ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում  Քաղաքացիական գործ թիվ ՇԴ/0743/02/12	Քաղաքացիական գործ թիվ ՇԴ/0743/02/12 2014 թ.
Նախագահող դատավոր՝  Տ. Նազարյան

Դատավորներ՝	Կ. Հակոբյան
	Ի. Վարդանյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

 2014 թվականի հուլիսի 18-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09.10.2013 թվականի որոշման դեմ` ըստ ՀՀ գլխավոր դատախազության (այսուհետ` Դատախազություն) հայցի ընդդեմ Արտյոմ Գևորգյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի՝ վնասը հատուցելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Դատախազությունը պահանջել է Արտյոմ Գևորգյանից բռնագանձել 3.479.665 ՀՀ դրամ` որպես պետությանը պատճառված վնաս:

ՀՀ Շիրակի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Լ. Խաչատրյան) (այսուհետ` Դատարան) 12.06.2013 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 09.10.2013 թվականի որոշմամբ Դատախազության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 12.06.2013 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ և 1058-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի 13-րդ կետը և «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում և փոփոխություն կատարելու մասին» 2011 թվականի մայիսի 23-ի թիվ ՀՕ-145-Ն ՀՀ օրենքը, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ և 53-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի իրականացրել գործում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն ու անտեսել է, որ Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 04.06.2012 թվականի վճռով «Ար Ար Մեդիա» ՍՊԸ-ն (այսուհետ` Ընկերություն), որի տնօրենն է հանդիսացել Արտյոմ Գևորգյանը, ճանաչվել է սնանկ, ինչը վկայում է, որ այդ Ընկերությունից գումար բռնագանձելու վերաբերյալ դատական ակտը չի կատարվել, իսկ քաղաքացիական գործում բացակայում է որևէ թույլատրելի կամ վերաբերելի ապացույց այն մասին, որ որևէ իրավաչափ եղանակով նշված գումարը մուծվել է:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի` Արտյոմ Գևորգյանը պետք է ապացուցեր, որ վնասն իր մեղքով չի պատճառվել, մինչդեռ իր մեղքի բացակայությունը հիմնավորելու համար որևէ ապացույց Դատարան չի ներկայացրել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև Արտյոմ Գևորգյանի ոչ օրինաչափ վարքագծի և պետությանը պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայությունը հաստատելու նպատակով իր կողմից Դատարան ներկայացված վերաբերելի ապացույցները` փորձագետի եզրակացությունը, քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշումն Արտյոմ Գևորգյանի կողմից չբողոքարկելու փաստը: Ընդ որում, դրանցից առաջինը Դատարան է ներկայացվել ոչ թե հանցագործության կատարման մեջ Արտյոմ Գևորգյանի մեղքն ապացուցելու համար, այլ պատճառված վնասի գումարային չափը հիմնավորելու նպատակով:

Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09.10.2013 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը բավարարել:

 3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային Բյուրո» ՊՈԱԿ-ի փորձագետի 10.05.2012 թվականի թիվ 11-2951 եզրակացության համաձայն` փորձագետը եկել է հետևության, որ փորձաքննությամբ կատարված վերլուծությունից և հաշվարկներից երևում է, որ Ընկերությունը հետազոտվող ժամանակաշրջանի դրությամբ` տույժերով հանդերձ, ինչպես ըստ առանձին հարկատեսակների գծով վարվող անձնական հաշվի քարտերի` 3.479.665 ՀՀ դրամի, այնպես էլ փորձաքննությամբ կատարված ճշգրտումներով հաշվարկված 1.175.158 ՀՀ դրամ պետական բյուջեի նկատմամբ իր պարտավորությունները կարող էր մարել ամբողջությամբ, քանի որ հետազոտվող ժամանակաշրջանի դրությամբ Ընկերության զուտ ակտիվների մնացորդը կազմում է 9.051.658 ՀՀ դրամ, որը գերազանցում է պետական բյուջեի հանդեպ ունեցած պարտավորությունները (հատոր 1-ին, գ.թ. 5-16).

2) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հետաքննության վարչության 1-ին բաժնի հետաքննիչ Վ. Ավետիսյանը, պարզելով նաև, որ Արտյոմ Գևորգյանը զուտ հաշվապահական և տնտեսագիտական տեսանկյունից հնարավորություն է ունեցել կատարելու 3.479.665 ՀՀ դրամի չափով պետական բյուջեի հանդեպ ունեցած հարկային պարտավորությունները, վերջինիս արարքն իր մեջ պարունակում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 193-րդ հոդվածով (Կանխամտածված սնանկությունը) նախատեսված հանցագործության հատկանիշներ, արարքը կատարվել է 2005-2008 թվականների ընթացքում, նրա նկատմամբ կիրառել է «Համաներում հայտարարելու մասին» ՀՀ Ազգային ժողովի 2009 թվականի հունիսի 19-ի որոշումը և 18.07.2012 թվականին որոշում է կայացրել Ընկերության տնօրեն Արտյոմ Գևորգյանի վերաբերյալ նախապատրաստված նյութերով քրեական գործի հարուցումը մերժելու, համաներման ակտի ընդունման կապակցությամբ նրա նկատմամբ քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 17,18).

3) Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը թիվ ԵԱՔԴ/0014/04/11 սնանկության գործով 04.06.2012 թվականին վճիռ է կայացրել Ընկերությանը սնանկ ճանաչելու մասին: Նշված վճիռը չի բողոքարկվել և մտել է օրինական ուժի մեջ (հատոր 1-ին, գ.թ. 131,132):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելը բխում է օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման գործառույթից և գտնում, որ սույն գործով արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն ունեն նմանատիպ գործերով միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ տնտեսվարող սուբյեկտին սնանկ ճանաչելու դիմում ներկայացնելու միջոցով պետության գույքային շահերի պաշտպանության և կանխամտածված սնանկության հետևանքով պետությանը պատճառված վնասի հատուցման իրավահարաբերությունների առանձնահատկություններին:

1. «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության և համայնքի բյուջեների նկատմամբ դրամային պարտավորություններով (այդ թվում` հարկերի, տուրքերի, պարտադիր այլ վճարումների գծով) համապատասխան իրավասու պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինները պարտապանին սնանկ ճանաչելու նույն օրենքի 3-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի առկայության դեպքում պարտավոր են պարտապանին սնանկ ճանաչելու պահանջով դիմել դատարան հետևյալ դեպքերում և ժամկետներում`

ա) լիազորված պետական համապատասխան մարմինը` հարկերի, տուրքերի, մաքսատուրքերի, այլ պարտադիր վճարումների կամ վարչարարությունից ծագած տուգանքների գծով վճարումն ուշացնելու դեպքում պարտավորության հայտնաբերման պահին հաջորդող 6 ամսվա ընթացքում.

բ) համայնքի ղեկավարը` տեղական տուրքերի կամ պարտադիր վճարումների, ինչպես նաև համայնքի այլ դրամային պահանջներով պարտավորությունների կատարումն ուշացնելու դեպքում` պարտավորության հայտնաբերման պահին հաջորդող 6 ամսվա ընթացքում:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածի 1-ին մասում նշված պետական մարմինների սահմանված ժամկետում սնանկության դիմում չներկայացնելու դեպքում դրանք ներկայացնում են դատախազության մարմինները` նույն օրենքով սահմանված կարգով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ առկա է տվյալ անձին սնանկ ճանաչելու դիմում ներկայացնելուց ձեռնպահ մնալու մասին կառավարության որոշումը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ պարտապանը` դատարանի վճռով կարող է սնանկ ճանաչվել հարկադրված սնանկության դիմումի վրա` եթե թույլ է տվել օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող անվիճելի վճարային պարտավորությունների 60-օրյա կամ ավելի ժամկետով կետանց, և վճռի կայացման պահին նշված կետանցը շարունակվում է (փաստացի անվճարունակություն): Վճարային պարտավորությունն անվիճելի է, եթե պարտապանը չի առարկում դրա դեմ, կամ եթե առարկում է հիշյալ պարտավորության դեմ, սակայն`

ա) վճարային պարտավորությունը ճանաչված է օրինական ուժի մեջ մտած վճռով կամ դատավճռով, և բացակայում է հաշվանցի հնարավորությունը,

բ) պահանջը հիմնված է գրավոր գործարքի վրա, և պարտապանը չի ապացուցում, որ տվյալ պահանջի դեմ առարկելու բավարար հիմքեր ունի (ներառյալ` պահանջի հաշվանցը),

գ) պահանջը բխում է օրենքով սահմանված հարկեր, տուրքեր կամ պարտադիր այլ վճարներ վճարելու պարտապանի պարտավորությունից, և պարտապանը չի ապացուցում, որ տվյալ պահանջի դեմ առարկելու բավարար հիմքեր ունի (ներառյալ` պահանջի հաշվանցը),

դ) պահանջի չվիճարկվող մասը գերազանցում է օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենքի 6-րդ հոդվածում նշված պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավասու պաշտոնատար անձինք նույն հոդվածում նախատեսված դեպքերում և ժամկետում պարտապանին սնանկ ճանաչելու դիմում չներկայացնելու դեպքում անձնական գույքային պատասխանատվություն են կրում դրա հետևանքով` համապատասխանաբար Հայաստանի Հանրապետությանը և համայնքին պատճառված վնասի համար:

Վերը նշված իրավական նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Հայաստանի Հանրապետության և համայնքի բյուջեների նկատմամբ դրամային պարտավորություններով օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող անվիճելի վճարային պարտավորությունների 60-օրյա կամ ավելի ժամկետով կետանց թույլ տալու, և նշված կետանցը շարունակվելու դեպքում («Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածով սահմանված հիմքերի առկայության դեպքում) որպես Հայաստանի Հանրապետության կամ համայնքի գույքային շահերի պաշտպանության առաջնային միջոց օրենսդիրը նախատեսել է տնտեսվարող սուբյեկտին սնանկ ճանաչելու դիմում ներկայացնելը:

Օրենքով սահմանված դեպքերում և ժամկետներում տնտեսվարող սուբյեկտին սնանկ ճանաչելու դիմում ներկայացնելու՝ որպես պետության գույքային շահերի պաշտպանության միջոցի առաջնայնությունը հիմնավորվում է այն հանգամանքով, որ տնտեսվարող սուբյեկտին սնանկ ճանաչելու դիմում ներկայացնելը, իրավասու պետական համապատասխան մարմնի կամ համայնքի ղեկավարի պարտականությունն է, որը չկատարելու դեպքում այդ պարտականությունը պետք է կատարի դատախազությունը, և որը չկատարելու համար նշված մարմինների իրավասու պաշտոնատար անձինք անձնական գույքային պատասխանատվություն են կրում դրա հետևանքով պետությանը պատճառված վնասի համար:

2. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 193-րդ հոդվածի համաձայն՝ կանխամտածված սնանկությունը պարտապանի հիմնադիրների (մասնակիցների) կամ նրան՝ կատարման համար պարտադիր ցուցումներ տալու կամ նրա որոշումները կանխորոշելու հնարավորություն ունեցող այլ անձանց, այդ թվում՝ պարտապանի ղեկավարի, հավասարապես՝ նաև անհատ ձեռնարկատիրոջ կողմից անվճարունակության հատկանիշների կանխամտածված ստեղծումն է կամ դրանց չափի ավելացումը սեփական կամ այլ անձանց շահերից ելնելով, եթե պարտապանին կամ պարտատերերին պատճառվել է խոշոր վնաս:

Քաղաքացիաիրավական առումով կանխամտածված սնանկության հետ կապված իրավահարաբերությունների հիմնական կարգավորումը տրված է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքում:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն՝ եթե պարտապանը սնանկ է ճանաչվել պարտապանի կանոնադրական (բաժնեհավաք, փայահավաք) կապիտալին տիրապետող կամ նրան կատարման համար պարտադիր ցուցումներ տալու կամ նրա որոշումները կանխորոշելու հնարավորություն ունեցող այլ անձանց, այդ թվում` պարտապանի ղեկավարի մեղքով (ուղղակի կամ անուղղակի գործողություններով պարտապանի գործունեությունն ուղղորդելը և այլն (կանխամտածված սնանկություն), ապա պարտապան իրավաբանական անձի հիմնադիրները (մասնակիցները) կամ այդ անձինք կրում են համապարտ պատասխանատվություն պարտապանի պարտավորություններով` վերջինիս գույքի անբավարարության դեպքում:

Նշված նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ կանխամտածված սնանկության դեպքում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածում նշված սուբյեկտները, այդ թվում՝ պարտապան իրավաբանական անձի ղեկավարը կարող են պարտապանի պարտավորություններով համապարտ պատասխանատվություն կրել միայն այն դեպքում, երբ պարտապանի գույքն անբավարար է պարտավորությունները կատարելու համար, ինչը, բնականաբար, կարող է բացահայտվել միայն սնանկության վարույթում սնանկության գործով կառավարչի՝ օրենքով նախատեսված գործողությունների իրականացման արդյունքում:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ կանխամտածված սնանկության դեպքում պահանջատերերի պահանջների բավարարման և օրինական շահերի պաշտպանության հետ կապված սուբյեկտիվ իրավունքների իրացումն օրենսդիրը նախատեսել է միայն սնանկության վարույթի շրջանակներում, քանի որ միայն սնանկության վարույթի շրջանակներում հնարավոր կլինի պարտապանի գույքի անբավարարության դեպքում բոլոր պահանջատերերին համամասնորեն բավարարում տալը:

Հենց այդ նպատակին է ուղղված կանխամտածված սնանկության գործերով սնանկ ճանաչված պարտապանի գույքի անբավարարության դեպքում օրենքով նախատեսված որոշակի անձանց համար համապարտ պատասխանատվության նախատեսումը:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված սուբյեկտները պարտապանի նկատմամբ պահանջի առկայության դեպքում ինքնին չեն դառնում պարտապան, հետևաբար նաև՝ պարտավորության կողմ՝ սնանկության վարույթում գրանցված պահանջներով, այլ վերջիններիս՝ պարտապանի պարտավորությունների համար համապարտ պատասխանատվությունը ծագում է միայն այն դեպքում, երբ սնանկության վարույթում արձանագրվում է պարտավորությունը կատարելու համար պարտապանի գույքի անբավարարությունը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի վերլուծության՝ վերը նշված եզրահանգումների արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ թեև օրենսդիրը հստակ չի սահմանել, թե ով կարող է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքում ներկայացնել համապարտ պատասխանատվության պահանջը, այնուամենայնիվ, այդպիսի պահանջ սնանկության գործի շրջանակներում կարող է ներկայացնել միայն սնանկության գործով կառավարիչը:

Այսպես, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված սուբյեկտների համապարտ պատասխանատվությունն օրենսդիրը կապել է բացառապես սնանկության գործով կառավարչի կողմից սնանկության վարույթի ընթացակարգերով սահմանված կարգով կատարված պարտապանի գույքի անբավարարության փաստի արձանագրման հետ, որից հետո պահանջատերերից յուրաքանչյուրի կողմից քաղաքացիական հայցի հարուցումը, հաշվի առնելով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի իրավակարգավորումները, անվիճելիորեն կվատթարացնի մյուս պահանջատերերի վիճակը և անհավասար պայմաններ կստեղծի նրանց համար, իսկ բոլոր պահանջատերերի կողմից նման հայցի հարուցումը կխաթարի սնանկության վարույթի իրականացումը՝ անհնարին դարձնելով օրենքով սնանկության գործով կառավարչի վրա դրված պահանջատերերի պահանջների համաչափ բավարարման առաքելությունը:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքում նույն հոդվածով նշված սուբյեկտների նկատմամբ համապարտ պատասխանատվության հիմքով գումարի բռնագանձման պահանջ կարող է ներկայացվել սնանկության վարույթի շրջանակներում և միայն սնանկության գործով կառավարչի կողմից: Այլ է հարցը, որ նման պահանջի ներկայացման նախաձեռնողը կարող են լինել ինչպես կառավարիչը, այնպես էլ պահանջատերերը (պարտատերերի խորհուրդը, որը ներկայացնում է պարտատերերի շահերը և նույն օրենքով սահմանված կարգով վերահսկողություն է իրականացնում կառավարչի գործունեության նկատմամբ):

Վճռաբեկ դատարանը բազմիցս անդրադարձել է վնաս պատճառելու հետևանքով հարաբերությունների ծագման համար անհրաժեշտ պայմանների առկայության հարցին: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 10-րդ կետի, 17-րդ հոդվածի 1-ին կետի և 1058-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունից հետևում է, որ վնասի հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների, վնասների և ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի ու պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը (տե´ս, օրինակ` Նատալյա Հակոբյանն ընդդեմ Վարդան Հայրապետյանի թիվ ՀՔԴ3/0016/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը):

Զարգացնելով նշված իրավական դիրքորոշումը` մեկ այլ որոշման շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ պատճառված վնասի հատուցմանը վերաբերող գործերով դատարանները պետք է առանձնակի ուշադրություն դարձնեն ապացուցման առարկայի ճիշտ որոշմանը: Մասնավորապես, դատարանները նախ և առաջ պետք է որոշեն այն իրավաբանական փաստերի շրջանակը, որոնք էական նշանակություն ունեն քաղաքացիական գործի լուծման համար և ենթակա են պարզման գործի քննության ընթացքում: Իրավաբանական նշանակություն ունեցող հենց այդ փաստերի համակցությունն էլ կկազմի ապացուցման առարկան: Ապացուցման առարկան որոշելուց հետո միայն դատարանները, գնահատելով գործով ձեռք բերված ապացույցները, որոշում են ապացուցման առարկան կազմող իրավաբանական փաստերի հաստատվելը կամ ժխտվելը և դրանից հետո միայն որոշում հայցը բավարարելու կամ մերժելու հարցը: Վնասի հատուցման գործերով փաստերի իրավաբանական նշանակություն ունենալու հարցը լուծելիս դատարանները պետք է ղեկավարվեն տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող նյութական, ինչպես նաև դատավարական իրավունքի նորմերով, որոնցում նշված են տվյալ իրավահարաբերությունը և կողմերի իրավունքներն ու պարտականությունները պայմանավորող իրավաբանական փաստերը: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 1058-րդ հոդվածի 1-ին կետի կանոնակարգումներից հետևում է, որ նմանատիպ գործերով ապացուցման առարկան են կազմում իրավաբանական նշանակություն ունեցող հետևյալ փաստերը.

-ոչ օրինաչափ վարքագիծը (գործողություն կամ անգործություն),

-վնաս պատճառող անձի առկայությունը,

-պատճառված վնասի առկայությունը,

-վնաս պատճառող անձի մեղքի առկայությունը,

-պատճառահետևանքային կապը ոչ օրինաչափ գործողության կամ անգործության և պատճառված վնասի միջև (տե′ս, ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ Վալենտինա Մկրտչյանի թիվ ԵԿԴ/3058/02/11 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ տնտեսվարող սուբյեկտի տնօրենի դեմ ներկայացվել է վնասի հատուցման պահանջ և որպես վնասի պարտավորության ծագման իրավական հիմք վկայակոչվել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածը, դատարանները նմանատիպ փաստական և իրավական հանգամանքներ ունեցող գործերով պետք է առաջնահերթ պարզեն հետևյալ փաստերը`

-պարտապան իրավաբանական անձի վերաբերյալ սնանկության գործ հարուցված է, թե ոչ.

-եթե այո` տվյալ սնանկության գործով և՞ս ներկայացված է համապատասխան պահանջը.

-արդյո՞ք պատասխանողները հանդիսանում են «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի իմաստով սուբյեկտ.

-արդյո՞ք սնանկության վարույթի շրջանակներում արձանագրվել է պարտապան իրավաբանական անձի գույքի անբավարարությունը:

Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերոնշյալ փաստերի ապացուցման բեռը և դրանից բխող բացասական հետևանքները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին և 6-րդ կետերի համաձայն, կրում է հայցվոր կողմը:

Սույն վեճի նկատմամբ վերոնշյալ մեկնաբանությունների կիրառումը.

Սույն գործով Դատարանը հայցը մերժել է նաև գործի քննության համար էական նշանակություն ունեցող այն փաստը նշելով, որ Ընկերությունը Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 04.06.2012 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0014/04/11 վճռով ճանաչվել է սնանկ, և վճիռը մտել է օրինական ուժի մեջ: Դատարանը, վկայակոչելով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածը, արձանագրել է, որ հայցվորը որևէ հիմնավոր ապացույց չի ներկայացրել այն մասին, որ սպառվել են նշված գումարը պարտապան Ընկերությունից բռնագանձելու ուղղությամբ ձեռնարկված բոլոր միջոցները:

Վերաքննիչ դատարանը, վերաքննիչ բողոքը մերժելով և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, պատճառաբանել է, որ հայցվորի ներկայացրած ապացույցներով չի հիմնավորվել պատասխանողի ոչ օրինաչափ գործողությունները, որպիսի ապացուցման բեռը, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 4-րդ և 6-րդ կետերի, կրում է հայցվոր կողմը։

Վերը շարադրված վերլուծությունների համատեքստում անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով Դատախազությունը, իր հայցապահանջի հիմքում դնելով այն հանգամանքը, որ Ընկերության ունեցած հարկային պարտավորությունները կանխամտածված չկատարելու հետևանքով Ընկերության տնօրեն Արտյոմ Գևորգյանը պետությանը պատճառել է 3.479.665 ՀՀ դրամի չափով վնաս, պահանջել է նրանից բռնագանձել այդ գումարը:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Արտյոմ Գևորգյանն Ընկերության տնօրենն է. Ընկերության` պետական բյուջեի նկատմամբ չկատարված հարկային պարտավորությունները կազմում են 3.479.665 ՀՀ դրամ: Արտյոմ Գևորգյանը զուտ հաշվապահական և տնտեսագիտական տեսանկյունից հնարավորություն է ունեցել կատարելու 3.479.665 ՀՀ դրամի չափով պետական բյուջեի հանդեպ ունեցած հարկային պարտավորությունները, սակայն չի կատարել, և վերջինիս արարքն իր մեջ պարունակում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 193-րդ հոդվածով (Կանխամտածված սնանկությունը) նախատեսված հանցագործության հատկանիշներ: Ընկերությունը Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 04.06.2012 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0014/04/11 օրինական ուժի մեջ մտած վճռով ճանաչվել է սնանկ:

Վերը շարադրված փաստերը գնահատելով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի իրավակարգավորման համատեքստում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով թեև հիմնավորվում են սնանկության վարույթի առկայության և Ընկերության` «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի իմաստով սուբյեկտ հանդիսանալու փաստերը, սակայն գործում առկա չէ որևէ ապացույց առ այն, որ թիվ ԵԱՔԴ/0014/04/11 սնանկության գործով վարույթն ավարտվել է, և այդ վարույթի շրջանակներում արձանագրվել է պարտավորությունները կատարելու համար Ընկերության գույքի անբավարար լինելու փաստը, մինչդեռ սնանկության վարույթում կանխամտածված սնանկության հատկանիշների առկայության պայմաններում միայն գույքի անբավարար լինելու դեպքում կարող է Ընկերության տնօրենի՝ որպես «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով նախատեսված սուբյեկտի դեմ ներկայացվել Ընկերության պարտավորությունները համապարտության կարգով կատարելու պահանջ:

Նման պարագայում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ քանի դեռ սպառված չեն Ընկերության գույքից բավարարում ստանալու հնարավորությունները, չի կարող ծագել վերջինիս ղեկավարի` Ընկերության պարտավորությունների համար համապարտ պատասխանատվություն կրելու պարտականությունը, հետևաբար Դատարանն իրավացիորեն է մերժել հայցը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը` վճիռը թողել անփոփոխ:

Վերոնշյալ հիմնավորմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետով նախատեսված` Վճռաբեկ դատարանի` դատական ակտը օրինական ուժի մեջ թողնելու լիազորությունը` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» 10.06.2014 թվականի ՀՕ-49-Ն ՀՀ օրենքի 24-րդ հոդվածով, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09.10.2013 թվականի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Գ. Հակոբյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Է. Հայրիյան
		Ե. Սողոմոնյան