նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Ս. Միքայելյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան
		Ն. Տավարացյան

գրավոր ընթացակարգով քննելով Վարազդատ Հակոբյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Վարազդատ Հակոբյանի ընդդեմ ՀՀ Արմավիրի մարզպետի` Արմավիրի մարզպետի 30.10.2017 թվականի թիվ 412-Ա որոշումը վերացնելու, նախկին աշխատանքում վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար միջին աշխատավարձը բռնագանձելու պահանջների մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Վարազդատ Հակոբյանը պահանջել է իրեն վերականգնել նախկին աշխատանքում` «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի պաշտոնում, պատասխանողից բռնագանձել միջին աշխատավարձը` հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար, ինչպես նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները, վերացնել Արմավիրի մարզպետի 30.10.2017 թվականի թիվ 412-Ա որոշումը։

ՀՀ Արմավիրի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ն. Գրիգորյան) (այսուհետ` Դատարան) 06.09.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է: Վճռվել է անվավեր ճանաչել ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 30.10.2017 թվականի թիվ 412-Ա որոշումը և Վարազդատ Հակոբյանին վերականգնել «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի նախկին աշխատանքում: ՀՀ Արմավիրի մարզպետարանից հօգուտ Վարազդատ Հակոբյանի բռնագանձել միջին աշխատավարձը` հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար` 30.10.2017 թվականից մինչև վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելը, իսկ հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի` բռնագանձվող գումարի 2%-ը: Նշված գումարի նկատմամբ 30.10.2017 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարումը հաշվարկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված ըստ համապատասխան ժամանակահատվածներում ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսները և այդ գումարը նույնպես բռնագանձել ՀՀ Արմավիրի մարզպետարանից հօգուտ հայցվոր Վարազդատ Հակոբյանի, իսկ հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի` բռնագանձվող տոկոսների գումարի 2%-ը:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26.12.2018 թվականի որոշմամբ գործին մասնակից չդարձած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` մասնակիորեն բեկանվել է Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճիռը և այն փոփոխվել` հայցը` Վարազդատ Հակոբյանին «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի նախկին աշխատանքում վերականգնելու պահանջի մասին, մերժվել է: Որոշվել է ՀՀ Արմավիրի մարզպետարանից հօգուտ Վարազդատ Հակոբյանի բռնագանձել միջին աշխատավարձ` հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածի համար` սկսած 30.10.2017 թվականից մինչև 30.07.2018 թվականը ներառյալ: Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճիռը` մնացած մասով, թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Վարազդատ Հակոբյանը (ներկայացուցիչ` Կարեն Մեժլումյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել գործին մասնակից չդարձած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի (ներկայացուցիչ` Սերինե Խաչատրյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածը, ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերը, «ՀՀ դատական օրենսգիրք» ՀՀ սահմանադրական օրենքի 8-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը, չունենալով լիազորություն գործին մասնակից չդարձած անձի բողոքի հիման վրա մասնակիորեն բեկանելու և փոփոխելու վճիռը, բողոքարկվող դատական ակտը բեկանել և փոփոխել է, դրանով իսկ դուրս գալով իր լիազորություններից և խախտելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերը: Տվյալ դեպքում, Վերաքննիչ դատարանը չի գործել որպես օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարան, քանի որ իրականացրել է այնպիսի դատավարական լիազորություն, ինչը չէր կարող իրականացնել:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված ապացույցները հայցվոր կողմը չի ստացել և գործը գրավոր ընթացակարգով քննելու պայմաններում զրկված է եղել գործի մեջ առաջին անգամ հայտնված այդ ապացույցների` դատական նիստով հետազոտմանը մասնակցելու և դրանց վերաբերյալ դիրքորոշում հայտնելու հնարավորությունից: Արդյունքում խախտվել են մրցակցության և արդար դատաքննության իրավունքը երաշխավորող նորմերը:

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը, քանի որ ո՛չ հայցվորը և ո՛չ պատասխանող գործատուն միմյանց միջև աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինության մասին չեն խոսել, նման դիրքորոշում չեն հայտնել:

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է նաև հայցվորի սեփականության իրավունքը` կենսաթոշակի տարիքի անցնելու կապակցությամբ անհնարին համարելով նրա վերականգնվելը նախկին աշխատանքին:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կենսաթոշակի տարիքի հասած աշխատակցին աշխատանքից ազատելու դեպքում աշխատակցի համար կան երաշխիքներ, այդ թվում` դրամական` արձակման նպաստի ձևով:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է «բեկանել և փոփոխել Վերաքննիչ դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշումը` վերաքննիչ բողոքը մերժել»:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Գործին մասնակից չդարձած անձը Դատարանին և Վերաքննիչ դատարանին անծանոթ որևէ ապացույց կամ փաստաթուղթ չի ներկայացրել, բացի այդ` վերջինս պարտականություն չի ունեցել հայցվոր կողմին ուղարկելու գործում առկա և հայցվորին քաջածանոթ փաստաթղթերը: Հակառակ պարագայում` հայցվորը կարող էր համապատասխան դիմում ներկայացնել Վերաքննիչ դատարան և ծանոթանալ դրանց բովանդակությանը կամ ստանալ պատճենները:

Վճռաբեկ բողոքով կատարված վերլուծություններով բողոքաբերն ըստ էության ձևակերպել է նոր հայցապահանջ, որն իրականում չի ներկայացվել Դատարան և դուրս է սույն գործով քննվող պահանջի շրջանակներից:

Սույն գործով Դատարանի կայացրած որոշումը ոչ թե գործին մասնակից չդարձած երրորդ անձի` որպես նոր հայտնած տեղեկատվություն է, այլ գործում արդեն իսկ առկա, պատասխանողի կողմից ներկայացրած, սակայն Դատարանի կողմից պատշաճ իրավական գնահատականի չարժանացած ապացույցները և փաստերը, ինչպես նաև դրանց համակարգային վերլուծությունը գործով կիրառելի իրավական ակտերի համատեքստում:

Վճռաբեկ բողոքում ներկայացված վերլուծությունները թեև աշխատանքային իրավական այլ վեճերով կարող են վերաբերելի լինել, սակայն սույն գործով չեն կարող «Պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասին» ՀՀ օրենքի տեքստից կտրված մեկնաբանվել և նույնացվել գործատու-աշխատող սովորական հարաբերություններին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 04.05.2017 թվականի թիվ 179-Ա որոշման համաձայն` «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի ընտրված տնօրեն Վարազդատ Հակոբյանի հետ 04.05.2017 թվականից կնքվել է աշխատանքային պայմանագիր հինգ տարի ժամկետով (գ.թ. 9):

2) Համաձայն «Փարաքարի հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ը վերակազմակերպելու և գույք հետ վերցնելու մասին ՀՀ կառավարության 24.08.2017 թվականի թիվ 1051-Ա որոշման 2-րդ կետի` «Փարաքարի հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ը միացման ձևով վերակազմակերպվել է` միացվելով «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ին: Նույն որոշման 3-րդ կետով սահմանվել է, որ «Փարաքարի հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ի իրավահաջորդը «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ն է, և վերջինիս են անցնում միացված իրավաբանական անձի իրավունքներն ու պարտականությունները` փոխանցման ակտին համապատասխան (գ.թ. 72-73):

3) ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 30.10.2017 թվականի թիվ 412-Ա որոշման համաձայն, ի կատարումն ՀՀ կառավարության 24.08.2017 թվականի թիվ 1051-Ա որոշման, «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» և «Փարաքարի հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ների վերակազմակերպման իրականացման նպատակով որոշվել է 30.10.2017 թվականից դադարեցնել «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Վարազդատ Հակոբյանի լիազորությունները` լուծելով նրա հետ 04.05.2017 թվականին կնքված աշխատանքային պայմանագիրը (գ.թ. 11):

4) ՀՀ Արմավիրի մարզի «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի կառավարման խորհուրդը «Հայրենականչ» մշակութային թերթի 12.12.2017 թվականի համարում հայտարարել է բաց մրցույթ` հաստատության տնօրենի թափուր պաշտոնը զբաղեցնելու համար (գ.թ. 12):

5) ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 07.02.2018 թվականի թիվ 23-Ա որոշման համաձայն` «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի ընտրված տնօրեն Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի հետ 07.02.2018 թվականից կնքվել է աշխատանքային պայմանագիր հինգ տարի ժամկետով (գ.թ. 53):

6) Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճռի դեմ 03.10.2018 թվականին փոստային առաքման եղանակով վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել գործին մասնակից չդարձած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի ներկայացուցիչը` հայտնելով, որ Դատարանի վճիռը կայացվել է Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի իրավունքների վերաբերյալ, քանի որ «հայցվորի` զբաղեցրած պաշտոնում վերականգնվելու դեպքում խախտվում են վստահորդիս աշխատանքային իրավունքները և ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված` դպրոցի տնօրենին ներկայացվող պահանջները սահմանող իրավանորմերը» (գ.թ. 101-106, 114):

7) Վերաքննիչ դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշմամբ գործին մասնակից չդարձած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` մասնակիորեն բեկանվել է Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճիռը և այն փոփոխվել` հայցը` Վարազդատ Հակոբյանին «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի նախկին աշխատանքում վերականգնելու պահանջի մասին, մերժվել է: Որոշվել է ՀՀ Արմավիրի մարզպետարանից հօգուտ Վարազդատ Հակոբյանի բռնագանձել միջին աշխատավարձ` հարկադիր պարապուրդի ժամանակահատվածի համար` սկսած 30.10.2017 թվականից մինչև 30.07.2018 թվականը ներառյալ: Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճիռը` մնացած մասով, թողնվել է անփոփոխ (գ.թ. 142-151):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ և 4-րդ մասերում ամրագրված իրավանորմերի կիրառման առանձնահատկություններին:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` գործին մասնակից չդարձած, ինչպես նաև դատավարության մասնակից չհանդիսացող անձը դատական ակտը կարող է բողոքարկել նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 360-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` առաջին ատյանի դատարանի վճիռների և նույն օրենսգրքի 361-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված որոշումների դեմ վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունք ունեն` գործին մասնակից չդարձած անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է դատական ակտ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 360-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ և 4-րդ կետերում նշված անձինք վերաքննիչ դատարանում օգտվում են գործին մասնակցող անձանց իրավունքներից և կրում են նրանց համար սահմանված պարտականությունները։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն նախկինում կայացված իր որոշումներում անդրադարձել և գնահատման առարկա է դարձրել այն դեպքերը, երբ դատարանը վճիռ է կայացրել գործին մասնակից չդարձած անձանց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ։ Մասնավորապես, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքն, արձանագրել է կողմերի հավասարության և մրցակցային դատավարության սկզբունքների խախտում և բեկանել է դատական ակտը (տե՛ս, Գյումրու քաղաքապետարանն ընդդեմ Ֆելիքս Թորոսյանի թիվ 3-2343/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.11.2006 թվականի որոշումը)։

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ օրենսդիրը գործին մաuնակից չդարձված անձանց վերապահում է գործին մաuնակցող անձանց իրավունքներ և նրանց համար uահմանում պարտականություններ միայն այն դեպքում, երբ գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտը կայացվել է նրանց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ (տե՛ս, ՀՀ Արագածոտնի մարզի Քուչակի գյուղապետարանն ընդդեմ Լարիսա Եղիազարյանի, Գագիկ Մալխասյանի թիվ ԱՐԱԴ/0242/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.07.2011 թվականի որոշումը)։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նաև հավելել է, որ գործին մասնակից չդարձած անձանց դատավարական գործողություններն ուղղակիորեն պայմանավորված են նրանց դատավարական կարգավիճակով և ուղղված են վիճելի նյութական իրավահարաբերության կարգավորման կապակցությամբ թույլ տրված այնպիսի սխալի վերացմանը, որն իրավահարաբերության ոչ բոլոր մասնակիցներին գործին մասնակից դարձնելու արդյունք է: Հետևաբար գործին մասնակից չդարձված անձը, որի իրավունքների և օրինական շահերի վերաբերյալ կայացվել է դատական ակտ, պետք է իր խախտված իրավունքներն արդյունավետ միջոցներով վերականգնելու հնարավորություն ունենա: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ այդ իրավունքների իրացումը չի կարող կրել բացարձակ բնույթ: Մասնավորապես` գործին մասնակից չդարձած անձանց կողմից իրենց իրավունքներին վերաբերող` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը բողոքարկելու դեպքում դրա վերանայման վարույթում հարկ է պահպանել անհրաժեշտ հավասարակշռություն մի կողմից գործին մասնակցող անձանց սահմանադրական իրավունքների ու պարտականությունների, մյուս կողմից` գործին մասնակից չդարձած այն անձանց իրավունքների և պարտականությունների միջև, որոնց իրավունքներին և պարտականություններին առնչվում է դատական ակտը (տե՛ս, «Հայր և որդի Ադամյաններ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Հինգերորդ Աստղ» ՍՊԸ-ի, երրորդ անձինք «Անելիք բանկ» ՓԲԸ-ի և «Երդիկ» ՍՊԸ-ի թիվ ԵԱԴԴ/0199/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.07.2015 թվականի որոշումը):

Բացի այդ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 10-րդ կետի համաձայն` դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե` դատական ակտն ազդում է գործին մասնակից չդարձած անձանց իրավունքների և պարտականությունների վրա, բացառությամբ այն դեպքի, երբ դատարանը քննվող գործի մասին ծանուցել է տվյալ անձին, սակայն նա չի ցանկացել ներգրավվել գործին:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված խախտումների առկայության դեպքում վերաքննիչ դատարանը չի կարող կիրառել նույն օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերով նախատեսված լիազորությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` վճռի դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքով վերաքննիչ դատարանը` ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բեկանում և փոփոխում է վճիռը` առաջին ատյանի դատարանի հետազոտած ապացույցների հիման վրա հաստատելով նոր փաստ կամ չհաստատված համարելով դատարանի հաստատած փաստը, եթե դա բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, իսկ նույն հոդվածի նույն մասի 5-րդ կետի համաձայն` ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բեկանում և փոփոխում է վճիռը, եթե առաջին ատյանի դատարանի հաստատած փաստական հանգամանքները հնարավորություն են տալիս կայացնելու նման ակտ, և եթե դա բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից` բողոքարկված և չբեկանված մասով վճիռը թողնելով անփոփոխ: Չբեկանված մասով վճիռը մտնում է օրինական ուժի մեջ:

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը, ի թիվս այլնի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, որպես դատական ակտի պարտադիր բեկանման հիմք, սահմանել է նաև այն դատական ակտի բեկանումը, որն ազդել է գործին մասնակից չդարձած անձանց իրավունքների և պարտականությունների վրա: Ընդ որում, որպես ընդհանուր կանոնից բացառություն, օրենսդիրը նախատեսել է այն դեպքը, երբ դատարանը գործի քննության մասին ծանուցել է տվյալ անձին, սակայն վերջինս չի ցանկացել ներգրավվել այդ գործին:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ օրենսդիրը, սահմանելով դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքերը, ըստ էության առանձնացրել է այնպիսի դատավարական սխալները, որոնք անմիջականորեն կապված են արդարադատության սկզբունքների և դատական պաշտպանության սահմանադրական իրավունքի խախտումների հետ: Հենց դրանով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ նման խախտումների առկայության պայմաններում դատարանի վճիռը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, և վճիռը բողոքարկող անձը պարտավոր չէ ապացուցել, որ այդ դատավարական խախտումները հանգեցրել են կամ կարող էին հանգեցնել գործի սխալ լուծման: Այդպիսի խախտումների առանձնահատկությունը մյուս դատավարական խախտումների համեմատ կայանում է նրանում, որ դրանք այնքան էական են, որ խաթարում են դատարանի` իբրև իրավունքների համապարփակ և արդյունավետ պաշտպանությանը կոչված պետական մարմնի դերն ու նշանակությունը: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասում թվարկված խախտումները վերաբերում են ՀՀ Սահմանադրությամբ, Կոնվենցիայով և օրենքներով սահմանված արդարադատության սկզբունքներին (օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ և անաչառ դատարան, դատարանի օրինական կազմ, լսված լինելու իրավունք, դատավարության լեզու և այլն), ուստի դրանց առկայությունը կասկածի տակ է դնում ընդհանրապես արդարադատություն իրականացված լինելու կամ արդարադատությունը դատարանի կողմից իրականացված լինելու իրողությունը: Վերադաս ատյանի կողմից նման խախտումների արձանագրումը ipso facto հանգեցնում է վերանայվող դատական ակտի բեկանմանը` անկախ բողոքում բարձրացված նյութական իրավունքի նորմերի սխալ կիրառման կամ չկիրառման վերաբերյալ հիմքերի հիմնավոր լինելուց: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված խախտումների բնույթն այնպիսին է, որ դրանք կարող են վերացվել բացառապես դատական ակտի բեկանումից հետո` գործի ամբողջ ծավալով նոր քննություն իրականացվելու դեպքում: Նշված պատճառաբանությամբ էլ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերաքննիչ դատարանի կողմից վճռի բեկանման անվերապահ որևէ հիմքի առկայությունը հաստատված լինելու դեպքում կիրառման է ենթակա դատական ակտը բեկանելու և գործը համապատասխան ստորադաս դատարան նոր քննության ուղարկելու լիազորությունը:

Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ չնայած վերը նշված դեպքերում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը վերաքննիչ դատարանին վերապահել է դատական ակտը բեկանելու լիազորություն, այդուհանդերձ` օրենսդիրն ամրագրել է, որ այն դեպքում, երբ առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված` դատական ակտի բեկանման անվերապահ հիմքերից մեկը, ապա վճռի դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքով վերաքննիչ դատարանը չի կարող բեկանել և տեղում փոփոխել առաջին ատյանի դատարանի վճիռը: Այսինքն` օրենսդրորեն վերաքննիչ դատարանին արգելվել է վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի խախտում հայտնաբերելիս կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 380-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ և 5-րդ կետերով նախատեսված լիազորությունները: Հետևաբար, պատասխանելով վերոգրյալ իրավական հարցադրմանը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ վերաքննիչ դատարանը հանգում է եզրակացության, որ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտում առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրնեսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի խախտում, ապա պարտավոր է բեկանել դատական ակտը և գործն ուղարկել նոր քննության։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը համանման դիրքորոշում է հայտնել նաև Տաթևիկ Գալստյանն ընդդեմ «ԲՏԱ Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/1118/02/12 քաղաքացիական գործով, արձանագրելով, որ դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք հանդիսացող խախտումների առկայության պայմաններում դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, և դատական ակտը բողոքարկող անձը պարտավոր չէ ապացուցել, որ այդ դատավարական խախտումները հանգեցրել են կամ կարող էին հանգեցնել գործի սխալ լուծման: Վերաքննիչ դատարանի կողմից դատական ակտի բեկանման անվերապահ որևէ հիմքի առկայությունը հաստատված լինելու դեպքում կիրառման է ենթակա դատական ակտը բեկանելու և գործը համապատասխան ստորադաս դատարան նոր քննության ուղարկելու լիազորությունը (տե՛ս, Տաթևիկ Գալստյանն ընդդեմ «ԲՏԱ Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/1118/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 թվականի որոշումը):

Վերը նշված դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` ըստ ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 04.05.2017 թվականի թիվ 179-Ա որոշման` «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի ընտրված տնօրեն Վարազդատ Հակոբյանի հետ 04.05.2017 թվականից կնքվել է աշխատանքային պայմանագիր հինգ տարի ժամկետով:

Այնուհետ` ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 30.10.2017 թվականի թիվ 412-Ա որոշմամբ, ի կատարումն ՀՀ կառավարության 24.08.2017 թվականի թիվ 1051-Ա որոշման, «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» և «Փարաքարի հիմնական դպրոց» ՊՈԱԿ-ների վերակազմակերպման իրականացման նպատակով որոշվել է 30.10.2017 թվականից դադարեցնել «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Վարազդատ Հակոբյանի լիազորությունները` լուծելով նրա հետ 04.05.2017 թվականին կնքված աշխատանքային պայմանագիրը:

Հետագայում` ըստ ՀՀ Արմավիրի մարզպետի 07.02.2017 թվականի թիվ 23-Ա որոշման` «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի ընտրված տնօրեն Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի հետ 07.02.2018 թվականից կնքվել է աշխատանքային պայմանագիր հինգ տարի ժամկետով:

Դատարանը 06.09.2018 թվականի վճռով բավարարել է Վարազդատ Հակոբյանի հայցը` պատճառաբանելով, որ «հայցվորի հետ աշխատանքային պայմանագիրը լուծվել է առանց օրինական հիմքերի և օրենսդրությամբ սահմանված կարգի խախտումով, ուստի հայցվորի խախտված աշխատանքային իրավունքները ենթակա են վերականգնման և հայցվորի օգտին պատասխանողից պետք է գանձել միջին աշխատավարձը` հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար»:

Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճռի դեմ 03.10.2018 թվականին փոստային առաքման եղանակով վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել գործին մասնակից չդարձված անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի ներկայացուցիչը` հայտնելով, որ Դատարանի վճիռը կայացվել է Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի իրավունքների վերաբերյալ, քանի որ «հայցվորի` զբաղեցրած պաշտոնում վերականգնվելու դեպքում խախտվում են վստահորդիս աշխատանքային իրավունքները և ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված` դպրոցի տնօրենին ներկայացվող պահանջները սահմանող իրավանորմերը»:

Վերաքննիչ դատարանը 26.12.2018 թվականի որոշմամբ դատական ակտը մասնակիորեն բեկանելով և փոփոխելով արձանագրել է, որ վերաքննիչ բողոք բերած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանը, սույն գործով գործին մասնակից չդարձած անձ է: Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանել է, որ «մի կողմից աշխատանքից ազատված Վարազդատ Հակոբյանի հաստիքը ներկայումս զբաղեցված է (…) աշխատանքի ընդունված նոր աշխատողի կողմից, մյուս կողմից էլ բողոքարկվող դատական ակտի, որով Վարազդատ Հակոբյանը վերականգնվել է իր նախկին աշխատանքում, կայացման պահին արդեն իսկ լրացած է եղել Վարազդատ Հակոբյանի 65 տարին, որպիսի հանգամանքները գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունները ինքնին վերականգնելու անհնարինության հիմք են հանդիսանում: (...) հիմնավոր չհամարելով հայցվոր Վարազդատ Վիլիկի Հակոբյանին «Փարաքարի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի նախկին աշխատանքում վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի գումարի բռնագանձումը մինչև վճռի օրինական ուժի մետ մտնելու պահը շարունակելու վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատողությունները` Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ արդեն իսկ հիշատակված պատճառաբանություններով Առաջին ատյանի դատարանը թույլ է տվել դատական ակտի բեկանման հիմք հանդիսացող դատական սխալ (...)»:

Վերը նշված դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Սույն գործով Դատարանի 06.09.2018 թվականի վճիռը վերաքննության կարգով բողոքարկվել է գործին մասնակից չդարձած անձ Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի կողմից: Վերաքննիչ դատարանը, հիմնավոր համարելով վերաքննիչ բողոքը, գտել է, որ «սույն գործով վճիռը ոչ թե պետք է բեկանել և ուղարկել նոր քննության, այլ անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 380-րդ հոդվածով սահմանված` առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու` Վերաքննիչ դատարանի լիազորությունը», քանի որ «առաջին ատյանի դատարանի կողմից առկա է հաստատված փաստ, որը հնարավորություն է ընձեռում Վերաքննիչ դատարանին դատական ակտը բեկանելիս փոփոխել այն: Ընդ որում, Առաջին ատյանի դատական ակտը փոփոխելիս Վերաքննիչ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը»:

Տվյալ դեպքում, Վերաքննիչ դատարանը եզրահանգելով, որ բողոքարկված վճիռը կայացվել է գործին մասնակից չդարձված անձի` Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ և այն ուղղակիորեն ազդում է վերջինս իրավունքների վրա, միաժամանակ հանգել է այն հետևության, որ դատական ակտը ենթակա է բեկանման և փոփոխման:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է օրենսդրի պահանջն այն մասին, որ դատական ակտը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված խախտման առկայության հիմքով բեկանելիս չի կարող կիրառվել դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու վերաքննիչ դատարանի լիազորությունը:

Նման պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործին մասնակից չդարձած անձի` Արմենուհի Տեր-Խաչատրյանի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ դատական ակտ կայացված լինելու մասին եզրահանգման գալու պարագայում Վերաքննիչ դատարանի կողմից ենթակա էր կիրառման դատական ակտը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված վերաքննիչ դատարանի լիազորությունը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոհիշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Արմավիրի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Ս. Միքայելյան
	Ս. Անտոնյան
	Ա. Բարսեղյան
	Մ. Դրմեյան
	Գ. Հակոբյան
	Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան
	Ն. Տավարացյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 12 նոյեմբերի 2021 թվական: