գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2021 թվականի փետրվարի 11-ի որոշման դեմ ամբաստանյալ Իվան Նիկոլայի Միխաիլովի պաշտպան Մամիկոն Մանուկյանի վճռաբեկ բողոքը,

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. ՀՀ քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության վեցերորդ կայազորային քննչական բաժնի հատկապես կարևոր գործերի քննիչ Խ.Գրիգորյանի՝ 2018 թվականի սեպտեմբերի 6-ի որոշմամբ, 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի (այսուհետ՝ ՀՀ քրեական օրենսգիրք) 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով հարուցվել է թիվ 90754518 քրեական գործը:

2. Նախաքննության մարմնի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշմամբ Իվան Միխաիլովը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

2.1. Նախաքննության մարմնի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 3-ի որոշմամբ մեղադրյալ Իվան Միխաիլովի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է կիրառվել չհեռանալու մասին ստորագրությունը:

3. 2019 թվականի մայիսի 16-ին քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ նաև` Առաջին ատյանի դատարան):

4. Առաջին ատյանի դատարանի` 2019 թվականի նոյեմբերի 11-ի դատավճռով Իվան Միխաիլովը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով և նրա նկատմամբ պատիժ է նշանակվել ազատազրկում՝ 2 (երկու) տարի ժամկետով: Ի.Միխաիլովի նկատմամբ ընտրված՝ ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցը թողնվել է անփոփոխ՝ մինչև դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելը:

5. ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան)՝ 2021 թվականի փետրվարի 11-ի որոշմամբ Ի.Միխաիլովի պաշտպան Մ.Մանուկյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, իսկ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 11-ի դատավճիռը՝ թողնվել անփոփոխ:

6. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ Ի.Միխաիլովի պաշտպան Մ.Մանուկյանը բերել է վճռաբեկ բողոք, որը Վճռաբեկ դատարանի` 2021 թվականի մայիսի 12-ի որոշմամբ ընդունվել է վարույթ¹: Վճռաբեկ դատարանը 2023 թվականի մարտի 15-ի որոշմամբ սահմանել է վճռաբեկ բողոքի քննության գրավոր ընթացակարգ:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

7. Բողոքաբերը գտել է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումն օրինական, հիմնավորված և պատճառաբանված չէ, ստորադաս դատարանի կողմից թույլ է տրվել դատական սխալ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

7.1. Բողոքաբերը փաստարկել է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որով Իվան Միխաիլովը մեղադրվում է, նախատեսում է պատասխանատվություն այն դեպքում, երբ անձը խուսափում է ժամկետային զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայության հերթական զորակոչից, մինչդեռ սույն դեպքում Իվան Միխաիլովն ինքն է դիմել այլընտրանքային ծառայության անցնելու խնդրանքով, որպիսի հանգամանքը բացառում է վերջինիս գործողությունները որպես ծառայությունից խուսափել դիտարկելու հնարավորությունը:

7.2. Բողոքաբերը նշել է, որ Իվան Միխաիլովը չի խուսափում Հայաստանի Հանրապետության առջև իր պարտքը կատարելուց, նպատակ չի հետապնդում ընդհանրապես ազատվել ծառայությունից, այլ հանդիսանալով մոլոկանների կրոնի հետևորդ՝ ցանկանում է ընտրել իր կրոնական համոզմունքներին չհակադրվող ծառայության տեսակը` այլընտրանքային աշխատանքային ծառայությունը, որը պատրաստ է կատարել պատվով: Ու թեև իրեն այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության անցնել թույլատրելու դիմումը վարչական ակտով մերժվել է, այդուհանդերձ ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ ՀՀ քաղաքացին, կրոնական համոզմունքներից դրդված, ցանկանում է անցնել այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության, սակայն տվյալ դեպքում այդ իրավունքի իրացումը դիտարկվում է որպես զինվորական ծառայությունից խուսափել, ինչն ավելի քան անարդար է և ոչ իրավաչափ, քանի որ Իվան Միխաիլովն ինքնակամ է դիմել այլընտրանքային ծառայության անցնելու խնդրանքով, իսկ այլընտրանքային ծառայությունը հավասարեցվում է զիվորական ծառայությանը և դիտվում է որպես պետության առջև ունեցած պարտավորության կատարում: Այլ խոսքով՝ եթե Իվան Միխաիլովը մտադիր լիներ խուսափել ծառայությունից, ապա վերջինս չէր դիմի այլընտրանքային ծառայության անցնելու խնդրանքով:

7.3. Բողոքաբերը նշել է, որ Իվան Միխաիլովի՝ այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության անցնելու դիրքորոշումը ոչ մի կերպ չէր կարող և չի կարող դիտարկվել որպես ժամկետային զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայության հերթական զորակոչից, վարժական հավաքից կամ զորավարժանքից խուսափել, հետևաբար վերջինիս նկատմամբ ընդհանրապես չպետք է հարուցվեր սույն քրեական գործը, իսկ հարուցված քրեական գործը ենթակա էր կարճման՝ հանցակազմի բացակայության հիմքով:

7.4. Բողոքաբերը նշել է նաև, որ Իվան Միխաիլովը ունի առողջական լուրջ խնդիր՝ սրտի արատ, որի համար վերջինիս պարբերաբար տրվել է տարկետում, մինչդեռ վերջին հետազոտության արդյունքում նա անհասկանալի կերպով ճանաչվել է պիտանի զինվորական ծառայության համար՝ սահմանափակումներով:

7.5. Բողոքաբերը, կասկածի տակ դնելով բժշկական հետազոտության արդյունքները՝ գտնում է, որ Իվան Միխաիլովին զինվորական ծառայության ներգրավելը կարող է ծանր հետևանքներ առաջացնել վերջինիս առողջության համար: Բողոքաբերը նշել է, որ վերոնշյալի կապակցությամբ իր կողմից միջնորդություն է ներկայացվել Առաջին ատյանի դատարան՝ դատաբժշկական փորձաքննություն նշանակելու վերաբերյալ, սակայն միջնորդությունը մերժվել է:

7.6. Բողոքաբերը նշել է նաև, որ սույն քրեական գործի քննության ընթացքում խախտվել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 15-րդ հոդվածը, մասնավորապես՝ թարգմանչի ծառայություններից օգտվելու` ամբաստանյալի իրավունքը, քանի որ իրեն հասկանալի լեզվով մեղադրական եզրակացության թարգմանությունն ամբաստանյալը ստացել է միայն 2021 թվականի հունվարի 18-ին՝ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանում: Իսկ Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանում սույն գործը քննվել և ավարտվել է ամբաստանյալի՝ թարգմանչի ծառայությունից օգտվելու իրավունքի խախտումով: Այսինքն, Առաջին ատյանի դատարանում ամբաստանյալ Իվան Միխաիլովը զրկված է եղել առաջադրված մեղադրանքին իրեն հասանելի և հասկանալի լեզվով ծանոթանալու հնարավորությունից: Արդյունքում տեղի է ունեցել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված հիմնարար սկզբունքի խախտում, ինչը, անկախ իր հետևանքից, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի իմաստով, սույն գործով կայացված դատավճիռը բեկանելու հիմք է:

8. Վերոգրյալի հիման վրա, բողոք բերած անձը խնդրել է ամբողջությամբ բեկանել Վերաքննիչ դատարանի որոշումը և գործն ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան՝ նոր քննության:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները.

9. Նախաքննության մարմնի որոշմամբ Իվան Միխաիլովին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով` այն բանի համար, որ նա «2014 թվականի մարտի 3-ին կցագրվելով Դիլիջանի զինկոմիսարիատում և կանգնելով զինվորական հաշվառման` 2018 թվականի ամառային զորակոչին ներկայացել է Դիլիջանի զինկոմիսարիատ, անցել բժշկական հետազոտություններ և Կենտրոնական բժշկական հանձնաժողովի 2018 թվականի հուլիսի 13-ի եզրակացության համաձայն, ՀՀ Կառավարության 404-Ն որոշմամբ հաստատված ցանկի 26-րդ հոդվածի «Դ» կետի հիմքով ճանաչվել է զինվորական ծառայության համար սահմանափակումով պիտանի, որից հետո պարտավոր լինելով 2018 թվականի ամառային զորակոչին ներկայանալ Դիլիջանի զինկոմիսարիատ և զորակոչվել ՀՀ զինված ուժեր՝ չի ներկայացել և խուսափել է ժամկետային զինվորական ծառայության 2018 թվականի ամառային զորակոչից՝ այդ ծառայությունից ազատվելու՝ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հիմքերի բացակայության դեպքում»²:

10. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 11-ի դատավճռի համաձայն՝ «(...) Դատարանը դատաքննությամբ հետազոտված ապացույցներով հաստատված համարեց, որ Տավուշի մարզի Դիլիջան քաղաքի բնակիչ, 28.07.1998թ. ծնված Իվան Նիկոլայի Միխաիլովը 2014 թվականի մարտի 03-ին Դիլիջան քաղաքի զինկոմիսարիատի կողմից անցել է բժշկական համապատասխան հետազոտություններ և սահմանված կարգով համապատասխանաբար ստացել է 10 և 5 ամիս ժամանակով տարկետումներ: 2018 թվականի մայիսի 16-ին Ի.Միխաիլովը հերթական անգամ ներկայացել է Դիլիջանի զինկոմիսարիատ և անցել սահմանված բժշկական հետազոտություններ, նրա մոտ ախտորոշվել է «Սրտի ռիթմի խանգարում» վերփորոքային ռիթմավարի միգրացիա, փորոքային-83 ԷՔՍ/օր, ժամային մինչև 11 ԷՔՍ-Ա, վերփորոքային-4 ԷՔՍ/օր, ՊՔ ԻՆՏ.-0.13-0.18 /Խոլտեր ԷՍԳ/ և 13.07.2018թ. Կենտրոնական բժշկական հանձնաժողովի կողմից, ՀՀ կառավարության թիվ 404 որոշմամբ հաստատված ցանկի 26 հոդվածի «դ» կետի՝ սահմանափակումով պիտանի է զինվորական ծառայության համար:

Ապա, 14.07.2018թ. Իվան Միխաիլովը այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության անցնելու վերաբերյալ դիմում է ներկայացրել, որը 16.07.2018թ. մուտք է արվել Դիլիջանի զինկոմիսարիատ, որից հետո 17.07.2018թ. վերջինիս անձնական գործը սահմանված կարգով Դիլիջանի զինկոմիսարիատից ուղարկվել է ՀՀ զինվորական կոմիսարիատ՝ այլընտրանքային ծառայության հարցերով հանրապետական հանձնաժողովի քննարկմանը: 2018 թվականի օգոստոսի 07-ին այլընտրանքային ծառայության հարցերով հանրապետական հանձնաժողովը «Պարտադիր զինվորական ծառայությունն այլընտրանքային ծառայությամբ փոխարինելու և այլընտրանքային ծառայության անցնողների ծառայության վայրը փոխելու մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ կետով քննարկել և մերժել է՝ դիմումի ակնհայտ անհիմն լինելու պատճառով: Դրանից հետո Դիլիջանի զինկոմիսարիատի կողմից Իվան Միխաիլովին ծանուցագիր է հասցեագրվել՝ 11.08.2018թ.՝ ժամը 09:00-ին, անձնագրով զորակոչային տեղամաս ներկայանալու և ՀՀ Զինված ուժեր զորակոչվելու համար, սակայն վերջինիս հարազատները ծանուցագիրը չեն ստացել, և Միխաիլովը չի ներկայացել զինկոմիսարիատ՝ այդպիսով խուսափելով ժամկետային զինվորական ծառայության 2018 թվականի ամառային զորակոչից՝ այդ ծառայությունից ազատվելու համար ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հիմքերի բացակայության դեպքում:

(...)

Այսինքն՝ Իվան Նիկոլայի Միխաիլովը կատարել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված արարք: (…)»³:

11. Վերաքննիչ դատարանի՝ 2021 թվականի փետրվարի 11-ի որոշման համաձայն՝ «(...) Առաջին ատյանի դատարանը, պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում ստուգման ենթարկելով քրեական գործի հիմքում դրված ապացույցների ձեռքբերման աղբյուրները, յուրաքանչյուր ապացույց գնահատելով թույլատրելիության, վերաբերելիության, իսկ ամբողջ ապացույցներն իրենց համակցությամբ` գործի լուծման համար բավարարության տեսանկյունից, ղեկավարվելով օրենքով, ներքին համոզմամբ, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով ամբաստանյալ Իվան Միխաիլովի մեղավորության վերաբերյալ հանգել է ճիշտ հետևության:

(...) Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ ամբաստանյալ Իվան Նիկոլայի Միխաիլովի պաշտպան Մամիկոն Մանուկյանի կողմից բերված վերաքննիչ բողոքը պետք է մերժել` օրինական ուժի մեջ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռը (...)»⁴:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

12. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. ստորադաս դատարանների կողմից խախտվել է արդյո՞ք մայրենի լեզվից և թարգմանչի ծառայություններից օգտվելու` ամբաստանյալ Իվան Միխաիլովի իրավունքը:

13. ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է»:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Քրեական հանցագործություն կատարելու մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք ունի հետևյալ նվազագույն իրավունքները.

(…)

ե. օգտվելու թարգմանչի անվճար օգնությունից, եթե ինքը չի հասկանում դատարանում գործածվող լեզուն կամ չի խոսում այդ լեզվով»:

14. Իրեն հասկանալի լեզվով հանդես գալու իրավունքի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` նաև Եվրոպական դատարան) նշել է, որ մեղադրյալը, ով չի կարողանում հասկանալ կամ խոսել դատավարության լեզվով, իրավունք ունի ստանալու թարգմանչի անվճար ծառայություն կամ վարույթի փաստաթղթերի կամ արձանագրությունների թարգմանություններ, ինչը նրան անհրաժեշտ է՝ օգտվելու համար արդար դատաքննության իրավունքից⁵:

14.1. Կամասինսկին ընդդեմ Ավստրիայի գործով վճռում Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «ե» կետը չի ենթադրում քրեական դատավարությունում առկա բոլոր նյութերի, ապացույցների կամ պաշտոնական փաստաթղթերի գրավոր թարգմանություն: Թարգմանչի օգնությունը պետք է ապահովվի այնքանով, որ մեղադրյալը տեղեկացվի իր դեմ առկա գործի մասին և կարողանա կազմակերպել իր պաշտպանությունը⁶:

14.2. Կուսկանին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով վճռում Եվրոպական դատարանը նշել է, որ դիմումատուի՝ թարգմանչական ծառայություններից օգտվելու անհրաժեշտության ստուգման համար, դատավորը պետք է խորհրդակցի դիմումատուի հետ և պետք է համոզված լինի, որ գործի լսումների ժամանակ թարգմանչի բացակայությունը չի վնասի դիմումատուի լիարժեք ներգրավվածությանը նրա համար վճռորոշ գործում⁷:

15. 1998 թվականի հուլիսի 1-ին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք) 15-րդ հոդվածի համաձայն՝«1. Հայաստանի Հանրապետությունում քրեական դատավարության լեզուն հայերենն է:

2. Քրեական դատավարությանը մասնակցող անձինք, բացառությամբ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի, իրավունք ունեն դատարանում հանդես գալու իրենց նախընտրած լեզվով, եթե ապահովում են հայերեն թարգմանությունը: Քրեական դատավարությանը մասնակցող մեղադրյալին, եթե նա չի տիրապետում հայերենին, դատարանը պարտավոր է պետական միջոցների հաշվին ապահովել թարգմանչի ծառայություններով, բացառությամբ երբ մեղադրյալը ցանկանում է իր հաշվին ապահովել թարգմանությունը: (…)»։

15.1. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 277-րդ հոդվածի համաձայն՝«1. Հաստատելով մեղադրական եզրակացությունը` դատախազը գործն ուղարկում է այն դատարան, որին գործն ընդդատյա է:

(...)

3. Միաժամանակ, դատախազը մեղադրյալին, իսկ միջնորդության դեպքում նաև պաշտպանին, տուժողին և դատավարության այլ պատշաճ մասնակիցներին ստորագրությամբ հանձնում է մեղադրական եզրակացության և դրան կցված հավելվածների հաստատված պատճենները: Եթե մեղադրական եզրակացության մեջ կամ դրան կցված հավելվածներում կատարվել են փոփոխություններ, ապա մեղադրական եզրակացությունը ներկայացվում է միայն վերջին խմբագրությամբ: Եթե դատախազի որոշմամբ մեղադրական եզրակացությունը փոփոխվել է, ապա ներկայացվում է նաև դատախազի համապատասխան որոշման պատճենը:

4. Քրեական դատավարության լեզվին չտիրապետող մեղադրյալին և պաշտպանին հանձնվում են թարգմանչի կողմից ստորագրված մեղադրական եզրակացության և դրան կցված հավելվածների հաստատված թարգմանությունները»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի՝ «Դատական նիստի նախապատրաստական մասը» խորագիրը կրող 42-րդ գլխում զետեղված 323-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝« Նախագահողը հարցնում է ամբաստանյալին, թե նրան հանձնված է արդյոք մեղադրական եզրակացության պատճենը և երբ է հանձնված: Եթե նշված փաստաթուղթը հանձնված չէ, դատական նիստը հետաձգվում է երեք օրով` ամբաստանյալին հանձնելով մեղադրական եզրակացության պատճենը»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետի համաձայն՝ «Դատավճիռը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե` (...) դատարանում խախտվել է մայրենի լեզվից և թարգմանչի ծառայություններից օգտվելու` ամբաստանյալի իրավունքը»:

16. Վերոնշյալ նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը, դատական պաշտպանության իրավունքի համատեքստում որպես անձի իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ միջոցի երաշխիք, քրեական դատավարության լեզվին չտիրապետող մեղադրյալին իրավունք է վերապահել քրեական դատավարության ընթացքում հանդես գալ իր նախընտրած լեզվով՝ միաժամանակ սահմանելով դատավարության լեզվին չտիրապետող մեղադրյալին անհատույց թարգմանչի ծառայություններով ապահովելու վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը, բացառությամբ, երբ մեղադրյալը ցանկանում է իր հաշվին ապահովել թարգմանությունը:

17. Վճռաբեկ դատարանը վերահաստատում է նախադեպային իրավունքում ձևավորած իր դիրքորոշումն առ այն, որ քրեական դատավարության լեզվին չտիրապետող անձանց՝ իրենց համար նախընտրելի լեզվով հանդես գալու իրավունքը պետք է ապահովվի դատավարության բոլոր փուլերում: Քրեական դատավարության լեզվի սկզբունքը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին պարտավորեցնում է քրեական դատավարության լեզվին չտիրապետող անձանց ոչ միայն պարզաբանել իրենց համար նախընտրելի լեզվով հանդես գալու իրավունքը, այլև դրա իրականացումն ապահովել այնպես, որ չսահմանափակվեն և գործնականում իրագործվեն ինչպես գործի քննության ցանկացած փուլում իրենց նախընտրած լեզվով հանդես գալու, այնպես էլ՝ մյուս բոլոր այն իրավունքները, որոնք փոխկապակցված են այդ իրավունքի հետ և երաշխավորված են օրենքով⁸։

18. Քրեական դատավարության լեզվին չտիրապետող անձանց՝ իրենց համար նախընտրելի լեզվով հանդես գալու իրավունքի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանը դիրքորոշում է արտահայտել նաև այն մասին, որ դատավարության լեզվին չտիրապետող անձանց իրավունքների լրացուցիչ երաշխիքների շարքում քրեադատավարական օրենսդրությունն առանձնացնում է տվյալ անձանց հանձնման ենթակա փաստաթղթերի վավերացված պատճեններն իրենց համար հասկանալի լեզվով տրամադրելու՝ վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը: Հանձնման ենթակա փաստաթղթերի ներքո պետք է հասկանալ ոչ թե քրեական գործում առկա բոլոր փաստաթղթերը, այլ միայն նրանք, որոնք քրեադատավարական օրենսդրությամբ ենթակա են հանձնման և անհրաժեշտ ու բավարար են անձի` արդար դատաքննության, այդ թվում` պաշտպանության իրավունքն ապահովելու տեսանկյունից⁹:

18.1. Վճռաբեկ դատարանը մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքի պատշաճ իրականացման տեսանկյունից ընդգծելով մեղադրական եզրակացության կարևորությունը, Սուրեն Նալբանդյանի գործով փաստել է, որ «[Մ]եղադրական եզրակացությունը հանդիսանում է այն դատավարական փաստաթուղթը, որով ամփոփվում են նախնական քննության արդյունքները, ինչպես նաև հիմնավորվում են քննիչի ենթադրությունները` մեղադրյալի մեղավորության և նրա գործողությունների իրավաբանական որակման մասին: Մեղադրական եզրակացության կարևորության մասին է վկայում այն հանգամանքը, որ դրանով ընդգծվում են քրեական գործի դատական քննության սահմանները: Մեղադրական եզրակացության նշանակությունն արտահայտվում է նաև նրանում, որ այն մեղադրյալին հնարավորություն է տալիս կազմակերպել և իրականացնել իր պաշտպանության իրավունքը` առաջադրված մեղադրանքի և այն հաստատող ապացույցների շրջանակներում»¹⁰:

19. Վերոշարադրյալի հիման վրա, Վճռաբեկ դատարանը կրկնում է, որ նախընտրելի լեզվով հանդես գալու անձի իրավունքը դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրացման նախադրյալ է, որն ապահովում է վերջինիս՝ գործնականում իրատեսական և իրագործելի լինելը: Քննարկվող իրավունքի օրենսդրական երաշխիքների չապահովումը քրեադատավարական օրենքի էական խախտում է, որը նախատեսված է դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքերի շարքում (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետ):

20. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ.

- Ի.Միխաիլովը քրեական դատավարության լեզվին չի տիրապետում և այդ պատճառով, ինչպես մինչդատական վարույթի ընթացքում, այնպես էլ Առաջին ատյանի և Վերաքննիչ դատարաններում, հայերենից-ռուսերեն և ռուսերենից-հայերեն թարգմանություն կատարելու համար վարույթն իրականացնող մարմինները ներգրավել են թարգմանիչ,

- մեղադրական եզրակացության ռուսերեն թարգմանությունը Ի.Միխաիլովին հանձնվել է միայն այն բանից հետո, երբ Վերաքննիչ դատարանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 8-ի դատական նիստի ժամանակ պաշտպանը հայտարարել է, որ Ի.Միխաիլովը մեղադրական եզրակացության ռուսերեն թարգմանությունը չի ստացել¹¹,

- Վերաքննիչ դատարանը, պարզելով, որ մեղադրական եզրակացության՝ ռուսերեն լեզվով թարգմանությունը Ի.Միխաիլովին չի հանձնվել, և այդպիսին քրեական գործում առկա էլ չէ, նույն օրը՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 8-ին կայացած դատական նիստում որոշել է գործի քննությունը հետաձգել՝ մինչև հիշյալ փաստաթուղթն ամբաստանյալին հանձնելը,

- մեղադրական եզրակացության` ռուսերեն թարգմանված և վավերացված օրինակը Վերաքննիչ դատարանը պաշտպանության կողմին հանձնել է 2021 թվականի հունվարի 18-ին¹²:

21. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 13-19-րդ կետերում շարադրված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով մեղադրական եզրակացության թարգմանված օրինակը մեղադրյալ Ի.Միխաիլովին չհանձնելու արդյունքում վերջինս զրկվել է իր պաշտպանության իրավունքը լիարժեք իրացնելու հնարավորությունից և խախտվել է նրա` թարգմանչի ծառայություններից օգտվելու և իրեն հասկանալի լեզվով հանդես գալու իրավունքը:

Վճռաբեկ դատարանն անընդունելի է համարում ինչպես քրեական հետապնդման մարմնի, այնպես էլ Առաջին ատյանի դատարանի նման մոտեցումը, հատկապես այն պայմաններում, երբ Առաջին ատյանի դատարանի համար ակնհայտ է եղել Ի.Միխաիլովի կողմից դատավարության լեզվին չտիրապետելու հանգամանքը, որի մասին է վկայում այն, որ Առաջին ատյանի դատարանը թարգմանիչ ներգրավելու մասին որոշում է կայացրել:

22. Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ` Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռն օրինական լինելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումն իրավաչափ չէ։ Վճռաբեկ դատարանն անթույլատրելի է համարում նաև Ի.Միխաիլովի՝ արդար դատաքննության, այդ թվում՝ պաշտպանության իրավունքն ապահովելու տեսանկյունից վերոգրյալ դատավարական խախտումներին Վերաքննիչ դատարանի կողմից անդրադարձ չկատարելու փաստը, հատկապես այն պայմաններում, երբ պաշտպանը Վերաքննիչ դատարանի դատական նիստում մատնանշել է իր պաշտպանյալի` վերը նշված իրավունքը խախտված լինելու հանգամանքը։

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանների կողմից խախտվել է մեղադրյալ Ի.Միխաիլովի` մայրենի լեզվից և թարգմանչի ծառայությունից օգտվելու իրավունքը:

23․ Այսպիսով, ամփոփելով վերոշարադրյալը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով Ի.Միխաիլովի՝ արդար դատաքննության, այդ թվում՝ պաշտպանության իրավունքն ապահովելու տեսանկյունից ստորադաս դատարանները թույլ են տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի խախտում, որն իր բնույթով էական է, և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն՝ հիմք է ստորադաս դատարանների դատական ակտերը բեկանելու և գործը Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության ուղարկելու համար:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործի նոր քննության ընթացքում ստորադաս դատարանը պետք է ապահովի օրենսդրությամբ նախատեսված բոլոր երաշխիքների իրագործման հնարավորությունը և գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման արդյունքում հանգի համապատասխան հետևության:

24. Ինչ վերաբերում է ամբաստանյալ Ի.Միխաիլովին մեղսագրվող արարքի հիմնավորվածության վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի հեղինակի փաստարկներին¹³, ապա Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ նշված հարցին հնարավոր է անդրադառնալ միայն սույն որոշման մեջ արձանագրված խախտումները վերացնելուց հետո:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 39-րդ, 43-րդ, 361¹-րդ, 415.1-րդ, 418.1-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Ամբաստանյալ Իվան Նիկոլայի Միխաիլովի վերաբերյալ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի` 2019 թվականի նոյեմբերի 11-ի դատավճիռը և այն անփոփոխ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2021 թվականի փետրվարի 11-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության:

2. Ամբաստանյալ Իվան Նիկոլայի Միխաիլովի նկատմամբ ընտրված` ստորագրություն չհեռանալու մասին խափանման միջոցը թողնել անփոփոխ:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

________________________

¹ Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի անցումային դրույթները կարգավորող 483-րդ հոդվածի 8-րդ մասի՝ սույն բողոքը քննվում է մինչև 2022 թվականի հուլիսի 1-ը գործող կարգով:

² Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 1, թերթ 236:

³ Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 3, թերթեր 41-45:

⁴ Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5, թերթեր 108-128:

⁵ Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Luedicke, Bekacem and Koc v. Germany գործով 1978 թվականի նոյեմբերի 28-ի վճիռը, գանգատ թիվ 6210/73, 6877/75, 7132/75, կետ 48:

⁶ Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Kamasinski v. Austria գործով 1989 դեկտեմբերի 19-ի վճիռը, 9783/82, կետ 74:

⁷ Տե՛ս Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ Cuscani v. the United Kingdom գործով 2002 թվականի սեպտեմբերի 24-ի վճիռը, գանգատ թիվ 32771/96, կետ 38:

⁸ Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Նաիրա Գելաշվիլու գործով 2007 թվականի մայիսի 4-ի թիվ ՎԲ-72/07, Գևորգ Խաչատրյանի և Սամվել Քրմոյանի գործով 2016 թվականի մարտի 30-ի թիվ ԵԿԴ/0059/01/14 որոշումները:

⁹ Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Սուրեն Խաչատուրովի գործով 2017 թվականի օգոստոսի 21-ի թիվ 21/32-313-17 որոշման 24-րդ կետը:

¹⁰ Տե՛ս Վճռաբեկ դատարանի` Սուրեն Նալբանդյանի գործով 2009 թվականի դեկտեմբերի 18-ի թիվ ՀՅՔՐԴ2/0144/01/09 որոշման 24-րդ կետը:

¹¹ Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5, թերթ 45:

¹² Տե՛ս քրեական գործ, հատոր 6, թերթ 6:

¹³ Տե՛ս սույն որոշման 7-7.5-րդ կետերը: