ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ս. Անտոնյանի
		Վ. Աբելյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Ա. Բարսեղյանի
		Մ. Դրմեյանի
		Գ. Հակոբյանի
		Է. Հայրիյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2011 թվականի հոկտեմբերի 14-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Գյումրու տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ` Տեսչություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 30.06.2011 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ Տեսչության հայցի ընդդեմ Աղվան Գևորգյանի` 3.717.500 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Տեսչությունը պահանջել է Աղվան Գևորգյանից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի բռնագանձել 3.717.500 ՀՀ դրամ:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Էդ. Նահապետյան) (այսուհետ` Դատարան) 25.03.2011 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակի` Աղվան Գևորգյանից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի բռնագանձվել է 650.000 ՀՀ դրամ:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 30.06.2011 թվականի որոշմամբ Տեսչության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է` Դատարանի 25.03.2011 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Տեսչությունը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է Վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ, 24-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Գործի քննության ժամանակ հիմք է ընդունվել միայն «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 21.12.2010 թվականի թիվ 10-2929 եզրակացությունը, համաձայն որի` Աղվան Գևորգյանը Mercedes Benz E 240 1995 թվականի ավտոմեքենան վթարի ենթարկելու հետևանքով իրականում վաճառել է 650.000 ՀՀ դրամով, իսկ Fօrd Maverik 1995 թվականի ավտոմեքենան նույնպես վթարի ենթարկելու հետևանքով վաճառել է 400.000 ՀՀ դրամով, և հիշյալ ավտոմեքենաների վաճառքից ստացված հասույթը կազմել է 1.050.000 ՀՀ դրամ: Դատարանի այս մոտեցումն իրավաչափ չէ, քանի որ գործի քննությամբ անտեսվել է այնպիսի ապացույց, ինչպիսին ՀՀ ոստիկանության հաշվառման քննչական բաժանմունքում առք ու վաճառքի պայմանագիրն է, համաձայն որի` մեքենան վաճառվել է 3.000.000 ՀՀ դրամով: Նշված փաստի վերաբերյալ մանրամասն անդրադարձ է կատարվել «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի 10.07.2009 թվականի թիվ 21860909 եզրակացությամբ:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 30.06.2011 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտով Աղվան Գևորգյանին առաջադրվել է 3.717.500 ՀՀ դրամ լրացուցիչ պարտավորություն, որից 3.097.900 ՀՀ դրամը` որպես առանց պետական գրանցման ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար հաշվարկված տուգանքի գումար, 619.600 ՀՀ դրամը` որպես «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածով հաշվարկված տուգանքի գումար (գ.թ. 33-34):

2) Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտի հիմքում դրվել է «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի 10.07.2009 թվականի թիվ 21860909 եզրակացությունը, համաձայն որի` Աղվան Գևորգյանի կողմից ապօրինի ձեռնարկատիրական գործունեություն ծավալելու, այն է` ավտոմեքենաներ ներկրելու և դրանք իրացնելու հետևանքով առաջացած պարտավորությունը կազմում է 3.717.500 ՀՀ դրամ (գ.թ. 17):

3) «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 21.12.2010 թվականի թիվ 10-2929 եզրակացության համաձայն` Աղվան Գևորգյանի կողմից ապօրինի ձեռնարկատիրական գործունեություն ծավալելու հետևանքով առաջացած հարկային պարտավորությունը կազմում է 650.000 ՀՀ դրամ, քանի որ փորձաքննությամբ հաստատված է համարվել, որ Mercedes Benz E 240 1995 թվականի ավտոմեքենան վթարի ենթարկվելու հետևանքով իրականում վաճառվել է 650.000 ՀՀ դրամով, իսկ Fօrd Maverik 1995 թվականի ավտոմեքենան նույնպես վթարի ենթարկվելու հետևանքով վաճառվել է 400.000 ՀՀ դրամով (գ.թ. 61-70):

4) Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտի վիճարկման հայց ներկայացված չէ:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հավաքված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը՝ բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ դատարանը գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Բացի այդ, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գործի փաստերը վարչական դատարանը պարզում է ի պաշտոնե (ex օfficiօ):

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` դատարանը մատնանշում է այն փաստերը, որոնք իր կարծիքով էական են վեճի լուծման համար, և անհրաժեշտության դեպքում կողմերից պահանջում է ներկայացնել այդ փաստերի ապացույցներ, իսկ նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը վեճի լուծման համար անհրաժեշտ ներքին համոզմունք ձևավորելու նպատակով իրավասու է, չսահմանափակվելով վարչական դատավարության մասնակիցների միջնորդություններով, նրանց ներկայացրած ապացույցներով և գործում առկա այլ նյութերով, ձեռնարկելու ողջամիտ միջոցներ, մասնավորապես պահանջելու ապացույցներ, լրացուցիչ բացատրություններ, հանձնարարելու կողմերին անձամբ ներկայանալ դատական նիստի:

Վճռաբեկ դատարանն իր` նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի ուժով վարչական դատարանի կողմից գործի փաստերի ի պաշտոնե պարզման դատավարական իրավունքին:

Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով սահմանված վեճի լուծման համար էական փաստերը մատնանշելու և դրանց վերաբերյալ ապացույցներ պահանջելու, անհրաժեշտ ներքին համոզմունք ձևավորելու նպատակով ողջամիտ միջոցներ ձեռնարկելու վերաբերյալ դատավարական գործողությունների իրականացումը թեև Դատարանի իրավունքն է, սակայն Դատարանի այդ իրավունքը սահմանափակված է նույն օրենսգրքի 24-րդ հոդվածով սահմանված բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված պատճառաբանված ներքին համոզման հանգելու Դատարանի պարտականությամբ և պետք է բխի արդարության բոլոր պահանջների պահպանման սահմանադրական հիմնադրույթից (տես ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության Աշտարակի տարածքային հարկային տեսչությունն ընդդեմ Ժորա Դանիելովի` 5.670.000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին, և Ժորա Դանիելովի հակընդդեմ հայցն ընդդեմ Տեսչության` 08.05.2008 թվականի թիվ 2326225 ակտը վերացնելու պահանջի մասին գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի թիվ ՎԴ3/0207/05/08 որոշումը):

Սույն գործով պետությանը պատճառված վնասի չափը որոշելու նպատակով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հետաքննության 1-ին բաժնի հետաքննիչի որոշմամբ նշանակվել է դատահաշվապահական փորձաքննություն, որի արդյունքում ՀՀ պետական բյուջե գանձվող գումարի չափը կազմել է 3.717.500 ՀՀ դրամ:

Այնուհետև դատական քննության ընթացքում Դատարանի 26.10.2010 թվականի որոշմամբ ևս նշանակվել է դատահաշվապահական փորձաքննություն, որի արդյունքում արդեն ՀՀ պետական բյուջե գանձվող գումարի չափը կազմել է 650.000 ՀՀ դրամ, քանի որ փորձաքննությամբ հաստատված է համարվել, որ Mercedes Benz E 240 1995 թվականի ավտոմեքենան վթարի ենթարկվելու հետևանքով իրականում վաճառվել է 650.000 ՀՀ դրամով, իսկ Fօrd Maverik 1995 թվականի ավտոմեքենան նույնպես վթարի ենթարկվելու հետևանքով վաճառվել է 400.000 ՀՀ դրամով:

Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, որոշման հիմքում դրել է բացառապես «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 21.12.2010 թվականի թիվ 10-2929 եզրակացությունը:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանը, հիմք ընդունելով «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 21.12.2010 թվականի թիվ 10-2929 եզրակացությունը, չի պարզել, թե ինչ տվյալներ են հիմք ընդունվել Դատարանի կողմից նման եզրահանգման գալու համար: Փորձագետի և´ առաջին, և´ երկրորդ եզրակացություններում հիշատակվում են միայն, որ հետազոտվել են հիշյալ ավտոմեքենաների առուվաճառքի մասին պայմանագրեր, սակայն թե ինչ պայմանագրեր են դրանք, պայմանագրի ինչ գին և այլ պայմաններ են նախատեսվում, պարզ չէ: Ավելին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով ավտոմեքենաների վաճառքի իրական գինը պարզելու համար առաջին հերթին դատարանի կողմից պետք է ուսումնասիրվեին նշված ավտոմեքենաների առուվաճառքի մասին պայմանագրերը, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանի որոշման հիմքում դրվել է միայն «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 21.12.2010 թվականի թիվ 10-2929 եզրակացությունը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 23-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի համար էական նշանակություն ունեցող միակ պատշաճ ապացույցը համապատասխան առուվաճառքի պայմանագրերն են, որոնք սույն գործում առկա չեն:

Բացի այդ, ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

 Վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներով արտահայտել է իրավական դիրքորոշում այն մասին, որ յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է ելնել այն կանխավարկածից, որ Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտն ընդունվել է ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված լիազորությունների շրջանակում: Դրա հետևանքով պետք է եզրակացնել, որ նշված որոշումն իրավաչափ է և որևէ անձ, այդ թվում՝ պետական մարմինը, չի կարող կասկածի տակ դնել այդ որոշման իրավաչափությունը (տե՛ս ըստ հայցի Էդուարդ Գևորգյանի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Զեյթունի տարածքային ստորաբաժանման՝ անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պետական գրանցման ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի համարելու և պետական գրանցում կատարելու պահանջի մասին քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.01.2007 թվականի թիվ 3-101(ՎԴ) որոշումը, ըստ հայցի Երևանի քաղաքապետարանի ընդդեմ Հրաչյա Քարամյանի՝ ինքնակամ շինությունը քանդելուն պարտավորեցնելու և 200.000 ՀՀ դրամ վարչական տուգանքը բռնագանձելու պահանջների մասին վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2009 թվականի թիվ ՎԴ/2068/05/08 որոշումը):

Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտով Աղվան Գևորգյանին առաջադրվել է 3.717.500 ՀՀ դրամ հարկային պարտավորություն, որից 3.097.900 ՀՀ դրամը` որպես առանց պետական գրանցման ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար հաշվարկված տուգանքի գումար, 619.600 ՀՀ դրամը` որպես «Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածով հաշվարկված տուգանքի գումար: Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտի վիճարկման հայց ներկայացված չէ:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով նոր քննություն իրականացնելու և հիշյալ ավտոմեքենաների իրական գինը պարզելու անհրաժեշտություն չկա, քանի որ Տեսչության 16.12.2009 թվականի թիվ 2317680 ստուգման ակտի վիճարկման հայց ներկայացված չէ:

Հետևաբար, Դատարանը վերոհիշյալ պատճառաբանությամբ հայցը մերժելիս դուրս է եկել հայցի շրջանակներից, քանի որ վարչական ակտի իրավաչափության ստուգման պահանջի բացակայության պայմաններում անդրադարձել է վարչական ակտի իրավաչափության հարցին և բացառել է դրա իրավական հետևանքներ առաջացնելու հնարավորությունը:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.9-րդ հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու ՀՀ վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը նշված հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

 Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118.15-118.18-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 30.06.2011 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել` Աղվան Գևորգյանից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջեի բռնագանձել 3.717.500 ՀՀ դրամ:

2. Աղվան Գևորգյանից հօգուտ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի բռնագանձել 74.350 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումի, 92.030 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի և 92.030 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար վճարված պետական տուրքի գումարներ:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Ս. Անտոնյան
		Վ. Աբելյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան