2021 թվականի փետրվարի 12-ին

ք. Երևանում

դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով նոր հանգամանքի հիմքով Կարինե Հակոբի Համբարձումյանի պաշտպան Լ.Սիմոնյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (այսուհետ՝ նաև Առաջին ատյանի դատարան)՝ 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճռով Կարինե Համբարձումյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով, 311-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերով, 4-րդ մասի 2-րդ կետով, և 34-313-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կիրառմամբ` հիմնական և լրացուցիչ պատիժները մասնակիորեն գումարելու միջոցով, Կարինե Համբարձումյանի նկատմամբ վերջնական պատիժ է նշանակվել ազատազրկում՝ 9 (ինը) տարի ժամկետով՝ 8.000.000 (ութ միլիոն) ՀՀ դրամին համարժեք գույքի բռնագրավմամբ:

2. ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան) 2011 թվականի մարտի 1-ի որոշմամբ վերոնշյալ դատավճռի դեմ պաշտպան Լ.Սիմոնյանի վերաքննիչ բողոքը մերժել է, Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճիռը՝ թողել օրինական ուժի մեջ։

3. Վճռաբեկ դատարանը 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշմամբ ամբաստանյալ Կ.Համբարձումյանի և պաշտպան Լ.Սիմոնյանի վճռաբեկ բողոքները վերադարձրել է:

4. Առաջին ատյանի դատարանի` 2011 թվականի հունիսի 23-ի որոշմամբ Կ.Համբարձումյանի վերաբերյալ 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճիռը վերանայվել է՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի նախկին խմբագրությամբ 311-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ և 4-րդ կետերով որակված հանցանքը համապատասխանեցվել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 311-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետին։ Դատավճիռը մնացած մասերով թողնվել է անփոփոխ։

5. Պաշտպան Լ.Սիմոնյանի վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը 2011 թվականի օգոստոսի 23-ի որոշմամբ բողոքը մերժել է, Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2011 թվականի հունիսի 23-ի որոշումը՝ թողել օրինական ուժի մեջ։

6. Կարինե Համբարձումյանի գանգատի հիման վրա Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Եվրոպական դատարան) 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ին «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով (գանգատ թիվ 43478/11) վճիռ է կայացրել, որով ճանաչել է Կ.Համբարձումյանի՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ նաև Կոնվենցիա) 8-րդ հոդվածով երաշխավորված իրավունքի խախտման փաստը։

7. Կարինե Համբարձումյանի պաշտպան Լ.Սիմոնյանը, որպես նոր հանգամանք վկայակոչելով «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, 2020 թվականի հունիսի 9-ին ներկայացրել է վճռաբեկ բողոք։ Վճռաբեկ դատարանը 2020 թվականի օգոստոսի 18-ի որոշմամբ հարուցել է նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայման վարույթ և վճռաբեկ բողոքն ընդունել է վարույթ:

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Գործի փաստական հանգամանքները և վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

8. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2010 թվականի փետրվարի 3-ի որոշման համաձայն՝ «(…) [2010 թվականի փետրվարի 2]-ին ԿՀԴՊ ԳՎ է դիմել «Աբովյան»-ի ՔԿՀ-ի բաց տիպային ռեժիմի դատապարտյալ՝ Արևհատ Սարգսյանը այն մասին, որ նույն հիմնարկի պետի տեղակալ Կարինե Համբարձումյանը իրենից պահանջում է շուրջ 21.000 ԱՄՆ դոլլար կաշառք՝ բաց ռեժիմում թողնելու և հետագայում ընդհանրապես նրան ազատ ռեժիմի կարգավիճակ տալու համար։

Այսպիսով, Ա.Սարգսյանի արարքում առկա է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 311-րդ հոդվածի հատկանիշներ։

Նկատի ունենալով, որ նշված հանցագործության հանգամանքների պարզաբանման և հանցագործության մասնակիցներին ի հայտ բերելու նպատակով անհրաժեշտություն է առաջացել իրականացնել օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ, ՀՀ ոստիկանության ԿՀԴՊ ԳՎ պետը միջնորդություն է ներկայացրել օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ, այն է՝ տեսանկարահանումներ և ձայնագրություններ իրականացնելու մասին։

Ուսումնասիրելով նախապատրաստված նյութերը, ներկայացված միջնորդությունը՝ դատարանը գտնում է, որ միջնորդությունը հիմնավոր է և ենթակա է բավարարման»:

Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան հոդվածներով և «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» օրենքով՝ դատարանը որոշել է․ «Միջնորդությունը բավարարել։ Թույլատրել վերը նշված հանցագործության բացահայտման նպատակով մեկ ամսյա ժամկետով իրականացնել տեսանկարահանումներ և ձայնագրություններ (…)»1։

9. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճռով Կարինե Համբարձումյանը մեղավոր է ճանաչվել այն բանի համար, որ նա «խաբեությամբ հափշտակել է տուժող Ա.Սարգսյանի առանձնապես խոշոր չափերով գույքը, լինելով պաշտոնատար անձ` Ա.Սարգսյանից կրկին անգամ անձամբ ստացել է խոշոր և առանձնապես խոշոր չափերով դրամ` վերջինիս օգտին իր պաշտոնեական դիրքն օգտագործելով գործողություններ կատարելուն նպաստելու համար, ու փորձել է կատարել կաշառքի միջնորդություն` նպաստել տուժողի և կաշառք ստացողի միջև կաշառքի շուրջ համաձայնության գալուն (…)»2:

10. Կ.Համբարձումյանի վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատարանի մեղադրական դատավճռի հիմքում դրվել են տուժող Արևհատ Սարգսյանի, վկաներ Անահիտ Սարգսյանի, Լյովա Թիրաբյանի, Վեհամ Մնացականյանի, Լևոն Համբարձումյանի, «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկի աշխատակիցներ Ռոստոմ Մարտիրոսյանի, Պետրոս Պետրոսյանի և Արմեն Մարտիրոսյանի ցուցմունքները, 2010 թվականի փետրվարի 4-ի՝ «Թղթադրամների մշակման վերաբերյալ» և «Թղթադրամներ ներկայացնելու մասին» արձանագրությունները, 2010 թվականի փետրվարի 4-ի զննությամբ հայտնաբերված և առգրավված իրեղեն ապացույցները, դատաքիմիական փորձաքննության 2010 թվականի փետրվարի 18-ի՝ համար 63 Ք եզրակացությունը, տուժող Արևհատ Սարգսյանի անձնական գործի զննության արձանագրությունը, «ԱրմենՏել» և «Ղ-Տելեկոմ» ընկերություններից ստացված լազերային սկավառակների զննության արձանագրությունը, օպերատիվ միջոցառումների արդյունքները պարունակող լազերային սկավառակները, դրանց վերաբերյալ կատարված տեսաձայնային փորձաքննության եզրակացությունը3:

3. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի ու հիմնավորումների սահմաններում.

11. Բողոք բերած անձը, վկայակոչելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.1-ին, 426.4-րդ հոդվածները, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանի մի շարք որոշումներ, եզրահանգել է, որ «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ի վճիռը, որով արձանագրվել է Կարինե Համբարձումյանի՝ Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով երաշխավորված իրավունքի խախտում, Վճռաբեկ դատարանի 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշումը վերանայելու հիմք է։ Եվրոպական դատարանի վճռով արձանագրված խախտումը վերացնելու ամենապատշաճ միջոցը, ըստ բողոքաբերի, Կ.Համբարձումյանի նկատմամբ կայացված դատական ակտերը բեկանելը և գործը նոր քննության ուղարկելն է։

12. Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը խնդրել է վերանայել Վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշումը, բեկանել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի` 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճիռը և այն անփոփոխ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2011 թվականի մարտի 1-ի որոշումն ու գործն ուղարկել ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան՝ նոր քննության:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

I. Ներպետական դատական ակտերի վերանայումը.

13. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված առաջին իրավական հարցը հետևյալն է. «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ի վճիռն արդյո՞ք Վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշումը վերանայելու հիմք է:

14. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.1-ին հոդվածի համաձայն` «1. Նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերանայման ենթակա է միայն օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը։

2. Նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ դատարանը, իսկ վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարանների դատական ակտերը` վճռաբեկ դատարանը»։

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.4-րդ հոդվածի համաձայն` «1.Նոր հանգամանքների հետևանքով դատական ակտերը վերանայվում են հետևյալ դեպքերում.

(…)

2) Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը.

 (…)։

2. Սույն հոդվածի առաջին մասի (…) 2-րդ կետ[ով] նախատեսված նոր հանգամանք[ը] հաստատված [է] համարվում (…) Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող տվյալ միջազգային դատարանի որոշմամբ դր[ա] ուժի մեջ մտնելու պահից։

(…)»։

15. Մեջբերված նորմերի բովանդակությունից բխում է, որ նոր հանգամանքով դատական ակտի վերանայման հիմք է նաև Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի, այդ թվում՝ Եվրոպական դատարանի` ուժի մեջ մտած վճիռը, որով հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը4։

16. Այսպես, «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է բողոք բերած անձի` Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքների խախտում:

Մասնավորապես՝ Եվրոպական դատարանը «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի»` 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ի վճռով արձանագրել է. «(…) Դիմումատուն նշել է, որ դատարանի 2010 թվականի փետրվարի 3-ի որոշումը չի համապատասխանել Քրեական դատավարության օրենսգրքի 286-րդ հոդվածի պահանջներին։ (…) Մասնավորապես, որոշման եզրափակիչ մասում նշված չէ դիմումատուի՝ որպես այն անձի անունը, որի նկատմամբ թույլատրվել է ոստիկանության կողմից տեսագրում և ձայնագրում կատարելը (…)։ Կառավարությունը նշել է, որ որոշման պատճառաբանական մասից պարզ է եղել, որ գաղտնի դիտում թույլատրվել է կատարել դիմումատուի նկատմամբ։ Դատարանը նկատում է, այդուհանդերձ, որ դատարանի 2010 թվականի փետրվարի 3-ի որոշման պատճառաբանական մասը Կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի վարչության կողմից ներկայացված համապատասխան միջնորդության բառացի վերարտադրումն է, որում վերջինս նշել էր, որ Ա.Ս.-ի գործողությունները պարունակել են 311-րդ հոդվածով սահմանված հանցագործության, այն է՝ կաշառք ստանալու տարրեր (…)։ Կառավարության մոտեցմանը հետևելով՝ կարելի է հանգել այն եզրակացության, որ համապատասխան միջնորդության և դրա հիման վրա ընդունված դատարանի որոշման մեջ դիմումատուի փոխարեն սխալմամբ նշվել է Ա.Ս.-ի անունը, և որ գաղտնի դիտման միջոցառումներ թույլատրվել է իրականացնել դիմումատուի նկատմամբ և ոչ թե մեկ ուրիշի։ Ամեն դեպքում Դատարանն այն կարծիքին է, որ գաղտնի դիտումը լուրջ միջամտություն է անձի մասնավոր կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքին, դրա համար հիմք ծառայող դատարանի թույլտվությունը չի կարող այնպիսի անորոշ ձևակերպում ունենալ, որ մտորումների և ենթադրությունների տեղիք տա դրա բովանդակության մասով և, որ ամենակարևորն է, այն անձի մասով, որի նկատմամբ տվյալ միջոցառումը կիրառվում է։

Ավելին, Քրեական օրենսգրքի 286-րդ հոդվածով պահանջվում է, որ դատարանի որոշման մեջ, inter alia, նշվի ձեռնարկվելիք քննչական գործողությունը կամ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումը՝ հստակեցնելով գործողության կամ միջոցառման տեսակը (…)։ Դատարանը նկատում է, որ «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասում առկա է օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների տեսակների սպառիչ ցանկ, և այդ ցանկում դատարանի 2010 թվականի փետրվարի 3-ի որոշմամբ նախատեսված՝ «ձայնագրում և տեսագրում» կոչվող միջոցառման տեսակ նշված չէ։ Սույն գործով ոստիկանությունը ձայնագրել է դիմումատուի՝ Ա.Ս.-ի հետ խոսակցությունները փետրվարի 3-ի և 4-ի նրանց հանդիպումների ընթացքում, ինչպես նաև նախորդ օրը նրանց հեռախոսային խոսակցությունը (…)։ Հետևաբար պարզ է դառնում, որ ոստիկանությունն իրականացրել է երկու տարբեր տեսակի օպերատիվ-հետախուզական միջոցառում, այն է՝ արտաքին դիտում և հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում (…), մինչդեռ դատարանի 2010 թվականի փետրվարի 3-ի որոշմամբ այդ միջոցառումները չեն հստակեցվել։

Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ Դատարանը գտնում է, որ ընդհանուր առմամբ դիմումատուի նկատմամբ կիրառված գաղտնի դիտումը չի իրականացվել պատշաճ դատական վերահսկողությամբ։

Նշված դիտարկումները բավարար են, որպեսզի Դատարանը եզրակացնի, որ Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի իմաստով դիմումատուին գաղտնի դիտել են ոչ «օրենքով նախատեսված» կարգով (…)»5։

Արդյունքում Եվրոպական դատարանը եզրահանգել է, որ «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում։

19. Հիմք ընդունելով «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի կողմից բողոք բերած անձի` Եվրոպական կոնվենցիայով երաշխավորված համապատասխան իրավունքի խախտման փաստի արձանագրումը և ղեկավարվելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ի վճիռը Վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշումը վերանայելու հիմք է:

II. Ներպետական դատական ատյանների կողմից կայացված ակտերի բեկանման ու փոփոխման հիմքերը.

20. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված երկրորդ իրավական հարցը հետևյալն է. «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի վճիռն արդյո՞ք Առաջին ատյանի դատարանի` 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճիռը և այն անփոփոխ թողնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի՝ 2011 թվականի մարտի 1-ի որոշումը բեկանելու և փոփոխելու հիմք է:

21. Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` «Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են կատարել Դատարանի վերջնական վճիռները ցանկացած գործի վերաբերյալ, որում նրանք կողմեր են»:

«Սկոցցարին և Ջունտան ընդդեմ Իտալիայի» գործով Եվրոպական դատարանն իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ. «(…) վճիռը, որով Դատարանը խախտում է արձանագրում, պատասխանող պետության վրա իրավական պարտավորություն է դնում ոչ միայն շահագրգիռ անձանց վճարել արդարացի փոխհատուցման կարգով տրամադրվելիք գումարները, այլ նաև Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ ընտրել ընդհանուր և/կամ անհրաժեշտության դեպքում անհատական միջոցներ, որոնք անհրաժեշտ է ձեռնարկել ներպետական իրավական համակարգում` վերջ տալու համար Դատարանի արձանագրած խախտումներին և հնարավորինս շտկելու դրանց հետևանքները: Բացի այդ, Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ պետությունը ազատ է Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածով ստանձնած իր պարտավորությունների կատարման միջոցների ընտրության հարցում` պայմանով, որ դրանք համատեղելի են Դատարանի վճռի մեջ տեղ գտած եզրակացությունների հետ»6:

«Սելջուկը և Ասկերն ընդդեմ Թուրքիայի» գործով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ. «Կոնվենցիայի խախտում արձանագրած Դատարանի վճռով պատասխանող պետության վրա պարտավորություն է դրվում դադարեցնել խախտումը և դրա հետևանքների համար այնպիսի հատուցում տրամադրել, որ հնարավորինս վերականգնվի խախտումից առաջ առկա իրավիճակը (restitutio in integrum): Եթե restitutio in integrum-ը գործնականում հնարավոր չէ, ապա պատասխանող պետությունն ազատ է վճիռը կատարելու միջոցների ընտրության հարցում (…)7»:

22. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.9-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքների հիմքով հարուցված վարույթով դատարանը գործի քննության արդյունքում կայացնում է դատական ակտ` սույն օրենսգրքով նախատեսված ընդհանուր կարգով:

2. Այդ վարույթի արդյունքում կայացված դատական ակտում դատարանը կարող է չփոփոխել վերանայված դատական ակտի եզրափակիչ մասը, միայն եթե ծանրակշիռ փաստարկների մատնանշմամբ հիմնավորում է, որ սույն օրենսգրքի 426.3 կամ 426.4 հոդվածներով նախատեսված հանգամանքներն ըստ էության չէին կարող ազդել գործի ելքի վրա (…)»:

23. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426.9-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործով 2013 թվականի մայիսի 31-ին կայացված ՍԴՈ-1099 որոշմամբ ՀՀ սաhմանադրական դատարանն իրավաչափ է համարել նոր (նոր երևան եկած) հանգամանքի հիմքով հարուցված վարույթով բողոքարկվող դատական ակտի եզրափակիչ մասն անփոփոխ թողնելու օրենսդրական հնարավորությունը` պայմանով, որ ներկայացվեն ծանրակշիռ փաստարկներ այն մասին, որ համապատասխան հանգամանքը չի ազդում գործի ելքի վրա: Այլ կերպ ասած՝ այն դեպքում, երբ նոր հանգամանքն ըստ էության կասկածի տակ չի կարող դնել գործի ելքը, ուստի դրա հիման վրա գործի կրկին քննությունը չի կարող ծառայել իր «restitutio in integrum» հնարավորինս ապահովելու նպատակին՝ այդպիսին կատարելը կդառնա ինքնանպատակ, ավելին, կհակասի իրավական որոշակիության սկզբունքին:

24. Դատական ակտի վերաբացումը կամ գործի նոր քննությունը` որպես մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը վերականգնելու անհատական միջոց, նախատեսված է նաև Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի` Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի վճիռների հիման վրա ներպետական մակարդակում որոշ գործերի վերաքննության կամ վերաբացման մասին 2000 թվականի հունվարի 19-ի հանձնարարականում, որին ՀՀ սահմանադրական դատարանը 2013 թվականի մայիսի 31-ի ՍԴՈ-1099 որոշման մեջ ևս հղում է կատարել:

Վերոնշյալ հանձնարարականի համաձայն՝ անհատական միջոցառումների ձեռնարկումն անհրաժեշտ է հետևյալ երկու պայմանների պարտադիր առկայության պարագայում, այն է՝ նյութական կամ դատավարական իրավունքի խախտումը պետք է իր բնույթով լինի այնպիսին, որ լուրջ կասկած հարուցի ներպետական մարմիններում բողոքարկման առարկա վարույթի ելքի արդյունքների կապակցությամբ և դիմումատուն պետք է շարունակի կրել խնդրո առարկա ներպետական որոշման բացասական հետևանքները, որոնք բավարար չափով չեն վերականգնվում արդարացի փոխհատուցմամբ և չեն կարող վերացվել այլ կերպ, քան դատական ակտի վերանայմամբ կամ գործի վերաբացմամբ:

25. Գործի վերաբացումը Եվրոպական դատարանի կողմից ևս գնահատվում է որպես «restitutio in integrum»-ը հնարավորինս ապահովելու միջոց: Ընդ որում, Եվրոպական դատարանը, հղում կատարելով Հանձնարարականին և համարելով, որ վարույթի վերսկսումը կարող է տեղի ունենալ «բացառիկ» հիմքերով, այդպիսիք է համարում հատկապես Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի խախտման դեպքերը, երբ գործի քննությունն իրականացվել է արդար դատաքննության իրավունքի խախտմամբ: Եվրոպական դատարանն իր մի շարք վճիռներում շեշտել է, որ այս դեպքում հատուցման ամենապատշաճ ձևը կլինի վարույթի վերաբացումն ու գործի նոր քննությունը՝ արդար դատաքննության բոլոր պահանջների պահպանմամբ: Եվրոպական դատարանի համար կայուն պրակտիկա է դարձել նաև գործերի վերաբացման վերաբերյալ դրույթներն ընդգրկել վճռի մեջ8:

Այսպիսով, Եվրոպական դատարանի որդեգրած մոտեցման համաձայն` համապատասխան անհատական միջոցառումների կիրառումը, մասնավորապես գործի վերաբացումն անհրաժեշտ է և ըստ այդմ, մինչև խախտումը եղած իրավիճակի վերականգնումը՝ հնարավոր, որպես կանոն, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված իրավունքների խախտման պարագայում9:

26. «Խանն ընդդեմ Միացյալ թագավորության» և «Փի. Ջի.-ն և Ջեի. Էյջ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավարության» գործերով Եվրոպական դատարանի ձևավորած իրավական դիրքորոշման համաձայն՝ «(…) Դատարանի խնդիրը չէ որոշել ապացույցների որոշակի տեսակների, օրինակ, ներպետական օրենսդրության խախտմամբ ձեռք բերված ապացույցների օգտագործման թույլատրելիությունը, կամ որոշել արդյոք դիմումատուն իրականում մեղավոր է, թե՝ ոչ։ Պատասխան ակնկալող հարցն այն է, թե արդյոք քննությունը, որպես ամբողջություն, ներառյալ եղանակը, որի միջոցով ձեռք է բերվել ապացույցը, եղել է արդար։ Սա ներառում է վիճարկվող «անօրինականության» ստուգումը և եթե խոսքը գնում է Կոնվենցիայով սահմանված այլ իրավունքի խախտման մասին, վերջինիս բնույթի պարզումը»10:

Վերոնշյալ գործերով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ գաղտնի ձայնագրող սարքի օգտագործումը եղել է Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում, քանի որ նման միջոցի օգտագործումը չի ունեցել իրավական հիմքեր ներպետական օրենսդրության մեջ, և դիմումատուի` անձնական կյանքը հարգելու իրավունքին միջամտությունը նախատեսված չի եղել օրենքով, միևնույն ժամանակ այդ գործերի հանգամանքներում նման ճանապարհով ստացված տեղեկատվությունը որպես ապացույց օգտագործելը Եվրոպական դատարանը չի դիտել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասով երաշխավորված արդարության պահանջներին հակասող11։ Նշված գործերով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի խախտման բացակայության մասին եզրահանգման համար, ի թիվս այլոց, հիմք է ծառայել այն, որ ձայնագրող սարքի օգտագործումը ներպետական օրենսդրության տեսանկյունից եղել է օրինական12:

27. «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով անդրադառնալով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված իրավունքների ենթադրյալ խախտմանը, Եվրոպական դատարանը, ևս մեկ անգամ վերահաստատելով նախադեպային իրավունքում ձևավորված ընդհանուր սկզբունքները, նշել է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված անձի արդար դատաքննության իրավունքի խախտում արձանագրելիս դատարանը պետք է պարզի, թե.

1. արդյո՞ք վարույթը, ներառյալ՝ եղանակը, որով ձեռք են բերվել ապացույցները, եղել է արդար,

2․ արդյո՞ք պահպանվել են պաշտպանության կողմի իրավունքները, մասնավորապես՝ անձը հնարավորություն ունեցե՞լ է վիճարկելու ապացույցների իսկությունը և առարկելու դրանց օգտագործման դեմ13։

28. Նախորդ կետում շարադրված վերլուծությունները համադրելով սույն գործում առկա տվյալների հետ, Եվրոպական դատարանը եզրահանգել է․ «(…) դիմումատուն գործնականում ապացույցների իսկությունը վիճարկելու և դրանց օգտագործման դեմ առարկելու հնարավորություն է ունեցել։ Նա այդպես էլ վարվել է [Առաջին ատյանի] դատարանում վարույթի ժամանակ և իր բողոքներում (…)։ Պետք է ընդունել, որ [Առաջին ատյանի] դատարանը դիմումատուի փաստարկներին շատ թեթևակիորեն է անդրադարձել՝ նշելով միայն, որ դատավարական խախտումների վերաբերյալ դիմումատուի պնդումները չեն հաստատվել (…): Այնուամենայնիվ, իր որոշման մեջ Վերաքննիչ դատարանն ըստ էության քննել է դիմումատուի փաստարկները և հիմնավորել վիճարկելի ապացույցների մասով [Առաջին ատյանի] դատարանի եզրակացություններն անփոփոխ թողնելու իր որոշումը (…): Այսպիսով, փաստը, որ վիճարկելի տեսաձայնագրություններն ապացույցների շարքից հանելու դիմումատուի փորձերն անհաջող են եղել, էական նշանակություն չունի այն եզրակացության համար, որ դիմումատուն ունեցել է հնարավորություն վիճարկելու դրանց իսկությունը և առարկելու դրանց օգտագործման դեմ, ինչը նա արել է։

Դատարանն այնուհետև նկատում է, որ վիճարկելի ապացույցները չեն եղել միակ ապացույցը, որի վրա դիմումատուի մեղադրական դատավճիռը հիմնված է եղել (…)։ [Առաջին ատյանի] դատարանը դիմումատուի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ կայացնելիս հիմնվել է [տուժող]-ի ցուցմունքի, վկաների ցուցմունքների, իրեղեն ապացույցների, դատափորձագիտական ապացույցների, ինչպես նաև օպերատիվ տվյալների վրա (…)»14:

29. Արդյունքում, Եվրոպական դատարանը «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի պահանջների խախտում չի արձանագրել։

30. Հիմք ընդունելով սույն որոշման 21-29-րդ կետերում շարադրված իրավական դիրքորոշումները և վերլուծությունը` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ինչպես նշել է Եվրոպական դատարանը, դիմումատուի նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռը չի հիմնվել միայն Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտմամբ ձեռքբերված տեսաձայնագրությունների վրա։ Մասնավորապես, մեղադրական դատավճիռը հիմնվել է նաև գործով ձեռքբերված մի շարք այլ վճռորոշ ապացույցների վրա, որոնք դրվել են Կ․Համբարձումյանի դատապարտման հիմքում15։ Նման պայմաններում, Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտումը լուրջ կասկած չի կարող հարուցել ներպետական մարմիններում բողոքարկման առարկա վարույթի ելքի արդյունքների կապակցությամբ։

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործով Եվրոպական դատարանի՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ի վճիռը, որով արձանագրվել է Կ.Համբարձումյանի` Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում, սույն գործով Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի` 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի դատավճիռը և այն անփոփոխ թողնելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2011 թվականի մարտի 1-ի որոշումը բեկանելու հիմք չէ:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանի 2011 թվականի ապրիլի 28-ի որոշման վերանայման արդյունքում Կարինե Համբարձումյանի պաշտպան Լ.Սիմոնյանի բողոքը ենթակա է մերժման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով և Հայաստանի Հանրապետութ­յան քրեական դատավարության օրենսգրքի 16-րդ, 39-րդ, 43-րդ, 3611-րդ, 415.1-րդ, 418-րդ 419-րդ, 422-423-րդ, 426.1-րդ, 426.2-րդ, 426.4-րդ, 426.7-րդ և 426.9-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Կարինե Հակոբի Համբարձումյանի պաշտպան Լիպարիտ Սիմոնյանի բողոքի հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի ապրիլի 28-ի և ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2011 թվականի օգոստոսի 23-ի որոշումների՝ նոր հանգամանքի հիմքով վերանայման արդյունքում վճռաբեկ բողոքը մերժել:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում դատական նիստերի դահլիճում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

____________________