ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

 ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԷՐԵԲՈՒՆԻ ԵՎ ՆՈՒԲԱՐԱՇԵՆ ՎԱՐՉԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆՆԵՐԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋԻՆ ԱՏՅԱՆԻ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ԱՐԹՈՒՐ ՕՀԱՆՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԸ ԿԱՐՃԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

2011 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Երևան քաղաքում՝ դռնփակ նիստում, քննարկելով Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Արթուր Օհանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը.

ՀՀ արդարադատության նախարարի 26.07.2011 թվականի թիվ 110-Ա հրամանով Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (այսուհետ` Դատարան) դատավոր Արթուր Օհանյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել ՀՀ զինվորական դատախազ Գ. Կոստանյանի 10.05.2011թ. հաղորդումը:

2. Կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունը.

Ըստ եզրակացության՝

«ՀՀ ՊՆ թիվ 68617 զորամասի շարքային զինվորական ծառայող Հարություն Համլետի Հակոբյանը առաջին անգամ Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր Ա. Գաբրիելյան) 16.03.2010թ. թիվ ԵԷԴ/0002/01/10 դատավճռով մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և դատապարտվել է ազատազրկման` 2 տարի ժամկետով:

 ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ Հ. Հակոբյանի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չի կիրառվել, և սահմանվել է փորձաշրջան` 2 տարի ժամկետով:

Նշանակված փորձաշրջանի ընթացքում` 26.03.2010թ., Հ. Հակոբյանը կատարել է միջին ծանրության հանցագործություն, որի համար Դատարանի (դատավոր` Ա. Օհանյան) 29.07.2010թ. թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 դատավճռով մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 375-րդ հոդվածի 1-ին մասով և դատապարտվել է ազատազրկման` 2 տարի ժամկետով:

Կիրառելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասը` Դատարանը վերացրել է 16.03.2010թ. դատավճռով Հ. Հակոբյանի նկատմամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերի կիրառմամբ, դատավճիռների համակցությամբ նոր դատավճռով նշանակված պատժին մասնակիորեն գումարել է նախորդ` 16.03.2010թ. դատավճռով նշանակված պատժի չկրած մասը, և վերջնական պատիժ է նշանակվել ազատազրկում` 3 տարի ժամկետով:

Դատարանը կրկին կիրառել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածը` 29.07. 2010թ. դատավճռով նշանակված` 3 տարի ժամկետով ազատազրկում պատիժը պայմանականորեն չի կիրառել և սահմանել է փորձաշրջան` 3 տարի ժամկետով:

Դատարանի 29.07.2010թ. կայացրած դատավճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել մեղադրողը (դատախազ Ա. Գասպարյան):

ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (նախագահող դատավոր` Մ. Արղամանյան, դատավորներ` Ա. Դանիելյան, Մ. Ռեհանյան) 07.10.2010թ. որոշմամբ վերը նշված վերաքննիչ բողոքը մերժվել է:

Թիվ ԵԷԴ/0002/01/10 և ԵԷԴ/0076/01/10 քրեական գործերի նյութերի ուսումնասիրության արդյունքում գտնում եմ, որ Դատարանի կողմից արդարադատություն իրականացնելիս թույլ են տրվել նյութական և դատավարական նորմերի կոպիտ և ակնհայտ խախտումներ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Դատարանը դատապարտյալ Հ. Հակոբյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կրկին կիրառմամբ խախտել է է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ, 10-րդ հոդվածի 1-ին, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին մասերը:

Այսպես` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի համաձայն` եթե դատարանը, կալանքի, ազատազրկման կամ կարգապահական գումարտակում պահելու ձևով պատիժ նշանակելով, հանգում է հետևության, որ դատապարտյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ապա կարող է որոշում կայացնել այդ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին:

 Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները:

Վերոնշյալ նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հիմքը դատապարտյալի ուղղվելու հնարավորությունն է, ինչի մասին համապատասխան համոզման է հանգում դատարանը: Այս կապակցությամբ դատարանն առաջին հերթին պետք է ղեկավարվի պատիժ նշանակելու ընդհանուր սկզբունքներով, որոնք ամրագրված են ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 2-րդ մասում. «Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները»:

Անհրաժեշտ է նշել, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր 28.11.2008թ. ԱՎԴ2/0059/01/08 որոշմամբ արձանագրել է. «Փաստորեն պատիժը կարող է պայմանականորեն չկիրառվել, եթե առկա է դատարանի համոզվածությունը, վստահությունն առանց իրական պատիժ նշանակելու ամբաստանյալի ուղղվելու հնարավորության մասին: Դատարանը նման հետևության հանգում է միայն օբյեկտիվ գոյություն ունեցող տվյալների վերլուծության հիման վրա, որոնք բնութագրում են արարքը, հանցավորի անձը և վկայում են պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հիմքերի առկայության մասին»:

Սակայն, առաջին մեղադրական դատավճիռը կայացնելուց հետո` դատարանի կողմից պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու և սահմանված փորձաշրջանի մեջ գտնվելու ընթացքում, դատապարտյալ Հ. Հակոբյանի կողմից նոր, միջին ծանրության հանցագործության կատարումը հանդիսանում է հանցավորի անձը բացասականորեն բնութագրող օբյեկտիվ տվյալ, ինչը վկայում է, որ Հ. Հակոբյանը չի կարող ուղղվել առանց պատիժը կրելու:

Նշված հանգամանքն անտեսվել է Դատարանի կողմից: Իսկ ինչ վերաբերում է Դատարանի 29.07.2010թ. դատավճռում արձանագրված ամբաստանյալի անձը բնութագրող տվյալներին, այն է` «վերջինս ՀՀ և ԼՂՀ սահմանների պաշտպանությանը մասնակցած, վիրավորված և վերին վերջույթների անդամահատված ազատամարտիկի բազմանդամ (7 երեխա) ընտանիքի զավակ է, ունի ծառայողական դրական բնութագիր, ծառայության ողջ ընթացքում իրեն դրական է դրսևորել` արժանանալով կրտսեր սերժանտի կոչման և նշանակվելով ջոկատի հրամանատար, ինչն ինքնին ենթադրում է, որ վերջինս պատասխանատու, պարտաճանաչ, հրամանները պատշաճ կատարելու պատրաստակամ անձնավորություն է», ապա գտնում եմ, այս պայմաններում դրանք պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու օբյեկտիվ հիմք չեն կարող հանդիսանալ (թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 քրեական գործ, հատոր 2-րդ, գ.թ. 63):

Ավելին, Հ. Հակոբյանին բնութագրող տվյալները առկա են եղել Հ. Հակոբյանի առաջին դատվածությունից առաջ: Կարելի է եզրակացնել, որ այդ տվյալները անուղղակի ձևով գնահատվել են դատավոր Ա. Գաբրիելյանի կողմից, սակայն դրանք դատավճռի պատճառաբանական մասում տեղ չեն գտել: Իսկ դա չի նշանակում, որ անձը բնութագրող վերը նշված դրական տվյալները կարող է հաշվի առնվել նաև հաջորդ հանցագործության համար դատապարտվելիս:

Ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր Ա. Գաբրիելյան) կողմից թիվ ԵԷԴ/0002/01/10 քրեական գործի քննության ընթացքում շարքային զինվորական ծառայող Հ. Հակոբյանը ՀՀ ՊՆ 68617 զորամասի հրամանատարի 02.02.2010թ. թիվ 09 հրամանով նշանակվել է 1-ին հրաձգային գումարտակի 2-րդ վաշտի 3-րդ դասակի 3-րդ ջոկատի հրամանատար, սակայն նշված հանգամանքը դատարանը չի քննարկել և դրան չի անդրադառձել դատավճռում: Վերոնշյալ հրամանից քաղվածքը առկա է միայն թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 քրեական գործում (հատոր1-ին գ.թ. 32): Ջոկատի հրամանատար նշանակվելը, որպես հանցավորի անձը բնութագրող տվյալ գնահատվել է թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 քրեական գործով դատավոր Ա. Օհանյանի կողմից:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման կապակցությամբ մեկ այլ 12.06.2007թ. ՎԲ-124/07 որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է. «Այդ հոդվածի կիրառումը հանցագործության տեսակի հետ կապված որևէ սահմանափակման չի ենթարկվում: Դրա կիրառումը սահմանափակված չէ նաև հանցավոր արարքի վտանգավորության աստիճանով ու բնույթով, ինչպես նաև անձանց շրջանակով, որոնց նկատմամբ այն չի կարող կիրառվել: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման հիմնական պայմանը պատճառաբանված լինելն է: Նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը պետք է հանգամանորեն քննության առնի ինչպես հանցագործության կատարման, այնպես էլ հանցավորի անձին վերաբերող բոլոր հանգամանքները: Կարևորն այն է, որ հանգի հիմնավոր եզրակացության, որ դատապարտյալի ուղղումը հնարավոր է առանց նշանակված պատիժը կրելու»:

Այստեղից կարելի է ենթադրել, որ զինվորական ծառայողը, ծառայության ընթացքում կատարելով ծանր հանցագործություն (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետ), դատապարտվելով կատարված արարքի համար, կարող է դրական բնութագրվել, ինչպես հրամանատարության, այնպես էլ դատարանի կողմից: Այսինքն` դատարանը հանգամանորեն չի քննարկել ինչպես հանցագործության կատարման, այնպես էլ հանցագործի անձը բնութագրող բոլոր տվյալները:

Բացի այդ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր ՎԲ-01/08 01.02.2008թ. որոշմամբ արձանագրել է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածով ամրագրված՝ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու իրավական հիմքերը բացահայտելու համար ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածում սահմանված իրավադրույթներն անհրաժեշտ է մեկնաբանել նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված պատժի նպատակների համատեքստում, համաձայն որի՝ պատժի նպատակն է վերականգնել սոցիալական արդարությունը, ուղղել պատժի ենթարկված անձին, ինչպես նաև կանխել հանցագործությունները:

Հետևապես, պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին որոշում կայացնելիս դատարանը յուրաքանչյուր դեպքում պետք է քննարկի նաև պատժի` սոցիալական արդարության վերականգնման, պատժի ենթարկված անձի ուղղվելու և հանցագործության կանխման նպատակների իրացման հարցը:

Նախ, առաջին քրեական գործի հետ կապված, անհրաժեշտ է արձանագրել այն փաստը, որ դատապարտյալ Հ. Հակոբյանի դրսևորած վարքագիծը, երբ փորձաշրջանի ընթացքում նրան ուղղվելու հնարավորություն էր տրվել, վկայում է, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով` Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը (դատավոր Ա. Գաբրիելյան) չի հասել պատժի նպատակների իրականացմանը:

ա) Հ. Հակոբյանը չի ուղղվել. պատժի` ուղղման նպատակը համարվում է կայացած, եթե դատապարտյալը նոր հանցանք չի կատարում,

բ) չի կանխվել նոր հանցագործության կատարումը: Դատապարտյալի համար չեն ապահովվել այնպիսի միջոցներ, որի արդյունքում նա ձեռնպահ կմնար նոր հանցագործության կատարումից,

գ) արդյունքում` չի վերականգնվել սոցիալական արդարությունը: Սոցիալական արդարության վերականգնումը բխում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի բովանդակությունից, և սոցիալական արդարության վերականգնումը հնարավոր է, եթե հանցանք կատարած անձի նկատմամբ նշանակվել է այնպիսի պատիժ, որն անհրաժեշտ է ու բավարար նրան ուղղելու և նոր հանցագործությունները կանխելու համար:

Վերոգրյալից հետևում է, որ Դատարանը չի համոզվել պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու որոշման ճշմարտացիության մեջ, քանի որ դատապարտյալը չի ապացուցել իր ուղղված լինելու հանգամանքը:

Հետևապես 2-րդ քրեական գործով իրական չէ ազատության մեջ մնալու դեպքում դատապարտյալ Հ. Հակոբյանի ուղղման հնարավորությունը, և պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով` չի ապահովվում սոցիալական արդարության վերականգնումը: Դատարանը Հ. Հակոբյանի նկատմամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով` անտեսել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի պահանջը:

Հանցավորի անձը բնութագրող բոլոր տվյալները պատշաճ չքննարկելու, պատժի նպատակների իրականացման հարցն անտեսելու արդյունքում Դատարանը դրսևորել է կամայական մոտեցում:

Անհրաժեշտ եմ համարում անդրադառնալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի բովանդակության իրավական վերլուծությանը:

Հոդվածի կիրառելիության վերաբերյալ դատավոր Ա. Օհանյանը իր բացատրության մեջ նշում է. «….. օրենսդիրը պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու դրույթը կրկին կիրառության մեջ դնելու հարցում որևէ սահմանափակում չի դրել և որպես հաշվի առնվելիք հանգամանք հստակորեն նշել է հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները և պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները (…): Գտնում եմ, որ դատական ակտը օրինական է, քանի որ օրենսդիրը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածում իմպերատիվ կերպով չի արգելել պատիժը պայմանականորեն չկիրառել նախկինում վերը նշված հոդվածի կիրառմամբ փորձաշրջանի մեջ գտնվող անձի նկատմամբ (…):»:

Թեև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածը ուղղակիորեն չի պարունակում որևէ դրույթ, որը սահմանափակում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին որոշում կայացնել այն անձի նկատմամբ, ում նկատմամբ նախկինում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չի կիրառվել, և սահմանվել է փորձաշրջան, սակայն, պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու դրույթի կրկին կիրառության արգելքը առկա է, այն բխում է հոդվածի 7-րդ մասի բովանդակությունից:

Այսպես` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասը սահմանում է. «Փորձաշրջանի ընթացքում անձի կողմից միջին ծանրության (…) դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը և պատիժ նշանակում սույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով»:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «հանցանք կատարելու դեպքում դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը» պահանջը իմպերատիվ է, հակառակ դեպքում օրենսդիրը, ինչպես նշված է նույն հոդվածի 6-րդ մասում, կսահմաներ «պայմանականորեն չկիրառելու վերացման հարցը լուծում է դատարանը»:

Վերոնշյալից հետևում է, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը միանշանակ վերացվում է, եթե փորձաշրջանի ընթացքում անձի կողմից կատարվում է միջին ծանրության հանցանք: Նման դեպքում դատարանը, վերացնելով պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը, վերջնական պատիժ է նշանակում դատավճիռների համակցության կանոններով: Եվ եթե պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացվում է, ապա դատապարտյալը պետք է կրի այն պատիժը, որը նշանակել է դատարանը, ուստի պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու դրույթը կրկին անգամ կիրառվել չի կարող:

Այսպիսով, օրենսդիրը պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը կապում է պատժի ուղղման նպատակի հետ և ուղղման նպատակը համարելով չիրականացված` նոր հանցագործություն կատարելու դեպքում նախատեսում պատժի պայմանականորեն չկիրառելու վերացում:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հանցագործության համար մեղավոր ճանաչված անձի նկատմամբ նշանակվում է արդարացի պատիժ, որը որոշվում է սույն օրենսգրքի Հատուկ մասի համապատասխան հոդվածի սահմաններում՝ հաշվի առնելով սույն օրենսգրքի Ընդհանուր մասի դրույթները:

Մասնավորապես, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, հանցանք կատարած անձի նկատմամբ կիրառվող պատիժը և քրեաիրավական ներգործության այլ միջոցները պետք է լինեն արդարացի՝ համապատասխանեն հանցանքի ծանրությանը, դա կատարելու հանգամանքներին, հանցավորի անձնավորությանը, անհրաժեշտ և բավարար լինեն նրան ուղղելու և նոր հանցագործությունները կանխելու համար:

Վերոնշյալ նորմից հետևում է, որ պատիժը համարվում է արդարացի, եթե դատարանը ճիշտ է գնահատել գործի բոլոր հանգամանքները, անձին բնութագրող բոլոր տվյալները և քրեական օրենսգրքով նախատեսված պահանջներից ելնելով` հանցագործության մեջ մեղավոր անձի նկատմամբ նշանակել է այնպիսի պատիժ, որն անհրաժեշտ է ու բավարար անձին ուղղելու և նրա կողմից նոր հանցանքի կատարումը կանխելու համար:

Այսպիսով, Հ. Հակոբյանի նկատմամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով` թույլ է տրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածով ամրագրված արդարության և պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքների խախտումներ, ինչը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 397-րդ հոդվածով նախատեսված քրեական օրենքի ոչ ճիշտ կիրառում է և հանգեցնում է նույն օրենսգքի 358-րդ հոդվածի պահանջներին չհամապատասխանող անօրինական և չհիմնավորված դատական ակտի կայացմանը:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերի համաձայն` դատարանի դատավճիռը պետք է լինի օրինական և հիմնավորված:

Դատարանի դատավճիռն օրինական է, եթե այն կայացվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, սույն օրենսգրքի և այն օրենքների պահանջների պահպանմամբ, որոնց նորմերը կիրառվում են տվյալ քրեական գործը լուծելիս:

Դատարանի դատավճիռը հիմնավորված է, եթե`

ա) դրա հետևությունները հիմնված են միայն դատաքննության ժամանակ հետազոտված ապացույցների վրա.

բ) այդ ապացույցները բավարար են մեղադրանքը գնահատելու համար.

գ) դատարանի կողմից հաստատված ճանաչված հանգամանքները համապատասխանում են դատարանում հետազոտված ապացույցներին:

Վերոշարադրյալից բխում է, որ Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Արթուր Օհանյանի կողմից թույլ են տրվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 358-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի խախտումներ»:

3. Դատավորի բացատրությունում բերված փաստարկները ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Դատավոր Ա. Օհանյանը ՀՀ արդարադատության նախարարին ներկայացրել է բացատրություն, որում մասնավորապես նշել է.

«Համաձայն ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 6-րդ և 7-րդ մասերի` եթե դատարանը (…) ազատազրկման (…) ձևով պատիժ նշանակելով, հանգում է հետևության, որ դատապարտյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ապա կարող է որոշում կայացնել այդ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին: Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները: Եթե դատապարտյալը փորձաշրջանի ընթացքում չարամտորեն խուսափում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանի կողմից նրա վրա դրված պարտականությունները կատարելուց (…) անզգույշ կամ ոչ մեծ ծանրության դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու վերացման հարցը լուծում է դատարանը: Փորձաշրջանի ընթացքում անձի կողմից միջին ծանրության (…) դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը և պատիժ նշանակում սույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով: Նույն կանոններով պատիժ է նշանակվում նաև նոր անզգույշ կամ ոչ մեծ ծանրության դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում, եթե դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը:

Ինչպես տեսնում ենք, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի բովանդակությունից օրենսդիրը պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու դրույթը կրկին կիրառության մեջ դնելու հարցում որևէ սահմանափակում չի դրել և որպես հաշվի առնվելիք հանգամանք հստակորեն նշել է հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները և պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները: Ընդ որում, նման սահմանափակում բացակայում է նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67-րդ հոդվածում:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածը նախատեսում է պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասը դատարանին հնարավորություն է ընձեռում դուրս գալ նախատեսված հանգամանքների շրջանակից և հաշվի առնել այլ հանգամանքներ ևս: Ի տարբերություն պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքների` օրենսդիրը սահմանափակել է պատասխանատվությունն ու պատիժը ծանրացնող հանգամանքների շրջանակը և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանել է դրանց սահմանափակ ցանկը` նույն հոդվածի 3-րդ մասով ուղղակիորեն դատարանին հնարավորություն չտալով հաշվի առնել հոդվածով չնախատեսված այլ հանգամանքներ:

Բացի այդ, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի վերաբերյալ բազմիցս իր իրավական դիրքորոշումն է հայտնել նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, որոնցից մի քանիսը դատարանը դրել է նաև կայացած ակտի հիմքում, մասնավորապես այն, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառումը հանցագործության տեսակի հետ կապված որևէ սահմանափակում չի ենթադրում և դրա կիրառումը հանցավոր արարքի վտանգավորության աստիճանից, բնույթից կամ անձանց շրջանակից կախվածության մեջ գտնվել չի կարող: Իր 12.06.2007թ. թիվ ՎԲ-124/07 որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ «ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման հիմնական պայմանը պատճառաբանված լինելն է: Նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը պետք է հանգամանորեն քննության առնի ինչպես հանցագործության կատարման, այնպես էլ հանցավորի անձին վերաբերող բոլոր հանգամանքները: Կարևորն այն է, որ հանգի հիմնավոր եզրակացության, որ դատապարտյալի ուղղումը հնարավոր է առանց նշանակված պատիժը կրելու»: Իսկ մեկ այլ 01.02.2008թ. թիվ ՎԲ-01/08 որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու իրավական հիմքերը բացահայտելու համար ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածում սահմանված իրավադրույթներն անհրաժեշտ է մեկնաբանել նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված պատժի նպատակների համատեքստում, այսինքն` պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու որոշում կայացնելիս իրավասու դատարանը յուրաքանչյուր դեպքում պետք է քննարկի նաև պատժի` սոցիալական արդարության վերականգնման և պատժի ենթարկված անձի ուղղվելու նպատակների իրականացման հարցը:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 127-րդ հոդվածի համաձայն` (…) դատավորը, ղեկավարվելով օրենքով, ապացույցները գնահատում է ապացույցների համակցության մեջ` դրանց բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննության վրա հիմնված իր ներքին համոզմամբ: Դատարանի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննության վրա հիմնված ներքին համոզմունքը ձևավորվում է հրապարակային և բանավոր դատաքննության ընթացքում, ամբաստանվող անձի վարքագծի բարոյական դրսևորումներով, նրա` դատարանի նկատմամբ ունեցած հարգալից վերաբերմունքով, իր վրա դրված պարտականությունների և սահմանափակումների պատշաճ կատարմամբ, անձը և ընտանեկան դրությունը բնութագրող այլ տվյալներով:

Համաձայն ՀՀ քրեական օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասի` պատժի տեսակը և չափը որոշվում են հանցագործության՝ հանրության համար վտանգավորության աստիճանով և բնույթով, հանցավորի անձը բնութագրող տվյալներով, այդ թվում՝ պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող կամ ծանրացնող հանգամանքներով:

Դատարանը հաշվի է առել, որ ամբաստանվողը զղջացել է կատարածի համար, ունի և ունեցել է դրական ծառայողական բնութագիր, ծառայության ողջ ընթացքում իրեն դրական է դրսևորել և նույնիսկ գործի քննության ընթացքում արժանացել է կրտսեր սերժանտի կոչման և նշանակվել ջոկի հրամանատար, ինչը հիմնավորել է, որ վերջինս պատասխանատու, պարտաճանաչ, հրամանները պատշաճ կատարելու պատրաստակամ անձնավորություն է: Այսպիսով, կրկին նշում եմ, որ Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի թիվ ԵԷԴ/0002/01/10 քրեական գործով 16.03.2010թ. դատապարտվելիս Հ. Հակոբյանը եղել է շարքային զինծառայող և քրեական գործի քննության ընթացքում դրսևորելով դրական ծառայողական վարքագիծ` արժանացել է կրտսեր սերժանտի կոչման և նշանակվել ջոկի հրամանատար, ինչը հիմնավորել է, որ հանցանք կատարած անձը կանգնել է ուղղման ճանապարհին, ի վերջո, վերջինս իր կյանքը ոչ թե իր զավակների ու ճերմակափայլ անկողնու համար խնայած, այլ ՀՀ և ԼՂՀ սահմանների պաշտպանությանը մասնակցած, մեր ու մեր ընտանիքների բարեկեցիկ ապագայի, մեր պետության անկախության ու պետականության հաստատման համար մարտնչած, վիրավորված և վերին վերջույթից զրկված ու 2-րդ կարգի հաշմանդամ ճանաչված ազատամարտիկի ընտանիքի ավագ զավակն է, որի խնամքին է գտնվում բազմանդամ ընտանիքի հոգսը /ունի 7 երեխա/: Բացի այդ, դատական ակտ կայացնելիս հաշվի է առնվել ամբաստանվողի կողմից ի սկզբանե տրված ինքնախոստովանական ցուցմունքները, որոնք էլ հանցագործության բացահայտման աղբյուր են հանդիսացել, նախաքննության ընթացքում և դատաքննությամբ, հենց դատարանի դահլիճում տուժողից ներողություն է խնդրել և արժանացել վերջինիս ներողամտությանը, բացի այդ, հանցագործության կատարման շարժառիթ է հանդիսացել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 62-րդ հոդվածով նախատեսված պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող հանգամանքների ցանկում ընդգրկված տուժողի վարքագծի հակաօրինականությունը:

Համաձայն ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ ենթակետի` դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքերն են` արդարադատություն իրականացնելիս դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը:

Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 1-ին, 5-րդ մասերի` քրեադատավարական օրենքի էական խախտումներ են դատական քննության ժամանակ սույն օրենսգրքի սկզբունքների և այլ ընդհանուր դրույթների խախտումները, որոնք գործին մասնակցող անձանց` օրենքով երաշխավորված իրավունքներից զրկելու կամ դրանցում սահմանափակելու կամ այլ ճանապարհով խոչընդոտել են գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտմանը, ազդել են կամ կարող էին ազդել գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա: Եթե առաջին ատյանի դատարանը գործով թույլ է տվել քրեադատավարական օրենքի այլ էական խախտում, վերաքննիչ դատարանը, հաշվի առնելով գործի քննության արդյունքները, փոփոխում է առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը կամ բեկանում է այն և գործն ուղարկում առաջին ատյանի համապատասխան դատարան՝ այլ կազմով նոր քննության:

ՀՀ վերաքննիչ դատարանը վարույթ ընդունելով և վերաքննության առնելով Դատարանի 29.07.2010թ. թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 դատավճռի դեմ բերված մեղադրողի բողոքը, մերժել է այն և դատական ակտի` դատարանի պատճառաբանություններն ու եզրահանգումները մասում արձանագրել է, որ «առաջին ատյանի դատավճիռն օրինական ու հիմնավորված է»: Դատարանը, պատճառաբանելով նաև Հ. Հակոբյանին առաջադրված մեղադրանքի ծավալը փոփոխելու և նրա նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու ու փորձաշրջան նշանակելու հանգամանքները, արձանագրել է, որ այդ պայմաններում ևս չեն խախտվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10, 48, 61 հոդվածներով սահմանված պատժի արդարացիության ու նպատակների իրականացման սկզբունքները: Պատճառաբանելով դատական ակտը` վերադաս դատարանը ամբաստանյալի պատասխանատվությունը մեղմացնող հանգամանք է համարել տուժողի հակաօրինական վարքը, որով պայմանավորվել է հանցանքի կատարումը, և որը դրսևորվել է նրանում, որ վերջինս հրաժարվել է իր նկատմամբ պետ հանդիսացող Հ. Հակոբյանի օրինական հրամանը /ըստ գործի նյութերի տուժող Նարեկ Հովհաննիսյանը բազմիցս խուսափել է զբաղվել անձնական հիգիենայով, որի պատճառով նրա և մյուս զինծառայողների միջև որոշակի կոնֆլիկտային իրավիճակներ են առաջացել/, ինչպես նաև հաշվի առնելով, որ քրեական գործն առաջին ատյանի դատարանում քննելու ընթացքում ամբաստանյալ Հ. Հակոբյանը զորացրվել է և ներկայումս զբաղվում է բազմանդամ ընտանիքի հոգսերով: Վերաքննիչ դատարանը հաշվի է առել նաև հանցանքի բնույթն ու կատարման եղանակը, ինչը դրսևորվել է օրինական հրամանը չկատարելու համար տուժողի ոտքին մեկ անգամ ոտքով հարվածելով:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` պատժի նպատակն է վերականգնել սոցիալական արդարությունը, ուղղել պատժի ենթարկված անձին, ինչպես նաև կանխել հանցագործությունները:

Պատժի նպատակներին պետք է հասնել ոչ թե նրա խստությամբ, այլ նրա անխուսափելիությամբ: Քրեական պատասխանատվության իրագործման տարատեսակ է հանդիսանում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը, որի դեպքում ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը չի կիրառվում, սակայն այնուամենայնիվ, անձի նկատմամբ որոշակի հարկադրանք է իրագործվում: Նախ` հանցանք կատարող անձի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ է կայացվում, որով պետության անունից բացասական գնահատական է տրվում անձի արարքին, իսկ անձին պարսավանք է արտահայտվում, որոշակիորեն սահմանափակվում են նրա անձնական և գույքային իրավունքներն ու ազատությունները, և վերջապես, նա արդյունքում ձեռք է բերում յուրահատուկ իրավական վիճակ` դատվածություն: Ընդ որում, գտնում եմ, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը պետական հարկադրանքի առավել մեղմ տեսակ է:

Ի վերջո ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառումը չի ենթադրում անձին պատասխանատվությունից ընդհանրապես ազատում, այլ նրա նկատմամբ սահմանում է ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձի իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման որոշակի ռեժիմ: Օրենսդիրը պատժի ենթարկված անձին ուղղելու հիմքում միանշանակ կերպով /նորմի բովանդակությունը ևս դա է վկայում/ հանցավոր անձին անվերապահորեն ազատությունից զրկելու և հասարակությունից մեկուսացնելու պարտադիր պայման չի նախատեսում: Պետք է հաշվի առնենք նաև այն հանգամանքը, որ կատարված հանցանքը զինվորական ծառայության կարգի դեմ ուղղված հանցագործություն է համարվում, որի կատարման շարժառիթ հանդիսացել է տուժողի կողմից օրինական հրամանը չկատարելը:

Այսպիսով, գտնում եմ, որ դատական ակտ կայացնելիս իմ կողմից ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածով ամրագրված արդարության և պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքների խախտումներ չեն կատարվել, որոնք կհանգեցնեին ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 397-րդ հոդվածով նախատեսված քրեական օրենքի ոչ ճիշտ կիրառման: Գտնում եմ, որ իմ կողմից կայացված դատական ակտը օրինական է, հիմնավորված և բավականաչափ պատճառաբանված: Վերջինիս պատճառաբանվածության վերաբերյալ կասկածանքները կարող են փարատվել մեղադրական դատավճիռը ուսումնասիրելուց հետո: Համաձայն չեմ տեղեկանքում նշված այն մտքին, որ «… քրեական գործով իրական չէ ազատության մեջ մնալու դեպքում դատապարտյալ Հ. Հակոբյանի ուղղման հնարավորությունը և պատիժը պայմանականորեն չկիրառելով չի ապահովվում սոցիալական արդարության վերականգնումը», գտնում եմ, որ նշված հարցը գնահատողական է և դատարանի հայեցողական լիազորությունն է, որի հիմքում ընկած է դատարանի անկախությունն, անկողմնակալությունը և ներքին համոզմունքով ղեկավարվելու և եզրահանգման գալու իրավունքը: Գտնում եմ նաև, որ դատական ակտն օրինական է, քանի որ օրենսդիրը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածում իմպերատիվ կերպով չի արգելում պատիժը պայմանականորեն չկիրառել նախկինում վերը նշված հոդվածի կիրառմամբ փորձաշրջանի մեջ գտնվող անձի նկատմամբ: Այն, որ դատավճիռն անօրինական չէ, մեկնաբանված է նաև կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին ՀՀ զինվորական դատախազի հաղորդման վերաբերյալ կազմված տեղեկանքում: Ըստ էության ինձ վերագրվում է դատավորին օրենքով վերապահված հայեցողության լիազորությունների շրջանակում ներքին համոզմունքի վրա հիմնված «սխալ» որոշում կայացնելու «մեղադրանք», ինչը գտնում եմ անթույլատրելի, և որ ամենից կարևորն է, չի բխում արդարադատության շահերից և դատավորին երաշխավորված անկախության սկզբունքից»:

4. Կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

Արդարադատության խորհուրդը (այսուհետ` Խորհուրդ) հիմք է ընդունում արձանագրված հետևյալ փաստերը.

1. Հարություն Համլետի Հակոբյանն առաջին անգամ Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր Ա. Գաբրիելյան) 16.03.2010թ. թիվ ԵԷԴ/0002/01/10 դատավճռով մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 177-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և դատապարտվել է ազատազրկման` 2 տարի ժամկետով: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ Հ. Հակոբյանի նկատմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չի կիրառվել, և սահմանվել է փորձաշրջան` 2 տարի ժամկետով: Վճռվել է նաև փորձաշրջանի սկիզբը հաշվել հաշվառման վերցնելու պահից:

2. 26.03.2010թ. Հ. Հակոբյանը կատարել է միջին ծանրության հանցագործություն, որի համար Դատարանի 29.07.2010թ. թիվ ԵԷԴ/0076/01/10 դատավճռով մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 375-րդ հոդվածի 1-ին մասով և դատապարտվել է ազատազրկման` 2 տարի ժամկետով: ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերի կիրառմամբ, դատավճիռների համակցությամբ նոր դատավճռով նշանակված պատժին մասնակիորեն գումարվել է նախորդ` 16.03.2010թ. դատավճռով նշանակված պատժի չկրած մասը, և վերջնական պատիժ է նշանակվել ազատազրկում` 3 տարի ժամկետով:

Դատարանը, կիրառելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածը, 29.07.2010թ. դատավճռով նշանակված 3 տարի ժամկետով ազատազրկում պատիժը պայմանականորեն չի կիրառել և սահմանել է փորձաշրջան` 3 տարի ժամկետով:

Նման եզրահանգման գալիս դատարանը հաշվի է առել Հ. Հակոբյանի անձը բնութագրող տվյալները, նրա պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, մասնավորապես այն, որ ամբաստանյալ Հ.Հակոբյանը զղջացել է կատարածի համար, ունի դրական ծառայողական բնութագիր, ծառայության ընթացքում արժանացել է կրտսեր սերժանտի կոչմանը, խնամքին են գտնվում ՀՀ և ԼՂՀ սահմանների պաշտպանությանը մասնակցած, վիրավորված և վերին վերջույթն անդամահատված, 2-րդ կարգի հաշմանդամ դարձած հայրը և բազմանդամ ընտանիքը (7 երեխա են), արժանացել է տուժողի ներողամտությանը: Հաշվի է առնվել նաև, որ հանցագործության կատարման շարժառիթ է հանդիսացել տուժողի վարքագծի հակաօրինականությունը:

5. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Քննարկելով դատավոր Արթուր Օհանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով ՀՀ արդարադատության նախարարի զեկույցը, դատավորի բացատրությունը, ուսումնասիրելով վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է մերժման հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի համաձայն` հանցանք կատարած անձի նկատմամբ կիրառվող պատիժը և քրեաիրավական ներգործության այլ միջոցները պետք է լինեն արդարացի՝ համապատասխանեն հանցանքի ծանրությանը, դա կատարելու հանգամանքներին, հանցավորի անձնավորությանը, անհրաժեշտ և բավարար լինեն նրան ուղղելու և նոր հանցագործությունները կանխելու համար:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` պատժի նպատակն է վերականգնել սոցիալական արդարությունը, ուղղել պատժի ենթարկված անձին, ինչպես նաև կանխել հանցագործությունները:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 360-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետի համաձայն` դատավճիռ կայացնելիս դատարանը, ի թիվ այլ հարցերի, պարտադիր կարգով լուծում է նաև հետևյալ հարցը` ամբաստանյալն արդյո՞ք պետք է կրի իր նկատմամբ նշանակված պատիժը:

«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 86-րդ հոդվածը սահմանում է, որ իրավական ակտում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների մեկնաբանությունը պետք է կատարվի տառացի նշանակությամբ` հաշվի առնելով օրենքի պահանջները:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի համաձայն`

«1. Եթե դատարանը, (…) ազատազրկման (…) ձևով պատիժ նշանակելով, հանգում է հետևության, որ դատապարտյալի ուղղվելը հնարավոր է առանց պատիժը կրելու, ապա կարող է որոշում կայացնել այդ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին:

2. Պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը հաշվի է առնում հանցավորի անձը բնութագրող տվյալները, պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքները:

(…)

6. (…) անզգույշ կամ ոչ մեծ ծանրության դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու վերացման հարցը լուծում է դատարանը:

7. Փորձաշրջանի ընթացքում անձի կողմից միջին ծանրության (…) դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը և պատիժ նշանակում սույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով: Նույն կանոններով պատիժ է նշանակվում նաև նոր անզգույշ կամ ոչ մեծ ծանրության դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում, եթե դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը»:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառման վերաբերյալ իր իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 28.11.2008թ. ԱՎԴ2/0059/01/08 որոշման մեջ, որում մասնավորապես նշել է. «Փաստորեն պատիժը կարող է պայմանականորեն չկիրառվել, եթե առկա է դատարանի համոզվածությունը, վստահությունն առանց իրական պատիժ նշանակելու ամբաստանյալի ուղղվելու հնարավորության մասին: Դատարանը նման հետևության հանգում է միայն օբյեկտիվ գոյություն ունեցող տվյալների վերլուծության հիման վրա, որոնք բնութագրում են արարքը, հանցավորի անձը և վկայում են պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հիմքերի առկայության մասին»:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ որոշման (12.06.2007թ. ՎԲ-124/07) մեջ, անդրադառնալով պատիժը պայմանականորեն չկիրառելուն, արձանագրել է. «ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառումը հանցագործության տեսակի հետ կապված որևէ սահմանափակման չի ենթարկվում: Դրա կիրառումը սահմանափակված չէ նաև հանցավոր արարքի վտանգավորության աստիճանով ու բնույթով, ինչպես նաև անձանց շրջանակով, որոնց նկատմամբ այն չի կարող կիրառվել: Այս հոդվածի կիրառման հիմնական պայմանը պատճառաբանված լինելն է: Նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելիս դատարանը պետք է հանգամանորեն քննության առնի ինչպես հանցագործության կատարման, այնպես էլ հանցավորի անձին վերաբերող բոլոր հանգամանքները: Կարևորն այն է, որ հանգի հիմնավոր եզրակացության, որ դատապարտյալի ուղղումը հնարավոր է առանց նշանակված պատիժը կրելու»:

Խորհուրդը փաստում է, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոհիշյալ որոշումները վկայակոչվել են նաև եզրակացության մեջ, առանց հիմնավորելու, թե որքանով են նույնանման այդ և քննարկվող գործերի փաստական հանգամանքները: Բացի այդ, որոշումների հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ամբաստանյալի նկատմամբ նախորդ դատական ակտով սահմանված փորձաշրջանը վերացնելուց և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված` դատավճիռների համակցության կանոնները կիրառելուց հետո, ամբաստանյալի նկատմամբ նշանակված վերջնական պատիժը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասի կարգով պայմանականորեն չկիրառելու դեպք չի քննարկվել, ինչպես նաև նման իրավիճակում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառելիության կամ չկիրառելիության վերաբերյալ որևէ դիքորոշում չի հայտնվել:

Եզրակացության այն փաստարկը, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու դրույթի կրկին կիրառության օրենսդրական արգելքը բխում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասի բովանդակությունից, Խորհուրդը հիմնավորված չի համարում հետևյալ պատճառաբանությամբ.

1. Նախ, հենց եզրակացության մեջ ընդունվում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածն ուղղակիորեն չի պարունակում որևէ դրույթ, որը կսահմանափակեր պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու մասին որոշում կայացնել այն անձի նկատմամբ, ում հանդեպ նախկինում այդ հոդվածի կիրառմամբ ազատազրկման ձևով նշանակված պատիժը պայմանականորեն չի կիրառվել, և սահմանվել է փորձաշրջան:

2. Եզրակացության մեջ պատճառաբանվում է, որ այդպիսի արգելք առկա է նշված հոդվածի 7-րդ մասի բովանդակության մեջ:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ փորձաշրջանի ընթացքում անձի կողմից միջին ծանրության, ծանր կամ առանձնապես ծանր դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում դատարանը վերացնում է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը:

Վերը շարադրվածից հետևում է, որ փորձաշրջանի ընթացքում դատապարտյալի կողմից նոր հանցանք կատարելու դեպքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 6-րդ և 7-րդ մասերը նախատեսել են պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացնելու երկու հիմք`

ա. Երբ կատարվել է անզգույշ կամ ոչ մեծ ծանրության դիտավորյալ հանցանք:

Այս դեպքում դատարանը, ելնելով իր հայեցողական լիազորությունից, ինքն է որոշում պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը վերացնելու կամ պահպանելու հարցը: Այն վերացնելու դեպքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` դատարանը պատիժ է նշանակում նույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով` դատավճիռների համակցությամբ:

բ. Երբ կատարվել է միջին ծանրության, ծանր կամ առանձնապես ծանր դիտավորյալ հանցանք:

Այս դեպքում դատարանը պարտավոր է վերացնել պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը և ղեկավարվելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասով` պատիժ նշանակել նույն օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով` դատավճիռների համակցությամբ:

Վերը շարադրվածից հետևում է, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասը սահմանել է պատիժ նշանակելու նույն մեխանիզմը ինչպես անզգույշ և ոչ մեծ ծանրության, այնպես էլ միջին ծանրության, ծանր և առանձնապես ծանր դիտավորյալ հանցանք կատարելու դեպքում, եթե դատարանը վերացրել է պատիժը պայմանականորեն չկիրառելը: Այդ մասին է վկայում նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածը գտնվում է օրենսգրքի` պատիժ նշանակելու գլխում: Ընդ որում, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով նախատեսված կանոններով պատիժ նշանակելիս դատարանը պարտավոր է ղեկավարվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 360-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-8-րդ կետերով, այն է` նախևառաջ որոշել ամբաստանյալի պատժի ենթակա լինելու հարցը, այնուհետև դրա տեսակը և չափը, որից հետո որոշել` ամբաստանյալն արդյոք պետք է կրի իր նկատմամբ նշանակված պատիժը, թե ոչ: Այս դեպքում ևս ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածով նախատեսված պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու հետ կապված ՀՀ քրեական օրենսգիրքն ինչպես հանցագործությունների, այնպես էլ անձանց շրջանակի որևէ սահմանափակում չի նախատեսում:

Հակառակ պարագայում կստացվի, որ անձի նկատմամբ երկրորդ դատավճռով պատիժ նշանակելիս նշանակված պատիժը կրելու անհրաժեշտության հարցի քննարկումը դուրս է դատարանի իրավասությունից, իսկ ամբաստանյալը, անկախ գործի հանգամանքներից, նրա անձը բնութագրող տվյալներից, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքների առկայությունից, մեղադրական դատավճռի արժանանալու դեպքում օրենքի ուժով ի սկզբանե դատապարտված է ազատազրկման, որպիսի մոտեցումը չի բխում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածով (որի խախտումը մեղսագրվում է դատավորին) ամրագրված` արդարության և պատասխանատվության անհատականացման սկզբունքից:

Վերոհիշյալ օրենսդրական կարգավորումների և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումների վերլուծության արդյունքում Խորհուրդը եզրակացնում է, որ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու օրենքով տրված սահմանափակումների բացակայության պայմաններում դատարանի` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննության վրա հիմնված, կատարած հանցավոր արարքի բնույթի և հանրության համար վտանգավորության աստիճանի, հանցավորի անձի, նրա անձը բնութագրող, պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող և ծանրացնող հանգամանքների պատշաճ գնահատման արդյունքում, ներքին համոզմունքի վրա ձևավորված որոշումը դասվում է օրենքով դատարանին վերապահված հայեցողական լիազորությունների շրջանակներում կայացվելիք որոշումների շարքին:

Մինչդեռ, ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի համաձայն` դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքերն են արդարադատություն իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումները:

Նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմերի կոպիտ և ակնհայտ խախտման հասկացության վերաբերյալ իր իրավական դիրքորոշումը Խորհուրդն արտահայտել է նախկինում կայացված որոշումներում: Այսպես, 2007 թվականի հոկտեմբերի 12-ի ԱԽ-7-Ո-18 որոշմամբ Խորհուրդն արձանագրել է. «Օրենքի նորմերի կոպիտ և ակնհայտ խախտումներ են արդարադատության իրականացման ընթացքում ՀՀ Սահմանադրության, օրենքների նորմերի այնպիսի էական խախտումները, որոնք հանգեցրել են կամ կարող են հանգեցնել անձանց՝ վերոհիշյալ իրավական ակտերով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների կոպիտ սահմանափակմանը, դրանցից զրկելուն, գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտմանը խոչընդոտելուն և ազդել են կամ կարող էին ազդել գործով ճիշտ և օրինական որոշման կայացմանը»:

Խորհրդի մեկ այլ` 2007 թվականի հոկտեմբերի 12-ի ԱԽ-7-Ո-19 որոշմամբ Խորհուրդն արձանագրել է, որ « (…) ակնհայտ և կոպիտ խախտումների հասկացությունը թեև գնահատողական կատեգորիա է, սակայն դրա իմաստը կարող է բացահայտվել՝ ելնելով ՀՀ օրենսդրության ընդհանուր իմաստից և սկզբունքներից: Նման հայեցողական գնահատման լիազորությունը օրենսդրությամբ վերապահված է Արդարադատության խորհրդին:

Խորհուրդը գտնում է, որ որպես ակնհայտ և կոպիտ պետք է բնութագրվեն, մասնավորապես՝ դատավորի կողմից արդարադատության իրականացման ընթացքում ՀՀ Սահմանադրության, օրենքների նորմերի այնպիսի էական խախտումները, որոնք հանգեցրել են կամ կարող են հանգեցնել անձանց՝ վերոհիշյալ իրավական ակտերով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների կոպիտ սահմանափակմանը, դրանցից զրկելուն, գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտմանը խոչընդոտելուն և ազդել են կամ կարող են ազդել գործով ճիշտ և օրինական որոշման կայացմանը»:

Խորհուրդը մեկ անգամ ևս արձանագրում է, որ դատավորին մեղսագրված խախտումը չի կարող համարվել կոպիտ և ակնհայտ, եթե այն չի պարունակում ՀՀ Սահմանադրության կամ օրենքների նորմերի այնպիսի էական խախտումներ, որոնք հանգեցրել են կամ կարող են հանգեցնել անձանց՝ վերոհիշյալ իրավական ակտերով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների կոպիտ սահմանափակմանը, չհիմնավորված և չպատճառաբանված որոշման կայացմանը: Հետևաբար, այն չի կարող նաև դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք հանդիսանալ:

Մինչդեռ, կարգապահական վարույթի նյութերի հետազոտումը վկայում է այն մասին, որ տվյալ դեպքում դատավոր Ա. Օհանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքում դրված է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 7-րդ մասի` վարույթ հարուցողի կողմից արված մեկնաբանությունը, որն ամեն դեպքում չի կարող դիտարկվել որպես արդարադատություն իրականացնելիս դատավորի կողմից թույլ տրված նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

Այլապես, դրանով կարող է կասկածի տակ դրվել դատական իշխանության հեղինակությունը և դատարանի անկախությունը: Նշված հարցի վերաբերյալ իր հստակ իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեն: Այսպես` Դատավորների անկախության, արդյունավետության և պատասխանատվության վերաբերյալ Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեի թիվ CM/Rec(2010)12 Հանձնարարականի 5-րդ կետի համաձայն` Դատավորները պետք է անսահմանափակ հնարավորություն ունենան գործերը լուծելու անկողմնակալ ձևով` օրենքին և փաստերի իրենց մեկնաբանությանը համապատասխան:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ մասի խախտում թույլ տալու մասին փաստարկներին, ապա Խորհուրդը գտնում է, որ վերոգրյալի շրջանակներում, կոնկրետ հանցագործության հանգամանքների, հանցավորի անձը բնութագրող, նրա պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքների գնահատմամբ դատավճիռների համակցության կանոններով Հ. Հակոբյանի նկատմամբ նշանակված ազատազրկման ձևով վերջնական պատիժը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի կիրառմամբ պայմանականորեն չկիրառելու մասին դատարանի որոշումը` պատժի նպատակների իրագործման տեսանկյունից, օրենքով վերապահված հայեցողության շրջանակներում կայացված որոշում է, որը, չնայած կարող է քննարկման առարկա դառնալ վերադաս դատական ատյանների կողմից հիմնավորվածության և արդարացի լինելու առումներով, սակայն ոչ մի պարագայում չի կարող դիտարկվել որպես նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

Խորհուրդն անհիմն է համարում նաև եզրակացության մեջ նշված այն մոտեցումը, որ անձի պատասխանատվությունն ու պատիժը մեղմացնող հանգամանքները, որոնք մեկ անգամ հաշվի են առնվել անձի նկատմամբ դատավճիռ կայացնելիս, այլևս չեն կարող հաշվի առնվել այդ անձի կողմից նոր հանցանք կատարելու դեպքում նրա նկատմամբ պատիժ նշանակելիս: Պատիժ նշանակելու ընդհանուր սկզբունքներն ամրագրած ՀՀ քրեական օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի ուժով դատարանը պարտավոր է հանցագործության համար անձին մեղավոր ճանաչելու յուրաքանչյուր դեպքում նրա նկատմամբ նշանակել արդարացի պատիժ, որը պետք է որոշի քրեական օրենսգրքի Հատուկ մասի համապատասխան հոդվածի սահմաններում՝ հաշվի առնելով օրենսգրքի Ընդհանուր մասի դրույթները: Պատժի տեսակը և չափը որոշվում են հանցագործության՝ հանրության համար վտանգավորության աստիճանով և բնույթով, հանցավորի անձը բնութագրող տվյալներով, այդ թվում՝ պատասխանատվությունը և պատիժը մեղմացնող կամ ծանրացնող հանգամանքներով: Այս դրույթներից որևէ շեղում կատարելու հնարավորություն օրենսդրությունը նույնպես չի նախատեսում:

Վերոգրյալի հիման վրա Խորհուրդը գտնում է, որ հիմնավորված չէ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքի առկայությունը, հետևաբար դատավոր Ա. Օհանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ սույն կարգապահական գործը ենթակա է կարճման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 111-րդ, 161-րդ հոդվածով, 162-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով՝ Խորհուրդը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. ՀՀ արդարադատության նախարարի միջնորդությունը մերժել: Երևան քաղաքի Էրեբունի և Նուբարաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ա. Օհանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործը կարճել:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:

Արդարադատության խորհրդի անդամներ`

Վ. Աբելյան Գ. Բադիրյան Ռ. Բարսեղյան Կ. Բաղդասարյան Ա. Թումանյան Գ. Խանդանյան Ա. Խաչատրյան Մ. Մակյան Մ. Մարտիրոսյան Հ. Փանոսյան Ս. Օհանյան