2020 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և Դատարանի 24.07.2019 թվականի որոշումը վերացվել է և կայացվել է նոր որոշում` Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի 10.04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշումը չեղյալ է ճանաչվել:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Հաշտարարը և Հաճախորդը (ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Ծատինյան)։
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել»:
2. Վճռաբեկ դատարանը որպես Հաշտարարի վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.
«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
1) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածը։
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Դատարանները չպետք է անդրադառնան հաշտարարի կողմից կիրառված նյութական օրենսդրության նորմերին և դրանց մեկնաբանություններին, այդ թվում՝ չպետք է կատարեն հաշտարարի կողմից արդեն իսկ հետազոտված ապացույցների կրկնակի հետազոտում և գնահատում, քանի որ այդ պարագայում կկատարվի հաշտարարի որոշման ըստ էության վերանայում, ինչը հակասում է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի շրջանակում հաշտարարի որոշումը դիտարկելու օրենսդրական պահանջին։
2) Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը, «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ և 20-րդ հոդվածները։
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի կողմից Հաշտարարի որոշումը չեղյալ է ճանաչվել ըստ էության վերանայման և Հաշտարարի կողմից արդեն իսկ հետազոտված ապացույցը կրկին հետազոտելու արդյունքում։ Ընդ որում, Վերաքննիչ դատարանի կողմից կատարված խախտումը ոչ միայն Հաշտարարի հետազոտած ապացույցը ևս մեկ անգամ հետազոտելն է, այլև հենց ապացույցի թերի հետազոտումը, որի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը հանգել է սխալ հետևության այն մասին, որ Հաշտարարին ներկայացված պահանջում հաճախորդը բարձրացրել է միայն քաղվածքի չստացման խնդիր, մինչդեռ իրականում հաճախորդը ներկայացրել է նաև քաղվածքի ստացման պարբերականության հարցը։
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել քննարկման առարկա նորմը, որի արդյունքում խախտել է Հաշտարարի՝ իրեն ենթակա վեճերի լուծման ինքնուրույնության բավարար աստիճանով օժտված լինելու սկզբունքը, սահմանափակել է Հաշտարարի ինքնուրույնությունը՝ իրեն ներկայացված ապացույցի հետազոտման և գնահատման մասով։ Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով 30-օրյա պարբերականությունը և քաղվածքի ստացման եղանակը քաղվածքի ստացման իրավունքի տարր են համարվում, քանի որ հակառակ դեպքում քաղվածքի ստացման իրավունքը կդառնա վերացական։
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 21․05․2020 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 24․07․2019 թվականի որոշմանը»:
3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) 2018 թվականի մայիսի 24-ին Բանկի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի միջև կնքվել է թիվ MI18/44277 պայմանագիրը: մինչև 24․07․2022 թվականը պարտքի տարաժամկետ մարման ժամկետով (հատոր 2-րդ գ.թ. 24-27):
2) Պայմանագրի 3.2.2 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվում է պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսած, պայմանագրի գործողության ընթացքում, երեսնօրյա պարբերականությամբ պարտապանին ներկայացնել պայմանագրից բխող պարտապանի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (հատոր 2-րդ գ.թ. 24-27):
3) Համաձայն պայմանագրի հաղորդակցման վերաբերյալ տվյալներ բաժնի՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանը ցանկացել է իր բոլոր հաշիվների քաղվածքները ստանալ էլեկտրոնային փոստով, ինչը հաստատվում է «Էլեկտրոնային փոստով» սյունակի դեմ առկա «V» նշանով: Համաձայն Մեսրոպ Միհրանի Ճուղուրյանի դիմում/հայտի՝ վերջինիս էլեկտրոնային փոստի հասցեն է՝ Res/mailto:tshughuryanm@gmail.com (հատոր 2-րդ գ.թ. 28-30):
4) Կողմերի միջև կնքված պայմանագրի 3.2.2 կետով սահմանվել է, որ Բանկը պարտավորվում է պայմանագրի գործողության ընթացքում պայմանագրի ուժի մեջ մտնելուց սկսած 30-օրյա պարբերականությամբ Հաճախորդին տրամադրել Պայմանագրից բխող Հաճախորդի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (քաղվածք), իսկ Վարկային պայմանագրի 3.2.5 կետը սահմանում է, որ քաղվածքները տրամադրվում են Դիմում-պայմանագրով սահմանված եղանակով (հատոր 2-րդ գ.թ. 26):
5) Մեսրոպ Ճուղուրյանը 17․12․2018 թվականին բողոք-պահանջ է ներկայացրել Բանկին՝ հայտնելով, որ «(...) պայմանագրի կնքման պահից Բանկն ուներ յուրաքանչյուր 30-օրյա պարբերականությամբ փոստային կապի միջոցով ինձ Քաղվածք տրամադրելու պարտականություն, որը, խախտելով իրավունքս, չի կատարել, քանի որ ես որևէ քաղվածք չեմ ստացել, որպիսի հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը կրում է Բանկը (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանը պահանջել է իրեն վճարել 300.000 ՀՀ դրամ՝ պայմանագրի կնքման պահից իրեն քաղվածք չտրամադրելու համար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 41-42).
6) 01․02․2019 թվականին Հաշտարարին ուղղված պահանջով Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը հայտնել է՝ «(...) Պայմանագրի կնքման օրվանից մինչև հիմա Բանկը իմ ներկայացվողին ո՛չ փոստով, ո՛չ էլեկտրոնային եղանակով և ո՛չ էլ կապի այլ միջոցով պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ տեղեկատվություն /քաղվածք/ չի տրամադրել (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը խնդրել է որոշում կայացնել Բանկի կողմից Մեսրոպ Ճուղուրյանը ՝ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստի կապակցությամբ 300.000 ՀՀ դրամ վճարելու վերաբերյալ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 85-86).
7) «Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ [Բանկի] դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարելու մասին» Հաշտարարի 10․04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշման համաձայն՝ «(...) Հաշտարարը հաստատված է համարում, որ Հաճախորդը ցանկացել է Պայմանագրից բխող «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկությունը ստանալ «էլեկտրոնային փոստով»՝ դրանով իսկ հրաժարվելով փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից, ինչը ենթադրում է, որ վարկային պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելուց՝ 24.07.2018 թվականից, սկսած Բանկը պարտավոր էր երեսնօրյա պարբերականությամբ հաճախորդի նշած էլեկտրոնային փոստի հասցեին ուղարկել վերջինիս վարկի քաղվածքները։ Տվյալ դեպքում վարկային պայմանագիրը ուժի մեջ է մտել 24.07.2018 թվականին, ուստի քաղվածքների տրամադրման 30-օրյա պարբերականությունը պետք է հաշվարկել հենց այդ ամսաթվից սկսած։ (...) Բանկը քաղվածքների տրամադրումը սկսել է 18․01.2019 թվականից (...) Բանկը խախտել է վարկային պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու օրվանից սկսած քաղվածքների տրամադրման երեսնօրյա պարբերականությունը, քանի որ առաջին քաղվածքը պետք է ուղարկվել 23.08.2018 թվականին և այդպես շարունակ (...)»։ Հաշտարարը որոշել է Մեսրոպ Ճուղուրյանի՝ Բանկի դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարել 300.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 19-23).
8) Բանկը հրաժարվել է Հաշտարարի որոշումները վիճարկելու իրավունքից միայն այն պահանջներով, որոնց գույքային չափը չի գերազանցում 250.000 ՀՀ դրամը (չվիճարկվող փաստ)»։
4. Վճռաբեկ դատարանը որպես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելը և բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկության կարգով վերանայման ենթարկելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, ինչպես նաև նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ, ինչպես նաև 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանն առերևույթ թույլ է տվել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի խախտում, որն առերևույթ խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, որպիսի հիմքի առկայությունը հերքվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանը, հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.
- արդյո՞ք հաճախորդի կողմից պահանջի հիմքում քաղվածքներն ընդհանրապես չստանալու հիմնավորում ներկայացնելու պայմաններում հաշտարարն իրավունք ունի քննարկման առարկա դարձնել և իր որոշմամբ որպես խախտում արձանագրել այն, որ քաղվածքները տրամադրվել են 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ։
Քննելով Հաշտարարի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի վճռաբեկ բողոքները վերը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը եկավ հետևյալ եզրակացության.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ֆինանսական համակարգի հաշտարարի՝ կողմերի համար պարտադիր դարձած որոշումը կողմերը կարող են վիճարկել դատական կարգով ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմում ներկայացնելու միջոցով:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն` ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումում պետք է նշվեն՝ որոշումը վիճարկելու հիմքերն ու հիմնավորումները։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքի 127-րդ հոդվածով սահմանված կարգով վերադարձվում է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու վերաբերյալ դիմումը, եթե այն ներկայացվել է նույն օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի, ինչպես նաև նույն հոդվածի պահանջների խախտմամբ:
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 339-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` դատարանը կարող է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակից պահանջել այն գործով նյութերը, որով կայացված որոշումը վիճարկվում է դատարանում: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` դատարանը դիմումի քննության ժամանակ պարզում է ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայությունը կամ բացակայությունը:
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը իրավասու է քննելու այն պահանջները, որոնք ներկայացվում են հաճախորդի կողմից Կազմակերպության դեմ, կապված են Կազմակերպության կողմից մատուցվող ծառայությունների հետ և պարունակում են տասը միլիոն Հայաստանի Հանրապետության դրամը կամ դրան համարժեք արտարժույթով գումարը չգերազանցող գույքային պահանջ, (...):
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մինչև պահանջը Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացնելը հաճախորդը պետք է Կազմակերպությանը ներկայացնի բողոք-պահանջ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Կազմակերպությունը պարտավոր է նույն հոդվածի 1-ին մասում նշված բողոք-պահանջը ստանալու պահից տասն աշխատանքային օրվա ընթացքում հաճախորդին գրավոր տրամադրել վերջնական պատասխան: Կազմակերպության վերջնական պատասխանը պետք է արտահայտի Կազմակերպության հստակ դիրքորոշումը սպառողի պահանջը մերժելու, բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու վերաբերյալ: (...) Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Կազմակերպության վերջնական պատասխանը ստանալու պահից կամ նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված ժամկետում այն չստանալու դեպքում հաճախորդն իրավունք է ձեռք բերում պահանջ ներկայացնելու Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին:
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացվող պահանջը կազմվում է գրավոր և ներառում է՝ (...)
5) Կազմակերպությանն ուղղված հաճախորդի բողոք-պահանջի պատճենը.
6) առկայության դեպքում Կազմակերպության գրավոր պատասխանը հաճախորդի բողոք-պահանջին. (...)
8) պահանջի բովանդակությունը (հանգամանքները, որոնց վրա հիմնվում է պահանջը). (...)
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը մերժում է պահանջի քննությունը, եթե հաճախորդը նույն օրենքի 6-րդ հոդվածով սահմանված կարգով բողոք-պահանջ չի ներկայացրել Կազմակերպությանը։
«Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պահանջի քննության արդյունքներով Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը որոշում է կայացնում պահանջը բավարարելու կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու մասին և ոչ ուշ, քան հաջորդ օրը ծանուցում որոշման մասին՝ համապատասխան ծանուցման եղանակով ներկայացնելով որոշումը։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված՝ հաշվի առնելով ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջները, այլև գործարար վարքագծի և էթիկայի կանոնները, գործարար շրջանառության սովորույթները:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը՝ որպես վեճերի այլընտրանքային լուծման ձև, նպատակ ունի ապահովել արդարադատության արդյունավետությունը և մատչելիությունը՝ հաշվի առնելով, որ վեճերի լուծման այլընտրանքային ձևերի արդյունավետ գործունեությունը նպաստում է դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների որակական չափանիշների բարձրացմանը (այդ թվում՝ բեռնաթափելով դատարանները)։
Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի 22.12.2015 թվականի 70/186 բանաձևում (General Assembly Resolution 70/186 on Consumer Protection (A/RES/70/186)) ընդգծվում է սպառողների պահանջների բավարարման արդյունավետ ընթացակարգեր նախատեսելու անհրաժեշտությունը (3-րդ բաժին, 5-րդ կետ)։ Բանաձևի 5-րդ բաժնի «F» գլխում, որը վերաբերում է վեճերի լուծմանը և փոխհատուցմանը (պահանջների բավարարմանը), կարևորվում է իրավական այնպիսի միջոցներ ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը, որոնք հնարավորություն կընձեռեն սպառողներին ներկայացնել իրենց պահանջներն արդյունավետ, արդար և հասանելի ընթացակարգերի (այդ թվում՝ վեճերի այլընտրանքային լուծման) միջոցով։ Ընդ որում, կարևորվում է սպառողների պահանջների արագ, արդարացի, թափանցիկ, ոչ թանկ, հասանելի և չձևականացված (ոչ ֆորմալ) քննությունը (5-րդ բաժին, 37-41-րդ կետեր)։
Հայաստանի Հանրապետությունում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը ներդրվել է 17.06.2008 թվականին ընդունված և 02.08.2008 թվականին ուժի մեջ մտած «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքով՝ հիմք ընդունելով «Դատարանների աշխատանքի չափազանց ծանրաբեռնվածությունը կանխելու և նվազեցնելու միջոցառումների վերաբերյալ» Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 16.09.1986 թվականի թիվ R (86)12 հանձնարարականը (Recommendation No R (86) 12 Of The Committee of Ministers to Member States Worklood in the courts) և «Սպառողների վեճերի արտադատական լուծման համար պատասխանատու մարմինների վրա տարածվող սկզբունքների մասին» Եվրոպական հանձնաժողովի 30.03.1998 թվականի թիվ 98/257/EC հանձնարարականում (Commission Recommendation of 30 March 1998 on The Principles Applicable Responsible for out-of-court settlement of consumer disputes) ամրագրված սկզբունքները։ Վերջինս, ի թիվս այլնի, նախատեսում է արդյունավետության սկզբունքը, որը մասնավորապես ենթադրում է, որ պահանջի ներկայացման և որոշման կայացման միջև կարճ ժամանակ պետք է լինի։ Ընդ որում, օրենքի ընդունման հիմնավորումներում նշվել է, որ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի նպատակը ֆինանսական ոլորտում սպառողների իրավունքների պաշտպանությունն է, նրանց բողոքների արագ, արդյունավետ և անվճար քննությունը, ֆինանսական համակարգի նկատմամբ հանրության վստահության բարձրացումը և ֆինանսական միջնորդության ավելացումը։
Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից վեճերի քննությունը կարող է արդյունավետ լինել միայն այն դեպքում, երբ ապահովվում է տվյալ վարույթի մասնակիցների հավասարությունը, մրցակցությունը, իսկ կայացրած որոշումը բավարարում է օրինականության, հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության չափանիշները։ Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումները, արձանագրում է, որ վարույթի արդյունավետությունն ապահովելուն է ուղղված օրենսդրական այն պահանջը, որ նախքան պահանջը Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացնելը հաճախորդը պետք է Կազմակերպությանը ներկայացնի նույնաբովանդակ բողոք-պահանջ։ Այսինքն՝ Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի ինստիտուտը՝ որպես վեճերի արտադատական, այլընտրանքային լուծման մեխանիզմ, կարող է գործնականում արդյունավետ գործել, եթե նախքան վարույթի սկիզբը Հաճախորդը Կազմակերպությանը ներկայացրել է հստակ պահանջ, սակայն բավարարում չի ստացել, որից հետո նույնական պահանջով դիմել է Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին։ Նշված կարգավորումն ինքնանպատակ չէ, քանի որ հնարավոր է, որ Կազմակերպությունը լիովին հիմնավոր համարի ներկայացված բողոք-պահանջը և խնդիրը տեղում լուծելու միջոցով ավարտի գործընթացը։ Հակառակ դեպքում նույն պահանջը ներկայացվում է Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին, ով արդեն գնահատում է Հաճախորդի պահանջը և նույն պահանջին ծանոթ Կազմակերպության ներկայացրած պատասխանը։
Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից իրականացվող քննության ընթացքում որպես ելակետ պետք է ընդունվի հաճախորդի կողմից նախ Կազմակերպությանը և հետո միայն Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացված պահանջը։ Ուստի՝ քննությունը պետք է իրականացվի պահանջի շրջանակներում:
Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ վեճերի լուծման ընթացքում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը հաշվի է առնում ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության պահանջները, այլև գործարար վարքագծի և էթիկայի կանոնները, գործարար շրջանառության սովորույթները, ինչն առավել ճկուն և պակաս ֆորմալ է դարձնում վարույթը (ի տարբերություն, օրինակ, քաղաքացիական դատավարության)։ Պատահական չէ, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակի խորհրդի 30.08.2020 թվականի թիվ 11/20 որոշմամբ հաստատված «Պահանջների քննության գործընթացը կարգավորող կանոնների» 9-րդ կետի համաձայն՝ պահանջի քննության ընթացքում Հաշտարարն աջակցում է կողմերի միջև հաշտության բանակցություններ իրականացնելուն և (կամ) հաշտության համաձայնագիր կնքելուն:
Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ պահանջի քննության ընթացքում Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը, ի թիվս այլնի, պարտավոր է ստուգել, թե արդյոք Հաճախորդի կողմից Կազմակերպությանը ներկայացվել է նույնական պահանջ, որից հետո միայն անցնել պահանջի ըստ էության քննությանը։
Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանի (Հաճախորդ) և Բանկի միջև 24.07.2018 թվականին կնքված վարկային պայմանագրի 3.2.2 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվել է նույն պայմանագրի գործողության ընթացքում, նույն պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելու պահից սկսված երեսնօրյա պարբերականությամբ, հաճախորդին տրամադրել նույն պայմանագրից բխող հաճախորդի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն (Քաղվածք)։ Վարկային պայմանագրի 3.2.5 կետի համաձայն՝ Բանկը պարտավորվում է Քաղվածքները և Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը Հաճախորդին տրամադրել Դիմում/պայմանագրով համապատասխանաբար Քաղվածքների և պարտադիր ներկայացման տեղեկատվության տրամադրման համար սահմանված եղանակներով։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի և Բանկի միջև 24․07․2018 թվականին կնքված ծառայությունների տրամադրման դիմում/պայմանագրի համաձայն՝ Մեսրոպ Ճուղուրյանը ցանկացել է իր բոլոր հաշիվների քաղվածքները ստանալ էլեկտրոնային փոստով։
Մեսրոպ Ճուղուրյանը 17․12․2018 թվականին բողոք-պահանջ է ներկայացրել Բանկին՝ հայտնելով, որ «(...) պայմանագրի կնքման պահից Բանկն ուներ յուրաքանչյուր 30-օրյա պարբերականությամբ փոստային կապի միջոցով ինձ Քաղվածք տրամադրելու պարտականություն, որը, խախտելով իրավունքս, չի կատարել, քանի որ ես որևէ քաղվածք չեմ ստացել, որպիսի հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը կրում է Բանկը (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանը պահանջել է իրեն վճարել 300.000 ՀՀ դրամ՝ պայմանագրի կնքման պահից իրեն քաղվածք չտրամադրելու համար ։
01․02․2019 թվականին Հաշտարարին ուղղված պահանջով Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը հայտնել է՝ «(...) Պայմանագրի կնքման օրվանից մինչև հիմա Բանկը իմ ներկայացվողին ո՛չ փոստով, ո՛չ էլեկտրոնային եղանակով և ո՛չ էլ կապի այլ միջոցով պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ տեղեկատվություն /քաղվածք/ չի տրամադրել (...)»։ Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացուցիչը խնդրել է որոշում կայացնել Բանկի կողմից Մեսրոպ Ճուղուրյանը ՝ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստի կապակցությամբ 300.000 ՀՀ դրամ վճարելու վերաբերյալ ։
«Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ [Բանկի] դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարելու մասին» Հաշտարարի 10․04.2019 թվականի թիվ 15-1865/19 որոշման համաձայն՝ «(...) Հաշտարարը հաստատված է համարում, որ Հաճախորդը ցանկացել է Պայմանագրից բխող «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկությունը ստանալ «էլեկտրոնային փոստով»՝ դրանով իսկ հրաժարվելով փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից, ինչը ենթադրում է, որ վարկային պայմանագիրն ուժի մեջ մտնելուց՝ 24.07.2018 թվականից, սկսած Բանկը պարտավոր էր երեսնօրյա պարբերականությամբ հաճախորդի նշած էլեկտրոնային փոստի հասցեին ուղարկել վերջինիս վարկի քաղվածքները։ Տվյալ դեպքում վարկային պայմանագիրը ուժի մեջ է մտել 24.07.2018 թվականին, ուստի քաղվածքների տրամադրման 30-օրյա պարբերականությունը պետք է հաշվարկել հենց այդ ամսաթվից սկսած։ (...) Բանկը քաղվածքների տրամադրումը սկսել է 18․01.2019 թվականից (...) Բանկը խախտել է վարկային պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու օրվանից սկսած քաղվածքների տրամադրման երեսնօրյա պարբերականությունը, քանի որ առաջին քաղվածքը պետք է ուղարկվել 23.08.2018 թվականին և այդպես շարունակ (...)»։ Հաշտարարը որոշել է Մեսրոպ Ճուղուրյանի ՝ Բանկի դեմ ուղղված 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 պահանջը բավարարել 300.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով ։
Դատարանը, մերժելով Բանկի դիմումը, արձանագրել է, որ բացակայում են Հաշտարարի՝ 01․02.2019 թվականի թիվ 07-90/19 որոշումը չեղյալ ճանաչելու հիմքերը, որպիսի պարագայում Բանկի պահանջը՝ Հաշտարարի որոշումն ընթացակարգային կանոնների խախտման հիմքով չեղյալ ճանաչելու մասին, անհիմն է։
Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով դատական ակտը, նշել է, որ Մեսրոպ Ճուղուրյանի կողմից Բանկին ներկայացվել է բողոք՝ կապված քաղվածքները չստանալու հետ։ Նույնաբովանդակ պահանջ ներկայացվել է նաև Հաշտարարին։ Մինչդեռ Հաշտարարը պահանջը բավարարել է այն հիմքով, որ քաղվածքներն ուշացումով են ուղարկվել։ Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ներկայացված դիմումի սահմաններից դուրս քննության պարագայում հաստատվում է ընթացակարգային խախտման առկայությունը, որն ազդել է քննության արդյունքում կայացված որոշման վրա։
Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
«Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ կրեդիտավորողի և սպառողի միջև ցանկացած հաղորդակցում, որը կապված է կրեդիտավորման պայմանագրի պայմանների կամ կողմերի միջև հաղորդակցման կարգի կամ կողմերի իրավունքների, պարտականությունների կամ պատասխանատվության սահմանման, փոփոխման կամ դադարեցման հետ կամ վերաբերում է կրեդիտավորման պայմանագրի վրա որևէ ազդեցություն ունեցող օրենքներին, նորմատիվ իրավական ակտերին կամ կրեդիտավորողի ներքին ակտերին, կատարվում է գրավոր եղանակով՝ փոստային կապի միջոցով, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված դեպքերի: Ընդ որում, սույն մասում նշված տեղեկատվությունը համարվում է պարտադիր ներկայացման տեղեկատվություն: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կրեդիտավորողը պարտավոր է իր կողմից կամ կրեդիտավորման պայմանագրով սահմանված պարբերականությամբ, բայց ոչ պակաս, քան երեսնօրյա պարբերականությամբ, սպառողին ներկայացնել կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ գրավոր տեղեկատվություն, այդ թվում՝ սպառողի կողմից իր պարտավորությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար կրեդիտավորողի կողմից կիրառվող կամ կիրառված պատասխանատվության միջոցների (տուժանքի կամ սպառողի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ միջոցների) սպառիչ ցանկը, դրանց կիրառման դեպքերն ու կարգը՝ փոստային կապի միջոցով, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասում նշված դեպքերի: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սպառողն իր գրավոր, այդ թվում՝ էլեկտրոնային եղանակով ներկայացված դիմումի հիման վրա կարող է հրաժարվել նույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով սահմանված տեղեկատվությունը փոստային կապի միջոցով ստանալու իրավունքից՝ պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցներով կամ բանկի տարածքում ստանալու պայմանով: Պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցներով կամ բանկի տարածքում ստանալու սպառողի իրավունքը սահմանափակող պայմանը կամ համաձայնությունն առ ոչինչ է: Ընդ որում, կրեդիտավորողն իրավունք չունի սպառողին պարտադրելու, այդ թվում՝ սպառողի համար ոչ բարենպաստ իրավիճակ ստեղծելու, որ սպառողը հրաժարվի պարտադիր ներկայացման տեղեկատվությունը փոստային կապով ստանալու իր իրավունքից:
«Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ 20-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ կրեդիտավորողի կողմից խախտվել է սպառողի՝ սույն օրենքով կամ դրա հիման վրա ընդունված իրավական այլ ակտերով սահմանված որևէ իրավունք, ապա սպառողն իրավունք ունի անմիջապես դիմելու դատարան կամ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքում՝ առևտրային արբիտրաժ: Կրեդիտավորողի ծառայություններից օգտվող սպառողի իրավունքների խախտման փաստը հաստատվելու դեպքում դատարանի վճռով կամ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշմամբ հօգուտ սպառողի բռնագանձվում է երեք հարյուր հազար դրամ: Ընդ որում, սույն հոդվածով նախատեսված սպառողի իրավունքը չի կարող մեկնաբանվել որպես վնասների հատուցում պահանջելու` սպառողի իրավունքը սահմանափակող կամ բացառող դրույթ:
Ինչպես արդեն իսկ Վճռաբեկ դատարանը փաստել է սույն որոշմամբ, Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից իրականացվող քննության ընթացքում որպես ելակետ պետք է ընդունվի հաճախորդի կողմից նախ Կազմակերպությանը և հետո միայն Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ներկայացված պահանջը։
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով կարևորել է կրեդիտավորողի և սպառողի միջև արդյունավետ հաղորդակցումը, որը ենթադրում է սահմանված ժամկետներում և սահմանված կարգով Հաճախորդին տեղեկատվության տրամադրում։ Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ կրեդիտավորողի կողմից օրենսդրական պահանջը կարող է խախտվել ինչպես ընդհանրապես տեղեկատվություն չտրամադրելով, այնպես էլ այն սահմանված ժամկետների խախտմամբ տրամադրելով։ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տեղեկատվության ստացման իրավունքը կհամարվի իրացված, եթե կրեդիտավորողը պահպանել է բոլոր կանոնները՝ կապված տեղեկատվության տրամադրման հետ։ Մասնավորապես, ընդհանրապես տեղեկատվություն չտրամադրելը չի կարող նույնացվել տեղեկատվությունը ժամկետի խախտմամբ տրամադրելու հետ։
Վերոգրյալի հիման վրա գնահատելով սույն գործի փաստական հանգամանքները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Մեսրոպ Ճուղուրյանն ինչպես Բանկին ներկայացված բողոք-պահանջով, այնպես էլ Հաշտարարին ուղղված պահանջով բարձրացրել է Բանկի կողմից քաղվածք ընդհանրապես չտրամադրելու հարցը։ Մինչդեռ Հաշտարարը, պահանջը նշված սահմանում քննելու փոխարեն, գնահատել է քաղվածքը ենթադրաբար ուշացմամբ Մեսրոպ Ճուղուրյանին տրամադրելու հարցը՝ այդպիսով դուրս գալով պահանջի շրջանակներից և զրկելով Բանկին՝ այդ հարցի վերաբերյալ նախապես իր դիրքորոշումը հայտնելու և վեճը մինչև Հաշտարարին դիմելը լուծելու հնարավորությունից։
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների և փաստական հանգամանքների համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Հաշտարարը թույլ է տվել ընթացակարգային կանոնների խախտում՝ դուրս գալով Հաճախորդի պահանջի հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակից, որպիսի հանգամանքն էլ իրավացիորեն արձանագրվել է Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ։
Ինչ վերաբերում է Մեսրոպ Ճուղուրյանի վճռաբեկ բողոքի այն փաստարկին, որ առկա է հակասություն Վերաքննիչ դատարանի որոշման և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի՝ թիվ ԼԴ2/0348/02/18 քաղաքացիական գործով 28.03.2019 թվականի և թիվ ԼԴ2/1267/02/19 քաղաքացիական գործով 26.12.2019 թվականի՝ օրինական ուժի մեջ մտած որոշումներով միևնույն նորմերին տրված մեկնաբանություններին, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.
ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակներում վերանայելու միջոցով ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը։
ՀՀ դատական օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակում վերանայելու միջոցով ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը։ Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը Վճռաբեկ դատարանն ապահովում է, եթե առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, կամ տարբեր գործերով դատարանների կողմից նորմատիվ իրավական ակտը տարաբնույթ է կիրառվել կամ չի կիրառվել տարաբնույթ իրավաընկալման հետևանքով:
ՀՀ դատական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք իր գործի քննության ժամանակ որպես իրավական փաստարկ իրավունք ունի վկայակոչելու նույնանման փաստերով այլ գործով Հայաստանի Հանրապետության դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում առկա օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտի մեկնաբանությունները: Դատարանն անդրադառնում է նման իրավական փաստարկներին:
Տվյալ դեպքում Մեսրոպ Ճուղուրյանի բողոքով վկայակոչվել է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի՝ թիվ ԼԴ2/0348/02/18 քաղաքացիական գործով 28.03.2019 թվականի որոշումը։ Վճռաբեկ դատարանը նշված որոշման ուսումնասիրության արդյունքում արձանագրում է, որ տվյալ գործով Կազմակերպությանը և Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին Հաճախորդի կողմից ներկայացվել է պահանջ՝ քաղվածք չտրամադրելու համար պատասխանատվության վերաբերյալ, և Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը քննել է հենց քաղվածք տրամադրած չլինելու հարցը։ Ուստի՝ նշված գործը չի կարող համարվել սույն գործին նույնանման փաստերով այլ գործ։
Ինչ վերաբերում է թիվ ԼԴ2/1267/02/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.12.2019 թվականի որոշմանը, ապա վերջինիս ուսումնասիրության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն անդրադարձել է հաճախորդի կողմից բողոք-պահանջում քաղվածք չտրամադրելու, իսկ պահանջում՝ նույն քաղվածքը 30-օրյա պարբերականությամբ չտրամադրելու փաստական հիմնավորումների վկայակոչմանը և արձանագրել է, որ դրանք կազմակերպությանը ներկայացված բողոք-պահանջի և հաշտարարին ներկայացված պահանջի իրավական և փաստական հիմքերը տարբեր լինելու վերաբերյալ հետևություն անելու հիմք չեն: Նման եզրահանգման համար հիմք է հանդիսացել այն պատճառաբանությունը, որ տվյալ հարցի նկատմամբ կիրառելի խմբագրությամբ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածն ուղղակիորեն նախատեսում է կազմակերպության կողմից մատուցվող ծառայությունը, այն է՝ սպառողին տեղեկատվության տրամադրումը, և որ հաշտարարի կողմից պահանջի քննություն իրականացնելիս կիրառելի իրավանորմը չի կարող մասնակի մեկնաբանվել կամ կիրառվել՝ ելնելով միայն պահանջի բովանդակությունից: Արդյունքում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը գտել է, որ տվյալ դեպքում Հաշտարարն իրավաչափորեն անդրադարձել է վկայակոչված իրավանորմի հիպոթեզով սահմանված այն հարցին, թե արդյոք Բանկի կողմից ոչ պակաս, քան 30-օրյա պարբերականությամբ հաճախորդին ներկայացվել է պահանջվող տեղեկությունը, թե ոչ, ինչի արդյունքում արձանագրել է, որ «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված պարբերականությամբ չի տրամադրվել «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված տեղեկատվությունը, ինչը հանգեցրել է նշված օրենքով սահմանված հաճախորդի իրավունքի խախտման։
Անհրաժեշտ համարելով ապահովել «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենք 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի միատեսակ կիրառությունը՝ սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.
Ինչպես արդեն նշվել է սույն որոշման 4.1.2 կետում, «Սպառողական կրեդիտավորման մասին» ՀՀ օրենք 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է կրեդիտավորողի պարտականությունը սպառողին ներկայացնելու գրավոր տեղեկատվություն կրեդիտավորման պայմանագրից բխող սպառողի պարտավորությունների և դրանց առաջացման հիմքերի և մարումների վերաբերյալ: Կրեդիտավորողը այդ տեղեկատվությունը պարտավոր է տրամադրել իր կողմից կամ կրեդիտավորման պայմանագրով սահմանված պարբերականությամբ, բայց ոչ պակաս, քան երեսնօրյա պարբերականությամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ օրենսդիրը տվյալ նորմով նախ սահմանել է Կրեդիտավորողի պարտականությունը տրամադրել տեղեկատվություն և այնուհետև կարգավորել է նաև դրա տրամադրման պարբերականությունը,:
Հետևաբար, յուրաքանչյուր դեպքում տվյալ նորմը կիրառելիս պարզման է ենթակա նախ հետևյալ հարցը՝ արդյո՞ք տրամադրվել է համապատասխան տեղեկատվությունը, և այդ հարցի դրական պատասխանի դեպքում միայն կարող է առաջադրվել երկրորդ հարցը՝ արդյո՞ք տեղեկատվությունը տրամադրվել է սահմանված պարբերականությամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ քննարկվող պարագայում տեղեկատվությունն ընդհանրապես չտրամադրելու և դրանք 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ տրամադրելու պահանջները լիովին տարբերվում են, և առաջինի ներկայացված լինելու պայմաններում պարբերականության պահպանման հարցին անդրադառնալը հանդիսանում է պահանջի քննության սահմանների անցում:
Այսպիսով, տեղեկատվությունն ընդհանրապես չտրամադրելը և այն 30-օրյա պարբերականության խախտմամբ տրամադրելն ընթացակարգային տարբեր խախտումներ են, հետևաբար Հաշտարարը, տեղեկատվությունն ընդհանրապես տրամադրած չլինելու պահանջ քննելու դեպքում դրա տրամադրման պարբերականության հարցին անդրադառնալով, դուրս է գալիս պահանջի քննության սահմաններից՝ թույլ տալով ընթացակարգային խախտում:
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքների հիմքը և հիմնավորումները բավարար չեն Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը արձանագրում է, որ Հաշտարարի և Մեսրոպ Ճուղուրյանի ներկայացրած վճռաբեկ բողոքները ենթակա են մերժման, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը, վերացնելով Դատարանի որոշումը և կայացնելով նոր որոշում՝ Հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու մասին, կայացրել է օրինական, հիմնավորված և պատճառաբանված դատական ակտ: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված՝ վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը»։
Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի մի մասում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս այդ մասերի համապատասխան մասի վերաբերյալ:
Ինչպես արդեն նշվեց վերը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «սույն գործով վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելը և բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկության կարգով վերանայման ենթարկելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, ինչպես նաև նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ, ինչպես նաև 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանն առերևույթ թույլ է տվել «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի խախտում, որն առերևույթ խաթարել է արդարադատության բուն էությունը»։
Վճռաբեկ բողոքը նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով վարույթ ընդունելը պայմանավորելու առումով ցանկանում եմ նշել հետևյալը․
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության նաև, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն` նույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է կամ չի կիրառվել հակասող մեկնաբանությամբ:
Նշված իրավակարգավորումներից բխում է, որ Վճռաբեկ դատարանի կողմից այդ հիմքով բողոքը կարող է վարույթ ընդունվել բացառապես այն դեպքում, երբ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի կամ այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, որը տվյալ դեպքում պայմանավորված է բողոքարկվող դատական ակտի համեմատ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը հակասող մեկնաբանությամբ կիրառված կամ չկիրառված լինելու հետ։
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերից առնվազն մեկի առկայության հիմնավորումը։
Մինչդեռ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորելով նաև վերը նշված հիմքով, իր որոշման մեջ ինչպես չի նշել համապատասխան այլ գործերով ստորադաս դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը և համապատասխան նորմերը, այնպես էլ մեջ չի բերել այդ ակտերի հակասող մասերը, չի կատարել համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի և համապատասխան այլ գործերով ստորադաս դատարանի դատական ակտերի միևնույն նորմի՝ իրար հակասող մեկնաբանության վերաբերյալ՝ ըստ էության, չնշելով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նույն օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայության հիմնավորումը։
Հաշտարարի վճռաբեկ բողոքի քննության առումով ցանկանում եմ նշել հետևյալը․
Այսպես`
Հաշտարարի կողմից սույն գործով վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու՝ 2020 թվականի հունիս ամսվա դրությամբ գործող խմբագրությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենսգիրքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում (այսուհետ` առաջին ատյանի դատարան), Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում (այսուհետ` վերաքննիչ դատարան) և Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատում (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) քաղաքացիական գործերով դատավարության իրականացման կարգը:
Օրենսգրքի 388-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի հիման վրա նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով քննում է վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ և միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վճռաբեկ բողոքները:
Օրենսգրքի 389-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք ունեն գործին մասնակցող անձինք, գլխավոր դատախազը և նրա տեղակալները` օրենքով նախատեսված դեպքերում:
Օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձինք են կողմերը, երրորդ անձինք, դիմողները և դիմումի քննության ելքով շահագրգռված այլ անձինք` նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված գործերով:
Օրենսգրքի 33-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատավարության կողմերն են հայցվորը և պատասխանողը:
Օրենսգրքի 39-րդ հոդվածի համաձայն՝ դիմողն այն անձն է, որ ներկայացրել է նույն օրենսգրքով նախատեսված հատուկ կամ այլ վարույթի կարգով քննվող դիմում:
Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ Օրենսգիրքը նաև Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատում է սահմանել քաղաքացիական գործերով դատավարության իրականացման համապատասխան կարգ, որի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանին իրավունք է վերապահել վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ և միջանկյալ դատական ակտերի դեմ բերված վճռաբեկ բողոքները քննելու բացառապես նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով։ Այդ կարգի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք է վերապահվել միայն գործին մասնակցող անձանց, ինչպես նաև՝ գլխավոր դատախազին և նրա տեղակալներին՝ օրենքով նախատեսված դեպքերում:
Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, օրենսդիրը սահմանել է գործին մասնակցող անձանց կազմը՝ դրա մեջ ներառելով կողմերին (հայցվորին, պատասխանողին), երրորդ անձանց, ինչպես նաև Օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված գործերի դեպքում՝ դիմողներին, ովքեր ներկայացրել են Օրենսգրքով նախատեսված հատուկ կամ այլ վարույթի կարգով քննվող դիմում, և դիմումի քննության ելքով շահագրգռված այլ անձանց: Այսինքն՝ միայն նշված անձանց է վերապահվել վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք։
Օրենսգրքի 336-րդ հոդվածի համաձայն՝ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշումը չեղյալ ճանաչելու և ֆինանսական համակարգի հաշտարարի որոշման հարկադիր կատարման համար կատարողական թերթ տալու վերաբերյալ դիմումներով վարույթներն իրականացվում են նույն օրենսգրքով նախատեսված գործի քննության ընդհանուր կանոնների համաձայն, այն հատուկ կանոնների պահպանմամբ, որոնք սահմանված են նույն ենթաբաժնի դրույթներով:
Տվյալ դեպքում Օրենսգրքի 50-րդ գլխով վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու իրավունք ունեցող անձանց շրջանակի առումով հատուկ կանոն նախատեսված չէ, ուստի վերը նշված կարգավորման համաձայն՝ այս վարույթը ևս ենթակա է իրականացման Օրենսգրքով նախատեսված՝ գործի քննության վերը նշված ընդհանուր կանոնների համաձայն։
Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ վճռաբեկության կարգով բողոքարկվել է Օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով եզրափակիչ դատական ակտ հանդիսացող վերաքննիչ դատարանի որոշումը, որի դեմ, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, վճռաբեկ բողոք բերելու իրավունք ունեն բացառապես վերը նշված անձինք։
Տվյալ դեպքում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 50-րդ գլխով նախատեսված վարույթի կողմերն են (գործին մասնակցող անձինք են) դիմողը՝ Բանկը, և դիմումի քննության ելքով շահագրգռված անձ Մեսրոպ Ճուղուրյանը: Սույն գործով վճռաբեկ բողոքը ներկայացրել է Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը, որը վերը նշված իրավական կարգավորումների համաձայն՝ գործին մասնակցող անձ չէ, քանի որ ո՛չ հայցվոր է, ո՛չ պատասխանող, ո՛չ երրորդ անձ և ո՛չ էլ դիմող կամ նույն օրենսգրքի իմաստով դիմումի քննության ելքով շահագրգռված անձ՝ թեկուզև Բանկի կողմից ներկայացված դիմումում նրա կարգավիճակը նշվել է որպես դիմումի քննության ելքով շահագրգռված անձ: Վերջինս նույն օրենսգրքի 30-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի իմաստով լավագույն դեպքում կարող է հանդիսանալ իրավասու անձի (մարմնի) կարգավիճակով քաղաքացիական դատավարությանը մասնակցելու իրավունք ունեցող անձ, որպիսի իրավունքը նրան տրամադրվել է Օրենսգրքի 50-րդ գլխով, իսկ նշված հանգամանքից ելնելով և՝ օրենսդիրն ընդամենը դիմողի համար պարտականություն է նախատեսել դիմումին կցելու դիմումը և դրան կից փաստաթղթերը նաև դատավարության մասնակից Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին ուղարկելը հավաստող փաստաթուղթը, իսկ դատարանի համար՝ պարտականություն՝ դատական նիստ հրավիրելու դեպքում դրա վայրի և ժամանակի մասին, բացի կողմերից, ծանուցելու նաև դատավարության մասնակից ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակին, ինչպես նաև բացի կողմերից, դատարանի որոշումն ուղարկելու նաև Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակին, որպիսի օրենսդրական ձևակերպումներից ևս բխում է, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը տվյալ վարույթի կողմ չէ. հակառակ պարագայում օրենսդիրը «կողմ», «Ֆինանսական համակարգի հաշտարար» և «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի գրասենյակ» եզրույթներն առանձին-առանձին չէր օգտագործի: Կարծում եմ, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարը հանդիսանում է իր քննությանը պահանջ ներկայացրած հաճախորդի և կազմակերպության միջև վեճը լուծած մարմին, ում որոշումը սույն գործով դարձել է դատական վերահսկողության օբյեկտ: Ավելին՝ «Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը, որը սահմանում է նույն օրենքում օգտագործվող «կողմեր» հասկացությունը, բացահայտել է դրա կազմը՝ նշելով, որ դրանք են Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի քննությանը պահանջ ներկայացրած հաճախորդը և Կազմակերպությունը, որի դեմ ներկայացվել է պահանջը, որպիսի կարգավորումից է բխում նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված տվյալ վարույթի գործերով դատավարության իրականացման համապատասխան կարգը, այդ թվում՝ տվյալ վարույթի կողմերի առումով սահմանված համապատասխան շրջանակը։
Միևնույն ժամանակ, ցանկանում եմ կարծիք հայտնել այն մասին, որ եթե գործին մասնակցող անձ չհանդիսացող Ֆինանսական համակարգի հաշտարարին դատական պրակտիկայում իրավունք վերապահվի իր կողմից կայացված՝ դատական վերահսկողության օբյեկտ հանդիսացած որոշման վիճարկման արդյունքում դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերը բողոքարկելու, ապա նույն իրավունքից օգտվելու ցանկություն կարող են հայտնել նաև արբիտրաժի վճիռը կայացրած դատավորները, օրինակ, այն դեպքերում, երբ իրենց կողմից կայացված վճիռները վիճարկելու՝ չեղյալ ճանաչելու, պահանջ է ներկայացվել ընդհանուր իրավասության դատարան, և այն բավարարվել է, որը, կարծում եմ, անընդունելի է և ոչ իրավաչափ։
Վերը նշվածի հիման վրա գտնում եմ, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 396-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն, ենթակա է առանց քննության թողնման՝ որպես վճռաբեկ բողոքը դրա ներկայացնելու իրավունքը չունեցող անձի կողմից ներկայացվածի՝ չնայած այն հանգամանքին, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասը սպառիչ սահմանել է Վճռաբեկ դատարանի՝ կայացվելիք որոշումների տեսակների առումով այն լիազորությունների շրջանակը, որոնք վերջինս իրավասու է իրականացնել վերաքննիչ դատարանի եզրափակիչ դատական ակտերի դեմ բերված և վարույթ ընդունված վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքով։ Սակայն, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ լիազորությունների վերը նշված շրջանակը սահմանելիս օրենսդիրը ղեկավարվել է այն կանխավարկածով, որ եթե վճռաբեկ բողոքն ընդունվել է վարույթ, ուստի բացակայել են այն վերադարձնելու, առանց քննության թողնելու և դրա ընդունումը մերժելու հիմքերը, կարծում եմ, որ տվյալ դեպքում ևս պետք է հնարավոր համարել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 396-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի կիրառումը, քանի որ հակառակ պարագայում կստեղծվի մի իրավիճակ, որ Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի վճռաբեկ բողոքն ըստ էության քննվել է, որը չի բխում իմ կողմից հայտնված վերը նշված դիրքորոշումներից։
Վերոգրյալով պայմանավորված՝ նաև ժամանակին դեմ եմ քվեարկել Ֆինանսական համակարգի հաշտարարի վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցին։
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը։
Դատավոր` Գ. Հակոբյան
Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 նոյեմբերի 2023 թվական: