ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Դատավորներ՝	Ա. Առաքելյան
	Գ. Ղարիբյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը
(այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2014 թվականի մայիսի 08-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 03.09.2013 թվականի որոշման դեմ` ըստ Կոմիտեի հայցի ընդդեմ Լիլիթ Բաբասիևայի` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Կոմիտեն պահանջել է Լիլիթ Բաբասիևայից հօգուտ պետական բյուջեի բռնագանձել 481.687 ՀՀ դրամ` որպես Կոմիտեի հետաքննության վարչության (այսուհետ` Վարչություն) պետի 12.09.2012 թվականի որոշմամբ նշանակված վարչական տուգանք, և 1.635.757 ՀՀ դրամ` որպես թիվ F 60852 ԲՄՀ-ով «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ձևակերպված «Opel Vectra» մակնիշի ավտոմեքենան «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ձևակերպելու դեպքում վճարման ենթակա մաքսային վճարներ և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար տույժեր:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Դարբինյան) (այսուհետ` Դատարան) 03.04.2013 թվականի վճռով հայցը` 1.635.757 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասով, մերժվել է, իսկ 481.687 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 03.09.2013 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 03.04.2013 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Լիլիթ Բաբասիևան:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել «Ավելացված արժեքի հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածը, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածը, «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 18-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, «Ճանապարհային վճարի մասին» ՀՀ օրենքը, ՀՀ կառավարության 19.04.1999 թվականի թիվ 230 որոշումը, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 22-րդ, 23-րդ, 37-րդ, 40-րդ, 128-րդ հոդվածները, խախտել է գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն փաստը, որ Լիլիթ Բաբասիևան 30.09.2009 թվականի թիվ F 60852 ԲՄՀ-ով «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով 30 օր ժամկետով հայտարարագրել է 1993 թվականի արտադրության «Opel Vectra» մակնիշի ավտոմեքենան: Հետևաբար, վերջինս պարտավոր էր պահպանել այդ ռեժիմի համար օրենսդրի կողմից ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 37-րդ և 40-րդ հոդվածներով սահմանված կանոնները: Մասնավորապես` վկայակոչված հոդվածներում օրենսդիրը սպառիչ կերպով սահմանել է այն գործողությունները, որոնք կարող է և պարտավոր է կատարել ապրանքներ տեղափոխող անձը, եթե նա ՀՀ մաքսային սահմանով ապրանքներ տեղափոխելիս ընտրել է «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմը, մինչդեռ Լիլիթ Բաբասիևան ոչ միայն չի պահպանել նշված մաքսային ռեժիմով ձևակերպված և մաքսային հսկողության տակ գտնվող ավտոմեքենայի վերաարտահանման պարտավորությունը, այլև այդ ավտոմեքենան օտարել է, ինչի համար վերջինս ենթակա է պատասխանատվության:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ ապրանքներ տեղափոխող անձի համար մաքսային վճարներ վճարելու պարտականությունն առաջանում է դրանց ներմուծման փաստի ուժով: Հետևաբար, Վերաքննիչ դատարանի արձանագրած այն դիրքորոշումը, որ մաքսային վճարներ վճարելու պարտականությունն առաջանում է հայտարարագիրը մաքսային մարմին ներկայացնելու դեպքում, հակասում է օրենսդրության պահանջներին: Ավելին, օրենսդիրն ապրանքների վերաբերյալ հայտարարագիր ներկայացնելը չի կապում դրանց փաստացի առկայության հետ:

Իսկ ինչ վերաբերում է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածով նախատեսված երկընտրանքի հնարավորությանը, ապա Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել այդ հոդվածը: Մասնավորապես` վերոգրյալ հոդվածի «բ» կետով սահմանված արտահանման իրավունքից ապրանքներ տեղափոխող անձն ըստ էության կարող է օգտվել միայն նույն հոդվածի «ա» կետում նշված ժամկետում, այն է` ապրանքների արտահանման համար սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում: Այսինքն` նշված ժամանակահատվածում ապրանքներ տեղափոխող անձն իրավունք ունի նաև արտահանել ապրանքները ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի «բ» կետի ընթացակարգով, իսկ այդ ժամկետի ավարտից հետո արտահանման իրավունքն արդեն սահմանափակվում է, և ապրանքներ տեղափոխող անձը պարտավոր է կատարել միայն նույն հոդվածի «ա» կետով սահմանված պարտավորությունը: Տվյալ դեպքում Լիլիթ Բաբասիևայի կողմից 30.09.2009 թվականին 30 օր ժամկետով ՀՀ ներմուծված «Opel Vectra» մակնիշի ավտոմեքենայի ժամանակավոր ներմուծման ժամկետն ավարտվել է 30.10.2009 թվականին, և ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի «բ» կետով սահմանված իրավունքից վերջինս կարող էր օգտվել մինչև 20.11.2009 թվականը: Մինչդեռ, Լիլիթ Բաբասիևան բաց է թողել ավտոմեքենայի արտահանման համար նշված օրենսգրքով սահմանված ժամկետները, և մաքսային հսկողության ներքո գտնվող ավտոմեքենան, ըստ իր հայտարարության, մաս-մաս վաճառել է: Ուստի, վերջինս պարտավոր է կատարել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի «ա» կետով նախատեսված պարտավորությունը, այն է` վերահայտարարագրել ավտոմեքենան «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով և վճարել այդ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար օրենքով նախատեսված տույժերը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 03.09.2013 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել:

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները

Ավելացված արժեքի հարկի, մաքսատուրքի և այլ վճարներ վճարելու պարտականության ծագումն օրենսդիրը կապել է կոնկրետ մաքսային ռեժիմի հետ, որի ընտրությունը կատարվում է հայտարարագրի միջոցով: ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` մաքսային մարմինների կողմից մաքսատուրքի հաշվարկումն իրականացվում է հայտարարագրի ներկայացման օրվա դրությամբ` մաքսատուրքերի գործող դրույքաչափերով: Տվյալ դեպքում այն ապրանքը` ավտոմեքենան, որի համար պետք է ներկայացվեր հայտարարագիրը, գոյություն չունի, իսկ Կոմիտեի պահանջը` «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ձևակերպված «Opel Vectra» մակնիշի 1993 թվականի արտադրության ավտոմեքենայի «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ձևակերպելու դեպքում վճարման ենթակա մաքսային վճարները բռնագանձելու վերաբերյալ, վկայում է այն մասին, որ հայտարարագիրը բացակայում է, իսկ մաքսային հայտարարագիրը ներկայացված չլինելու պայմաններում մաքսային վճարների վճարման պարտավորություն չի կարող ծագել: Բացի այդ, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 128-րդ հոդվածի համաձայն` հայտարարագրման ենթակա են ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, և ոչ` գոյություն չունեցող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները:

Տվյալ դեպքում, Կոմիտեի 12.09.2012 թվականի որոշմամբ հաստատվել է, որ վիճելի ավտոմեքենան մաս-մաս վաճառվել է, այսինքն` այն, որպես այդպիսին, գոյություն չունի և չի կարող մաքսային ձևակերպման առարկա լինել: Ավելին, իրավահարաբերության ծագման պահն ուղղակիորեն կապված է հայտարարագրի իրավական հետևանքներ առաջացնելու հետ, իսկ հայտարարագիրը իրավական հետևանքներ է առաջացնում հայտարարագրի ընդունման պահից, հետևաբար, քանի դեռ «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով հայտարարագիր չի ներկայացվել և չի ընդունվել մաքսային մարմնի կողմից, մաքսային վճարների բռնագանձման հիմքը բացակայում է, և որևէ մաքսային ռեժիմով հայտարարագիր ներկայացնելու համար պարտադիր պայման է ապրանքի առկայությունը:

Այսինքն` ավտոմեքենայի բացակայության և հայտարարագրի ներկայացված չլինելու պայմաններում մաքսային վճարներ վճարելու պարտավորություն Լիլիթ Բաբասիևայի մոտ չի կարող ծագել:

Հետևաբար, Վերաքննիչ դատարանի 03.09.2013 թվականի որոշումը հիմնավոր է, կայացվել է գործող օրենսդրության պահանջներին համապատասխան:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) 30.09.2009 թվականի թիվ F 60852 ԲՄՀ-ի համաձայն` Լիլիթ Բաբասիևան 30 օր տևողությամբ «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծել 1993 թվականի արտադրության «Opel Vectra» մակնիշի ավտոմեքենա (գ.թ. 16).

2) Լիլիթ Բաբասիևայի կողմից 01.08.2012 թվականին տրված գրավոր բացատրության համաձայն` նշված ավտոմեքենան վերջին անգամ Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծվել 30.09.2009 թվականին, որից հետո այն վաճառվել է (գ.թ. 12).

3) 01.08.2012 թվականին կազմված «Մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ» արձանագրության համաձայն` Լիլիթ Բաբասիևան 30.09.2009 թվականին Վրաստանից «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով Հայաստան է ներմուծել «Օpel Vectra» մակնիշի «TEM-267» պետական համարանիշի ավտոմեքենան և վաճառել է մաքսային հսկողության տակ գտնվող նշված տրանսպորտային միջոցը (գ.թ. 11).

4) Վարչության պետի 12.09.2012 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշման համաձայն` Լիլիթ Բաբասիևան ճանաչվել է զանցառու ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 198-րդ հոդվածով և տուգանվել է մաքսային հոկողության ներքո գտնվող ու առանց մաքսային մարմնի թույլտվության օտարված «Օpel Vectra» մակնիշի «TEM-267» պետական համարանիշի ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի 50 տոկոսի չափով` 481.687 ՀՀ դրամ (գ.թ. 19-20).

5) Կոմիտեի կողմից 11.10.2012 թվականին կազմված հաշվարկի համաձայն` Լիլիթ Բաբասիևայի կողմից 30.09.2009 թվականի թիվ F 60852 ԲՄՀ-ով ներմուծված ավտոմեքենան «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ձևակերպելու դեպքում մաքսային վճարները կկազմեն ընդհանուր 1.674.110 ՀՀ դրամ (մաքսատուրք, ԱԱՀ, բնապահպանության վճար, ճանապարհավճար, դրանց նկատմամբ հաշվարկված տույժեր և մաքսավճար) (գ.թ. 23-24):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` ստորադաս դատարանի կողմից ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 23-րդ, 37-րդ և 40-րդ հոդվածների սխալ կիրառման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վճռաբեկ դատարանը միաժամանակ արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմի կանոնակարգումները խախտելու հետևանքով առաջացող իրավահարաբերությունների վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար:

ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով և չափով մուծել հարկեր, տուրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարումներ:

Սահմանադրությամբ սահմանվել է, որ յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով և չափով մուծել հարկեր, տուրքեր, ինչպես նաև կատարել պարտադիր այլ վճարումներ: Հարկեր, տուրքեր մուծելու և այլ պարտադիր վճարումներ կատարելու սահմանադրական պարտականությունը կրում է համընդհանուր բնույթ, այն տարածվում է բոլոր անձանց վրա: Սահմանադրի կողմից նախատեսված այս պարտականության մեջ արտահայտված է հասարակության հանրային շահերը:

ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածում ամրագրված «յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է» ձևակերպումից ակնհայտ է, որ հարկերը, տուրքերը և այլ պարտադիր վճարումները կրում են համապարտադիր բնույթ: Համապարտադիրությունը` որպես անվերապահորեն կատարման ենթակա պահանջ, տարածվում է բոլոր վճարողների վրա: Գործնականում համապարտադիրության պահանջը կյանքի է կոչվում սեփականատիրոջ գույքի մի մասի՝ հարկի կամ այլ պարտադիր վճարումների ձևաչափով պետության օգտին փոխանցելու միջոցով: Համապարտադիրության պահանջն արտահայտվում է նաև նրանում, որ կամավոր մուծումներ չկատարելու դեպքում դրանք պետության կողմից հարկադրաբար են գանձվում:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի «գ» և «զ» կետերի համաձայն` ՀՀ մաքսային սահմանով տեղափոխում է համարվում ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների ներսբերումը Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածք կամ դուրսհանումն այդ տարածքից` ներառյալ միջազգային փոստային առաքումները, խողովակաշարով և էլեկտրահաղորդման գծերով փոխադրումները, իսկ ներմուծման կամ արտահանման պահ է համարվում Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանն ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հատելու պահը:

Նույն հոդվածի «ժգ» և «ժը» կետերի համաձայն` նույն օրենսգրքի իմաստով մաքսային ռեժիմ է համարվում մաքսային քաղաքականության իրագործումը կանոնակարգող դրույթների համախումբը, որը որոշում է մաքսային սահմանով ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների տեղափոխման նպատակը և կանոնակարգում է մաքսային սահմանով ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների տեղափոխման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունները, իսկ մաքսային վճարներ են համարվում Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների տեղափոխման համար մաքսային մարմինների կողմից գանձվող` օրենքով սահմանված մաքսատուրքը, հարկերը, տուրքերը և այլ պարտադիր վճարները:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 97-րդ հոդվածի համաձայն` նույն օրենսգրքի և Հայաստանի Հանրապետության այլ իրավական ակտերի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով ապրանքներ տեղափոխելիս մաքսային մարմինների կողմից գանձվում են մաքսային վճարներ, այդ թվում` ա) մաքսատուրքեր, բ) մաքսավճարներ, գ) մաքսային մարմինների կողմից գանձվող` օրենքով սահմանված հարկեր, տուրքեր և այլ պարտադիր վճարներ:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 23-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` անկախ ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների բնույթից և քանակից` անձն իրավունք ունի ընտրել կամ փոխել մաքսային ռեժիմը, եթե նույն օրենսգրքով այլ բան նախատեսված չէ:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների տեղափոխման համար սահմանված մաքսային ռեժիմը կարող է փոփոխվել դրանց` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով բացթողումից հետո այն ժամանակահատվածում, որի ընթացքում նույն օրենսգրքի համաձայն դրանք գտնվում են մաքսային հսկողության ներքո …:

Նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքով անձին իրավունք է վերապահված ընտրել կամ փոփոխել իր կողմից ընտրված մաքսային ռեժիմը: ՀՀ մաքսային օրենսգրքով նախատեսված այս իրավունքն անձանց համար երաշխավորում է հետևյալ իրավական հնարավորությունները. առաջին` ընտրել օրենքով սահմանված մաքսային ռեժիմներից որևէ մեկը` կրելով դրա համար օրենքով սահմանված բոլոր, այդ թվում` մաքսային վճարների վճարման հետ կապված պարտականությունները, երկրորդ` փոփոխել իր կողմից ընտրված մաքսային ռեժիմն օրենքով սահմանված մաքսային ռեժիմով` կրելով դրա համար օրենքով սահմանված բոլոր, այդ թվում` մաքսային վճարների վճարման հետ կապված պարտականությունները: Օրենսդրի կողմից սահմանված` անձանց մաքսային ռեժիմն ընտրելու կամ փոփոխելու իրավունքը նրանց համար չի երաշխավորում օրենքով սահմանված մաքսային ռեժիմն ընտրելու կամ չընտրելու իրավական հնարավորություն կամ օրենքով սահմանված պայմաններում մաքսային ռեժիմը փոփոխելու կամ փոփոխելուց ձեռնպահ մնալու իրավական հնարավորություն:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմը կարգավորում է ապրանքների հետագա արտահանման պայմանով ներմուծումը Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածք:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` մաքսային այս ռեժիմի շրջանակներում`

ա) մաքսային վճարներ չեն գանձվում, բացառությամբ մաքսավճարի և նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված դեպքերում` այլ վճարների.

բ) ապրանքների բացթողումը «Ժամանակավոր ներմուծում» ռեժիմով թույլատրվում է հայտարարատուի խնդրարկած ժամկետով, բայց ոչ ավելի, քան մեկ տարի ժամկետով, ընդ որում, եթե սկզբնապես խնդրարկված ժամկետը մեկ տարուց պակաս է, ապա վերադաս մաքսային մարմինը հայտարարատուի դիմումի հիման վրա կարող է երկարաձգել այդ ժամկետը ներմուծման օրվանից մեկ տարին չգերազանցող ժամկետով …

գ) չեն կիրառվում ոչ սակագնային կարգավորման միջոցներ, բացառությամբ սպառողների շահերի պաշտպանությանն ուղղված միջոցների և նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված դեպքերում` այլ միջոցների.

դ) նույն կետի «բ» ենթակետով սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում ապրանքները պետք է վերահայտարարագրվեն «Վերաարտահանում» ռեժիմով կամ հանձնվեն մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանությանը, որի ընթացքում հետագա արտահանման պարտավորությունը համարվում է չխախտված.

ե) արգելվում են բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների այլ փոփոխությունները.

զ) «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ներմուծված ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի այլ փոփոխությունների ենթարկելու դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձը պարտավոր է այդ ապրանքները և (կամ) տրանսպորտային միջոցները հայտարարագրել «Ժամանակավոր ներմուծում` վերամշակման համար» մաքսային ռեժիմով:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի համաձայն` «Ժամանակավոր ներմուծում» ռեժիմով ներմուծված ապրանքները սահմանված ժամկետում չարտահանելու կամ մասնակի արտահանելու դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձը, եթե սահմանված ժամկետում չարտահանված ապրանքները չի հանձնել մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանմանը, պարտավոր է`

ա) այդ ապրանքների արտահանման համար սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում դրանք վերահայտարարագրել «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» կամ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմով` վճարելով այդ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար օրենքով սահմանված տույժերը` հաշվարկված այդ ապրանքներն արտահանելու համար սահմանված ժամկետի ավարտի պահից, կամ`

բ) նույն հոդվածի «ա» ենթակետում նշված ժամկետում ապրանքներն արտահանելու դեպքում վճարել նույն ենթակետում նշված տույժերը` հաշվարկված դրանք արտահանելու համար սահմանված ժամկետի ավարտի պահից:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» ռեժիմը կարգավորում է ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների (այսուհետ` ապրանքների) ներմուծումը Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածք` առանց հետագա արտահանման պարտավորության:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` մաքսային այս ռեժիմի շրջանակներում օրենքով սահմանված չափով և դեպքերում`

ա) գանձվում են մաքսային վճարներ.

բ) կիրառվում են ոչ սակագնային կարգավորման միջոցներ:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` «Վերաներմուծում» ռեժիմը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածքից «Ժամանակավոր արտահանում` վերամշակման համար», «Ժամանակավոր արտահանում» ռեժիմներով արտահանված ապրանքների և «Արտահանում` ազատ շրջանառության համար» ռեժիմով արտահանված` Հայաստանի Հանրապետության ծագման, ինչպես նաև «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ներմուծված և «Վերաարտահանում» մաքսային ռեժիմով արտահանված ապրանքների հետագա ներմուծումը Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածք:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` մաքսային այս ռեժիմի շրջանակներում`

ա) գանձվում են միայն մաքսավճարներ, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այս ռեժիմով ներմուծվում են նախկինում «Ժամանակավոր արտահանում` վերամշակման համար» մաքսային ռեժիմով արտահանված ապրանքներ, որոնցից մաքսային վճարների գանձումն իրականացվում է նույն օրենսգրքի 48 հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն, ինչպես նաև բացառությամբ նույն հոդվածի 2-րդ կետի «ե» ենթակետով սահմանված դեպքի.

բ) մինչև մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության մաքսային տարածքից «Արտահանում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով արտահանված ապրանքների ներմուծման դեպքում վերադարձվում են նախկինում դրանց արտահանման համար գանձված մաքսատուրքի գումարները.

գ) չեն կիրառվում ոչ սակագնային կարգավորման միջոցներ, բացառությամբ սպառողների շահերի պաշտպանությանն ուղղված միջոցների.

դ) պահանջվում է արտահանման պահի համեմատ վերաներմուծվող ապրանքների բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի այլ փոփոխությունների բացակայություն: Սույն պահանջը չի վերաբերում «Ժամանակավոր արտահանում` վերամշակման համար» ռեժիմով նախկինում արտահանված ապրանքների վերամշակման հետևանքով կատարված փոփոխություններին.

ե) նախկինում «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ներմուծված և «Վերաարտահանում» մաքսային ռեժիմով արտահանված ապրանքների ներմուծման դեպքում գանձվում են միայն օրենքով սահմանված կարգով արտահանման ժամանակ վերադարձված մաքսային վճարները:

Վկայակոչված դրույթներից հետևում է, որ «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմի շրջանակներում, բացառությամբ մաքսավճարի և ՀՀ մաքսային օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված դեպքերում` այլ վճարների, մաքսային վճարներ չեն գանձվում, իսկ ապրանքների բացթողումն այդ ռեժիմի շրջանակներում թույլատրվում է հայտարարատուի խնդրարկած ժամկետով, որը սակայն չի կարող մեկ տարուց ավելի լինել, այդ ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում ապրանքներ տեղափոխող անձը պարտավոր է դրանք վերահայտարարագրել «Վերաարտահանում» մաքսային ռեժիմով կամ հանձնել մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանությանը, որի ընթացքում միայն անձի կողմից հետագա արտահանման պարտավորությունը համարվում է չխախտված:

Միաժամանակ, «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ներմուծված ապրանքներն օրենքով սահմանված ժամկետում չարտահանելու դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձը, եթե սահմանված ժամկետում չարտահանված ապրանքները չի հանձնել մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանմանը, պարտավոր է այդ ապրանքների արտահանման համար սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում այդ ապրանքները վերահայտարարագրել կա´մ «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար», կա´մ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմներից որևէ մեկով` վճարելով այդ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար սահմանված տույժերը:

Ընդ որում, «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» ռեժիմի շրջանակներում օրենքով սահմանված չափով գանձվում են մաքսային վճարներ, իսկ «Վերաներմուծում» ռեժիմի շրջանակներում գանձվում են միայն մաքսավճարներ: Ավելին, վերջին ռեժիմի դեպքում պահանջվում է արտահանման պահի համեմատ վերաներմուծվող ապրանքների բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի այլ փոփոխության բացակայություն:

Այսինքն` օրենսդիրը սահմանել է, որ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմի շրջանակներում ապրանքների բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի որևէ այլ փոփոխության առաջացման դեպքում անձը զրկվում է «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ներմուծված ապրանքները «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմով հայտարարագրելու հնարավորությունից: Նման պայմաններում անձը պարտավոր է ապրանքները հայտարարագրել «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով, քանի որ այս դեպքում արդեն առկա է միայն ապրանքն այդ մաքսային ռեժիմով հայտարարագրելու միջոցով իր պարտականությունները կատարելու իրավական հնարավորություն:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 198-րդ հոդվածի համաձայն` մաքսային հսկողության ներքո գտնվող ապրանքներն ու տրանսպորտային միջոցներն առանց մաքսային մարմնի թույլտվության մասնակի կամ ամբողջությամբ հանձնելը, օտարելը, ոչնչացնելը կամ կորցնելն առաջացնում է տուգանքի նշանակում` այդ ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների մաքսային արժեքի հիսուն տոկոսի չափով:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 198-րդ հոդվածով նախատեսված մաքսային հսկողության ներքո գտնվող ապրանքներն ու տրանսպորտային միջոցներն առանց մաքսային մարմնի թույլտվության հանձնելու, օտարելու, ոչնչացնելու կամ կորցնելու հետևանքով առաջացող տուգանքի նշանակմանը, ապա այն իրենից ներկայացնում է հանրային-իրավական պատասխանատվության միջոց` մաքսային հսկողության ներքո գտնվող տրանսպորտային միջոցն առանց մաքսային մարմնի թույլտվության տնօրինելու համար և չի վերաբերում անձի կողմից մաքսային վճարներ վճարելու պարտավորության կատարումից խուսափելուն:

Սույն գործում առկա` 30.09.2009 թվականի թիվ F 60852 ԲՄՀ-ով հաստատվում է, որ Լիլիթ Բաբասիևան 30 օր տևողությամբ «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծել 1993 թվականի արտադրության «Opel Vectra» մակնիշի ավտոմեքենա: 01.08.2012 թվականին կազմված «Մաքսային կանոնների խախտման վերաբերյալ» արձանագրությամբ հաստատվում է, որ Լիլիթ Բաբասիևան 30.09.2009 թվականին Վրաստանի Հանրապետությունից «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծել «Օpel Vectra» մակնիշի «TEM-267» պետական համարանիշի ավտոմեքենան և վաճառել է մաքսային հսկողության տակ գտնվող նշված տրանսպորտային միջոցը, որի համար վերջինս Վարչության պետի 12.09.2012 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» որոշմամբ ճանաչվել է զանցառու ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 198-րդ հոդվածով և տուգանվել է մաքսային հոկողության ներքո գտնվող ու առանց մաքսային մարմնի թույլտվության օտարված «Օpel Vectra» մակնիշի «TEM-267» պետական համարանիշի ավտոմեքենայի մաքսային արժեքի 50 տոկոսի չափով` 481.687 ՀՀ դրամ:

Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը մերժելու հիմքում դրել է պատճառաբանությունն այն մասին, որ Դատարանը եզրահանգել է, որ մաքսային վճարներ վճարելու պարտականությունն առաջանում է միայն հայտարարագիրը մաքսային մարմին ներկայացվելու և վերջինիս կողմից այն ընդունվելու դեպքում: Ի լրումն վճռի նշված հիմնավորման` Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ ապրանքի մաքսային ձևակերպման հարց կարող է քննարկվել միայն այդ ապրանքի առկայության դեպքում, մինչդեռ, գործով կողմերի կողմից որպես անվիճելի փաստ ընդունվում է, որ պատասխանողը վեճին առնչվող ավտոմեքենան մաս-մաս վաճառել է, այսինքն` այն որպես այդպիսին այլևս գոյություն չունի, հետևաբար չի կարող մաքսային ձևակերպման առարկա դառնալ: Ավելին, մաքսային հսկողության ներքո գտնվող ավտոմեքենան առանց մաքսային մարմնի թույլտվության նման ձևով տնօրինելու համար պատասխանողը ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության:

Վերը շարադրված մեկնաբանությունների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգումը, որ ապրանքի մաքսային ձևակերպման հարց կարող է քննարկվել միայն այդ ապրանքի առկայության դեպքում:

Ինչպես արդեն նշվեց, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 40-րդ հոդվածի «ա» կետը սահմանում է, որ «Ժամանակավոր ներմուծում» ռեժիմով ներմուծված ապրանքները սահմանված ժամկետում չարտահանելու կամ մասնակի արտահանելու դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձը, եթե սահմանված ժամկետում չարտահանված ապրանքները չի հանձնել մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանմանը, պարտավոր է այդ ապրանքների արտահանման համար սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում դրանք վերահայտարարագրել «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» կամ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմով` վճարելով այդ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար օրենքով սահմանված տույժերը` հաշվարկված այդ ապրանքներն արտահանելու համար սահմանված ժամկետի ավարտի պահից, իսկ նույն օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի համաձայն` ապրանքներ տեղափոխող անձինք չեն ստանձնում նույն օրենսգրքի 36-րդ, 40-րդ, 44-րդ և 50-րդ հոդվածներով նախատեսված պարտավորությունները, եթե սահմանված ժամկետում հետագա արտահանման (հետագա ներմուծման) պարտավորությունը նրանց կողմից խախտելն արդյունք է անհաղթահարելի ուժի գործողության, ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխման կամ պահպանման, բնական մաշվածության, ինչպես նաև պետական մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց գործողությունների կամ անգործության հետևանքով ապրանքների ոչնչացման, կորստի կամ այլ պատճառով անհնարինության, եթե այդ փաստը հաստատվում է փաստաթղթերով:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն` հայտարարատուն պարտավոր է իրականացնել ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրում` նույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով, և մաքսային մարմինների պահանջով ներկայացնել հայտարարագրվող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները:

Այսպիսով, «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ռեժիմով ներմուծված ապրանքներն օրենքով սահմանված ժամկետում չարտահանելու դեպքում ապրանքներ տեղափոխող անձը, եթե սահմանված ժամկետում չարտահանված ապրանքները չի հանձնել մաքսային մարմինների պատասխանատու պահպանմանը, պարտավոր է այդ ապրանքների արտահանման համար սահմանված ժամկետի լրանալուն հաջորդող տասն օրվա ընթացքում այդ ապրանքները վերահայտարարագրել կա´մ «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար», կա´մ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմներից որևէ մեկով` վճարելով այդ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար սահմանված տույժերը: Ընդ որում, օրենսդիրը սահմանել է նաև, որ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմի շրջանակներում ապրանքների բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի որևէ այլ փոփոխության առաջացման հետևանքով անձը պարտավորվում է ապրանքները հայտարարագրել «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով, ուստի և տվյալ անձը պարտավորվում է վճարել տվյալ ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները, ինչպես նաև դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար սահմանված տույժերը: Հետևաբար, օրենսդիրը հստակ և ոչ երկիմաստ ձևով սահմանել է անձի պարտականությունը «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմի շրջանակներում ապրանքների բնական մաշվածության և ոչ բնականոն պայմաններում տեղափոխելու կամ պահպանելու հետևանքով առաջացած փոփոխություններից բացի որևէ այլ փոփոխության առաջացման դեպքում վճարել «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար սահմանված տույժերը:

Բացի այդ, հարկ է նշել նաև, որ հայտարարատուն «Ժամանակավոր ներմուծում» ռեժիմով ներմուծված ապրանքները սահմանված ժամկետում չարտահանելու կամ մասնակի արտահանելու դեպքում «Ներմուծում` ազատ շրջանառության համար» կամ «Վերաներմուծում» մաքսային ռեժիմով նախատեսված մաքսային վճարները և դրանք սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու համար օրենքով սահմանված տույժերը վճարելու պարտավորությունը չի ստանձնում ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի ուժով, ինչը քննարկվող պարագայում բացակայում է, իսկ ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրումը պարտավորվում է իրականացնել նույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև մաքսային մարմինների պահանջով պարտավորվում է ներկայացնել հայտարարագրվող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները, այսինքն` ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները ներկայացնելու համար պարտադիր պայման է մաքսային մարմնի կողմից իրեն վերապահված լիազորությունների շրջանակներում դրանք պահանջելը:

Վերը նշված հիմնավորումները հաշվի առնելով` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը հիմնավորված չէ և սույն գործն անհրաժեշտ է ուղարկել նոր քննության:

Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-152-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 03.09.2013 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան` նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Ե. Սողոմոնյան
		Վ. ԱԲԵԼՅԱՆ
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան