3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Սնանկ ճանաչված Ա/Ձ Սիմելա Կեռասովայի սնանկության հատուկ հաշվին մուտքագրվել է 1.616.739 ՀՀ դրամ (անվիճելի փաստ).

2) Ա/Ձ Սիմելա Կեռասովայի սնանկության գործով կառավարիչ Շաքե Ղազարյանի կողմից հաստատված և 30.06.2017 թվականին Դատարան ներկայացված «Սնանկության գործով բաշխման ծրագրի» համաձայն` Ա/Ձ Սիմելա Կեռասովայի սնանկության գործով կառավարիչ Շաքե Ղազարյանի վարձատրության գումարը հաշվարկվել է որպես պարտապանի գույքի իրացումից ստացված 1.616.739 ՀՀ դրամի 10% (161.673 ՀՀ դրամ), իսկ պարտատիրոջ չապահովված պահանջի բավարարման չափը կազմել է 1.330.945 ՀՀ դրամ (Հավելված, հատոր  1-ին, գ.թ. 14-20):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «ա» կետի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար,

2) ստորադաս դատարանների կողմից «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի  3-րդ մասի խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք սնանկության գործով կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված միջանկյալ բաշխման ծրագրով կառավարչի վարձատրությունը հաշվարկելիս հիմք է ընդունվում պարտապանի գույքի վաճառքից և (կամ) ակտիվների հավաքագրումից առաջացած միջոցների ամբողջ գումարը, թե՞ պարտատերերի պահանջների բավարարմանն ուղղված չափը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կառավարչի վարձատրությունը կատարվում է պարտապանի դրամական միջոցներից, պարտապանի, երրորդ անձանց գույքի վաճառքից (օտարումից) կամ ակտիվների (այդ թվում` դեբիտորական պարտքերի) հավաքագրումից գոյացած միջոցներից, չներառելով իրացումից ստացված անուղղակի հարկերի գումարը: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի «ա» կետի համաձայն՝ կառավարչի վարձատրությունը սահմանվում է դատարանի որոշմամբ, պարտատերերի պահանջների բավարարման չափի հետևյալ տոկոսադրույքներով` մինչև 25 միլիոն դրամ` 10 տոկոս: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ եթե պարտապանը չունի գույք, կամ նրա գույքի արժեքը պակաս է նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից, ապա սնանկության գործի ավարտից հետո` մեկամսյա ժամկետում, կառավարչին վճարվում է փոխհատուցում` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից` նվազագույն աշխատավարձի երեսնապատիկի չափով:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածով սահմանվում է պարտատերերի կողմից իրենց պահանջները դատարան ներկայացնելու և պահանջները հաստատելու կարգը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պարտապանի գույքի վաճառքից (օտարումից) ստացված (փոխհատուցված) միջոցները բաշխվում են նույն օրենքով սահմանված հերթականությամբ` կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված (չառարկված) միջանկյալ բաշխման ծրագրին համապատասխան: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ պարտապանի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքի իրացումից ստացված միջոցներից արտահերթ վճարվում են գույքի պահպանման և փոխանցման հետ կապված ծախսերը, ինչպես նաև կառավարչի վարձատրությունը: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ եթե պարտատերը (պարտատերերը) բաշխման ծրագրի օրինակն ստանալու կամ հայտարարությունը հրապարակելուց հետո` 7 օրվա ընթացքում, բաշխման ծրագրի վերաբերյալ գրավոր առարկություն է ներկայացնում դատարան, ապա դատավորն առարկությունն ստանալուց հետո` յոթ օրվա ընթացքում, հրավիրում է դատական նիստ, որի տեղի և ժամանակի մասին կառավարչին, պարտապանին և պարտատերերին ծանուցում է իրավաբանական անձանց պետական գրանցման մասին տվյալներ հրապարակող մամուլում` նիստից առնվազն երեք օր առաջ տրվող հայտարարությամբ կամ ծանուցագիր ուղարկելու միջոցով: Նույն հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ առարկությունների քննարկման արդյունքում դատարանը որոշում է կայացնում կառավարչի ներկայացրած միջանկյալ բաշխման ծրագիրն անփոփոխ թողնելու, փոփոխելու կամ մերժելու վերաբերյալ:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` պարտատերերի չապահովված պահանջները բավարարվում են հետևյալ հերթականությամբ` կառավարչի վարձատրությունը և վարչական ծախսերը, այդ թվում…:

Վերը նշված հոդվածների համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ պարտապանի գույքի վաճառքից ստացված միջոցները բաշխվում են համապատասխան հերթականությամբ` կառավարչի կողմից հաստատված և պարտատերերի կողմից ընդունված միջանկյալ բաշխման ծրագրին համապատասխան: Ընդ որում, չապահովված պահանջների բավարարման հերթականության մեջ առաջնահերթության կարգով բավարարվում է կառավարչի վարձատրությունը և վարչական ծախսերը, իսկ պարտապանի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքի իրացումից ստացված միջոցներից արտահերթ վճարվում են գույքի պահպանման և փոխանցման հետ կապված ծախսերը, ինչպես նաև կառավարչի վարձատրությունը:

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը սնանկության վարույթում պարտապանի գույքի և այլ ակտիվների իրացման արդյունքում դրամական բավարարում ստանալու իրավունք ունեցող անձանց մասով օգտագործել է «ծախս», «վարձատրություն», «պահանջի բավարարում» եզրույթները: Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ տարբեր է նաև այդ անձանց կարգավիճակը սնանկության վարույթում: Գրանցված պահանջատերը սնանկ ճանաչված պարտապանից պահանջի բավարարում է ստանում դատարանի կողմից այդպիսի պահանջը ճանաչելու և համապատասխան հերթում գրանցման փաստով, իսկ սնանկության կառավարչի կատարած ծախսերը, այդ թվում նաև` իր կողմից կնքված աշխատանքային պայմանագրերով աշխատողներին տրվող աշխատավարձերը վճարվում են «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով կառավարչին տրված լիազորությունների իրականացման արդյունքում: Արդյունքում սնանկության վարույթում առաջանում է հավաքագրված գումարների ծախսման 2 հիմնական ուղղություն՝

ա) սնանկության վարույթի իրականացման համար անհրաժեշտ ծախսերը (այդ թվում` կառավարչի վարձատրությունը),

բ) գրանցված պահանջատերերի պահանջների բավարարումը:

Այսինքն՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կառավարչի վարձատրությունը չի համարվում գրանցված պարտատիրոջ պահանջ: Նշված հետևությունը հիմնավորվում է նաև հետևյալ փաստարկներով: Այսպես, նախևառաջ, ի տարբերություն պարտատերերի պահանջների, որոնց բավարարման համար անհրաժեշտ է հատուկ ընթացակարգ, անգամ հնարավոր է, որ պարտատիրոջ պահանջը չհաստատվի կամ չբավարարվի, կառավարչի վարձատրության համար հատուկ ընթացակարգ չի պահանջվում: Կառավարիչը ստանում է իր կատարած աշխատանքի, իր իրականացրած լիազորությունների համար հատուցում: Ընդ որում, օրենսդիրն անգամ նախատեսել է, որ եթե կառավարիչն իրականացնում է իր լիազորությունները, սակայն պարտապանը գույք չունի, կամ նրա գույքի արժեքը պակաս է նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից, կառավարչին փոխհատուցում տրամադրվում է ՀՀ պետական բյուջեից: Հետևաբար կառավարիչը վարձատրվում է իր կատարած աշխատանքի համար, որը չի կարող նույնացվել պարտատիրոջ պահանջների հետ, որոնք, որպես կանոն, ծագում են նախքան պարտապանին սնանկ ճանաչելը, անգամ պայմանավորում են պարտապանի սնանկության հատկանիշների առաջացումը: Բացի այդ, կառավարչի վարձատրությունը թեև ներառված է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասով թվարկված պարտատերերի չապահովված պահանջների շարքում, սակայն նույն հոդվածի վերլուծությունից ակնհայտ է, որ օրենսդիրը տարբերակել է կառավարչի վարձատրությունը պարտատերերի պահանջներից՝ ներառելով վարչական ծախսերի հետ մեկ հերթում: Կառավարչի վարձատրությունը պարտատերերի պահանջներից տարբերակելու և կատարված ծախսերի հետ որոշակիորեն հավասարեցնելու՝ օրենսդրի տրամաբանության մասին են վկայում նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի այլ նորմեր (օրինակ, նույն օրենքի  39-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «բ» կետը, 58-րդ հոդվածի «բ» կետը, 80-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և այլն):

Այսպիսով, վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ կառավարչի վարձատրությունը չի նույնանում պարտատերերի պահանջների հետ: «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը սնանկության կառավարչի վարձատրությունը պայմանավորել է պարտատերերի պահանջների բավարարման չափով: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ դրանով օրենսդիրը հետապնդել է նաև սնանկության վարույթի արդյունավետության, այն է` պահանջատերերի պահանջների հնարավորինս առավել չափով արագ բավարարման նպատակ, որը սնանկության վարույթի արդյունավետության հիմնական չափանիշն է: Այլ կերպ ասած` որպես կառավարչի վարձատրության հիմք սահմանելով պարտատերերի պահանջների բավարարման չափը՝ օրենսդիրը նպատակ ունի խրախուսելու կառավարչին՝ ձեռնարկել բոլոր հնարավոր միջոցառումները՝ ապահովելու հնարավորինս ավելի մեծ ծավալով պարտատերերի պահանջների բավարարում: Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ կառավարչի վարձատրությունը պետք է հաշվել միայն պահանջների ցուցակում գրանցված պարտատերերի պահանջների բավարարվող չափի նկատմամբ՝ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսադրույքներով: Այլ կանխավարկածի դեպքում, այն է՝ թույլ տալով կառավարչի վարձատրության հաշվարկի հիմքում ներառել նաև վարչական և այլ ծախսերը, այդ թվում նաև` իր հաշվարկված վարձատրությունը, կստացվի այնպիսի մի իրավիճակ, երբ կառավարչի վարձատրության հիմքը կապված է ոչ թե դատարանի կողմից հաստատված պահանջների ցուցակի, այլ` իր կողմից կատարվող ծախսերի և այլ վճարների չափից: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սնանկության կառավարչի վարձատրության չափը չի կարող դիտվել որպես պահանջի բավարարում, և այդ գումարի նկատմամբ համապատասխան տոկոսադրույքների չափերով կառավարչին կրկին վարձատրություն հաշվարկվել, այլապես կառավարիչը հավաքագրված գումարների բաշխման դեպքում կարող է դիտվել ինչպես պարտատեր և օգտվել պարտատերերի համար սահմանված իրավունքներից, այնպես էլ վարձատրվել իր կողմից կատարված աշխատանքների դիմաց: Տվյալ դեպքում կստացվի, որ կառավարիչն իր վարձատրության գումարից ևս ստանում է վարձատրության գումար այն դեպքում, երբ ՀՀ օրենսդրությունը նման կարգավորում չի նախատեսել, և դրա կիրառումը հակասում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին:

Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 3-րդ մասի «ա» կետի դեպքում հաշվարկը պետք է որոշել հետևյալ բանաձևով ՝

ՄՀ = ՎԾ+ՊԳ+ԿՎ

Որտեղ «ՄՀ»-ն պարտապանի դրամական միջոցների, պարտապանի և երրորդ անձանց գույքի վաճառքից կամ ակտիվների հավաքագրումից ստացված միջոցների հանրագումարն է,

«ՎԾ»-ն` համապատասխան վարչական ծախսերը,

«ՊԳ»-ն` պարտատերերի պահանջների բավարարմանն ուղղվելիք գումարի չափը,

«ԿՎ»-ն` կառավարչի վարձատրության չափը, որի բանաձևն է`

ԿՎ = ՊԳ x 10%