ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշում գործ թիվ ԵԿԴ/0050/15/08	ԵԿԴ/0050/15/08
Նախագահող դատավոր՝ Հ. Ասատրյան

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Դ. Ավետիսյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ե. Դանիելյանի
		Հ. Ղուկասյանի
		Ա. Պողոսյանի
		Ս. Օհանյանի
	քարտուղարությամբ	Կ. Աբրահամյանի
	մասնակցությամբ
	ներկայացուցիչներ	Ա. Ղազարյանի
		Ա. Զեյնալյանի

2010 թվականի մարտի 26-ին

ք. Երևանում

դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ի որոշման դեմ դիմող Վարդան Առաքելի Խաչատրյանի և նրա ներկայացուցիչ Ա.Զեյնալյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 2003 թվականի ապրիլի 7-ի որոշմամբ Վարդան Առաքելի Խաչատրյանը «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» ՀՀ օրենսգրքի 172-րդ հոդվածով ենթարկվել է վարչական կալանքի 3 /երեք/ օր ժամկետով:

2003 թվականի ապրիլի 16-ին Վ.Խաչատրյանը Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 2003 թվականի ապրիլի 7-ի որոշումը բողոքարկել է ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարան:

2. Վ.Խաչատրյանի բողոքը ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի կողմից քննության չի առնվել` այն ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանին վերանայման ենթակա լինելու պատճառաբանությամբ:

3. Վ.Խաչատրյանի վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական և զինվորական գործերով պալատը 2003 թվականի մայիսի 30-ի որոշմամբ վճռաբեկ բողոքը թողել է առանց քննության:

4. 2008 թվականի հուլիսի 28-ին Վ.Խաչատրյանը դիմում է ներկայացրել Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան` խնդրելով նոր հանգամանքներով վերանայել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 2003 թվականի ապրիլի 7-ի որոշումը և կայացնել արդարացման դատավճիռ:

Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանը 2008 թվականի օգոստոսի 7-ին մերժել է Վ.Խաչատրյանի դիմումը` կայացնելով «Դատական ակտի վերանայման վարույթի հարուցումը մերժելու մասին» որոշում:

5. Վ.Խաչատրյանի վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքը մերժել է` Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 2008 թվականի օգոստոսի 7-ի որոշումը թողնելով օրինական ուժի մեջ:

6. Վերաքննիչ դատարանի 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ի որոշման բողոքարկման արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 2008 թվականի նոյեմբերի 19-ի որոշմամբ Վ.Խաչատրյանի վճռաբեկ բողոքը թողել է առանց քննության:

7. Վիճարկելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426²-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, 426⁴-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի և 426⁷-րդ հոդվածի սահմանադրականությունը՝ Վ.Խաչատրյանի ներկայացուցիչներ Ա.Զեյնալյանը և Ա.Ղազարյանը դիմել են ՀՀ Սահմանադրական դատարան: ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 2009 թվականի հոկտեմբերի 13-ի որոշմամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁷-րդ հոդվածի 4-րդ մասի վերջին նախադասությամբ ամրագրված դրույթը և 426²-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, 426⁴-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը ճանաչել է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի պահանջներին հակասող և անվավեր, իսկ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁴-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը՝ ՀՀ Սահմանադրությանը համապատասխանող:

Ելնելով այն հանգամանքից, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁴-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի իմաստով ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2009 թվականի հոկտեմբերի 13-ի որոշումը հիմք է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2008 թվականի նոյեմբերի 19-ի որոշումը նոր հանգամանքներով վերանայելու համար` դիմող Վ.Խաչատրյանի ներկայացուցիչներ Ա.Ղազարյանը և Ա.Զեյնալյանը բողոք են ներկայացրել Վճռաբեկ դատարան:

8. Վճռաբեկ դատարանը 2010 թվականի փետրվարի 22-ին կայացրել է նոր հանգամանքով վերանայելու և վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշում:

Վճռաբեկ դատարանը բողոքը վարույթ է ընդունել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 414.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի հիմքով («առկա է նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանք»):

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

9. Բողոք բերած անձինք փաստարկել են, որ ՀՀ վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ, 19-րդ, 93-րդ, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածների, ՀՀ դատական օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջները: Ըստ բողոքաբերների՝ խախտվել են նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁴-րդ 2-րդ մասի պահանջները, այն է` սահմանափակ մեկնաբանություն է տվել օրենքի նորմի բովանդակությանը, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր էր այն մեկնաբանել՝ հաշվի առնելով ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի` ՀՀ Սահմանադրության, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի դրույթները և սկզբունքները, ինչպես նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նպատակը և խնդիրները:

10. Բողոքաբերները նշում են, որ Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի գործի քննության արդյունքում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի լույսի ներքո մեկնաբանելով ՀՀ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգիրքը, հիմնավորել է դրանց միջև հակասությունը: Արդյունքում ՄԻԵԴ-ի վճիռը, դրանում բերված հիմնավորումները և դրանում առկա ՀՀ ներպետական օրենսդրության մեկնաբանությունները պարտադիր են եղել դատարանի համար դիմումի ընդդատության հարցը լուծելիս, հետևաբար չէին կարող նաև պարտադիր չլինել վերանայման վարույթ հարուցելու հարցում:

11. Ըստ բողոքի հեղինակների` Վ.Խաչատրյանի նկատմամբ կիրառվել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիային, հետևաբար նաև ՀՀ Սահմանադրությանը հակասող նորմ, այսինքն՝ խախտվել են Վ.Խաչատրյանի իրավունքները, որի արդյունքում Վ.Խաչատրյանը դատապարտվել է ՀՀ Սահմանադրության և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի նորմերի պահանջների խախտմամբ, դատարանը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁴-րդ հոդվածի 2-րդ մասը մեկնաբանելիս նույնպես հաշվի չի առել այդ սկզբունքները:

12. Վկայակոչելով ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումները և ՄԻԵԴ-ի վճիռը՝ բողոքաբերները նշում են, որ նոր հանգամանքներով վճիռների և որոշումների վերանայման ինստիտուտի վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի վերլուծությունները և իրավական դիրքորոշումները կիրառելի են սույն գործով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426²-րդ հոդվածի «նոր հանգամանքներով դատական ակտերը վերանայելու դիմում ներկայացնելու իրավունք ունեն միայն այդ հանգամանքի հետ առնչվող գործին մասնակցած շահագրգիռ անձինք» դրույթը մեկնաբանելիս, քանի որ նոր հանգամանք է ինչպես ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշումը, այնպես էլ ՄԻԵԴ-ի վճիռը: Ուստի վերը նշված նորմը չպետք է մեկնաբանվի նեղ իմաստով: Ելնելով վերը նշվածից` բողոքաբերները գտնում են, որ Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով կայացված ՄԻԵԴ-ի վճիռը դրա հայտնի դառնալու պահից երեք ամսվա ընթացքում նոր հանգամանք է խաղաղ հավաքի մասնակցելու համար վարչական կալանքի ենթարկված Վ.Խաչատրյանի համար:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` բողոքի հեղինակները խնդրել են կայացնել նոր դատական ակտ` «Նոր հանգամանքով որոշման վերանայման վարույթ հարուցելու մասին» որոշում:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

13. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. Վերաքննիչ դատարանը, դիմող Վ.Խաչատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Զեյնալյանին հնարավորություն չտալով մասնակցել դատարանում գործի քննությանը, սահմանափակե՞լ է արդյոք դիմողի` գործի արդարացի քննության սահմանադրական իրավունքը:

14. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁷-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` «Նոր հանգամանքների հիմքով շահագրգիռ անձի փոխարեն բողոք կարող է ներկայացնել նրա լիազորած անձը, որը բողոքի հետ միաժամանակ դատարան պետք է ներկայացնի նաև իր լիազորությունները հաստատող փաստաթուղթը: Շահագրգիռ անձի լիազորված անձ կարող է լինել միայն փաստաբանը»:

Վերը նշված նորմի վերլուծությունից երևում է, որ օրենսդիրը որպես դիմողի ներկայացուցիչ մասնակցելու իրավունք վերապահել է միայն փաստաբանին:

15. ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2009 թվականի հոկտեմբերի 13-ի ՍԴՈ-833 որոշմամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 426⁷-րդ հոդվածի 4-րդ մասի վերջին նախադասությամբ ամրագրված դրույթը, այն է` «Շահագրգիռ անձի լիազորված անձ կարող է լինել միայն փաստաբանը» որոշման մեջ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների մասով ճանաչվել է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի պահանջներին հակասող և անվավեր:

ՀՀ Սահմանադրական դատարանն իր որոշման 7-րդ կետում արձանագրել է, որ «(…) նոր հանգամանքներով դատական ակտերի վերանայման վարույթի նպատակն անձանց խախտված իրավունքների (…) վերականգնման հնարավորության և ոչ թե քրեական մեղադրանքի հարցի լուծումն է»:

Սահմանադրական դատարանն ընդգծել է, որ «(…) վիճարկվող նորմում փաստաբանի միջոցով ներկայացուցչության վերաբերյալ պարտադիր պահանջը, փաստաբանների կողմից` դատական ակտերի վերանայման վերաբերյալ բողոք ներկայացնելու կապակցությամբ անվճար հիմունքներով իրավաբանական օգնության տրամադրման հնարավորություն չնախատեսելու պայմաններում, անհամաչափորեն սահմանափակում է անձի խախտված սահմանադրական և Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքները նոր հանգամանքներով դատական ակտը վերանայելու միջոցով վերականգնման հնարավորությունը` վտանգելով անձի թե սահմանադրական արդարադատության իրավունքի և թե իր խախտված իրավունքները միջազգային ատյաններում դատական կարգով պաշտպանելու սահմանադրական իրավունքի արդյունավետ իրացումը:

Սահմանադրական դատարանը նաև արձանագրել է, որ «դատավարության մասնակից ճանաչելու պահանջի իրավունքի և այն խախտվելիս դրա վերականգնման երաշխիքների (մասնավորապես` դատական կարգով) վերաբերյալ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 100-րդ հոդվածում ամրագրված նորմերի ընդհանուր իրավակարգավորիչ նշանակությունն ու դրանց տրամաբանական զարգացման անհրաժեշտությունը քրեական դատավարության բոլոր, այդ թվում նոր հանգամանքներով դատական ակտերի վերանայման փուլում (…)»:

Սահմանադրական դատարանն այնուհետև նշել է, որ «խնդրի լուծումը պահանջում է համալիր իրավակարգավորում՝ կապված դատավարության մյուս փուլերում երաշխավորված անվճար իրավաբանական օգնության տրամադրման` օրենքով նախատեսված հիմքերի ընդարձակման հետ: Դատարանը վերահաստատում է իր ՍԴՈ-765 որոշմամբ արտահայտած այն դիրքորոշումը, համաձայն որի «… փաստաբանի միջոցով վճռաբեկ դատարան դիմելու պահանջը կարող է իրավաչափ համարվել, եթե բխում է ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց շահերից` ներկայացուցչությունն իրականացնելով արհեստավարժ և փորձառու մասնագետների միջոցով … միաժամանակ հարկ է համարում ընդգծել, որ փաստաբանի միջոցով վճռաբեկ դատարան դիմելու ինստիտուտը` որպես այլընտրանքային տարբերակ, իրավաչափ կարող է համարվել միայն այն դեպքում, երբ օրենսդրությունը փաստաբանի ծառայությունից օգտվելու հնարավորությունը երաշխավորի յուրաքանչյուրի համար` անկախ տվյալ անձի ֆինանսական հնարավորությունից»:

Արդյունքում Սահմանադրական դատարանը եզրակացություն է արել այն մասին, որ «անձանց փաստաբանական ծառայությամբ ապահովելու իրավակարգավորման համանման սկզբունքի կիրառումն անհրաժեշտ է քրեական վարույթի բոլոր` այդ թվում նոր հանգամանքների հիմքով դատական ակտերը վերանայելու փուլում (…)»:

16. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, քննարկման ենթարկելով Ա.Զեյնալյանին որպես դիմող Վ.Խաչատրյանի ներկայացուցիչ ընդգրկելու հարցը, որոշել է, որ նա չի կարող լինել դիմողի ներկայացուցիչ` նկատի ունենալով, որ օրենսդիրը որպես դիմողի ներկայացուցիչ նախատեսել է միայն փաստաբանի (տե´ս քրեական գործ, էջ 132):

17. Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով սույն որոշման 14-16-րդ կետերում առկա դատողությունները, գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, դիմող Վ.Խաչատրյանի ներկայացուցիչ Ա.Զեյնալյանին հնարավորություն չտալով մասնակցել դատարանում գործի քննությանը, սահմանափակել է դիմողի` գործի արդարացի քննության սահմանադրական իրավունքը:

Այսինքն, սույն գործով տեղի է ունեցել ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով նախատեսված՝ գործի արդարացի քննության սկզբունքի խախտում:

18. Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի ՍԴՈ-844 որոշումը հիմք է ՀՀ վերաքննիչ դատարանի համար Վ.Խաչատրյանի վերաքննիչ բողոքը կրկին քննության առնելու համար: Հետևաբար, պետք է բեկանել ստորադաս դատարանի կայացրած դատական ակտը և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 92-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 403-406-րդ, 419-րդ, 422-424-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Վարդան Առաքելի Խաչատրյանի դիմումի կապակցությամբ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման վարույթի հարուցումը մերժելու մասին ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 2008 թվականի հոկտեմբերի 1-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Դ. Ավետիսյան
Դատավորներ`		Ե. Դանիելյան
		Հ. Ղուկասյան
		Ա. Պողոսյան
		Ս. Օհանյան