ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2010 թվականի հուլիսի 30-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արարատի տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ՝ Տեսչություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 18.01.2010 թվականի վճռի դեմ` ըստ Տեսչության հայցի ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Աիդա Առաքելյանի՝ 959.972 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Տեսչությունը պահանջել է բռնագանձել Աիդա Առաքելյանից 959.972 ՀՀ դրամ, որից պարտադիր սոցիալական ապահովության վճար` 305.376 ՀՀ դրամ, այդ թվում` ապառք` 200.000 ՀՀ դրամ, տույժ` 105.376 ՀՀ դրամ, հաստատագրված վճար` 654.596 ՀՀ դրամ, այդ թվում` ապառք` 427.428 ՀՀ դրամ, տույժ` 227.168 ՀՀ դրամ։

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 18.01.2010 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, և Հայաստանի Հանրապետությունից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի բռնագանձվել է 20.610 ՀՀ դրամ` որպես փորձագետին վճարվելիք գումար։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Տեսչությունը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածը, կիրառել է «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքը, որը չպետք է կիրառեր, չի կիրառել «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածը, որը պետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը մատնանշել է, որ Աիդա Առաքելյանը պետք է օգտվեր «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված արտոնություններից այն դեպքում, երբ Աիդա Առաքելյանն ունեցել է հարկային պարտավորություններ, չի դիմել Տեսչությանը, չի հանձնել անհատ ձեռնարկատիրոջ պետական գրանցման վկայականը։

Բացի այդ, Դատարանն անտեսել է այն փաստը, որ «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի ուժով Աիդա Առաքելյանի նկատմամբ հաստատագրված վճարների և տույժերի մասով շարունակվել է հարկային պարտավորությունների հաշվարկը, քանի որ վերջինս ձեռնարկատիրական գործունեության դադարեցման վերաբերյալ դիմում-հայտարարություն չի ներկայացրել։

Դատարանը չի գնահատել փորձագետի 30.11.2009 թվականի եզրակացության այն մասը, որի համաձայն` 25.07.2002 թվականի հայտարարությունում առկա ստորագրությունն Աիդա Առաքելյանի կողմից կատարված լինելու հանգամանքը չի պարզվել։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 18.01.2010 թվականի վճիռը և այն փոփոխել։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) 16.11.2001 թվականի «Անհատ ձեռնարկատիրոջ պետական գրանցման» թիվ 01 Ա 068560 վկայականի համաձայն՝ Աիդա Առաքելյանը 16.11.2001 թվականին գրանցվել է որպես անհատ ձեռնարկատեր (գ.թ. 10)։

2) Գործում առկա է Աիդա Առաքելյանի անունից Տեսչությանը ներկայացված 30 քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականին թվագրված հայտարարություն, որի վրա առկա է նույն ժամանակաթվով Տեսչության մուտքային կնիքը (գ.թ. 43)։

3) 22.10.2009 թվականի դատական նիստի արձանագրության համաձայն` Աիդա Առաքելյանը վիճարկել է 25.07.2002 թվականի հայտարարությունն իր կողմից ստորագրված և ներկայացված լինելու հանգամանքները, իսկ Դատարանն իր նախաձեռնությամբ նույն օրը որոշում է կայացրել դատաձեռագրաբանական փորձաքննություն նշանակելու մասին` նշված հայտարարությունը Աիդա Առաքելյանի կողմից գրված և ստորագրված լինելու հարցերը պարզելու համար (գ.թ. 45-49)։

4) Հայաստանի Հանրապետության «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի 30.11.2009 թվականի փորձագետի թիվ 39350901 եզրակացության համաձայն` Աիդա Առաքելյանի անվամբ կազմված, Տեսչության պետին հասցեագրված հայտարարության ձեռագիր գրառումները չեն կատարվել Աիդա Առաքելյանի կողմից, այլ կատարվել են մեկ այլ անձի կողմից։ Աիդա Առաքելյանի, թե մեկ այլ անձի կողմից է կատարվել վերը նշված հայտարարության ներքևի մասում «Հարկ վճարողի (պաշտոնատար անձի) ստորագրությունը» բառերի դիմաց տեղավորված ստորագրությունը, պարզել հնարավոր չէ` հետազոտելի ստորագրության պարզ կատարման, ինֆորմատիվ գրաֆիկական նյութի սակավության պատճառով (գ.թ. 57-58)։

5) Հարկային պարտավորությունների մնացորդի վերաբերյալ Տեսչության տեղեկանք-հաշվարկի համաձայն` Աիդա Առաքելյանի պարտքը 08.09.2009 թվականի դրությամբ կազմում է 959.972 ՀՀ դրամ, որից պարտադիր սոցիալական ապահովության վճար` 305.376 ՀՀ դրամ, այդ թվում` ապառք` 200.000 ՀՀ դրամ, տույժ` 105.376 ՀՀ դրամ, հաստատագրված վճար` 654.596 ՀՀ դրամ, այդ թվում` ապառք` 427.428 ՀՀ դրամ, տույժ` 227.168 ՀՀ դրամ (գ.թ. 8)։

6) Աիդա Առաքելյանի անձնական հաշվի քարտի համաձայն` վերջինիս նկատմամբ 2005-2009 թվականների համար հաշվարկվել է նվազագույն սոցիալական վճար` 5.000 ՀՀ դրամ (գ.թ. 21-28)։

7) Աիդա Առաքելյանի անձնական հաշվի քարտի համաձայն` 01.08.2002 թվականից մինչև 01.11.2006 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաստատագրված վճարի գծով ա/ձ Աիդա Առաքելյանի պարտավորությունը կազմել է 375.034 ՀՀ դրամ, որից ապառք` 258.336 ՀՀ դրամ, տույժ` 116.698 ՀՀ դրամ (գ.թ. 29-42)։

8) Սույն գործում առկա չէ որևէ ապացույց Աիդա Առաքելյանի կողմից ձեռնարկատիրական գործունեության դադարեցման վերաբերյալ դիմում-հայտարարություն ներկայացված լինելու մասին։

9) 22.10.2009 թվականի դատական նիստի արձանագրության համաձայն` Տեսչության ներկայացուցիչն ընդունել է այն փաստը, որ 2002 թվականի հայտարարությունը ներկայացնելուց հետո Աիդա Առաքելյանը փաստացի գործունեություն չի իրականացրել (գ.թ. 45-47)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ազատ է կատարելու այն, ինչն արգելված չէ օրենքով և չի խախտում այլոց իրավունքները և ազատությունները։ Ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով։

«Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն՝ նույն օրենքը տարածվում է միայն եկամտահարկի և (կամ) պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների վճարման հետ կապված պարտավորություններ ունեցող անհատ ձեռնարկատերերի վրա։

Նշված օրենքի 4-րդ հոդվածի համաձայն՝ նույն օրենքի 2-րդ և 3-րդ հոդվածներում չնշված անհատ ձեռնարկատերերն ազատվում են 2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ հաշվարկված և չվճարված տույժերի վճարումից (բացառությամբ նույն օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանված դեպքի)։ Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի կողմից 2006 թվականի հունվարի 1-ից հետո մինչև պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառման պահը պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարներ չեն հաշվարկվում (չեն վճարվում)։ Նույն հոդվածում նշված անհատ ձեռնարկատերերի ցանկերը (2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների նվազագույն գումարների պարտադիր նշումով) հարկային տեսչությունները մինչև 2006 թվականի սեպտեմբերի 1-ը ներկայացնում են պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանումներ՝ մինչև 2006 թվականի նոյեմբերի 1-ը պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, նրանց վկայականները անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար։

Վերոգրյալ օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված արտոնություններից օգտվող անհատ ձեռնարկատերերն արտոնությանը վերաբերող հաշվետու ժամանակաշրջանների համար պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների և եկամտահարկի գծով տարեկան եկամուտների մասին հայտարարագրեր կարող են չներկայացնել։ Նույն օրենքով սահմանված արտոնություններից օգտվող անհատ ձեռնարկատերերն արտոնությանը վերաբերող հաշվետու ժամանակաշրջանների ընթացքում պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների և հարկային օրենսդրությունների պահանջները խախտելու համար չեն ենթարկվում պատասխանատվության։

Վերոնշյալ հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում որևէ անձ չի կարող կրել օրենքով չնախատեսված պարտականություններ։ Հարկային և պարտադիր սոցիալական ապահովության օրենսդրությունների տեսանկյունից օրենքով չնախատեսված պարտականություն է համարվում նաև օրենքով նախատեսված որևէ արտոնությունից օգտվող անձին այդպիսի արտոնության անտեսմամբ պարտավորություններով ծանրաբեռնելը։ Մասնավորապես, «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքով Հայաստանի Հանրապետությունը 2003-2005 թվականների համար հաշվարկված և չվճարված եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների նվազագույն գումարների, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ հաշվարկված և չվճարված տույժերի վճարման պարտավորություններ ունեցող անհատ ձեռնարկատերերի համար նախատեսվել են արտոնություններ՝ անկախ պարտավորությունների առաջացման հիմքերից։ Բացի այդ, հարկային մարմինների համար սահմանվել է 2006 թվականի հունվարի 1-ից հետո մինչև պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառման պահը նշված արտոնություններից օգտվող անհատ ձեռնարկատերերի նկատմամբ պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների նվազագույն գումարների հաշվարկման արգելք, միաժամանակ, նույն նորմով հարկային մարմինները ծանրաբեռնվել են անհատ ձեռնարկատերերի ցանկերը պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանումներ ներկայացնելու պարտականությամբ՝ պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, նրանց վկայականներն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար (տե՛ս ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Աշտարակի տարածքային հարկային տեսչության ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Գեղամ Թումանյանի՝ պետական բյուջեի օգտին 542.440 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին թիվ ՎԴ3/0088/05/09 վարչական գործով Վճռաբեկ դատարանի 16.10.2009 թվականի որոշումը)։

Սույն գործի փաստերի համաձայն` 2005-2009 թվականների համար ա/ձ Աիդա Առաքելյանի նկատմամբ հաշվարկվել է նվազագույն սոցիալական վճար։ Հետևաբար ա/ձ Աիդա Առաքելյանն օգտվում է «Անհատ ձեռնարկատերերի համար եկամտահարկի և պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարների արտոնություններ սահմանելու մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված արտոնություններից, իսկ Տեսչությունը չի կատարել օրենքով սահմանված պարտականությունը և Աիդա Առաքելյանի վերաբերյալ համապատասխան տվյալները սահմանված ժամկետում` մինչև 2006 թվականի սեպտեմբերի 1-ը, չի ներկայացրել պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանմանը` մինչև 2006 թվականի նոյեմբերի 1-ը պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, վկայականն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար, ինչի արդյունքում Աիդա Առաքելյանի վրա դրել է սոցիալական ապահովության վճարների գծով առաջադրված 305.376 ՀՀ դրամ վճարելու պարտավորություն՝ սահմանափակելով վերջինիս` օրենքով սահմանված արտոնություններից օգտվելու իրավունքը։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանն այդ մասով իրավացիորեն հայցը մերժել է։

Ինչ վերաբերում է հաստատագրված վճարի մասով Դատարանի կողմից դատական սխալ թույլ տալու վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի փաստարկին, ապա Վճռաբեկ դատարանն այն հիմնավոր է համարում մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը պարտավոր է դատարանին ներկայացնել իր տիրապետման տակ կամ ազդեցության ոլորտում գտնվող այն բոլոր ապացույցները, որոնցով նա հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները։

 ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման բեռը կրող կողմը։

 Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ապացուցման բեռը կրում է նույն օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականություն կրող կողմը։

 Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը (պաշտոնատար անձը), որն ընդունել է վիճարկվող իրավական ակտը կամ կատարել է վիճարկվող գործողությունը կամ չի կատարել որևէ հայցվող գործողություն, սակայն հայցվորի պնդմամբ պարտավոր էր այն կատարել, կրում է իր որոշման, գործողության կամ անգործության համար հիմք ծառայած փաստական հանգամանքների ապացուցման բեռը։

 Նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ ապացուցման բեռը կրում է իր պահանջները կամ առարկությունները հիմնավորող ապացույցներ ներկայացնելու պարտականություն ունեցող կողմը, իսկ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը (պաշտոնատար անձը) կրում է իր վիճարկվող որոշման, գործողության կամ անգործության համար հիմք ծառայած փաստական հանգամանքների ապացուցման բեռը։

Վիճելի իրավահարաբերության ժամանակ գործող «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն` հարկային տեսչության մարմնին նոր հայտարարություն չներկայացնելու դեպքում յուրաքանչյուր ամսվա համար հաստատագրված վճարի չափը հաշվարկվում է հարկային տեսչության մարմնի կողմից` նախորդ ամսվա հաստատագրված վճարի հաշվարկման համար հիմք ընդունված ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների կիրառմամբ` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ ճշգրտվում է հաստատագրված վճարի չափը, այդ թվում` նույն օրենքի 94 հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված դեպքում։

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Աիդա Առաքելյանի նկատմամբ հաստատագրված վճարի գծով պարտավորություններ են հաշվարկվել 30 քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականի հայտարարության հիման վրա, որն իր կողմից ստորագրված և ներկայացված լինելու հանգամանքներն Աիդա Առաքելյանը վիճարկել է։ Այդ կապակցությամբ Դատարանն իր նախաձեռնությամբ դատաձեռագրաբանական փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշում է կայացրել։ Արդյունքում` Հայաստանի Հանրապետության «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը 30.11.2009 թվականին եզրակացություն է տվել այն մասին, որ Աիդա Առաքելյանի անվամբ կազմված Տեսչության պետին հասցեագրված հայտարարության ձեռագիր գրառումները չեն կատարվել Աիդա Առաքելյանի կողմից, այլ կատարվել են մեկ այլ անձի կողմից։ Աիդա Առաքելյանի, թե մեկ այլ անձի կողմից է կատարվել վերը նշված հայտարարության ներքևի մասում «Հարկ վճարողի (պաշտոնատար անձի) ստորագրությունը» բառերի դիմաց տեղավորված ստորագրությունը պարզել հնարավոր չէ` հետազոտելի ստորագրության պարզ կատարման, ինֆորմատիվ գրաֆիկական նյութի սակավության պատճառով։ Սույն գործով Տեսչությունը վկայակոչել և ապացուցել է ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականի հայտարարությունը Տեսչություն ներկայացվելու և ձեռնարկատիրական գործունեության դադարեցման վերաբերյալ դիմում-հայտարարություն Աիդա Առաքելյանի կողմից չներկայացվելու հանգամանքները։

Մինչդեռ Դատարանը 30 քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականի հայտարարության «Հարկ վճարողի (պաշտոնատար անձի) ստորագրությունը» բառերի դիմաց տեղավորված ստորագրությունը Աիդա Առաքելյանին պատկանելու փաստի ապացուցման բեռը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 3-րդ մասի հիմքով դրել է Տեսչության վրա, ինչի հետևանքով վերջինս կրել է փաստը վիճելի մնալու բացասական հետևանքները։

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և սույն գործի փաստերը համադրելով` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերը նշված հայտարարությունում առկա ստորագրությունն Աիդա Առաքելյանին պատկանելու փաստի առկայության կամ բացակայության ապացուցման բեռը կրում է Աիդա Առաքելյանը, քանի որ վերջինս է վիճարկել այդ փաստը և պարտավոր էր ներկայացնել իր առարկությունները հիմնավորող ապացույցներ։ Հետևաբար վիճարկվող փաստը վիճելի մնալու բացասական հետևանքները պետք է ընկնեն Աիդա Առաքելյանի վրա, այսինքն` պետք է հաստատված համարվի, որ 30 քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականի հայտարարությունը ստորագրել է Աիդա Առաքելյանը։

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Տեսչությունը վերը նշված հայտարարության հիման վրա Աիդա Առաքելյանի նկատմամբ իրավացիորեն հաստատագրված վճարի գծով պարտավորություններ է առաջադրել, սակայն հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Տեսչությունը չի կատարել օրենքով սահմանված պարտականությունը և Աիդա Առաքելյանի վերաբերյալ համապատասխան տվյալները սահմանված ժամկետում չի ներկայացրել պետական ռեգիստրի գործակալության համապատասխան տարածքային ստորաբաժանմանը` մինչև 2006 թվականի նոյեմբերի 1-ը պետական գրանցամատյանում գործունեության դադարեցման (լուծարման) մասին գրառում կատարելու, վկայականն անվավեր ճանաչելու և պարտավորությունները հրապարակելու համար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Աիդա Առաքելյանը չի կարող հաստատագրված վճարների գծով պարտավորություն կրել 01.11.2006 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածի համար։ Հետևաբար, Աիդա Առաքելյանից բռնագանձման է ենթակա միայն 25.07.2002 թվականի հայտարարությունը ներկայացնելուց հետո` 01.08.2002 թվականից մինչև 01.11.2006 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաշվարկված հաստատագրված վճարը, որն ըստ գործում առկա Աիդա Առաքելյանի անձնական հաշվի քարտի` կազմում է 375.034 ՀՀ դրամ, այդ թվում` ապառք` 258.336 ՀՀ դրամ, տույժ` 116.698 ՀՀ դրամ։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով փորձագետին վճարման ենթակա գումարը պետք է հատուցի Աիդա Առաքելյանը հետևյալ պատճառաբանությամբ։

 ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերն են վկաներին, փորձագետներին, թարգմանիչներին վճարվելիք գումարները, իսկ նույն օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի կողմից վկաներին և փորձագետներին վճարված գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։ Դատական պաշտպանության այն միջոցի ծախսերը, որն իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն oգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի oգտին։

Տվյալ դեպքում 30 քմ մակերեսից ոչ ավելի առևտրական տարածք ունեցող խանութների, կրպակների (տաղավարների) ելակետային տվյալների և ուղղիչ գործակիցների վերաբերյալ 25.07.2002 թվականի հայտարարությունում առկա ստորագրությունն իր կողմից կատարված լինելու հանգամանքը վիճարկվել է Աիդա Առաքելյանի կողմից, ինչի կապակցությամբ Դատարանն իր նախաձեռնությամբ դատաձեռագրաբանական փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշում է կայացրել։ Մինչդեռ դրա արդյունքում տրված Հայաստանի Հանրապետության «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը 30.11.2009 թվականին եզրակացությամբ վիճելի փաստը չի պարզվել։ Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով նշանակված փորձաքննությունն իր նպատակին չի ծառայել, ուստի այդ կապակցությամբ կատարված ծախսերն ընկնում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա։

 Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի մասնակիորեն հիմնավոր լինելը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Դատարանի վճիռը մասնակիորեն բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

 ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը նշված հոդվածներով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ հոդվածով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն։ Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 18.01.2010 թվականի վճռի` 01.08.2002 թվականից մինչև 01.11.2006 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաստատագրված վճար բռնագանձելու պահանջը մերժելու մասը և այն փոփոխել. ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արարատի տարածքային հարկային տեսչության հայցը բավարարել մասնակիորեն` անհատ ձեռնարկատեր Աիդա Առաքելյանից հօգուտ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արարատի տարածքային հարկային տեսչության բռնագանձել 375.034 (երեք հարյուր յոթանասունհինգ հազար երեսունչորս) ՀՀ դրամ` որպես 01.08.2002 թվականից մինչև 01.11.2006 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաստատագրված վճար, այդ թվում` ապառք` 258.336 (երկու հարյուր հիսունութ հազար երեք հարյուր երեսունվեց) ՀՀ դրամ, տույժ` 116.698 (մեկ հարյուր տասնվեց հազար վեց հարյուր իննսունութ) ՀՀ դրամ։ Մնացած մասով վճիռը թողնել օրինական ուժի մեջ։

2. Անհատ ձեռնարկատեր Աիդա Առաքելյանից հօգուտ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արարատի տարածքային հարկային տեսչության բռնագանձել 7.500 (յոթ հազար հինգ հարյուր) ՀՀ դրամ՝ որպես հայցադիմումի և 11.250 (տասնմեկ հազար երկու հարյուր հիսուն) ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար վճարված պետական տուրքի գումար։

3. Անհատ ձեռնարկատեր Աիդա Առաքելյանից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության «Փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի բռնագանձել 20.610 (քսան հազար վեց հարյուր տասը) ՀՀ դրամ` որպես փորձագետին վճարման ենթակա գումար։

4. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող`		Ս. Սարգսյան
Դատավորներ`		Մ. ԴՐՄԵՅԱՆ
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
		Ե. Խունդկարյան
		Է. Հայրիյան
		Ե. ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ