ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
|
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում Քաղաքացիական գործ թիվ ՍԴ3/0051/02/09 |
Քաղաքացիական գործ թիվ ՍԴ/0051/02/09 2010թ. |
| Նախագահող դատավոր՝ Գ. Մատինյան | |
|
Դատավորներ՝ Լ. Գրիգորյան Ա. Թումանյան |
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)
|
նախագահությամբ |
Ս. Սարգսյանի | |
|
մասնակցությամբ դատավորներ |
Մ. ԴՐՄԵՅԱՆԻ | |
|
Վ. Աբելյանի | ||
|
Ս. Անտոնյանի | ||
|
Վ. Ավանեսյանի | ||
|
Ա. Բարսեղյանի | ||
|
Ե. Խունդկարյանի | ||
|
Է. Հայրիյանի | ||
|
Տ. Պետրոսյանի | ||
|
Ե. Սողոմոնյանի |
2010 թվականի ապրիլի 22-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով Նազիկ Շալունցի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09.09.2009 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Գորիսի կայազորի զինվորական դատախազության (այսուհետ` Դատախազություն) ընդդեմ Նազիկ Շալունցի` պետությանը պատճառված վնասի հատուցման պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Դատախազությունը պահանջել է Նազիկ Շալունցից բռնագանձել 2.250.000 (երկու միլիոն երկու հարյուր հիսուն հազար) ՀՀ դրամ` որպես հանցագործության հետևանքով պետությանը պատճառված վնասի հատուցում:
ՀՀ Սյունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 30.04.2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 09.09.2009 թվականի որոշմամբ Դատարանի 30.04.2009 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Նազիկ Շալունցը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Դատախազությունը:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 53-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը ուժի մեջ թողնելով հիմք է ընդունել այն հանգամանքը, որ Արմեն Բարսեղյանի ընտանիքին պետբյուջեից վնասի փոխհատուցում է տրվել, ուստի Նազիկ Շալունցից հօգուտ պետբյուջեի անհրաժեշտ է բռնագանձել 2.250.000 ՀՀ դրամ` որպես հանցագործության հետևանքով պետությանը պատճառված վնասի հատուցում:
Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վնասի առկայությունը հիմնավորող որևէ ապացույց Դատախազության կողմից չի ներկայացվել:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09.09.2009 թվականի որոշումը և գործի վարույթը կարճել:
2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները
Վերաքննիչ դատարանը, ուսումնասիրելով գործում առկա ապացույցները և գնահատելով դրանք, հաստատված է համարել, որ Նազիկ Շալունցը ծառայության նկատմամբ դրսևորել է անփույթ վերաբերմունք, այն է` ճիշտ չի ախտորոշել Արմեն Բարսեղյանի հիվանդությունը, որի պատճառով էլ Արմեն Բարսեղյանը մահացել է:
Բացի դրանից անհիմն է բողոք բերած անձի այն պատճառաբանությունը, որ որևէ ապացույց հայցագնի վերաբերյալ չկա, քանի որ ՀՀ պաշտպանության նախարարության 30.05.2008 թվականի թիվ 36/1644 գրության համաձայն՝ տուժողի ընտանիքին հատկացվել է 2.250.000 ՀՀ դրամ:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝
1. ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 06.02.2009 թվականի թիվ ՍԴ3/0006/01/08 օրինական ուժի մեջ մտած որոշմամբ Նազիկ Շալունցը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 376-րդ հոդվածի 2-րդ մասով և դատապարտվել ազատազրկման երեք տարի ժամկետով: Որոշմամբ հաստատվել է, որ Նազիկ Շալունցը հանդիսանալով ՀՀ ՊՆ թիվ 60369 զորամասի բուժկետի պետ, 01.11.2007 թվականի ժամը 18.30-ի սահմաններում գալով ծառայության և տեղեկանալով, որ նախորդ օրը բուժկետ է ընդունվել նույն զորամասի 2-րդ ժամկետային ՄՀԳ-ի զինծառայող՝ կրտսեր սերժանտ Արմեն Բարսեղյանը, ծառայության նկատմամբ դրսևորել է անփույթ վերաբերմունք, որն անզգուշությամբ առաջացրել է ծանր հետևանքներ, այն է՝ ոչ ճիշտ է ախտորոշել զինծառայող Արմեն Բարսեղյանի հիվանդությունը, որի հետևանքով բուժումը պատշաճ չի իրականացվել և Արմեն Բարսեղյանը հայտնվելով ծանր կրիտիկական վիճակում 04.11.2007 թվականին մահացել է զինհոսպիտալում: Մինչդեռ, եթե հիվանդությունը ժամանակին հայտնաբերվեր, ապա պատշաճ բուժման դեպքում Արմեն Բարսեղյանը չէր մահանա (գ.թ. 31-39):
2. Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության 30.05.2008 թվականի թիվ 36/1644 գրության համաձայն՝ Արմեն Բարսեղյանի հուղարկավորման, միանվագ ապահովագրական, գերեզմանի բարեկարգման, տապանաքարի պատրաստման և տեղադրման գումարները փոխհատուցվել են պետական բյուջեի միջոցներով, որը կազմում է 2.250.000 ՀՀ դրամ (գ.թ. 5):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
Քննելով վճռաբեկ բողոքը վերը նշված հիմքի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ Սահմանադրության 37-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ծերության, հաշմանդամության, հիվանդության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության և oրենքով նախատեuված այլ դեպքերում uոցիալական ապահովության իրավունք: Սոցիալական ապահովության ծավալն ու ձևերը uահմանվում են oրենքով:
«Զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների սոցիալական ապահովության մասին» ՀՀ օրենքի 40-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` զինծառայության ժամանակ զոհված (մահացած) զինծառայողների հուղարկավորության, գերեզմանների բարեկարգման, տապանաքարերի պատրաստման և տեղադրման հետ կապված ծախսերը կատարվում են պետական բյուջեի հաշվին` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով:
«Վարժական հավաքների և զինվորական ծառայության ընթացքում զոհված (մահացած) զինծառայողների հուղարկավորության, գերեզմանների բարեկարգման, տապանաքարերի պատրաստման և տեղադրման հետ կապված ծախսերը փոխհատուցելու մասին» ՀՀ կառավարության 18.08.1997 թվականի թիվ 341 որոշման 1-ին կետի համաձայն` վարժական հավաքների և զինծառայության ընթացքում զոհված (մահացած), մահացած ճանաչված զինծառայողների (այսուհետ` զոհված զինծառայողներ) հուղարկավորության հետ կապված ծախսերը հատուցել Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հաշվին` 700 հազար դրամի չափով:
««Զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների սոցիալական ապահովության մասին» ՀՀ օրենքի կիրարկումն ապահովող միջոցառումների մասին» ՀՀ կառավարության 27.11.2000 թվականի թիվ 778 որոշման 16-րդ կետի «բ» ենթակետի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարությունը Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության, Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության, Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության նախարարության կողմից ներկայացված ցուցակների հիման վրա միանվագ պետական պարտադիր ապահովագրական գումարներ է հատկացնում ծառայողական պարտականությունները կատարելիս զինծառայողների զոհվելու (մահանալու) դեպքում՝ տվյալ պահին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված բազային կենսաթոշակի 50-ապատիկի չափով:
Վերաքննիչ դատարանը հայցի բավարարման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Արմեն Բարսեղյանի ընտանիքին պետբյուջեից վնասի փոխհատուցում է տրվել, ուստի, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1074-րդ հոդվածի 1-ին մասով, Նազիկ Շալունցից հօգուտ պետբյուջեի բռնագանձել է 2.250.000 ՀՀ դրամ` որպես հանցագործության հետևանքով պետությանը պատճառված վնասի հատուցում:
Վճռաբեկ դատարանը Վերաքննիչ դատարանի նման եզրահանգումը համարում է անհիմն հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ զինծառայության ժամանակ մահացած զինծառայողների հուղարկավորության, գերեզմանների բարեկարգման, տապանաքարերի պատրաստման և տեղադրման հետ կապված ծախսերի փոխհատուցման պարտականությունը կրում է պետությունը:
Այսինքն, տվյալ ծախսերի տրամադրումը համապատասխան անձանց Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հաշվից կատարվում է օրենքի ուժով:
Վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է զինծառայության ժամանակ մահացած զինծառայողների ընտանիքներին պետության կողմից տրվող փոխհատուցումներին:
Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ այդ հատկացումները չեն կարող հանդիսանալ վնասի փոխհատուցում, քանի որ տվյալ փոխհատուցումների տրամադրումը պայմանավորված չէ տվյալ վնասը պետական պաշտոնատար անձի կողմից հասցվելու հետ, այլ դրանք հատկացվում են պետության կողմից օրենքով սահմանված դեպքերում:
Այսինքն, հուղարկավորման, միանվագ ապահովագրական, գերեզմանի բարեկարգման, տապանաքարի պատրաստման և տեղադրման համար տրամադրված գումարները, ըստ էության, հանդիսանում են նպաստի տեսակ, որը պետությունը վճարում է զինծառայողներին՝ անկախ հասցված վնասում պաշտոնատար անձի մեղքի առկայության (տե՛ս Գագիկ Խաչիկյանն ընդդեմ Հայկ Մայիլյանի՝ վնասը հատուցելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի 18.05.2007 թվականի թիվ 3-719(ՎԴ) որոշումը):
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հուղարկավորման, միանվագ ապահովագրական, գերեզմանի բարեկարգման, տապանաքարի պատրաստման և տեղադրման համար համապատասխան գումարների տրամադրումն իրենից ներկայացնում է պետական մարմինների կողմից իրենց սահմանադրական առաքելության շրջանակներում կատարված գործողություն:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1074-րդ հոդվածի 1-ին մասի կիրառմանը, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ հոդվածը սույն գործով կիրառելի չէ հետևյալ պատճառաբանությամբ՝
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1074-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` այլ անձի (աշխատողի` ծառայողական, պաշտոնեական կամ այլ աշխատանքային պարտականությունները կատարելիս, տրանսպորտային միջոցներ վարելիս և այլն) պատճառած վնասը հատուցած անձը հետադարձ պահանջի (ռեգրեսի) իրավունք ունի այդ անձի նկատմամբ` իր վճարած հատուցման չափով, եթե այլ չափ սահմանված չէ օրենքով:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անձը ստանում է ռեգրեսի իրավունք այն դեպքերում, երբ նա աշխատանքային կամ այլ իրավահարաբերությունների (աշխատանքային, հանձնարարության կամ այլ պայմանագրի) ուժով պարտավորություն է կրում վնասը հասցրած անձի գործողությունների համար: Մինչդեռ, սույն քաղաքացիական գործով պետության կողմից Արմեն Բարսեղյանի հուղարկավորման, միանվագ ապահովագրական, գերեզմանի բարեկարգման, տապանաքարի պատրաստման և տեղադրման համար դրամական միջոցների տրամադրումը պայմանավորվում է ոչ թե վնաս հասցրած անձի հետ աշխատանքային կամ այլ իրավահարաբերությունների առկայությամբ, այլ նման օգնության ցուցաբերումը սոցիալական քաղաքականության բնագավառում պետության սահմանադրական պարտականությունն է: Այսինքն, պետության կողմից սոցիալական քաղաքականության շրջանակներում կատարված ծախսերը փոխհատուցելու ռեգրեսի իրավունք պետության մոտ չի կարող ծագել (տե՛ս Երևան քաղաքի դատախազության հայցն ընդդեմ Միսակ Ավետիսյանի` 242.906 դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի 25.07.2008 թվականի թիվ 3-328 (ՎԴ) որոշումը):
Ինչ վերաբերում է գործի վարույթը կարճելու վերաբերյալ բողոք բերած անձի փաստարկին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն անհիմն է, քանի որ սույն գործում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի ուժով կարճման հիմք առկա չէ:
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն քաղաքացիական գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը նշված հոդվածներով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-2412-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09.09.2009 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` Գորիսի կայազորի զինվորական դատախազության հայցը մերժել:
2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
|
Նախագահող` |
|
Ս. Սարգսյան |
|
Դատավորներ` |
|
Մ. ԴՐՄԵՅԱՆ |
|
Վ. Աբելյան | ||
|
Ս. Անտոնյան | ||
|
Վ. Ավանեսյան | ||
|
Ա. Բարսեղյան | ||
|
Ե. Խունդկարյան | ||
|
Է. Հայրիյան | ||
|
Տ. Պետրոսյան | ||
|
Ե. Սողոմոնյան |
| Փոփոխող ակտ | Համապատասխան ինկորպորացիան |
|---|
| Փոփոխող ակտ | Համապատասխան ինկորպորացիան |
|---|