2020 թվականի օգոստոսի 14-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ըստ հայցի «Մաքս Նիկել Դիվելըփմենթ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի իրավահաջորդ «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ), «Ռեդուտ Ասեթ Մենեջմենթ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Կազմակերպություն)` վարկային գործառնությունների իրականացման պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները կատարելուն պարտավորեցնելու պահանջի մասին, քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.01.2018 թվականի որոշման դեմ Բանկի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է պարտավորեցնել Բանկին կատարելու վարկային գործառնությունների իրականացման թիվ V04625 պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ. Ներսիսյան) 11.11.2014 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Հ. Ենոքյան, դատավորներ՝ Ս. Միքայելյան, Ն. Բարսեղյան) 19.03.2015 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ բեկանվել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.11.2014 թվականի վճիռը և գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր Էդ. Ավետիսյան) 30.11.2015 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ա. Սմբատյան, դատավորներ՝ Կ. Հակոբյան, Ա. Հունանյան) 26.12.2016 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ բեկանվել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 30.11.2015 թվականի վճիռը, և գործն ուղարկվել է նույն դատարան՝ նոր քննության:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Մազմանյան) (այսուհետ` Դատարան) 31.07.2017 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11.01.2018 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 31.07.2017 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչ Արմեն Հարությունյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 348-րդ հոդվածի 1-ին կետը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 887-րդ հոդվածը, 889-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որոնք պետք է կիրառեր, ինչպես նաև խախտել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի իրականացրել գործում առկա բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտում ու գնահատում:

Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ արձանագրել է, որ թիվ V04625 գլխավոր պայմանագրով Բանկը Հայցվորի նկատմամբ ստանձնել է որոշակի պարտավորություններ, իսկ Հայցվորը կրում է այդ պայմանագրով նախատեսված պարտավորություններ, ինչպես նաև ձեռք է բերել իրավունքներ, մասնավորապես` պայմանագրի պայմանները կատարելուն պարտավորեցնելու պահանջի իրավունք:

Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ արձանագրել է նաև, որ գլխավոր պայմանագրի գոյության փաստը հաստատվում է այն հանգամանքով, որ կողմերը մասնակիորեն կատարել են վերը նշված պայմանագիրը՝ ի թիվս այլ գործողությունների մատնանշելով նաև այն հանգամանքը, որ որպես վարկի ապահովման միջոց գրավադրվել է գույք, ինչպես նաև կնքվել են երաշխավորության պայմանագրեր:

Վերաքննիչ դատարանի վերը նշված հետևությունները հիմնավոր չեն, քանի որ նման խոշոր չափերի վարկը կարող է տրամադրվել միայն պարտավորությունների կատարման համար համապատասխան ապահովման առկայության դեպքում: Բացի այդ, սույն գործով Բանկի և Ընկերության միջև կնքված գլխավոր պայմանագրի և համաձայնագրերի հիման վրա որպես Ընկերության կողմից ստանձնած պարտավորությունների կատարման ապահովում կնքվել են նաև 23.08.2012 թվականի թիվ V04625/1 հիփոթեքի պայմանագիրը, երաշխավորության 23.08.2012 թվականի թիվ V04625/2, 23.08.2012 թվականի թիվ V04625/3, 23.08.2012 թվականի թիվ V04625/5 պայմանագրերը, 25.09.2012 թվականի թիվ V04625/7 բաժնեմասի գրավի պայմանագիրը և 01.11.2012 թվականի թիվ V04625/8 հիփոթեքի պայմանագիրը։

  Ստորադաս դատարանները, պարտավորեցնելով Բանկին վարկ տրամադրել սնանկ ճանաչված Ընկերությանը, անտեսել են նաև, որ տրամադրվող վարկը լինելու է առանց տոկոս՝ հաշվի առնելով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի պահանջները, քանի որ վարկը տրամադրելու պահից տոկոսները չեն հաշվեգրվելու: Արդյունքում, Բանկը կպարտավորվի վարկ տրամադրել սնանկ ճանաչված Ընկերությանը՝ առանց ապահովման և տոկոսների հաշվեգրման, ինչը հակասում է Բանկի կողմից իրականացվող գործառույթներին և խարխլում վարկի էությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.01.2018 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցը  մերժել:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

  Տվյալ դեպքում Բանկը չի տրամադրել վարկի գումարը՝ նշելով, որ փոխվել է բանկի քաղաքականությունը՝ կապված շինարարության ֆինանսավորման հետ ընդհանրապես: Արդյունքում Ընկերությունը ոչ միայն չի կարողանում իրականացնել շինարարական աշխատանքներ և մարել վարկի գումարը, այլ նաև կրում է վնասներ, այսինքն՝ կոպտորեն խախտվում են նրա իրավունքները, մասնավորապես՝ վարկ ստանալու իրավունքը:

Ի հիմնավորումն իր վարքագծի իրավաչափության՝ Բանկը ներկայացրել է 01.08.2014 թվականին Բանկում կայացված բանակցությունների նիստի արձանագրությունը, որն ուղղակի հերքում է վարկ տրամադրելուց հրաժարվելու համար որևէ իրավական հիմքի առկայությունը և հաստատում, որ վարկ չտրամադրելու պատճառը միայն  Բանկի քաղաքականության փոփոխությունն է, որպիսի իրավական կատեգորիա գոյություն չունի:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը` 

1) 23.08.2012 թվականին Ընկերության և «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի միջև կնքվել է վարկային գործառնությունների իրականացման թիվ V04625 գլխավոր պայմանագիրը, որի համաձայն՝ պայմանագրով կողմերը համագործակցության սկզբունքներով միմյանց հետ պարտավորվել են իրականացնել օրենքով նախատեսված ֆինանսական գործառնություններ: Պայմանագրով վարկերի, վարկային գծերի, օվերդրաֆտների և երաշխիքների տրամադրման առավելագույն սահմանաչափը սահմանվել է 5.500.000 ԱՄՆ դոլարի չափով, 3.651 օրով, մինչև 22.08.2022 թվականը ներառյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 11-22).

2) 24.08.2012 թվականին Ընկերության և «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված վարկի տրամադրման թիվ V04625/6 համաձայնագրի համաձայն` 1.469 օր ժամկետով, մինչև 01.09.2016 թվականը վարկի մարման վերջնաժամկետով, տարեկան 12,5% տոկոսադրույքով, վարկի մարումն ըստ համաձայնագրի անբաժան մասը կազմող ժամանակացույց-պարտավորագրով սահմանված չափերով, հաճախականությամբ և ժամկետներում Ընկերությունը «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ից ստացել է 930.000 ԱՄՆ դոլար վարկ` ՀՀ, ք. Երևան, Արաբկիր, Մամիկոնյանց փողոց, 42/1 հասցեում գտնվող հողամասում շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով (հատոր 1-ին, գ.թ. 23-26). 

3) 01.11.2012 թվականին Ընկերության և «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված վարկի տրամադրման թիվ V04625/9 համաձայնագրի համաձայն՝ 1.400 օր ժամկետով, մինչև 01.09.2016 թվականը վարկի մարման վերջնաժամկետով, տարեկան 12,5% տոկոսադրույքով, վարկի մարումն ըստ համաձայնագրի անբաժան մասը կազմող ժամանակացույց-պարտավորագրով սահմանված չափերով, հաճախականությամբ և ժամկետներում Ընկերությունն «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ից ստացել է 300.000 ԱՄՆ դոլար վարկ՝ ՀՀ, ք. Երևան, Արաբկիր, Մամիկոնյանց փողոց, 42/1 հասցեում գտնվող հողամասում շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու նպատակով (հատոր 1-ին, գ.թ. 27-30).

4) 14.12.2012 թվականին Ընկերության և «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի միջև կնքված վարկի տրամադրման թիվ V04625/10 համաձայնագրի համաձայն՝ 1.357 օր ժամկետով, մինչև 01.09.2016 թվականը վարկի մարման վերջնաժամկետով, տարեկան 12,5% տոկոսադրույքով, վարկի մարումն ըստ համաձայնագրի անբաժան մասը կազմող ժամանակացույց-պարտավորագրով սահմանված չափերով, հաճախականությամբ և ժամկետներում Ընկերությունն «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ից ստացել է 2.000.000 ԱՄՆ դոլար վարկ՝ ՀՀ, ք.Երևան, Արաբկիր, Մամիկոնյանց փողոց, 42/1 հասցեում գտնվող հողամասում շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու, ընթացիկ ֆինանսական պարտավորությունների կատարման, կրեդիտորական պարտքի մարման նպատակով (հատոր 1-ին, գ.թ. 31-34).

5) Ընկերությունը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 01.12.2015 թվականի վճռով սնանկ է ճանաչվել  (հատոր 6-րդ, գ.թ. 46).

6) 23.08.2012 թվականին կնքված թիվ V 04625 գլխավոր պայմանագրով սահմանված առավելագույն սահմանաչափից պակաս է տրամադրվել 2.270.000 ԱՄՆ դոլար գումարի չափով վարկ: Գործում առկա չէ նշված գումարը Բանկից ստանալու վերաբերյալ Ընկերության հայտը և դրա վերաբերյալ Բանկի մերժման որոշումը:

7) Ընկերությունը, «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի գլխավոր տնօրենին ուղղված 01.04.2014 թվականի գրությամբ, հայտնել է, որ Ընկերությունը մտադիր է սեփականատերերի միջոցներով շարունակել ներդրումները շինարարական աշխատանքները շարունակելու համար, սակայն տվյալ պահին ելնելով ֆինանսատնտեսական իրավիճակից տվյալ ներդրումների իրականացումը և վարկերի մարումները ծանր կանդրադառնան Ընկերության վրա: Այդ պատճառով դիմել է վարկերի մարումների ժամանակացույցի վերանայման, այն է` տոկոսների մարումը մինչև 01.11.2014 թվականը, իսկ մայր գումարի մարումը մինչև 01.04.2015 թվականը հետաձգելու խնդրանքով (հատոր 1-ին, գ.թ. 129).

8) «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի 26.04.2014 թվականի վարկային կոմիտեի նիստի թիվ 024 արձանագրությամբ որոշվել է հաստատել վերը նշված դիմումը հետևյալ պայմաններով`  «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի հաճախորդ Ընկերության հետ 23.08.2012 թվականին կնքված թիվ V04625 վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրերի շրջանակներում 24.08.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/6, 01.11.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/9, 14.12.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/10 վարկի տրամադրման համաձայնագրերով տրամադրված վարկերի վճարումների ժամանակացույցերը վերանայել հետևյալ կերպ`

1. վերանայումից հետո առաջին 12 ամիսների համար տոկոսագումարների վճարումները նշանակել եռամսյակային,

2. վերանայումից հետո սկսած 13-րդ ամսվանից նշանակել մայր գումարների և տոկոսագումարների  ամենամսյա  մարման  անուիտետային  ժամանակացույց (հատոր 1-ին, գ.թ. 130).

9) «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի և Ընկերության միջև կնքվել են համաձայնագրեր` 24.08.2012 թվականին կնքված V04625/6, 01.11.2012 թվականին կնքված V04625/9 և 14.12.2012 թվականին կնքված V04625/10 վարկի տրամադրման համաձայնագրերի անբաժան մասը կազմող վարկի մարման ժամանակացույց-պարտավորագրում  փոփոխություններ  կատարելու վերաբերյալ (հատոր 1-ին,  գ.թ. 109-110, 115-116, 125-126).

10) Ընկերությունը պարբերաբար թույլ է տվել վարկային համաձայնագրերի ժամանակացույց-պարտավորագրերով սահմանված վճարման ժամկետների կետանցներ, որոնք շարունակվել են նաև փոփոխված ժամանակացույցով նախատեսված վճարումներն իրականացնելիս (հատոր 4-րդ, գ.թ. 34-53, 56-75, 97-104):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է սույն վճռաբեկ բողոքը ներկայացնելու պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 889-րդ հոդվածով սահմանված` վարկատուի` վարկավորումից հրաժարվելու իրավական հնարավորության վերաբերյալ, կարող են էական նշանակություն ունենալ նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար,

2) Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 889-րդ հոդվածի, ինչպես նաև իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

  Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.

 - արդյո՞ք իրավաչափ է Վարկատուի կողմից վարկային պայմանագրով նախատեսված վարկը Վարկառուին տրամադրելուց մասնակի հրաժարվելն այնպիսի հանգամանքների առկայության պարագայում, որոնք ակնհայտ վկայում են, որ Վարկառուին տրամադրված գումարը ժամկետում չի վերադարձվելու.

- արդյո՞ք Վարկատուի կողմից վարկավորումից հրաժարվելու դեպքում սնանկ ճանաչված Վարկառուն իրավունք ունի պահանջելու պարտավորեցնել Վարկատուին կատարել վարկային պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` քաղաքացիները և իրավաբանական անձինք քաղաքացիական իրավունքները ձեռք են բերում ու իրականացնում իրենց կամքով և ի շահ իրենց: Նրանք ազատ են պայմանագրի հիման վրա սահմանելու իրենց իրավունքները և պարտականությունները, որոշելու պայմանագրի` օրենսդրությանը չհակասող ցանկացած պայման:

Քաղաքացիական իրավունքները կարող են սահմանափակվել միայն օրենքով, եթե դա անհրաժեշտ է պետական և հասարակական անվտանգության, հասարակական կարգի, հանրության առողջության ու բարքերի, այլոց իրավունքների և ազատությունների, պատվի ու բարի համբավի պաշտպանության համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 437-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացիները և իրավաբանական անձինք ազատ են պայմանագիր կնքելիս: Պայմանագիր կնքելուն հարկադրել չի թույլատրվում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ պայմանագիր կնքելու պարտականությունը նախատեսված է նույն օրենսգրքով, օրենքով կամ կամովին ստանձնած պարտավորությամբ: Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` պայմանագրի պայմանները որոշվում են կողմերի հայեցողությամբ, բացի այն դեպքերից, երբ համապատասխան պայմանի բովանդակությունը սահմանված է օրենքով կամ այլ իրավական ակտերով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 348-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պարտավորությունը կատարելուց միակողմ հրաժարվել և դրա պայմանները միակողմ փոփոխել չի թույլատրվում, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վարկային պայմանագրով բանկը կամ այլ վարկային կազմակերպությունը (վարկատուն) պարտավորվում է պայմանագրով նախատեսված չափերով և պայմաններով դրամական միջոցներ (վարկ) տրամադրել փոխառուին, իսկ փոխառուն պարտավորվում է վերադարձնել ստացված գումարը և տոկոսներ վճարել դրանից:
Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` վարկային պայմանագրից բխող հարաբերությունների նկատմամբ կիրառվում են նույն օրենսգրքի 46 գլխում նախատեսված կանոնները, եթե այլ բան նախատեսված չէ նույն գլխի կանոններով և վարկային պայմանագրով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 887-րդ հոդվածի վերլուծությանը, նշել է, որ վարկային պայմանագրով վարկատուն ստանձնում է վարկառուին դրամական միջոցներ տրամադրելու պարտականություն, ինչպես նաև ձեռք է բերում իրավունք՝ պահանջելու հետ վերադարձնել այդ դրամական միջոցները և տոկոսներ վճարել դրանցից, իսկ վարկառուն, իր հերթին, ձեռք է բերում այդ միջոցներն ստանալու իրավունք և ստանձնում վարկատուին տոկոսներ վճարելու ու ստացված միջոցները վերադարձնելու պարտականություն:

Միաժամանակ նշված հոդվածով ամրագրվել է, որ վարկային հարաբերությունների նկատմամբ փոխառության հարաբերությունները կարգավորող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի նորմերը կիրառելի են, եթե այլ բան նախատեսված չէ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորող նորմերով և բուն վարկային պայմանագրով: Այսինքն՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորելու առումով օրենսդիրը նախապատվությունը տվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորող նորմերին և վարկային պայմանագրին, որոնցով այլ բան նախատեսված չլինելու դեպքում միայն տվյալ հարաբերությունների նկատմամբ կարող են գործել փոխառության հարաբերությունները կարգավորող ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի նորմերը (տես` «ՓԼԵՅ ԳՈՈՒԴ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՊրոԿրեդիտ Բանկ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/4072/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը վարկային պայմանագրի կողմերի`վարկ տրամադրելուց կամ այն ստանալուց հրաժարվելու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 889-րդ հոդվածով: Նշված հոդվածը սահմանում է, որ այնպիսի հանգամանքների առկայությամբ, որոնք ակնհայտ վկայում են, որ վարկառուին տրամադրված գումարը ժամկետում չի վերադարձվի, վարկատուն իրավունք ունի լրիվ կամ մասնակի հրաժարվել վարկային պայմանագրով նախատեսված վարկը վարկառուին տրամադրելուց: Վարկառուի կողմից վարկային պայմանագրով նախատեսված վարկի նպատակային օգտագործման պարտականությունը խախտելու դեպքում (հոդված 884) վարկատուն իրավունք ունի հրաժարվել վարկառուին վարկավորելուց:

Նույն հոդվածով սահմանվել է նաև Վարկառուի իրավունքը` լրիվ կամ մասնակի հրաժարվել վարկը ստանալուց` այդ մասին մինչև պայմանագրով սահմանված վարկ տրամադրելու ժամկետը ծանուցելով վարկատուին, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով, այլ իրավական ակտերով կամ վարկային պայմանագրով:

Այսպիսով, բոլոր այն դեպքերում, երբ առկա են այնպիսի հանգամանքներ, որոնք ակնհայտ վկայում են, որ վարկառուին տրամադրված գումարը ժամկետում չի վերադարձվի, կամ եթե առկա է Վարկառուի կողմից վարկային պայմանագրով նախատեսված վարկի նպատակային օգտագործման պարտականության խախտում, օրենսդիրն ամրագրել է Վարկատուի իրավունքը` նույնիսկ վարկային պայմանագրով նախատեսված համապատասխան պարտավորության առկայության պայմաններում հրաժարվելու Վարկառուին վարկավորելուց՝ հնարավորություն ընձեռելով Վարկատուին ինչպես ամբողջ ծավալով, այնպես էլ մասնակի մերժել Վարկառուին վարկ տրամադրելը:

Վերոգրյալի հետ մեկտեղ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ վարկային հարաբերությունները կարգավորող 47-րդ գլխի նորմերով, ինչպես նաև նույն օրենսգրքի` փոխառության հարաբերությունները կարգավորող 46-րդ գլխի նորմերով սահմանված չեն այն հանգամանքները, որոնք կարող են ակնհայտ վկայել Վարկառուին տրամադրված գումարը ժամկետում չվերադարձվելու մասին: Հետևաբար, պայմանագրի ազատության սկզբունքից ելնելով և հիմք ընդունելով վարկային պայմանագրի առանձնահատկությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վարկատուի՝ Վարկառուին վարկավորելուց հրաժարվելու համար հիմք հանդիսացող հանգամանքները և կարգը կարող են նախատեսված լինել վարկային պայմանագրով: Ընդ  որում, վարկային պայմանագրի կողմերն ազատ են որոշել այդ պայմաններն իրենց հայեցողությամբ` համապատասխան պայմաններն ամրագրելով վարկային պայմանագրի տեքստում, պայմանով, որ դրանք չհակասեն վարկային հարաբերությունները կարգավորող նորմերի իմպերատիվ պահանջներին:

Վերոգրյալի հիման վրա անդրադառնալով սույն գործի փաստերին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը․

  23.08.2012 թվականին Ընկերության և «Առէկսիմբանկ-գազպրոմբանկի խումբ» ՓԲԸ-ի միջև կնքվել է թիվ V04625 Վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագիր, ըստ որի՝

«1. Պայմանագրով Կողմերը համագործակցության սկզբունքներով միմյանց հետ իրականացնում են օրենքով նախատեսված ֆինանսական գործառնություններ, որոնք սահմանված են Պայմանագրի սույն բաժնի Ա-Դ ենթաբաժիններում, եթե դրանց իրականացման պահին Վարկառուն բավարարում է Բանկի կողմից սահմանված ներքին իրավական ակտերի պահանջներին:

Եթե այլ բան չի նախատեսվում Պայմանագրով, ապա Ա-Դ ենթաբաժիններում նշված ֆինանսական գործառնությունները միասին կանվանվեն «Վարկային գործառնություններ», Պայմանագրի Ա-Դ ենթաբաժիններում նշված համաձայնագրերը՝  «Համաձայնագրեր»:

2. Պայմանագրով վարկերի, վարկային գծերի, օվերդրաֆտների և երաշխիքների տրամադրման առավելագույն սահմանաչափը (այսուհետ՝ Սահմանաչափ) սահմանվում է 5.500.000 ԱՄՆ դոլարի (կամ դրան համարժեք այլ արժույթի) չափով, 3651 օրով, մինչև 22.08.2022 թվականը ներառյալ գործողության ժամկետով: Ընդ որում, մինչև Բանկի համար ընդունելի գրավներով ապահովման միջոցների համալրումը (և/կամ գրավադրված գույքի բարելավումն ու վերագնահատումը), ընկերության հետ կարող են կնքվել մինչև 930.000 ԱՄՆ դոլարը (կամ դրան համարժեք այլ արժույթը) չգերազանցող վարկային գործառնություններ, իսկ համապատասխան գրավներով ապահովելու դեպքում՝ վարկային գործառնություններ՝ մինչև 5.500.000 ԱՄՆ դոլար գումարի շրջանակներում՝ պայմանով, որ վարկային գործառնությունների ընդհանուր գումարի և դրանց ապահովման միջոց հանդիսացող գույքերի գնահատված արժեքի հարաբերակցությունը չի գերազանցի 70%-ը»:

  Կողմերի միջև 23.08.2012 թվականին կնքված թիվ V04625 գլխավոր պայմանագրով 5.500.000 ԱՄՆ դոլար առավելագույն սահմանաչափով նախատեսված գումարից Բանկն Ընկերությանը 24.08.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/6 վարկի տրամադրման համաձայնագրով տրամադրել է 930.000 ԱՄՆ դոլար, 01.11.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/9 վարկի տրամադրման համաձայնագրով` 300.000 ԱՄՆ դոլար, իսկ 14.12.2012 թվականին կնքված թիվ V04625/10 վարկի տրամադրման համաձայնագրով` 2.000.000 ԱՄՆ դոլար վարկեր, ընդամենը` 3.230.000 ԱՄՆ դոլար: 

  Վերոգրյալ համաձայնագրերով տրամադրված վարկային գումարների շրջանակում Ընկերությունը ստանձնած պարտավորությունները պատշաճ չի կատարել` թույլ տալով վճարային պարտավորությունների կետանց, ինչից հետո Բանկի կողմից Ընկերությանն այլևս վարկ չի տրամադրվել:

  Ընկերությունը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 01.12.2015 թվականի վճռով ճանաչվել է սնանկ: 

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն քաղաքացիական գործը հարուցվել է Ընկերության կողմից ներկայացված հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է պարտավորեցնել Բանկին՝ իր հետ կնքված թիվ V04625 գլխավոր պայմանագրով նախատեսված առավելագույն սահմանաչափով վարկ տրամադրել:

   Դատարանը, բավարարելով հայցապահանջը, պատճառաբանել է, որ «Բանկն առանց որևէ իրավական հիմքի հրաժարվել է տրամադրել վարկ` չներկայացնելով թույլատրելի և վերաբերելի որևէ ապացույց վարկը տրամադրելու կամ այն չտրամադրելու իրավաչափ հիմքերի /փաստերի/ առկայության մասին, մինչդեռ [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի ուժով այդ փաստերն ապացուցելու պարտականությունը կրում է բանկը։ Ավելին` վարկի այս գումարը գերապահովված է անշարժ գույքի գրավի, անձնական երաշխավորության պայմանագրերով, որոնք հետազոտվել և գնահատվել են գործի ողջ քննության ընթացքում, ինչպես նաև նշված գումարից 2.000.000 ԱՄՆ դոլարի չափով առկա է «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲԸ-ի կողմից տրված բանկային երաշխիքը, որը նույնպես հանդիսանում է ապահովման միջոց, բացի այդ գործի նյութերում առկա վճարման գրաֆիկների համաձայն, հայցվոր ընկերությունը չի խուսափել պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունները կատարելուց»։

  Դատարանն արձանագրել է նաև, որ «Բանկը վարկ տրամադրելու պարտականությունը ստանձնել է՝ ստորագրելով գլխավոր պայմանագիրը, նույն հիմքով Ընկերության մոտ ծագել է վարկ պահանջելու և ստանալու իրավունքը, և վճռել է՝ վերացնել Ընկերության իրավունքի խախտումը և պարտավորեցնել Բանկին կատարել՝ վերջինիս և Ընկերության միջև 23.08.2012 թվականին կնքված թիվ V04625 գլխավոր պայմանագրով ստանձնած 5.500.000 ԱՄՆ դոլար առավելագույն սահմանաչափով վարկեր, վարկային գծեր, օվերդրաֆտներ և երաշխիքներ տրամադրելու պարտականությունը»։

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Բանկի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի վճիռը թողնելով օրինական ուժի մեջ, ըստ էության, հիմնավոր է համարել դատարանի վերը նշված եզրահանգումները, միևնույն ժամանակ արձանագրելով, որ «(...) թիվ V04625 գլխավոր պայմանագրով Բանկն Ընկերության նկատմամբ ստանձնել է որոշակի պարտավորություններ, իսկ վերջինս կրում է այդ պայմանագրով նախատեսված պարտավորություններ, ինչպես նաև ձեռք է բերել իրավունքներ, մասնավորապես` պայմանագրի պայմանները կատարել պարտավորեցնելու պահանջի իրավունք: Նշված պայմանագրի գոյության փաստը հաստատվել է այն հանգամանքով, որ կողմերը մասնակիորեն կատարել են այդ պայմանագրի պահանջները, այն է` Բանկի իրավանախորդը և հայցվորը կնքել են վարկի հատկացման պայմանագրեր և կատարել են դրանք` հատկացվել են վարկեր, կատարվել են դրանց մարումներ, որպես վարկի ապահովման միջոց գրավադրվել է գույք, ինչպես նաև կնքվել է երաշխավորության պայմանագրեր: Բացի այդ կողմերը երբեք չեն վիճարկել թիվ V04625 գլխավոր պայմանագիրը, կամ որևէ մեկը չի առաջարկել այն լուծել կամ դադարեցնել, հետևաբար այդ պայմանագիրը բանկի համար առաջացրել է պարտավորություններ: (...)Պատասխանողը երբեք հիմքեր չի ունեցել և դրանց մատնանշմամբ Ընկերությանը չի մերժել գլխավոր պայմանագրից բխող վարկերի տրամադրումը, սակայն պատասխանողի գործողությունների արդյունքում Ընկերությունը կրել է վնասներ և հայտնվել ֆինանսական վատթարագույն վիճակում»։

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը նշել է նաև, որ «(...) Ընկերության իրավունքի խախտումը տեղի է ունեցել դեռևս 2013 թվականից սկսած, և այդ հանգամանքից ելնելով է նաև վերջինս սնանկ ճանաչվել Դատարանի 01.12.2015 թվականի վճռով, ինչպես նաև հաշվառմամբ այն հանգամանքի, որ Բանկը հայցվորին վարկի տրամադրումը նշված /սնանկության/ հիմքով երբեք չի մերժել, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ պատասխանողի կողմից դեռևս 2013 թվականին թույլ տրված գլխավոր պայմանագրի պայմանների խախտման փաստն արձանագրելու համար այն էական չէ, իսկ հետագայում Բանկն այդ պայմանագրից ծագած իր պարտավորությունների կատարման փուլում պետք է առաջնորդվի գործող օրենսդրությամբ և նշված պայմանագրով»:

Վճռաբեկ դատարանը, վերոհիշյալ դիրքորոշումների համատեքստում անդրադառնալով ստորադաս դատարանների պատճառաբանությունների հիմնավորվածությանը, հարկ է համարում նշել, որ գործի քննության պահին գործող՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականից ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականից ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն`դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք  է  լինի  գործով  ձեռք  բերված  ապացույցների  բազմակողմանի,  լրիվ  և  օբյեկտիվ  հետազոտման  տրամաբանական հետևությունը`  հաշվի  առնելով  դրանց  համակցությունը  և  փոխադարձ  կապը,  կիրառման ենթակա  իրավունքը  և  ներքին  համոզմունքը:  Ապացույցի  գնահատումն  ապացույցների տրամաբանական  և  իրավաբանական  որակումն  է՝  դրանց  վերաբերելիության,  թույլատրելիության,  արժանահավատության  և  բավարարության  տեսանկյունից:  Ընդ որում, ապացույցների  բավարարությունը  գործով  ձեռք  բերված  ապացույցների  այնպիսի համակցությունն  է,  որը  հնարավորություն  է  տալիս  վերջնական  եզրահանգում  կատարելու որոնվող  փաստերի  առկայության  կամ  բացակայության  վերաբերյալ:  Ապացույցների գնահատումը  բավարարության  տեսանկյունից  հետապնդում  է  ապացույցների  միջև  հակասությունները  վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից  կատարված հետևությունների ճշմարտացիության  վերաբերյալ  կասկածները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ  դատարանը  կարող  է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ հավանական եզրակացություններ, մինչդեռ  դատարանի  կողմից  գործն  ըստ  էության լուծող դատական  ակտը չի կարող  հիմնված  լինել  հավանական եզրակացությունների և դատողությունների վրա (տե´ս, «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը)։

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը՝ հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը (տե՛ս, Ռուզաննա Թորոսյանն ընդդեմ Նվեր Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/1688/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2011 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստորադաս դատարանները սույն գործում առկա ապացույցները չեն գնահատել բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սույն գործով 23.08.2012 թվականի թիվ V04625 Վարկային գործառնությունների իրականացման գլխավոր պայմանագրի 1-ին և 2-րդ կետերով սահմանվել է, որ`

«1. Պայմանագրով Կողմերը համագործակցության սկզբունքներով միմյանց հետ իրականացնում են օրենքով նախատեսված ֆինանսական գործառնություններ, որոնք սահմանված են Պայմանագրի սույն բաժնի Ա-Դ ենթաբաժիններում, եթե դրանց իրականացման պահին Վարկառուն բավարարում է Բանկի կողմից սահմանված ներքին իրավական ակտերի պահանջներին:

Եթե այլ բան չի նախատեսվում Պայմանագրով, ապա Ա-Դ ենթաբաժիններում նշված ֆինանսական գործառնությունները միասին կանվանվեն «Վարկային գործառնություններ», Պայմանագրի Ա-Դ ենթաբաժիններում նշված համաձայնագրերը՝  «Համաձայնագրեր»:

2. Պայմանագրով վարկերի, վարկային գծերի, օվերդրաֆտների և երաշխիքների տրամադրման առավելագույն սահմանաչափը (այսուհետ՝ Սահմանաչափ) սահմանվում է 5.500.000 ԱՄՆ դոլարի (կամ դրան համարժեք այլ արժույթի) չափով, 3651 օրով, մինչև 22.08.2022 թվականը ներառյալ գործողության ժամկետով: Ընդ որում, մինչև Բանկի համար ընդունելի գրավներով ապահովման միջոցների համալրումը (և/կամ գրավադրված գույքի բարելավումն ու վերագնահատումը), ընկերության հետ կարող են կնքվել մինչև 930.000 ԱՄՆ դոլարը (կամ դրան համարժեք այլ արժույթը) չգերազանցող վարկային գործառնություններ, իսկ համապատասխան գրավներով ապահովելու դեպքում՝ վարկային գործառնություններ՝ մինչև 5.500.000 ԱՄՆ դոլար գումարի շրջանակներում՝ պայմանով, որ վարկային գործառնությունների ընդհանուր գումարի և դրանց ապահովման միջոց հանդիսացող գույքերի գնահատված արժեքի հարաբերակցությունը չի գերազանցի 70%-ը»:

Նույն 1-ին բաժնի «Ե» ենթաբաժնի 16-րդ կետով ամրագրվել է վերը նշված վարկային գործառնությունների իրականացման կարգը՝ սահմանելով, որ «Յուրաքանչյուր անգամ Վարկային գործառնություններն իրականացվում են Բանկի կողմից հաստատված Վարկային գործառնությունները կանոնակարգող ներքին իրավական ակտերի համաձայն (կանոնակարգեր, կարգեր, ընթացակարգեր, հրահանգեր և այլն) քննարկելուց և համապատասխան որոշում ընդունելուց հետո: Եթե քննարկման արդյունքներով Բանկի կողմից որոշում է կայացվում մերժել Վարկային գործառնությունների իրականացումը, ապա Վարկառուն իրավունք ունի մերժման հիմքերը վերացնելուց հետո կրկին անգամ դիմել Վարկային գործառնություններ իրականացնելու խնդրանքով: Բանկի կողմից Վարկային գործառնությունների իրականացումը կրկին անգամ մերժելուց հետո, Վարկառուն իրավունք ունի Վարկային գործառնությունների իրականացման խնդրանքով դիմելու Բանկ` պաշտոնական մերժումը ստանալուց երեք ամիս հետո»:

Նշված պայմանագրի 1-ին բաժնի «Բ» ենթաբաժնի 8-րդ կետով սահմանվել են այն պայմանները, որոնց առկայության դեպքում Բանկն իրավունք ունի չտրամադրել գումարներ վարկային գծից, ամրագրելով, որ (...), եթե Վարկառուն վարկային միջոցներն օգտագործում է Վարկային գծի տրամադրման համաձայնագրով չնախատեսված նպատակներով (ոչ նպատակային) կամ խախտել է Պայմանագրով և/կամ Վարկային գծի տրամադրման համաձայնագրով սահմանված պարտավորություններից որևէ մեկը, ունի ժամկետանց դրամական պարտավորություններ Բանկի, այլ բանկերի կամ պետական բյուջեի հանդեպ, Վարկառուի բանկային հաշիվների վրա արգելանք է դրված, ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված այլ դեպքերում, ինչպես նաև այն դեպքերում, երբ վարկային գծի գործողության ժամկետի ավարտին մնացել է 30 (երեսուն) օրացուցային օր:

Համանման կարգավորում է նախատեսվել նաև Պայմանագրի 28-րդ կետով, ըստ որի` «Բանկն իրավունք ունի հրաժարվել Վարկառուին Վարկ տրամադրելուց, ինչպես նաև միակողմանիորեն վերանայել Պայմանագրի և Համաձայնագրերի շրջանակներում արդեն իսկ տրամադրված Վարկի էական պայմանները (գումարի չափ, մարման ժամկետ, տարեկան տոկոսադրույք, Վարկի արժույթ և այլ) կամ պահանջել Պայմանագրի և Համաձայնագրերի շրջանակներում տրամադրված Վարկի մասնակի կամ ամբողջական վաղակետ մարում, եթե`