2018 թվականի դեկտեմբերի 06-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 07.09.2016 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Հարություն Ամիրխանյանի ընդդեմ «Լևոն Ամիրխանյան» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) սնանկության գործով կառավարիչ Արման Սարգսյանի և Բանկի՝ Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկի, Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երեք թռիչքներով սահմանված 300քմ±5% տարածքի և Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասի, շենքի հարավային ծայրից՝ երկրորդ հարկում 100քմ±5% տարածքի նկատմամբ Հարություն Ամիրխանյանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու, Ընկերության և Բանկի միջև կնքված գրավի պայմանագիրը (պայմանագրերը) նշված գույքի մասերով անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց 

Դիմելով դատարան` Հարություն Ամիրխանյանը պահանջել է ճանաչել իր սեփականության իրավունքը Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկի, Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասի, շենքի հարավային ծայրից՝ երեք թռիչքներով սահմանված 300քմ±5% տարածքի և Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երկրորդ հարկում 100քմ±5% տարածքի նկատմամբ և նշված գույքի մասերով անվավեր ճանաչել Ընկերության և Բանկի միջև կնքված գրավի պայմանագիրը (պայմանագրերը):

Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա. Մելքումյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 15.04.2016 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 07.09.2016 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 15.04.2016 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Հարություն Ամիրխանյանի ներկայացուցիչ Խաչատուր Օհանյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը      

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ  դատարանը խախտել է ՀՀ  քաղաքացիական  օրենսգրքի  700-րդ հոդվածի  3-րդ կետը, 701-րդ և 738-րդ հոդվածները, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 52-րդ և 53-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև կնքվել են անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրեր, ուստի դրանց նկատմամբ կիրառելի չեն շինարարական կապալի պայմանագրից բխող իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը: Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ կողմերի միջև համաձայնություն ձեռք չի բերվել շինարարական կապալի պայմանագրի էական պայմանների շուրջ, ինչը նույնպես վկայում է այն մասին, որ կողմերը մտադրություն չեն ունեցել կնքելու կապալի պայմանագիր:

Ավելին՝ կողմերի միջև կնքված անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերի բովանդակության մեկնաբանությունից հետևում է, որ կողմերը միայն նախատեսել են ապագայում առուվաճառքի հիմնական պայմանագիր կնքելու պարտավորություն, որի հիման վրա պետք է կատարվեր գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի փոխանցումը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 07.09.2016 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցը մերժել կամ գործն ուղարկել նոր քննության:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները

Դատարանների կողմից Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև կնքված պայմանագրերին տրվել է ճիշտ որակում, քանի որ կնքված պայմանագրերը պարունակում են շինարարական կապալի պայմանագրի տարրեր, որոնց ուժով Ընկերությունը պարտավորվել է կառուցվող անշարժ գույքից վերջինիս սեփականության իրավունքով հանձնել համապատասխան տարածքները: Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանը կատարել է գործի բազմակողմանի և օբյեկտիվ քննություն՝ հանգելով ճիշտ եզրակացության:

3. Վճռաբեկ բողոքների քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրի 1.1 կետի համաձայն՝ Ընկերությունը պարտավորվել է ապագայում առուվաճառքի հիմնական պայմանագրով որպես սեփականություն Հարություն Ամիրխանյանին հանձնել, իսկ վերջինս պարտավորվել է ընդունել Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողատարածքների վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երեք թռիչքներով սահմանված 300քմ±5% մակերեսով առևտրային տարածքը: Նշված պայմանագիրը վավերացվել է Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտարի կողմից և գրանցվել է սեղանամատյանում՝ 5651 համարի ներքո (հատոր 1-ին, գ.թ. 13-15):

2)  Ընկերության  և  Հարություն  Ամիրխանյանի  միջև 13.08.2009  թվականին  կնքված  թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրի 1.1 կետի համաձայն՝ Ընկերությունը պարտավորվել է ապագայում առուվաճառքի հիմնական պայմանագրով որպես սեփականություն Հարություն Ամիրխանյանին հանձնել, իսկ վերջինս պարտավորվել է ընդունել Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողատարածքների վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երկրորդ հարկում 100քմ ±5% մակերեսով գրասենյակային տարածքը: Նշված պայմանագիրը վավերացվել է Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտարի կողմից և գրանցվել է սեղանամատյանում՝ 5652 համարի ներքո (հատոր 1-ին, գ.թ. 17-19):

3) Բանկի, Ընկերության և «ՈւՐՄ» ՍՊԸ-ի միջև 17.12.2014 թվականին կնքված թիվ ՇԳՊ14/439-01 երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) պայմանագրի  համաձայն՝ գրավադրվել են նաև վեճի առարկա հանդիսացող անշարժ գույքերը (հատոր 1-ին, գ.թ. 57-74):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է սույն վճռաբեկ բողոքի ներկայացման և վարույթ ընդունման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված  հիմքի  առկայությամբ,  այն է` ՀՀ  քաղաքացիական օրենսգրքի 700-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, 701-րդ և 738-րդ հոդվածների սխալ կիրառման և իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 52-րդ և 53-րդ հոդվածների խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ շինարարական կապալի պայմանագիրը կնքված համարելու համար անհրաժեշտ էական պայմաններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 738-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` կապալառուն, շինարարական կապալի պայմանագրով, պարտավորվում է պայմանագրում սահմանված ժամկետում պատվիրատուի առաջադրանքով կառուցել որոշակի օբյեկտ կամ կատարել շինարարական այլ աշխատանքներ, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է կապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել պայմանավորված գինը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` շինարարական կապալի պայմանագիրը կնքվում է շենքի (ներառյալ` բնակելի տան), շինության կամ այլ օբյեկտի շինարարության, ինչպես նաև կառուցվող օբյեկտի հետ անխզելիորեն կապված մոնտաժման, գործարկման, կարգավորիչ և այլ աշխատանքներ կատարելու համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 751-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ շինարարական կապալի պայմանագրով կատարված աշխատանքի արդյունքը կամ կատարված աշխատանքի փուլը հանձնելու համար պատրաստ լինելու մասին կապալառուից հաղորդում ստացած պատվիրատուն պարտավոր է անհապաղ սկսել դրա ընդունումը, եթե այն նախատեսված է պայմանագրով: Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` կապալառուի կողմից աշխատանքի արդյունքի հանձնումը և պատվիրատուի կողմից դրա ընդունումը ձևակերպվում է երկու կողմերի ստորագրած ակտով: Ակտն ստորագրելուց կողմերից մեկի հրաժարվելու դեպքում ակտում նշվում է այդ մասին, և ակտն ստորագրում է մյուս կողմը: Նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ պատվիրատուն իրավունք ունի հրաժարվելու աշխատանքի արդյունքն ընդունելուց, եթե հայտնաբերվել են թերություններ, որոնք բացառում են դրա օգտագործումը շինարարական կապալի պայմանագրով նախատեսված նպատակով, և կապալառուն կամ պատվիրատուն չեն կարող դրանք վերացնել:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 744-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝  կապալառուի կատարած աշխատանքը պատվիրատուն վարձատրում է նախահաշվով նախատեսված չափով` շինարարական կապալի պայմանագրով սահմանված ժամկետներում և կարգով: Պայմանագրում համապատասխան ցուցումների բացակայության դեպքում աշխատանքի վարձատրությունը կատարվում է նույն օրենսգրքի 709-րդ հոդվածին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 700-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրով մի կողմը (կապալառուն) պարտավորվում է մյուս կողմի (պատվիրատուի) առաջադրանքով կատարել որոշակի աշխատանք և դրա արդյունքը սահմանված ժամկետում հանձնել պատվիրատուին, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է ընդունել աշխատանքի արդյունքը և վարձատրել դրա համար: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրի առանձին տեսակների (կենցաղային կապալ, շինարարական կապալ, նախագծային և հետազոտական աշխատանքների կապալ, պետական կարիքների համար կապալային աշխատանքներ)  նկատմամբ  կիրառվում  են  ՀՀ  քաղաքացիական  օրենսգրքի 37-րդ գլխի (ԿԱՊԱԼ) 1-ին պարագրաֆի դրույթները, եթե այլ բան սահմանված չէ նույն օրենսգրքի` կապալի պայմանագրի համապատասխան տեսակների մասին կանոններով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 701-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագիրը կնքվում է գույք պատրաստելու կամ մշակելու (վերամշակելու) կամ այլ աշխատանքներ կատարելու համար` պատվիրատուին հանձնելով դրա արդյունքը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 709-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պատվիրատուն պարտավոր է պայմանավորված գինը կապալառուին վճարել աշխատանքի արդյունքները վերջնական հանձնելուց հետո, պայմանով, եթե աշխատանքը կատարված է պատշաճ և պայմանավորված ժամկետում կամ ժամկետից շուտ` պատվիրատուի համաձայնությամբ, եթե կատարվող աշխատանքի կամ դրա առանձին փուլերի նախնական վարձատրություն նախատեսված չէ կապալի պայմանագրով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 706-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրում նշվում են աշխատանքը կատարելու սկզբնական և վերջնական ժամկետները: Կողմերի համաձայնությամբ` պայմանագրում կարող են նախատեսվել աշխատանքի առանձին փուլերի ավարտի (միջանկյալ) ժամկետներ:

Կապալառուն պատասխանատվություն է կրում աշխատանքը կատարելու ինչպես սկզբնական և վերջնական, այնպես էլ միջանկյալ ժամկետները խախտելու համար, եթե այլ բան սահմանված չէ օրենքով, այլ իրավական ակտերով կամ նախատեսված չէ պայմանագրով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 706-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրում նշված աշխատանքը կատարելու սկզբնական, միջանկյալ և վերջնական ժամկետները կարող են փոփոխվել պայմանագրում նախատեսված դեպքերում ու կարգով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 707-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրում նշվում են կատարման ենթակա աշխատանքի գինը կամ այն որոշելու եղանակները: Պայմանագրում նման ցուցումների բացակայության դեպքում գինը որոշվում է նույն օրենսգրքի 440-րդ հոդվածի 3-րդ կետին համապատասխան: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ աշխատանքի գինը կարող է որոշվել նախահաշիվ կազմելու միջոցով: Այն դեպքում, երբ աշխատանքը կատարվում է կապալառուի կազմած նախահաշվին համապատասխան, նախահաշիվն ուժի մեջ մտնում և պայմանագրի մաս է դառնում պատվիրատուի կողմից հաստատվելու պահից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով նշված հոդվածների վերլուծությանը, արձանագրել է, որ քաղաքացիական իրավահարաբերությունների սուբյեկտներն իրենց տնտեսական և կենցաղային կարիքները կարող են ապահովել շինարարական կապալի պայմանագիր կնքելու միջոցով, որն ունի առանձնահատուկ դեր ու նշանակություն քաղաքացիական շրջանառությունում: Շինարարական կապալի առանձնահատկությունը նախևառաջ պայմանավորված է սուբյեկտային կազմով: Պայմանագրի կողմերն են կապալառուն և պատվիրատուն: Կապալառուն այն անձն է, որը մյուս կողմի համար նրա պատվերով կատարում է որոշակի աշխատանք, իսկ պատվիրատուն կապալառուին որոշակի աշխատանքի կատարում հանձնարարողն է: Ընդ որում, եթե պատվիրատու կարող է լինել ցանկացած անձ, ում մոտ անհրաժեշտություն է առաջացել կառուցելու որևէ օբյեկտ կամ կատարելու շինարարական այլ աշխատանք, ապա կապալառու կարող են լինել շինարարության բնագավառում գործող և շինարարական համապատասխան գործողություն իրականացնելու լիցենզիա ունեցող շինարարական, շինմոնտաժային, նախագծաշինարարական և այլ շինարարական գործունեություն իրականացնող իրավաբանական անձինք, ինչպես նաև անհատ ձեռներեցները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ շինարարական կապալի պայմանագրի էական պայմաններն են առարկան, ժամկետները և գինը: Պայմանագրի առարկան կապալառուի աշխատանքի արդյունքն է, որն արտահայտվում է նոր գույքի ստեղծման, փոփոխման կամ այլ աշխատանքների կատարման եղանակով: Ընդ որում, ինչպիսին էլ լինեն կապալառուի գործողությունները, նրա աշխատանքը բոլոր դեպքերում ստանում է առարկայացված ձև, իսկ պայմանագրի առարկան անհատականացվում է:

Շինարարական կապալի պայմանագրի հաջորդ կարևոր պայմանը ժամկետն է, որը որոշվում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 706-րդ հոդվածի կանոններով: Մասնավորապես` կապալի պայմանագրում նշվում են աշխատանքը կատարելու սկզբնական և վերջնական ժամկետները, սակայն կողմերի համաձայնությամբ պայմանագրում կարող են նախատեսվել աշխատանքի առանձին փուլերի ավարտի (միջանկյալ) ժամկետներ: Ընդ որում, կապալի պայմանագրում նշված աշխատանքը կատարելու սկզբնական, միջանկյալ և վերջնական ժամկետները կարող են փոփոխվել պայմանագրում նախատեսված դեպքերում ու կարգով:

Շինարարական կապալի պայմանագրի էական պայման է նաև գինը: Մասնավորապես` շինարարական կապալի պայմանագրում պետք է նշվեն կատարման ենթակա աշխատանքի գինը կամ այն որոշելու եղանակները: Ընդ որում, կապալառուի կատարած աշխատանքը պատվիրատուն վարձատրում է նախահաշվով նախատեսված չափով` շինարարական կապալի պայմանագրով սահմանված ժամկետներում և կարգով, իսկ պայմանագրում համապատասխան ցուցումների բացակայության դեպքում աշխատանքի վարձատրությունը կատարվում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 709-րդ հոդվածին համապատասխան:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ շինարարական կապալի պայմանագրի կողմերը, պարտադիր կերպով նշելով օրենսդրի կողմից սահմանված պայմանագրի էական պայմանները և ելնելով պայմանագրի ազատության, այն է` պայմանագրում իրենց համար օրենքին չհակասող վարքագծի կանոններ սահմանելու համընդհանուր սկզբունքից, պայմանագրի գործողության ողջ ընթացքի համար որոշում են յուրաքանչյուրի ընդհանուր պարտավորությունների կատարման կարգը` մասնավորեցնելով ստանձնած ընդհանուր պարտավորությունները՝ դրանց առանձնահատկությունների հաշվառմամբ: Այսպես, յուրաքանչյուր կողմ պայմանագրով ստանձնում է ընդհանուր պարտավորություն, այն է` կապալառուն պարտավորվում է պայմանագրում սահմանված ժամկետում պատվիրատուի առաջադրանքով կառուցել որոշակի օբյեկտ կամ կատարել շինարարական այլ աշխատանքներ, այդ թվում՝ կառուցվող օբյեկտի հետ անխզելիորեն կապված մոնտաժման, գործարկման, կարգավորիչ և այլ աշխատանքներ, ընդ որում, կապալառուն պարտավոր է այդ աշխատանքներն իրականացնել աշխատանքի ծավալը, բովանդակությունը ու դրան ներկայացվող այլ պահանջները սահմանող ճարտարապետաշինարարական-նախագծային ու նախահաշվային փաստաթղթերին, ինչպես նաև գործող օրենսդրությանը և նորմատիվային պահանջներ սահմանող իրավական ակտերին լիովին համապատասխան, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է կապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, շինարարության համար ժամանակին հատկացնել հողամաս (շինարարական հրապարակ), որի մակերեսը և վիճակը պետք է համապատասխանեն պայմանագրում նշված պայմաններին, իսկ նման պայմանների բացակայության դեպքում՝ ապահովեն աշխատանքները ժամանակին սկսելը, դրանց բնականոն ընթացքն ու նշված ժամկետում ավարտը, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել պայմանավորված գինը (տե՛ս, «ԱՎԱԼՈՆ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՌԱՄԷՕ-ՕՏԵԼ» ՓԲԸ-ի քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/2150/02/12 որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում հավելել, որ նշված էական պայմանների շուրջ օրենքով սահմանված անհրաժեշտ ձևով համաձայնություն ձեռք բերելու դեպքում միայն կարող է հաստատված համարվել այն հանգամանքը, որ կողմերի միջև կնքվել է շինարարական կապալի պայմանագիր: Ընդ որում, նշված հանգամանքները ենթակա են պարզման գործի քննության ընթացքում՝ հիմք ընդունելով գործի քննության բազմակողմանի, օբյեկտիվ և լրիվ քննության պահանջները:

Մասնավորապես` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը:

Իրավահարաբերությունների ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վերը նշված իրավանորմի վերլուծությունից հետևում է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող յուրաքանչյուր փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ փաստել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը՝ հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը (տե՛ս, Ռուզաննա Թորոսյանն ընդդեմ Նվեր Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/1688/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2011 թվականի որոշումը):

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված թիվ Վ-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրի 1.1 կետի համաձայն՝ Ընկերությունը պարտավորվել է ապագայում առուվաճառքի հիմնական պայմանագրով որպես սեփականություն Հարություն Ամիրխանյանին հանձնել, իսկ վերջինս պարտավորվել է ընդունել Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողատարածքների վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երեք թռիչքներով սահմանված 300քմ±5% մակերեսով առևտրային տարածքը: Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրի 1.1 կետի համաձայն՝ Ընկերությունը պարտավորվել է ապագայում առուվաճառքի հիմնական պայմանագրով որպես սեփականություն Հարություն Ամիրխանյանին հանձնել, իսկ վերջինս պարտավորվել է ընդունել Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողատարածքների վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկից, Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երկրորդ հարկում 100քմ±5% մակերեսով գրասենյակային տարածքը: Բանկի, Ընկերության և «ՈւՐՄ» ՍՊԸ-ի միջև 17.12.2014 թվականին կնքված թիվ ՇԳՊ14/439-01 երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) պայմանագրի  համաձայն՝ գրավադրվել են նաև վեճի առարկա հանդիսացող անշարժ գույքերը:

Դիմելով դատարան` Հարություն Ամիրխանյանը պահանջել է ճանաչել իր սեփականության իրավունքը` Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմահարկ բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկի, Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երեք թռիչքներով սահմանված 300քմ±5% տարածքի և Երևանի Վարդանանց փողոցի թիվ 69, 71, 71/4 և 73 հասցեներում գտնվող հողամասի վրա կառուցվող բազմաբնակարան շենքի 1-ին հարկի Երևանի Վարդանանց փողոցին հարող մասից, շենքի հարավային ծայրից՝ երկրորդ հարկում 100քմ±5% տարածքների նկատմամբ և նշված գույքի մասերով անվավեր ճանաչել Ընկերության և Բանկի միջև կնքված գրավի պայմանագիրը (պայմանագրերը):

Դատարանը հայցի բավարարման հիմքում դրել է այն պատճառաբանությունը, որ Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերի ուժով կողմերի միջև ծագել են շինարարական կապալի պայմանագրից բխող իրավահարաբերություններ, քանի որ դրանցով Ընկերությունը, ըստ էության, պարտավորվել է կատարել շինարարական կապալի աշխատանքներ, այն է՝ կառուցել անշարժ գույք, իսկ ստացված արդյունքը սեփականության իրավունքով հանձնել Հարություն Ամիրխանյանին: Բացի այդ, Դատարանը նշել է, որ 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերը չեն կարող դիտարկվել որպես անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրեր, որովհետև պահպանված չի եղել պայմանագիր կնքելու համար սահմանված ձևը, այն է՝ պայմանագրերից ծագող իրավունքները չեն ենթարկվել պետական գրանցման:

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Բանկի վերաքննիչ բողոքը, ըստ էության, հիմնավոր է համարել Դատարանի պատճառաբանությունները:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով սույն գործի փաստերին, անհրաժեշտ է համարում արձանագրել հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 437-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացիները և իրավաբանական անձինք ազատ են պայմանագիր կնքելիս (…): Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` պայմանագրի պայմանները որոշվում են կողմերի հայեցողությամբ (…):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պայմանագրի պայմանները մեկնաբանելիս դատարանը պետք է ելնի նրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից: Պայմանագրի պայմանի տառացի նշանակությունը պարզ չլինելու դեպքում այն սահմանվում է պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ համադրելու միջոցով:  Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե նույն հոդվածի 1-ին կետում պարունակվող կանոնները հնարավորություն չեն տալիս որոշել պայմանագրի բովանդակությունը, ապա պետք է պարզվի կողմերի իրական ընդհանուր կամքը` հաշվի առնելով պայմանագրի նպատակը: Ընդ որում, նկատի են առնվում բոլոր համապատասխան հանգամանքները, ներառյալ` պայմանագրին նախորդող բանակցությունները և թղթակցությունը, կողմերի փոխադարձ հարաբերություններում հաստատված գործելակերպը, գործարար շրջանառության սովորույթները, կողմերի հետագա վարքը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածով նախատեսված պայմանագրի մեկնաբանության  կանոններին: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ վերոնշյալ հոդվածն ամրագրում է պայմանագրի մեկնաբանության երեք կանոն` պայմանագրի մեկնաբանումը` ելնելով դրա բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, պայմանագրի մեկնաբանումը` համադրելով այն պայմանագրի մյուս պայմանների և պայմանագրի ամբողջական իմաստի հետ, և պայմանագրի մեկնաբանումը` կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Ընդ որում, այդ կանոնները կիրառվում են հաջորդաբար (տե´ս, «Կարատ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Էգնա Շին» ՍՊԸ-ի թիվ ՇԴ1/0303/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ զարգացնելով վերը նշված իրավական դիրքորոշումը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ առանձին դեպքերում, գործի փաստական հանգամանքների առանձնահատկություններով պայմանավորված, պայմանագրի որևէ պայմանի մեկնաբանությունն իրականացնելիս չի բացառվում նաև վերը նշված կանոնների միաժամանակյա կիրառումը: Մասնավորապես` իրավակիրառ պրակտիկայում հնարավոր են դեպքեր, երբ պայմանագրի համապատասխան պայմանը թեև դրանում շարադրված բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ հստակ է, սակայն կողմերի կամ կողմի իրական կամքին չի համապատասխանում: Նման իրավիճակում միայն պայմանագրի մեկնաբանման տառացի կանոնը կիրառելով ոչ միայն կարող է սահմանափակվել շահագրգիռ անձի` գործի լրիվ և բազմակողմանի քննության իրավունքը, այլև պայմանագրի մեկնաբանման նպատակը կարող է ընդհանրապես չիրականացվել: Մինչդեռ պայմանագրի մեկնաբանումն ինքնանպատակ գործընթաց չէ և նպատակաուղղված է կողմերի իրական կամքի բացահայտմանը` որպես հիմք ունենալով քաղաքացիական իրավունքի հիմնարար սկզբունքներից մեկը` բարեխղճության սկզբունքը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է նաև, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ առաջանում է կամքի և կամահայտնության համապատասխանությունը պարզելու անհրաժեշտություն, պայմանագրի համապատասխան պայմանի մեկնաբանումը պետք է իրականացնել` հաշվի առնելով հետևյալ առանձնահատկությունները. այն դեպքերում, երբ պայմանագիրը կնքած կողմի կամքը չի համապատասխանում կամահայտնությանը, և պայմանագրի մյուս կողմը գիտեր կամ կարող էր իմանալ այդ մասին, պայմանագրի համապատասխան պայմանի մեկնաբանումը պետք է իրականացվի նաև կողմերի իրական ընդհանուր կամքը պարզելու միջոցով: Մինչդեռ այն դեպքում, երբ պայմանագիրը կնքած կողմի կամքը չի համապատասխանում կամահայտնությանը, և պայմանագրի մյուս կողմը չգիտեր կամ չէր էլ կարող իմանալ այդ մասին (բարեխիղճ կողմ), պայմանագրի մեկնաբանումը պետք է իրականացվի վերը շարադրված ընդհանուր կանոններին համապատասխան (տե՛ս, Սամվել Մարտիրոսյանն ընդդեմ Գեղամ Մելիքսեթյանի թիվ ԵԱՆԴ/0976/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 թվականի որոշումը):

Սույն գործում առկա՝ Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերի բովանդակությունից հետևում է, որ կողմերը, որպես պայմանագրերի առարկա, նախատեսել են ապագայում անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր կնքելու պայմանը, ինչն արտացոլվել է համապատասխան պայմանագրերի 1.1 կետերում: Այսինքն՝ կողմերը, հիմք ընդունելով պայմանագիր կնքելու ազատության, ինչպես նաև պայմանագրի պայմանները սեփական հայեցողությամբ որոշելու սկզբունքները, վերը նշված պայմանագրերով պայման են նախատեսել առ այն, որ ապագայում կնքեն անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր, որն էլ հանդիսացել է նշված պայմանագրերի առարկան: Ընդ որում, հայցվոր կողմը, վկայակոչելով այն հանգամանքը, որ պայմանագրի կողմերն իրականում նպատակ են ունեցել կնքել շինարարական կապալի պայմանագիր և այդ պայմանագրի նկատմամբ ենթակա են կիրառման դրանից բխող իրավահարաբերությունները կարգավորող նորմերը, այդ փաստը հիմնավորող որևէ ապացույց չի ներկայացրել: Ավելին՝ պայմանագրերի բովանդակությունում բացակայում են շինարարական կապալի պայմանագիր կնքելու համար էական պայմանների մասին նշումներ, ինչը ևս փաստում է այն հանգամանքը, որ կողմերի միջև օրենքով սահմանված անհրաժեշտ ձևով համաձայնություն ձեռք չի բերվել շինարարական կապալի էական պայմանների շուրջ:

Ինչ վերաբերում է ստորադաս դատարանների այն պատճառաբանություններին, որ Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերը չեն կարող դիտարկվել որպես անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրեր, որովհետև պահպանված չի եղել նախնական պայմանագիր կնքելու համար սահմանված ձևը, այն է՝ պայմանագրերից ծագող իրավունքները չեն ենթարկվել պետական գրանցման, ապա դրա կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում նշել հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 445-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ նախնական պայմանագրով կողմերը պարտավորվում են ապագայում կնքել գույք հանձնելու, աշխատանքներ կատարելու կամ ծառայություններ մատուցելու մասին պայմանագիր (հիմնական պայմանագիր)` նախնական պայմանագրով նախատեսված պայմաններով:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ նախնական պայմանագիրը կնքվում է հիմնական պայմանագրի համար սահմանված ձևով, իսկ եթե հիմնական պայմանագրի ձևը սահմանված չէ, ապա` գրավոր: Նախնական պայմանագրի ձևի մասին կանոնները չպահպանելն այն դարձնում է առոչինչ: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ նախնական պայմանագիրը պետք է պարունակի պայմաններ, որոնք թույլ են տալիս սահմանել հիմնական պայմանագրի առարկան, ինչպես նաև մյուս էական պայմանները:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համակարգային մեկնաբանությունից հետևում է, որ նախնական պայմանագրով կողմերը պարտավորվում են ապագայում կնքել գույք հանձնելու, աշխատանքներ կատարելու կամ ծառայություններ մատուցելու մասին պայմանագիր: Այսինքն՝ նախնական պայմանագրի առարկան հանդիսանում է ապագայում որոշակի պայմաններով հիմնական պայմանագրի կնքումը:Ընդ որում, նախնական պայմանագիրը պետք է պարունակի պայմաններ, որոնք թույլ են տալիս սահմանել հիմնական պայմանագրի առարկան, ինչպես նաև մյուս էական պայմանները: Միաժամանակ օրենսդիրը սահմանել է այն պայմանը, որին պետք է համապատասխանի նախնական պայմանագրի ձևը: Ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ նախնական պայմանագիրը կնքվում է այն ձևով, ինչ ձևով պետք է կնքվի հիմնական պայմանագիրը, իսկ եթե հիմնական պայմանագրի նկատմամբ որևէ ձև սահմանված չէ՝ ապա գրավոր: Ընդ որում, նման պայմանները չպահպանելն առոչինչ է դարձնում նախնական պայմանագիրը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 561-րդ հոդվածի համաձայն՝ վաճառողը, անշարժ գույքի առուվաճառքի (այսուհետ` անշարժ գույքի վաճառքի) պայմանագրով պարտավորվում է գնորդի սեփականությանը հանձնել հողամաս, շենք, շինություն, բնակարան կամ այլ անշարժ գույք:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 562-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ անշարժ գույքի վաճառքի պայմանագիրը կնքվում է գրավոր` կողմերի ստորագրությամբ մեկ փաստաթուղթ կազմելու միջոցով: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ անշարժ գույքի վաճառքի պայմանագիրը ենթակա է նոտարական վավերացման:

Վերոգրյալ հոդվածների բովանդակությունից հետևում է, որ օրենսդիրն անշարժ գույքի պայմանագրի ձևը հստակորեն սահմանել է, որի համաձայն՝ այն պետք է կնքվի գրավոր և ենթարկվի նոտարական վավերացման: Ընդ որում, միայն այս պայմաններն են վերաբերում պայմանագրի ձևին, և այլ պայմաններ, այդ թվում՝ դրանից բխող իրավունքների պետական գրանցման պայման, օրենսդրի կողմից նախատեսված չէ: Հետևաբար անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագիրը նույնպես պետք է կնքվի գրավոր և ենթարկվի նոտարական վավերացման: Իսկ ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին կետին, որի համաձայն՝ անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը և այլ գույքային իրավունքները, այդ իրավունքների սահմանափակումները, դրանց ծագումը, փոխանցումն ու դադարումը ենթակա են պետական գրանցման, ապա դրա կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ այն չի վերաբերում պայմանագրի ձևին, այլ օրենսդիրը որոշել է այն պահը (պետական գրանցում), որից հետո ճանաչվում են անշարժ գույքի նկատմամբ ծագած իրավունքները: Այսինքն՝ այդ պահանջը վերաբերում է միայն անշարժ գույքի նկատմամբ ծագած իրավունքները գրանցելուն և չպետք է մեկնաբանվի որպես պայմանագրի ձևին վերաբերող պայման:

Սույն պարագայում Ընկերության և Հարություն Ամիրխանյանի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերը կնքվել են գրավոր և ենթարկվել են նոտարական վավերացման Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտարի կողմից և գրանցվել սեղանամատյանում՝ համապատասխանաբար 5651 և 5652 համարների ներքո: Վերոգրյալից հետևում է, որ կողմերը պահպանել են նախնական պայմանագրի ձևին վերաբերող կանոնները, հետևաբար հերքվում է ստորադաս դատարանների այն պատճառաբանությունը, որ Ընկերությունը և Հարություն Ամիրխանյանը խախտել են նախնական պայմանագրի ձևին վերաբերող պայմանները:

Նման պայմաններում Դատարանը, չիրականացնելով բազմակողմանի և լրիվ քննություն, եկել է սխալ եզրահանգման կողմերի միջև 13.08.2009 թվականին կնքված  թիվ Վ-1 և թիվ Վ-1-1 անշարժ գույքի առուվաճառքի նախնական պայմանագրերի բնույթի և ձևի մասին, որպիսի հանգամանքն անտեսվել է նաև Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով լրիվ, բազմակողմանի և օբյեկտիվ քննություն չի իրականացվել, ուստի առկա է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն՝ կողմերի միջև ծագած իրավահարաբերությունները ճիշտ որակելու համար:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոնշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` սույն վճռաբեկ բողոքի ներկայացման և վարույթ ընդունման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ կետերի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն: Գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վկաներին, փորձագետներին, մասնագետներին և թարգմանիչներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ) գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում: 

 Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության  օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը