ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ԱԽ-1-Ո-4

2011 թ.

ՀՀ ՎԵՐԱՔՆՆԻՉ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐՆԵՐ ԱՍՏՂԻԿ ԽԱՌԱՏՅԱՆԻՆ, ՆԱԽՇՈՒՆ ՏԱՎԱՐԱՑՅԱՆԻՆ ԵՎ ԴԱՆԻԵԼ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ՝

նախագահությամբ`	Ա. Մկրտումյանի
մասնակցությամբ ԱԽ անդամներ`	Վ. Աբելյանի, Գ. Բադիրյանի, Ռ. Բարսեղյանի, Տ. Բարսեղյանի, Ա. Թումանյանի, Գ. Խանդանյանի, Ա. Խաչատրյանի, Մ. Մակյանի, Մ. Մարտիրոսյանի, Հ. Փանոսյանի, Ս. Օհանյանի, Կ. Բաղդասարյանի
մասնակցությամբ դատավորներ`	Ա. Խառատյանի, Ն. Տավարացյանի, Դ. Խաչատրյանի
քարտուղարությամբ`	Ն. Գաբրիելյանի

2011 թվականի հունվարի 21-ին Երևան քաղաքում՝ դռնփակ նիստում, քննարկելով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) դատավորներ Ա. Խառատյանին, Ն. Տավարացյանին և Դ. Խաչատրյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը.

Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի (այսուհետ` Կարգապահական հանձնաժողով) 23.12.2010 թվականի թիվ N-Կ-2-14/2010 որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանի, Ն. Տավարացյանի և Դ. Խաչատրյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահի գրությունը` հասցեագրված Կարգապահական հանձնաժողովին:

2. Կարգապահական խախտման վերաբերյալ Կարգապահական հանձնաժողովի եզրակացությունը.

Կարգապահական հանձնաժողովն Արդարադատության խորհրդին (այսուհետ` Խորհուրդ) է ներկայացրել եզրակացություն` կարգապահական պատասխանատվության հիմք հանդիսացող ներքոհիշյալ խախտումների վերաբերյալ, որը Կարգապահական հանձնաժողովը գնահատել է որպես դատավարական իրավունքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

Ըստ եզրակացության՝

Հասմիկ Ավետիսյանը (Ուշակյան) (այսուհետ` Դիմումատու) 26.03.2010 թվականին դիմել է Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան (այսուհետ` Դատարան)` ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու պահանջով: Դիմումատուն հայտնել է, որ Կոմիտասի փողոցի 36<sup>ա</sup> շենքի թիվ 31 բնակարանի (այսուհետ` Բնակարան) սեփականատերն էր հայրը` Երվանդ Մինասի Ուշակյանը, որը մահացել է 12.11.1997 թվականին, իսկ 05.01.2003 թվականին մահացել է նաև մայրը` Արշալույս Ռուբենի Մարտիրոսյանը: Ծնողներն ունեցել են երկու երեխա` ինքը և եղբայրը` Մինաս Երվանդի Ուշակյանը, որը մահացել է 2005 թվականին: Բնակարանի նկատմամբ իր ծնողների մահից հետո ժառանգություն չի ձևակերպվել ո´չ իր և ո´չ էլ եղբոր` Մինաս Ուշակյանի կողմից: Բնակարանը պահպանվել և վերանորոգվել է իր կողմից, եղբոր ընտանիքը ՀՀ-ում չի բնակվել, նրանք մշտական բնակություն են հաստատել ՌԴ-ի Գեորգիևսկ քաղաքում, որտեղ էլ եղբայրը հուղարկավորված է: Իր կողմից ժառանգական գույքը պահպանելու գործողություններ կատարելու և Բնակարանում եղած` իր ծնողներին պատկանող գույքի որոշ մասը ստանալու հիմքերով ընդունել է նրանց ժառանգությունը: Եղբայրը, ընտանիքով բնակվելով Ռուսաստանում, չի տիրապետել ժառանգական գույքը, հոգ չի տարել դրա պահպանման համար, հետևաբար, չի ընդունել իր ծնողների կողմից թողնված ժառանգական գույքը: Ինքն է ծնողների մահից հետո հոգ տարել Բնակարանը երրորդ անձանց ոտնձգություններից պահպանելու համար, ուստի համարվում է ժառանգությունն ընդունած ժառանգ:

Դիմումատուն մինչև 28.04.2010 թվականին նշանակված դատական նիստը 20.04.2010 թվականին դիմումով փոխել է պահանջի հիմքը և հայցադիմում է ներկայացրել ընդդեմ Մարինե Մինասի Ուշակյանի` ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու պահանջով, որով հայտնել է, որ իրեն հայտնի է դարձել, որ Բնակարանի նկատմամբ ժառանգությունն ընդունելու համար Երևանի Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտարին է դիմել իր հանգուցյալ եղբոր դուստրը` Մարինե Ուշակյանը (այսուհետ` Պատասխանող), որն այդ բնակարանում երբևիցե հաշվառում չի ունեցել: Սույն գործով Դատարանը, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 94-րդ հոդվածով, որոշում է կայացրել Պատասխանողի ծանուցումը կազմակերպել նրա վերջին հայտնի բնակության վայրի վարչական շրջանի միջոցով, որի ղեկավարի գրությամբ հայտնվել է, որ Պատասխանողը նշված հասցեում չի բնակվում:

Դատարանի 24.05.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 վճռով հայցը բավարարվել է: Հայցը բավարարելիս Դատարանը ղեկավարվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1221-րդ, 1225-րդ, 1226-րդ և 1229-րդ հոդվածներով և դատաքննությամբ հիմնավորված է համարել, որ հայցվորը, լինելով ժառանգատուի առաջին հերթի միակ ժառանգը, ժառանգական գույքը փաստացի տիրապետել և կառավարել է, ձեռնարկել և ձեռնարկում է միջոցներ երրորդ անձանց հավակնություններից գույքը պաշտպանելու համար, մինչդեռ Պատասխանողի հայր Մինաս Երվանդի Ուշակյանը, բնակվելով ՌԴ-ում և հաշվառված չլինելով վիճելի բնակարանում, չի տիրապետել այն և բաց է թողել ժառանգության ընդունման` օրենքով սահմանված վեցամսյա ժամկետը: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1225-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` ժառանգի կողմից ժառանգության մի մասի ընդունումը նշանակում է իրեն հասանելիք ամբողջ ժառանգության ընդունում անկախ այն բանից, թե ինչ է այն իրենից ներկայացնում և որտեղ է գտնվում: Տվյալ դեպքում ժառանգատուի մահից հետո հայցվորին է անցել ծնողներին պատկանող որոշակի գույք, հետևաբար վերը նշված հոդվածի ուժով նույնպես հայցվորն ընդունել է ժառանգատուին պատկանող Բնակարանը:

Սույն քաղաքացիական գործով Պատասխանողի մայրը` Սիլվա Լաչինյանը, վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել Վերաքննիչ դատարան, որի 02.09.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ 0575/02/10 որոշմամբ (նախագահող դատավոր` Ա. Խառատյան, դատավորներ` Ն. Տավարացյան, Դ. Խաչատրյան) վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Վերաքննիչ դատարանն իր որոշումը պատճառաբանել է հետևյալ կերպ. «Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 24.05.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 վճիռը չի կայացվել բողոքաբեր Սիլվա Լաչինյանի իրավունքների և օրինական շահերի խախտմամբ, քանի որ, նախ, բողոքաբերը դատարանին չի ներկայացրել ամուսնու մահվան փաստը հավաստող փաստաթուղթ` մահվան վկայական: Երկրորդ, բողոքաբերը վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացրել նաև իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, որով կհիմնավորեր, որ հանդիսանում է նրա կինը և հավակնում է ընդունել ամուսնու հոր մահից հետո մնացած ժառանգությունը: Սույնի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը եզրահանգում է, որ Մինաս Ուշակյանի մահվան վկայականի և Մինաս Ուշակյանի ու Սիլվա Լաչինյանի ամուսնության վկայականի բացակայության պայմաններում բողոքաբերը չի հիմնավորել, թե ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից կայացված դատական ակտը որքանով է առնչվում իր իրավունքներին և օրինական շահերին»:

Վերաքննիչ դատարանի 02.09.2010 թվականի որոշման դեմ Սիլվա Լաչինյանը վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ վճռաբեկ դատարան, որը 03.12.2010 թվականին որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 02.09.2010 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Դատարան` նոր քննության:

Կարգապահական հանձնաժողովը, ուսումնասիրելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախագահի գրությունը, գրությանը կից ներկայացված փաստաթղթերը, գտել է, որ Վերաքննիչ դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանը, Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը թույլ են տվել դատավարական իրավունքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում, որը ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի ուժով հիմք է դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար:

Մասնավորապես, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Վերաքննիչ դատարանը, որոշման հիմքում դնելով այն հանգամանքը, որ Սիլվա Լաչինյանը չի ներկայացրել իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, ինչպես նաև վերջինիս մահվան վկայականը, հաստատված է համարել, որ Սիլվա Լաչինյանը չի հիմնավորել, որ Դատարանի 24.05.2010 թվականի վճիռն առնչվում է իր իրավունքներին և օրինական շահերին, մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է նաև Սիլվա Լաչինյանի և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը (հ. 2-րդ, գ.թ. 9), ինչպես նաև այն, որ Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը սույն գործով չի վիճարկվում: Սույն գործի փաստերի համաձայն` Սիլվա Լաչինյանը Երվանդ Մինասի Ուշակյանի որդու` Մինաս Երվանդի Ուշակյանի այրին է, որը հաշվառված է Երևանի Կոմիտասի փողոցի 36^ա շենքի թիվ 31 բնակարանում: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` պետք է արձանագրել, որ Դատարանի կայացրած դատական ակտն ուղղակիորեն ազդում է նաև Սիլվա Լաչինյանի իրավունքներին, մինչդեռ վերջինս մասնակից չի դարձվել գործի քննությանը:

Վերաքննիչ դատարանը պատճառաբանել է նաև, որ բողոքաբերը վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացրել նաև իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, որով կհիմնավորեր, որ նրա կինն է և հավակնում է ընդունել ամուսնու հոր մահից հետո մնացած ժառանգությունը, մինչդեռ ինչպես վերը նշվեց, Սիլվա Լաչինյանը վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացրել է նաև իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը: Վերոգրյալից հետևում է` գործում գտնվող 14.08.1982 թվականին տրված` Մինաս Ուշակյանի և Սիլվա Լաչինյանի ամուսնության վկայականի առկայության պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանելով, որ վերոնշյալ ապացույցը բացակայում է, թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջների ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

Դրա հետ մեկտեղ Կարգապահական հանձնաժողովը փաստում է, որ Վերաքննիչ դատարանը 26.08.2010 թվականին նշանակված դատական նիստի համառոտագրումը շարունակել է պարզ թղթային եղանակով, սակայն գործում առկա դատական նիստի արձանագրությունը (հ. 2-րդ, գ.թ.57) նախագահող դատավորի կողմից ստորագրված չէ, այլ միայն ստորագրված է դատական նիստի քարտուղարի կողմից, մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 148-րդ հոդվածի 2-րդ կետը սահմանում է, որ պարզ թղթային արձանագրությունը նիստի ժամանակ վարվում է գրավոր կամ համակարգչի միջոցով, այն գործի նյութերին կցվում է` հավաստված նախագահող դատավորի և քարտուղարի ստորագրությամբ:

Վերոգրյալի հիման վրա Կարգապահական հանձնաժողովը գտնում է, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանը, Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը թույլ են տվել ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի, 148-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

 Կարգապահական հանձնաժողովը միաժամանակ գտնում է, որ դատական ակտը, որը պարունակում է դատավարական օրենքի նորմերի խախտում, չի կարող կայացվել դատավորի մեղքի բացակայությամբ: Տվյալ պարագայում դատավորների մեղավորությունն առկա է, քանի որ նրանք չեն դրսևորել բավարար ուշադրություն և շրջահայացություն, որի արդյունքում չեն պահպանվել արդարության և օրինականության սկզբունքները, և թույլ է տրվել դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

3. Դատավորների բացատրությունում բերված փաստարկները Կարգապահական հանձնաժողովի կողմից հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Դատավորներ Ա. Խառատյանը, Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը Կարգապահական հանձնաժողովին ներկայացրել են բացատրություններ:

Դատավոր Ա. Խառատյանն իր ներկայացրած բացատրությունում մասնավորապես նշել է.

«Հայցվոր Հասմիկ Ավետիսյանը, դիմելով Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարան, խնդրել է իրեն ճանաչել Երևան քաղաքի Կոմիտասի փողոցի 36^ա շենքի թիվ 31 բնակարանի նկատմամբ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ: Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 24.05.2010 թվականի ԵԱՔԴ/0575/02/10 վճռով հայցը բավարարվել է: Վերը նշված վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է բերել գործին մասնակից չդարձված անձ Սիլվա Լաչինյանի ներկայացուցիչ Լիզա Գրիգորյանը:

Բողոքաբերը բողոքում նշել է հետևյալ հիմքերը ներքոհիշյալ հիմնավորումներով, այն է` Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանը վճիռը կայացնելիս խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի պահանջները` գործին մասնակից չի դարձրել Սիլվա Լաչինյանին և գործը քննել վերջինիս բացակայությամբ, մինչդեռ նշված քաղաքացիական գործով դատական ակտ է կայացվել նրա իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ, այն է` բողոքաբերը նշել է, որ ինքը հանդիսանում է Մինաս Ուշակյանի ամուսինը, իսկ Մինաս Ուշակյանը մահացել է, և վերջինիս ժառանգներ են հանդիսացել ինքը, Մարինե և Երվանդ Ուշակյանները, ինչպես նաև բողոքաբերը նշել է, որ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1225-րդ հոդվածը իր համապատասխան հիմնավորումներով:

Վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացվել Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը հաստատող որևէ գրավոր փաստաթուղթ, որով Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կհաստատվեր Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը:

Ուստի պետք է նշել, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 205-րդ հոդվածի 1-ին կետի 3-րդ ենթակետի համաձայն` առաջին ատյանի դատարանների դատական ակտերի դեմ, բացառությամբ այն ակտերի, որոնց համար վերաքննություն օրենքով նախատեսված չէ, վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունք ունեն` գործին մասնակից չդարձված անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` գործին մասնակից չդարձված այն անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, իրավունք ունեն վերաքննիչ բողոք բերելու այն օրվանից սկսած` երեք ամսվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մասին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատական ակտի` օրինական ուժի մեջ մտնելուց անցել է քսան տարի: Վերը նշված օրենսդրական նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ բողոքաբերի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքի 1-ին հիմքի քննության համար կարևոր նշանակություն ունի այն հանգամանքի բացահայտումը, թե արդյոք Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի կայացված դատական ակտը գործին մասնակից չդարձված անձի` Սիլվա Լաչինյանի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ է կայացվել, թե՝ ոչ: Տվյալ պարագայում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը գտել է, որ Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից կայացված դատական ակտը գործին մասնակից չդարձված անձի` Սիլվա Լաչինյանի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացված լինելու հանգամանքը կարող է պարզվել միայն ստորև նշված գրավոր ապացույցների միաժամանակյա առկայության պայմաններում, այն է` 1) Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը հաստատող գրավոր ապացույցով, 2) Մինաս Ուշակյանի և Սիլվա Լաչինյանի՝ ամուսիններ հանդիսանալու փաստը հավաստող գրավոր ապացույցով (բնօրինակով կամ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով վավերացված պատճենով):

Տվյալ դեպքում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը գտել է, որ Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը հաստատող գրավոր ապացույց կարող է հանդիսանալ վերջինիս մահվան վկայականը (բնօրինակը կամ մահվան վկայականի՝ սահմանված կարգով վավերացված պատճենը):

Այսպես` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն` «1. Պետական գրանցման ենթակա են քաղաքացիական կացության հետևյալ ակտերը` 1) ծնունդը, 2) ամուսնությունը, 3) ամուսնալուծությունը, 4) որդեգրումը (դստերագրումը), 5) հայրությունը որոշելը, 6) անունը փոխելը, 7) քաղաքացու մահը, 2. քաղաքացիական կացության ակտերը գրանցում են քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմինները` քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մատյաններում /ակտերի գրքեր/ համապատասխան գրառումներ կատարելու, և այդ գրառումների հիման վրա քաղաքացիներին վկայականներ տալու միջոցով»:

«Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի համաձայն՝ «1. Քաղաքացիական կացության ակտերը քաղաքացիների այնպիսի գործողությունները կամ դեպքերն են, որոնք առաջացնում, փոփոխում կամ դադարեցնում են նրանց իրավունքները և պարտականությունները, ինչպես նաև բնութագրում են քաղաքացիների իրավական վիճակը: 2. Սույն օրենքով սահմանված կարգով պետական գրանցման ենթակա են քաղաքացիական կացության հետևյալ ակտերը. բ) ամուսնությունը, ...մահը:

«Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` «ՔԿԱԳ մարմինը քաղաքացիական կացության ակտերի պետական գրանցումն իրականացնում է քաղաքացիական կացության ակտում համապատասխան գրառում կատարելու և այդ գրառման հիման վրա քաղաքացուն պետական գրանցման վկայական տալու միջոցով»:

Տվյալ դեպքում վերը նշված հոդվածների համակարգային վերլուծությունից բխում է, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում քաղաքացիական կացությունը` ամուսնությունը, քաղաքացու մահը և այլն, ենթակա են պետական գրանցման, և քաղաքացիների ամուսնության, քաղաքացու մահվան փաստը կարող է հաստատվել միայն քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմինների կողմից կատարված գրանցման հիման վրա տրված պետական գրանցման վկայականով:

Մինչդեռ, վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված չի եղել Մինաս Ուշակյանի մահվան վկայականը (բնօրինակը կամ սահմանված կարգով հաստատված պատճենը):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` «Գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով»:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 52-րդ հոդվածի համաձայն՝ «ապացուցվելուց ազատվելու հիմքերը` 1. հանրահայտ հանգամանքներն ապացուցման կարիք չունեն: 2. Նախկինում քննված` քաղաքացիական գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատարանի վճռով հաստատված հանգամանքները նույն անձանց միջև դատարանում այլ գործ քննելիս կրկին չեն ապացուցվում: 3. Քրեական գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը պարտադիր է դատարանի համար միայն այն փաստերով, ըստ որոնց հաստատված են որոշակի գործողություններ և դրանք կատարած անձինք»:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: 2. Դատարանի համար որևէ ապացույց նախապես հաստատված ուժ չունի բացառությամբ սույն օրենսգրքի 52-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի»:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն՝ «1. Գրավոր ապացույցներ են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող ակտերը, պայմանագրերը, տեղեկանքները, գործարար թղթակցությունը, այլ փաստաթղթերը և նյութերը, այդ թվում` էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով կամ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու հնարավորություն ընձեռող այլ եղանակով ստացված ապացույցները: 2. Գրավոր փաստաթղթերը ներկայացվում են բնօրինակով կամ պատշաճ վավերացված պատճենի ձևով: Փաստաթղթերի բնօրինակները ներկայացվում են այն դեպքում, եթե գործի հանգամանքները, օրենքներին կամ այլ իրավական ակտերին համապատասխան, կարող են հաստատվել միայն նման փաստաթղթով, իսկ անհրաժեշտության դեպքում` դատարանի պահանջով»:

Վերոնշյալ հոդվածների համադրումից հետևում է, որ ապացուցման ինստիտուտը կարգավորվում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-53 հոդվածներով, և այն ոչ միայն յուրաքանչյուր գործով օրինական (հիմնավոր) վճիռ (որոշում) կայացնելու նախապայման է, այլ նաև` դատաքննության մրցակցության սկզբունքի իրականացման կարևորագույն երաշխիք: Ապացույցները ներկայացնելու կարգը նախատեսված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածով. ըստ որի` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ինքը ներկայացնի ապացույցներ, որից հետևում է, որ կողմերից յուրաքանչյուրն իրավասու է դատարանին ներկայացնել իր կողմից ներկայացվող դիրքորոշման ճշմարտացիությունը հիմնավորող ապացույցներ, ընդ որում, եթե տվյալ անձը հնարավորություն չունի անհրաժեշտ և բավարար ապացույցը ձեռք բերել գործին մասնակցող կամ չմասնակցող այլ անձից, որի տիրապետության ներքո է գտնվում այն, իրավունք ունի տվյալ ապացույցը պահանջելու միջնորդությամբ դիմել դատարան: Ըստ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ, և այն հարցը, թե ով պետք է դատարանին ներկայացնի որոնվող փաստերի առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատող փաստական տվյալները, թե դատավարության մասնակիցներից ում վրա է ընկնում ապացուցման բեռը, կարևոր է ապացուցումը ճիշտ կազմակերպելու համար: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում դա լուծվել է դատավարության մրցակցային ձևի պայմաններում կողմերի իրավահավասարության և դատավարության ընդհանուր սկզբունքներից ելնելով` հաշվի առնելով տվյալ փաստն ապացուցելու մեջ կողմերի շահագրգռության աստիճանը:

Վերը շարադրյալից հետևում է, որ գործին մասնակցող անձինք իրենք են ապացուցում այն, ինչ պնդում են: Միաժամանակ, պետք է նշել, որ օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի վերը նշված հոդվածներով սպառիչ սահմանել է ապացուցելուց ազատվելու հիմքերը, այսինքն՝ այն ապացույցների շրջանակը, որոնք ապացուցման կարիք չունեն, դրանք են` հանրահայտ հանգամանքները, նախկինում քննված` քաղաքացիական գործով օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված հանգամանքները (նույն անձանց միջև), և քրեական գործով օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռը պարտադիր է դատարանի համար միայն այն փաստերով, որոնցով հաստատված են որոշակի գործողություններ կամ դրանք կատարած անձինք: Ուստի վերաքննիչ բողոքի քննության համար կարևորագույն նշանակություն ունեցող հանգամանքը, այն է` Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը ո´չ հանրահայտ հանգամանք է և ո´չ էլ նախկինում քննված` քաղաքացիական գործով օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված հանգամանք, հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող վերը նշված հանգամանքը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի և Քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մասին ՀՀ օրենքի համաձայն կարող էին հաստատվել միայն մահվան վկայականով:

Ուստի վերաքննիչ բողոքի քննության համար կարևորագույն նշանակություն ունեցող հանգամանքի` Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստի վերաբերյալ Սիլվա Լաչինյանի կողմից ապացույց չներկայացնելու պարագայում ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը, յուրաքանչյուր ապացույց գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ, գտել է, որ վերաքննիչ բողոքը ենթակա է մերժման, քանի որ Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 24.05.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 վճիռը չի կայացվել Սիլվա Լաչինյանի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ, քանի որ բողոքաբերը վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացրել Մինաս Ուշակյանի մահվան վկայականը:

Եվ միաժամանակ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը չի անդրադարձել բողոքի մյուս փաստարկներին` բողոքաբերի կողմից բողոքարկվող դատական ակտը նրա իրավունքներին և շահերին վերաբերելու մասին համապատասխան ապացույցներ չներկայացնելու կապակցությամբ և գտել է, որ այդպիսիք չներկայացվելու պատճառով էլ բողոքի մյուս փաստարկներն այլևս ենթակա չեն քննարկման: Բողոքի` ըստ էության քննարկման դեպքում ևս այն կմերժվեր, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1225-րդ հոդվածի կարգով բողոքաբերը չի կարող հավակնել ընդունել ամուսնու հոր ժառանգությունը:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 02.09.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 24.05.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով կայացված վճիռը թողնվել օրինական ուժի մեջ:

Ուստի գտնում ենք, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03.12.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 որոշման մեջ, ինչպես նաև Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի «Կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին» 23.12.2010 թվականի թիվ Կ-2-14/2010 որոշման մեջ նշված այն փաստարկները, որ «Մինչդեռ, վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է նաև Սիլվա Լաչինյանի և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը (հ.2-րդ գ.թ. 9), ինչպես նաև այն, որ Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը սույն գործով չի վիճարկվում» անհիմն են, քանի որ Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը գործին մասնակցող անձանց կողմից չվիճարկելը ամենևին էլ հիմք չի տալիս դատարանին հաստատված համարելու այդ հանգամանքը, քանի որ ՀՀ օրենսդրության համաձայն մահվան փաստը կարող է հաստատվել միայն որոշակի ապացույցով, այն է` մահվան վկայականով, և բացի այդ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03.12.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 որոշումից երևում է` Մինաս Ուշակյանը մահացել է 05.11.2005 թվականին, որը հաստատվել է Սիլվա Լաչինյանի վճռաբեկ բողոքին կից ներկայացված՝ մահվան փաստը հավաստող փաստաթղթով:

Ինչ վերաբերում է նրան, որ Սիլվա Լաչինյանի ներկայացուցչի կողմից վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված է եղել Սիլվա Լաչինյանի և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, ապա դատարանի կողմից այն չգնահատվելը վրիպումի, այլ ոչ դիտավորության արդյունք է, որի գնահատման դեպքում ևս բողոքը բավարարելու հիմք չէր լինի, քանի որ վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված չի եղել Մինաս Ուշակյանի մահվան վկայականը, ինչով պետք է հաստատվեր վերջինիս մահվան փաստը և Սիլվա Լաչինյանի` նրա ժառանգ լինելու հանգամանքը: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1216-րդ հոդվածը Մինաս Ուշակյանի երեխաների նկատմամբ կիրառելի կլիներ բացառապես վերջինի մահվան փաստը հաստատող փաստաթղթի առկայության պայմաններում, ինչը Վերաքննիչ դատարանին չի ներկայացվել, այլ միայն ներկայացվել է Վճռաբեկ դատարանին` վճռաբեկ բողոքին կից:

Վերը նշված քաղաքացիական գործով ներկայացված վերաքննիչ բողոքը քննել և որոշում ենք կայացրել գործում առկա ապացույցների հետազոտման, դրանցից յուրաքանչյուրի` բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզման արդյունքում, և եթե նույնիսկ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը համարել է, որ դատարանը սխալ է մեկնաբանել դատավարական օրենքի նորմը, ապա այդ հանգամանքը չպետք է ինքնին հիմք հանդիսանա դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար: Հակառակ մեկնաբանման դեպքում կհետևի, որ դատավորներն ինքնուրույն իրավունք չունեն իրենց վարույթներում գտնվող գործերի լուծման նպատակով մեկնաբանել օրենքները և բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմունք ձևավորել:

Արդարադատության խորհրդի 2008 թվականի ԱԽ-3-Ո-7 որոշմամբ արտահայտվել է հետևյալ դիրքորոշումը, որ ներքին համոզմունքն անձնական մտավոր երևույթ է, որը չի ենթարկվում իրավական ուղղակի կարգավորման, ոչ ոք չի կարող ազդել դատավորի ներքին համոզմունքի ձևավորման վրա:

Իսկ ինչ վերաբերում է Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի «Կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին» 23.12.2010 թվականի թիվ Կ-2-14/2010 որոշման մեջ նշված այն փաստարկին, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավորների կողմից թույլ են տրվել նաև ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթների ակնհայտ և կոպիտ խախտում, ապա գտնում ենք, որ վերը նշված հիմնավորումներով և փաստարկներով այն հերքվում է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր 13.12.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 որոշմամբ, որով բեկանել է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 02.09.2010 թվականի որոշումը, արձանագրել է փաստն այն մասին, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջների «ակնհայտ և կոպիտ խախտում»: Մինչդեռ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 222-241.3 հոդվածները, որոնք իրենց մեջ ամփոփում են Վճռաբեկ դատարանի վարույթին վերաբերող դրույթները, այդ դատական ատյանին ստորադաս դատարանի դատական սխալի «ակնհայտ և կոպիտ խախտում» որակելու իրավունք չեն վերապահում: Այդ դրույթն ամրագրված է ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով, և դատավորի կողմից օրենքի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տված լինելու հանգամանքը կարող է հաստատվել բացառապես Արդարադատության խորհրդի, այլ ոչ Վճռաբեկ դատարանի կողմից: Հակառակ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ դատավորի կողմից օրենքի «ակնհայտ և կոպիտ խախտում» արձանագրվելու և ամրագրվելու պարագայում դատավորը զրկվում է օրենքով սահմանված կարգով իր պաշտպանությունն իրականացնելու հնարավորությունից, քանզի Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտերը վերջնական են և ենթակա չեն բողոքարկման:

Միաժամանակ հարկ է նշել, որ Արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովի «Կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին» 23.12.2010 թվականի Կ-2-14/2010 որոշման մեջ որպես կարգապահական վարույթի հարուցման հիմք է նշվել նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը 26.08.2010 թվականին նշանակված դատական նիստի համառոտագրումը շարունակել է պարզ թղթային եղանակով, սակայն գործում առկա դատական նիստի արձանագրությունը նախագահող դատավորի կողմից ստորագրված չէ, այլ միայն ստորագրված է դատական նիստի քարտուղարի կողմից: Մինչդեռ պետք է նշել, որ ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն` դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքերն են` արդարադատություն իրականացնելիս դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը, ինչը նշանակում է, որ դատական նիստի արձանագրությունը նախագահող դատավորի կողմից ստորագրված չլինելու հանգամանքը դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում չի կարելի դիտել, և այն չի կարող հիմք հանդիսանալ դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար:

Այս բոլորը հիմք են տալիս պնդելու, որ մեր նկատմամբ բացակայում են կարգապահական պատասխանատվություն կիրառելու հիմքերը, ուստի ելնելով վերոգրյալից` խնդրում ենք ՀՀ դատական օրենսգրքի 156-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետի հիմքով կարճել հարուցված կարգապահական վարույթը:

Հարկ եմ համարում նշել, որ իմ հիմնական կազմի դատավորներ Կ. Չիլինգարյանի և Ա. Պետրոսյանի՝ արձակուրդում գտնվելու կապակցությամբ կազմը համալրվել է դատավորներ Դ. Խաչատրյանով և Ն. Տավարացյանով: Գործը, վերաքննիչ բողոքը և դրան կից ներկայացված փաստաթղթերը դատավորներին զեկուցվել են իմ կողմից, և վերջնական դատական ակտի տակ դատավորները ստորագրել են` ելնելով իմ կողմից ներկայացված փաստերից: Արդարադատության խորհրդին խնդրում եմ հաշվի առնել այդ հանգամանքը, և եթե բացակայում են իմ նկատմամբ հարուցված կարգապահական վարույթը կարճելու հիմքերը, ապա ՀՀ դատական օրենսգրքի 156-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետի հիմքով կարճեք դատավորներ Դ. Խաչատրյանի և Ն. Տավարացյանի նկատմամբ հարուցված կարգապահական վարույթը»:

Ըստ դատավորներ Ն. Տավարացյանի և Դ. Խաչատրյանի կողմից ներկայացված բացատրության`

«ՀՀ արդարադատության խորհրդի կարգապահական հանձնաժողովը, ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 106-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով և 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով, կարգապահական վարույթ է հարուցել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանի, Դ. Խաչատրյանի և Ն. Տավարացյանի նկատմամբ թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով` ըստ հայցի Հասմիկ Ավետիսյանի ընդդեմ Մարինե Ուշակյանի` ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու պահանջի մասին, 02.09.2010 թվականին կայացված որոշմամբ թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտման հիմքով:

Ցանկանում ենք տեղեկացնել, որ դատավոր Ա. Խառատյանի հետ վերը նշված քաղաքացիական գործով բողոքի քննությանը մասնակցել ենք վերջինիս հիմնական կազմի դատավորներ Ա. Պետրոսյանի և Կ. Չիլինգարյանի՝ արձակուրդում գտնվելու կապակցությամբ: Տվյալ քաղաքացիական գործի քննության օրը ավարտելով մեր հիմնական կազմով նշանակված քաղաքացիական գործերի քննությունը` դրանից անմիջապես հետո մասնակցել ենք այդ գործի քննությանը: Քաղաքացիական գործով ներկայացված բողոքը զեկուցել է դատավոր Ա. Խառատյանը: Տվյալ գործով կայացված դատական ակտը ստորագրել ենք` հիմնվելով նախագահող դատավոր Ա. Խառատյանի կողմից զեկուցված փաստերի վրա: Փաստորեն, վստահելով գործը զեկուցող դատավորին` վրիպել է վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացված ամուսնության վկայականի առկայության փաստը:

ՀՀ արդարադատության խորհրդին խնդրում ենք հաշվի առնել այդ հանգամանքը և հայցում ենք Ձեր ներողամտությունը»:

4. Կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

Խորհուրդը հիմք է ընդունում արձանագրված հետևյալ փաստերը.

1. Դատարանը 24.05.2010 թվականին թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով` ըստ հայցի Հասմիկ Ավետիսյանի ընդդեմ Մարինե Ուշակյանի՝ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ ճանաչելու պահանջի մասին, կայացրել է վճիռ, որով Հասմիկ Ավետիսյանի հայցը բավարարվել է. հայցվորը փաստացի տիրապետման հիմքով ճանաչվել է Բնակարանի նկատմամբ ժառանգությունն ընդունած ժառանգ:

2. Դատարանի 24.05.2010 թվականի վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել գործին մասնակից չդարձված անձ Սիլվա Լաչինյանի ներկայացուցիչը:

3. Վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացվել է Սիլվա Լաչինյանի և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը (հ. 2-րդ, գ. թ. 9):

4. ՀՀ ոստիկանության ԱՎ վարչության Արաբկիրի անձնագրային բաժանմունքի պետի գրության համաձայն՝ Բնակարանում հաշվառված են Սիլվա Լաչինյանը, Լիանա և Երվանդ Մինասի Ուշակյանները (հ. 1-ին, գ. թ. 21):

5. Վերաքննիչ դատարանը (նախագահող դատավոր՝ Ա. Խառատյան, դատավորներ՝ Ն. Տավարացյան, Դ. Խաչատրյան) 02.09.2010 թվականի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը մերժել է և Դատարանի վճիռը թողել է օրինական ուժի մեջ:

6. 02.09.2010 թվականի որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանելով, որ «(...) նախ` բողոքաբերը դատարանին չի ներկայացրել ամուսնու մահվան փաստը հավաստող փաստաթուղթ` մահվան վկայական: Երկրորդ` բողոքաբերը վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացրել նաև իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, որով կհիմնավորեր, որ հանդիսանում է նրա կինը և հավակնում է ընդունել ամուսնու հոր մահից հետո մնացած ժառանգությունը (...)», եզրահանգել է, որ «(...) Մինաս Ուշակյանի մահվան վկայականի և Մինաս Ուշակյանի ու Սիլվա Լաչինյանի ամուսնության վկայականի բացակայության պայմաններում բողոքաբերը չի հիմնավորել, թե ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից կայացված դատական ակտը որքանով է առնչվում իր իրավունքներին և օրինական շահերին (...)»:

5. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Քննարկելով Վերաքննիչ դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանին, Ն. Տավարացյանին և Դ. Խաչատրյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով Կարգապահական հանձնաժողովի անդամի զեկույցը, դատավորների բացատրությունները, ուսումնասիրելով վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է բավարարման հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Նշված իրավական նորմի վերլուծությունից հետևում է, որ «...ներքին համոզումը հիմնված է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ, օբյեկտիվ և անմիջական հետազոտման վրա և ոչ մի դեպքում չի կարող ընկալվել որպես դատարանի կողմից կամայականության դրսևորում:

Ապացույցների հետազոտման բազմակողմանիությունը նշանակում է, որ ապացույցներ հետազոտելիս և գնահատելիս դատարանը, հանդես գալով անկախ արբիտրի դիրքերից, պետք է հավասարապես հաշվի առնի և հետազոտի և´ հայցվորի, և´ պատասխանողի կողմից ներկայացված ապացույցները:

Ապացույցների հետազոտման օբյեկտիվությունը նշանակում է, որ ապացույցների գնահատման գործընթացում դատարանը պետք է զերծ մնա շահագրգիռ, կողմնակալ և կանխակալ մոտեցում ցուցաբերելուց:

Ապացույցների լրիվ հետազոտումը ենթադրում է, նախ` գործով վեճի լուծման համար բավարար ապացույցների առկայություն, երկրորդ` դատարանի կողմից գործում առկա բոլոր ապացույցների վերլուծություն...» (տե´ս Խորհրդի 11.06.2010 թվականի թիվ ԱԽ-10-Ո-10 որոշումը՝ ՀՀ վարչական դատարանի դատավոր Ա. Միրզոյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին):

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Վերաքննիչ դատարանը թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով կայացրած որոշման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Սիլվա Լաչինյանը դատարանին չի ներկայացրել ամուսնու մահվան փաստը հավաստող փաստաթուղթ՝ մահվան վկայական, ինչպես նաև բողոքին կից չի ներկայացրել իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը:

Այսպես` Վերաքննիչ դատարանը, որոշման հիմքում դնելով այն հանգամանքը, որ բողոք բերած անձը վերաքննիչ բողոքին կից չի ներկայացրել իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը, որով կհիմնավորեր, որ նրա կինն է և հավակնում է ընդունել ամուսնու հոր մահից հետո մնացած ժառանգությունը, անտեսել է այն հանգամանքը, որ Սիլվա Լաչինյանը վերաքննիչ բողոքին կից ներկայացրել է նաև իր և Մինաս Ուշակյանի ամուսնության վկայականը:

Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությանը, որ Սիլվա Լաչինյանը դատարանին չի ներկայացրել ամուսնու մահվան փաստը հավաստող փաստաթուղթ՝ մահվան վկայական, ապա այս առնչությամբ Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ նախ՝ սույն քաղաքացիական գործով Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը չի վիճարկվել: Մասնավորապես, Խորհուրդն արձանագրում է, որ հիշյալ փաստը հայցվորի կողմից կասկածի տակ չի դրվել և միաժամանակ հաստատվել է ինչպես հայցադիմումում, այնպես էլ վերաքննիչ բողոքի պատասխանում:

Բացի այդ, հաշվի առնելով վերոնշյալ փաստական հանգամանքները, Խորհուրդը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, քննելով բողոք բերած անձի իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ դատական ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը և այդ հանգամանքը հաստատված համարելու համար կարևորելով Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստը հիմնավորող ապացույցի առկայությունը, կարող էր վերաքննիչ բողոք բերած անձից պահանջել այդ փաստը հիմնավորող ապացույց` պարզելու համար Դատարանի վճռի վերաբերելիությունը վերաքննիչ բողոք բերած անձի իրավունքներին և պարտականություններին:

Վերոնշյալ փաստերի համադրության արդյունքում Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ համամիտ է Վճռաբեկ դատարանի 03.12.2010 թվականի որոշմամբ արձանագրված այն դիրքորոշմանը, որ «... սույն գործով կայացված դատական ակտն ուղղակիորեն ազդում է նաև Սիլվա Լաչինյանի իրավունքներին, մինչդեռ վերջինս մասնակից չի դարձվել գործի քննությանը», և միաժամանակ արձանագրում է, որ Մինաս Ուշակյանի մահվան փաստի անվիճելի լինելու, ինչպես նաև գործում գտնվող՝ 14.08.1982 թվականին տրված` Մինաս Ուշակյանի և Սիլվա Լաչինյանի ամուսնության վկայականի առկայության պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով վերը նշված հանգամանքները, թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի ակնհայտ և կոպիտ խախտում, որն իր հերթին հանգեցրել է գործին մասնակից չդարձված անձ Սիլվա Լաչինյանի՝ ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով երաշխավորված՝ հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունքի խախտման:

Ինչ վերաբերում է դատավոր Ա. Խառատյանի բացատրությունում տեղ գտած այն փաստարկին, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 222-241.3-րդ հոդվածները Վճռաբեկ դատարանին ստորադաս դատարանի դատական սխալը «ակնհայտ և կոպիտ խախտում» որակելու իրավունք չեն վերապահում, և դատավորի կողմից օրենքի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տված լինելու հանգամանքը կարող է հաստատվել բացառապես Խորհրդի, այլ ոչ Վճռաբեկ դատարանի կողմից, ապա այն անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 92-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` ՀՀ բարձրագույն դատական ատյանը, բացի սահմանադրական արդարադատության հարցերից, Վճռաբեկ դատարանն է, որը կոչված է ապահովելու օրենքի միատեսակ կիրառությունը:

Վճռաբեկ դատարանի` որպես բարձրագույն դատական ատյանի կարգավիճակը ենթադրում է, որ Վճռաբեկ դատարանը, ի թիվս այլ գործառույթների, իրականացնում է դատական վերանայում, ստուգում է ստորադաս դատարանի ակտի օրինականությունը, որի արդյունքում ուղղում է դատական սխալները: Նշված դատավարական գործառույթի կենսագործումը պայմանավորված է Վճռաբեկ դատարանի լիազորություններով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածով օրենսդիրը սահմանել է Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունների շրջանակը` այն գործողությունները, որոնք Վճռաբեկ դատարանը իրավասու է կատարելու գործն ըստ էության լուծող դատական ակտերի վերանայման արդունքում: Նույն օրենսգրքի 241<sup>1</sup>-րդ հոդվածի 1-ին կետի 7-րդ ենթակետի համաձայն` գործի քննության արդյունքներով կայացված` Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ:

ՀՀ դատական օրենսգրքի 155-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն` կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է վճռաբեկ դատարանի որոշումը, որով հաստատվել է, որ արդարադատություն իրականացնելիս գործը կամ հարցը ըստ էության լուծելիս կայացվել է ակնհայտ ապօրինի դատական ակտ, կամ արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը թույլ է տվել դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում:

Վերոնշյալ հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական սխալն արձանագրելը, ինչպես նաև այն որպես «ակնհայտ և կոպիտ խախտում» որակելը կապված է ոչ թե Վճռաբեկ դատարանի դատավարական լիազորությունների հետ, որը կարող է դրսևորվել վճռաբեկ բողոքը մերժելով կամ բավարարելով և համապատասխան դատական ակտը բեկանելով, այլ Վճռաբեկ դատարանի որոշման պատճառաբանական մասի բովանդակության հետ` որպես շարժառիթ, որը արձանագրվում է Վճռաբեկ դատարանի կողմից, և որով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնում ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ և արդյունքում բեկանում է ստորադաս դատարանի ակտը: Բացի այդ, դատավորի կողմից օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տալու հանգամանքի հաստատման հնարավորությունն անմիջականորեն նախատեսված է ՀՀ դատական օրենսգրքի 155-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 1-ին կետով:

Խորհուրդը հարկ է համարում անդրադառնալ նաև դատավոր Ա. Խառատյանի և դատավորներ Ն. Տավարացյանի և Դ. Խաչատրյանի բացատրություններում տեղ գտած այն փաստարկին, որ դատավորներ Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով վերաքննիչ բողոքի քննությանը մասնակցել են հիմնական կազմի դատավորներ Ա. Պետրոսյանի և Կ. Չիլինգարյանի` արձակուրդում գտնվելու կապակցությամբ և գործով կայացված դատական ակտը ստորագրել են` վստահելով գործը զեկուցող դատավորին և հիմնվելով նախագահող դատավոր Ա. Խառատյանի կողմից զեկուցված փաստերի վրա:

Նշված փաստարկի վրա հիմնվելով` բացատրություններ ներկայացրած դատավորները Խորհրդին խնդրել են կարճել դատավորներ Ն. Տավարացյանի և Դ. Խաչատրյանի նկատմամբ հարուցված կարգապահական վարույթը:

Ներկայացված պատճառաբանության առնչությամբ Խորհուրդն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` Վերաքննիչ դատարանում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի դեմ բողոքները քննվում են կոլեգիալ` երեք դատավորի կազմով:

Նույն հոդվածի 8-րդ կետի համաձայն` որևէ դատավոր իրավունք չունի ձեռնպահ մնալու քվեարկելուց: Նիստում նախագահողը քվեարկում է վերջինը:

Նույն հոդվածի 9-րդ կետի համաձայն` մեծամասնության կարծիքի հետ չհամաձայնող դատավորն իրավունք ունի չստորագրելու դատական ակտը, սակայն այդ դեպքում պարտավոր է գրավոր շարադրել իր հատուկ կարծիքը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 220-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքներով վերաքննիչ դատարանը կայացնում է որոշում:

Նշված հոդվածներից հետևում է, որ Վերաքննիչ դատարանում վերաքննիչ բողոքը քննվում է կոլեգիալ` երեք դատավորի կազմով, որոնք ստորագրում են այն, դրանով իսկ հաստատելով իրենց համաձայնությունը որոշման բովանդակությանը, հակառակ դեպքում մեծամասնության կարծիքի հետ չհամաձայնող դատավորն իրավունք ունի չստորագրելու դատական ակտը, սակայն այդ դեպքում պարտավոր է գրավոր շարադրել իր հատուկ կարծիքը:

Թիվ ԵԱՔԴ/0575/02/10 քաղաքացիական գործով Վերաքննիչ դատարանի 02.09.2010 թվականի որոշումը կայացվել է կոլեգիալ կազմով և ստորագրվել է դատավորներ Ա. Խառատյանի, Ն. Տավարացյանի և Դ. Խաչատրյանի կողմից: Ուստի անկախ այն հանգամանքից, թե դատավորներ Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը ում փոխարեն են ընդգրկվել դատական կազմի մեջ, ինչպես նաև անկախ նախագահող դատավորի նկատմամբ ունեցած վստահությունից, նրանք պարտավոր էին պատշաճ կերպով ծանոթանալ գործին և դատական ակտը ստորագրելուց առաջ համոզվել դրանում արձանագրված փաստական հանգամանքների և իրավական վերլուծությունների ճշտության հարցում: Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Խորհուրդն արձանագրում է, որ դատավորներ Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը ստորագրել են դատական ակտը, հետևաբար պատասխանատու են դրա օրինականության համար:

Խորհուրդն արձանագրում է նաև, որ Վերաքննիչ դատարանը 26.08.2010 թվականին նշանակված դատական նիստի համառոտագրումը շարունակել է պարզ թղթային եղանակով, սակայն գործում առկա դատական նիստի արձանագրությունը (հ. 2-րդ, գ. թ. 57), նախագահող դատավորի կողմից ստորագրված չէ, այլ միայն ստորագրված է դատական նիստի քարտուղարի կողմից, մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 148-րդ հոդվածի 2-րդ կետը սահմանում է, որ պարզ թղթային արձանագրությունը նիստի ժամանակ վարվում է գրավոր կամ համակարգչի միջոցով, այն գործի նյութերին կցվում է` հավաստված նախագահող դատավորի և քարտուղարի ստորագրությամբ:

Սույն դատավարական խախտման վերաբերյալ դատավոր Ա. Խառատյանն իր բացատրությունում մասնավորապես նշել է, որ դատական նիստի արձանագրությունը նախագահող դատավորի կողմից ստորագրված չլինելու հանգամանքը չի կարող դիտվել որպես դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում և հիմք հանդիսանալ դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար:

Խորհուրդը հարկ է համարում ընդգծել, որ դատավոր Ա. Խառատյանի դիրքորոշումն անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Դատական նիստի արձանագրությունը դատավարական հիմնական և կարևորագույն փաստաթղթերից է: Այն արտացոլում է գործի դատական քննության ընթացքում կատարվող բոլոր դատավարական գործողությունները՝ այդպիսով ունենալով կարևոր ապացուցողական նշանակություն: Դա է պատճառը, որ դատական նիստի արձանագրության բովանդակությունը, ձևը, այն վարելու կարգը պետք է համապատասխանեն օրենքի պահանջներին: Ընդ որում, նիստը նախագահող դատավորը անձամբ պատասխանատու է դատական նիստի արձանագրության ամբողջականության և որակի համար:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 148-րդ հոդվածի 2-րդ կետից հետևում է, որ արձանագրությունը համարվում է իրավական ուժ ունեցող, եթե այն ստորագրված է նախագահող դատավորի և քարտուղարի կողմից, հետևաբար գործի նյութերին կցված արձանագրությունում նախագահող դատավորի ստորագրության բացակայությունը հավասարազոր է այդ կարևորագույն դատավարական փաստաթղթի՝ գործից բացակայելուն նույն իրավական հետևանքներով: Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետի համաձայն՝ վճիռը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե գործից բացակայում է դատական նիստի արձանագրությունը:

Հետևաբար, դատական նիստի արձանագրությունը ստորագրված լինելու հանգամանքի կարևորությունն անտեսող բացատրությունում նշված տեսակետը զուրկ է որևէ իրավական հիմնավորումից:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ Խորհուրդը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանը, Ն. Տավարացյանը և Դ. Խաչատրյանը թույլ են տվել դատավարական օրենքի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ, որոնք ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի ուժով դատավորի նկատմամբ կարգապահական պատասխանատվության հիմք են:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 111-րդ, 161-րդ հոդվածներով, 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով, 157-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով՝ Խորհուրդը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավորներ Ա. Խառատյանին, Ն. Տավարացյանին և Դ. Խաչատրյանին հայտարարել նախազգուշացում:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:

Արդարադատության խորհրդի անդամներ`

Գ. Բադիրյան Կ. Բաղդասարյան Տ. Բարսեղյան  Ա. Թումանյան Գ. Խանդանյան Ա. Խաչատրյան Մ. Մակյան Մ. Մարտիրոսյան Ս. Օհանյան