2020 թվականի դեկտեմբերի 24-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի ներկայացուցիչ Դավիթ Վարդանյանի, «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» ՊԿՀ-ի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» ՊԿՀ-ի (այսուհետ` Հիմնարկ), երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության (այսուհետ` Նախարարություն)` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Հիմնարկից հօգուտ իրեն բռնագանձել 14.493.290 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 14.493.290 ՀՀ դրամի նկատմամբ օրական 0,05 տոկոսի չափով հաշվեգրվելիք գումարները` սկսած 01.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։

Հստակեցնելով պահանջը` Ընկերությունը խնդրել է հայցից մասնակիորեն հրաժարվելու հիմքով համապատասխան մասով (244.800 ՀՀ դրամի չափով) կարճել սույն քաղաքացիական գործի վարույթը։ Հայցը` մնացած մասով, ամբողջությամբ բավարարել։

Այնուհետև, 22.07.2015 թվականին դատարան մուտքագրված դիմումով Ընկերությունը, հայտնելով, որ պատասխանող կողմը մասամբ կատարել է գումար վճարելու իր պարտականությունը` 17.07.2014 թվականին և 01.08.2014 թվականին Ընկերության բանկային հաշվին փոխանցելով հայցագնի մի մասը` համապատասխանաբար 576.363 ՀՀ դրամ ու 4.546.388 ՀՀ դրամ, ընդամենը` 5.122.751 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև հաշվի առնելով 244.800 ՀՀ դրամի չափով հայցապահանջից հրաժարվելու հանգամանքը, հստակեցրել է, որ Հիմնարկի պարտքը մայր գումարի մասով կազմում է 9.125.739 ՀՀ դրամ: Արդյունքում` Ընկերությունը պահանջել է Հիմնարկից հօգուտ իրեն բռնագանձել 9.125.739 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 9.125.739 ՀՀ դրամի նկատմամբ օրական 0,05 տոկոսի չափով հաշվեգրվելիք գումարները` սկսած 01.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Հ. Զարգարյան) 12.10.2015 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Վճռվել է Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 9.125.739 ՀՀ դրամ` որպես մատուցված ծառայությունների դիմաց չվճարված գումար, ինչպես նաև հաշվարկված տույժերի գումարը` հետևյալ համամասնությամբ` 576.363 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած մինչև 17.07.2014 թվականը, 4.546.388 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած մինչև 01.08.2014 թվականը, 5.810.016 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով 22.05.2014 թվականից սկսած` մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը, 3.315.723 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած` մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է, իսկ սույն քաղաքացիական գործի վարույթը` 5.367.551 ՀՀ դրամի բռնագանձման պահանջի մասով, կարճվել է` Ընկերության կողմից հայցից հրաժարվելու հիմքով։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող` Տ. Նազարյան, դատավորներ` Ա. Հունանյան, Հ. Ենոքյան) 19.04.2016 թվականի որոշմամբ Հիմնարկի և Նախարարության վերաքննիչ բողոքները բավարարվել են` մասնակիորեն բեկանվել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 12.10.2015 թվականի վճիռը` հայցի բավարարված մասով, և գործն այդ մասով ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության: Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 12.10.2015 թվականի վճիռը` մնացած մասով, թողնվել է անփոփոխ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 22.06.2016 թվականի որոշումներով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշման դեմ Ընկերության և Նախարարության բերած վճռաբեկ բողոքները վերադարձվել են, իսկ 24.08.2016 թվականի որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշման դեմ Նախարարության բերած վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժվել է:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Ռ. Վարդազարյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.12.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11.06.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` բեկանվել է Դատարանի 18.12.2017 թվականի վճիռը և այն փոփոխվել է` հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Որոշվել է Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 7.591.193 ՀՀ դրամ` որպես 2013 թվականին մատուցված և 2013 թվականին սկսված և 2014 թվականին ավարտված մատուցված ծառայությունների դիմաց չվճարված գումար, սկսած 09.06.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը 7.591.193 ՀՀ դրամի նկատմամբ հաշվարկել օրական 0,05 տոկոսի չափով տույժ և այդ գումարը բռնագանձել հօգուտ Ընկերության: Հայցը` 2014 թվականին սկսված ծառայությունների մատուցման գումարը բռնագանձելու մասով, մերժվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը, Հիմնարկը և Նախարարությունը:

Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների պատասխան է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը:

2.1 Ընկերության վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 449-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 451-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 454-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, 777-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 779-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի 64-րդ հոդվածի 1-ին մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերի միջև ծագած իրավահարաբերությունների հիմքը 08.01.2013 թվականին կնքված պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո դատարանների կողմից թարգմանիչ ներգրավելու մասին որոշումն է, որն իր հերթին պարունակել է պայմանագրի առարկան։ Ստանալով դատարանների որոշումները` Ընկերությունը, ակցեպտավորելով ուղարկված առաջարկը, պատշաճ կերպով իրականացրել է թարգմանություններ, ինչպես նաև մասնակցել է դատական նիստերին` կատարելով օֆերտայով սահմանված էական պայմանները։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ դատարանների որոշումներն ուղարկվել են Հիմնարկի ստորաբաժանումների աշխատակիցների կողմից, այսինքն` Հիմնարկը, գիտակցելով, որ դատարանների որոշումներն Ընկերությանն ուղարկելը հիմք է ծառայությունների մատուցման իրավահարաբերության առաջացման համար, ուղարկել է դրանք և հետևաբար դարձել տվյալ իրավահարաբերության կողմ։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ դատարանն ինքնուրույն չի կարող ստանձնել որևէ պայմանագրային պարտավորություն, որից էլ բխում է, որ այդ պարտավորությունները կարող են առաջանալ միայն Հիմնարկի համար։ Հետևաբար ստորադաս դատարանները սխալ են մեկնաբանել օֆերտա-ակցեպտ քաղաքացիաիրավական ինստիտուտը, որպիսի պարագայում Ընկերության կողմից մատուցված ծառայությունների դիմաց համապատասխան գումարը չվճարելու պայմաններում խախտվել է վերջինիս իրավունքը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն` հայցի մերժված մասով, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել ամբողջությամբ:

2.2 Հիմնարկի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ, 369-րդ հոդվածները, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 777-րդ, 779-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 367-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որը պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Ընկերության և Հիմնարկի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն` կողմերը ծառայությունների դիմաց վճարելու ժամանակը և (կամ) պահը պայմանավորել են հանձնման-ընդունման արձանագրության ներկայացմամբ: Մինչդեռ սույն գործով պատվիրատուին ոչ միայն չեն ներկայացվել փաստացի մատուցված ծառայությունների վերաբերյալ երկու օրինակ ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրություններ, այլ նաև տեղեկանքներ, և վերջիններիս Հիմնարկը ծանոթացել է գործի քննության ընթացքում գործի նյութերին ծանոթանալիս: Ընդ որում, Վերաքննիչ դատարանը մատուցված թարգմանչական ծառայությունների դիմաց վճարումներ կատարելու համար անհրաժեշտ պայման հանդիսացող հանձնման-ընդունման արձանագրությունները, ըստ էության, նույնացրել է դրանց կից ներկայացվող տեղեկանքների հետ` անհիմն եզրակացնելով, որ նշված տեղեկանքների` միայն դատարանին ներկայացնելը բավարար է եզրահանգելու, որ Հիմնարկն իրացրել է մատուցված թարգմանչական ծառայությունների պատշաճությունը և որակը ստուգելու պայմանագրով նախատեսված իրավունքը:

Վերաքննիչ դատարանի որոշման ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դառնում, որ դրանում արված վերլուծություններն ու եզրահանգումները հիմնված և կառուցված են ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականին կայացված որոշմամբ հաստատված փաստերով, արված վերլուծություններով և եզրահանգումներով: Վերաքննիչ դատարանը որոշման մեջ թեպետ ուղղակիորեն հղում չի կատարել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, այդուհանդերձ բողոքարկվող որոշումից հստակ է դառնում, որ կիրառել է սույն հոդվածը` ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշումը որակելով նախադատելի և փաստորեն հակասելով թիվ ԵԷԴ/1871/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշմամբ հայտնած դիրքորոշմանը:

Բացի այդ, բողոքարկվող որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի կողմից կիրառված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 367-րդ հոդվածներին, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետին, 777-րդ, 779-րդ հոդվածներին տրված մեկնաբանությունը հակասում է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով 28.12.2017 թվականի որոշմամբ նույն հոդվածներին տրված մեկնաբանություններին:

2. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը:

Սույն գործով Ընկերությունը ներկայացրել է փաստաբանի վարձատրության 400.000 ՀՀ դրամի պահանջ, իսկ Վերաքննիչ դատարանում բողոքի քննության համար ավելացրել ևս 100.000 ՀՀ դրամի պահանջ: Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով փաստաբանի վարձատրության հարցին, ողջամտորեն չի որոշել այն և մասնավորապես` փաստաբանի կողմից ընդամենը մեկ դատական նիստին ներկա գտնվելու համար որպես վերջինիս խելամիտ վարձատրության գումար է համարել 100.000 ՀՀ դրամը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը` հայցը մասնակիորեն բավարարելու մասով, և այն փոփոխել` հայցն ամբողջությամբ մերժել կամ գործն ուղարկել ստորադաս դատարան` նոր քննության` սահմանելով նոր քննության ծավալ:

2.3 Նախարարության վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 352-րդ, 437-րդ, 447-րդ, 451-րդ, 777-րդ, 779-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածը, 66-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետի «գ» ենթակետը, 2-րդ կետի «գ» ենթակետը և 5-րդ կետը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի 64-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերը պայմանագրով ծառայությունների դիմաց վճարելու պահը պայմանավորել են հանձնման-ընդունման արձանագրությունների ներկայացմամբ, որոնք Ընկերությունը Հիմնարկին չի ներկայացրել: Ավելին, Ընկերության կողմից պայմանագրի գործողության ժամկետում տեղեկանքները Հիմնարկին երբևէ չեն ներկայացվել, այլ դրանք որպես ապացույց ներկայացվել են Դատարանին սույն գործի քննության ընթացքում: Հետևաբար Հիմնարկի համար վճարման պարտականություն չի ծագել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերի միջև կնքված պայմանագրի գործողությունը կարող էր տարածվել միայն 08.01.2013 թվականից մինչև 31.12.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածի նկատմամբ, քանի որ պայմանագրի գործողության ժամկետը երկարաձգելու մասին համաձայնագիր առկա չի եղել, ուստի պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները պետք է կատարվեին մինչև 30.12.2013 թվականը, հետևաբար պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո մատուցված ծառայությունների դիմաց Հիմնարկը պարտավոր չէ վճարել:

Միաժամանակ, բողոքարկվող դատական ակտը հակասում է թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով 28.12.2017 թվականի որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի հայտնած դիրքորոշմանը:

2. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը:

Ընկերությունը ներկայացրել է 400.000 ՀՀ դրամի և 100.000 ՀՀ դրամի` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության բռնագանձման պահանջ, որի ողջամտությանը Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել` պահանջը բավարարելով ամբողջությամբ, ընդ որում Վերաքննիչ դատարանում Ընկերության ներկայացուցիչը մասնակցել է ընդամենը մեկ դատական նիստի:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցն ամբողջությամբ մերժել:

2.4 Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների դեմ Ընկերության ներկայացրած պատասխանի հիմնավորումները.

Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքներն անհիմն են և ենթակա են մերժման, քանի որ տվյալ դեպքում Ընկերության կողմից ամբողջ ծավալով և պատշաճ որակով ծառայությունները մատուցվել են պայմանագրով նախատեսված շահառուին, այն է` դատարաններին, որպիսի փաստի ուժով արդեն իսկ Հիմնարկի համար պայմանագրով սահմանված վճարման պարտավորությունն առաջացել է:

Ընկերության կողմից 14.04.2014 թվականից սկսված գրություններ են ուղարկվել Հիմնարկին, որպեսզի վերջինս կատարի պայմանագրով սահմանված իր վճարման պարտավորությունը, որին ի պատասխան` Հիմնարկը հայտնել է, որ «վճարման հարցը դեռ քննարկման փուլում է»: Այսինքն` Հիմնարկը տեղեկացված է եղել ծառայությունների պատշաճ մատուցված լինելու մասին:

3. Վճռաբեկ բողոքների քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Հիմնարկի (Պատվիրատու) և Ընկերության (Կատարող) միջև 08.01.2013 թվականին կնքվել է «Թարգմանչական ծառայությունների մատուցման թիվ 1» պայմանագիրը (այսուհետ` Պայմանագիր): Պայմանագրի 1.1-ին կետի համաձայն` Կատարողը պարտավորվել է նույն պայմանագրով սահմանված կարգով, ձևով ու ժամկետներով մատուցել Պայմանագրի 1-ին հավելվածով` Տեխնիկական բնութագրով նախատեսված թարգմանչական ծառայություններ (Ծառայություններ), իսկ Պատվիրատուն պարտավորվել է ընդունել Ծառայությունը և վճարել դրա համար: Պայմանագրի 1.2-րդ կետի համաձայն` Պայմանագիրն ուժի մեջ է մտել կողմերի ստորագրման պահից և գործել է մինչև 30.12.2013 թվականը: Պայմանագրի 2.1-րդ կետի համաձայն` Կատարողը Ծառայությունը մատուցել է Պատվիրատուին կամ նրա կողմից որոշված Ստացողին: Պայմանագրի 3.1.1-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն իրավունք ունի Ծառայությունը Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Կատարողի կողմից չմատուցելու դեպքում հրաժարվել Ծառայությունից: Պայմանագրի 3.1.2-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն իրավունք ունի եթե մատուցվել է անպատշաճ որակի` նույն Պայմանագրի 1-ին կետում նշված տեխնիկական բնութագրին չհամապատասխանող Ծառայություն. ա) չընդունել Ծառայությունը (...), բ) հրաժարվել նույն Պայմանագիրը կատարելուց (...): Պայմանագրի 3.1.4-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն իրավունք ունի միակողմանի լուծել նույն Պայմանագիրը (լրիվ կամ մասնակի), եթե Կատարողն էականորեն խախտել է նույն Պայմանագիրը: Պայմանագրի 3.2.1-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է կատարել նույն Պայմանագրին համապատասխան մատուցված Ծառայության ընդունումն ապահովող բոլոր անհրաժեշտ գործողությունները: Պայմանագրի 3.2.2-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է քննարկել և ընդունել Տեխնիկական բնութագրին համապատասխան մատուցված Ծառայության արդյունքը, իսկ Ծառայության արդյունքում թերություններ հայտնաբերելու դեպքերում` այդ մասին անհապաղ գրավոր հայտնել Կատարողին: Պայմանագրի 3.2.3-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է ծառայության արդյունքն ընդունելու դեպքում Կատարողին վճարել վերջինիս վճարման ենթակա գումարները, իսկ ժամկետի խախտման դեպքում` նաև նույն Պայմանագրի 7.5-րդ կետով նախատեսված տույժը: Համաձայն Պայմանագրի 3.3.1-րդ կետի` Կատարողն իրավունք ունի Պատվիրատուից պահանջել ընդունելու նույն Պայմանագրով նախատեսված կարգով և ժամկետներում մատուցված Ծառայությունը: Համաձայն Պայմանագրի 3.3.3-րդ կետի` Կատարողն իրավունք ունի Պատվիրատուից պահանջել վճարելու Պայմանագրով նախատեսված կարգով և ժամկետներում մատուցված ծառայության համար իրեն վճարման ենթակա գումարները: Պայմանագրի 4.1-րդ կետի համաձայն` նույն Պայմանագրի ընդհանուր գինը կազմել է 15.000.000 ՀՀ դրամ: Պայմանագրի 4.3-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն իրեն մատուցված Ծառայության դիմաց վճարում է անկանխիկ` դրամական միջոցները Կատարողի հաշվարկային հաշվին փոխանցելու միջոցով: Դրամական միջոցների փոխանցումը կատարվում է հանձնման-ընդունման արձանագրության հիման վրա (...): Պայմանագրի 6.1-րդ կետի համաձայն` Պայմանագրի կամ դրա մի մասի կատարման արդյունքներն ընդունվում են Պատվիրատուի և Կատարողի միջև հանձնման-ընդունման արձանագրության ստորագրմամբ: Կատարողը Ծառայության մատուցման ավարտից 2 աշխատանքային օրվա ընթացքում պարտավոր է Պատվիրատուին ներկայացնել մատուցված ծառայության մասին իր կողմից ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրության երկու օրինակ: Պայմանագրի 6.2-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն հանձնման-ընդունման արձանագրությունը ստանալու պահից տասնօրյա ժամկետում կատարողին է ներկայացնում իր կողմից ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրության մեկ օրինակը կամ Ծառայությունը չընդունելու պատճառաբանված մերժումը: Պայմանագրի 7.1-րդ կետի համաձայն` Կատարողը պատասխանատվություն է կրում մատուցված Ծառայության որակի և Պայմանագրով նախատեսված` մատուցման ժամկետների պահպանման համար: Պայմանագրի 7.5-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուի կողմից նույն Պայմանագրի 4.2-րդ կետով նախատեսված ժամկետի խախտման համար Պատվիրատուի նկատմամբ յուրաքանչյուր ուշացված օրվա համար հաշվարկվում է տույժ` վճարման ենթակա, սակայն, չվճարված գումարի 0,05 տոկոսի չափով: Պայմանագրի 9.2-րդ կետի համաձայն` Պայմանագրում փոփոխություններ և լրացումներ կարող են կատարվել միայն կողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ` նոր Պայմանագիր կնքելու միջոցով, որը կհանդիսանա Պայմանագրի անբաժանելի մասը: Ծառայության մատուցման ժամկետը կարող է երկարաձգվել մինչև այդ ժամկետը լրանալը Պայմանագրի կողմի առաջարկության առկայության դեպքում` պայմանով, որ Պատվիրատուի մոտ չի վերացել գնման առարկայի օգտագործման պահանջը (հատոր 1-ին, գ.թ. 12-18, հատոր 14, գ.թ. 65-71):

2) Ընկերությունը 14.04.2014 թվականին դիմել է Հիմնարկին պարտքը վճարելու պահանջով և հայտնել, որ 705.637 ՀՀ դրամի չափով մատուցված Ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկանքներ մինչև 14.04.2014 թվականն Ընկերության կողմից չեն ստացվել, որին ի պատասխան` Հիմնարկը 22.04.2014 թվականի թիվ ԴԴ-2-Ե-2256 գրությամբ հայտնել է, որ վճարման հարցը դեռևս քննարկման փուլում է, իսկ թարգմանչական ծառայությունների մատուցումը հավաստող տեղեկանքների հավաքագրումը Հիմնարկի իրավասությունից դուրս է (հատոր 1-ին, գ.թ. 11, 19, հատոր 14-րդ, գ.թ. 60, 61):

3) Ընկերությունը 26.04.2014 թվականին պարտքը վճարելու պահանջով կրկին դիմել է Հիմնարկին և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահին, ինչին ի պատասխան` Հիմնարկը 21.05.2014 թվականի թիվ ԴԴ-3-Ե-2873 գրությամբ հայտնել է, որ 2014 թվականին ներկայացված Ծառայություններ մատուցելու Ընկերության պահանջը ներառված չէ Հիմնարկին հատկացված ֆինանսական միջոցներում, քանի որ այն Հիմնարկին չի ներկայացվել մինչև 2013 թվականի բյուջետային տարվա ավարտը, ուստի այն չի կարող վճարվել (հատոր 1-ին, գ.թ. 8-10, հատոր 14-րդ, գ.թ. 62-64):

4) Գործում առկա են 2013 և 2014 թվականների տարբեր ամսաթվերի թվագրությամբ տարբեր դատարանների կողմից կայացված թարգմանիչ ներգրավելու մասին որոշումներ, տարբեր դատարանների կողմից տրված` Ընկերության կողմից թարգմանչական ծառայությունների մատուցման մասին տեղեկանքներ, դատարանների աշխատակազմերի ղեկավարների գրություններ` տեղեկանքներում պարունակվող տվյալների հստակեցման վերաբերյալ, դատական նիստերին թարգմանչի ներկայությանը վերաբերող` www.datalex.am կայքից արտատպված դատական նիստերի քաղվածքներ, կատարված գրավոր թարգմանությունների պատճեններ (հատոր 1-ին, գ.թ. 22-187, հատորներ 3-13-րդ, հատոր 14-րդ, գ.թ. 35, 36):

5) Հիմնարկի կողմից 17.07.2014 թվականին Ընկերությանն է փոխանցվել 576.363 ՀՀ դրամ, իսկ 01.08.2014 թվականին` 4.546.388 ՀՀ դրամ` որպես Պայմանագրով մատուցված թարգմանչական ծառայությունների դիմաց վճար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 63-64):

6) Ընկերության և փաստաբան Գնել Մուղնեցյանի միջև 09.06.2014 թվականին կնքվել է փաստաբանական ծառայություն մատուցելու մասին պայմանագիր, որի 2.1 կետի համաձայն` ծառայությունների մատուցման դիմաց Ընկերությունը պարտավորվել է վճարել 400.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 31-32):

7) Ընկերության և «ԱՐԱՏՏԱ ՔԸՆՍԱԼԹԻՆԳ» ՍՊԸ-ի միջև 27.02.2018 թվականին կնքվել է իրավաբանական ծառայություն մատուցելու մասին պայմանագիր, որի 3.1 կետով սահմանվել է, որ պայմանագրի գինը կազմում է 100.000 ՀՀ դրամ, որի վճարումը կատարվում է գործի դրական ելքի դեպքում (հատոր 18-րդ, գ.թ. 81-84):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքները վարույթ ընդունելը և բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկության կարգով վերանայման ենթարկելը պայմանավորված է.

1. ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած 28.12.2017 թվականի որոշմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ, 779-րդ հոդվածները կիրառվել են հակասող մեկնաբանությամբ: Բացի այդ` գնումների գործընթացում պայմանագրային հարաբերությունների ծագման հիմքի և պարտավորությունների կատարման հարցերի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

2. ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ, 779-րդ հոդվածների խախտման արդյունքում առկա է արդարադատության բուն էությունը խաթարող առերևույթ դատական սխալ` ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքների քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցերին.

- արդյո՞ք կողմերի միջև պետական կարիքների բավարարման նպատակով կնքված պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո, առանց «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի ընթացակարգով օֆերտա ուղարկելու և ակցեպտն ստանալու եղանակի պահպանման, կատարողի կողմից շարունակվող ծառայությունների մատուցումը կարող է որակվել ակցեպտորի կոնկլյուդենտ գործողություն և հիմք հանդիսանալ գործողության ժամկետն ավարտված պայմանագիրը նորոգված որակելու և պայմանադիր մյուս կողմի համար առաջ բերելու փաստացի մատուցված ծառայությունների դիմաց դրամական հատուցման պարտավորություն,

- արդյո՞ք ծառայությունների մատուցման պայմանագրով պատվիրատուն պարտավոր է վճարել պայմանագրի գործողության ընթացքում մատուցված ծառայությունների դիմաց, եթե կատարողը չի ներկայացրել ծառայությունների մատուցման պայմանագրով սահմանված փաստացի կատարված աշխատանքների հանձնման-ընդունման արձանագրությունը, սակայն ծառայությունները փաստացի ընդունվել են պայմանագրով նախատեսված շահառուների կողմից,

- արդյո՞ք վերաքննիչ դատարանի կողմից դատարանի վճիռը բեկանելու և փոփոխելու` հայցը մասնակի բավարարելու արդյունքում, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարը կարող է բռնագանձվել ամբողջությամբ` հայցվորի պահանջած չափով:

4.1. Քննելով Ընկերության վճռաբեկ բողոքը` վերը նշված առաջին հարցադրման համատեքստում` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պայմանագիրը համարվում է կնքված, եթե կողմերի միջև պահանջվող ձևով համաձայնություն է ձեռքբերվել պայմանագրի բոլոր էական պայմանների վերաբերյալ: Էական են համարվում պայմանագրի առարկայի մասին պայմանները, օրենքում կամ այլ իրավական ակտերում որպես էական նշված կամ պայմանագրի տվյալ տեսակի համար անհրաժեշտ պայմանները, ինչպես նաև այն բոլոր պայմանները, որոնց վերաբերյալ կողմերից մեկի հայտարարությամբ պետք է համաձայնություն ձեռքբերվի:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետում ամրագրված է, որ պայմանագիրը կնքվում է կողմերից մեկի օֆերտան (պայմանագիր կնքելու առաջարկը) ուղարկելու և մյուս կողմի դրա ակցեպտի (առաջարկը ընդունելու) միջոցով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով գործարքի ձևին վերաբերող պահանջին, մասնավորապես արձանագրել է, որ սահմանելով գործարքի կնքման գրավոր ձև` օրենսդիրը նախատեսել է այդ ձևը չպահպանելու երկու հնարավոր հետևանք. 1) գործարքի հաuարակ գրավոր ձևը չպահպանելը վեճի դեպքում կողմերին զրկում է ի հաuտատումն գործարքի ու նրա պայմանների` վկաների ցուցմունքներ վկայակոչելու իրավունքից` չզրկելով գրավոր և այլ ապացույցներ ներկայացնելու իրավունքից, 2) օրենքում կամ կողմերի համաձայնությունում ուղղակի նշված դեպքերում գործարքի հասարակ գրավոր ձևը չպահպանելը հանգեցնում է դրա անվավերության: Հետևաբար բոլոր այն դեպքերում, երբ օրենսդրի կողմից պայմանագրի տվյալ ձևի համար սահմանված է գրավոր ձև` առանց ձևը չպահպանելու հետևանքները նշելու (օրինակ` կապալի պայմանագիր, հանձնարարության պայմանագիր, կոմիսիայի պայմանագիր և այլն), ապա գործում է վերը նշված 1-ին կանոնը: Վերը նշված իրավական հետևանքը կիրառվում է բացառապես վեճի առկայության դեպքում: Այսինքն` այն դեպքերում, երբ տվյալ գործարքը կնքված լինելու փաստը կողմերի կողմից չի վիճարկվում, ապա գործարքի հասարակ գրավոր ձևը պահպանված չլինելու հանգամանքն ինքնին որևէ իրավական հետևանքներ չի առաջացնում: Հետևաբար նշված հետևանքը դատավարական բնույթի է: Այն դեպքերում, երբ օրենքով կամ պայմանագրով հստակ նախատեսված է, ապա պայմանագրի գրավոր ձևը չպահպանելը հանգեցնում է անվավերության (տե՛ս, Զարուհի Հայրապետյանը և Գայանե Ղազարյանն ընդդեմ «Բեյքեր Թիլլի Արմենիա» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0556/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Զարգացնելով վերը ներկայացված իրավական դիրքորոշումը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ, 298-րդ, 300-րդ և 448-րդ հոդվածների կիրառության առանձնահատկություններին` պայմանավորված դրանցով կարգավորվող իրավահարաբերություններով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ հոդվածը սահմանում է, որ գործարքները կնքվում են բանավոր կամ գրավոր (հասարակ կամ նոտարական) ձևով: Գործարքը, որը կարող է կնքվել բանավոր, համարվում է կնքված նաև այն դեպքում, եթե անձի վարքից ակնհայտ է գործարք կնքելու նրա կամքը: Օրենքով կամ կողմերի համաձայնությամբ նախատեսված դեպքերում լռությունը համարվում է գործարք կնքելու կամքի արտահայտություն: Նշված հոդվածից ակնհայտ է դառնում, որ քաղաքացիաիրավական պայմանագրի կնքման համար օրենսդիրը սահմանել է պայմանադիր կողմերի համաձայնեցված կամքի (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդված)` կամահայտնության դրսևորման երեք հնարավոր տարբերակներ և դրանց անվանել գործարքի կնքման ձևեր: Ընդ որում, կամահայտնության ձևի անտեսումը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 296-րդ, 298-րդ և 300-րդ հոդվածների կիրառման շրջանակներում կարող է հիմք հանդիսանալ պայմանագրի անվավերության համար: Այսինքն, եթե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պայմանագիր կնքելու համար անհրաժեշտ է երկու կողմերի (երկկողմ գործարք) կամ երեք ու ավելի կողմերի (բազմակողմ գործարք) համաձայնեցված կամքի արտահայտությունը, ապա անկախ իրավահարաբերության կողմերի քանակից, պայմանագիրը կնքված կլինի, եթե բոլոր կողմերի միջև ձեռք բերված համաձայնության արդյունքում նրանց միջև ձևավորված միասնական կամքին տրվի նաև օրենսդրությամբ սահմանված որոշակի ձև, և այդ ձևի պահպանումն առանձին դեպքերում օրենսդրի կողմից կարող է գնահատվել որպես գործարքի վավերության պայման:

Այլ է իրավիճակը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի կիրառման համատեքստում: Նշված հոդվածի համաձայն` պայմանագիրը համարվում է կնքված, եթե կողմերի միջև պահանջվող ձևով համաձայնություն է ձեռք բերվել պայմանագրի բոլոր էական պայմանների վերաբերյալ:

Քննարկվող պարագայում, ինչպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ, այնպես էլ 448-րդ հոդվածներն այլ վավերապայմանների հետ մեկտեղ, քաղաքացիական գործարքների համար նախատեսում են ձևին վերաբերող պահանջներ: Ընդ որում, եթե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ, 296-րդ, 298-րդ և 300-րդ հոդվածների դրույթներից բխում է, որ ձևը չպահպանելը գործարքը դարձնում է անվավեր, ապա նույն օրենսգրքի 448-րդ հոդվածում սահմանված ձևի անտեսումը գործարքը որակում է չկնքված: Այդ առումով գործնական նշանակություն է ստանում այն հարցը, թե ձևին վերաբերող պահանջի անտեսումը որ դեպքում է գործարքը դարձնում անվավեր և որ դեպքում` չկնքված:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի համաձայն` քաղաքացիական գործարքի կնքման իրավաբանական փաստը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածում ամրագրված իրավունքի սուբյեկտի գործողություններով պայմանավորված քաղաքացիական իրավական հետևանքներ առաջ բերելուն ուղղված կամքի արտահայտումն է, որը կարող է դրսևորվել նույն օրենսգրքի 294-րդ հոդվածում ամրագրված ձևերով: Ընդ որում, եթե գործարքի կողմերը երկու և ավելի սուբյեկտներ են, ապա այդ կամքը պետք է ձևավորված լինի որպես պայմանադիր կողմերի համար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 29-րդ գլխում սահմանված գործողություններով ձեռք բերված ընդհանուր համաձայնության արդյունք: Մասնավորապես` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պայմանագիրը կնքվում է կողմերից մեկի օֆերտան (պայմանագիր կնքելու առաջարկը) ուղարկելու և մյուս կողմի դրա ակցեպտի (առաջարկը ընդունելու) միջոցով: Ընդ որում, օֆերտան, հանդես գալով որպես մեկ կամ մի քանի կոնկրետ անձանց հասցեագրված առաջարկ, որոշակիորեն արտահայտում է առաջարկողի մտադրությունը` համաձայնության դեպքում պայմանագիր կնքել առաջարկությունում շարադրված էական պայմանների շուրջ:

Միաժամանակ, իր հերթին ակցեպտը` որպես առաջարկն ընդունելու մասին օֆերենտին ուղղված պատասխան, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պետք է լինի լրիվ և անվերապահ: Այսինքն` ակցեպտը չի կարող ընդունվել մասնակիորեն, ինչպես նաև վերապահումներով: Նշված ընթացակարգի պահպանման արդյունքում միայն հնարավոր է ձեռք բերել պայմանադիր կողմերի միասնական կամքն արտահայտող համաձայնություն:

Նման պայմաններում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետում ամրագրված օրենսդրի պահանջն այն մասին, որ պայմանագրի էական պայմանների շուրջ կողմերի միջև պետք է համաձայնությունը պահանջվող ձևով ձեռք բերվի, որպեսզի այն համարվի կնքված, ուղղակիորեն բխում է նույն հոդվածի 2-րդ կետի դրույթներից: Այսինքն` համաձայնությունը չի կարող ձեռք բերվել այլ կերպ, քան օֆերտա-ակցեպտ ձևի պահպանմամբ:

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ հոդվածում ամրագրված պայմանագրի կնքմանն ուղղված ձևին առնչվող դրույթները վերաբերում են պայմանադիր կողմերի համաձայնության արդյունքում օբյեկտիվորեն դրսևորվելիք կողմերի ընդհանրական կամքի` կամահայտնության ձևակերպմանը, և դրա պահպանումը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 296-րդ, 298-րդ, 300-րդ և 305-րդ հոդվածների համատեքստում, ենթակա է գնահատման որպես գործարքի վավերության պայման:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետում ամրագրված համաձայնության ձեռքբերմանն ուղղված պահանջվող ձևին, ապա այդ ձևը վերաբերում է բացառապես օֆերտա-ակցեպտ իրավահարաբերության իրավական կարգավորումն ապահովող նորմերի պահանջների պահպանմանը, և դրա անտեսումը կգնահատվի որպես պայմանագրային հարաբերությունների բացակայություն:

Ամփոփելով կարելի է արձանագրել, որ գործարքի կնքումը հաստատող ընդհանրական կամքի արտաբերման ձևի պահանջն օրենքով նախատեսված դեպքերում ենթակա է որակման որպես գործարքի վավերության պայման, իսկ կողմերի միջև պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ համաձայնության ձեռքբերմանն ուղղված օֆերտա-ակցեպտ ընթացակարգի ձևը` որպես պայմանագրային միասնական կամքի ձևավորմանն ուղղված կողմերից յուրաքանչյուրի անհատական գործողությունների ամբողջություն:

Վերոգրյալ վերլուծությունը, որպես իրավունքի զարգացում, թույլ է տալիս նաև եզրակացնել, որ քաղաքացիական պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ ընթացակարգն ունի նաև միմյանց հաջորդաբար շարունակող համաձայնության ձեռքբերման փուլեր և այդ հաջորդականությունն օրենսդրի կողմից գնահատվում է որպես հրամայական պահանջ: Այսինքն` պայմանագրի կնքման առաջնային փուլը հանդիսանում է օֆերենտի կողմից օֆերտայի ներկայացումը: Քանի դեռ նման օֆերտա չի ներկայացվել, չի կարող գործողության մեջ դրվել ակցեպտի համար նախատեսված հաջորդող գործընթացը: Նշված պահանջի գործնական կարևորությունն ակներև է այն փաստական հանգամանքով, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածով սահմանված ակցեպտավորմանն ուղղված գործողությունները չեն կարող որակվել որպես այդպիսիք, քանի դեռ բացակայում է օֆերտայի ուղարկման առաջնային փուլը և ինչպիսի գործողություններ էլ որ կատարվեն, մասնավորապես` կոնկլյուդենտ գործողություններ, ապա այն չի կարող դիտվել օֆերտային ուղղված համաձայնություն, քանի որ համաձայնության իրական օբյեկտը` առաջարկը, ուղղակի նման դեպքում բացակայում է: Ուստի օֆերտայի բացակայության պայմաններում իրավունքի սուբյեկտի կողմից հավանական կոնտրագենտի օգտին կոնկրետ գործողությունների կատարումը չի կարող որակվել որպես ակցեպտ և այդ հասցեատիրոջ համար առաջ բերել պայմանագրային պարտավորություններ:

Իրավունքի զարգացման վերոգրյալ վերլուծության համատեքստում, անդրադառնալով «Գնումների մասին» 01.01.2011 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ օրենքի իրավակարգավորմանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված նորմատիվ իրավական ակտով կարգավորվող իրավահարաբերությունների համար, որպես ելակետային իրավաբանական փաստ, ամրագրված է պատվիրատուի կողմից կատարվող հրավերը` պայմանագիր (շրջանակային համաձայնագիր) կնքելու նպատակով մասնակցին առաջարկվող պայմանները, որում ներառվում են գնումների գործընթացում օգտագործվող փաստաթղթերի, ներառյալ` հրավերի և պայմանագրի օրինակելի ձևերը, հրավերով սահմանված մասնակցի որակավորման չափանիշները, պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունների կատարման համար հրավերի պահանջները (5-րդ հոդված), հրավերով նախատեսված դեպքում և կարգով հայտերը ներկայացնելու եղանակները (6-րդ հոդված), մրցակցային երկխոսության ընթացակարգի կիրառման պայմանները (18-րդ հոդված) և այլն: Նշված օրենքի 24-րդ հոդվածը սահմանում է գնումների հայտարարություններն ու հրավերները, 25-րդ հոդվածն ամրագրում է հրավերի բովանդակությունը:

Տվյալ դեպքում ակնհայտ է, որ օրենսդիրը պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, պետության կամ համայնքների հիմնարկներին, ինչպես նաև հանրային կազմակերպություններին ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների ձեռքբերման իրավահարաբերություններում «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանել է հատուկ իրավակարգավորում, որտեղ օֆերտա-ակցեպտ ընթացակարգերի համար նախատեսվել են ինքնուրույն պահանջներ: Մասնավորապես` առանց օրենքով նախատեսված հրապարակային հայտարարության և գնման հրավերի առկայության ձևի պահպանման, այդ սուբյեկտների հետ փոխգործակցության մեջ չի կարող ծագել գնման իրավահարաբերություն, ինչպես նաև նման իրավահարաբերությամբ պայմանավորված պայմանագրային պարտականություն:

Քննարկվող պարագայում, հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետում ամրագրված իրավական դրույթների կիրառման վերաբերյալ տրված վերլուծությունը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը։

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Հիմնարկի և Ընկերության միջև 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի գործողության ժամկետը սահմանվել է մինչև 30.12.2013 թվականը: Ընդ որում, Պայմանագրով սահմանվել է, որ դրանում փոփոխություններ և լրացումներ կարող են կատարվել միայն կողմերի փոխադարձ համաձայնությամբ` նոր պայմանագիր կնքելու միջոցով:

Դատարանը գտել է, որ «(...) վճարման է ենթակա միայն 2013 թվականի ընթացքում մատուցված ծառայությունների արժեքը, քանի որ կողմերի կողմից չկա նրանց միջև պայմանագրային հարաբերությունները նույն պայմաններով շարունակելու համաձայնությունն արտացոլող նոր պայմանագիր (...): Դատարանն արձանագրում է, որ պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո կողմերի միջև պայմանագրային հարաբերությունները կարող էին շարունակվել, եթե օֆերտա կատարեր պայմանագրի կողմ հանդիսացող պատվիրատուն, իսկ կատարողը ակցեպտավորեր օֆերտան` մատուցելով համապատասխան ծառայություններ: Տվյալ դեպքում դատարանները ծառայությունների մատուցման կողմ (պատվիրատու) չեն հանդիսանում, վերջիններս հանդիսանում են այդ ծառայությունները ստացողներ: (...) Հետևաբար` դատարանների կողմից կայացված որոշումները չեն կարող ՀՀ դատական դեպարտամենտի համար առաջացնել վճարման պարտավորություն, այն պայմաններում, երբ չեն ներկայացվել ապացույցներ այն մասին, որ դատարանների որոշումների հիման վրա պատվիրատուի կողմից օֆերտա է արվել կատարողին: Արդյունքում` 2014 թվականին համապատասխան պայմանագրի բացակայության պայմաններում իր կողմից մատուցված ծառայությունների դիմաց հատուցում ստանալու կամ չստանալու բացասական հետևանքները կրում է հայցվորը (...)»:

Վերահաստատելով Դատարանի եզրահանգումը, ինչպես նաև հիմք ընդունելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշմամբ տրված պատճառաբանությունները` Վերաքննիչ դատարանը հավելել է, որ «(...) տվյալ դեպքում դատարանների կողմից կայացված որոշումներով որևէ կերպ սահմանված չեն պայմանագրի էական պայմանները (...): Ավելին, պետության կարիքների համար ծառայությունների մատուցման պայմանագիրը չի կարող կնքվել ուղղակի վաճառքի միջոցով, այսինքն` օֆերտայի և ակցեպտավորման հիման վրա: Մասնավորապես, ՀՀ կառավարության 20.03.2008 թվականի թիվ 265 որոշմամբ հաստատված հավելվածի 1-ին կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության դատարանների կողմից թարգմանիչներն ընտրվում են «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով, որից հետո դատական գործով որպես թարգմանիչ են նշանակվում դատարանի որոշմամբ: Նույն հավելվածի 2-րդ կետի համաձայն` թարգմանչի վարձատրության չափը և կարգը սահմանվում է «Գնումների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով` մրցույթի արդյունքում ընտրված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց հետ կնքված գնման պայմանագրով (...)»:

Վերոգրյալ իրավական վերլուծությունների լույսի ներքո անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարաններն իրավացիորեն եզրահանգել են 2014 թվականին սկսված և մատուցված թարգմանչական ծառայությունների դիմաց Հիմնարկի կողմից վճարման պարտականության բացակայության մասին:

Տվյալ դեպքում էական նշանակություն ունի այն, որ Պայմանագրի գործողությունն սկսվել է 08.01.2013 թվականից և ավարտվել` 31.12.2013 թվականին, քանի որ գործով ձեռք չի բերվել որևէ ապացույց այն մասին, որ կողմերի միջև կնքվել է գրավոր համաձայնություն` Պայմանագրի գործողության ժամկետը երկարաձգելու մասին, կամ կողմերի միջև կնքվել է նոր պայմանագիր: Այսինքն` սույն գործով պայմանագրային հարաբերությունները դադարել են Պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալով, քանի որ «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի (ընդ որում, ինչպես իրավահարաբերության ծագման պահին, այնպես էլ ներկայումս գործող) հիմքով պատվիրատուի կարիքների համար ապրանքներ, աշխատանքներ կամ ծառայություններ ձեռք են բերվում բացառապես նույն օրենքով սահմանված ընթացակարգերի կիրառմամբ: Հետևաբար կողմերի միջև կնքված Պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտով դադարել են նաև կողմերի միջև ծագած իրավահարաբերությունները:

Քննարկվող պարագայում, ինչպես արդեն նշվեց, 31.12.2013 թվականից հետո կատարված Ծառայություններն Ընկերությունը մատուցել է առանց պայմանադիր մյուս կողմի գրավոր համաձայնության` չպահպանելով կոնկրետ գնման պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ ընթացակարգի կիրառման մասով «Գնումների մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները: Հետևաբար ինչպես արձանագրել է Վերաքննիչ դատարանը, Հիմնարկը կրում է բացառապես Պայմանագրի գործողության ընթացքում սկսված և ավարտված, ինչպես նաև Պայմանագրի գործողության ընթացքում սկսված, սակայն դրա ավարտից հետո` 2014 թվականին ընթացքում դեռևս շարունակված ու մատուցված ծառայությունների հատուցման պարտականությունը: Ուստի, 2014 թվականի սկսված ծառայությունների հատուցման պարտականություն Հիմնարկը չի կարող կրել` նկատի ունենալով, որ կողմերի միջև կնքված Պայմանագրի ժամկետն ավարտվել է 31.12.2013 թվականին, ինչը ենթադրում է նաև, որ նրանց միջև ծագած իրավահարաբերությունը ևս դադարել է Պայմանագրի ժամկետի ավարտմամբ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերությունը, լինելով ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնող սուբյեկտ, ով մասնակցում է գնման գործընթացի, պարտավոր էր և կարող էր կանխատեսել, որ Հիմնարկի հետ իր պայմանագրային հարաբերությունները դադարելու են Պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալով, իսկ Պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալուց հետո կատարված գործողությունները չէին կարող դիտարկվել որպես օֆերտայի ուղարկման և ակցեպտի ստացման միջոցով պայմանագրի կնքում կամ վերակնքում:

Այսպիսով` Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ Ընկերության վճռաբեկ բողոքի հիմքը բավարար չէ արձանագրելու համար ստորադաս դատարանի կողմից դատական սխալ թույլ տալու հանգամանքը, որպիսի պայմաններում Ընկերության վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման:

4.2. Նկատի ունենալով, որ Հիմնարկը և Նախարարությունը վճռաբեկ բողոքներ ներկայացրել են ըստ էության նույնաբովանդակ հիմքերով և հիմնավորումներով, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում դրանք քննության առնել համատեղ:

4.2.1 Քննելով Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքները` 2.2 և 2.3 կետերում նշված առաջին հիմքերով` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք ենթակա են մերժման` հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտավորության ուժով մի անձը (պարտապանը) պարտավոր է մեկ այլ անձի (պարտատիրոջ) օգտին կատարել որոշակի գործողություն. այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով` կատարողը պարտավորվում է պատվիրատուի առաջադրանքով ծառայություններ մատուցել (կատարել որոշակի գործողություններ կամ իրականացնել որոշակի գործունեություն), իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել այդ ծառայությունների համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 779-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պատվիրատուն պարտավոր է իրեն մատուցված ծառայությունների համար վճարել ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրում նշված ժամկետներում և կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրերի առանձնահատկություններին անդրադարձել է թիվ ԵԿԴ/2658/02/12 քաղաքացիական գործով 26.12.2014 թվականի և թիվ ԵԿԴ/0556/02/14 քաղաքացիական գործով 07.04.2017 թվականի որոշումներով: Մասնավորապես` «Բեյքեր Թիլլի Արմենիա» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0556/02/14 քաղաքացիական գործով 07.04.2017 թվականին կայացրած որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագիրը` որպես այն կնքող անձանց համաձայնեցված կամքի արտահայտություն, ուղղված է որոշակի գործողություններ կատարելու կամ որոշակի գործունեություն իրականացնելու արդյունքում քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դրանց դադարելուն:

Զարգացնելով վերոգրյալ դիրքորոշումը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի իրավական վերլուծությունից ակնհայտ է դառնում, որ այն կոնսեսուալ, հատուցելի պայմանագիր է, որի օբյեկտն են հանդիսանում կատարողի կողմից պատվիրված ծառայությունների մատուցումը և պատվիրատուի կողմից կատարված ծառայությունների դիմաց պայմանագրով սահմանված վճարումը: Ընդ որում, պայմանագիրը, լինելով հանդիպական, պատվիրատուի կողմից վճարման պարտականության ծագման ժամկետի սկիզբն ուղղակիորեն պայմանավորել է կատարողի կողմից պայմանագրով սահմանված ծառայության իրականացման առկայությամբ: Այսինքն` վճարման պարտականության վրա հասնելու հանգամանքը ծառայությունների փաստացի կատարված լինելու իրողությունն է: Հատկանշական է, որ անկախ պայմանագրով նախատեսված ծառայությունների ամբողջական կատարումից` նույն օրենսգրքի 779-րդ և 780-րդ հոդվածների ուժով փաստացի կատարված ծառայության դիմաց պատվիրատուի վճարման պարտականությունը բոլոր դեպքերում առկա է, երբ դրա հետագա կատարման անհնարինությունը պայմանավորված է պատվիրատուի մեղքով, կամ կատարման անհնարինությամբ, կամ պայմանագիրը միակողմանի խզելու իրողությամբ: Այսինքն` վերոգրյալ վավերապայմանների դեպքում, օրենսդիրը նախատեսել է փաստացի կատարված ծառայության ծավալին համապատասխան վճարման պարտականություն: Ինչ վերաբերում է կատարված ծառայությունների փաստացի ծավալին ու դրանով պայմանավորված վճարման չափին, ապա դրանց վերաբերյալ վեճի առկայության դեպքում, ծառայության ծավալի և դրան համապատասխան վճարման չափին առնչվող փաստական հանգամանքները` որպես վեճի լուծման համար իրավաբանական նշանակություն ունեցող իրավաբանական փաստեր, կարող են դառնալ ապացուցման առարկա և դրանց առկայության կամ բացակայության հաստատումը կարող է ապացուցվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ նախատեսված ապացուցման բոլոր միջոցներով: Ընդ որում, երբ պատվիրատուի ու կատարողի միջև բացակայում է ծառայության պատշաճ կատարված լինելու վերաբերյալ վեճը, ապա կատարողի կողմից պայմանագրային պարտավորության ուժով մատուցված ծառայությունը ենթակա է վճարման` կատարված ծավալին համապատասխան:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Հիմնարկի և Ընկերության միջև 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի 1.1-ին կետի համաձայն` Կատարողը պարտավորվել է նույն պայմանագրով սահմանված կարգով, ձևով ու ժամկետներով մատուցել Պայմանագրի 1-ին հավելվածով` Ծառայություններ, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվել է ընդունել Ծառայությունը և վճարել դրա համար:

Պայմանագրի 2.1-րդ կետի համաձայն` Կատարողը Ծառայությունը մատուցում է Պատվիրատուին կամ նրա կողմից որոշված Ստացողին: Պայմանագրի 3.1.1-րդ կետով նախատեսվել է, որ Պատվիրատուն իրավունք ունի Ծառայությունը Պայմանագրով սահմանված ժամկետում Կատարողի կողմից չմատուցելու դեպքում հրաժարվել Ծառայությունից: Պայմանագրի 3.1.2-րդ կետով ամրագրվել է, որ Պատվիրատուն իրավունք ունի, եթե մատուցվել է անպատշաճ որակի` նույն Պայմանագրի 1-ին կետում նշված տեխնիկական բնութագրին չհամապատասխանող ծառայություն. ա) չընդունել Ծառայությունը (...), բ) Հրաժարվել նույն Պայմանագիրը կատարելուց (...): Պայմանագրի 3.1.4-րդ կետով կողմերն ամրագրել են նաև Պայմանագրի միակողմանի լուծման հիմքերը:

Ընկերությունը 14.04.2014 թվականին և 26.04.2014 թվականին գրավոր դիմել է Հիմնարկին` մատուցված ծառայությունների դիմաց վճարելու պահանջով: Ի պատասխան գրություններին` Հիմնարկը` նախ հայտնել է, որ վճարման հարցը դեռևս քննարկման փուլում է, այնուհետև նշել, որ Ընկերության պահանջը ներառված չէ Հիմնարկին հատկացված ֆինանսական միջոցներում:

Դատարանը, մերժելով հայցապահանջը, արձանագրել է, որ «(...) Հիմնարկի կողմից վճարման պարտավորության կատարումը կախման մեջ է դրվել Ընկերության պարտավորությունից` հանձնման-ընդունման ակտերը պայմանագրով որոշված ժամկետում Հիմնարկին հանձնելու պահից (...): (...)։ Ընկերությունը Պայմանագրի գործողության ժամկետում մատուցել է թարգմանչական ծառայություններ, որոնց մի մասի դիմաց չի վճարվել, քանի որ խախտել է վճարումը ստանալու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերը սահմանված ժամկետում ներկայացնելու` Պայմանագրով նախատեսված էական պայմանը (...)»: Դատարանն արձանագրել է նաև, որ «(...) տեղեկանքներով հաստատվում է, որ Ընկերության կողմից մատուցվել են թարգմանչական ծառայություններ, սակայն գործում առկա չէ որևէ ապացույց, որով կհաստատվեին պայմանագրի գործողության ժամանակահատվածի ընթացքում կատարված աշխատանքների համար վճարմանը նախորդող գործողությունների` հանձնման-ընդունման ակտերի սահմանված ժամկետում կազմման և դրանք սահմանված ժամկետում ներկայացված լինելու փաստերը»: Նշվածի հիման վրա` Դատարանը գտել է, որ Ընկերության հայցն ամբողջությամբ ենթակա է մերժման:

Վերաքննիչ դատարանը, մասով բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի վճիռը, պատճառաբանության հիմքում դրել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 12.10.2015 թվականի վճիռը բեկանելու վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշումը, որի համաձայն` «(...) հանձնման-ընդունման ակտի բացակայությունն ամենևին չի նշանակում, որ ծառայություններ չեն մատուցվել: Հանձնման-ընդունման ակտի բացակայությունը չի կարող նույնանալ ծառայությունների մատուցման բացակայության հետ: (...) թեև փաստացի մատուցված ծառայությունների վերաբերյալ հանձնման-ընդունման ակտ պատվիրատուին չի ներկայացվել, սակայն քաղաքացիական գործի նյութերում են գտնվում մատուցված ծառայությունների վերաբերյալ համապատասխան ապացույցներ, և պատասխանողն ունեցել է պայմանագրով նախատեսված 10 օրից շատ ավելի երկար ժամանակ դրանց ծանոթանալու, առարկություններ ներկայացնելու և ծառայությունը չընդունելու պատճառաբանված մերժում տալու համար: Պատասխանողը ունեցել է պայմանագրով նախատեսված ժամկետից շատ ավելի երկար ժամանակ մատուցված ծառայություների պատշաճությունը և որակը գնահատելու համար: (...)»:

Նշված փաստական հանգամանքները հիմք ընդունելով, Վերաքննիչ դատարանն ամրագրել է, որ «(...) Դատարանի սույն եզրահանգումը Վերաքննիչ դատարանն իրավաչափ չի համարում և Վերաքննիչ դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո արձանագրում է, որ 2013 թվականի հունվարի 8-ից մինչև 2013 թվականի դեկտեմբերի 30-ն ընկած ժամանակահատվածում /պայմանագրի գործողության ընթացքում/ մատուցված ծառայությունների և այն ծառայությունների` որոնք, սկսվել են մատուցվել 2013 թվականին և ավարտվել են 2014 թվականի ընթացքում ենթակա են հատուցման Հիմնարկի կողմից, (...)»:

Վերոգրյալ իրավանորմերի և սույն գործի փաստերի համադրման արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վեճի իրավաչափ լուծման համար էական նշանակություն ունեն Ընկերության կողմից Պայմանագրով նշված Ծառայությունը մատուցած լինելու և Հիմնարկի կողմից այդ Ծառայության դիմաց վճարում կատարելու պարտականություն ծագած լինելու փաստերը պարզելը: Ինչպես արդեն վերը նշվեց, կատարող Ընկերության կողմից Ծառայությունները մատուցվել են, որպիսի փաստը կողմերն ընդունել են: Այլ է հարցը, թե նշված Ծառայությունները որ ժամանակահատվածում են մատուցվել և արդյոք դրանց դիմաց Պատվիրատուն պարտավոր է վճարել:

Պայմանագրի 3.2.1-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է կատարել նույն Պայմանագրին համապատասխան մատուցված Ծառայության ընդունումն ապահովող բոլոր անհրաժեշտ գործողությունները:

Պայմանագրի 3.2.2-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է քննարկել և ընդունել տեխնիկական բնութագրին համապատասխան մատուցված ծառայության արդյունքը, իսկ Ծառայության արդյունքում թերություններ հայտնաբերելու դեպքերում` այդ մասին անհապաղ գրավոր հայտնել Կատարողին, իսկ 3.2.3-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավոր է Ծառայության արդյունքն ընդունելու դեպքում Կատարողին վճարել վերջինիս վճարման ենթակա գումարները (...):

Գործի նյութերով հիմնավորվել են հետևյալ հանգամանքները.

1. Ընկերության կողմից մատուցվել են թարգմանչական ծառայություններ 2013 թվականի ընթացքում (Պայմանագրի կնքման պահից` 08.01.2013 թվականից մինչև Պայմանագրի ավարտը` 30.12.2013 թվականը, ընկած ժամանակահատվածում), այսինքն` Պայմանագրի գործողության ընթացքում,

2. Ընկերության կողմից մատուցվել են թարգմանչական ծառայություններ Պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո:

Ինչպես վերը նշվեց, կողմերն ընդունել են այն հանգամանքը, որ Ընկերության կողմից թե՛ Պայմանագրի գործողության ընթացքում, թե՛ Պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո մատուցվել են համապատասխան թարգմանչական ծառայություններ:

Կողմերի միջև 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի 6.1-րդ կետի համաձայն` Պայմանագրի կամ դրա մի մասի կատարման արդյունքներն ընդունվում են Պատվիրատուի և Կատարողի միջև հանձնման-ընդունման արձանագրության ստորագրմամբ (...):

Այդուհանդերձ հարց է ծագում, թե հանձնման-ընդունման արձանագրության բացակայությունն արդյոք կարող է նույնանալ ծառայությունների մատուցման բացակայության հետ, արդյոք նման արձանագրության բացակայությունը կարող է հիմք հանդիսանալ հայցվորի կողմից փաստացի մատուցած Ծառայությունների դիմաց չվճարելու համար:

Քննարկվող պարագայում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ`

1. Կատարողի կողմից Ծառայությունները մատուցվել են Պայմանագրի գործողության ժամանակահատվածում (08.01.2013 թվականից մինչև 30.12.2013 թվականը),

2. Կատարողի կողմից Ծառայությունները մատուցվել են Պայմանագրի գործողության ժամանակահատվածում (սկսվել են մատուցվել 2013 թվականից) և շարունակվել են մատուցվել Պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո (ավարտվել են 2014 թվականի ընթացքում),

3. Կատարողի կողմից Ծառայություններն սկսվել են մատուցվել Պայմանագրի գործողության ժամկետի ավարտից հետո (մատուցվել են 30.12.2013 թվականից հետո` 2014 թվականին),

4. Կատարողի կողմից տրված ծառայություններն անմիջականորեն ընդունել են պայմանագրով նախատեսված շահառուները` դատարանները,

5. Շահառուների կողմից ծառայությունների ընդունումը ենթակա է որակման պատվիրատուի կողմից ընդունում, եթե ծառայության պատշաճ կատարման մասին բացակայում է առարկություն,

6. գործում բացակայում է ծառայությունների ոչ պատշաճ կատարման վերաբերյալ առարկություններ։

Վճռաբեկ դատարանը, հաստատված համարելով վերոգրյալ հանգամանքները, հարկ է համարում համակարգային վերլուծության ենթարկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին և 779-րդ հոդվածի 1-ին կետերում ամրագրված իրավանորմերը։ Մասնավորապես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով` կատարողը պարտավորվում է պատվիրատուի առաջադրանքով ծառայություններ մատուցել (կատարել որոշակի գործողություններ կամ իրականացնել որոշակի գործունեություն), իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել այդ ծառայությունների համար: Նշված իրավադրույթից ակնհայտ է դառնում, որ պատվիրատուն բոլոր դեպքերում պարտավոր է իրականացնել իր վճարային պարտականությունը, երբ վրա է հասնում փաստացի ծառայության կատարված լինելու իրավաբանական փաստը։ Այդ պահանջն իր վավերացումն է ստացել նաև 779-րդ հոդվածի 1-ին կետում, որի համաձայն` պատվիրատուն պարտավոր է իրեն մատուցված ծառայությունների համար վճարել ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրում նշված ժամկետներում և կարգով:

Տվյալ դեպքում, փաստորեն պատվիրատուի մոտ վճարման պարտականության վրա հասնելու իրավաբանական փաստն օրենսդիրն ուղղակիորեն պայմանավորել է փաստացի կատարված ծառայության հանգամանքի առկայությամբ։ Նման պայմաններում պատվիրատուի կողմից կատարողին վճարելու պարտականության վեճի լուծման համար վճռորոշ նշանակություն է ձեռք բերում հետևյալ իրավաբանական փաստերի ապացուցումը`

1. փաստացի կատարված ծառայության առկայությունը,

2. փաստացի կատարված ծառայության ծավալը,

3. փաստացի կատարված ծառայության պատշաճությունը։

Վերոգրյալ փաստերը կարող են հաստատվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ ամրագրված բոլոր թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցներով։

Քննարկվող պարագայում գործում առկա նյութերով հաստատվել է, որ Կատարողի կողմից 2013-2014 թվականներին Պատվիրատուի օգտին` հանձին նրա շահառուների, կատարվել են թարգմանչական ծառայություններ։ Գործում առկա դատարանների որոշումներից և տեղեկանքներից հաստատվում է թարգմանչական ծառայության ինչպես ծավալը, այնպես էլ ծառայությունների ընդունումը պատվիրատուի կողմից։ Սույն քաղաքացիական գործում բացակայում են ապացույցներ ոչ պատշաճ որակի թարգմանչական ծառայություններ կատարված լինելու վերաբերյալ։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Պայմանագրի գործողության` 08.01.2013 թվականից մինչև 30.12.2013 թվականը, ինչպես նաև 2013 թվականից սկսված և 2014 թվականին ավարտված ժամանակահատվածում Ընկերության կողմից մատուցված Ծառայությունների արդյունքում կողմերի միջև ծագած վեճը լուծելիս, սույն գործով կիրառելի է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի և 779-րդ հոդվածի 1-ին կետի դրույթները: Ընդ որում, պայմանագրով նախատեսված ծառայությունները շահառուների` ՀՀ դատարանների կողմից ընդունված լինելու հանգամանքը, հարկ է որակել ծառայության ընդունում պատվիրատուի կողմից (գործի նյութերում առկա են ծառայություններն ընդունելու վերաբերյալ շահառուների` ՀՀ դատարանների տեղեկանքները և որոշումները):

Անդրադառնալով Հիմնարկի վճռաբեկ բողոքի այն հիմքին, որ Վերաքննիչ դատարանը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշմամբ հաստատված փաստական հանգամանքները համարել է նախադատելի` հակասելով թիվ ԵԷԴ/1871/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշմամբ հայտնած դիրքորոշմանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով Ընկերության վերաքննիչ բողոքի քննության ժամանակ թեև վկայակոչել է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշումը, սակայն այն ոչ միայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով նախադատելի չի համարել, այլ նաև կատարել է սեփական վերլուծությունները և գործում առկա ապացույցների գնահատմամբ փաստել Հիմնարկի կողմից Ընկերության հանդեպ 7.591.193 ՀՀ դրամի չափով վճարման պարտավորություն ունենալու հանգամանքը:

Ինչ վերաբերում է Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների այն հիմքին, որ բողոքարկվող որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ, 779-780-րդ հոդվածներում ամրագրված նորմերին տրված մեկնաբանությունները հակասում են թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 28.12.2017 թվականի որոշմամբ նույն նորմերին տրված մեկնաբանությանը, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ն, դիմելով դատարան, պահանջել է ‹‹ՀՀ դատական դեպարտամենտ›› ՊՀԿ-ից հօգուտ իրեն բռնագանձել 11.653.500 ՀՀ դրամ` որպես իր 24.11.2013 թվականի թիվ 097 գրությամբ, դրան կից և այլ տեղեկանքներով հիմնավորված փաստացի մատուցված թարգմանչական ծառայությունների դիմաց չվճարված գումար, ինչպես նաև 11.653.500 ՀՀ դրամի նկատմամբ օրական հաշվարկել 0,05 տոկոսի չափով գումար` կետանցի օրվանից մինչև պարտավորությունն ամբողջությամբ փաստացի կատարված լինելը ընկած ժամանակահատվածի համար: Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.05.2016 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ նշված դատական ակտը «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի կողմից բողոքարկվել է վերաքննության կարգով:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 28.12.2017 թվականի որոշմամբ մասնակիորեն` միայն պետական տուրքի մասով, բավարարվել է «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի վերաքննիչ բողոքը, իսկ մնացած մասով Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 19.05.2016 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի: Նշված դատական ակտը «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի կողմից բողոքարկվել է վճռաբեկության կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը` բողոք բերած անձի կողմից վճռաբեկ բողոքին սահմանված կարգով և չափով պետական տուրքի վճարած լինելը հավաստող փաստաթուղթը կամ միջնորդություն պետական տուրքի վճարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու վերաբերյալ միջնորդություն, ինչպես նաև վճռաբեկ բողոքի էլեկտրոնային տարբերակը (էլեկտրոնային կրիչը), «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի կողմից օրենքով սահմանված կարգով տրված լիազորագիրը վճռաբեկ բողոքին կից ներկայացված չլինելու հիմքերով, 14.02.2018 թվականի որոշմամբ վերադարձրել է վճռաբեկ բողոքը` դրանում առկա թերությունները շտկելու և կրկին ներկայացնելու համար:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը 28.03.2018 թվականի որոշմամբ ‹‹Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի ներկայացուցչի կողմից կրկին ներկայացված վճռաբեկ բողոքը թողել է առանց քննության` այն պատճառաբանությամբ, որ բողոք բերած անձը թեև վերացրել է 14.02.2018 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշմամբ արձանագրված սխալները, այդուհանդերձ` պետական տուրքի վճարումից ազատելու կամ տարաժամկետելու միջնորդությամբ չի ներկայացրել ‹‹Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի գույքային կամ ֆինանսական դրությունը հավաստող որևէ ապացույց։

Հետագայում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 28.12.2017 թվականի որոշումը նոր երևան եկած հանգամանքով վերանայելու բողոք է ներկայացվել «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի կողմից։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 03.07.2019 թվականի որոշմամբ այն վերադարձվել է պատճառաբանությամբ, որ նույն գործով առկա է «Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից 28.03.2018 թվականի որոշում, մինչդեռ բողոք բերած անձը նոր երևան եկած հանգամանքի հիմքով բողոք է բերել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 28.12.2017 թվականի որոշման դեմ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը 14.08.2019 թվականի որոշմամբ ‹‹Արթ Քոնսալթինգ›› ՍՊԸ-ի կողմից կրկին ներկայացված նոր երևան եկած հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայման վճռաբեկ բողոքի վարույթ ընդունելը մերժվել է այն պատճառաբանությամբ, որ վճռաբեկ բողոքում նշված հանգամանքը բավարար չէ եզրահանգելու, որ առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 418-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված նոր երևան եկած հանգամանք։

Վերոգրյալը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 28.12.2017 թվականի որոշումը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից` ինչպես 28.03.2018 թվականի «Վճռաբեկ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին», այնպես էլ նոր երևան եկած հանգամանքների հիմքով բողոքի վարույթ ընդունելը մերժելու մասին 14.08.2019 թվականի որոշմամբ, ըստ էության քննության առարկա չի դարձվել և կողմերի վեճի վերաբերյալ վերաքննիչ ատյանի դատական ակտի իրավաչափության վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը չի տվել իր իրավական դիրքորոշումը։

Թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը հանգել է այն եզրակացության, որ կողմերի միջև կնքված պայմանագրով նախատեսված մատուցված ծառայության դիմաց վճարելու պատվիրատուի պարտականությունը, որպես հանդիպական գործողություն, կարող է վրա հասնել կատարողի կողմից ծառայությունների վերաբերյալ հանձնման-ընդունման արձանագրությունները ներկայացնելու դեպքում միայն:

Սույն քաղաքացիական գործով Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ կողմերի միջև կնքված ծառայությունների մատուցման պայմանագրով նախատեսված հանձնման-ընդունման ակտի առկա չլինելը չի կարող դիտվել որպես ծառայությունների մատուցման բացակայություն, քանի որ ծառայությունները մատուցված լինելու հանգամանքն արդեն իսկ հիմք է դրանց դիմաց վճարումը կատարելու համար:

Վերոգրյալից ակնհայտ է դառնում, որ թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի և սույն քաղաքացիական գործով Վերաքննիչ դատարանի որոշումներով, նույնական փաստական հանգամանքների առկայության պայմաններում, ծառայությունների վճարովի մատուցման իրավահարաբերությունները կարգավորող միևնույն նորմերի վերաբերյալ տրվել է հակասական մեկնաբանություն:

Դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակներում վերանայելու միջոցով` օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունն ապահովելու իրավասությունը, ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով, վերապահված է ՀՀ վճռաբեկ դատարանին և իր ամրագրումն է գտել նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով:

Վճռաբեկ դատարանը, իրացնելով իր սահմանադրական լիազորությունը, սույն գործի շրջանակներում արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով` կատարողը պարտավորվում է պատվիրատուի առաջադրանքով ծառայություններ մատուցել (կատարել որոշակի գործողություններ կամ իրականացնել որոշակի գործունեություն), իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել այդ ծառայությունների համար:

Տվյալ դեպքում վճարման պարտականության վրա հասնելու հանգամանքը ծառայությունների փաստացի կատարված լինելու իրողությունն է: Այսինքն` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի հիփոթեզում ամրագրված վավերապայմանների առկայության դեպքում, օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 779-րդ և 780-րդ հոդվածներով նախատեսել է փաստացի կատարված ծառայության ծավալին համապատասխան վճարման պարտականություն և այդ փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը կարող է հաստատվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված ապացուցման բոլոր թույլատրելի միջոցներով:

Սույն գործի համաձայն` այն փաստը, որ կատարող Ընկերության կողմից փաստացի մատուցվել են Ծառայություններ, չի հերքվել պատվիրատու Հիմնարկի կողմից: Ավելին` Պատվիրատուի կողմից Պայմանագրով նախատեսված և Կատարողի կողմից մատուցված Ծառայությունների դիմաց չվճարելու Պատվիրատուի պատճառաբանությունների հիմքում դրվել են ոչ թե Ընկերության կողմից Ծառայությունների կատարված չլինելը կամ անպատշաճ կատարումը, այլ այն, որ Ընկերության պահանջը ներառված չէ Հիմնարկին հատկացված ֆինանսական միջոցներում:

Վճռաբեկ դատարանը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի և 779-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերը ներկայացված համակարգային վերլուծության արդյունքում գտնում է, որ օրենսդրական պահանջը պատվիրատուին պարտավորեցնում է կատարողին վճարել փաստացի մատուցված ծառայության համար:

Ավելին, կատարող Ընկերությունն իր կողմից ստանձնած թարգմանչական ծառայությունները փաստացի մատուցել է Պայմանագրի 2.1-րդ կետով Պատվիրատուի կողմից որոշված շահառուներին, իսկ նրանք, ըստ գործի նյութերի, ՀՀ դատարաններն են: Ընդ որում, այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը փաստացի և պատշաճորեն կատարել է պայմանագրով սահմանված Ծառայությունները, ընդունել են ՀՀ դատարանները` իրենց կողմից տրված ու գործում առկա գրություններով և տեղեկանքներով:

Նման պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանը հաստատված է համարում, որ Ընկերության կողմից պայմանագրի կատարումն ընդունվել է պատվիրատուի կողմից` հանձին պայմանագրում նշված իր շահառուների։ Այդ դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերով թարգմանիչները ներգրավվել են դատական քննություններին, ինչպես նաև այդ Ծառայությունների կատարման վերաբերյալ դատարանների կողմից տրվել են տեղեկանքներ: Հետևաբար թարգմանչական ծառայությունների պատշաճ կատարումը հերքող ապացույցների բացակայության պայմաններում, Ընկերության կողմից պայմանագրով սահմանված ծառայությունների փաստացի կատարված լինելու իրավաբանական փաստի առկայությունն ապացուցվել է շահառու դատարանների համապատասխան որոշումներով և կազմած տեղեկանքներով:

Անդրադառնալով հանձնման-ընդունման արձանագրությանը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոգրյալ իրավանորմերով սահմանված դիսպոզիցիաների պայմաններում, այդ փաստաթուղթը կարող է հանդես գալ բացառապես որպես գրավոր ապացույց, հաստատելու կամ հերքելու համար ծառայության մատուցված լինելու, ծառայության ծավալի և ինչպես նաև ծառայության պատշաճ կատարված լինելու փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը։ Սակայն այն չի կարող որակվել միակ թույլատրելի ապացույց` վերոգրյալ փաստական հանգամանքների գոյությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար։ Այդ փաստական հանգամանքները կարող են ապացուցվել նաև քաղաքացիական դատավարության օրենսդրությամբ նախատեսված այլ ապացույցներով։ Ուստի միայն ծառայությունների հանձնման-ընդունման արձանագրությունների բացակայությունն ինքնին չի կարող հիմք հանդիսանալ կատարված ծառայության դիմաց վճարման պարտականությունը մերժելու համար։ Տվյալ դեպքում վերոգրյալ փաստական հանգամանքը հաստատվել են գործի նյութերում առկա շահառու դատարանների կողմից ծառայությունների փաստացի ընդունմամբ, դրանց վերաբերյալ կայացրած դատական ակտերով, դատարանների կողմից տրված տեղեկանքներով, ինչպես նաև կատարողի պարտականությունների պատշաճ կատարած լինելը հերքող ապացույցների բացակայությամբ: Ուստի` այդ ապացույցները և դրանցով հաստատված փաստական հանգամանքների առկայությունը ժխտող տվյալների բացակայությունը բավարար հիմք է հանդիսանում արձանագրելու համար, որ Ընկերության կողմից պատշաճ կերպով կատարվել է իր պայմանագրային պարտականությունը և Հիմնարկի մոտ ծագել է պայմանագրով սահմանված և փաստացի կատարված վճարման պարտականություն:

Այսպիսով, հիմք ընդունելով վերը շարադրվածը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նմանատիպ փաստական հանգամանքներով գործերի քննության դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ, 779-րդ և 780-րդ հոդվածներն անհրաժեշտ է կիրառել սույն որոշմամբ տրված մեկնաբանություններով:

Վճռաբեկ բողոքների պատասխանում նշված փաստարկները հիմնավորվում են սույն պատճառաբանություններով:

4.2.2 Քննելով Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքները` 2.2 և 2.3 կետերում նշված երկրորդ հիմքերով` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք ենթակա են բավարարման մասնակիորեն` հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերն են` գործի քննության հետ կապված փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 107-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածով նախատեսված ծախսերի փոխհատուցման չափը որոշելիս դատարանը հիմք է ընդունում ծախսերի ողջամիտ չափը, որը որոշվում է` ելնելով փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալից, գործի բարդությունից, Հայաստանի Հանրապետության փաստաբանների պալատի խորհրդի կողմից սահմանված փաստաբանական գործունեության վճարների միջին գնացուցակից, ինչպես նաև դատական ակտով բռնագանձման ենթակա գումարի և պահանջվող փաստաբանական վճարի չափերի հարաբերակցությունից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ փաստաբանի վարձատրության խելամտության հարցը որոշելիս անհրաժեշտ է ամբողջության մեջ հաշվի առնել գործով`

- փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը (ապացույցներ հավաքելու և ներկայացնելու անհրաժեշտությունն ու այդ գործողությունները փաստացի կատարելու հանգամանքը, գործի քննությանը մասնակցության աստիճանը),

- գործի բարդությունը (վիճելի իրավահարաբերության բնույթը, գործի քննության տևողությունը),

- նմանատիպ գործերով պրակտիկայում ընդունված փաստաբանական ծառայության մատուցման դիմաց վճարվող գումարի չափը,

- ինչպես նաև դատական ակտով բռնագանձվող գումարի և պահանջվող փաստաբանական վճարի չափի հարաբերակցությունը (տե՛ս, Ֆ.Առաքելյանն ընդդեմ Հ.Պետրոսյանի թիվ ԵԿԴ/1587/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.06.2012 թվականի որոշումը):

«Փաստաբանության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` դատարանների կողմից դատական ծախսերի (վնասների) հատուցման հետ կապված փաստաբանի վարձատրության ողջամիտ չափը որոշելու նպատակով փաստաբանների պալատի խորհուրդը կարող է սահմանել փաստաբանական գործունեության վճարների միջին գնացուցակ: Նշված գնացուցակը չի կարող օգտագործվել այլ նպատակով:

ՀՀ փաստաբանների պալատի խորհրդի 26.12.2013 թվականի թիվ 33/3-Լ որոշմամբ հաստատված դատարանների կողմից դատական ծախսերի հատուցման հետ կապված փաստաբանական գործունեության վճարների միջին գնացուցակի համաձայն` քաղաքացիական դատավարության կարգով գույքային իրավունքների պաշտպանության պարագայում փաստաբանի հոնորարի չափը, գումարի բռնագանձման պահանջների դեպքում, հաշվարկվում է բռնագանձման ենթակա գումարի 5%-ի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 100-ապատիկի չափից և ոչ ավել բազային տուրքի 3.000-ապատիկի չափից:

Քննարկվող պարագայում, գործի նյութերով հիմնավորվել է, որ Ընկերության և փաստաբան Գնել Մուղնեցյանի միջև 09.06.2014 թվականին կնքված փաստաբանական ծառայություն մատուցելու մասին պայմանագրի 2.1 կետի համաձայն` ծառայությունների մատուցման դիմաց Ընկերությունը պարտավորվել է վճարել 400.000 ՀՀ դրամ: Հիմնավորվել է նաև, որ Ընկերության և «ԱՐԱՏՏԱ ՔԸՆՍԱԼԹԻՆԳ» ՍՊԸ-ի միջև 27.02.2018 թվականին կնքված իրավաբանական ծառայություն մատուցելու մասին պայմանագրի 3.1 կետի համաձայն` պայմանագրի գինը կազմել է 100.000 ՀՀ դրամ:

Վճռաբեկ դատարանը նկատի ունենալով վերոգրյալ հանգամանքը և հիմք ընդունելով ՀՀ փաստաբանների պալատի խորհրդի 26.12.2013 թվականի թիվ 33/3-Լ որոշմամբ հաստատված դատարանների կողմից դատական ծախսերի հատուցման հետ կապված փաստաբանական գործունեության վճարների միջին գնացուցակը` գտնում է, որ պատասխանողից հօգուտ Ընկերության` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, պետք է բռնագանձել 400.000 ՀՀ դրամ, և նշված գումարը սույն վեճի շրջանակներում, պետք է համարել ողջամիտ` հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Տվյալ դեպքում, գործի նյութերի ուսումնասիրությունից պարզվել է, որ գործի քննությունը` հայցադիմումն առաջին ատյանի դատարան մուտքագրելու օրվանից` 09.06.2014 թվականից մինչև Վերաքննիչ դատարանի կողմից վերջնական դատական ակտ կայացնելու օրը` 11.06.2018 թվականը, տևել է գրեթե չորս տարի: Գործի քննության ողջ ընթացքում Ընկերության ներկայացուցիչները մասնակցել են Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարաններում նշանակված 14 դատական նիստերից` 10-ին, ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում` 5 դատական նիստերից` 4-ին, Դատարանում` 16 դատական նիստերից` 3-ին: Միաժամանակ` Ընկերության ներկայացուցիչները դատական ատյաններում գործի քննության ողջ ընթացքում կազմել և ներկայացրել են հայցադիմում, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքներ, միջնորդություններ, դիմումներ, դիրքորոշում, հավաքագրել են համապատասխան ապացույցներ:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը, որպես փաստաբանի վարձատրության գումար ողջամիտ համարելով 400.000 ՀՀ դրամը, նման եզրակացության է հանգում` գնահատելով սույն գործով Ընկերության ներկայացուցիչների կատարած աշխատանքի ծավալը` ապացույցներ հավաքելու և դատարան ներկայացնելու, փաստաբանի փաստացի կատարած այլ գործողությունների հանգամանքը, գործի քննությանը մասնակցության աստիճանը, գործի բարդությունը, գործի քննության տևողականությունը, ՀՀ դատական պրակտիկայում առկա` փաստաբանի կատարած ծախսերի իրական, ողջամիտ լինելու չափորոշիչները, ինչպես նաև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից հայցապահանջը բավարարվել է մասնակիորեն` վերաքննիչ բողոքի մասնակի բավարարման արդյունքում:

Այսպիսով, ամփոփելով Ընկերության, Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների քննության արդյունքները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերության վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված` Վճռաբեկ դատարանի` դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու լիազորությունը` միաժամանակ լրացուցիչ հիմնավորելով և պատճառաբանելով թերի հիմնավորված և պատճառաբանված Վերաքննիչ դատարանի որոշումը: Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների քննության արդյունքում ենթակա է կիրառման ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը մասնակիորեն` փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի բռնագանձման մասով, բեկանելու և փոփոխելու լիազորությունը` հետևյալ հիմնավորմամբ:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը մասնակի փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է, իսկ ստորադաս դատարանի դատական ակտը բեկանվում է բացառապես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի մասով:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատական ակտը միայն դատական ծախսերի մասով բողոքարկելու դեպքում բողոք բերող անձից պետական տուրք չի գանձվում:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` հայցագնի մեջ մտնում են նաև պահանջվող տուժանքի (տուգանքի, տույժի) և տոկոսների գումարները` հայցադիմումը ներկայացնելու օրվա դրությամբ: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` հայցագնի մեջ չի ներառվում դատական ծախսերի գումարը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն` (...) պետական տուրքը գանձվում է հետևյալ դրույքաչափերով (...)

7. դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար`

ա) դրամական պահանջի գործերով` հայցագնի երեք տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից (...):

Նկատի ունենալով, որ Ընկերության վճռաբեկ բողոքը մերժվում է, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե, որպես հայցապահանջի մերժված մասով ներկայացված վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 17.10.2018 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար, ենթակա է բռնագանձման 46.036 ՀՀ դրամ ((9.125.739-7.591.193)*3%), ինչպես նաև նշված գումարի` 1.534.546 ՀՀ դրամի (9.125.739-7.591.193) նկատմամբ սկսած 01.01.2014 թվականից մինչև 09.06.2014 թվականը (հայցադիմումը ներկայացնելու օրը) օրական 0,05 տոկոսի չափով հաշվարկվելիք տույժի ընդհանուր գումարի 3 տոկոսը` 3.660 ՀՀ դրամ (1.534.546*0,05%*159(օրերի քանակ)*3%): Հետևաբար Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման ընդհանուր առմամբ 49.696 (46.036+3.660) ՀՀ դրամ:

Նկատի ունենալով, որ Հիմնարկը վճարել է վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումարը, իսկ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Հիմնարկի վճռաբեկ բողոքի մասով պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված:

Միաժամանակ հաշվի առնելով, որ Նախարարությունը վճռաբեկ բողոքի համար վճարել է 227.736 ՀՀ դրամ (բավարարված հայցապահանջի մայր գումարի` 7.591.193 ՀՀ դրամի 3 տոկոսը), իսկ բավարարված հայցապահանջի մասով տույժերի համար վճարման ենթակա պետական տուրքի հաշվարկը Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ սկսվում է 09.06.2014 թվականից և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով ավարտվում նույն օրը, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Նախարարության վճռաբեկ բողոքի մասով նույնպես պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքը մերժել, իսկ «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները բավարարել մասնակի` մասնակիորեն բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը` «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի 400.000 ՀՀ դրամ և 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու մասով, և այդ մասով այն փոփոխել` «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 400.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը մնացած մասով թողնել օրինական ուժի մեջ` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

2. «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 49.696 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 17.10.2018 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար:

«ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքների մասով պետական տուրքի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

	Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	Զեկուցող	Ս. Միքայելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան
		Ն. Տավարացյան

Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵԿԴ/1867/02/14 քաղաքացիական գործով 24.12.2020 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

24.12.2020 թվական

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), գրավոր ընթացակարգով քննելով «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի ներկայացուցիչ Դավիթ Վարդանյանի, «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» ՊԿՀ-ի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» ՊԿՀ-ի (այսուհետ` Հիմնարկ), երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության (այսուհետ` Նախարարություն)` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, 24.12.2020 թվականին որոշել է` ««Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքը մերժել, իսկ «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները բավարարել մասնակի` մասնակիորեն բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը` «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի 400.000 ՀՀ դրամ և 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու մասով, և այդ մասով այն փոփոխել` «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 400.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը մնացած մասով թողնել օրինական ուժի մեջ` սույն որոշման պատճառաբանություններով»:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի դատավորներ Ս. Միքայելյանս և Ռ. Հակոբյանս համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ` Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքներին վերաբերող մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության արտահայտած կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը նույն որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ:

1.Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Հիմնարկից հօգուտ իրեն բռնագանձել 14.493.290 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 14.493.290 ՀՀ դրամի նկատմամբ օրական 0,05 տոկոսի չափով հաշվեգրվելիք գումարները` սկսած 01.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։

Հստակեցնելով պահանջը` Ընկերությունը խնդրել է հայցից մասնակիորեն հրաժարվելու հիմքով համապատասխան մասով (244.800 ՀՀ դրամի չափով) կարճել սույն քաղաքացիական գործի վարույթը։ Հայցը` մնացած մասով, ամբողջությամբ բավարարել։

Այնուհետև, 22.07.2015 թվականին դատարան մուտքագրված դիմումով Ընկերությունը, հայտնելով, որ պատասխանող կողմը մասամբ կատարել է գումար վճարելու իր պարտականությունը` 17.07.2014 թվականին և 01.08.2014 թվականին Ընկերության բանկային հաշվին փոխանցելով հայցագնի մի մասը` համապատասխանաբար 576.363 ՀՀ դրամ ու 4.546.388 ՀՀ դրամ, ընդամենը` 5.122.751 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև հաշվի առնելով 244.800 ՀՀ դրամի չափով հայցապահանջից հրաժարվելու հանգամանքը, հստակեցրել է, որ Հիմնարկի պարտքը մայր գումարի մասով կազմում է 9.125.739 ՀՀ դրամ: Արդյունքում` Ընկերությունը պահանջել է Հիմնարկից հօգուտ իրեն բռնագանձել 9.125.739 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև 9.125.739 ՀՀ դրամի նկատմամբ օրական 0,05 տոկոսի չափով հաշվեգրվելիք գումարները` սկսած 01.01.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Հ. Զարգարյան) 12.10.2015 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Վճռվել է Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 9.125.739 ՀՀ դրամ` որպես մատուցված ծառայությունների դիմաց չվճարված գումար, ինչպես նաև հաշվարկված տույժերի գումարը` հետևյալ համամասնությամբ` 576.363 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած մինչև 17.07.2014 թվականը, 4.546.388 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած մինչև 01.08.2014 թվականը, 5.810.016 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով 22.05.2014 թվականից սկսած` մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը, 3.315.723 ՀՀ դրամի նկատմամբ` օրական 0,05 տոկոսի չափով` 01.01.2014 թվականից սկսած` մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է, իսկ սույն քաղաքացիական գործի վարույթը` 5.367.551 ՀՀ դրամի բռնագանձման պահանջի մասով, կարճվել է` Ընկերության կողմից հայցից հրաժարվելու հիմքով։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող` Տ. Նազարյան, դատավորներ` Ա. Հունանյան, Հ. Ենոքյան) 19.04.2016 թվականի որոշմամբ Հիմնարկի և Նախարարության վերաքննիչ բողոքները բավարարվել են` մասնակիորեն բեկանվել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 12.10.2015 թվականի վճիռը` հայցի բավարարված մասով, և գործն այդ մասով ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության: Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 12.10.2015 թվականի վճիռը` մնացած մասով, թողնվել է անփոփոխ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 22.06.2016 թվականի որոշումներով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշման դեմ Ընկերության և Նախարարության բերած վճռաբեկ բողոքները վերադարձվել են, իսկ 24.08.2016 թվականի որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշման դեմ Նախարարության բերած վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժվել է:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Ռ. Վարդազարյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.12.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11.06.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` բեկանվել է Դատարանի 18.12.2017 թվականի վճիռը և այն փոփոխվել է` հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Որոշվել է Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 7.591.193 ՀՀ դրամ` որպես 2013 թվականին մատուցված և 2013 թվականին սկսված և 2014 թվականին ավարտված մատուցված ծառայությունների դիմաց չվճարված գումար, սկսած 09.06.2014 թվականից մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը 7.591.193 ՀՀ դրամի նկատմամբ հաշվարկել օրական 0,05 տոկոսի չափով տույժ և այդ գումարը բռնագանձել հօգուտ Ընկերության: Հայցը` 2014 թվականին սկսված ծառայությունների մատուցման գումարը բռնագանձելու մասով, մերժվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը, Հիմնարկը և Նախարարությունը:

Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների պատասխան է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչը:

2.1 Ընկերության վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 449-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 451-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 454-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, 777-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 779-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի 64-րդ հոդվածի 1-ին մասը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերի միջև ծագած իրավահարաբերությունների հիմքը 08.01.2013 թվականին կնքված պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո դատարանների կողմից թարգմանիչ ներգրավելու մասին որոշումն է, որն իր հերթին պարունակել է պայմանագրի առարկան։ Ստանալով դատարանների որոշումները` Ընկերությունը, ակցեպտավորելով ուղարկված առաջարկը, պատշաճ կերպով իրականացրել է թարգմանություններ, ինչպես նաև մասնակցել է դատական նիստերին` կատարելով օֆերտայով սահմանված էական պայմանները։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ դատարանների որոշումներն ուղարկվել են Հիմնարկի ստորաբաժանումների աշխատակիցների կողմից, այսինքն` Հիմնարկը, գիտակցելով, որ դատարանների որոշումներն Ընկերությանն ուղարկելը հիմք է ծառայությունների մատուցման իրավահարաբերության առաջացման համար, ուղարկել է դրանք և հետևաբար դարձել տվյալ իրավահարաբերության կողմ։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ դատարանն ինքնուրույն չի կարող ստանձնել որևէ պայմանագրային պարտավորություն, որից էլ բխում է, որ այդ պարտավորությունները կարող են առաջանալ միայն Հիմնարկի համար։ Հետևաբար ստորադաս դատարանները սխալ են մեկնաբանել օֆերտա-ակցեպտ քաղաքացիաիրավական ինստիտուտը, որպիսի պարագայում Ընկերության կողմից մատուցված ծառայությունների դիմաց համապատասխան գումարը չվճարելու պայմաններում խախտվել է վերջինիս իրավունքը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն` հայցի մերժված մասով, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել ամբողջությամբ:

2.2 Հիմնարկի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ, 369-րդ հոդվածները, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 777-րդ, 779-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 367-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որը պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Ընկերության և Հիմնարկի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն` կողմերը ծառայությունների դիմաց վճարելու ժամանակը և (կամ) պահը պայմանավորել են հանձնման-ընդունման արձանագրության ներկայացմամբ: Մինչդեռ սույն գործով պատվիրատուին ոչ միայն չեն ներկայացվել փաստացի մատուցված ծառայությունների վերաբերյալ երկու օրինակ ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրություններ, այլ նաև տեղեկանքներ, և վերջիններիս Հիմնարկը ծանոթացել է գործի քննության ընթացքում գործի նյութերին ծանոթանալիս: Ընդ որում, Վերաքննիչ դատարանը մատուցված թարգմանչական ծառայությունների դիմաց վճարումներ կատարելու համար անհրաժեշտ պայման հանդիսացող հանձնման-ընդունման արձանագրությունները, ըստ էության, նույնացրել է դրանց կից ներկայացվող տեղեկանքների հետ` անհիմն եզրակացնելով, որ նշված տեղեկանքների` միայն դատարանին ներկայացնելը բավարար է եզրահանգելու, որ Հիմնարկն իրացրել է մատուցված թարգմանչական ծառայությունների պատշաճությունը և որակը ստուգելու պայմանագրով նախատեսված իրավունքը:

Վերաքննիչ դատարանի որոշման ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դառնում, որ դրանում արված վերլուծություններն ու եզրահանգումները հիմնված և կառուցված են ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականին կայացված որոշմամբ հաստատված փաստերով, արված վերլուծություններով և եզրահանգումներով: Վերաքննիչ դատարանը որոշման մեջ թեպետ ուղղակիորեն հղում չի կատարել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, այդուհանդերձ բողոքարկվող որոշումից հստակ է դառնում, որ կիրառել է սույն հոդվածը` ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19.04.2016 թվականի որոշումը որակելով նախադատելի և փաստորեն հակասելով թիվ ԵԷԴ/1871/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշմամբ հայտնած դիրքորոշմանը:

Բացի այդ, բողոքարկվող որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի կողմից կիրառված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 367-րդ հոդվածներին, 447-րդ հոդվածի 1-ին կետին, 777-րդ, 779-րդ հոդվածներին տրված մեկնաբանությունը հակասում է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով 28.12.2017 թվականի որոշմամբ նույն հոդվածներին տրված մեկնաբանություններին:

2. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը:

Սույն գործով Ընկերությունը ներկայացրել է փաստաբանի վարձատրության 400.000 ՀՀ դրամի պահանջ, իսկ Վերաքննիչ դատարանում բողոքի քննության համար ավելացրել ևս 100.000 ՀՀ դրամի պահանջ: Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով փաստաբանի վարձատրության հարցին, ողջամտորեն չի որոշել այն և մասնավորապես` փաստաբանի կողմից ընդամենը մեկ դատական նիստին ներկա գտնվելու համար որպես վերջինիս խելամիտ վարձատրության գումար է համարել 100.000 ՀՀ դրամը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը` հայցը մասնակիորեն բավարարելու մասով, և այն փոփոխել` հայցն ամբողջությամբ մերժել կամ գործն ուղարկել ստորադաս դատարան` նոր քննության` սահմանելով նոր քննության ծավալ:

2.3 Նախարարության վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 352-րդ, 437-րդ, 447-րդ, 451-րդ, 777-րդ, 779-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածը, 66-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետի «գ» ենթակետը, 2-րդ կետի «գ» ենթակետը և 5-րդ կետը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի 64-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերը պայմանագրով ծառայությունների դիմաց վճարելու պահը պայմանավորել են հանձնման-ընդունման արձանագրությունների ներկայացմամբ, որոնք Ընկերությունը Հիմնարկին չի ներկայացրել: Ավելին, Ընկերության կողմից պայմանագրի գործողության ժամկետում տեղեկանքները Հիմնարկին երբևէ չեն ներկայացվել, այլ դրանք որպես ապացույց ներկայացվել են Դատարանին սույն գործի քննության ընթացքում: Հետևաբար Հիմնարկի համար վճարման պարտականություն չի ծագել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կողմերի միջև կնքված պայմանագրի գործողությունը կարող էր տարածվել միայն 08.01.2013 թվականից մինչև 31.12.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածի նկատմամբ, քանի որ պայմանագրի գործողության ժամկետը երկարաձգելու մասին համաձայնագիր առկա չի եղել, ուստի պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները պետք է կատարվեին մինչև 30.12.2013 թվականը, հետևաբար պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո մատուցված ծառայությունների դիմաց Հիմնարկը պարտավոր չէ վճարել:

Միաժամանակ, բողոքարկվող դատական ակտը հակասում է թիվ ՎԴ/3568/05/14 քաղաքացիական գործով 28.12.2017 թվականի որոշմամբ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի հայտնած դիրքորոշմանը:

2. Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը:

Ընկերությունը ներկայացրել է 400.000 ՀՀ դրամի և 100.000 ՀՀ դրամի` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության բռնագանձման պահանջ, որի ողջամտությանը Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել` պահանջը բավարարելով ամբողջությամբ, ընդ որում Վերաքննիչ դատարանում Ընկերության ներկայացուցիչը մասնակցել է ընդամենը մեկ դատական նիստի:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցն ամբողջությամբ մերժել:

2.4 Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների դեմ Ընկերության ներկայացրած պատասխանի հիմնավորումները.

Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքներն անհիմն են և ենթակա են մերժման, քանի որ տվյալ դեպքում Ընկերության կողմից ամբողջ ծավալով և պատշաճ որակով ծառայությունները մատուցվել են պայմանագրով նախատեսված շահառուին, այն է` դատարաններին, որպիսի փաստի ուժով արդեն իսկ Հիմնարկի համար պայմանագրով սահմանված վճարման պարտավորությունն առաջացել է:

Ընկերության կողմից 14.04.2014 թվականից սկսված գրություններ են ուղարկվել Հիմնարկին, որպեսզի վերջինս կատարի պայմանագրով սահմանված իր վճարման պարտավորությունը, որին ի պատասխան` Հիմնարկը հայտնել է, որ «վճարման հարցը դեռ քննարկման փուլում է»: Այսինքն` Հիմնարկը տեղեկացված է եղել ծառայությունների պատշաճ մատուցված լինելու մասին:

3. Հատուկ կարծիքի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Ստեփան Միքայելյանս և Ռուզաննա Հոկաբյանս, համաձայն չլինելով Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից սույն գործով 24.12.2020 թվականի որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ արտահայտած դիրքորոշման հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ:

Այսպես` սույն գործով վեճին իրավաչափ լուծում տալու տեսանկյունից էական նշանակություն ունի այն իրավական հարցադրման պատասխանը, թե ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով պատվիրատուի կողմից կատարված աշխատանքների դիմաց կատարողին վճարելու պարտականությունը որ իրավական փաստի ուժով է վրա հասնում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 777-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով` կատարողը պարտավորվում է պատվիրատուի առաջադրանքով ծառայություններ մատուցել (կատարել որոշակի գործողություններ կամ իրականացնել որոշակի գործունեություն), իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել այդ ծառայությունների համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 779-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պատվիրատուն պարտավոր է իրեն մատուցված ծառայությունների համար վճարել ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրում նշված ժամկետներում և կարգով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 367-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հանդիպական է ճանաչվում կողմերից մեկի պարտավորության կատարումը, որը պայմանագրին համապատասխան, պայմանավորված է մյուս կողմի պարտավորության կատարմամբ:

Վերոգրյալ իրավանորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրի շրջանակներում կատարողի հիմնական պարտականությունը ծառայություններ մատուցելն է` որոշակի գործողություններ կատարելը կամ որոշակի գործունեություն իրականացնելը: Պատվիրատուի մոտ կատարողի աշխատանքի դիմաց վճարման պարտականությունը վրա է հասնում կողմերի միջև կնքված ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրում նշված ժամկետներում և կարգով: Այսինքն` պատվիրատուի մոտ պայմանագրով նախատեսված վճարման պարտավորությունների կատարումը պայմանավորված է կատարողի կողմից իր պարտականությունների պատշաճ կատարմամբ: Միաժամանակ, վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ ծառայությունների վճարովի պայմանագիրը հանդիսանում է հանդիպական պայմանագիր, որտեղ պատվիրատուի վճարման պարտականությունը հաջորդում է կատարողի պարտականությունների պատշաճ կատարմանը:

Քննարկվող պարագայում, Հիմնարկի (Պատվիրատու) և Ընկերության (Կատարող) միջև 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի 4.3-րդ և 6.1-րդ կետերի համաձայն`Պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները կողմերի միջև համարվում են կատարված Պատվիրատուի և Կատարողի միջև հանձնման-ընդունման արձանագրության ստորագրմամբ:

Մասնավորապես` Պայմանագրի 4.3-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն իրեն մատուցված Ծառայության դիմաց վճարում է անկանխիկ` դրամական միջոցները Կատարողի հաշվարկային հաշվին փոխանցելու միջոցով: Դրամական միջոցների փոխանցումը կատարվում է հանձնման-ընդունման արձանագրության հիման վրա (...): Պայմանագրի 6.1-րդ կետի համաձայն` Պայմանագրի կամ դրա մի մասի կատարման արդյունքներն ընդունվում են Պատվիրատուի և Կատարողի միջև հանձնման-ընդունման արձանագրության ստորագրմամբ: Կատարողը Ծառայության մատուցման ավարտից 2 աշխատանքային օրվա ընթացքում պարտավոր է Պատվիրատուին ներկայացնել մատուցված ծառայության մասին իր կողմից ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրության երկու օրինակ: Պայմանագրի 6.2-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն հանձնման-ընդունման արձանագրությունը ստանալու պահից տասնօրյա ժամկետում կատարողին է ներկայացնում իր կողմից ստորագրված հանձնման-ընդունման արձանագրության մեկ օրինակը կամ Ծառայությունը չընդունելու պատճառաբանված մերժումը:

Ընդ որում` միայն Կատարողի ներկայացրած հանձնման-ընդունման արձանագրությունը դեռևս հիմք չի կարող հանդիսանալ Պատվիրատուի հանդեպ վճարման պահանջ ներկայացնելու համար, քանի որ Պայմանագրի 6.2-րդ կետի համաձայն Պատվիրատուն իրավունք ունի չընդունելու Կատարողի ծառայությունները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 367-րդ հոդվածի տեսանկյունից իրավական վերլուծության ենթարկելով պայմանագրի դրույթները, կարելի է հանգել այն եզրակացության, որ մատուցված ծառայության դիմաց Պատվիրատուի վճարելու պարտականությունը, որպես հանդիպական գործողություն, Կատարողի հանդեպ կարող է վրա հասնել վերջինիս կողմից ծառայությունների վերաբերյալ հանձնման-ընդունման արձանագրությունները ներկայացնելու և այն Պատվիրատուի կողմից ընդունվելու դեպքում:

Քննարկվող պարագայում, Կատարողի կողմից չեն պահպանվել Պայմանագրի վերոգրյալ դրույթները, որոնք կարող էին հանդիսանալ Պատվիրատուի մոտ հանդիպական գործողության վրա հասնելու իրավաբանական փաստ, ուստի և` նրա հանդեպ վճարման պահանջ ներկայացնելու Կատարողի իրավունքի ծագում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 367-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն, եթե պայմանագրով պայմանավորված պարտավորությունը կատարվել է ոչ լրիվ ծավալով, այն կողմը, որի վրա դրված է հանդիպական կատարումը, իրավունք ունի կասեցնել իր պարտավորության կատարումը կամ հրաժարվել այն կատարելուց` մյուս կողմի պարտավորության չկատարված մասին համապատասխան չափով:

Նշված իրավանորմի տեսանկյունից, Պատվիրատուն` Հիմնարկը, որի վրա դրված է եղել հանդիպական կատարումը (մատուցված ծառայության դիմաց կատարողին` Ընկերությանը, վճարում), պայմանագրով պայմանավորված պարտավորությունը ոչ լրիվ ծավալով կատարելու մասին ակնհայտորեն վկայող հանգամանքների առկայության դեպքում, իրավունք ունի, մյուս կողմի պարտավորության չկատարված մասին համապատասխան չափով, կասեցնել իր պարտավորության կատարումը կամ հրաժարվել այն կատարելուց` մատուցված ծառայության դիմաց վճարելուց:

Այսինքն` կողմերի միջև կնքված Պայմանագրի 4.3-րդ կետով հստակ նախատեսվել է, որ դրամական միջոցների փոխանցումը կատարվում է հանձնման-ընդունման արձանագրության հիման վրա: Նշվածից պարզ է դառնում, որ կողմերը Ծառայությունների դիմաց վճարելու ժամանակը և/կամ պահը պայմանավորել են հանձնման-ընդունման արձանագրության ներկայացմամբ, որը փաստացի մատուցված Ծառայությունների մասով երկկողմանի ստորագրված չէ և առկա չէ գործի նյութերում:

Միաժամանակ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

Վերոգրյալ իրավանորմի բովանդակությունից հետևում է, որ մեկ անձի մոտ մեկ այլ անձի հանդեպ պարտավորությունների ծագման հիմք, ի թիվս ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում ամրագրված այլ հիմքերի, կարող է հանդիսանալ նաև կողմերի միջև կնքված պայմանագիրը: Օրենսդիրն ամրագրել է նաև, որ պարտապանը պարտավոր է ամբողջությամբ կատարել պարտավորության բովանդակությունից և օրենսդրությունից բխող բոլոր պարտավորությունները:

Տվյալ դեպքում, հայցվորի կողմից ոչ միայն չեն պահպանվել 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի 4.3-րդ և 6.1-րդ կետերի դրույթները, այլ նաև` պայմանագրի հավելված 1-ով ամրագրված Տեխնիկական բնութագրով սահմանված կարգը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածի 1-ին կետի դրույթների լույսի ներքո անդրադառնալով 08.01.2013 թվականին կնքված Պայմանագրի դրույթներին` հարկ է արձանագրել հետևյալը.

Պայմանագրի 1-ին կետով կողմերը նախատեսել են, որ Կատարողը պարտավոր է պայմանագրով սահմանված կարգով, նախատեսված ծավալներով, ձևով և ժամկետներում մատուցել Պայմանագրի թիվ 1 հավելվածով` Տեխնիկական բնութագրով նախատեսված թարգմանչական ծառայություններ, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվել է ընդունել այդ Ծառայությունը և վճարել դրա համար:

Պայմանագրի 3.4.2 կետի համաձայն` Կատարողը պարտավոր է Պայմանագրի թիվ 1 հավելվածով սահմանված պայմաններով ապահովել Ծառայության մատուցումը` ղեկավարվելով գործող օրենսդրությամբ:

Տվյալ դեպքում, կողմերի միջև 08.01.2013 թվականին կնքված թիվ 1 Պայմանագրի հավելված 1-ի թարգմանչական ծառայությունների Տեխնիկական բնութագրի համաձայն` գրավոր թարգմանված նյութի մեկ միավորի գինը հաշվարկվում է.

1. մեկ էջի համար, այն պետք է բաղկացած լինի 1700-1800 նիշից, եթե թարգմանված նյութը կազմում է մինչև 1700 նիշ, ապա հաշվարկվում է որպես մեկ միավոր,

2. յուրաքանչյուր տիպային փաստաթուղթ հաշվարկվում է որպես մեկ միավոր,

3. գրաֆիկական պատկեր պարունակող թարգմանված նյութի յուրաքանչյուր էջ հաշվարկվում է որպես մեկ միավոր:

Բանավոր թարգմանության մեկ միավորի գինը հաշվարկվում է ժամով, որը ներառում է դատական նիստերի նշանակման փաստացի թարգմանությունների ժամանակահատվածները, և որը հավաստվում է տեղեկանքով (հատոր 1-ին, գ.թ. 16-18):

Վերոգրյալ տեխնիկական բնութագրի տառացի մեկնաբանությունից հետևում է, որ գրավոր թարգմանված նյութի մեկ միավորի գինը պետք է հաշվարկել ոչ թե զուտ էջերի, այլ էջ/նիշերի քանակով, այսինքն, ըստ տեխնիկական բնութագրի` էջը պետք է բավարարի 1700-1800 նիշ քանակին:

Քննարկվող պարագայում, հայցվոր կողմը, ներկայացնելով մատուցված ծառայությունների դիմաց պատասխանող կողմից գումար բռնագանձելու պահանջ, դրա հիմքում դրել է ՀՀ դատական դեպարտամենտի ղեկավարին և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահին հասցեագրված 14.04.2014 և 26.04.2014 թվականների գրությունների, դրանց ի պատասխան 22.04.2014 ու 21.05.2014 թվականների գրությունների պատճենները, ինչպես նաև` ՀՀ դատարանների կողմից կազմված տեղեկանքները:

Գործում առկա և հայցվորի կողմից վկայակոչված տեղեկանքների ուսումնասիրության արդյունքում պարզ է դառնում, որ դրանցում գրավոր թարգմանված նյութերի մեկ միավորի գինը հաշվարկվել է զուտ էջերի քանակով (բացակայում է յուրաքանչյուր էջի նիշերի քանակը): Մինչդեռ, ինչպես արդեն նշվեց, 08.01.2013 թվականի թիվ 1 Պայմանագրի հավելված 1-ով հստակ ամրագրվել է, որ գրավոր թարգմանված նյութերի մեկ միավորի գինը պետք է հաշվարկել էջ/նիշերի հարաբերակցությամբ: Այսինքն` գործում առկա չէ Ընկերության կողմից մատուցված ծառայությունների` Պայմանագրի 3.4.2 կետով և տեխնիկական բնութագրով սահմանված դրույթներով ամրագրված պայմանները պահպանած լինելու փաստը հիմնավորող պատշաճ ապացույց:

Սույն պարագայում, Պայմանագրով նախատեսված վճարելու պարտավորությունը պատվիրատուի մոտ վրա կհասնի միայն հայցվորի կողմից հանձնման-ընդունման արձանագրություն ներկայացնելու, այդ արձանագրության մեջ Պայմանագրի 3.4.2-րդ կետով և Տեխնիկական բնութագրով սահմանված դրույթներով ամրագրված պայմանները նշելու դեպքում միայն:

Վերոգրյալի համատեքստում անդրադառնալով Վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշմանը` Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության 400.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու մասին, ապա ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի, 105-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի, 107-րդ հոդվածի 4-րդ մասի, 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթներով, հիմք ընդունելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի` նախկինում կայացված որոշումներով հայտնած դիրքորոշումները` գտնում ենք, որ տվյալ դեպքում Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքներն այդ մասով ևս ենթական էին բավարարման ամբողջությամբ: Արդյունքում, հաշվի առնելով օրենսդրի պահանջը` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն բաշխելու վերաբերյալ, սույն գործով դատական ծախսերի հարցը` Հիմնարկից հօգուտ Ընկերության փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու մասով, պետք է համարվեր լուծված:

Այսպիսով, գտնում ենք, որ Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների քննության արդյունքում ենթակա է կիրառման ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված ստորադաս դատարանի ակտը մասնակիորեն բեկանելու և փոփոխելու լիազորությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանի 24.12.2020 թվականի որոշման պատճառաբանական մասի 4.2.1-րդ և 4.2.2-րդ կետերի` Հիմնարկի և Նախարարության վճռաբեկ բողոքների վերաբերյալ, պետք է տրվեր վերոգրյալ պատճառաբանությունը: Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանի որոշման եզրափակիչ` ««ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները բավարարել մասնակի` մասնակիորեն բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը` «ՀՀ Դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի 400.000 ՀՀ դրամ և 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար» բռնագանձելու մասով բեկանել և այդ մասով այն փոփոխել` «ՀՀ Դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկից հօգուտ «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 400.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը մնացած մասով թողնել օրինական ուժի մեջ` սույն որոշման պատճառաբանություններով» մասը պետք է փոփոխվեր հետևյալ կերպ` ««ՀՀ դատական դեպարտամենտ» պետական կառավարչական հիմնարկի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վճռաբեկ բողոքները բավարարել` մասնակիորեն` «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի վերաքննիչ բողոքը բավարարելու մասով, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.06.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի վերաքննիչ բողոքը մերժել: Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 18.12.2017 թվականի վճիռը թողնել անփոփոխ: «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքը մերժել»:

Դատավորներ`
Ս. Միքայելյան	Ռ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 16 մարտի 2021 թվական: