ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

 

9 օգոստոսի 2007 թվականի N 1032-Ն

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

 

«Քաղաքաշինության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10-րդ, 14.3-րդ և 17-րդ հոդվածներին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության Լոռու մարզի Ալավերդու քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագիծը (այսուհետ` գլխավոր հատակագիծ)` համաձայն հավելվածի:

2. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարին` գլխավոր հատակագծի իրականացման մոնիթորինգն ապահովել համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1999 թվականի դեկտեմբերի 31-ի «Պետական քաղաքաշինական կադաստրի վարման և քաղաքաշինական գործունեության մոնիթորինգի անցկացման կարգը հաստատելու մասին» N 802 որոշմամբ սահմանված կարգի:

3. Հայաստանի Հանրապետության պետական կառավարման մարմինների ղեկավարներին` ճյուղային և համայնքային զարգացման ծրագրերում սահմանված կարգով ներառել գլխավոր հատակագծի իրականացման համապատասխան միջոցառումները` ըստ առաջնահերթության:

4. Առաջարկել Ալավերդու քաղաքապետին համայնքի զարգացման ծրագրերում սահմանված կարգով ներառել գլխավոր հատակագծի իրականացման միջոցառումները` ըստ առաջնահերթության:

5. Սահմանել, որ գլխավոր հատակագծով նախատեսված հողամասերի նպատակային նշանակության փոփոխությունները կատարվում են Հայաստանի Հանրապետության հողային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով` ըստ գլխավոր հատակագծով նախատեսված կառուցապատման հերթականության:

6. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

 

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ	Ս. Սարգսյան
2007 թ. սեպտեմբերի 18 Երևան

 

Հավելված ՀՀ կառավարության 2007 թվականի օգոստոսի 9-ի N 1032-Ն որոշման

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

ՄԱՍ ԱՌԱՋԻՆ - ՏԵՔՍՏԱՅԻՆ ՄԱՍ

 

I. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ

 

Ներածություն

 

1. Տարածքի քաղաքաշինական վերլուծություն և համալիր գնահատական

1.1 Պատմական ակնարկ և Ալավերդի քաղաքի նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի հիմնադրույթների իրականացման վերլուծություն

1.2 Քաղաքի դիրքը մարզի տարաբնակեցման համակարգում

1.3. Տարածքի համալիր գնահատականն ըստ բնական պայմանների

1.3.1. Ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

1.3.2. Կլիմայական պայմաններ

2. Տարածքի գեոմորֆոլոգիական, հիդրոերկրաբանական, ինժեներաերկրաբանական և սեյսմատեկտոնական պայմանները

2.1. Նախագծվող տարածքի ինժեներաերկրաբանական բնութագիրը

2.2. Գեոմորֆոլոգիական պայմանները

2.3. Երկրաբանատեկտոնական բնութագիր

2.4. Ճեղքվածքային խախտումներ

2.5. Ինժեներաերկրաբանական պայմանները

2.5.1. Երկրաբանածագումնաբանական համալիրները

2.5.2. Գրունտների ինժեներաերկրաբանական բնութագրերը

2.5.3. Հիդրոերկրաբանական պայմաններ

2.5.4. Ժամանակակից ֆիզիկաերկրաբանական պրոցեսներ

2.5.5. Ելակետային սեյսմիկ վտանգի գնահատում

2.6. Գրունտային պայմանների ազդեցությունը սեյսմիկ վտանգի վրա

2.6.1 Տարածքի բնական պայմանների համալիր գնահատականը

2.6.2. Հատակագծային գործոններ

3. Շրջակա միջավայրի բնապահպանում և պահպանման միջոցառումներ

3.1. Ալավերդի քաղաքի ընդհանուր ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

3.2. Մթնոլորտային օդի պահպանություն

3.2.1. Ալավերդի քաղաքի մթնոլորտային օդի վիճակի բնութագիրը

3.2.2. Մթնոլորտային օդի ներկա վիճակից բխող խնդիրները

3.2.3. Մթնոլորտային օդի որակի բարելավման միջոցառումներ

3.3. Ջրային ռեսուրսների պահպանություն

3.3.1. Ջրօգտագործման և ջրահեռացման ներկա վիճակը

3.3.2. Դեբեդ գետի էկոլոգիական վիճակը

3.3.3. Ջրային ռեսուրսների և ջրօգտագործման ներկա վիճակից բխող խնդիրները

3.3.4. Ջրային ռեսուրսների որակի և ջրօգտագործման բարելավման միջոցառումներ

3.4. Հողային ռեսուրսների պահպանություն

3.5. Բուսական աշխարհի պահպանություն

3.6 Կենդանական աշխարհի պահպանություն

3.7. Թափոնների կառավարում

3.7.1. Կոշտ կենցաղային թափոններ

3.7.2. Արտադրական թափոններ

3.7.3. Այլ թափոններ

3.7.4. Գերեզմանոցներ

3.8 . Կանաչապատման համակարգ

3.9. Բնապահպանական ծրագրերով նախատեսված միջոցառումներ և բնապահպանական վճարները

4. Բնակչություն

5. Արդյունաբերություն

6. Ճարտարապետահատակագծային լուծումներ

6.1. Քաղաքի տարածքային զարգացման հիմնական սկզբունքները

6.2. Հատակագծային կազմակերպում

6.3. Կենտրոնի գոտևորում և հատակագծային կազմակերպում

7. Պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանություն

8. Տրանսպորտային ենթակառուցվածքներ

8.1. Արտաքին տրանսպորտ

8.2. Արտաքին տրանսպորտային ուղիների զարգացման հեռանկարները

8.3. Ներքին տրանսպորտ

8.4. Ալավերդու համայնքի ինժեներական պաշտպանության խնդիրներ

9. Հակասողանքային և հակաէրոզիոն միջոցառումների առաջարկներ

10. Արտակարգ իրավիճակների և քաղաքացիական պաշտպանության ինժեներատեխնիկական միջոցառումներ

10.1. Ներածություն

10.2. Ընդհանուր բնութագիրը

10.3. Տարերային վտանգավոր երևույթները

10.4. Տեխնածին վտանգավոր երևույթները

10.5. Նախագծի հիմնական դրույթները

10.6. Ալավերդի քաղաքի ապաստարանները և հակաճառագայթային թաքստոցները

10.7. Քաղաքի բնակչության պատսպարումը

10.8. Բնակչությանը ապաստարաններով ապահովման հաշվարկ

10.9. Ապաստարանների մակերեսների հաշվարկ

10.10. Բնակչության իրազեկումը և տեղեկացումը

10.11. Բնակչության տարահանումը

10.12. Արտակարգ իրավիճակների դեպքում քաղաքի կառավարման կազմակերպումը

10.13. Բնակչության պաշտպանության միջոցառումները

10.14. Ցանկ՝ քաղաքացիական պաշտպանության ինժեներատեխնիկական միջոցառումների մշակման համար օգտագործված նորմատիվային փաստաթղթերի

11. Ինժեներական ենթակառուցվածքներ

11.1. Ջրամատակարարում և կոյուղացում

11.1.1. Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման և կոյուղու տեխնիկական վիճակի ուսումնասիրություն, վերլուծություն և եզրակացություններ

11.1.2. Քաղաքի ջրամատակարարման համակարգի կառուցվածքների տեխնիկական վիճակը

11.2.3. Ջրամատակարարման և կոյուղու համակարգերում առկա խնդիրների վերաբերյալ հաշվարկներ և առաջարկվող լուծումներ

11.2. Գազամատակարարում

11.3. Էլեկտրամատակարարում

12. Հիմնական տեխնիկատնտեսական ցուցանիշները

 

II. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳՈՏԵՎՈՐՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ

 

1. Ընդհանուր դրույթներ

2. Գոտիներում թույլատրելի օգտագործումների սահմանումները

2.1. Տարածքի բազային գոտիները

2.2. Ենթագոտիներ

2.3. Թաղամասերի դասակարգումը

3. Կառուցապատման գոտիներ

3.1. Անհատական կառուցապատման գոտի ԱԲ

3.2. Բազմաբնակարան կառուցապատման գոտի ԲԲ

3.3. Հասարակական կառուցապատման գոտի Հ

3.4. Կենտրոնի գոտևորում

 

Օգտագործված գրականության ցանկ

 

ՄԱՍ ԵՐԿՐՈՐԴ - ԳՐԱՖԻԿԱԿԱՆ ՆՅՈՒԹԵՐ

 

1. ՏԱՐԱԾՔԻ ՓԱՍՏԱՑԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:5 000
2. ՏԱՐԱԾՔԻ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
3. ՏԱՐԱԾՔԻ ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԱՑՄԱՆ ՔԱՐՏԵԶ	Մ 1:20 000
4. ՏԱՐԱԾՔԻ ՍԵՅՍՄԻԿ ՄԻԿՐՈՇՐՋԱՆԱՑՄԱՆ ՔԱՐՏԵԶ	Մ 1:20 000
5. ՏԱՐԱԾՔԻ ՍՏՈՐԵՐԿՐՅԱ ՋՐԵՐԻ ՔԱՐՏԵԶ	Մ 1:20 000
6. ՀԱՄԱՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԱՅԻՆ ԵՎ ՓՈՂՈՑԱՅԻՆ ՑԱՆՑԻ ՈՒՐՎԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
7. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԱՅԻՆ ՈՒՐՎԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
8. ՋՐԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ԵՎ ԿՈՅՈՒՂՈՒ ՑԱՆՑԻ ՈՒՐՎԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
9. ԳԱԶԱՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ԵՎ ԲԱՐՁՐ ԼԱՐՄԱՆ ԷԼԵԿՏՐԱՀԱՂՈՐԴՄԱՆ ԳԾԵՐԻ ՈՒՐՎԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
10. ԼԱՆԴՇԱՖՏՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:10 000
11. ՀՈՂԱՅԻՆ ՖՈՆԴԻ ԲԱՇԽՈՒՄՆ ԸՍՏ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՍՈՒԲՅԵԿՏՆԵՐԻ	Մ 1:10 000
12. ՏԱՐԱԾՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:5 000
13. ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԴԻՐՔԸ ՄԱՐԶԻ ՏԱՐԱԲՆԱԿԵՑՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ	Մ 1:100 000
14. ԳՈՏԵՎՈՐՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:5 000
15. ԿԵՆՏՐՈՆԻ ԳՈՏԵՎՈՐՄԱՆ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ	Մ 1:2 000

 

I. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ

 

Ներածություն

 

Ալավերդիի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագիծը մշակվում է ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվերով (պայմանագիր N ԱՇՁԲ 06/99-1) և նախագծային առաջադրանքով:

Նախագծման համար ուղեցույց են ծառայել հետևյալ նորմատիվային և նախագծային փաստաթղթերը,

●  ՀՀ օրենքը քաղաքաշինության մասին:

●  Կարգ ՀՀ քաղաքային և գյուղական համայնքների գլխավոր հատակագծերի մշակման, փորձաքննության, համաձայնեցման, հաստատման և փոփոխման (հաստատված ՀՀ կառավարության 02.05.03 N 609-Ն որոշմամբ):

●  Կարգ բնակավայրերի տարածքների գոտևորման նախագծերի մշակման, փորձաքննության, համաձայնեցման, հաստատման և փոփոխման (հաստատված 14.05.01 N 408 որոշմամբ)։

●  ՀՀ կառավարության, շահագրգիռ նախարարությունների կողմից ներկայացված Ալավերդի քաղաքին վերաբերող ելակետային նյութերը, որոշումները, ծրագրային փաստաթղթերը:

●  ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի կադաստրային քարտեզները:

●  «Հայնախագիծ» ԲԲԸ-ում մշակված և կառավարության կողմից հաստատված 10 ապրիլի 2003 թ. N 610-Ն) «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթները:

●  Ալավերդի քաղաքի տարածքի սեյսմիկ միկրոշրջանացման քարտեզը՝ մշակված «Գեոռիսկ» գիտական բաժնետիրական ընկերությունում:

●  Նախագծում հաշվի են առնված մարզի և համայնքի տնտեսության զարգացմանը վերաբերող ՀՀ կառավարության որոշումների և պետական ծրագրերի հիմնադրույթները:

●  Փոքր և միջին ձեռնարկատիրությանը պետական աջակցության 2005 թ. ծրագիրը հաստատելու մասին (2 դեկտեմբերի 2004 թ. N 1736-Ն որոշումը):

●  ՀՀ համայնքների զբոսաշրջության զարգացման ծրագիր (22 նոյեմբեր 2002 թ.):

●  ՀՀ ներդրումային քաղաքականության հայեցակարգ (21 ապրիլի 2005 թ.):

●  ՀՀ ինովացիոն գործունեության հայեցակարգ (26 հունվարի 2005 թ.):

ՍԵՄԱԹ-ի «Հիմնադիր սկզբունքները Եվրոպական մայրցամաքի կայուն զարգացման» և «Հայաստանում Եվրոպական լանդշաֆտային կոնվենցիայի» միջոցառումների և տարածքային պլանավորման փոխկապակցվածության սկզբունքները, որոնք են՝

●  Տնտեսության կայուն զարգացում,

●  Քաղաքաշինության կայուն զարգացում,

●  Ինժեներական, տրանսպորտային և տեխնիկական ենթակառուցվածքների կայուն զարգացում:

Ալավերդիի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագծի և գոտևորման նախագծի մշակման հիմնական նպատակը քաղաքի հեռանկարային տնտեսական զարգացման և տարածքային աճի ուղղությունների, տարածքների ֆունկցիոնալ նշանակության որոշումն է՝ տրանսպորտային, ինժեներական, տեխնիկական ենթակառուցվածքների սկզբունքային լուծումներով, բնապահպանական լայն համալիրի կիրառումով, տարածքների հողօգտագործման և կառուցապատման պարտադիր պահանջների սահմանումով:

Ալավերդիի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագծի և գոտևորման նախագծի հեղինակներ են՝ ճարտ. դոկտոր-պրոֆեսոր Ա. Առուստանյան (ՆԳՃ), ճարտարապետներ` Լ. Գասպարյանը, Տ. Առուստամյանը։ Մասնակիցները՝ ճարտարագետներ` տ.գ.թ. Ռ. Մակարյանը, Է. Մարգարյանը, Մ. Կաչյանցը, Ա. Ասրիյանը, Ա. Ղլիջյանը, Լ.Նազարյանը, Ս. Սահակյանը։

Նախագծի հեղինակային կազմն իր երախտագիտությունն է հայտնում Լոռու մարզպետարանի և Ալավերդիի քաղաքապետարանի աշխատակիցներին՝ նախագծի մշակման աշխատանքներին աջակցելու և ակտիվ մասնակցության համար:

 

1. ՏԱՐԱԾՔԻ ՔԱՂԱՔԱՇԻՆԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՀԱՄԱԼԻՐ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆ

 

1.1. Պատմական ակնարկ և Ալավերդի քաղաքի նախկինում մշակված գլխավոր հատակագծերի հիմնադրույթների իրականացման վերլուծություն

 

Ալավերդու հանքավայրերը (Ալավերդի, Ախթալա) ինտենսիվ մշակվում էին մ. թ. XII դ., մասնավորապես, այնտեղ գտնվում էր արքայական դրամահատարանը, որտեղ պղնձե հանքաքարերի հետ հալեցնում էին նաև Ախթալայի բազմամետաղական հանքաքարերը, որոնցից առանձնացվում էր ոսկի պարունակող արծաթ՝ դրամը դրոշմելու նպատակով [1]։

1453 թ. թուրք-օսմանների հարվածից ընկավ Բյուզանդիան։ Շրջվելով դեպի արևելք, թուրք նվաճողները գրավում են Հայաստանը և նրա տարածքում պատերազմ են սկսում Պարսկաստանի հետ։ Այդ ավերիչ պատերազմը հայ ժողովրդին մեծ ցավ պատճառեց։

Բնական է, որ այդպիսի պայմաններում բաժանված և ճնշված օտարերկրյա լծից Հայաստանը չէր կարող տնտեսապես զարգանալ, իսկ վարպետ-հանքագործները և մետաղագործները՝ լքելով իրենց բնակավայրերը, ձգվեցին դեպի շրջաններ, որտեղ նրանք կարող էին ապահովել իրենց գոյությունը կամ պայքարել զենքը ձեռքին զավթիչների դեմ։ Այս ամենը բերեց լեռնամետալուրգիական արդյունագործության անկմանը։ XVII դարի կեսերին Թուրքիայի և Պարսկաստանի անկման պատճառով արևելյան Վրաստանի տարածքում, որը երկար ժամանակ գտնվում էր զավթողների լծի տակ, կազմավորվեց վրաց-արևելյան թագավորություն, որը ժամանակավորապես ընդգրկում էր իր մեջ Ալավերդի-Ախթալա շրջանը։

Այդ պետության ղեկավար Իրակլի II իր աղքատ գանձարանը լցնելու նպատակով որոշեց վերականգնել հանքագործությունը Ախթալայում, որտեղ նախկինում արդյունահանվում էին ոսկով և արծաթով հարուստ բազմամետաղական հանքաքարեր։ Հույն վարպետներից բաղկացած մի փոքրիկ խումբ ժամանելով Ախթալա 1763-65 թթ., տեղի հայ բնակիչների հետ միասին վերսկսեցին Ախթալայում հանքաքարերի արդյունահանումը և հալեցումը։ Իսկ 1770 թ. վերսկսվեց հանքաքարերի մշակումը։

Սկզբում հիմնադրվեց Ախթալայի գործարանը, այնուհետև 1770 թ՝ Լալվարի, այժմ այն անվանում են Ալավերդու գործարան, իսկ ավելի ուշ Շամլուղի։ Վերջինս գտնվում է Ալավերդու և Ախթալայի գործարանների ճանապարհի միջև։

Ալավերդու գործարանի վերսկսման աշխատանքների մասին 1770 թ. հիշատակվում է նաև մի շարք այլ սկզբնաղբյուրներում, մասնավորապես, Գ. Վոսկոբոյնիկովի մոտ (Ալագիրի կապարացինկային գործարանի հիմնադիր) անցած դարի կեսերին Ալավերդու գործարանի պատմության ձեռագրում, 1901 թ. Շոստակի մոտ, 1903 թ. Ս. Էսադզեի մոտ, 1935 թ. Ա. Իեսենի և Բ. Դեգեն-Կովալևսկու մոտ [2, 3, 4, 5] և նաև բազմաթիվ նյութերում, որոնք պահպանվում են Լենինգրադի, Մոսկվայի, Թբիլիսիի և Երևանի արխիվներում։

Ալավերդու գործարանի աշխատանքները վերսկսելու համար յուրաքանչյուր տարի հալեցվում էր 80-160 տ., իսկ որոշ տարիներին մինչև 200 տ. կարմիր պղինձ, ինչը այն ժամանակներում համարվում էր բավականին բարձր արտադրողականություն։

Այդ ընթացքում Ալավերդու և Ախթալայի ձեռնարկություններում և հանքերում աշխատում էին ավելի քան 1000 վարձակալած վարպետներ ու բանվորներ:

Այդ գործարաններում աշխատելու համար կցվել էին մոտակա 32 գյուղերը՝ ավելի քան 7000 բնակչությամբ։

1795 թ. գործարանը և հանքերը կրկին հարձակման ենթարկվեցին և հիմնովին ավերվեցին։ Այս անգամ Ալավերդու գործարանը կանգուն մնալով 3-4 տարի, վերսկսեց իր հալումը միայն 1798-1799 թթ.՝ տարեկան արդյունահանելով 30-60տ. կարմիր պղինձ։

1801-1811 թթ. Ախթալայի գործարանը սկսեց աշխատել մեծ ընդհատումներով և հալեցնելով 10 տարվա ընթացքում մոտավորապես 10տ. կապար և 160կգ. արծաթ՝ 2,5% ոսկու պարունակությամբ, դադարեցրեց երկար տարիների գործունեությունը։

Պարսիկ հորդաների հարձակումից հետո, վրացիները վարձակալությամբ տվեցին գործարանը վաճառականներին պայմանագրային հիմունքներով։

Սկզբնական Ալավերդին գտնվում էր դեպի ավան Շամլուղ տանող ճանապարհին։

Քարե շինությունների կողքին, որտեղ բնակվում էին վարպետները իրենց ընտանիքներով, տեղադրված էին վառարաններ իր հնոցներով՝ պղինձը մաքրելու համար։

Հետագայում, երբ հանքաքարերի վերամշակումը կենտրոնացված էր մի տեղում՝ Լալվար գետի ձախ ափին, աշխատանքի վարձակալած բանվորները և գյուղացիները սկսեցին կառուցել իրենց ժամանակավոր բնակարանները և գետնատները գործարանի մոտ՝ Ալավերդու հանքաքարերի տարածքում, իսկ վարպետները շարունակում էին բնակվել իրենց հին տներում։

1852 թ. Ալավերդիում մշտական բնակվում էր 1167 բնակիչ։

Անցած դարի վերջին տասնամյակներում ֆրանսիացիները սկսեցին կառուցել քարե դղյակներ գեղանկարչական բարձունքներում՝ Ալավերդու հանքաքարերի և ավանի մյուս կողմում, որտեղ չէին թափանցում գործարանի ծծմբային գազերը։

1899 թ. Թիֆլիս-Ալեքսանդրոպոլ (Գյումրի) երկաթգծի կառուցումի ավարտից հետո, որը անցնում էր Դեբեդ գետի ձախ ափի կիրճով, պղնձի հալման վերջին գործողությունները տեղափոխվել էին Դեբեդ գետի կիրճ, որտեղ այժմ գտնվում է Ալավերդու պղնձի քիմիական գործարանը։

Ավանը, որը գտնվում էր Դեբեդ գետի կիրճում, ստացավ «Մանես» անվանումը։

1912 թ. այդ ավանում, ինչպես նաև վերին ավանում, Ալավերդու հանքաքարի և «Պիրիտիկ Ա» գործարանի մոտ, բացի վարձակալած բանվորներից մշտական բնակվում էր 3235 բնակիչ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին բնակիչների քանակը փոքր ինչ նվազել էր և 1915 թ. կազմում էր 2711 մարդ։

Ալավերդի քաղաքի վերջին գլխավոր հատակագիծը կազմվել է «Հայպետնախագիծ» ինստիտուտում 1989 թ., որի համար հիմք է ծառայել Խորհրդային Միության Նախարարների Խորհրդի և ՍՄԿԿ Կենտրոնական Կոմիտեի 1988 թ. դեկտեմբերի 27-ի «Հայաստանի Հանրապետությունում երկրաշարժից տուժած քաղաքների, քաղաքատիպ ավանների և շրջկենտրոնների վերակառուցմանը ցուցաբերվող օգնության վերաբերյալ» N 1461 որոշումը։

Ալավերդի քաղաքը հանդիսանում է Թումանյանի շրջանի ադմինիստրատիվ-տնտեսական և մշակութային կենտրոն։

Հեռավորությունը Երևանից 190 կմ է։ Քաղաքի միջով անցնում է Երևան-Մոսկվա միջպետական նշանակության երկաթգիծը։

Երկրաշարժից առաջ բնակչության թիվը կազմում էր 26,9 հազ. մարդ, այդ թվում (0,7հազ. մարդ Ակներ գյուղում, որը գտնվում էր քաղսովետի տարածքում)։

Քաղաքի բնակելի ֆոնդը կազմում էր 355 հազ ք.մ., այդ թվում՝ պետական -284,4 հազ.ք.մ, անհատական- 70 ,6 հազ.ք.մ ։

Միջին բնակարանային ապահովվածությունը կազմում էր 12,9 հազ. մարդ։

Երկրաշարժի արդյունքում քանդվել է 17,6 հազ ք.մ. բնակելի ֆոնդ, որից պետական՝ 8,6 հազ.ք.մ, անհատական՝ 9,0 հազ.ք.մ։

Պահանջվում էր կապիտալ վերանորոգել 120 հազ.ք.մ.։

Ըստ գլխավոր հատակագծի բնակչության թիվը հաշվարկային 2011 թ. նախատեսվում էր 37,0 հազ. մարդ։

1989-1991 թթ. նախատեսվում էր կառուցել 56,0 հազ.ք.մ բնակելի տարածքներ, որից՝ 37,0հազ. պետական սեկտորում, 18,0 հազ.՝ անհատական։ Նախատեսվում էր միջին բնակարանային ապահովվածությունը հասցնել 14,0 հազ. մարդ։

Երկրորդ փուլում 1991-1996 թթ. նախատեսվում էր կառուցել 84,0 հազ. ք.մ բնակելի տարածքներ, որից՝ 69,0 հազ. պետական սեկտորում, 15,0 հազ.՝ անհատական։ Նախատեսվում էր միջին բնակարանային ապահովվածությունը հասցնել 18,0 ք.մ մարդ։

Արդյունաբերական ձեռնարկությունները վերականգնվում էին նույն ծավալով գոյություն ունեցող բազայի հիման վրա։

Առաջնահերթ բնակելի շինարարությունը նախատեսվում էր կառուցել Սանահինի սարահարթում 84,0 հազ. ք.մ, այդ թվում 56,0 հազ.ք.մ սարահարթի բնակելի թաղամասը խտացնելու հաշվին, Աքորիի սարահարթում ՝ 81,0 հազ. ք.մ.։

Բնակելի կառուցապատման հետ միասին նախատեսվում էր սոցիալ-տնտեսական սպասարկման օբյեկտների կառուցում։

 

1.2. Քաղաքի դիրքը մարզի տարաբնակեցման համակարգում

 

Տարաբնակեցման ռացիոնալ համակարգի ձևավորումը և դրա քաղաքաշինական կարգավորման գործընթացը բարդ պրոբլեմ է՝ կախված մի շարք փոխկապակցված գործոններից, որոնք հիմնականում կարելի է բաժանել հետևյալ խմբերի՝ բնական ռեսուրսային, աշխարհագրական, ժողովրդագրական, սոցիալ-տնտեսական, էկոլոգիական:

Բնական ռեսուրսների (հողային, ջրային, հումքային, ռեկրեացիոն) օգտագործման ոչ ռացիոնալ բնույթն ավելի է սրվել նոր սոցիալ-տնտեսական պայմաններում, երբ առանց քաղաքաշինական կարգավորում իրականացվող փաստաթղթերի հողի ինտենսիվ սեփականաշնորհում տեղի ունեցավ:

Քաղաքաշինական գործունեության համար պահանջարկի և ապահովվածության անհավասարակշռվածությունը նախադրյալներ է ստեղծել հողային ռեսուրսների ոչ ռացիոնալ օգտագործման, շրջակա միջավայրի աղտոտման համար, որի արդյունքում էկոլոգիական հավասարակշռության պահպանման պայմանը դառնում է համապետական հիմնախնդիր:

Այդ տեսանկյունից խիստ կարևորվում է բնական ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործման ռազմավարական ուղղությունների կանխորոշումը՝ իբրև տարաբնակեցման համակարգի կատարելագործման կարևորագույն գործոններից մեկը:

Ռելիեֆի խիստ թեք բնույթը, ինչպես նաև աշխարհագրական դիրքն իրենց կնիքն են դրել Լոռու մարզի տարածքի վրա՝ առաջացնելով կլիմայի, հողաբուսական ծածկույթի և այլ տարրերի զգալի տարբերություններ։

Սոմխեթի ինժեներաերկրաբանական ռեգիոնում, որն ընդգրկում է Թումանյանի տարածաշրջանը, հիմնականում տարածված են ժայռային և կիսաժայռային ապարներ:

Ալավերդի քաղաքի և նրա շրջակայքի տարածքը հարուստ է մետաղական և ոչմետաղական հանքավայրերով։ Խոշոր մետաղական հանքավայրերից կարելի է նշել Շամլուղի և Ալավերդու պղնձի հանքավայրերը, Ախթալայի բազմամետաղային հանքավայրը, Թեղուտի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը և այլն։

Տարածքի ոչմետաղային հանքավայրերից կարելի է նշել՝ այժմ շահագործվող Այրումի գրանիտի հանքավայրը 5 կմ Այրում գյուղից հյուսիս, Ախթալայի բազալտի հանքավայրը չի շահագործվում, Ալավերդու բազալտի հանքավայրը գտնվում է Ալավերդուց 12 կմ հյուսիս, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Արդվիի անդեզիտա-բազալտային հանքավայրը գտնվում է Ալավերդուց 2 կմ հարավ արևմուտք, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Թումանյանի կավերի հանքավայրը, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Ծաթերի ֆելզիտային տուֆի հանքավայրը, շահագործվում է։

Բնակավայրերը և հիմնական տնտեսական կոմունիկացիաները տեղադրված են Աղստև և Դեբեդ գետերի հովիտներում, որտեղ լայն տարածում ունեն հեղեղները, սահքերը, քարահոսքերը:

Լոռու մարզում բնակվում է մոտ 400 հազ. մարդ (392,3 ըստ 01.01.02 թ. տվյալների)։ Ըստ ռեկրեացիոն ռեսուրսների հաշվարկված դեմոգրաֆիական տարողունակության հնարավորությունը կազմում է 907,0 հազ. մարդ։

Քաղաք Ալավերդին գտնվում է Լոռվա մարզի հյուսիս-արևմտյան ամենամեծ տարածաշրջանում։ Հանդիսանում է նրա վարչական կենտրոնը։ Թումանյանի տարածաշրջանի ընդհանուր տարածքը կազմում է 1128 կմ², ուր բնակվում է 48,9 հազ. մարդ, որի մոտ 30% -ը՝ Ալավերդիում։

Ամբողջ մարզը և Ալավերդու տարածաշրջանը ապահովված է տրանսպորտային ցանցով: Տարածքով անցնում է Երևան-Սպիտակ-Ալավերդի, Երևան-Սևան-Դիլիջան-Ալավերդի միջպետական ճանապարհը :

Գործում է Երևան-Թբիլիսի երկաթգիծը:

 

1.3. Տարածքի համալիր գնահատականն ըստ բնական պայմանների

 

1.3.1. Ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

 

Ալավերդին գտնվում է Փոքր Կովկասի արտաքին լեռնաշղթաների ենթամարզում (750-1400 մ) բարձրության թեք լանջերի վրա զբաղեցնելով Դեբեդ գետի կիրճը և Սանահինի սարահարթը։ Դեբեդ կիրճի խորությունը մինչև 350 մ է, նրա ձախ ափով ձգվում են Գուգարաց լեռները, իսկ աջ ափով՝ Վիրահայոց լեռները։

Տարածքը հարուստ է պղնձածծմբահրաքարի, գիպսի և քարի պաշարներով։

Քաղաքում լավ ընդգծված է բարձրադիր գոտիականությունը, տափաստանայինից մինչև լեռնաանտառայինը։ Հանդիպում են լեռնաանտառային հողեր, կարբոնացված հողեր և սևահողեր։

Ալավերդու ռելիեֆը (հիմնականում Դեբեդի կիրճում) խիստ թեք լանջերից է բաղկացած, բացառությամբ Սանահինի սարահարթի։ Ձախափնյա լանջերը կտրուկ իջնում են դեպի գետը, իսկ աջ լանջի ափերը՝ աստիճանաբար։

Ալավերդու պղնձի հանքավայրը սիստեմատիկորեն ուսումնասիրվել է սկսած 1929 թվականից։ Ալավերդու պղնձի հանքավայրը ծագումով փոքր խորությունների միջին ջերմաստիճանի հիդրոթերմալ հանքավայր է։

Հանքադաշտը կազմված է հրաբխային տուֆաբազալտների, կոնգլոմերատների, ավազաքարերի հզոր շերտերից, որոնք հատված են դիաբազային պորֆիրիտների և աբիտտոֆիրների դայկաներով։

Սույն քաղաքի հատակագծման աշխատանքներում մանրամասն կտրվեն բնապահպանական հիմնախնդիրները և դրան հնարավոր լուծումների ուղիները։

Տարածքի հիմնական ջրային զարկերակը Դեբեդ գետն է, որն սկիզբ է առնում 870 մ բացարձակ նիշի վրա, Փամբակ և Ձորագետ գետերի հատման վայրից և թափվում է Խրամ գետը Վրաստանի տարածքում։ Դեբեդ գետը սահմանազատում է Սոմխեթի և Գուգարաց լեռնաշղթաները։ Մինչև Այրում կայարան գետը հոսում է խորը կիրճով /300-500մ/ այնուհետև լայն հարթավայրով։

Շրջանի մյուս՝ առավել ծանծաղ գետերը հիմնականում նրա վտակներն են և բնութագրվում են բավականին արագ հոսքով և հունի թեքության հաճախակի փոփոխությունով։

Դեբեդ գետի հովիտը ունի նեղ և խորը կիրճի ձև և Ալավերդի քաղաքի տարածքում համեմատաբար լայնանում է։ Ալավերդի քաղաքի տարածքով է հոսում նրա Լալվար վտակը։

Գետի ռեժիմը բնութագրվում է գարնանային և աշնանային ջրառատությամբ (120-130 օր)։ Ջրի մակարդակի բարձրացումը սկսվում է գարնանը ապրիլ ամսից, հասնում է մաքսիմումին մայիսին, շարունակվում մինչև հունիսի առաջին կեսը։ Գետի սնուցումը կատարվում է գրունտային ջրերի, ձնհալի և անձրևաջրերի հաշվին։

Ընդգրկում է կիրճի զառիթափ լանջերը, Աքորիի ու Սանահինի սարահարթերը, ինչպես նաև Լալվարի լեռնազանգվածի ստորին փեշերը։ Բացարձակ նիշերը գետի ավազանում տատանվում են 720 -ից 920 մ, իսկ սարավանդների վրա 960 մ-ից 1080 մ-ի սահմաններում։

Գետի աջակողմյան՝ Չաթինդաղ լեռնազանգվածի լանջերը ծածկված են սաղարթավոր անտառներով, իսկ ձախակողմյան ափերի անտառային ծածկույթը համատարած չէ և տարածվում է միայն Լալվարի լեռնազանգվածի հյուսիսարևմտյան լանջերին։

 

1.3.2. Կլիմայական պայմաններ

 

Ալավերդիի համայնքի տարածքում գերիշխում է չափավոր տաք կլիման, կայուն ձնածածկույթով մեղմ ձմեռներով։ Միջին տվյալներով ձմեռը սկսվում է դեկտեմբերի երկրորդ տասնօրյակում և ավարտվում է մարտի առաջին տասնօրյակում։ Ձմռան եղանակը փոփոխական է։ Գերակշռում են չափավոր սառնամանիքներն ու արևոտ տաք օրերը։

Գարունը երկարատև է, չափավոր խոնավ։ Գարնանային ցրտահարումները ավարտվում են ապրիլի երկրորդ-երրորդ տասնօրյակում։

Ամառը տաք է, համեմատաբար խոնավ։ Հարաբերական խոնավությունը հազվադեպ է 60%-ից ցածր լինում։ Ամպամած օրերը զգալի տոկոս են կազմում։

Աշունը չափավոր է, երկրորդ կեսը՝ խոնավ։ Առաջին աշնանային ցրտահարումները սկսվում են հոկտեմբերի վերջերին-նոյեմբերի սկզբներին։

Անսառնամանիք շրջանը կազմում է 200-230 օր։

Ստորև բերվում են տարածքի բնակլիմայական ռեժիմը բնորոշող աղյուսակներ։

 

Օդի միջին ամսական և տարեկան ջերմաստիճանը (C^O)

մետեոկայան	I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII տ
Ալավերդի 721 մ	1.2 2.7 6.3 11.0 16.0 19.1 22.7 22.9 18.9 13.0 7.2 3.9 12,0

 

Օդի միջին ամսական և տարեկան հարաբերական խոնավությունը (%)

մետեոկայան	I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII տ
Ալավերդի 721 մ	66 68 65 67 73 67 64 55 68 69 71 62 66

 

Ամսական և տարեկան տեղումները (մմ)

մետեոկայան	I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII տ
Ալավերդի 721 մ	16 22 39 56 88 93 60 43 39 44 35 16 551

 

Քամու միջին ամսական և տարեկան արագությունը (մ/վրկ)

մետեոկայան	I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII տ
Ալավերդի 721 մ	1,6 1,5 1,7 1,8 1,9 1,6 1,5 1,8 1,7 1,7 1,8 1,9 1,7

 

Քամու ուղղության հաճախակիությունները և անհողմությունները

	Հս	ՀսԱր	Ար	ՀրԱր	Հր	ՀրԱմ	Ամ	ՀսԱմ	Անհողմ
հունվար	7	10	15	12	15	24	15	2	40
փետրվար	2	15	20	19	8	22	15	1	37
մարտ	2	7	32	18	6	22	11	2	36
ապրիլ	3	10	29	16	5	21	14	2	36
մայիս	5	9	32	19	5	14	15	1	37
հունիս	2	7	33	11	6	24	15	2	39
հուլիս	6	8	36	11	7	19	10	3	36
օգոստոս	6	12	28	12	6	23	11	2	32
սեպտեմբեր	10	9	33	11	5	16	14	2	37
հոկտեմբեր	6	5	24	15	8	20	17	5	32
նոյեմբեր	6	7	24	15	8	19	18	3	35
դեկտեմբեր	9	8	15	12	11	26	17	2	36

 

2. ՏԱՐԱԾՔԻ ԳԵՈՄՈՐՖՈԼՈԳԻԱԿԱՆ, ՀԻԴՐՈԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ, ԻՆԺԵՆԵՐԱԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ՍԵՅՍՄԱՏԵԿՏՈՆԻԿԱԿԱՆ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐ

 

2.1. Նախագծվող տարածքի ինժեներաերկրաբանական բնութագիրը

 

Ներածություն

 

Ալավերդի քաղաքի տարածքի սեյսմիկ միկրոշրջանացման քարտեզի կազմման համար, համաձայն տեխնիկական առաջադրանքի, կատարվել են դաշտային երկրաֆիզիկական հետազոտություններ:

Դաշտային աշխատանքներում ընդգրկվել են երկրաֆիզիկական հետազոտությունների համալիր` սեյսմիկ զոնդավորման եղանակով գործիքային գրանցումներ, բարձր հաճախականության միկրոսեյսմերի գրանցումներ:

 

2.2. Գեոմորֆոլոգիական պայմանները

 

Լեռնագրական տեսանկյունից ուսումնասիրվող տարածքը ներառում է Վիրահայոց և Գուգարաց լեռնաշղթաների լանջերը և նրանց միջև ընկած Դեբեդ գետի հովիտը: Նշված լեռնաշղթաներից ճյուղավորվում են բազմաթիվ լեռնաճյուղեր, որոնցից անմիջապես շրջանին հարում են Լալվար և Չատինդաղ լեռների ճյուղերը: Լալվար և Չատինդաղ լեռները իրենցից ներկայացնում են ռելիեֆի խոշոր մորֆոկառուցվածքային ձևեր, որոնք համապատասխանում են Լալվարի սինկլինորիին և Չատինդաղի անտիկլինորիին: Ուսումնասիրվող շրջանում նրանք ունեն կտրուկ զառիթափ լանջեր և կարճ ջրբաժան կատարներ:

Դեբեդ գետի հովիտը հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետության ամենախորը հովիտներից մեկը: Հովտում դիտվում է Հայաստանի համար եզակի մորֆոլոգիա-երկու տարատեսակ և տարբեր հասակի հովիտների համադրում մեկ պլանում: Հնագույն, մինչ չորրորդական հովիտը ունի շատ լայն և խորը արկղանման պրոֆիլ` էրոզիոն դարավանդների լավ զարգացած մակարդակներով: Նրանց քանակը, դատելով բարձր լանջերի վրա լավ պահպանված կտորներից, հասնում է 6-ի: Առավել բարձր մակարդակներն անցնում են հարթեցման դենուդացիոն մակարդակ:

Ողողամաշման նոր չորրորդական փուլը սկսվել է դոլերիտային բազալտների արտահոսքից հետո, որոնք Դեբեդ գետի հովիտ են թափանցել Լոռու սարահարթից: Դեբեդ գետի ժամանակակից հովիտը մխրճված է ինչպես նկարագրված լավաների մեջ, այնպես էլ նրանց տակ տեղադրված Պալեոդեբեդի հնագույն հունի կոպիճների և մեզոզոյի տեղաշարժված նստվածքների մեջ: Չորրորդականի ապարների մխրճման առավելագույն խորությունը կազմում է 350մ: Չորրորդականի հովտի պրոֆիլը, որը ներդրված է Պալեոդեբեդի մեջ, կտրուկ տարբերվում է վերջինից: Չորրորդականի ժամանակակից հովիտը դա կանյոն է - կիրճ` տեղ-տեղ էպիգենետիկ տիպի: Հիմնականում կիրճի լանջերին դուրս են գալիս նեղ քանդակային սանդղավանդներ: Լավային ծածկույթի մակերեսը, որը զբաղեցնում է Պալեոդեբեդի հովտի հարթ մակերեսը, իրենից ներկայացնում է թեք, թույլ ալիքաձև սարահարթ, որն անցնում է գետի մեկ այս, մեկ այն կողմը:

 

2.3. Երկրաբանատեկտոնական բնութագիր

 

Ուսումնասիրվող շրջանի երկրաբանական կառուցվածքում մասնակցում են միջին վերին յուրայի հասակի հրաբխածին-նստվածքային ապարները, ներկայացված պորֆիրիտներով, տուֆաավազաքարերով, կավային թերթաքարերով և այլ տուֆանստվածքային ու նորմալ-նստվածքային մեծ ֆացիալ և հզոր փոփոխություններ կրած ապարներով, որոնք Դեբետ գետի հովտում ծածկվում են վերին պլիոցենային- չորրորդականի հասակի բազալտային լավային հոսքերով:

Ալավերդու հանքավայրային դաշտի սահմաններում հրաբխածին-նստվածքային ապարները ենթարկվել են հիդրոթերմալ և կոնտակտա-մետասոմատիկ փոփոխությունների: Մեծ տարածում ունեն բազմաթիվ դիաբազների և դիաբազային պորֆիրիտների դայկաները: Շրջանի ինտրուզիվ մագմատիզմը ունի հստակ արտահայտված ալկալիա-հողային տիպ և ներկայացված է գրանոդիորիտային ապարների շարքով, որոնց թվին են պատկանում Լալվար լեռան լանջերի ինտրուզիաները:

Միջին վերին չորրորդականի հասակի վերը նշված ապարների անհարթ մակերեսին կտրուկ ստրատիգրաֆիկական անհամաձայնությամբ տեղադրված են բազալտային լավային հոսքերը, սկիզբ են առնում Լոռու սարահարթից և իջնելով Դեբետ գետի հովտով նեղ լեզվակով ձգվում են մինչև Քուռի դեպրեսիա: Նրանք հիմնականում ներկայացված են երկու հոսքերով–վերին և ստորին, որոնց բնութագրական առանձնահատկությունը հանդիսանում է նրանց անջատվածությունը: Վերին հոսքի համար բնութագրական է խորը-սյունակային անջատվածությունը, ստորին հոսքի համար` բարձիկա-գնդաձևը: Բազալտների հզորությունը հաստատուն չէ, քանի որ նրանք համահատել են հնագույն անհարթ ռելիեֆը և միջին հաշվով տատանվում են 20-50մ սահմանում:

Ուսումնասիրվող շրջանի տեկտոնական վիճակը որոշվում է Սոմխեթի-Ղարաբաղի ինտրագեոանտիկլինալի գոտում նրա գտնվելով:

Անմիջապես ուսումնասիրվող տարածքին հյուսիս-արևմուտքից հպվում է Լալվարի սինկլինոին, շերտավորված միջին-վերին յուրայի և էոցենյան գոյացումներով, հարավ-արևելքից` Չատինդաղի անտիկլինորին, որի շարքում մերկանում են միջին յուրայի գոյացումները, իսկ պերիկլինալ հատվածներում էոցենյան և վերին յուրայի գոյացումները: Անցումային գոտում այդ երկու կառուցվածքային տարրերի միջև տեղաբաշխված է Ալավերդու կոլչեդանային հանքավայրը (ինչպես նաև Շամլուղի և Ախթալայի):

Պետք է նշել, որ նշված կառուցվածքները ունեն հակակովկասյան տարածում և տեկտոնական գոտուն տալիս են կուլիսային տեսք:

 

2.4. Ճեղքվածքային խախտումներ

 

Ուսումնասիրվող շրջանը հատվում է մի շարք ճեղքվածքային խախտումների համակարգերով, որոնք ունեն տարածման և անկման տարբեր կողմնորոշումներ: Նրանցից առավել հստակ առանձնանում են հետևյալները.

Մարցիգետ-Լալվարի խզվածքների համակարգը հանդիսանում է տարածաշրջանի ամենախոշոր տեկտոնական խախտումը: Համակարգը իրենից ներկայացնում է վերնետք-կողաշարժ և ձգվում է Թումանյան քաղաքի շրջանից մինչև Լալվար լեռան արևմտյան-հարավարևմտյան լանջերի ուղղությամբ:

Դեբեդի խզվածքների համակարգը ձգվում է Մեծ Այրումի շրջանից Դեբեդ գետի կիրճով, Ախթալայի հանքավայրով, Սարահարթ գյուղով, Ալավերդի քաղաքով մինչև Սանահին կայարանի շրջանը, որտեղ հատվում է Մարցիգետ-Լալվարի հատվածի հետ: Նրանք հաճախ ծածկվում են վերին պլիոցենյան-չորրորդականի լավաներով և հատվում են հյուսիսարևմտյան տարածման բազմաթիվ ավելի մանր խզվածքներով:

Ալավերդի-Շամլուղի խզվածքների համակարգն ունի հյուսիսարևելյան (հակակովկասյան) տարածում և ներկայացված է հիմնականում երեք խզվածքներով:

Նրանցից առաջինը ձգվում է Վ.Կոշաբերդ տեղանքից (Ալավերդի քաղաքից հյուսիս) Ոսկասար լեռով (Կիզիլտաշ), Շամլուղի հանքավայրի արևելյան թևով:

Երկրորդ խզվածքը ձգվում է Ալավերդի քաղաքից Լալվար լեռան ձախ կողով, Ալավերդու հանքավայրի արևելյան թևով, գետակով` որը գտնվում է ջրբաժան կատարից անմիջապես արևելք, մինչև Երևանքյան դրսևորումը` գտնվող Երևանք գետի (Ուչ-Քիլիսա) ավազանում:

Երրորդ խզվածքը հանդիսանում է առավել խոշոր և ձգվում է Ջեյրան լեռան շրջանից Ժանգ գետի ավազանով և Երևանք գետի աջ վտակով, որը սկիզբ է առնում Շիխտախտ լեռից արևմուտք, մինչև Բանուշսկի ինտրուզիաների ելքերը:

Պետք է նշել, որ վերին երկու խզվածքները երկու կողմից սահմանափակում են Շիխտախտի ջրբաժան կատարը, ինչպես նաև Ալավերդու հանքավայրը և Երևանքի հանքաերևակումները:

 

2.5. Ինժեներաերկրաբանական պայմանները

 

2.5.1. Երկրաբանածագումնաբանական համալիրները

 

Համալիր երկրաբանաերկրաֆիզիկական հետազոտությունների տվյալներով ուսումնասիրվող տարածքում հայտնաբերվել են հետևյալ երկրաբանածագումնաբանական համակարգերը.

1. Միջին-վերին չորրորդականի և ժամանակակից ալյուվիալ-պրոլյուվիալ գոյացումների համալիր: Տարածվում է Դեբեդ գետի և նրա վտակի մարգագետիններում: Ներկայացված է գլաքարա-կոպճային գոյացումներով տարահատիկ ավազներով, մանրախճով, տեղ-տեղ կավավազային լցանյութով մինչև 15-40%:

2. Ժամանակակից դելյուվիալ-պրոլյուվիալ գոյացումների համալիր: Ունի լայն տարածում լանջերի ստորոտներին և Աքորիի և Սանահինի սարահարթի մակերևույթին: Հիմնականում ներկայացված է գորշավուն և մուգ գորշավուն ավազակավերով 5-30% խճի և խճավազի պարունակությամբ, ինչպես նաև փոշենման ավազներով` 2-25% խճավազի պարունակությամբ:

3. Վերին չորրորդական-ժամանակակից կոլյուվիալ-սողանքային գոյացումներ: Զարգանում է Դեբեդ գետի ու նրա վտակների կիրճերի լանջերին և Սանահին կայարանի շրջանի լանջերի ստորոտներին: Կիրճերի լանջերին զարգանում են հիմնականում փլվածքներ, փլատակեր և քարաթափեր, որոնք կուտակվում են գետի և նրա վտակների ափերին: Սանահին կայարանի մոտ լանջերի ստորոտների վրա տարածվում են սողանքներ, որոնք մեծ լեզվակներով իջնում են բնակելի թաղամասերի մեջ:

4. Միջին-վերին չորրորդական և ստորին չորրորդական կավային գոյացումների համալիրներ: Գրավում է Դեբեդ գետի ձախափնյա լանջն Ալավերդի քաղաքի կենտրոնական մասի շրջանում, Լալվար գետի կիրճում և ամենուրեք ծածկվում է Աքորիի և Սանահինի սարահարթի բազալտներով: Համալիրը ներկայացված է հրաբխածին (անդեզիտներ, անդեզիտա-դացիտներ, դացիտներ և նրանց պիրոկլաստեր), հրաբխածին-նստվածքային (պորֆիրիտներ, նրանց տուֆերը, տուֆաբրեկչիաներ, տուֆաավազաքարեր) և նստվածքային (ավազաքարեր, կրաքարեր) գոյացումների տարատեսակ ապարներով, որոնք տեղ-տեղ ճեղքվում են պլագիգրանիտների, գաբբրո-դիորիտների, քվարցային դիորիտների, գաբբրո-դիաբազների ինտրուզիաներով, ինչպես նաև քվարցային ալբիտոֆիրների սուբինտրուզիաներով:

5. Վերին պլիոցենյան-չորրորդականի հրաբխածին գոյացումների համալիր: Զբաղեցնում է լայնատարած Աքորիի և Սանահինի լավային սարահարթերը և ներկայացված է դոլերիտային բազալտներով:

 

2.5.2. Գրունտների ինժեներաերկրաբանական բնութագրերը

 

Շերտ 1. - Արհեստական գոյացումներ: Ներկայացված են հիմնականում շինարարական և հանքավայրային պոկվածքներով: Ինժենարային երկրաբանության տեսակետից հետաքրքրություն չի ներկայացնում:

Շերտ 2. - Կավեր` 10-40% փլվածքային նյութի պարունակությամբ: Ծավալային քաշը 18.2-20.1կն/մ³, ծակոտկենության գործակիցը 0-0,5, ձևախախտման մոդուլը 12-25 ՄՊա, հաշվարկային դիմադրությունը 0.2-0.3 ՄՊա:

Շերտ 3. - Ավազակավեր, 15-25% խճի և խճավազի պարունակությամբ: Ծավալային քաշը 19.5-20.3կն/մ³, ծակոտկենության գործակիցը 0.55-0.72, հոսունության ցուցանիշը 0-0.50, ձևախախտման մոդուլը 12-17ՄՊա, հաշվարկային դիմադրությունը 0.15-0.25ՄՊա:

Շերտ 4. - Կավավազներ, ունեն սահմանափակ տարածում և հանդիպում են ենթաշերտերի տեսքով կավերի և ավազակավերի մեջ: Ծավալային քաշը 18.0-20.0կն/մ³, հոսունության ցուցանիշը 0-1.0, ձևախախտման մոդուլը 10-24 ՄՊա, հաշվարկային դիմադրությունը 0.1-0.2ՄՊա:

Շերտ 5. - Ավազներ, ունեն բավական սահմանափակ տարածում և հանդիպում են թույլ հզոր ոսպնյակների և ենթաշերտերի տեսքով Դեբեդ գետի և նրա վտակների հովիտներում: Ըստ հատիկաչափական կազմի նրանք փոշենման են, մանր, միջին և խոշորահատիկ: Առավել հետաքրքրություն են ներկայացնում փոշենման ավազները, որոնք ունեն հետևյալ ֆիզիկա-մեխանիկական բնութագրերը: Ծավալային քաշը 15.5-17.0 կն/մ³, ներքին շփման անկյունը 26-30⁰, տեսակարար շղթայակցումը 0.001-0.004 ՄՊա, ձևախախտման մոդուլը 11-18 ՄՊա, հաշվարկային դիմադրությունը 0.15-0.20 ՄՊա:

Շերտ 6. - Մեծաբեկորա-խճա-խճավազային գրունտներ, ավազա-կավային լցանյութով, որը տատանվում է 5-40% սահմաններում: Գերակշռում են մեծաբեկորա-խճային գրունտները ավազաքարա-կավային լցանյութով մինչև 30%: Հիմնական ֆիզիկա-մեխանիկական ցուցանիշները հետևյալն են. ծավալային քաշը 18.5-22.5 կն/մ³, տեսակարար շղթայակցումը 0.003-0.01 ՄՊա, հաշվարկային դիմադրությունը 0.35-0.50 ՄՊա:

Շերտ 7. - Գլաքարա-կոպճա-մանրախճային գրունտներ, 5-40% ավազաքարակավային լցանյութով: Գերակշռում են գլաքարա-կոպճային գոյացումները մինչև 30% ավազաքարային լցանյութով: Հիմնականում շերտավորում են Դեբեդ գետի և նրա վտակների հովիտները և հնագույն դարավանդները: Ծավալային քաշը 18.0-20.0 կն/մ³, հաշվարկային դիմադրությունը 0.3-0.5 ՄՊա:

Շերտ 8. - Դոլերիտային բազալտներ մուգ մոխրագույն և մոխրագույն, շատ ամուր, կոշտսյունակային և մեծաբեկորային անջատումներով: Ծավալային քաշը 22.0-26.0 կն/մ³ (հողմնահարված) և 28.0-29.0 կն/մ³ (չհողմնահարված), միառանցք սեղմման ժամանակավոր դիմադրությունը չոր վիճակում 70-225 ՄՊա, ջրհագեցած վիճակում 60-165 ՄՊա, առաձգականության մոդուլը 5.0-6.85*10⁴ ՄՊա, հողմնահարման աստիճանը 0.92-0.93:

Շերտ 9. - Պորֆիրիտներ, նրանց տուֆեր, տուֆաավազաքարեր և նմանատիպ ապարներ, ճաքճքված, տեղ-տեղ ուժեղ հողմնահարված և ջարդրտված: Ծավալային քաշը 22.5-25.0 կն/մ³ (հողմնահարված) և 25.0-28.0 կն/մ³ (չհողմնահարված), միառանցք սեղմման ժամանակավոր դիմադրությունը չոր վիճակում 67-185 ՄՊա, ջրհագեցած վիճակում 58-120 ՄՊա, առաձգականության մոդուլը 2.18-6.92*10⁴ ՄՊա, հողմնահարման աստիճանը 0.89-0.90:

 

2.5.3. Հիդրոերկրաբանական պայմաններ

 

Հիդրոերկրաբանական տեսակետից ուսումնասիրվող տարածքը բնութագրվում է ճեղքա-դատարկային և ճեղքածակոտկենային ջրերի առկայությամբ, ինչպես նաև դելյուվիալ-պրոլյուվիալ գոյացումների ջրերի լոկալ տարածմամբ: Ճեղքադատարկային և ճեղքածակոտկենային տիպի ջրերի գլխավոր զանգվածը պատկանում է դոլերիտային բազալտներին, պորֆիրիտներին, նրանց տուֆաքարերին և նմանատիպ ապարներին: Շնորհիվ նրանց ճաքճքվածության, այդ ապարները հեշտությամբ բաց են թողնում մակերևութային (հիմնականում հալված և մթնոլորտային) ջրերը, որոնք ներծծվելով, կուտակվում են խորը հորիզոններում, ունենալով գրունտային հոսք Դեբեդ գետի, ինչպես նաև նրա վտակների, հովիտների և հունի ուղղությամբ:

Դելյուվիալ-պրոլյուվիալ գոյացումների գրունտային ջրերը զարգանում են լանջերի ստորոտներին և Աքորիի ու Սանահինի սարահարթի մակերևույթին: Գրունտային ջրերը նշված տեղամասերում մինչև 10մ խորությամբ հորատանցքերում չեն հայտնաբերվել, սակայն, Սանահին կայարանի շրջանում, Դեբեդ գետի ձախ ափին (գերեզմանատան դիմաց), Ալավերդի-Վանաձոր ավտոմայրուղու մոտ ակնադիտական դիտարկումներով գրանցվել է բեկորային գրունտների լցանյութի հարթեցում, որտեղ դրսևորվում են մանր սողանքա-փլվածքային երևույթներ: Հարկ է նշել, որ Դեբեդ գետի հովտի առանձին տեղամասեր նույնպես ունեն բացարձակ հարթեցում: Գրունտային ջրերի մակարդակը տեղ-տեղ տատանվում է 0-5 մ սահմաններում:

 

2.5.4. Ժամանակակից ֆիզիկաերկրաբանական պրոցեսներ

 

Ուսումնասիրվող տարածքը բնութագրվում է ֆիզիկաերկրաբանական պրոցեսների լայն տարածմամբ: Նրանցից առավել հետաքրքրություն են ներկայացնում էրոզիոն, դենուդացիոն, գրավիտացիոն և սելավային պրոցեսները:

Ունենալով մեծ էներգիա, Դեբեդ գետը և նրա վտակները ռելիեֆում պատկերում են խորքային էրոզիա, շրջանի համար բնութագրական նրանց խորը հատմամբ, մինչև 200 մ և ավելի խորությամբ: Սղոցելով ժայռային գրունտները, նրանք տեղ-տեղ առաջացնում են տեղափոխված բեկորային նյութի նստվածքներ:

Հզոր ավերիչ ուժ ունեն լեռների և Դեբեդ գետի ու նրա վտակների կիրճերի լանջերին զարգացող դենուդացիոն պրոցեսները: Հատկապես ուժեղ դենուդացիայի են ենթարկվում ուժեղ ճաքճքված ու ջարդրտված ապարներով շերտավորված լանջերը, ինչպես նաև հիդրթերմալ և հպումնամետասոմատիկ փոփոխված տեղամասերը:

Շնորհիվ էրոզիոն-դենուդացիոն պրոցեսների, տարածքը ձեռք է բերել մասնատված ռելիեֆ` կտրուկ, կախված և զառիթափ լանջերով, կիրճերով և խորը V- ձև հովիտներով:

Կոլյուվիալ-սողանքային պրոցեսները զարգացած են կիրճերի լանջերին և լանջերի ստորոտներին Սանահին կայարանի մոտ: Այստեղ առանջնանում են հիմնականում երկու տեղամասեր. Սանահին վանքի և նոր բնակելի գյուղի տարածքի ուղղությամբ, որոնք առանջնանում են ժայռային կատարներով: Բացի գործող սողանքներից, այդ լանջերը ամբողջությամբ սողանքավտանգ են և պատկանում են խզվածքային գոտուն:

Սելավային պրոցեսները ուսումնասիրվող տարածքում ունեն մեծ տարածում: Վարար անձրևների ժամանակ լեռների լանջերից հեղեղատներով ու ձորակներով գետահովիտ է տեղափոխվում ջրի և ցեխաքարային նյութի մեծ քանակություն: Առավել ակտիվ սելավատար ձորակները ներկայումս արգելափակված են պահպանիչ պատերով կամ հագեցած են սելավատար առվակներով:

Առանձնացված հատվածներում այս կամ այն ‎ֆիզիկաերկրաբանական պրոցեսների և երևույթները բերված են տարածքի ինժեներաերկրաբանական քարտեզի վրա:

 

2.5.5. Ելակետային սեյսմիկ վտանգի գնահատում

 

Ալավերդի քաղաքի տարածքի սեյսմիկ վտանգի հաշվարկի համար հիմք է ընդունվել ՀՀՇՆ II-6.02-2006 «Սեյսմակայուն շինարարություն: Նախագծման նորմեր» նորմատիվային փաստաթղթում ներկայացված սեյսմիկ գոտիավորման քարտեզը, ըստ որի ուսումնասիրվող տարածքը գտնվում է առաջին սեյսմիկ գոտու մեջ: Այդ գոտուն համապատասխանում է 0.2g հորիզոնական արագացման արժեքը:

 

2.6. Գրունտային պայմանների ազդեցությունը սեյսմիկ վտանգի վրա

 

Ինչպես հայտնի է, տարածքների սեյսմիկ վտանգի վրա զգալի ազդեցություն են թողնում տեղի գրունտային պայմանները: Գրունտների տատանման ինտենսիվության փոփոխությունը գրունտային պայմաններից կախված, որոշվում է հիմնականում շերտերի հզորությամբ, նրանց ֆիզիկա-մեխանիկական և առաձգական հատկություններով, ինչպես նաև գրունտային ջրերի մակարդակով:

Գրունտների առաձգական հատկություններից կախված սպասվող մաքսիմալ հորիզոնական արագացումները հաշվարկելու համար, իրականացվել են գործիքային գրանցումներ գրունտների առանձին շերտերում, առաձգական ալիքների տարածման արագությունները որոշելու նպատակով: Սեյսմիկ զոնդավորման կետերի տեղադիրքը ներկայացված է փաստացի նյութերի քարտեզի վրա:

 

2.6.1. Տարածքի բնական պայմանների համալիր գնահատականը

 

Կառուցապատման համար տարածքը գնահատվել է ըստ գեոմորֆոլոգիական, ինժեներա-երկրաբանական, հիդրոերկրաբանական, բնահողային պայմանների և հումքային պաշարների։

- Դիտարկվող տարածքը գտնվում է III Բ շինարարական-կլիմայական գոտում, համարվում է բարենպաստ (ձմռան միջին ջերմաստիճանը - 2-ից +2⁰ C, ամռանը՝ + 21⁰ C - + 25⁰ C ):

- Կլիմայական պայմանները նույնպես բարենպաստ են՝ թույլ քամիներ (քամու միջին տարեկան արագությունը կազմում է 1,7 մ/վրկ), օդի հարաբերական խոնավության մեծությունները օպտիմալ են (տատանվում են 55% օգոստոսին և 73% մայիսին, միջին տարեկան խոնավությունը կազմում է 66%)։

- Գեոմորֆոլոգիական և ինժեներաերկրաբանական պայմաններով բարենպաստ են համարվում Աքորիի ու Սանահինի սարահարթները, որոնց տարածքները հարթ են, աննշան թեքություններով, կազմված բազալտներով, անդեզիտա-բազալտներով ծածկված փոքր հզորության դելյուվիալ-պրիլյուվիալ նստվածքներով։ Գրունտային ջրերը բացակայում են։ Տարածքի ինժեներական նախապատրաստման համար պահանջվում են ոչ բարդ միջոցառումներ՝ մակերեսային ջրերի հեռացում և ուղղաձիգ հատակագծում։

Սահմանափակ բարենպաստ պայմաններում են Դեբեդ գետի հովիտը, նրան հարող դարատափերը, լանջերը։ Այստեղ տարածված են ալյուվիալ-դելյուվիալ բեկորային նստվածքները։ Գրունտային ջրերը տարածվում են 0-ից 5 մ խորությամբ։

Հրաբխածին նստվածքային ապարներով կազմված լանջերը խիստ թեք են` 20-70%։ Նշված տարածքում մեծ տարածում ունեն լանջագրավիտացիոն (փլվածքները, քարաթափերը, փլզումները) և հեղեղային պրոցեսները։

Տարածքի ինժեներական նախապատրաստման համար պահանջվում են բարդ և ծախսատար միջոցառումներ՝ գրունտային ջրերի մակարդակի իջեցում, հիմքերի ուժեղացում, փլվածքներից, քարաթափերից և փլուզումներից պաշտպանական միջոցառումներ, հակահեղեղային միջոցառումներ։ Շինարարության ցանկացած կոնկրետ դեպքի համար անհրաժեշտ են լրացուցիչ ուսումնասիրություններ։

Տարածքների սեյսմիկությունը ընդունված է 8-9 բալլ, սեյսմիկ ֆոնը ըստ պաշտոնական տվյալների 8 բալ է։

Շինարարության համար անբարենպաստ են համարվում ակտիվ խախտումների գոտին՝ կիրճի եզրագծերը 100-150 մետր լայնությամբ, սողանքային, սողանքավտանգ հատվածները, ինչպես նաև ճշտված պաշարներով հանքավայրերի սահմանները։

- Ըստ գյուղատնտեսական հողերի որակական գնահատականի շինարարության համար ոչ պիտանի են Սանահինի և Աքորիի սարահարթերի բարեբեր I, II, III կարգի գյուղատնտեսական հողատեսքերը։

- Ալավերդի քաղաքի և նրա շրջակայքի տարածքը հարուստ է մետաղական և ոչմետաղական հանքավայրերով։ Խոշոր մետաղական հանքավայրերից կարելի է նշել Շամլուղի և Ալավերդու պղնձի հանքավայրերը, Ախթալայի բազմամետաղային հանքավայրը, Թեղուտի պղնձա-մոլիբդենային հանքավայրը և այլն։

Տարածքի ոչմետաղային հանքավայրերից կարելի է նշել՝ այժմ շահագործվող Այրումի գրանիտի հանքավայրը 5 կմ Այրում գյուղից հյուսիս, Ախթալայի բազալտի հանքավայրը-չի շահագործվում, Ալավերդու բազալտի հանքավայրը գտնվում է Ալավերդուց 12 կմ հյուսիս, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Աղվինի անդեզիտա-բազալտային հանքավայրը գտնվում է Ալավերդուց 2 կմ հարավ արևմուտք, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Թումանյանի կավերի հանքավայրը, պաշարները ճշտված են, չի շահագործվում, Ծաթերի ֆելզիտային տուֆի հանքավայրը շահագործվում է։

 

2.6.2. Հատակագծային գործոններ

 

Հատակագծային գործոններից վերլուծված են տարածքի տրանսպորտային ապահովվածության և հասանելիության, ջրամատակարարման և էլեկտրամատակարարման պայմանները, սանիտարահիգիենիկ պայմանները և այլն։

- Ալավերդի քաղաքը, Հաղպատ, Ակներ, Շամլուղ, Թեղուտ գյուղերը գտնվելով միասնական զարգացող պղնձամոլիբդենային արդյունաբերական գոտում, ունեն տրանսպորտային ցանցերով բավարար ապահովվածություն։ Հիմնական տրանսպորտային մայրուղի համարվում են Երևան - Մոսկվա երկաթուղին և միջպետական նշանակության ավտոմայրուղին։

Սանահին, Ակներ սարահարթերում տեղակայված տարածքները գտնվում են սահմանափակ բարենպաստ տրանսպորտային ապահովվածության գոտում։ Նրանք Ալավերդի քաղաքի հետ կապված են տեղական նշանակության, ցածր տեխնիկական որակի ճանապարհներով։

Ջրաապահովվածության պայմաններով տարածքը համարվում է անբարենպաստ, նախագծվող ողջ տարածքում ստորգետնյա ջրերը տարածված են ցածր հզորության, ջրակիր հորիզոններում, որոնք իրենց հերթին սնում են փոփոխական ելքերով մի քանի ոչ մեծ աղբյուրների։

Գոյություն ունեցող ջրամատակարարումը իրականացվում է Սպիտակի շրջանից, իսկ հեռանկարային է համարվում Ստեփանավանի շրջանի Սարատովյան աղբյուրների ջրերի օգտագործումը։ Ջրակունքների ազդեցության գոտու լայնությունը գերազանցում է 30 կմ-ը։

Քաղաքային էներգետիկ բազան տիրապետում է պահուստային հզորություններ, որ կարելի է օգտագործել անհրաժեշտության դեպքում։ Էներգոմատակարարման հիմնական աղբյուրներից տարածքի հեռավորությունը չի գերազանցում 10 կմ-ը (500մմ տրամագծով և 23 մթն. ճնշմամբ մայրուղային գազատարը անցնում է տարածքի կենտրոնով), 220 կվ և 110 կվ բարձր լարման ԷՀԳ-ը հատում են տարածքը։

Սանիտարահիգիենիկ պայմաններով քաղաքացիական շինարարության համար անբարենպաստ են համարվում տրանսպորտային մայրուղիների, կոմունալ կառույցների, ինժեներական ենթակառուցվածքների տեխնիկական միջանցքների (125 մ մայրուղային գազատարի, 30 մ բարձր լարման ԷՀԳ-ի առանցքներից), պղնձի արդյունահանման և վերամշակման վնասակարության գոտում գտնվող տարածքները։

 

3. ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

 

Ներածություն

 

Սույն աշխատանքի հիմնական նպատակն է սահամանել Ալավերդի քաղաքի շրջակա բնամիջավայրի և բոլոր բնօգտագործողների պահանջների ամբողջական բավարարման պայմաններում միջացառումների այն նվազագույնը, որը կապահովի քաղաքի սոցիալ-տնտեսական զարգացումը` շրջակա միջավայրի (բնության) վրա նվազագույն բացասական ազդեցությամբ: Քաղաքի համալիր զարգացման նախագծում շրջակա միջավայրը բնական, անտրոպոգեն գործունեության արդյունքում գործնականորեն չփոփոխվող և զգալի փոփոխության ենթարկվող, արհեստականորեն ստեղծված նյութական արժեքների ամբողջություն է, որոնց փոխկապակցված շրջանակում ընթանում է մարդկանց կենսագործունեությունը: Այդ գործունեության արդյունքում առավելապես փոփոխության են ենթարկվում բնության հիմնական բաղադրիչները` օդը, հողը, ջուրը, կենսաբազմազանությունը, ինչպես նաև բնապահպանությանը որոշակի վերապահումով առնչվող բնական լանդշաֆտներն ու պատմամշակութային հուշարձանները, մարդու սոցիալական (մասնավորապես հանգստի) պահանջներն բավարարող օբյեկտները: Այսինքն, քաղաքի զարգացման սխեմայի արդյունքում հարկ է ապահովել քաղաքի սոցիալ-տնտեսական և բնապահպանական նախագծերի ու միջոցառումների հարմոնիզացիան:

Բնապահպանական միջոցառումների սխեման բաղկացած է հետևյալ բաժիններից մթնոլորտային օդի պահպանություն, ջրային ռեսուրսների պահպանություն, կենսաբազմազանության պահպանություն, էկոկենսապայմանների ապահովում, միջոցառումների սպասվող արդյունքների ապահովման առաջարկություններ: Առանձին բաժինների մշակման ժամանակ օգտագործվել են պրակտիկայում գործող մեթոդական ձեռնարկներ, պաշտոնական տեղեկատվական հրապարակումներ, գիտակրթական կազմակերպությունների մշակումներ և այլն (տես. օգտագործված գրականության ցանկը):

 

3.1. Ալավերդի քաղաքի ընդհանուր ֆիզիկաաշխարհագրական բնութագիր

 

Ալավերդին գտնվում է Փոքր Կովկասի արտաքին լեռնաշղթաների ենթամարզում 750-1400մ բարձրությամբ թեք լանջերի վրա Դեբեդ գետի կիրճում և Սանահինի սարահարթում։ Դեբեդ կիրճի խորությունը մինչև 350 մ է, նրա աջ ափով ձգվում են Գուգարաց լեռները, իսկ ձախ ափով՝ Վիրահայոց լեռները։

Հարուստ է պղնձածծմբահրաքարերով, գիպսով։ Քաղաքում լավ ընդգծված է բարձրադիր գոտիականությունը, տափաստանայինից մինչև լեռնա-անտառայինը։ Հանդիպում են լեռնա-անտառային, կարբոնացված և սևահողերը։

Բուսականությունից անտառի բարձրադիր մասերում գերակշռում են լորենու անտառները, բոխու և հացենու ծառատեսակների հետ։

Կենդանիներից հանդիպում են արջը, անտառակատուն, գայլը, նապաստակը, աղվեսը, այծյամը, եղնիկը։

Ալավերդու ռելիեֆը (հիմնականում Դեբեդի կիրճում) խիստ թեք լանջերից է բաղկացած, բացառությամբ Սանահինի սարահարթի։ Ձախափնյա լանջերը կտրուկ իջնում են դեպի գետը, իսկ աջ լանջի ափերը՝ աստիճանաբար։

Ալավերդու պղնձի հանքավայրը սիստեմատիկորեն ուսումնասիրվել է 1929 թ.-ից։ Ալավերդու պղնձի հանքավայրը ծագումով փոքր խորությունների միջին ջերմաստիճանի հիդրոթերմալ հանքավայր է։

Հանքադաշտը կազմված է հրաբխային տուֆա-բազաների, կոնգլոմերատների, ավազաքարերի հզոր շերտերից, որոնք հատված են դիաբազային պորֆիրիտների և պորֆիրային դայկաներով։

1770 թվակաին ձևավորված լեռնամետալուրգիական կոմբինատը իր արտանետումների և քաղաքի անբարենպաստ ռելիեֆի շնորհիվ միշտ էլ ունեցել է էկոլոգիական խնդիրներ, որոնք էլ հանգեցրին կոմբինատի փակմանը և նրա վերագործարկմանը տրոհված տեսքով կամ մասնակի արտադրական օղակներով (արտադրամասերով)։

Ունենալով պղնձի, բազմամետաղների ձուլման (լրիվ ցիկլի արտադրություն), ինչպես նաև ուղեկցող քիմիական նյութերի արտադրության լայն սպեկտր, քաղաքում դարերի ընթացքում կուտակվել են բազում բնապահպանական խնդիրներ։

Քաղաքի հատակագծման աշխատանքներում բերված են բնապահպանական հիմնախնդիրները և դրան հնարավոր լուծումների ուղիները։

 

3.2. Մթնոլորտային օդի պահպանություն

 

3.2.1. Ալավերդի քաղաքի մթնոլորտային օդի վիճակի բնութագիրը

 

Ալավերդու ռելիե‎ֆ‎‎ային պայմանները` մասնավորապես Դեբեդ գետի կիրճային տեղադրումը, վատ օդափոխանակությունը, Երևան-Ալավերդի-Թբիլիսի ծանրաբեռնված ավտոմայրուղու վրա գտնվելը ստեղծում են լրացուցիչ նպաստավոր պայմաններ քաղաքի մթնոլորտային օդում վնասակար արտանետումների կուտակմանը:

Քաղաքի մթոլորտի վիճակի մոնիթորինգի երկու դիտակետերի միջոցով վերահսկվել են 4 հիմնական աղտոտիչ նյութերի` փոշու (դիտակայան №1, Դեբեդ գետի ձախ ափին, Սայաթ-Նովա փողոցում), ծծմբի երկօքսիդի, ածխածնի օքսիդի և ազոտի երկօքսիդի (դիտակայան №1; №2 /գետի ձախ ափին, Գայի փողոցի հարևանությամբ/) պարունակությունները (տես` հավելված 1): 2005 թ.-ին արձանագրվել են հետևյալ ցուցանիշները. փոշու միջին տարեկան կոնցենտրացիան թույլատրելի նորման գերազանցել է 1,3 անգամ, ծծմբի երկօքսիդինը` 10,4: Ծծմբի երկօքսիդի միանվագ առավելագույն նորման նմուշների 49%-ի մեջ գերազանցվել է մինչև 2,4 անգամ, իսկ ազոտի երկօքսիդինը` վերցված նմուշների 7%-ի մեջ` մինչև 1,3 անգամ: Մանրամասն տեղեկատվությունը տես հավելված 3-ում:

Նախորդ տարվա համեմատությամբ վերահսկվող նյութերի միջին տարեկան կոնցենտրացիաների էական փոփոխություն չի դիտվել:

 

Աղյուսակ 2.1. Մոնիթորինգային դիտարկումների արդյունքները

 

Որոշվող նյութերը, դիտակայանների քանակը (փակագծում)	Դիտարկված առավելագույն կոնցենտրացիաները (մգ/մ3) և դիտակայանների համարները (փակագծում), որտեղ դրանք դիտվել են	Միանվագ առավելագույն ՍԹԿ-ից գերազանցումների քանակը		Միջին տարեկան կոնցենտրացիան (մգ/մ3)	ՍԹԿ (մգ/մ3)
		>1 ՍԹԿ	>5 ՍԹԿ		միանվագ առավելագույն	միջին օրական
Փոշի (1)	-	-	-	0,2	0,5	0,15
Ծծմբի երկօքսիդ (2)	1,19 (2)	874	-	0,52	0,50	0,05
Ածխածնի օքսիդ (2)	5 (1;2)	-	-	2	5	3
Ազոտի երկօքսիդ (2)	0,11 (1;2)	124	-	0,04	0,085	0,04

 

Արտանետումները ստացիոնար աղբյուրներից: 80-ականների վերջերին քաղաքի մթնոլորտում արտանետումների առավելագույն տարեկան քանակը կազմել է ավելի քան 41 հազ. տ, կամ արտանետման ստացիոնար աղբյուրներից անջատված նյութերի 26.0%:

 

Աղյուսակ 2.2. Ալավերդու արտադրական կազմակերպությունների ցանկ

 

	Տնտեսական գործունեության տեսակի կոդը	Գործունեության նկարագիրը
Հացի գործարան	15.81.1	Հացի և թարմ հրուշակեղենի արտադրություն
Ոչ ալկոհոլային խմիչքների և գարեջրի գործարան	15.98.1	Ոչ ալկոհոլային խմիչքների արտադրություն
«Արթուր-Տարոն» ՍՊԸ	14.11.0	Շինարարության համար քարերի արտադրություն
«Արմենիան Քափըր Պրոգրամ» ՓԲԸ	27.44.0	Պղնձի արտադրություն
«Լևոն Կիրակոսյան» ՍՊԸ	15.81.1	Հացի և թարմ հրուշակեղենի արտադրություն

 

Աղյուսակ 2.3. Մթնոլորտային արտանետումները, տոննա/տարի

 

Տարիներ	Մթնոլորտ արտանետված նյութերի քանակը
1985	35806.0
1988	41097.0
1989	18292.0
2000	8035.4
2001	4071.1
2002	6969.9
2003	9427.9
2004	19076.4
2005	24448.2

 

2005 թ. արտանետման անշարժ աղբյուրների քանակը կազմել է 9, որոնցից 2 ունեցել են սահմանային թույլատրելի հաստատված չափորոշներ: Արտանետման անշարժ աղբյուրներից անջատված վնասակար նյութերի քանակը կազմել է 24.4 հազ.տ, որն ամբողջությամբ արտանետվել է մթնոլորտ (որսում չի կատարվել): Արտանետումները քաղաքի մեկ բնակչի հաշվով կազմել է 1.5 տ, մեկ քառ. կմ-ի հաշվով` 2037.3 տ:

Մթնոլորտ արտանետված վնասակար նյութերի 98.9%-ը կազմել է ծծմբային անհիդրիդը (24186.3 տ), 0.3%-ը` ածխածնի օքսիդը (70.6 տ): Ծանր մետաղների գումարային քանակը մթնոլորտային արտանետումներում կազմել է 35.0 տ: Մթնոլորտ արտանետված փոշու քանակը կազմել է 155.9 տ, որի 6.4%-ը (10.1 տ) բաժին է ընկել օրգանական փոշուն:

Հարկ է նշել, որ սկսած 2000 թ.-ից աղտոտման նյութերի որսման բացակայությամբ պայմանավորված արտանետման աղբյուրներից անջատված նյութերն ամբողջությամբ արտանետվում են մթնոլորտ:

 

Աղյուսակ 2.4. Մթնոլորտ արտանետված վնասակար նյութերի քանակը 2005 թ.

(տոննա)

	Ընդամենը
Ծծմբային անհիդրիդ	24186.3
Ածխածնի օքսիդ	70.6
Ազոտի օքսիդներ	0.5
Ծանր մետաղներ	35.0
այդ թվում` ցինկ	24.6
արսեն	7.2
կապար	1.7
պղինձ	1.5
Փոշի	155.9
այդ թվում` օրգանական փոշի	10.1
անօրգանական փոշի	145.8
Ընդամենը	24448.3

 

Նկար 2.1. Մթնոլորտային տեսակարար արտանետումները

Քաղաքում ներկայումս գործող արտադրական կազմակերպություններից (աղ. 2.2) մթնոլորտի վրա առավելագույն ազդեցություն է թողնում «Արմենիան Քափըր Պրոգրամ» ՓԲԸ-ն, որն զբաղվում է անզուտ պղնձի արտադրությամբ և ունի վտանգավորության առաջին դաս:

Մետալուրգիական գործարանի արտադրության հումքը Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատից ստացվող պղնձի խտանյութն է: Խտանյութը բնական գազով աշխատող վառարանում հալվում է, ստացվում է շտայն և խարամ: Հատիկավորված խարամը ջրաշթով տեղափոխվում է նստեցման ավազան, որտեղից հոսքաջուրը` Դեբեդ գետ:

Կոնվերտերի մեջ տաք շտայնին ավելացնելով քվարցային հալանյութ (‎ֆլյուս), սառը հավելանյութ, պղնձաջարդոն (եթե այդպիսին կա) և սեղմված օդով կոնվերտոր ներսփչումով ստացվում է անզուտ պղինձ:

 

Աղյուսակ 2.5. Մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի ՍԹԿ-ները

 

Նյութի անվանումը	ՍԹԿ, մգ/խոր.մ		Վտանգավորության կարգը
	առավելագույն միանգամյա	միջին օրական
1	2	3	4
Ծծմբի երկօքիդ	0.5	0.05	3
Կապար /օքսիդ/	-	0.0003	1
Արսեն /օքսիդ/	-	0.003	2
Անօրգանական փոշի	0.5	0.15	3
Ցինկ /օքսիդ/	-	0.05	3
Պղինձ /օքսիդ/	-	0.002	2

 

Ըստ վիճակագրական հաշվառման ներկայումս գործարանի փաստացի արտանետումներն ըստ հաշվառվող վնասակար նյութերի ունեն հետևյալ պատկերը.

 

Աղյուսակ 2.6. Փաստացի արտանետումների ծավալները 2005 թ.

 

	Ընդամենը, տ/տարի	մասնաբաժինը քաղաքի հաշվառված համապատասխան արտանետումներում, %	Մասնաբաժինը գործարանի հաշվառված ընդհանուր արտանետումներում, %
Ընդամենը	24366.4	99.7	100.0
Ծծմբի երկօքիդ	24186,26	99.99	99.3
Անօրգանական փոշի	145,14	99.5	0. 6
Ծանր մետաղներ, ընդամենը	34.99	100.0	0.1
Այդ թվում Կապար	1,73	100.0	0.008
Արսեն	7,18	100.0	0.03
Ցինկ	24,58	100.0	0.1
Պղինձ	1,5	100.0	0.006

 

Ըստ ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից 27.02.2004 թ. հաստատված Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի սահմանային թույլատրելի արտանետումների (գրանցման համար` 03-1317, հաշվարկված "Радуга" ծրագրով) նորմերը հետևյալն են`

 

Աղյուսակ 2.7. Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի ՍԹԱ նորմերը

 

Աղտոտող նյութեր	Ընդհանուր արտանետում
	գ/վ	տ/տ
Ծծմբային անհիդրիդ	58.46	1179.4
Կապար /օքսիդ/	0.0276	0.561
Արսեն /օքսիդ/	0.117	2.36
Անպօրգանական փոշի	1.191	23.14
Ցինկ /օքսիդ/	0.4	8.16
Պղինձ /օքսիդ/	0.005	0.1

 

Քաղաքի մթնոլորտային օդում արտանետումներից առվելագույնի` ծծմբի երկօքսիդի ցրումը մթնոլորտի գետնամերձ (մինչև 250մ բարձրությամբ) շերտում գնահատելու նպատակով կիրառվել է նաև «3D մաթեմատիկական մոդել» այլընտրանքային մեթոդը: Ընդ որում այն դիտարկվել է քամու բացակայության (շտիլ, անքամություն) և գերակա ուղղություններով` համաձայն քաղաքի մթնոլորտում «Հայհիդրոմետի» կողմից սահմանված քամիների վարդի:

Որպես հիմք ընդունվել է քաղաքի աշխարհագրական քարտեզն իր հարակից տարածքներով, 90մ-ոց հորիզոնական քայլերով, 10x17կմ ընդհանուր տարածքով: Մոդելի էությունը հետևյալն է. քաղաքի տեղադրվածքի դիսկրետ ռելիեֆի վրա տալով քամիների դաշտի յուրաքանչյուր կետում մթնոլորտային արտանետման աղբյուրից արտանետումների ժամանակային փոփոխմանը զուգընթաց գնահատվել է մթնոլորտային առավելագույն աղտոտիչի` պղնձաձուլական գործարանի արտանետման տարածումը:

Ի տարբերություն այլ մեթոդաբանություններով գնահատումների այս մոդելը հաշվի է առնում արտանետման աղբյուրի և ազդեցության տարածքի ռելիեֆային կառուցվածքը և տվյալ տարածքում քամիների գերակա ուղղություններն ու ուժգնությունը (քամիների վարդը): Հաշվարկների համար որպես բազային աղտոտվածություն ընդունվել է աղտոտվածության 0-ական մակարդակը:

Հաշվարկների համար հիմք է ընդունվել ժամանակավոր համաձայնեցված արտանետումների մինչ միջոցառումների հզորություն`434.42գ/վ (Ալավերդու մետալուրգիական գործարանի սահմանային թույլատրելի արտանետումները: 27.02.2006 թ.), կամ 15597.6տ/տարի:

Հաշվարկների արդյունքում մթնոլորտային աղտոտվածության ստացված սեկտորներն, առավել տեսողական ընկալման նպատակով բաժանվել է աղտոտման չորս պայմանական գոտիների` բաժանված աղտոտվածության եզրային բացարձակ արժեքներով (0.6; 0.22; 0.15 և 0.1 մգ/խոր.մ): Ստացված բացարձակ արժեքներն համեմատվել են դիտարկված առավելագույն կոնցետրացիայի արժեքի (0.5մգ/խոր.մ) հետ: Ընդ որում, առաջին գոտում կազմակերպված արտանետման աղբյուրից 90մ հեռավորության վրա առավելագույն կոնցենտրացիայի գերազանցումը կազմել է 45.7 անգամ, 180 մ հեռավորության վրա` 17.4 անգամ, առաջին գոտու եզրագծում` 1.2 անգամ:

Ֆոնային աղտոտվածության կոնցենտրացիաները Ալավերդի քաղաքի համար բացակայում են և պետական լիազորված համապատասխան մարմնի` «Հայէկոմոնիտորինգի» կողմից այդպիսի աշխատանքներ չեն իրականացվել:

Ծծմբի երկօքսիդի արտանետումների վերոնշյալ պայմանական գոտիավորմամբ տարածման հաշվարկային սահմանններն ըստ ՍԹԿ-ների գերազանցումների և քամիների վարդի ստացել են հետևյալ թվային արժեքները.

 

Աղյուսակ 2.8. Ծծմբի երկօքսիդի ցրման միջին շառավիղները (արտանետումների հզորությունը 434.42 գր/վ.) մ

 

ՍԹԿ գերազանցումները	Հաշվարկային խտությունները գոտիների սահմանագծերում, մգ/խոր.մ	Քամիների բացակայություն /շտիլ/	Քամիների գերակա ուղղությունները, V=5մ/վ
			արևելք	հվ-արլք	հվ-արմք	արմք
1-ին գոտի - Արտանետման աղբյուրից 90մ հեռավորության վրա` 80.6, 180մ հեռավորության վրա` 30.5 սահմանագծում` 1.2 անգամ	0.6	386	454	363	386	499
2-րդ գոտի- Մինչև 0.44 անգամ	0.22	613	840	704	749	885
3-րդ գոտի- Մինչև 0.3 անգամ	0.15	885	1226	931	1067	1294
4-րդ գոտի- Մինչև 0.2 անգամ	0.1	1175	1859	1680	1703	1930

 

Արտանետումների տարածման ներկա իրավիճակում առավելապես տուժում են Էվոյան, Էնգելս, Կացոցք և Սարահարթ թաղամասերը: Առավելագույն կոնցենտրացիաների գերազանցումները այդ թաղամասերում կազմում են. Էվոյան և Էնգելս թաղամասերում /Դեբեդ գետի աջ ափին/ արևմտյան քամիների դեպքում` 4.44 անգամ, Կացոցք թաղամասում /Դեբեդ գետի ձախ ափին/ ` 1.35 անգամ, Սարահարթ թաղամասի հս-արմ մասում արևելյան քամիների դեպքում` 1.1 անգամ:

Արտանետումներ ավտոտրանսպորտից: Ավտոտրանսպորտից արտանետումները ձևավորվում են որպես քաղաքի և տրանզիտային ավտոտրանսպորտից արտանետումների հանրագումար: Ընդ որում, այդ արտանետումներն ունեն աճման միտումներ` պայմանավորված ավտոտրանսպորտի ֆիզիկական ծավալների և հետևաբար օգտագործվելիք վառելիքի աճով: Բացի այդ, արտանետումների ծավալները կախված են նաև մեքենաների տեխնիկական վիճակից, օգտագործվող վառելիքի որակից: Արտանետումների ծավալների աճմանը նպաստում են նաև քաղաքային ճանապարհների վատ վիճակը, երթևեկության շատ ցածր արագությունները: Իսկ քաղաքի մթնոլորտի գետնամերձ շերտում վնասակար նյութերի ՍԹԿ-ներին բազմապատիկ գերազանցող կուտակումներին նպաստում է նաև օդափոխության ցածր մակարդակը:

Արտանետումների հաշվարկները կատարվել են համաձայն «Եվրոպական մթնոլորտային արտանետումների բազային գույքագրում» /ՔՈՌԻՆԵՌ/ մեթոդաբանության:

Ալավերդիում ավտոտրանսպորտից մթնոլորտ արտանետվող վնասակար նյութերի հաշվարկներն իրականացվել են ըստ տրանսպորտային միջոցների տեխնիկական վիճակի, դասակարգման, քանակի և ըստ օգտագործված վառելանյութի քանակի և տեսակի:

Վառելանյութի` բենզին, դիզելային վառելիք, սեղմված և բնական գազ, տարեկան ծախսը բերված է աղյուսակ 2.8-ում:

 

Աղյուսակ 2.9. Ծախսված վառելիքը, 2005 թ.

 

Ալավերդի	Տոննա/տարի
	բենզին	դիզելային վառելիք	գազ (սեղմված, բնական)
	3001.7	305.7	84.64

 

Հաշվարկվել են վնասակար նյութերի արտանետումներն ըստ տարբեր բեռնունակությամբ տրանսպորտային միջոցների կատեգորիաների` թեթև մարդատար բենզինային շարժիչով ավտոմեքենաներ, փոքր բեռնունակության տրանսպորտ և մեծ բեռնունակության տրանսպորտ:

 

Աղյուսակ 2.10. Թեթև մարդատար բենզինային շարժիչով ավտոմեքենաներ, 2005 թ., տ/տարի

 

NOx	N2O	CO	CO2	CH4	SO2	ՑՕՄ
103.960	0.227	1367.514	9016.484	5.647	0.850	207.354

 

Թեթև մարդատար բենզինային շարժիչով ավտոմեքենաների արտանետումների հաշվարկներն իրականացվել են ելնելով օգտագործված բենզինի քանակից:

Փոքր բեռնունակությամբ տրանսպորտի արտանետումների հաշվարկներն իրականացվել են հիմք ընդունելով ծախսված բնական սեղմված և հեղուկ գազերի ծավալների վերաբերյալ տվյալները:

 

Աղյուսակ 2.11. Փոքր բեռնունակությամբ տրանսպորտ, 2005 թ., տ/տարի

 

NOx	CO	CO2	CH4	ՑՕՄ
0.213	1.136	1.852	0.988	0.063

 

Մեծ բեռնունակությամբ տրանսպորտի արտանետումների հաշվարկներն իրականացվել են հիմք ընդունելով օգտագործված դիզելային վառելիքի ծավալների վերաբերյալ տվյալները:

 

Աղյուսակ 2.12. Մեծ բեռնունակությամբ տրանսպորտ, 2005 թ., տ/տարի

 

NOx	N2O	CO	CO2	CH4	SO2	ՑՕՄ	ՊՄ
10.550	0.030	21.733	782.617	0.145	0.693	2.035	1.072

 

Արտանետումների հաշվարկային արժեքները հետևյալն են.

 

Աղյուսակ 2.13. Արտանետումներն ավտոտրանսպորտից 2005 թ., տ/տարի

 

	NOx	N2O	CO	CO2	CH4	SO2	ՑՕՄ	ՊՄ
Ընդամենը	118.2	1.9	1401.0	10245.2	11.6	0.9	210.2	1.3

 

Ըստ գլխավոր հատակագծի, հաշվարկային ժամանակաշրջանում առաջարկվում է ընդլայնել քաղաքի փողոցային ցանցը` 12.9 կմ (տես «Տրասպորտ» բաժինը):

Համաձայն ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախարարության տվյալների, «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է վերանորոգել Ալավերդի քաղաքը շրջանցող ավտոճանապարհի 3 կմ հատվածը:

 

3.2.2. Մթնոլորտային օդի ներկա վիճակից բխող խնդիրները

 

Ալավերդի քաղաքի մթնոլորտային օդի վիճակի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ.

- մթնոլորտային օդի աղտոտվածության ստացիոնար հիմնական աղբյուր` պղնձաձուլական համալիրի օդամաքրիչ սարքավորումների անգործության /բացակայության պայմաններում արտանետման աղբյուրներից անջատված վնասակար նյութերը ամբողջությամբ արտանետվում են մթնոլորտ: Առաջիկայում անզուտ պղնձի արտադրության ծավալների աճը /մինչև 15000 տ/, ինչպես նաև սեփական հանքանյութի մշակման և մաքուր պղնձի արտադրության անցումը ոչ միայն զգալիորեն կավելացնի արտանետումների ծավալները, նաև կավելանա այդ արտանետումներում այլ կայուն վնասակար նյութերի տեսականին,

- քաղաքի գազաֆիկացման ընդլայնումը, օգտագործվող գազի ծավալների ավելացումը, ջերմամատակարարման խոշորացված համակարգի բացակայությունը իր բացասական ներգործությունը կթողնի մթնոլորտի որակի վրա: Խմբավորված ջերմամտակարարման ներդրումը նվազագույնի կհասցնի արտանետումները, նաև էականորեն կպակասեցվի էներգիայի այլ աղբյուրների, մասնավորապես վառելափայտի օգտագործումն ու հետևաբար անտառահատումները /դրանց մեծ մասը անօրինական/,

- պաշտպանիչ նշանակության անտառաշերտերի պակասը հնարավորություն է տալիս քաղաքի մթնոլորտ փոշու ներթափանցմանը: Դրան նպաստում է նաև քաղաքի և հարող հողատարածքների ակտիվ անապատացումը,

- ճանապարհային վատ ցանցով, մեքենաների քանակի /քաղաքային և տրանզիտ/ կանխատեսվող աճով, ցածրորակ բենզինի օգտագործմամբ, ինչպես նաև մեքենաների ոչ պատշաճ սարքինությամբ պայմանավորված մթնոլորտային արտանետումներն ավտոտրանսպորտից կունենան անընդհատ աճի միտումներ: Քաղաքը շրջանցող ավտոճանապարհների կառուցման պակաս հնարավորությունը ենթադրում է ավտոտրանսպորտից արտանետումների նվազեցման նպատակով տեխնիկական վերահսկողական միջոցառումների զարգացում,

- քաղաքի տեղադրման ֆիզիկաաշխարհագրական պայմանները պակաս չափով են ապահովում քաղաքի մթնոլորտային օդափոխանակությունը, նպաստում վնասակար արտանետումների կուտակումներին, ինչն երևում է աղտոտումների ցրման գրաֆիկական պատկերներից: Դրան ավելացրած, տեղանքի բարձր հարաբերական խոնավությունը ծծմբային և այլ քիմիական միացությունների բարձր պարունակությունը հնարավոր են դարձնում թթու անձրևների առաջացումը, այսինքն, արտանետումների նվազեցումը կենսական գերակայություն է ստանում,

- առկա մթնոլորտային և օդերևութաբանական իրավիճակները կնպաստեն վերին շնչուղիների, ալերգիկ, համաճարակային /մասնավորապես, օդակաթիլային/ հիվանդությունների տարածմանը:

 

3.2.3. Մթնոլորտային օդի որակի բարելավման միջոցառումներ

 

Ստացիոնար աղբյուրներից մթնոլորտային վնասակար արտանետումների նվազեցմանը միջոցառումները նպատակաուղղված են հիմնականում պղնձաձուլական գործարանի վնասակար արտանետումների կրճատմանը: Գործարանի գործունեության ներկա պայմաններում միջոցառումները հանգում են վնասակար նյութերի որսման ու չեզոքացման տեխնոլոգիաների ներդրման: Արտանետումների ծավալներին պարբերաբար հետևելու և միջոցառումների արդյունավետության վերահսկամ նպատակով հարկ է գործարանում ինքնամոնիտորինգային համակարգի ներդրումը:

Ըստ «Արմենիան Քափըր Փրոգրամ» ՓԲԸ կողմից տրամադրված 18.10.2006 թ. թիվ ԳԱ-207 պաշտոնական գրության, գործարանը մինչև 2008 թ. դեկտեմբերի 31-ը մթնոլորտապահպան միջոցառումների իրականացման արդյունքում հնարավոր է պինդ մասնիկների /մասնավորապես, օրգանական և անօրգանական փոշու/ արտանետումների ծավալը նվազեցնել մինչև 2.5 տ/տարի, իսկ ծծմբի երկօքսիդի ծավալները նվազեցնել մոտ երկու անգամ և հասցնել 12.5 հազ. տ/տարի:

Հարկ է նշել, որ ըստ ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից 01.07.2005 թ. գործարանի համար հաստատված արտանետումների ժամանակավոր չափաքանակներով նախատեսված արտանետվող ծծմբային անհիդրիդի քանակի 2009 թ. հունվարի 1-ից հետո 70%-ով նվազեցման արդյունքում այն հասցնել 4211.3 տ/տարի:

Այս դեպքում վերոնշյալ այլընտրանքային «3D մաթեմատիկական մոդելի» օգնությամբ ծծմբի երկօքսիդի ցրման արդյունքում ստացված խտությունների բացարձակ արժեքների համեմատությունը դիտարկված առավելագույն կոնցետրացիայի արժեքի /0.5մգ/խոր.մ/ հետ ցույց է տալիս, որ ծծմբի երկօքսիդի կոնցենտրացիաները պահպանելու են իրենց մեծ տեսակարար կշիռը ընդհանուր արտանետումներում և գերազանցելու են սահմանված նորմերը: Կազմակերպված արտանետման աղբյուրից 90մ հեռավորության վրա առավելագույն կոնցենտրացիայից գերազանցումը կկազմի 11.2 անգամ, 180 մ հեռավորության վրա` 4.2 անգամ:

Այս դեպքում Ալավերդի քաղաքի էկոլոգիապես անբարենպաստ վերոնշյալ թաղամասերում արտանետումների առավելագույն կոնցենտրացիաների գերազանցումները նույն ուղղությունների քամիների դեպքում կկազմեն. Էնգելս թաղամասում արևմտյան քամիների դեպքում` 1.2 անգամ, Կացոցք թաղամասում 0.36 անգամ, Սարահարթ թաղամասի հս-արմ մասում արևելյան քամիների դեպքում` 0.3 անգամ:

Այսպիսով, ստացվում է, որ գործարանի կողմից նախատեսված միջոցառումների իրականացումից հետո էլ ծծմբի երկօքսիդի արտանետումները առանձին դեպքերում կգերազանցեն սահմանային թույլատրելի արժեքները: Նույն մեթոդաբանությամբ կատարված հաշվարկները ցույց են տալիս, որ ծծմբի երկօքսիդի արտանետումների հզորությունը կկազմի 68.1գ/վ:

Համաձայն ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից պղնձաձուլական գործարանի համար սահմանված ՍԹԱ նորմաների ծծմբի երկօքսիդի արտանետումների հզորությունը պետք է կազմի 58.46գ/վ /1179.4տ/տարի/: Այս դեպքում վերոնշյալ թաղամասերում արտանետումների առավելագույն կոնցենտրացիանների գերազանցումները թույլատրելի նորմերից կկազմեն 0.3 անգամ, այսինքն թույլատրելի նորմերի սահմաններում:

Ուստի, ՀՀ բնապահպանության նախարարության կողմից 01.07.2005 թ. գործարանի համար արտանետումների ժամանակավոր չափաքանակների ուժի մեջ լինելու սահմանված ժամկետի` 30.06.2010 թ., լրանալուց հետո անհրաժեշտ է նախատեսել նոր միջոցառումներ` 3-5 տարվա ընթացքում արտանետումների հզորությունը հասցնելու թույլատրելի սահմանային նորմին` 58.46գ/վ:

Ի մասնավորի որպես լրացուցիչ միջոցառումներ նախատեսել.

- վերացնել կոնվերտերային և թրծման արտադրամասերի մթնոլորտային արտանետման անկազմակերպ աղբյուրները` միացնելով կազմակերպված համակարգին,

- ներդնել նոր տեխնոլոգիաներ, օրինակ, պիրոմետալուրգիայի փոխարինումը փակ ցիկլով հիդրոմետալուրգիայի և այլն:

Ավտոտրանսպորտից արտանետումների նվազեցման նպատակով առաջարկվում են հետևյալ միջոցառումները.

= ավտոտրանսպորտից արտանետումների նկատմամբ տեխնիկական հսկողությունների ուժեղացում` հատկապես, քաղաքի մուտքամասերում

= խստացնել հսկողությունը քաղաքի ավտոտրանսպորտի տեխնիկական վիճակի նկատմամբ, շարունակել անցումը գազային շարժիչների օգտագործման,

= գտնել հնարավորություն մագիստրալային ճանապարհները քաղաքից դուրս հանելու,

= նկատի ունենալով անքամի եղանակների մեծ տեսակարար կշիռը /37%/, հարկ է մեծ բեռնունակությամբ ավտոմեքենաների արտածման կցափողը բարձրացնել մեքենայի թափքից վերև /4 և ավելի մ/` նպաստելու արտանետումների դիֆուզիային:

Առանձնակի ուշադրություն դարձնել օդի մոնիթորինգի համակարգի ամբողջականացմանը, ինչը նախատեսված է նաև «Շրջակա միջավայրի վրա ներգործության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի «Վերազինում» ծրագրով: Համաձայն այդ ծրագրի.

= շարունակել մոնիթորինգային լաբորատորիաների և դիտակետերի ընթացիկ և հիմնական նորոգման աշխատանքները,

= ավարտել մոնիտորինգային ցանցի ընդլայնումը և համալրումը համապատասխան նորագույն տեխնիկական միջոցներով,

= շրջանցող ճանապարհի եզրերին ավելացնել ծառերի և թփերի քանակը, ձայնային աղտոտումից զերծ մնալու համար առաջարկվում է վահանակների և ձայնային էկրանների ստեղծվում Էնգելս թաղամասում, հատկապես դպրոցամերձ գոտում,

= նոր ստեղծվող փողոցային ցանցի /12.9 կմ/ եզրերով ստեղծել ծառաշերտեր երկու շարք ծառա- և թփատեսակներից ընդհանուր առմամբ 5.16 հա մակերեսով:

 

Աղյուսակ 2.15. Մոնիտորինգային համալիրի ամբողջականացման միջոցառումներ

 

Սարքավորման անվանումը	Իրականացման ժամանակացույց			Մեկ միավորի արժեքը, հազ. դրամ	Պահանջվող գումարը, հազ.դրամ
	2007	2008	2009
Ավտոմատ անալիզատոր	SO2-ի, 2 հատ	NOx-ի 2 հատ	CO-ի 2 հատ O3-ի 2 հատ	7000.0	56000.0
Պասիվ նմուշառիչներ	SO2, NO2-ի նմուշառման 90 դիտակետ	SO2-ի նմուշառման 90 դիտակետ			2000.0
Ակտիվ նմուշառիչներ /ասպիրատորներ/	1 հատ	1 հատ	2 հատ	2500.0	10000.0

 

Հարկ է, որ այդ աշխատանքներում մեծապես ներգրավվեն ոչ կառավարական /ցանկալի է Ալավերդու քաղաքային/ կառույցներ,

- Տարանցիկ ավտոտրանսպորտի ձայնային /աղմուկի/ ներազդման նվազեցման նպատակով առաջարկվում է Էնգելս թաղամասում, հատկապես դպրոցի հատվածում, ստեղծել ձայնային էկրան` վիտրաժներից, գովազդային վահանակներից, խիտ ծառաշերտերից,

- հարակից տարածքներից գրունտային փոշու մուտքը քաղաք պակասեցնելու նպատակով առաջարկվում է կանաչապատման մեծածավալ աշխատանքների իրականացում,

- վերականգնել գազով աշխատող լոկալ ջերմային կաթսայատների համկարգը:

 

3.3. Ջրային ռեսուրսների պահպանություն

 

3.3.1. Ջրօգտագործման և ջրհեռացման ներկա վիճակը

 

Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման աղբյուրներն են «Գետավան» և «Լոռի-բերդ» համակարգերը, որոնք սնվում են ստորերկրյա աղբյուրներից: Այդ ջրերը քլորացվում են «Ագեկի» և «Ակոռի» կարգավորիչ հանգույցներում, որոնցից ջուրը տրվում է սպառողներին:

2006 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգում ջրմուղի մագիստրալային ջրատարի, փողոցային, միջթաղային ու միջբակային ցանցերի միագիծ ընդհանուր երկարությունները կազմել են համապատասխանաբար` 18.0, 52.0 և 4.0 կմ: Ջրմուղի փողոցային ցանցի 49.4%-ը կարիք ունի փոփոխման:

2005 թ. ցանցին տրվել է 1780.0 հազ. խոր. մ ջուր: Սպառողներին բաց է թողնվել 353.7 հազ. խոր. մ ջուր, որից բնակչությանը` 298.2 հազ. խոր. մ, կոմունալ-կենցաղային և արտադրական կարիքների համար՝ 55.5 հազ. խոր. մ ջուր:

 

Աղյուսակ 3.1. Ջրմուղի աշխատանքի հիմնական ցուցանիշները, հազ. խոր. մ/տարի

 

	Ցանցին տրված ջրի քանակը, ընդամենը	Բոլոր սպառողներին բաց թողնված ջուրը	Իր սպառողներին բաց թողնված ջրից տրվել է		Ջրի կորուստները	Վթարների քանակը, միավոր
			բնակչությանը	կոմունալ-կենցաղային և արտադրական կարիքների համար
1995	4977.0	3835.0	2568.0	1267.0	1142.0	821
2001	4738.0	1135.0	1030.0	105.0	3603.0	255
2002	1851.2	788.0	689.7	98.3	1063.2
2003	1449.6	648.9	599.8	49.1	800.7
2004	1726.2	314.4	266.9	47.5	1411.8
2005	1780.0	353.7	298.2	55.5	1426.3	250

 

Ջրի կորուստը կազմել է ցանցին տրված ջրի ընդհանուր ծավալի 80.1%-ը: Ջրի կորուստների հիմնական պատճառը ջրագծերի ֆիզիկական մաշվածությունն է: 2005 թ. ջրմուղի համակարգում արձանագրվել է 250 վթար:

Կոյուղացման համակարգը ընդգրկում է ջրասպառողների մոտ 95 տոկոսը: Սանահինի բարձրավանդակում առկա կոյուղացման համակարգը կառուցվել է ավելի ուշ, որով հավաքված կեղտաջրերը առանց մաքրման թափվում են Դեբեդ գետը:

2006 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ /Աղյուսակ 3.2./ Ալավերդի քաղաքի կոյուղու գլխավոր կոլեկտորի և փողոցային կոյուղու ցանցերի միագիծ ընդհանուր երկարությունները կազմել են, համապատասխանաբար` 13.5 և 39.0 կմ: Կոյուղու փողոցային ցանցի երկարության 44.4%-ը կարիք ունի փոփոխման: 2005 թ. կոյուղի բաց է թողնվել 334.7 հազ. խոր. մ կեղտաջուր, որն առանց մաքրման հեռացվել է: 2005 թ. կոյուղու համակարգում արձանագրվել է 138 վթար:

Քաղաքի կեղտաջրերի մաքրման համար առկա երկու, պղնձաձուլական գործարանի և քաղաքային, մաքրման կայաններն էլ չեն գործում: Քաղաքային մաքրման կայանը, որն գտնվում է Ալավերդի-Թբիլիսի մայրուղուց դեպի արևելք 0.5 կմ հեռավորության վրա, Դեբեդ գետի ձախ ափին, չի գործում ոչ միայն այն պատճառով, որ ներկայումս ենթակա չէ շահագործման, այլ նաև, որ քաղաքային կոլեկտորի վնասված լինելու պատճառով կեղտաջրերն այնտեղ չեն հասնում:

2006 թ. դրությամբ մաքրման կայանի սարքավորումներն ունեն 26 տարվա վաղեմություն, իսկ դա նշանակում է, որ եթե անգամ այդ սարքավորումները ‎ֆիզիկապես պիտանի լինեին, ապա 26 տարվա ընթացքում նրանք ենթարկվել են բարոյական մաշվածքի և աիսօրվա պայմաններին չեն համապատասխանում:

Մաքրման կայանի սարքավորումները, առանց բացառության, 12 տարի ագրեսիվ միջավայրում աշխատելուց և 14 տարի դրանից հետո չօգտագործելու պատճառով ամբողջությամբ շարքից դուրս են եկել:

Պղնձաձուլական գործարանից վնասակար արտահոսքերի նվազեցման նպատակով առկա մասնակի փակ ջրաշրջանառության համակարգի արդյունավետությունը շատ ցածր է:

 

Աղյուսակ 3.2. Կեղտաջրերի արտահոսքերի համակարգի գործունեության ցուցանիշները

 

	Միագիծ երկարությունը, կմ				Մաքրող սարքա- վորումների սահմանված հզորու- թյունը, հազ. խոր. մ/ օր /չի գործում/	Կոյուղու աշխատանքի հիմնական ցուցանիշները, հազար խոր. մետր/տարի
	գլխավոր կոլեկ- տորի	կոյուղու փողո- ցային ցանցի	որից՝ կարիք ունեն փոխ- փախման	միջթա- ղային, միջբա- կային ցանցերի		կոյուղի բաց թողնված հոսքաջրեր, ընդամենը	մաքրող սարքավորումներով բաց թողնված հոսքաջրեր			առանց մաքրման	Վթարների քանակը կոյուղու համա- կարգում, միավոր
							ընդա- մենը	այդ թվում՝
								չափորո- շիչային մաքրված (կենսաբա- նական մաքրում)	ոչ բա- վարար մաքրված
1995	10.5	13.5	7.5	3.0	16.3	2441.0	2441.0		2441.0		780
2000	13.5	39.0	10	3.0	16.3	880.0	880.0		880.0		150
2001	13.5	39.0	10	3.0	16.3	846.9				846.9	180
2002	13.5	39.0	15.0	3.0	16.3	781.9				781.9	153
2003	13.5	39.0	15.0	3.0	16.3	759.2				759.2	161
2004	13.5	39.0	16.5	3.0	16.3	315.1				315.1	147
2005	13.5	39.0	17.3	3.0	16.3	334.7				334.7	138

 

Աղյուսակ 3.3. Պղնձաձուլական գործարանի կեղտաջրերի քիմիական կազմը, 2005 թ., տ/տարի

 

Նյութերի անվանումը	Փաստացի արտահոսքը
Սուլֆատներ	70.88
Կախյալ նյութեր	141.2
Նավթամթերք	0.83
Պղնձի իոններ	0.0282
Երկաթի իոններ	0.234
Արսենի իոններ	0.063

 

Աղյուսակ 3.4. Պղնձաձուլական համալիրի ջրօգտագործման թույլտվության /ՋԹ/ պարամետրերը

 

Ջրօգտագործող	ՋԹ-ի համարը, հաստատման և գործողության ժամկետը	Կեղտաջրերի ծավալը, հազ. խոր.մ/տարի	Ջրընդունիչը	Հեռացվող կեղտաջրերի հաստատված թույլատրելի որակական կազմը, գ/խոր.մ
«Արմենիան Քափըր Փրոգրամ» ՓԲԸ	N 127 28.07.06 թ. 28.07.09 թ.	46.75 144.72 68.335	Դեբեդ գետ Դեբեդ գետ Քաղաքային կոյուղի	ԹԿՊլրիվ-30.0 Կախյալ մասնիկներ-98.2 Սուլֆատ իոն-285.6 Քլորիդ իոն-7.7 Քսանթագենատ-0.006 Նավթմթեքներ-0.03 Պղինձ-0.078 Ցինկ-0.008 Երկաթ-0.04 ԹԿՊլրիվ-30.0 Կախյալ մասնիկներ-105.7 Սուլֆատ իոն-80.3 Քլորիդ իոն-8.0 Նավթմթեքներ-0.057 Պղինձ-0.014 Արսեն-0.05 Երկաթ-0.185 ԹԿՊլրիվ-75.42 ԹՔՊ-128.22 Կախյալ մասնիկներ-170.36 Սուլֆատ-51.65 Քլորիդ-19.76 Նավթմթեքներ-0.854 Երկաթ-0.125 Յուղեր-12.88 Լվացվող սինթեթիկ նյութեր-2.043 Ազոտ ամոնիակային-5.66

 

3.3.2. Դեբեդ գետի էկոլոգիական վիճակը

 

Գետի էկոլոգիական վիճակի գնահատման համար հիմք են ծառայել ՀՀ Բնապահպանության նախարարության Հայէկոմոնիտորիգի դիտարկումները: Գետի ջրի որակի վրա ներգործող վերահսկվող աղտոտիչները ստորաբաժանվել են հինգ խմբերի, ըստ ջրընդունիչի վրա դրանց բացասական ներգործության աստիճանի /ըստ 2005 թ.տվյալների/:

Առաջին խմբում ընդգրկվածները /CL^- , NO₃^- և SO₄^2- իոններ, Na, Mg, K, Ca, As, Br, Ba, Sb, Si, Mo, Ni, Co/ գետի ջրի որակի վրա աննշան ազդեցություն են գործում:

Երկրորդ խմբում ընդգրկվածներից ազոտի կենսածին տարրերի` NO₂^-, NH₄⁺ իոնների պարունակության, լուծված թթվածնի, ԹԿՊ₅-ի ավելացումը գետի հոսանքով ներքև արդյունք են գյուղատնտեսական, կոմունալկենցաղային կեղտաջրերի արտահոսքի ծավալների ավելացմանը:

Երրորդ խմբում ընդգրկվածները` Mn, Al, V, B տարրերը զգալիորեն գերազանցում են թույլատրելի չափաքանակները գետի ամբողջ երկայնքով և պայմանավորված են գետի ավազանի երկրաքիմիական և երկրաջրաքիմիական առանձնահատկություններով, կրում են մշտական ֆոնային բնույթ:

Չորրորդ խումբը ներառում է Fe, Cu, Zn, Cr տարրերը, որոնց ավելացումը գետի երկայնքով պայամանվորված է կոմունալկենցաղային կեղտաջրերի ծավալների ավելացմամբ, մետալուրգիական կազմակերպությունների և այլ տեխնոգեն ծագմամբ արտահոսքերով:

Հինգերորդ խմբում ընդգրկված են Cd, Pb, Se տարրերը, որոնց ազդեցության մակարդակը բնութագրվում է ցածր: Բացի տեխնոգեն ծագումից, դրանց բարձր առկայությունը պայմանավորված է ավտոտրանսպորտից արտանետումների տեղումների հետևանքով նստեցման:

Հայէկոմոնիտորինգի կողմից Դեբեդ գետի որակի 2005 թ. դիտարկումների ամփոփ արդյունքները հետևյալն են. Դեբեդ գետի ավազանի գետերի (Փամբակ, Դեբեդ, Ձորագետ, Մարցիգետ և Ախթալա) դիտակետերից վերցված փորձանմուշներում որոշված ցուցանիշներից սահմանային թույլատրելի նորմերից բարձր դիտվել են նիտրիտ, ամոնիում, մագնեզիում իոնների, ալյումինի, վանադիումի, մանգանի, պղնձի, ցինկի, երկաթի, քրոմի, իսկ Ախթալա գետից վերցված փորձանմուշներում` նաև սուլֆատ իոնի, կոբալտի, նիկելի և կապարի միջին տարեկան կոնցենտրացիաները:

Միջին տարեկան կոնցենտրացիաներից բարձր աղտոտվածության սահմաններում դիտվել են նաև պղնձինը` Փամբակ գետում` Վանաձոր քաղաքից ներքև, Դեբեդ գետում` Այրում գյուղից վերև:

Մյուս փորձանմուշներում որոշված վերահսկվող ցուցանիշների միջին տարեկան կոնցենտրացիաներից թույլատրելի նորմաներից բարձր դիտվել են` նիտրիտ իոնինը` 2.4, ամոնիում իոնինը` 1,5, ալյումինինը` 6.5, մանգանինը` 3.0, պղնձինը` 6,0, վանադիումինը` 3.0 անգամ:

 

3.3.3. Ջրային ռեսուրսների և ջրօգտագործման ներկա վիճակից բխող խնդիրները

 

Քաղաքի ջրօգտագործման, ջրհեռացման և քաղաքի ազդեցության շրջանակում Դեբեդ գետի ջրի որակական ներկա վիճակի վերլուծության արդյունքում, քաղաքի զարգացման ուրվագծին առնչվող մասով առանձնացվել են հետևյալ խնդիրները.

- բավարար չեն խմելու ջրի արդյունավետ օգտագործմանը միտված միջոցառումները: Ջրաչափական համակարգի ներդրումը զգալիորեն կանոնակարգել է անմիջապես ջրօգտագործողների կողմից ջրի արդյունավետ օգտագործումը, սակայն ընդհանուր ջրապահանջը` կապված ջրամատակարարման տրանզիտային և ներքին ցանում ջրի մեծ կորուստների /մինչև 80%/ պատճառով: Վերջինս հիմնականում պայմանավորված է ցանցի ֆիզիկական մաշվածությամբ, այդ և այլ պատճառներով պայմանավորված վթարների մեծ քանակներով /միայն 2005 թ. գրանցվել է 250 տեխնիկական վթար/,

- ամենախոշոր աղտոտող կազմակերպությունը` պղնձաձուլական համալիրը չունի արդյունավետ գործող փակ շրջանառու ջրամատակարարման համակարգ, որն ոչ միայն կնվազեցնի թարմ ջրի օգտագործման ծավալները, նաև կթելադրի օգտագոծվելիք ջրի նախնական մաքրում և արտահոսող հոսքաջրերի ծավալների նվազում: Ընդհանրապես քաղաքում բացակայում է տեխնիկական ջրամատակարարման ցանցը,

- անմխիթար վիճակում է քաղաքի կոյուղու համակարգը: Ֆիզիկական մաշվածության պատճառով միայն 2005 թ. արձանագրվել է 138 վթար: Առանձին թաղամասերի կեղտաջրերի կոյուղիները միացված չեն մաքրման կայան գնացող կոլեկտորին և առանց որեիցե մաքրման թափվում են Դեբեդ գետ,

- քաղաքը չունի կեղտաջրերի գործող մաքրման կայան: Բացակայում են նաև արտադրական /մասնավորապես պղնձաձուլական գործարանի/ և այլ ռիսկային կազմակերպություններում կեղտաջրերի ջրնետի սանիտարական նորմերին համապատասխան տեղային /լոկալ/ մաքրման աշխատանքները,

- ջրամատակարարման և ջրհեռացման ցանցերում վթարային իրավիճակները մեծացնում են բաշխիչ ցանցում խմելու ջրի աղտոտմանը և հետևաբար նաև տարափոխիկ հիվանդությունների տարածմանը,

- Դեբեդ գետի ավազանի ջրօգտագործողների կողմից ոչ բավարար մաքրված կամ առանց մաքրման հոսքաջրերի ջրնետը հանգեցրել է անթրոպոգեն ծագմամբ առանձին կայուն և վտանգավորության բարձր դասի աղտոտիչներով գետի ջրի աղտոտվածության բարձ մակարդակի: Այն արդյունք է նաև ոռոգման դրենաժային, ինչպես նաև անջրդի տարածքներից տեղումների արդյունքում լվացված ջրերում պարարտացման և թունաքիմիկատների օգտագործման ագրոտեխնիկական պահանջների խախտման,

- քաղաքում անբավարար է ջրի և կեղտաջրերի որակի մոնիթորինգի համակարգը,

- ավտոտրանսպորտից վնասակար արտանետումների մի մասը մթնոլորտային տեղումների օժանդակությամբ թունավոր անձրևների /կամ մակերևութային հոսքերի/ տեսքով համալրում են գետի աղտոտվածությունը:

 

3.3.4. Ջրային ռեսուրսների որակի և ջրօգտագործման բարելավման միջոցառումներ

 

Արդյունավետ ջրօգտագործաման համակարգի ձևավորում

- Կոյուղու համակարգի վերականգնում

- Կեղտաջրերի մաքրման կայանների վերակառուցում

- Ջրերի որակի վերահսկողության մոնիթորինգային համակարգի ձևավորում

 

Աշխատանքի անվանումը	Ընդհանուր արժեքը, մլն դրամ	Աշխատանքների ավարտման ժամկետը
Ներքաղաքային ջրամատակարարման բաշխիչ ցանցի վերականգնում	588.0	2007
Կարգավորիչ ջրամբարների վերակառուցում	78.3	2007
Ջրառի և ջրագծերի վերանորոգում և ջրմուղու սպասարկման կատարելագործում	237.1	2008
Կոյուղու ցանցի վերականգնում, մաքրման կայանների վերակառուցում	52.2	2009

 

- Գետի ջրահավաք ավազանում պարարտանյութերի և թունաքիմիկատների օգտագործման ագրոտեխնիկական նորմերի պահպանման վերահսկողության սահմանում:

- Դեբեդ /մինչև ք. Ալավերդի/, Փամբակ, Ձորագետ գետերի ավազաններում գտնվող և մակերևութային ջրերն աղտոտող արտադրական և այլ օբյեկտներում կեղտաջրերի լոկալ մաքրման կայանների կառուցում,

- Գործող բոլոր բաց հանքավայրերում ժամանակակից նորմերին համապատասխան պոչամբարների կառուցում` բացառելու համար ծանր մետաղների լվացումն ու հեռացումը գետ:

- Որպես հակահեղեղային և հակասելավային միջոցառումներ նախատեսել Խուդյակով, Ջրավազան փողոցների, Դեբեդ, Բաղրամյան թաղամասերի 1970-ականնեից գործող հեղեղատարների /2555.5 գ.մ ընդհանուր երկարությամբ/ մաքրում, նորոգում և ամրապնդում: Տպարանի ձոր թաղամասում նախատեսել նոր հեղեղատարի կառուցում:

Միջոցառումների իրականացումից հետո 1-2 տարվա ընթացքում գետերի որակական ցուցանիշները կհամապատասխանեն բնական ֆոնային վիճակին:

 

3.4. Հողային ռեսուրսների պահպանություն

 

Ալավերդին հողասակավ համայնք է: Քաղաքը գտնվում է Դեբեդի կանյոնի, Սանահինի սարահարթի և Դեբեդի վտակների կողմից գոյացրած կիրճերում և ձորերում։

Կանյոնը ունի մեծ մասամբ ուղղորդ կամ աստիճանաձև լանջեր։ Նեղ գոտիով տարածվում են Օձունի, Աքորիի, Սանահինի, Հաղպատի սարավանդները, որոնք վերին պլիոցենի լավային հոսանքների պատառիկներ են։ Կանյոնի խորությունը 250-350մ, տեղ-տեղ նկատվում է լանջերի ասիմետրիա։

Դեբեդի կանյոնը գոյացել է պլիոցենում, որից առաջ նրա տեղում հոսել է Պալեո-Դեբեդը լայն հովտով, որը հետագայում լցվել է վերին պլիոցենի ստորին չորրորդականի բազալտային լավաներով, իսկ այնուհետև կտրվել է ժամանակակից Դեբեդի էրոզիայի շնորհիվ։ Էրոզիան կատարվել է գլխավորապես լավային հոսքի՝ նախկին հովտի լանջի հետ շփման տեղում։

Ալավերդի քաղաքի տարածքը ունի էրոզացվածության տարբեր աստիճան:

Կանյոնի լանջերի քարափներում հողմնահարության հետևանքով գոյացել են ընդարձակ խոռոչներ, որոնք պատմական ժամանակներում բնակիչների համար ծառայել են թշնամիներից պաշտպանվելու, ձեռագիր գրքեր և այլ նվիրական իրեր թաքցնելու հարմար տեղեր։

Կլիմայական պայմաններով և հողա-բուսական ծածկույթով կանյոնը զգալիորեն տարբերվում է վերին սարավանդների գոտուց։ Այստեղ գետափից և երկաթգծից անմիջապես վերև բարձրանում են ժայռոտ մերկացումներ, իսկ գետափնյա հարթ տարածությունների վրա հանդիպում են պտղատու այգիներ։ Տարածված են անտառային դարչնագույն հողեր մինչև 1700 մ բարձրությունների վրա, իսկ արևահայաց չոր լանջերին` մինչև 2400 մ բարձրության վրա, բնորոշվում են պրոֆիլի միջին մասի կավայնությամբ, զգալի քարքարոտությամբ, կավավազային և կավային մեխանիկական կազմով, զգալի հումուսացվածությամբ (4-10%), միջին կլանման ծավալով (30-44 մգ/էկվ), կարբոնատների զգալի պարունակությամբ, բավարար ջրաֆիզիկական հատկություններով /Անապատացման դեմ գործողությունների ազգային ծրագիր: Երևան, 2002/:

Անտառապատ կիրճերում և կանյոններում զարգանում են լեռնային մեզոֆիլ անտառները` կարբոնատային դարչնագույն և գորշ անտառային հողերի վրա։ Տեղումների տարեկան քանակը՝ մինչև 800մմ։

Տաք և չափավոր խոնավ լանջերին և սարավանդներում հանդիպում են սևահողային փետրախոտա-շյուղախոտային տափաստաններ, որոնց հարավահայաց լանջերին հանդիպում են լեռնաչորասեր խոտաբույսեր։

Լալվարի հարավարևելյան լանջերի անտառը գազային էրոզիայի պատճառով խիստ վնասված է /երկրորդական սուկցեսիա/։

Դեբեդի կիրճում անքամի եղանակներին տեղի է ունենում վնասակար միացությունների նստեցում (ծծմբային միացություններ) և շրջակա հողերը ենթարկվում են գազային էրոզիայի: Պետք է ասել, որ 1770 թ.-ից առ այսօր շահագործվող պղնձաձուլարանի կողմից աղտոտվել են շրջակա հողերը նաև ծանր մետաղներով, որոնք ներթափանցել են հումուսային շերտից ներքև:

Պղնձաձուլարանի տարածքը 3կմ շառավիղով առավել չափով վարակված է ծանր մետաղներով, որոնց պարունակությունը 20-40 անգամ գերազանցում է սահմանային թույլատրելի խտությունները (ֆոնային աղտոտում): Առավել բարձր են պղնձի (32, 3 անգամ) և կապարի (16,0 անգամ) կոնցենտրացիաները: Բացի դրանցից հողերը վարակված են նաև այլ քիմիական տարրերով (Hg, As, Mo, Ni, Cd, Cr և այլն): Հայաստանում անապատացման դեմ պայքարի գործողությունների ազգային ծրագիր: Երևան, 2002 թ.): Այս հողերն ունեն չափավոր-վտանգավոր կատեգորիա, սանիտարական թիվը*` 0,85-0,98, աղտոտման գումարային ցուցանիշը**` 16-32:

Հողա-բուսական շերտի պահպանության և վերականգման նպատակով նախատեսել.

- հակասելավային միջոցառումներ. կոշտ ֆազայի` խարամաթափոնների և քարակույտերի, հեռացում ձորերի և ձորակների վտանգավոր գոտիներից,

- ժամանակավոր հուների թեք լանջերի վրա հոիզոնականների ուղղությամբ միջանկյալ սելավատարների կառուցում, որոնցով հավաքված սելավային ջրերը կթավեն բետոնյա /կամ սալապատված/ ընդհանուր սելավատարով դեպի գետ:

- հակաէրոզիոն միջոցառումներ. նոր առաջացող ձորակների և բալկաների վերին հատվածում թեք լանջերի ճմապատում, բազմամյա խոտերի ցանքս,

- դրենաժային առուների ցանցի ստեղծում, ինչպես նաև ագրոտեխնիկական, հիդրոտեխնիկական, մարգագետնա-, անտառմելիորատիվ միջոցառումներ /բույսեր, որոնք կլանում են գազային էրոզիայի հետևանքով հողի մեջ ներթափանցած ծանր մետաղներ/։ Հողերից ծանր մետաղների հեռացման համար իրականացնել ծանր մետաղներ կլանող հիբրիդային բարդու ծառաշերտերի ստեղծում:

 

* սանիտարական թիվ - հողի սպիտակուցային (հումուսային) ազոտի քանակի հարաբերությունն է ամոնիակային և նիտրատային ազոտի քանակին (մգ/կգ չոր հող),

** աղտոտման գումարային ցուցանիշ - աղտոտիչ քիմիական տարրերի կոնցենտրացիաների գործակիցների գումարն է:

 

Հողի վրա հավանական լրացուցիչ ծանրաբեռնություն է նաև մկնդեղի պահեստավորման (թաղման) վայրը, որը գտնվում է Լալվար գետակին իշխող թմբի վրա: Այդ վտանգավոր թափոնաթաղման վայրի վերին բետոնյա շերտը վնասվել է, տեղի են ունենում օքսիդացման ռեակցիաներ (վերին շերտը դեղնա-կանաչավուն է), այստեղ ելումուտ են անում նաև անասուններ: Մկնդեղի թափոնների տեղադրման համար նոր տարածքի տրամադրման գործնականորեն բացակայող հնարավորության պայմաններում իրականացնել գործող պահեստարանի պատերի ամրացում, համապատասխանեցնել նորմատիվային սեյսմիկ պայմաններին` բացառելով արտալվացումը դեպի ջրային օբյեկտներ, քամատարում, մարդկանց և կենդանիների մուտքը:

 

3.5. Բուսական աշխարհի պահպանություն

 

Գուգարաց լեռներից դեպի Դեբեդի կանյոնն իջնող լանջերը /բացառությամբ հարավային դիրքադրության/ ծածկված են հիմնականում լորենու, բոխու և հացենու անտառներով ։ Ծառերն աճում են փոքրիշատե հողածածկ, թեպետ մեծ թեքություն ունեցող լանջերի վրա։ Ժայռոտ մերկացումներում քարերի արանքից բուսնում են ենթանտառի թփուտներ՝ մասրենու, հոնի և ցաքիի մացառուտներով և միջին խտության խոտածածկույթով։ Անտառները տարածվում են կիրճի հատակից մինչև 1700-1800մ բարձրությունները։ Անտառի դոմինանտ տեսակներից են՝ կաղնին, հաճարենին, բոխին, հացենին, լորենին, բավական հարուստ ենթանտառով՝ հոն, ճապկի, թանթրվենի,փռշնի, սզնի։

Անտառների ստորին մասում հանդես են գալիս ղաժու խառնուրդով վրացական կաղնու ծառատեսակներ, ապա նաև շիբլյակի տարածություններ։ Գազային էրոզիայի պատճառով խիստ վնասված անտառների ծառերը խեղճացած են, ծուռումուռ բներով, շուտ են տերևաթափում և տալիս են աննշան բնական աճ։

Վերջին տասնամյակում խիստ կրճատվել են անտառային ռեսուրսները, նվազում է անտառային բոնիտետը /հատվում են 100-150 տարեկան ծառատեսակները, հիմնականում հաճարենին/։ Եթե 10-15 տարի առաջ էներգետիկ ճգնաժամի և գազի մատակարարման դադարեցման հետ կապված բնակչությունը հատում էր իր կացարանին համեմատաբար մոտ անտառերը և առանձին կանգնած ծառեր, ապա ներկայումս նկատվում է մաքուր հաճարկուտների ինտենսիվ ծառահատում։ Սեղմվում է անտառի թե ստորին, թե վերին սահմանը, կրճատվում է ընդհանրապես ֆլորայի տեսականին, այդ թվում` էնդեմիկները։ Գնալով տարածքին բնորոշ անտառակազմող բուսատեսակները դառնում են հազվագյուտ:

Ստորև բերվում է ՀՀ Կարմիր գրքում գրանցված հազվագյուտ և վերացող բուսատեսակների ցանկը, դրանց վերանալու հիմնական պատճառները և պահպանման միջոցառումները:

 

Աղյուսակ 5.1. ՀՀ ֆլորայի հազվագյուտ և վերացող տեսակները, նրանց վերանալու հիմնական պատճառները և պահպանման միջոցառումները

 

Տեսակ	Կենսաձև	Հազվագյու- տության կատեգորիաներ (ստատուս)	Վերանալու հիմնական պատճառները	Պահպանման միջոցառումները	Վերին և ստորին նիշեր, մ	Համապատասխան լանդշաֆտներ
1. Թխկի դուրեկան Acer laetum *	ծառ	1	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Նոր արեալների հայտնաբերում, դրանց ամբողջական պահպանում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը	600-1200	Գետեզրերի անտառներ,
2. Թխկի բարձրլեռնային A. trautvetteri *	ծառ	3	Մարդածին ներազդեցություն	Հատումների արգելում, աջակցում սերմնային վերարտադրողականությանը, ներդրում մշակության մեջ	1600-2600	Լայնատերև անտառ, ենթալպյան ծռաբուն ճնշված անտառներ
3. Մտրակակոթ արևելյան Clematis orientalis *	լիանա	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Ներդրում ուղղաձիգ կանաչապատման մշակության մեջ	600-1900	Գետահուների անտառներ, տափաստանային գոտու թփուտներում
4. Մտրակակոթ խաղողատերև C. vitalba *	լիանա	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Ներդրում ուղղաձիգ կանաչապատման մշակության մեջ	600-1200	Գետահուների անտառներ, տափաստանային գոտու թփուտներում
5. Թզենի Ficus carica **	ծառ	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Բոլոր պոպուլյացիաների պահպանում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը	600-1500	Արիդ նոսր անտառներ
6. Հունաընկուզենի Juglans regia *	ծառ	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Աջակցում բնական վերարտադրողականությանը	600-2100	Գետահուների անտառներ, լայնատերև անտառներ
7. Գիհի գարշահոտ Juniperus foetidissima **	ծառ	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Հատումների արգելում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը, ներդրում մշակության մեջ	700-1800	Քարացրոնների, թափվածքների բուսականություն, արիդ նոսրանտառներ, լայնատերև անտառ
8. Գիհի բազմապտուղ J. polycarpos **	ծառ	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Հատումների արգելում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը, ներդրում մշակության մեջ	600-2400	Ժայռերի, քարացրոնների լեռնաչորասեր բուսականություն, արիդ նոսրանտառներ
9. Շրջահյուս հունական Periploca graeca *	լիանա	2	Մարդածին ներազդեցություն	Ամբողջական պահպանում, ներդրում ուղղաձիգ կանաչապատման մշակության մեջ	600-1200	Գետափնյա անտառներ
10. Սրնգենի կովկասյան Philadelphus caucasicus *	թուփ	0	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Բոլոր պոպուլյացիաների պահպանում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը	1200-1800	Լայնատերև անտառներ
11. Խնկենի բթատերև Pistacia mutica *	ծառ	3	Թույլ վերարտադրողականություն և մարդածին ներազդեցություն	Հատումների իսպառ արգելում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը, ներդրում մշակության մեջ	600-1600	Ժայռերի քարացրոնների, լեռնաչորասեր բուսականություն, արիդ նոսրանտառներ
12. Նռնենի Punica granatum *	ծառ	2	Մարդածին ներազդեցություն	Բոլոր պոպուլյացիաների պահպանում, աջակցում բնական վերարտադրողականությանը	600-1300	Արիդ նոսրանտառներ
13. Ջոնջոլենի փետրավոր Staphylea pinnata *	թուփ	1	Թույլ վերարտադրողականություն	Լայն ներառում մշակության մեջ, ամբողջական պահպանում	700-900	Գետափնյա անտառներ
14. Պարիլյակ բարձր Smilax excelsa *	լիանա	1	Թույլ վերարտադրողականություն, մարդածին ներազդեցություն	Ամբողջական պահպանում, ներդրում ստորին գոտում կանաչապատման մեջ	600-1000	Գետափնյա անտառներ, տափաստանային թփուտներ
15. Խաղող անտառային Vitis sylvestris *	լիանա	2	Մարդածին ներազդեցություն	Բոլոր պոպուլյացիաների պահպանում, ներդրում մշակության մեջ	700-900	Գետափնյա անտառներ, տափաստանային թփուտներ
16. Ունաբ եվրոպական Ziziphus jujuba *	ծառ	1	Թույլ վերարտադրողականություն, մարդածին ներազդեցություն	Աջակցում բնական վերարտադրողականությանը, պոպուլյացիաների ամբողջական պահպանում	600-1600	Արիդ նոսրանտառներ
17. Կաղնի ծաղկաոտիկավոր Quercus pedunculiflora *	ծառ	1	Մարդածին ներազդեցություն	Ամբողջական պահպանում, արգելավայրի կազմակերպում	600-800	Լայնատերև անտառներ և գետահուների անտառներ
18. Եզնակոխ Կոզո-Պոլյանսկու Burleurum Koso-Poljanskyi *	ծաղիկ	4	Մարդածին ներազդեցություն	Առանձին պոպուլյացիաների վիճակի բացահայտում	600-1500	Ստորին և միջին լեռնաանտառային գոտի
19. Կղմուխ Օշեի Inula Aucherana **	ծաղիկ	1	Մարդածին ներազդեցություն , խիստ սահմանափակ տարածում	Պահպանում տրավերտիններով հարուստ տարածքներում հանքային ջրերի ելքերի մոտ	մինչև 1000	Ժայռերի քարացրոնների, լեռնաչորասեր բուսականություն, արիդ նոսրանտառներ
20. Անձխոտ Մարշալի Corydalis Marschalliana *	ծաղիկ	2	Սահմանափակ պոպուլյացիա (200-300քմ)	Արգելավայրի կազմակերպում	1000-1100	Գետակների ափին, լայնատերև անտառների բացատներում, քարքարոտ լանջերին
21. Թաղաղու ծառանման Asphodeline dendroides *	թուփ	2	Մարդածին ներազդեցություն	Ներդրում մշակության մեջ	800-1500	Քարքարոտ լանջերին անտառների բացատներում
22. Անակամպտիս բրգանման Anacamptis pyramidalis **	ծաղիկ	2	Մարդածին ներազդեցություն	Ներդրում մշակության մեջ	800-1200	Քարքարոտ լանջերին անտառների բացատներում
23. Խռնդատ գեղեցիկ Verbascum formosum *	ծաղիկ	2	Մարդածին ներազդեցություն	Ներդրում մշակության մեջ	800-1200	Քարքարոտ լանջերին անտառների բացատներում

 

* Գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում

** Գրանցված է WWF Կարմիր գրքում

 

Չոր թույլ և միջին էրոզացված լանջերին անտառաբուսական պայմանները շատ թե քիչ բարենպաստ են, զգալիորեն ավելանում է տեղումների քանակը /450-550մմ/, չորային շրջանը տևում է միջինը 100 օր։ Այդպիսի պայմաններում առաջարկվում են քսեռոֆիտներ և մեզոքսեռոֆիտներ, որոնք առանձնանում են զգալի ցրտադիմացկունությամբ։

Անտառային մելիորացիայի համար առաջարկվում են հետևյալ բուսատեսակները. խոշորաբաժակ կաղնի, դաշտային թխկի, թխկի վրացական, կարկաս հարթ, հունաընկույզ, բազմապտուղ գիհի, սրապտուղ հացենի, ուռիատերև տանձ, արոսենի հունական, ա.պարսկական, խնձոր արևելյան, նշենի Ֆենցլի, բալենի մագալեբյան, ալոճենի արևելյան, ժոստեր թուլացնող, փաթաթուկ իբերական, փ. կովկասյան, հաղարջ արևելյան, հասմիկ թփուտային, կծոխուր սովորական։

Անտառատնկման նպատակով առաջարկվում են հետևյալ բուսատեսակները. տանձենի կովկասյան, տ. սիրիական, կաղնի խոշորաբաժակ, թխկի դաշտային, թ. սրատերև, հունաընկույզ, արոսենի սովորական, խնձոր արևելյան, հացենի սովորոկան, հ. սրապտուղ, կաղամախի, շլոր, գորդովինա, փաթաթուկ կովկասյան, հաղարջ Բիբերշտեյնի, ժոստեր թուլացնող։

Անտառատնկումների համար հեռանկարային են նաև տեղաբնիկ բույսերից. ալոճենի Մեյերի, ա. հունական, ա. պարսկական, կարկաս հարթ, սումախ դաբաղող և այլն, ինչպես նաև դենդրաֆլորայի հազվագյուտ, վերացող և էնդեմիկ տեսակներ. բուզինա Տիգրանի, ցերցիս Գրիֆիտի, պուզիրնիկ Կոմարովի, հաղարջ հայկական, հ. Ռոոպի, հ. լուրիստոնի և տանձենիների ներկայացուցիրչների մի շարք, որոնք առանձնանում են ղգալի երաշտա- և ցրտադիմացկունությամբ։

Ճանապարհամերձ շերտերում առաջարկվում են հետևյալ բուսատեսակներ. թխկի դաշտային, թ. սրատերև, հունաընկույզ, հացենի սովորական, հ. սրապտուղ, խնձորենի արևելյան, տանձենի ուռիատերև, տ. կովկասյան, կաղամախի, կաղնի խոշորաբաժակ, ուռի բարձր, ու. սպիտակ, արոսենի սովորական, փաթաթուկ կավկասյան։

Այգիներում և պուրակներում առաջարկվում են հետևյալ բուսատեսակներ. տանձենի սիրիական, տ. կովկասյան, տ. ուռիատերև, թխկի դաշտային, թ. սրատերև, նշենի Ֆենցլի, կեչի Լիտվինովի, բոխի սովորական, կեռասենի, բալենի մագալեբյան, հոն ամբողջաեղր, ալոճենի կռասյունակավոր, ա. պոնտական, ա. Մեյերի, գայլուկ անդրկովկասյան, հաճարենի արևելյան, հացենի սովորական, հ. սրապտուղ, չինգիլ արծաթափայլ, փշարմավ, հասմիկ թփուտային, գիհի բազմապտուղ, գ. երկարատերև, փաթաթուկ իբերական, փ. կովկասյան, դազիֆորա թփուտային, սոճի Սոսնովսկու, սոսի արևելյան, կաղնի խոշորաբաժակ, կ. վրացական, ժոստեր թուլացնող, ժ. թիակատերև, սումախ դաբաղող, հաղարջ Բիբերշտեյնի, հ. արևելյան, վարդ Սոսնովսկու, վ. շան, վ. վահանակիր, ուռի սպիտակ, ու. այծի, ու. ալվան, ու. Վիլհելմսի, արոսենի սովորական, ա. լուրիստանի, ա. Ռոոպի, ա. Թամամշյանի, ա. Թախթաջյանի, լորենի կովկասյան, թեղի էլիպսաձև։

 

3.6. Կենդանական աշխարհի պահպանություն

 

Էներգետիկ ճգնաժամի և սոցիալական վիճակի վատթարացմամբ պայմանավորված, ծառահատումների հետ կրճատվել են և շարունակում են կրճատվել թե անցողիկ /միգրացիոն/, թե տեղական էնդեմիկ կենդանատեսակների բնակվելու արեալները։

Հաշվի առնելով տարածքի կտրտվածությունը, լանդշաֆտների բազմազանությունը /թուգայան անտառներից մինչև լեռնային տափաստաններ/ տարածքում հանդիպում են թե անտառային ֆաունային, թե տափաստանային ֆաունային բնորոշ կենդանատեսակներ։

Տարածքում հանդիպում են Հայաստանի և Միջազգային Կարմիր գրքերում ընդգրկված տեսակներ.

1. Հարավռուսական խայտաքիս** / Vormela peregusna peregusna / հանդիպում է 1225-2000մ բարձրությունների վրա լեռնային տափաստաններում, մարգագետնային տափաստաններում, ցանքսերի ավելանալու հետ և թունաքիմիկատների կիրառման պատճառով գնալով վատանում են խայտաքիսի կենսապայմանները։ Գլխաքանակի ավելացման համար 1959 թ. արգելված է որսը։ Հազվագյուտության կատեգորիա (ստատուս) - 2:

2. Կովկասյան ջրասամույր** /Lutra lutra meridionalis Ognev/ բնակվում է գետերի և այլ ջրային օբյեկտների զառիթափ լանջերում փորված բներում, ժայռերի արանքներում 550 - 2100մ բարձրությունների վրա: Միակ թշնամին մարդն է: Բնակության արեալները կրճատվում է, յուրացվում են մարդու կողմից, ջրերը աղտոտվում են արտադրական և կոմունալ-կենցաղային թափոններով, կրճատվում են ձկնային ռեսուրսները :

Հազվագյուտության կատեգորիա - 1 :

3. Կովկասյան անտառակատու* /Felis silvestris caucasica Satunin/ հանդիպում է 700-2500մ բարձրություն ների վրա, բնակվում է ժայռերի ճեղքերում , փչակներում, հազվադեպ՝ տների տանիքներում։ Գլխաքանակի կրճատումը կապված է ընտանի կատուների հետ խաչասերման, ինչպես նաև մարդու ակտիվ գործունեության պատճառով /ագրոքիմիական միջոցառումների սխալ կիրառում գյուղատնտեսության և անտառատնտեսության մեջ/։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 3:

4. Առաջավորասիական ընձառյուծ** /Pantera pardus tullianus Valenciennes/ ընդգրկված է նաև WWF Կարմիր գրքում։ Բնակեցման արեալը՝ լեռնային անտառներն են։ Չնայած որսը արգելված է 1972 թ. գլխաքանակը կրճատվել է ընդհուպ մինչև մի քանի առանձնյակների։ Ցանկացած առանձնյակի վերացումը սպառնում է տվյալ տեսակի ի սպառ վերացմամբ տարածաշրջանում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 0:

5. Սովորական սպիտակագլուխ անգղ* /Gyps fulvus Hablizi Linneaus/ հանդիպում է լեռնատափաստանային գոտում 1000-2500մ բարձրությունների վրա,բնակվում է ժայռերի ծեպերին, խորշերում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 3:

6. Արևմտյան սև փայտփոր* /Deyocopus mertius pinetorum Brehm/ հանդիպում է 700-1500մ բարձրությունների վրա, անտառներում ։ Արեալը կրճատվում է իր բնական միջավայրի՝ անտառների կրճատմանը զուգընթաց /հատվում են տարիքավոր, հաստաբուն ծառերը/ ։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 2:

7. Եվրոպական սև ագռավ* /Corvus corax corax Linneaus/ հանդիպում է 640-2600մ բարձրությունների վրա՝ անտառային և տափաստանային գոտում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 4:

8. Եվրոպական ճուռականման շահրիկ* /Sylvia misoria misoria Bechtein/ հանդիպում է մինչև 700մ բարձրություններում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 3:

9. Խայտաբղետ ժայռային կեռնեխ* /Monticola saxatilis saxatilis/ հանդիպում է մինչև 2600մ բարձրություններում, բնակվում է քարացրոններում, թփուտներով ժայռերում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 3:

10. Եվրոպական կապույտ ժայռային կեռնեխ* /Monticola solitarius solitarius Linneaus/ հանդիպում է 580-2460մ բարձրությունների վրա, քարացրոններում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 3:

11. Իրանական կապտափող* /Luscinia svecica occidentalis/ հանդիպում է 800-2460մ բարձրությունների վրա, ժայռերում, քարաթափվածքներում, մարգագետիններում, ջրերի ափերին։ Արեալը կրճատվում է հողերը գյուղատնտեսական շրջանառության մեջ ներգրավելու պատճառով /բնակվում է գետնի վրա/։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 4:

12. Իրանական սովորական ճոճհավ* /Remiz pendulinus menzbier Zarudny/ հանդիպում է մինչև 2000մ բարձրություններում, գետերի ափերին։ Բնադրվում է տուգայան անտառների ծառերի ճյուղերից կախված բներում։ Արեալը կրճատվում է վերոնշյալ անտառների կրճատմանը զուգընթաց։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 4:

13. Կարմրաթև պատասող** /Tichodroma muraria/ բնակվում է 1700-2500մ բարձրությունների վրա զառիթափ ժայռերում։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 1:

14. Միջերկրյածովային կրիա** /Testudo graeca Linneaus/ բնակվում է չոր տափաստաններում, սարալանջերին։ Արեալը կրճատվում է հողերի յուրացմանը զուգընթաց։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 1:

15. Անդրկովկասյան սահնօձ** /Elaphe hohenackeri Strauch/ բնակվում է քարքարոտ լեռնաչորասեր տափաստաններում, այգիներում, շինությունների փլատակներում։ Արեալը կրճատվում է մարդու գյուղատնտեսական և շինարարական գործունեության պատճառով։

Հազվագյուտության կատեգորիա - 1:

 

Աղյուսակ 6.1. ՀՀ ֆաունայի հազվագյուտ և վերացող տեսակները, նրանց վերանալու հիմնական պատճառները և պահպանման միջոցառումները

 

Տեսակ	Տիպ	Հազվագյու- տության կատեգո- րիաներ (ստատուս)	Վերանալու հիմնական պատճառները	Պահպանման միջոցառումները	Վերին և ստորին նիշեր, մ	Համապատասխան լանդշաֆտներ
1. Հարավռուսական խայտաքիս** /Vormela peregusna peregusna/	գիշատիչ	2	Մարդածին ներազդեցություն, կրծողների դեմ թունաքիմիկատների կիրառում	Էկոլոգիայի և կենսաբանության ուսումնասիրում	1225-2000	Լեռների ստորին գոտուց մինչև կմախքային լեռների լանջերը
2. Կովկասյան ջրասամույր** /Lutra lutra meridionalis Ognev/	գիշատիչ	1	Մարդածին ներազդեցություն	Բնակության արեալի ճշտում, արգելավայրային ռեժիմի ստեղծում	550-2100	Չոր արևադարձներ, լայնատերև անտառ, լեռնային տափաստան
3. Կովկասյան անտառակատու* /Felis silvestris caucasica Satunin/	գիշատիչ	3	Մարդածին ներազդեցություն, ագրոքիմիական միջոցառումների -սխալ կազմակերպում, խաչասերում ընտանի կատուների հետ	Որսի արգելում, թաքստոցների ստեղծում	700-2500	Լայնատերև անտառ
4. Առաջավորասիական ընձառյուծ** /Pantera pardus tullianus Valenciennes/	գիշատիչ	0	Մարդածին ներազդեցություն	Որսի իսպառ բացառում, արգելոցային ռեժիմի ստեղծում	800-1800	Լեռնային անտառներ, կմախքային լեռներ
5. Սովորական սպիտակագլուխ անգղ* /Gyps fulvus Hablizi Linneaus/	թռչուն	3	Մարդածին ներազդեցություն	Արգելավայրային ռեժիմի ստեղծում	1000-2500	Անտառային, լեռնա-տափաստանային գոտի
6. Արևմտյան սև փայտփոր* /Deyocopus mertius pinetorum Brehm/	թռչուն	2	Մարդածին ներազդեցություն	Հաստաբուն, բարձ ծառերի հատում	700-1500	Լայնատերև անտառ
7. Եվրոպական սև ագռավ* /Corvus corax corax Linneaus/	թռչուն	4	Մարդածին ներազդեցություն	Բնակության արեալի ճշտում, էկոլոգիայի ուսումնասիրում	640-3000	Անտառային, լեռնա-տափաստանային գոտի
8. Եվրոպական ճուռականման շահրիկ* /Sylvia misoria misoria Bechtein/	թռչուն	3	Թույլ վերարտադրողականություն	Վերարտադրողականության նպաստում թաքստոցներում	800-1700	Լայնատերև անտառ
9. Խայտաբղետ ժայռային կեռնեխ* /Monticola saxatilis saxatilis/	թռչուն	3	Մարդածին ներազդեցություն	Էկոլոգիայի ուսումնասիրում	600-2600	Ժայռեր և քարացրոններ
10. Եվրոպական կապույտ ժայռային կեռնեխ* /Monticola solitarius solitarius Linneaus/	թռչուն	3	Մարդածին ներազդեցություն	Ճշտել բնակության արեալը	580-2460	Ժայռեր, քարային կուտակումներ
11. Իրանական կապտափող* /Luscinia svecica occidentalis/	թռչուն	4	Թույլ վերարտադրողականություն	Նպաստում վերարտադրողականությանը	800-3250	Ջրային օբյեկտների ափեր, մարգագետիններ, քարացրոններ
12. Իրանական սովորական ճոճհավ* /Remiz pendulinus menzbier Zarudny/	թռչուն	4	Բույները ավերվում են երեխաների և կատուների կողմից	Բնակչության շրջանում պահպանման լայն պրոպագանդում	600-2000	Ջրային օբյեկտների ափեր
13. Կարմրաթև պատասող** /Tichodroma muraria/	թռչուն	1	Հիմնական թշնամիները օձերն են	Էկոլոգիայի ուսումնասիրում, բնակչության շրջանում պահպանման լայն պրոպագանդում	1700-3700	Լեռնային ժայռային հատվածներ
14. Միջերկրյածովային կրիա** /Testudo graeca Linneaus/	սողուն	1	Մարդածին ներազդեցություն	Որսի արգելում, բուծում թաքստոցներում	600-1200	Չոր տափաստաններ, լեռների թփուտային հատվածներ, ցածրադիր անտառներ և այգիներ
15. Անդրկովկասյան սահնօձ** /Elaphe hohenackeri Strauch/	սողուն	1	Օձաորս, գյուղատնտեսական յուրացում	Որսի արգելում	600-1300	Լեռնա-չորասեր տափաստաններ, այգիներ, քարքարոտ տարածքներ

 

* Գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում

** Գրանցված է WWF Կարմիր գրքում

 

3.7. Թափոնների կառավարում

 

Բնակչության նորմալ կենսագործունեությունը ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ է պատշաճ սանիտարական հսկողություն։ Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձնել աղբույրների /թափոնների գերեզմանոցների/ վրա, որտեղ թաղված են Ալավերդու նախկին լեռնամետալուրգիկան արտադրական չվնասազերծված թափոնները: Լալվար գետի հյուսիսային մասում՝ բարձր նիշերի վրա գտնվող այդ «գերեզմանոցը» լցված է և գտնվում է անբարենպաստ վիճակում։ Վերին շերտը ծածկված է օքսիդացված նյութերով և վտանգավոր արտահոսքերի պոտենցիալ աղբյուր է: Եթե դրան ավելացնել այն, որ ամբողջ գոտին գտնվում է ակտիվ սեյսմիկ ճեղքվածքներում, պարզ է, թե այն ինչպիսի վտանգ է ներկայացնում քաղաքի համար։ Էքստրեմալ պայմաններում հոսքի անվտանգությունը ապահովելու համար անհրաժեշտ է նախատեսել «գերեզմանոցի» հերմետիկացման միջոցառումներ։

 

3.7.1. Կոշտ կենցաղային թափոններ

 

Կոշտ կենցաղային թափոնների (ԿԿԹ) ներկայիս քանակը 1 շնչի հաշվով կազմում է միջինը 120կգ/մարդ տարեկան, իսկ փողոցների սանմաքրումից գոյանում է 5կգ մարդ տարեկան: Հեռանկարային ժամանակաշրջանում ԿԿԹ-ն կկազմի 14.4 հազ. խոր.մ /2880տ/ տարեկան, իսկ փողոցների սանմաքրումից գոյացած թափոնները` 120 տ տարեկան: Հարկ է նշել, որ ԿԿԹ-ն ներկայումս ունի հետևյալ կառուցվածքը` պլաստմասե և պոլիմերային իրեր` 8 տոկոս, թուղթ և փայտի թափոն` 4 տոկոս, այլ թափոններ` 88 տոկոս:

Սակայն պետք է նշել, որ ներկայիս աղբավայրը, որը գտնվում է քաղաքից 0,5կմ հեռավորության վրա, իրեն սպառել է և չի կարող ընդունել ներկայիս ծավալի աղբը: Աղբավայրը գործում է սանիտարահիգիենիկ նորմատիվների խախտումով, թափոնները արտալվացվում են անձրևաջրերի միջոցով դեպի Դեբեդ գետը:

Գործող աղբավայրի տարածքը և գետամերձ հատվածը պատնեշել, ջրամեկուսացնել, աղբի տեղադրումն իրականացնել բնական եղանակով, որպես ծածկագրունտ օգտագործել խարամաթափոնները: Նկատի ունենալով աղբավայրի ծավալի մեծացման բնական սահմանափակվածությունը հետագայում նախատեսել մինի-աղբավերամշակման գործարանի կառուցում` աղբավայրի տարածքում:

 

Աղյուսակ 7.1. ԿԿ թափոնների քանակական շարժը, 1996-2005 թթ.

 

		Տարածքը մաքրող բոլոր ավտոմեքենաների քանակը, միավոր	Ընդամենը տեղափոխվել է
			կենցաղային կոշտ աղբ, հազ. խոր. մ	հեղուկ մնացուկներ, հազ. խոր. մ	ձյուն և այլ բեռներ, տոննա
Ալավերդի	1996	10	19.3	-	-
	1997	8	32.9	-	-
	1998	8	11.4	-	-
	1999	4	10.2	-	-
	2000	3	9.0	-	-
	2001	3	9.0	-	-
	2002	6	9.5	-	-
	2003	6	9.8	-	-
	2004	6	9.7	-	-
	2005	6	9.8	-	-

 

3.7.2. Արտադրական թափոններ

 

Դրանք գոյանում են հիմնականում պղնձաձուլական կոմբինատի տարածքում: Ըստ վիճակագրական տեղեկատվության 2005 թ. առաջացած թափոնների միայն 4.2% է օգտագործվել, մոտ մեկ տոկոսը կուտակվել է կոմբինատի տարածքում, մնացածը` տեղադրվել են Ջիլիզա տանող ճանապարհին գտնվող չկազմակերպված թափոնակուտակիչներում: Տարիների ընթացքում գոյացած խարամը կուտակվել է նույն ճանապարհի եզրերին` ընդհուպ մինչև Մադան թաղամաս: Խյուսը տեղադրվել է կոմբինատի տարածքում կազմակերպված 230 հազ. խոր.մ տարողությամբ պոչամբարում: Վերջինս ամբողջությամբ լցված չէ, և տարվել են որոշակի ռեկուլտիվացիոն աշխատանքներ:

 

Առաջարկվում է նախորդ ժամանակներում Ալավերդի-Ջիլիզա ճանապարհի եզրերին կուտակված խարամաթափոնները օգտագործել առաջարկվող քաղաքային գերեզմանատան կազմակերպման համար որպես հողային հորիզոններ:

Պոչամբարը ամբողջությամբ լցվելուց հետո ենթարկել ամբողջական ռեկուլտիվացիայի:

Արտադրական ծավալների հեռանկարային աճի ժամանակ, երբ օգտագործվելու է նաև տեղական հումքը, հարկ է ստեղծել նոր կուտակարան սելավաանվտանգ տարածքներում, դրանք հետագայում որպես ռեկուլտիվացիոն ենթաշերտեր օգտագործելու համար:

 

Աղյուսակ 7.2. Արտադրական թափոնների շարժը

 

(տոննա)

	Ստացվել են թափոններ այլ կազմակեր- պություն- ներից	Առաջացել են թափոններ տարվա ընթացքում	Տրվել են այլ կազմակեր- պություն- ների	Վնասա- զերծվել և ոչնչացվել են կազմակեր- պության կողմից	Օգտա- գործվել են թափոններ կազմակեր- պության կողմից	Տեղափոխվել են թափոնակու- տակիչներ կազմակեր- պության միջոցներով	Թափոնների քանակը տարե- վերջին
2000	-	-	-	-	-	-	-
2001	-	5.4	2.0	1.2	-	0.2	2.0
2002	-	27015.3	2	-	-	26943.3	70.0
2003	-	122.7	-	-	3.0	119.5	0.2
2004	-	30123.3	23603.4	-	2.0	207.2	6408.0
2005	-	163.7	-	-	6.9	155.2	1.6

 

3.7.3. Այլ թափոններ

 

Թափոններ գոյանում են նաև առողջապահական հիմնարկներում: Ալավերդու հիվանդանոցում գոյանում են թափոններ, որոնցից առանձնանում են.

ա) մարդու անատոմիական թափոններ (հյուսվածքներ, օրգաններ, մարմնի մասեր),

բ) պլաստմասսայից առարկաներ և թափոններ,

գ) օրգանական նյութերով աղտոտված թափոններ:

Տարվա ընթացքում բուժ.հիմնարկում գոյանում է 70կգ մարդու անատոմիական թափոններ, որոնք կուտակվում են և վնասազերծվում քաղաքի ծննդատան պահեստարանում: Օրգանական ծագմամբ թափոնները (օգտագործված բամբակ, թանձիվ), պլաստմասյա ճկափողեր, ներարկիչներ և զանազան կենցաղային աղբ /մոտ 4,2 տ տարեկան/ տեղափոխվում են քաղաքային աղբավայր: Ընդհանուր աղբի քանակը բուժ.հիմնարկում կազմում է 12կգ/օր:

 

3.7.4. Գերեզմանոցներ

 

Մեծ թեքություններ և կտրտվածություն ունեցող տարածքներում զարգանում են սողանքային երևույթներ: Դրանցից ներկայումս ակտիվ վիճակում է Գուգարաց շղթայի լեռնաբազուկներից մեկի արևմտյան դիրքադրության լանջի մի հատված (Սանահին կայարանից հարավ), որտեղ կատարվել են թաղումներ: Սակայն Դեբեդի հունի փոփոխման հետ կապված այն ուղղվել է զառիթափ և կավային լանջի տակով, որը սղոցվել է գետաջրերով մինչև հանգեցրել է գերեզմանների ավերմանը:

Առաջարկվում է այդ հատվածում բացառել թաղումները, անցկացնել լանջի դարավանդավորում, ֆիտոմելիորատիվ միջոցառումներ:

Նոր գերեզմանոցի տեղի հարցը առաջարկվում է լուծել, Լալվար գետակի ձախ ափին հատկացնելով 5,76հա տարածք հեռանկարային 24 հազ. բնակչի հաշվով (1000 շնչին` 0,24հա): Գերեզմանոցը առաջարկում է կազմակերպել, օգտագործելով տարիների ընթացքում կուտակված խարամաթափոնները, ժայռային մերկացումներում ստեղծելով A0-A1 հողային հորիզոններ : Միևնույն ժամանակ կլուծվի խարամաթափոնների կուտակման խնդիրը, որոնք սպառնում են ակտիվ սելավային պրոցեսների ժամանակ ներմուծել կոշտ ֆազա: Դրանով իսկ կազատվի տեղատարման վտանգից Ալավերդի-Ջիլիզա ճանապարհը:

 

3.8. Կանաչապատման համակարգ

 

Ըստ պաշտոնական տեղեկատվության քաղաքի կանաչապատ տարածքները կազմում են քաղաքի ամբողջ տարածքի 8.2 տոկոսը: Հասարակական օգտագործման կանաչ զանգվածները մեկ բնակչի հաշվով կազմում են 60.7 քառ. մ:

 

Աղյուսակ 8.1 Ալավերդի քաղաքի կանաչապատ տարածքները

 

Քաղաքային հողեր, կանաչապատ տարածքներ, հեկտար
	Քաղա- քային հողերի ընդհանուր մակերեսը քաղաքի սահմա- նագծում, տարե- վերջին, ընդամենը	այդ թվում		Բոլոր կանաչ զանգ- վածների և ծառա- տնկված վայրերի ընդհանուր մակերեսը քաղաքի սահմա- նագծում, տարեվերջին	այդ թվում՝ հասարա- կական օգտա- գործման կանաչ զանգվածներ և ծառա- տնկված վայրեր	որից			Փողոցներին կից ծառա- տնկված շերտերի ընդհանուր երկարու- թյունը/ ըստ փողոցների առանցքի, կմ
		կառուցա- պատված	քաղա- քային օգտա- հողեր			կուլտուրայի և հանգստի, մանկական, բուսաբա- նական, կենդանա- բանական և այլ այգիներ ու պուրակներ	անտառներ և պաշտ- պանական գոտիներ	մարզա- դաշտեր
1995	1785.0	1230.0	555.0	69.0	45.0	24.0		6.0	41.0
2000	1785.0	1230.0	555.0	102.0	102.0	24.0	72.0	6.0	41.0
2002	1250.0	815.0	435.0	102.0	99.0	21.0	72.0	6.0	40.0
2003	1250.0	815.0	435.0	102.0	99.0	21.0	72.0	6.0	40.0
2004	1250.0	815.0	435.0	102.0	99.0	21.0	72.0	6.0	40.0

 

Առաջարկվում է`

- ֆիտոմելիորատիվ միջոցառումների շրջանակում ստեղծել ճանապարհաեզրային անտառաշերտեր, ծառատնկումներ անցկացնել երկաթգծի ամբողջ երկայնքով,

- Լալվարի հարավահայաց լանջերը կանաչապատել արագ ադապտացվող ակացիաների տեսակներով,

- վերականգնել անտառի ստորին սահմանը /բուֆերային գոտին/,

- պղնձաձուլարանի առաջին սանիտարապաշտպանական գոտում անցկացնել զանգվածային ծառատնկումներ,

- բուսական համակեցությունների հաշվեկշիռը չխախտելու նպատակով ստեղծել կազմակերպված անասնատար ուղիներ:

 

3.9. Բնապահպանական ծրագրերով նախատեսված միջոցառումներ և բնապահպանական վճարները

 

«Ընկերությունների կողմից վճարվող բնապահպանական վճարների նպատակային օգտագործման մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն պետական բյուջեից սուբվենցիաների տեսքով Ալավերդի համայնքին կատարվող մասհանումների գումարներով կլուծվեն համայնքի բնապահպանական և առողջապահական խնդիրները։

 

Աղյուսակ 9.1. 2006-2007 թթ. տեղական ինքնակառավարման մարմնի կողմից իրականացվելիք ծրագրերի ցանկը և ժամանակացույցը

 

	Բնապահպանական ծրագրով նախատեսված միջոցառումների անվանումը	Ծրագրի արժեքը, հազ. դրամ	Ֆինանսավորման ծավալը /հազ. դրամ/
			1 եռամ- սյակ	1 կիսամ- սյակ	9 ամիս	Տարի
1	Ջրավազան թաղամասի հեղեղատարի մաքրում և նորոգում	1200	600.0	1200.0	1200.0	1200.0
2	Թումանյան փող. Դեբեդ գետի պաշտպանիչ պատնեշների և փլված հենապատերի վերականգնում	6187.2	2589.0	6187.2	6187.2	6187.2
3	Քաղաքի կանաչապատ և անտառային տարածքների վերականգնում	2000.1	100.0	500.0	1500.0	2000.1
4	Դեբեդ թաղամասի ջրամատակարարման ցանցի նորոգում	2000.2	0.0	200.0	2000.2	2000.2
5	Դեբեդ թաղամասի հեղեղատարի մաքրում և նորոգում*	2812.6	0	0	1000.0	2472.7
6	Ակներ թաղամասի առողջության կենտրոնի կառուցում	4084.8	0	0	0	4084.8
7	Մանկապարտեզներին լրացուցիչ սննդամթերքի հատկացում	2000.1	200.0	388.1	1574.2	2000.1
	Ընդամենը	20285.0	3489.0	8475.3	13461.6	19945.1

 

*/ ենթածրագրի չֆինանսավորվող մասն իրականացվելու է 2004-2005 թթ. հատկացված և չօգտագործված սուբվենցիայի գումարների հաշվին :

 

Աղյուսակ 9.2. Ալավերդի քաղաքի 2007 թ. բնապահպանական ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացման առաջնայնությունները և դրանց ֆինանսավորման համամասնությունները

 

	Միջոցառման անվանումը	Գումարը, /հազ. դրամ/	Համամաս- նությունը, %
1	Բնապահպանություն	88346.0	76.3
1.1	Ծառատունկ Դեբեդ գետից դեպի Սանահին սարահարթ, Ակներ ու Սանահին թաղամասերից վերև ընկած լանջին /10հա/	2496.2	2.2
1.2	Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգի բարելավում, մասնավորապես Սանահին սարահարթ թաղամասի ջրագծերի և կոյուղագծերի վերանորոգում	37295.3	32.2
1.3	Սանահին գյուղական թաղամասում 45-50խմ տարողությամբ կարգավորիչ ջրամբարի և դեպի համայնքի կենտրոնական երկու թաղամասերը երկու ճյուղավորմամբ խողովակաշարի կառուցում	7625.9	6.6
1.4	Ակներ գյուղական թաղամասում «Սառնաղբյուր» ջրաղբյուրի աղբյուրների 4-5 տեղամասերից ջրի հավաքումը 6-7 խմ տարողությամբ ավազանում և տեղափոխում համայնքի երեք տեղամասեր	14717.2	12.7
1.5	Սանահինի վանական համալիրի շրջակայքում հանրային զուգարանների կառուցում	6344.6	5.5
1.6	Համայնքի բնակիչների /հատկապես երեխաների/ էկոլոգիական դաստիրակության և էկոլոգիական իրազեկվածության մակարդակի բարձրացում	1500.0	1.3
2	Շրջակա միջավայրի առողջացմամբ և հետևանքների վերացմամբ պայմանավորված սոցիալ-տնտեսական միջոցառումներ	27437.0	23.7
	Ընդամենը	115783.0	100.0

 

Ծրագրում կարևոր ուշադրություն է դարձվում «Արմենիա Քափր Փրոգրամ» ՓԲԸ-ի գործունեության հետ կապված երեխաների և հղի կանանց առողջական խնդիրներին։ Ծրագրով նաև նախատեսված են ՓԲԸ-ի գործունեության հետ չկապված պալարախտով հիվանդների բուժական խնդիրների լուծումները։

«Արմենիա Քափր Փրոգրամ» ՓԲԸ-ն պղնձաձուլարանի արտանետումների հետևանքով համայնքի բնակչության մոտ նկատվում է տարբեր հիվանդությունների սրացումներ։ Ծրագրով նախատեսված է նաև առավել տուժած քաղաքացիների հանգստի և բուժման հարցերը։

 

Հավելված 1. Ալավերդի քաղաքի մոնիթորինգի դիտակայանների տեղադիրքը և քամիների վարդ ըստ Հայէկոմոնիտորինգի

 

 

Հավելված 2. Պղնձաձուլարանի տեղակայման քարտեզ-սխեմա

 

 

Հավելված 3. Վերահսկվող նյութերի կոնցենտրացիաների փոփոխություններն ըստ ամիսների

 

 

Օգտագործված գրականություն

 

1. Շրջակա միջավայրը բնական պաշարները Հայաստանի Հանրապետությունում: Վիճակագրական ժողովածու: Երևան 2005 թ.

2. Հայաստանի Հանրապետության բնակարանային ‎‎ֆոնդը և կոմունալ տնտեսությունը: Վիճակագրական ժողովածու: Երևան 2005 թ.

3. Հայաստանի Հանրապետության սոցիալ տնտեսական վիճակը: Վիճակագրական զեկույցներ: Երևան 2006 թ.

4. Հայէկոմոնիտորինգի տեղեկագրեր, 2005-2006 թթ.

5. Տեղեկանք մակերևութային ջրերի և բնակավայրերի օդային ավազանի վիճակի մասին: ՀՀ բնապահպանության նախարարություն, Հայէկոմոնիտորինգ, 08.2006 թ.

6. Ալավերդու մետալուրգիական գործարանի սահմանային թույլատրելի արտանետումները: Գրանցման համար 03-1317, 27.02.2006 թ.

7. Экологическая программа г. Алмааты на 2005-2007гг.

8. Целевая среднесрочная экологическая программа г. Москвы ха 2003-2005гг.

9. Рекомендации по охране окружающей среды в районной планировке. М., стройиздат, 1986.

10. Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգի տնտեսատեխնիկական գնահատումը : Դիվելոփմենթ Ալթերնաթիվս, Ինք.. Երևան, 2005

11. Գ. Շահնազարյան. Դեբեդ գետի ջրի աղտոտվածության համալիր գնահատումն ըստ 2005 թ. ջրաքիմիական ցուցանիշների: Երևան 2006:

12. Ж. Варданян. Деревья и кустарники Армении в природе и культуре. Ереван, 2003.

13. «Красная книга Армянской ССР» (Растения), Ереван, 1988.

14. «Красная книга Армянской ССР» (Животные), Ереван, 1989.

15. Անապատացման դեմ պայքարի գործողությունների ազգային ծրագիր: Երևան 2002:

 

4. ԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆ

 

Ալավերդիի բնակավայրերի տարածքային հնարավորությունները, որպես կանոն, սահմանափակ են: Հեռանկարային բնակչության առավելագույն քանակը 31.0 հազ. մարդ հաշվարկված է քաղաքապատկան տարածքի դեմոգրաֆիկական տարողունակության հաշվարկի մեթոդով` էկոլոգիական հավասարակշռության պահպանման պայմանով /ըստ «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթների/: Բնակչության հաշվարկային քանակի ապահովման համար ժամկետներ չեն նախատեսվում:

Հեռանկարային բնակչության թիվը սահմանվել է 24 հազ. մարդ: Այսօր այն կազմում է 16.2 հազ. մարդ, երբ 1990 թթ. այստեղ արձանագրվել էր 27 հազ. մարդ:

 

Բնակչությունը (ընթացիկ հաշվառում, հիմք` 2001 թ. մարդահամար)

 

	2001*	2002	2003	2004	2005
Բնակչությունը, հազ. մարդ	14835	17.1	17.0	17.0	16.3

 

* ՀՀ 2001 թ. անցկացված մարդահամարի արդյունքներով:

 

Բնական շարժի ցուցանիշները

 

Տարեթիվ	Կենդանի ծնվածներ (մարդ)	Մահվան դեպքեր (մարդ)	Բնակչության բնական հավելաճ (մարդ)	Ամուսնություն	Ամուսնա- լուծություն
1995	239	212	27	94	30
1996	253	234	19	111	37
1997	234	177	57	76	22
1998	216	197	19	43	10
1999	185	186	-1	76	13
2000	208	206	2	72	10
2001	196	185	11	73	11
2002	205	185	20	77	14
2003	219	219	0	117	16
2004	204	190	14	104	14
2005	201	180	21	112	19

 

Սպասվող փոփոխությունների գնահատման և նախագծային ժամկետներում բնակչության հեռանկարային հաշվարկման համար կարելի է հաշվի առնել հետևյալ գործոնները՝ ուսումնասիրելով նախորդ 20 տարիների բնակչության թվի աճի դինամիկան՝

- Հետխորհրդային շրջանի ընթացքում տեղի էր ունենում բնակչության միգրացիա գյուղական բնակավայրերից Ալավերդի քաղաք, տարեկան մոտ 700-800 մարդ,

- Ալավերդի քաղաքից բնակչության արտահոսքը հետխորհրդային շրջանում բերել է բնակչության նվազեցմանը և ըստ ՀՀ վիճակագրության պետական խորհրդի 01.01.2006 թ. կազմում է 16200 մարդ։

Ներկայումս ժողովրդագրական իրավիճակը, դժվար գնահատելի է և միգրացիոն միտումները հաճախակի փոփոխվում են: Ելնելով վերոհիշյալ հանգամանքներից, հիմնվելով «Հայաստանի տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» վրա, Ալավերդու համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագծում որոշվեց բնակչության հաշվարկային քանակը ընդունել 24հազ. մարդ (ռեզերվում ևս 3 հազ. մարդ)։ Բնակչության նման քանակը կախված է մարզի, քաղաքի սոցիալ-տնտեսական զարգացման հնարավորություններից և պահանջներից։

 

5. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ

 

Մինչև 90-ական թվականները Ալավերդին զարգանում էր որպես լեռնամետալուրգիական արդյունաբերության կենտրոն:

Երկրաշարժը և նոր սոցիալ-տնտեսական անցման շրջանը ծանր հետևանքներ ունեցան Ալավերդի քաղաքի արդյունաբերության վրա: Դադարեցին աշխատել պղնձաձուլման գործարանը, կարի ֆաբրիկան, գարեջրի գործարանը, կաթնամթերքի արտադրման գործարանը: Խիստ նվազեց շինանյութերի արտադրությունը:

1988-1989 թթ. լեռնամետալուրգիական կոմբինատի փակվելուց հետո նրա տարածքը օգտագործում էին տարբեր արդյունաբերական ձեռնարկություններ, որոնց ուղղվածությունը և տարողունակությունը հաճախակի փոփոխվում էր: Համայնքի տարածքի տարբեր տեղամասերում գործում էին գլխամասային կարի միավորումը, տեքստիլ ֆաբրիկան, պանրի, հացի, գարեջրի գործարանները, էլեկտրաենթակայանը և այլ ձեռնարկություններ: Կոմունալ և պահեստային հիմնարկությունները տարածված էին ամբողջ քաղաքի տարածքում, սակայն դրանց հիմնական մասը տեղակայված էր Ալավերդու արևելյան մասում՝ Դեբեդ գետի աջ ափին:

Ներկայումս, նախագծվող տարածքում միակ աշխատող խոշոր ձեռնակությունը, ոչ լրիվ հզորությամբ գործող, վերջերս վերականգնված լեռնամետալուրգիական կոմբինատն է: Մնացած ձեռնարկությունների ներկան և ապագան դերևս անորոշ է:

1997 թ-ից վերածնվեց պղնձաձուլման գործունեությունը, որը այսօր Ալավերդի համայնքի տնտեսական համախառն արդյունքի գերակշռող մասն է կազմում: Արդյունաբերության պղնձաձուլման ճյուղին բաժին է ընկնում ըհդհանուր աշխատողների քանակի 75 տոկոսը. շինանյութերի արդյունաբերություն` 10 տոկոս, սննդի արդյունաբերություն` 10 տոկոս, թեթև արդյունաբերություն` 5 տոկոս: Զարգացած է գյուղատնտեսությունը /700 տնտեսություն/:

Ստորև բերվում է գործարանի արտադրական դինամիկան վերջին տասը տարվա ընթացքում:

Արտադրվող պղնձի քանակը	1997 թ.	1998 թ.	1999 թ.	2000 թ.	2001 թ.	2002 թ.	2003 թ.	2004 թ.	2005 թ.	2006 թ.
	290տ.	2800տ.	535տ.	7230տ.	7060տ.	6500տ.	6270տ.	9480տ.	9980տ.	9200տ.

 

Մնացած գոյություն ունեցող արտադրական տարածքները հեռանկարում պահպանվում են: Սանահինի սարահարթում, էլեկտրաենթակայանի շրջակայքում, տարածք է նախատեսվում թեթև արդյունաբերության և այլ ոչ վնասակար փոքր և միջին բիզնեսի ձեռնարկություններ տեղադրելու համար՝ տեղի բնակչության զբաղվածությունն ապահովելու նպատակով:

Կոմունալ-պահեստային տարածքները պահպանվում են:

 

6. ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱՀԱՏԱԿԱԳԾԱՅԻՆ ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ

 

6.1. Քաղաքի տարածքային զարգացման հիմնական սկզբունքները

 

Քաղաքի հատակագծային կառուցվածքի ձևավորման համար մեթոդական հիմք է հանդիսանում.

●  «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» հիմնադրույթներով ամրագրված քաղաքի տարածքային աճի սահմանափակման սկզբունքները,

●  սեյսմիկ վտանգի պայմաններում քաղաքի բոլոր կառուցվածքային- հատակագծային տարրերի հուսալիությունն ապահովող սկզբունքները (բնակվելու գոտու ռելիեֆային և սեյսմիկ վտանգին համապատասխանեցված խտությունները, ներքին ռեզերվային տարածքների ընդգրկում, կանաչ գոտու ընդլայնում, սանիտարական գոտիների սահմանում, շրջանցիկ ճանապարհների նախատեսում),

●  հին և նոր թաղամասերի օրգանական հատակագծային կապերի ապահովումը՝ ընդգրկելով քաղաքի գործառնական տարածքում ռեկրեացիայի զարգացման համար բարենպաստ տեղամասերը և պատմամշակութային հուշարձանները։

 

6.2. Հատակագծային կազմակերպում

 

Վերլուծելով Ալավերդի քաղաքի հատակագծային կառուցվածքը այն կարելի է դասակարգել որպես գծային-ճյուղավորված, որը բնորոշ է կիրճերում զարգացող քաղաքներին։

Ալավերդի քաղաքի տարածքային զարգացման սահմանափակող գործոն է նրա միջով անցնող երկաթուղին և ավտոմայրուղին։ Այս տրանսպորտային ուղիները քաղաքը բաժանում են Դեբեդ գետի աջափնյա և ձախափնյա հատվածների և անհամեմատ դժվարացնում Սանահին սարահարթի կառուցապատված տարածքների հետ հետիոտն կապը։

Հատակագծային սահմանափակման գործոն է հանդիսանում մեծ թեքություն ունեցող լանջերի առկայությունը, ինչպես նաև բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գծերը, որոնք անցնում են հիմականում լանջերով և չկառուցապատված տարածքներով, Սանահին գյուղի հարավային մասով, Դեբեդի կիրճը ձգվում դեպի Ակներ սարահարթը։

Բնակավայրի զարգազման համար կառուցապատվող տարածքները հայթայթվել են երկու մոտեցմամբ: Նոր բնակելի թաղամասեր, որոնք ներդաշնակ ներգծված են գոյություն ունեցող հատակագծային կառուցվածքի համակարգում: Այն հնարավորություն կտա օգտագործելով գոյություն ունեցող տրանսպորտային ցանցը և ինժեներական ենթակառուցվածքները խնայել բավականին գումար։ Առանձին դեպքերում բնակավայրի գոյություն ունեցող հատակագծային կառուցվածքի ծայրամասերում, նոր նախատեսվող ճանապարհային ցանցին հարող տարածքներում: Ինչպես օրինակ, քաղաքի արևմտյան մասում Կացոցք-Փիրուզյան թաղամասից աջ գտնվող տարածքում նախատեսված է նոր նախագծվող բնակելի թաղամաս։

Միջանցիկ ավտոմայրուղին նախատեսվում է անցկացնել Դեբեդի աջ ափով, ինչը զգալիորեն կբարելավի բնակավայրի ներքին և արտաքին հաղորդակցական ցանցը և ընդհանուր էկոլոգիական իրավիճակը: Դեբեդի ափին, հյուրանոցի և Ս. Նարեկ եկեղեցու միջև, նախատեսվում է կառուցել 1 մ բարձրությամբ պատնեշ, որի վրա տեղադրվում են ձայնամեկուսիչներ, ինչը հնարավորություն կտա կազմակերպվող հրապարակում թուլացնել երկաթուղու աղմուկը:

Առկա տեղանքը և Ալավերդի համայնքի (բնակավայրի) տարածական զարգացման առանձնահատկություններն իրենց ազդեցություններն են թողել հասարակական կենտրոնների ապակենտրոն կառուցվածքի վրա: Բնակավայրերի ճյուղավորված գծային հատակագծային կառուցվածքի զարգացումը ենթադրում է նախագծվող հասարակական գոտիների պոլիկենտրոն զարգացմամբ:

Գոյություն ունեցող վարչական և առևտրական կենտրոնները պահպանվում են իրենց տեղերում: Ս. Նարեկացու եկեղեցու և հյուրանոցի շրջակայքում կազմավորվում է ակտիվ ֆունկցիաներով օժտված հրապարակ, որը հորինվածքային կապերի մեջ է Սանահինի պատմական կամուրջի հետ: Այս հանգույցը կհանդիսան մշակութային և կենցաղային կենտրոն շրջակա բնակավայրերի համար:

Համայնքի բոլոր բնակավայրերը կունենան իրենց առանձին զարգացած հասարակական կենտրոնները: Առանձին բնակելի թաղամասերում կազմակերպվում են առաջնահերթ և ամենօրյա սպասարկման կենտրոններ: Սանահինի սարահարթի վրա նախատեսվում է նոր հասարական–մշակութային կենտրոն:

Բնակեցման համար ամենաբարենպաստ տարածքներն են Ակներ և Սանահինի սարահարթերը: Սանահինի սարահարթը հիմնականում կառուցապատված է և խոսքը գնում է դրա առանձին չկառուցապատված տարածքների օգտագործման մասին: Ակների սարահարթը, ներկայումս, հիմնականում օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակներով: Սակայն գյուղի շրջակայքում բավականին հողհատկացումներ են տրված անհատական շինարարության համար։ Մնացած ազատ տարածքները, որպես կանոն, թեք լանջեր են 50-60 և ավելի տոկոս ունեցող թեքություններով:

Տարածքի համալիր գնահատման արդյունքում նոր շինարարության համար ընտրվել են մոտ 150 հա տարածքներ, որոնց մի մասը տեղադրված են գետի աջ ափում` Սանահինի սարահարթում, Աքորի գյուղի շրջակայքում, մյուս մասը ձախ ափում, Կացոցք-Փիրուզյան թաղամասի արևելյան մասում, զորավար Անդրանիկ փողոցի հարևանությամբ և Օձուն տանող ճանապարհի շրջակայքում։

Հաշվի առնելով նախագծով պահպանվող, գոյություն ունեցող կառուցապատված տարածքների մակերեսը (ցածրահարկը -43.4 հա, միջին` 3-4, հարկայնության -18.3 հա), բնակվելու տարածքի ընդհանուր մակերեսը կկազմի -61.7 հա:

Ելնելով բնակվելու տարածքներում բնակչության թույլատրելի խտությությանը ներկայացվող ՀՀ շինարարական նորմերի պահանջներից և հաշվի առնելով տեղի հնարավորությունները, 3-4 հարկայնությամբ կառուցապատման համար միջին խտությունը սահմանվել է 125 մարդ/հա, իսկ մինչև 800 ք.մ տնամերձ հողամասերով ցածրահարկ կառուցապատման համար` 50 մարդ/հա:

Սահմանված խտությությամբ կառուցապատման ժամանակ բնակչության հաշվարկային քանակը կկազմի 7800 մարդ, այդ թվում 2850 մարդ բազմաբնակարան տներում և 4950 մարդ անհատական տներում իր հողամասերով (600-1000մ²)։ Ընտրված հողամասերի երկրաչափական ձևերը և նրանց դիրքը քաղաքի կառուցվածքում տես գոտիավորման հատակագծում (գծ. 14)։

Բնակավայրում այժմ գոյություն ունեցող դպրոցական շենքերը ապահովում են 5699 աշակերտական տեղ։

Հաշվարկային բնակչության համար դպրոցական տեղերի նորմատիվ պահանջը կազմում է 4220 տեղ, այսինքն՝ գոյություն ունեցող շենքերը լիովին կարող են բավարարել հեռանկարային պահանջարկը: Գոյություն ունեցող բոլոր դպրոցական շենքերը մասնագիտական զննման և համապատասխան ամրացման կարիք ունեն:

Նույնը վերաբերում է նաև մանկապարտեզներին, որոնք ապահովում են 1770 տեղ 1680 հաշվարկայինի դիմաց։ Սակայն այսօրվա վիճակով, մեծամասամբ, իրենց նպատակով չեն օգտագործվում:

Ալավերդի քաղաքի տարածքը գտնվելով Հայաստանի գեղատեսիլ անտառապատ վայրերից մեկում, փաստորեն, չունի ընդգծված և կազմակերպված հանգստի գոտի:

Գլխավոր հատակագծով նախատեսվում է կանաչապատել և զբոսայգու վերածել հին հյուրանոցից դեպի հյուսիս տարածվող տարածքը: Հանգստի գոտում ընգրկված են Սանահինի կամուրջին կից պուրակը, գոյություն ունեցող քաղաքային մարզադաշտը, Հայրենական մեծ պատերազմում զոհվածներին նվիրված հուշարձանը և պուրակը:

Գլխավոր հատակագծով նախատեսվում է նոր զբոսայգու կազմակերպում Դեբեդի աջ ափին՝ Սանահին կայարանի և կարի ֆաբրիկայի միջև ընկած տարածքում: Հարմարավետության համար գետի երկայնքով նախատեսվում են հետիոտն երթևեկման կամուրջներ և երկաթուղին հատող գետնանցումներ:

Գլխավոր հատակագծով նախատեսվում է ընդհանուր կանաչապատման համակարգի ստեղծում, որը սփռվելով ամբողջ քաղաքի տարածքով, ներգրավելով Դեբեդ գետի հովիտը, ընդգրկում է գոյություն ունեցող կենտրոնները, մարզական համալիրը:

Կանաչապատելով Դեբեդ գետի աջ ափը հնարավորություն կստեղծվի նվազեցնել տրանզիտ հանրապետական նշանակության մայրուղով անցնող մեքենաների վնասակար արտանետումների ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա։

Ալավերդի քաղաքի կանաչապատման համակարգի կայուն զարգացման համար անհրաժեշտ է իրականացնել գործողությունների համալիր ծրագիր, որն իր մեջ կպարունակի ներքոհիշյալ հիմնադրույթները.

●  բնագավառի գործունեությունը համակարգող մասնագիտացված կառուցվածքային ստորաբաժանումերի ստեղծում քաղաքապետարանում,

●  վերականգման աշխատանքների, նոր տարածությունների կանաչապատման իրականացում, նախագծերին և ծրագրերին համապատասխան, ապահովելով հետագա ոռոգումը,

●  կոշտ կենցաղային թափոններով աղտոտված տարածքների, խախտված լանդշաֆտով հողակտորների և սանիտարական գոտիների տարածքների մաքրում, վերականգնում, կանաչապատում,

●  Հայանտառտնտեսության հողերում ծառատնկման իրականացում։

Ալավերդի քաղաքի կանաչ զանգվածների ընդլայնման հեռանկարային ցուցանիշները բերված են աղյուսակում։

 

Կանաչ զանգվածների ընդլայնման հեռանկարը

 

հ/հ	Կանաչ զանգվածների ֆունկցիոնալ նշանակությունը	Ընդհանուր կանաչ զանգված
		փաստացի հա	նախագծով հա	մ2/ մարդ
				2006 թ.	2020 թ.
1	Ընդհանուր օգտագործման	24,0	36,0	14,8	15,0
2	Սահմանափակ օգտագործման	72,0	172,0	44,4	71,6
3	Հատուկ նշանակության	10,0	30,0	6,2	12,5
	ԸՆԴԱՄԵՆԸ	106,0	238,0	65.4	99,1

 

Համայնքի հարուստ բնակլիմայական պայմանները և արժեքավոր պատմամշակութային ժառանգությունը թույլ են տալիս զարգացնել զբոսաշրջությունը։ Ալավերդի քաղաքի շրջակայքում են գտնվում Հաղպատ, Սանահին, Օձուն, Քոբայր և այլ հուշարձաններ։

Կացոցք-Փիրուզյան թաղամասից դեպի հյուսիս-արևելք գտնվում է աթոռ կոչվող սարահարթը, որի մի մասը` մոտ 400 հա գտնվում է համայնքի տարածքում:

Գլխավոր հատակագծով այդ սարահարթի վրա նախատեսվում է կառուցել զբոսաշրջիկության կենտրոն։

Բնակավայրի սահմաններում գոյություն ունեցող գյուղատնտեսական հողերը պահպանվում են ամբողջովին:

Գոյություն ունեցող գերեզմանոցների հետ միատեղ, համայնքի հյուսիսային մասում նախատեսվում է նոր գերեզմանոցի տարածք (2հա)։

Գլխավոր հատակագծում տրվում է փոփոխված սահմանների ուրվագիծը:

Կառուցապատված տարածքներում և նոր թաղամասերում նախատեսվում է ինժեներական համակարգերի վերակառուցում (ջրամատակարարում և կոյուղի, գազամատակարարում, էլեկտրամատակարարում)։

Եզրափակելով Ալավերդիի գլխավոր հատակագծի ճարտարապետական մասը կարելի է ամրապնդել այն գաղափարը, որը նախագծային խմբի կողմից նախատեսվել են առավելագույն անհրաժեշտ պայմաններ և լուծումներ՝ հաշվի առնելով քաղաքի առկա խնդիրները և հոգսերը, միաժամանակ պահպանելով Ալավերդի քաղաքի ուրույն դեմքը։

 

6.3. Կենտրոնի գոտևորում և հատակագծային կազմակերպում

 

Առկա տեղանքը, բարդ ռելիեֆը և բնակավայրերի տարածական զարգացման առանձնահատկություններն իրենց ազդեցություններն են թողել հասարակական կենտրոնների ապակենտրոն դասավորության վրա:

Կենտրոնի տարածքում այսօր գտնվում է հին հյուրանոցը, փոստի շենքը, ճոպանուղու կայանը, լեռնամետալուրգիական կոմբինատի կենցաղային մասնաշենքերը (այդ թվում ակումբը, ճաշարանը, վարչական շենքը) բնակելի թաղամասը, որի շենքերի մի մասը պատմական նշանակություն ունեն: 2002 թ. այստեղ կառուցվել է նաև քաղաքի նոր եկեղեցին: Այստեղ է գտնվում նաև Ալավերդիի հայտնի պատմական հուշարձանը՝ Սանահինի կամուրջը, որը հիմնական տարածքից բաժանվում է Երևան-Մոսկվա երկաթուղու գծերով:

Պատմական շենքերի բազայի վրա, որ եկեղեցու հետ համատեղ կազմակերպվում է ազգագրական-մշակութային թաղամաս: Գոյություն ունեցող շենքերը ամրացվում և վերակառուցվում են, ստանալով նոր թանգարանային և մշակութային ֆունկցիաներ: Շենքերից մեկը, որպես օժանդակ կառույց, տրամադրվում է եկեղեցուն, իր գործունեությունը լիարժեք կազմակերպելու համար: Եկեղեցու տարածքի հարավ-արևելյան մասում, դարավանդի տակ տեղադրվում է վանահոր ընդունարանը:

Հյուրանոցի արևմտյան մասի կից կառույցները քանդվում են, որի շնորհիվ հնարավորություն է ընձեռնվում շարունակել հյուրանոցի թևը մինչև Կոմերիտական փողոցը։ Փակվում է Լենռուդնիկների փողոցը եկեղեցու տարածքի ամբողջ լայնությամբ մինչև Մարքսի փողոցը։ Այդ հատվածում նախատեսվում է հետիոտն շարժման ուղի /մայթ/ Լալվար գետի երկայնքով։ Հյուրանոցին կից նախատեսվում է նոր փողոց, կապելով Մարքսի և Կոմերիտական փողոցներն իրար։ Այսպիսով նոր եկեղեցու և հյուրանոցի շրջակայքում կազմավորվում է նոր ակտիվ ֆունկցիաներով օժտված հրապարակ, որը հորինվածքային կապերի մեջ է Սանահինի պատմական կամրջի հետ: Հաշվի առնելով երկաթգծի նախատեսվում է ստորգետնյա հետիոտն անցում երկաթուղու տակ։ Գոյություն ունեցող հայ-հունական կենտրոնը գտնվում է երկաթգծի օտարման գոտու սահմաններում։

Սպանդարյանի փողոցի շրջակայքում թեք լանջերի վրա կազմակերպվում է նոր բնակելի թաղամաս ցածրահարկ տերասաձև դասավորված տներով և անհատական հողամասերով, որտեղ կարող է տեղափոխվել նաև ներքևում ամրացվող բնակելի շենքերի բնակիչների մի մասը:

Նախագծվող տարածքի հյուսիսային լանջերը առաջարկվում է կանաչապատել: Փոքրիկ պուրակ է նախատեսվում նաև Սանահինի կամուրջի մոտ Դեբեդի ափին:

Ինչպես գոյություն ունեցող, այնպես էլ նոր նախագծվող փողոցներն ու ավտոճանապահները համապատասխանաբար դասակարգված են հանրապետական, տեղական նշանակության մայրուղիների և ներքաղաքային փողոցների։

Նկատի ունենալով տրանսպորտային երթևեկության փոքր ինտենսիվությունը տրանսպորտային հատումները լուծված են մեկ մակարդակի վրա, բացառությամբ նոր հասարակական-տրանսպորտային համալիրի տարածքին կից հրապարակի, որտեղ նախատեսված է տրանսպորտային և հետիոտն անցումներ տարբեր մակարդակներում։

Գրաֆիկական ուրվագծերում բերվում են նախագծվող տարածքում կատարվող հողհատկացման և կառուցապատման համար բոլոր անհրաժեշտ պահանջները և հիմնական սահմանափակումները:

 

7. ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

 

Լոռու մարզի բոլոր բնակավայրերը, գրեթե առանց բացառության, հարուստ են պատմամշակութային, հնագիտական և բնական հուշարձաններով, որոնք խթան են հանդիսանում այդ մարզում զբոսաշրջության կազմակերպման լավագույն բարենպաստ պայմանների ստեղծման համար:

Համաձայն ՀՀ գործող օրենսդրությամբ սահմանված կարգի, հանրապետության տարածքում գտնվող հուշարձաններն ըստ արժեվորման չափանիշների դասակարգվում են հանրապետական և տեղական նշանակության, որտեղ.

●  հանրապետական նշանակության կարգին են դասվում ժողովրդի պատմության, նրա նյութական ու հոգևոր մշակույթի իմացության համար պատմական, գիտական, գեղարվեստական կամ մշակութային բացառիկ այլ արժեք ներկայացնող հուշարձաններ, (օրինակ` Սանահինի վանական համալիր - 10-13-րդ դդ),

●  տեղական նշանակության կարգին են դասվում հանրապետության որևէ տարածաշրջանի պատմությունն ու մշակույթը, տեղական առանձնահատկությունները բնութագրող պատմական, գիտական, գեղարվեստական կամ մշակութային հուշարձանները (օրինակ` հունական եկեղեցին Մանես թաղամասի կենտրոնում - 1880-1980 թթ),

Լոռու մարզի տարածքի պատմամշակութային հուշարձանների թվին են դասվում.

●  հնագիտական քարեդարյան կայաններ, ժայռապատկերներ, քարայր կացարաններ, մեգալիթյան կոթողներ, վիմագրական հուշարձաններ, հնագույն և միջնադարյան բնակատեղեր, ամրոցներ, դամբարանադաշտեր, պաշտամունքային և քաղաքացիական կառույցներ, կամուրջներ և այլն,

●  պատմության և մշակութային նշանավոր իրադարձությունների և նշանավոր գործիչների հետ առնչվող կառույցներ, կոթողներ, հուշահամալիրներ, գերեզմաններ:

●  քաղաքաշինական և ճարտարապետական` պատմական բնակավայրեր, թաղամասեր, փողոցներ, բնակելի, պալատական, պաշտամունքային հասարակական, արտադրական կառույցներ, ժողովրդական տներ, ճարտարապետական կոթողներ:

ՀՀ բոլոր մարզերի անշարժ հուշարձանների համար կատարվել է հաշվառում և կազմվել են համապատասխան պետական ցուցակներ, որոնք հաստատվել են ՀՀ կառավարության կողմից:

Համաձայն ՀՀ կառավարության 29 հունվարի 2004 թ. N 49-Ն որոշման Լոռու մարզի Ալավերդի համայնքի տարածքում տեղակայված հուշարձանները հետևյալներն են, որոնց մեջ ամենաարժեքավորներն են Ալավերդի քաղաքի վարչական կազմի մեջ մտնող Սանահինի վանական համալիրը և Սանահինի կամուրջը:

1	2	3	4	5	6	7	8	9
1				Աղբյուր	1255թ	Սանահինի վանքից ամ, թաղամասի եզրին	Հ	վերա- կանգնվել է 1951-1952թթ պատվի- րատու հայր Յոհանէս
	1.1			Խաչքար, կերտող՝ Խոցադեղ Միակեաց	1292թ	ագուցված է եղել աղբյուրի ծածկի մեջ	Հ
	1.2			Խաչքար	13-14դդ	ագուցված է աղբյուրի հվ պատին, ներքուստ	Հ
2				Ամրոց «Կոշաբերդ»	10-13դդ	Սանահին թաղամասից 5կմ հվ	Հ
	2.1			Գյուղատեղի «Կոշաբերդ»	10-17դդ	«Կոշաբերդ» հանդամասում, երկու բլուրների վրա	Հ
		2.1.1		Քարավայր-կացարան	13-18դդ	գյուղատեղիում բարձրացող ժայռի մեջ	Հ
	2.2			Գերեզմանոց	10-13դդ
	2.3			Եկեղեցի	18դ	եկեղեցու հս պատի մոտ, ներքուստ	Հ
		2.3.1		Խաչքար	12-13դդ
	2.4			Մատուռ	10-13դդ
3				Գերեզմանոց	11-15դդ	Սանահին թաղամասի հս կողմում	Հ
4				Գյուղատեղի	12-19դդ	Սանահին թաղամասից 2կմ հվ-աե	Հ
5				Գյուղատեղի	միջնադար	Դեբեդ գետի աջափնյա լեռնալանջին	Հ
6				Գյուղատեղի «Մանես»	19-20դդ	Լեռնամետալուրգիական կոմբինատի շրջակայքում	Հ
7				Դամբարանադաշտ	Ք.ա.2-1 հազ.	Մանես թաղամասում, «Նահատակ» մատուռի շուրջ	Հ
8				Դամբարանադաշտ	Ք.ա.2-1 հազ.	Սանահին գյուղի տարածքում	Հ
9				Եկեղեցի	1880-1890թթ	Մանես թաղամասի կենտրոնում	Տ	հունական
10				Եկեղեցի	19դ	Մանես թաղամասի կենտրոնում	Տ
	10.1			Զանգակատուն	1902թ	կից է եկեղեցուն ամ-ից	Տ
	10.2			Խաչքար	10-11դդ	եկեղեցու ներսում	Հ
	10.3			Շրջապարիսպ	19դ		Տ
11				Եկեղեցի ՍԲ. Կարապետ	11դ	քաղաքից 2կմ աե	Հ	բլրի վրա, կիսավեր
12				Ժողովրդական տուն	1903-1905թթ	N 147 տունը	Տ
13				Ժողովրդական տուն	1903-1905թթ	Սանահնի վանքից 50մ հս-աե	Տ
14				Խաչքար	1011թ.	Սանահին թաղամասում		Վ. Էվոյանի տնամերձ հողամասում
15				Խաչքար	11դ	ջրամբարի մոտ	Հ	ընկած է գետնին
16				Խաչքար	12-13դդ.	Սանահին թաղամասից 2կմ հս, ձորեզրին	Հ	արձանագիր
17				Խաչքար	13դ	Սանահին կայարանից Կաճաճկուտ տանող ճանապարհին	Հ
18				Խաչքար	13դ	Սանահնի սարահարթ տանող ճանապարհի աջ կողմում, աղբյուրի մոտ	Հ
19				Խաչքար	13դ	ագուցված է Կարի ֆաբրիկայի պահեստի շենքի ամ պատին
20				Խաչքար « Ծիրանավոչ»	1222թ.	Սանահին վանքից ամ	Հ
21				Խաչքար «Մանուչարեմց»	1252թ.	Սանահին թաղամասի հս-աե մասում, ձորաբերանին	Հ	պատվիրատու Ավետիս վարդապետ
22				Խճանկար Հովհաննես Թումանյանի	20դ	քաղաքի մեջ	Հ
23				Կամուրջ /Սանահնի կամուրջ/	1195թ	քաղաքի կենտրոնում, Սանահին տանող հին ճանապարհին,Դեբեդ գետի վրա	Հ	միաթռիճք, պատերի վրա առյուծների հարթաքանդակներ, կառուցել է Վանենի թագուհին
24				Հուշակոթող՝ Ալավերդու Հեղափոխականներին	1975թ.	քաղաքի մեջ	Հ
25				Հուշակոթող՝ երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին	1958թ.	ձորում, Դեբեդ գետի աջ ափին	Տ
26				Հուշաղբյուր՝ երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին	1946թ.	քաղաքի մեջ	Տ	ճարտ. Ռ. Իսրաելյան
27				Հուշաղբյուր՝ երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին	1961թ.	Սանահին թաղամասում, դպրոցից 100մ հս-ամ	Տ	ճարտ.՝ Ռ. Հակոբյան
28				Հուշահամալիր՝ Արտյոմ Միկոյանին	1982թ.	Սանահին թաղամասում, դպրոցի մոտ	Հ
29				Ձիթահան		Մանես թաղամասում	Տ
30				Մատուռ	18-19դդ	Սանահին թաղամասում,խանութի մոտ	Հ
	30.1			Խաչքար	12-13դդ.		Հ
	30.2			Խաչքար	12-13դդ		Հ
31				Մատուռ	18-19դդ.	Սանահին թաղամասից1 կմ հա	Հ
32				Մատուռ ՍԲ. Սարգիս	13դ	Սանահին թաղամասի հս-աե եզրին	Հ
33				Վանական Համալիր Սանահին	10-13դդ	Սանահին թաղամասի կենտր. բարձրադիր մասում	Հ
	33.1			Աղբյուր	1831թ.	վանքի բակում, հս պարսպապատի մեջ	Հ	կառուցել է վանքի առաջնորդ Հ. Տեր-Բարսեղյանը
	33.2			Առաջնորդի տունը	19դ. սկիզբ	շրջապարսպից 15մ հս	Հ	1920-ական թթ. շենքում գործել է դպրոց-մանկապարտեզ, ապա դարձել է ուսուցչի տուն։ Վերականգնվել է1977թ.
	33.3			Գավիթ	1811թ.	կից է ՍԲ. Ամենափրկիչ եկեղեցուն ամ-ից	Հ	կառուցել է վանքի առաջնորդ Հովհաննեսը, ճարտ.՝ ժամհայր
		33.3.1		Խաչքար	12-13դդ.	ագուցված է ամ պատին	Հ
		33.3.2		Խաչքար Սարգիս Մամիկոնյանի	1215թ.		Հ
		33.3.3		Խաչքար	13դ.	կանգնեցված է հս խոյակի վրա	Հ
		33.3.4		Տապանաքար Խորամի			Հ
		33.3.5		Տապանաքար Զաքարիայի	1301թ.		Հ
		33.3.6		Տապանաքար Ավագի	1317թ.		Հ
		33.3.7		Տապանաքար Միրիանի	1434թ.		Հ
		33.3.8		Տապանաքար պ-ն Վասակի	1506թ.		Հ
		33.3.9		Տապանաքար պ-ն Վասակի	1551թ.		Հ
		33.3.10		Տապանաքար պ-ն Բճանի	1579թ.		Հ
		33.3.11		Տապանաքար պ-ն Դուրմիշի	16դ		Հ
		33.3.12		Տապանաքար Թամարի	16դ		Հ
		33.3.13		Տապանաքար Հայր Հովհաննեսի	16դ		Հ
		33.3.14		Տապանաքար պ-ն Շհարի	16դ		Հ
		33.3.15		Տապանաքար պ-ն Վասակի	16դ.		Հ
		33.3.16		Տապանաքար	17-18դդ.	գավթի հս կողմում	Տ
		33.3.17		Տապանաքար Արտավազի			Հ
		33.3.18		Տապանաքար Ափայի			Հ
		33.3.19		Տապանաքար Գոգի			Հ
		33.3.20		Տապանաքար ճգնավոր Գոհար Մելիքի			Հ
		33.3.21		Տապանաքար Գրիգորի			Հ
		33.3.22		Տապանաքար Գրիգորի			Հ
		33.3.23		Տապանաքար Թամթեի			Հ
		33.3.24		Տապանաքար Խաթունշիրի			Հ
		33.3.25		Տապանաքար Խորիշահի			Հ
		33.3.26		Տապանաքար Կարճիկի			Հ
		33.3.27		Տապանաքար պ-ն Կուկի			Հ
		33.3.28		Տապանաքար Համազասպի			Հ
		33.3.29		Տապանաքար Հասանի			Հ
		33.3.30		Տապանաքար Հասանի			Հ
		33.3.31		Տապանաքար Շերբարիքի			Հ
		33.3.32		Տապանաքար Սարգիս Աղեկեցու			Հ
		33.3.33		Տապանաքար Սարգսի			Հ
		33.3.34		Տապանաքար Սլլիկի			Հ
		33.3.35		Տապանաքար Սբատի			Հ
		33.3.36		Տապանաքար Սմբատ Խաչենցու			Հ
		33.3.37		Տապանաքար Վաչե Ալվեցու			Հ
		33.3.38		Տապանաքար Վահրամի			Հ
		33.3.39		Տապանաքար Քուրդաշահի			Հ
	33.4			Գերեզմանոց	10-19դդ.	բակի աե և հվ մասում	Հ
		33.4.1		Խաչքար	13դ.	ՍԲ. Ամենափրկիչ եկեղեցուց 6 մ աե	Հ
	33.5			Գերեզմանոց	12-20դդ.	համալիրից հվ և հվ-աե, շրջապարսպից դուրս
		33.5.1		Դամբարան-մատուռ-տապանատուն Զաքարյան իշխանների	12-13դդ	շրջապատից դուրս՝ գերեզմանոցից ամ, ՍԲ. Հակոբ եկեղեցու մոտ	Հ	այստեղ թաղված են Վահրամ, Սարգիս Մեծ և Զաքարե Զաքարյանները
		33.5.2		Եկեղեցի ՍԲ. Հակոբ /Սիոն/	10դ.	ՍԲ. Ամենափրկիչ եկեղեցուց հվ-աե, գերեզմանոցում		պահպանվել են հս ավանդատները, քանդվել է 1752թ.՝ վանքի վերանորոգման ժամանակ
		33.5.3		Եկեղեցի ՍԲ. Հարություն	13դ.	գերեզմանոցում	Հ
		33.5.6		Խաչքար Գրիգոր Տուտեորդու, կազմող՝ Մխիթար	1184թ.	ՍԲ. Հարություն եկեղեցու մոտ	Հ	մեջքի վրա ընդարձակ
		33.5.7		Խաչքար Սարգիս Մեծի	1187թ	տապանատան հս-աե անկյունում	Հ	արձանագրություն
		33.5.8		Խաչքար Հովհաննես քահանայի	1227թ.	Գր. Տուտեորդու խաչքարից 10 մ աե	Հ	պատվիրատու՝ Հովհաննես առաջնորդ
		33.5.9		Խաչքար	13դ.	Արղությանների դամբարանի մոտ, աե պարսպապատին կից	Հ	երկաստիճան պատվանդանի վրա
		33.5.10		Տապանաքար Գրիգորի	13դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.11		Տապանաքար Խաչագոտի	13դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.12		Տապանաքար Յուսեփ քաղաքացու	17դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.13		Տապանաքար հայր Յոհաննէսի	13դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.14		Տապանաքար Սարգիս վարդապետի	1271թ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.15		Տապանաքար Սարգիս Փարջիկի	13դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ	ծաղկող
		33.5.16		Տապանաքար Սարգսի	13դ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.17		Տապանաքար Վասակի	1211թ.	Տուտեորդու խաչքարի մոտ	Հ
		33.5.18		Տապանաքար Քրդի	1038թ.	տապանատան աե կողմում	Հ
	33.6			Գրատուն-մատենադարան /Նշխարատուն/	1063թ.		Հ	կառուցել է Դավիդ Անհողինի դուստր Հրանուշ թագուհին
		33.6.1		Խաչքար	1262թ.	ագուցված է ամ պատին	Հ
		33.6.2		Խաչքար	1475թ.	ագուցված է աե պատի որմնախոյակի վրա	Հ
		33.6.3		Սրահ	13դ.	կից է գրատանը հվ-ից	Հ
		33.6.4		Տապանաքար պարոն Բէկիջանի	1286թ.	գրատան մուտքի մոտ	Հ
		33.6.5		Տապանաքար Խանդիխաթունի	13դ.	գրատան մուտքի մոտ
		33.6.6		Տապանաքար Մամայի և իր մոր Շնորոր տիկնա	13դ.	գրատան առջև	Հ
		33.6.7		Տապանաքար Մելիքի	13դ.	գրատան առջև	Հ
		33.6.8		Տապանաքար Նրջիսի	13դ.	գրատան մուտքի մոտ	Հ
	33.7			Դամբարան Արղության -Երկայնաբազուկների	19դ.	պարսպափակ տարածքի հվ-աե մասում	Հ
	33.8			Դամբարան Կյուրիկյան թագավորների	10-11դդ.	կից է ՍԲ. Աստվածածին եկեղեցուն աե-ից	Հ	վաղագույն կառույցներից է կառուցել է Աբասի որդի Վագը
	33.9			Զանգակատուն	13դ.	կից է նախագավթի հս ճակատի ամ կեսին	Հ
		33.9.1		Խաչքար	12-13դդ	ագուցված է աե պատի վերնամասում	Հ
		33.9.2		Խաչքար	12-13դդ.	ագուցված է աե պատի վերնամասում	Հ
	33.10			Եկեղեցի Սբ. Ամենափրկիչ /Կաթողիկե/	966թ.		Հ	կառուցել է Աշոտ Գ Ողորմածի կինը Խոսրովանույշ թագուհին։ Վերածվել է թանգարանի
		33.10.1		Խաչքար	11-12դդ.	եկեղեցու բեմում	Հ
		33.10.2		Խաչքար	11-12դդ.	նախորդի մոտ	Հ
		33.10.3		Խաչքար	1203թ.	եկեղեցում	Հ
		33.10.4		Խաչքար	13դ.	եկեղեցում	Հ
		33.10.5		Խաչքար	15դ.	հենած է եկեղեցու հվ պատին, ներքուստ	Հ	արձանագիր
		33.10.6		Խաչքար	1632թ.	ագուցված է եկեղեցու հս ավանդատան մուտքից աջ	Հ
	33.11			Եկեղեցի ՍԲ. Աստվածածին	10դ. 30-40-ական		Հ
		33.11.1		Խաչքար	989թ.	եկեղեցու աե պատի մոտ	Հ	արձանագիր
		33.11.2		Խաչքար	12դ.	ագուցված է եկեղեցու ամ ճակատին	Հ
		33.11.3		Խաչքար	13-14դդ.	եկեղեցում	Հ
		33.11.4		Խաչքար	13-14դդ.	եկեղեցում	Հ
		33.11.5		Խաչքար	13-14դդ.	եկեղեցում	Հ
		33.11.6		Տապանաքար պ-ն Ավետեցի	14-15դդ	եկեղեցու աե կողմում	Հ
		33.11.7		Տապանաքար Գուրգեն Բագրատունու	989թ.	եկեղեցու աե պատի տակ	Հ
		33.11.8		Տապանաքար Հովհաննես վարդապետի	1471թ.	եկեղեցու աե կողմում	Հ
		33.11.9		Տապանաքար Ղուկաս եպիսկոպոս Արելությանցի	1634թ.	եկեղեցու հս պատի տակ	Հ
		33.11.10		Տապանաքար Մկրտիչ վարդապետի	14-15դդ.	եկեղեցու աե կողմում	Հ
		33.11.11		Տապանաքար տեր Սարկավագի	1531թ.	եկեղեցու աե կողմում	Հ
		33.11.12		Տապանաքար Ամիր Սարկսի	1538թ.	եկեղեցու աե կողմում	Հ
		33.11.13		Տապանաքար Ստեփաննոս Մաղաքյանի	19դ.	եկեղեցու աե կողմում	Հ
	33.12			Եկեղեցի ՍԲ. Գրիգոր	1061թ.		Հ	կառուցել է Դավիդ Անհողինի դուստր Հրանուշ թագուհին
		33.12.1		Խաչքար պ-ն Ավետիսի	13-14դդ.	եկեղեցու մուտքի ձախ կողմում, արտաքուստ	Հ
		33.12.2		Տապանաքար Ներսես փիլիսոփայի	15դ.	եկեղեցու մոտ	Հ
	33.13			Ճեմարան Գրիգոր Մագիստրոսի	11դ. առաջին կես /մինչև 1508թ./	ՍԲ.Ամենափրկիչ և ՍԲ. Աստվածածին եկեղեցիների միջև	Հ	վանքի հոգևոր դպրոց էր՝ նեղ ու երկարավուն սրահ, աե պատուհանը հետագայում փակել են երեք խաչքարով
		33.13.1		Խաչքար տեր Սարգսի	1139թ.	ճեմարանի աե կամարի տակ	Հ
		33.13.2		Խաչքար Քրդի
		33.13.3		Խաչքար	13դ.	աե պատուհանի շարվածքում	Հ	պատվանդանի վրա
		33.13.4		Խաչքար պ-ն Գորկի	1562թ.	աե պատուհանի շարվածքում	Հ	պատվանդանի վրա
		33.13.5		Խաչքար	1602թ.	աե պատուհանի շարվածքում	Հ	պատվանդանի վրա
		33.13.6		Տապանաքար Հովսեփ սարկավագի	1434թ.		Հ
		33.13.7		Տապանաքար Խաչատուր սարկավագի	1451թ.		Հ
		33.13.8		Տապանաքար Իգնատիոս քահանայի	15դ.		Հ
		33.13.9		Տապանաքար Վարդան սարկավագի	15դ.		Հ
		33.13.10		Տապանաքար Սարգիս սարկավագի	1524թ.		Հ
	33.14			Նախագավիթ	1211թ.	կից է ՍԲ. Աստվածածին եկեղեցուն և մագիստրոսի ճեմարանի սրահին ամ-ից	Հ	կառուցել է Վաչե Վաչուտյանց իշխանը
		33.14.1		Խաչքար	1161թ.	հենած է աե պատին, մուտքից հս	Հ
		33.14.2		Խաչքար	12դ.	հենած է աե պատին, մուտքից հվ	Հ
		33.14.3		Խաչքար	12դ.	նախորդի մոտ	Հ
		33.14.4		Խաչքար	12դ.	ամ մուտքի մոտ	Հ
		33.14.5		Խաչքար	12-13դդ.	ամ մուտքի մոտ	Հ
		33.14.6		Խաչքար	13դ.	աե պատի տակ	Հ
	33.15			Տապանաքար տեր Անտոնի	1556թ.	վանքի բակում	Հ
	33.16			Տապանաքար Բարսեղ արքեպիսկոպոսի	1718թ.	վանքի բակում	Հ
	33.17			Տապանաքար Գրիգոր Վարդապետի	13դ.	վանքի բակում	Հ
	33.18			Տապանաքար Սարգիս քահանայի	1425թ.	վանքի բակում	Հ
	33.19			Տապանաքար Ստեփանոս վարդապետի	13դ.	վանքի բակում	Հ
34				Քարայր-Կացարան	9-10դդ.	Սանահինի սարահարթի տակ՝ ձոր տանող հին ճանապարհի աջ կողմում	Հ
35				Քարայր-Կացարան	10-19դդ.	Սանահինի սարահարթի տակ, ավտոկայանի դիմաց, Դեբեդ գետից մոտ 200 մ բարձրության վրա	Հ
36				Քարայր-Կացարանների համալիր		Մանես թաղամասում	Հ

Լոռու մարզում զբոսաշրջության և ժառանգության հարստացման ռազմավարություններն առավել զարգացնելու նպատակով, առաջարկվում է.

●  կազմել և սահմանված կարգով հաստատել Լոռու մարզի հուշարձաննեերի պահպանական գոտիների նախագծերն ու սահմանել դրանց պահպանության ռեժիմը,

●  ստեղծել պատմամշակութային ու բնապահպանական արգելանոցներ և հաստատել դրանց կանոնադրությունը,

●  գրանցել և վերահսկել հուշարձանի նկատմամբ սեփականության իրավունքի և օգտագործման ձևի փոփոխությունները:

Հուշարձանները կարող են օգտագործվել գիտական, կրթական, մշակութային և ճանաչողական նպատակներով, ինչպես նաև իրենց սկզբնական ու հարմարեցված գործառնական նշանակությամբ:

Համայնքի տարածքում գտնվող պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության գոտիների սահմաններում կառուցապատման ցանկացած աշխատանքներ իրականացնել միմիայն համապատասխան նախագծերի առկայության դեպքում:

 

P.S Այն հուշարձանները, որոնք նշված չեն քարտեզի վրա, բայց կան Ալավերդի քաղաքի պատմամշակութային հուշարձանների ցուցակում, գտնվում են քաղաքի վարչական սահմաններից դուրս:

 

8. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԱՅԻՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ

 

8.1. Արտաքին տրանսպորտ

 

Ալավերդի քաղաքն ընկած է Դեբեդ գետի զառիթափ ափերի հովտում։ Քաղաքը գտնվում է ՀՀ հյուսիսում, Վրաստանի սահմանի հարակից գոտում։ Ալավերդու տարածքով է անցնում Մ-6 միջպետական նշանակության Վանաձոր-Ալավերդի-Վրաստան սահմանի ավտոմոբիլային ճանապարհը։

Ալավերդիից սկսվում է Հ-35 հանրապետական նշանակության Սանահին-Օձուն-Արևածագ Հ-24 ճանապարհը։ Քանի որ քաղաքը գտնվում է բարդ տեղագրական պայմաններում` Դեբեդ գետի կիրճում, ապա ճանապարհային ցանցն առանձնապես զարգացած չէ։ Քաղաքից սկսվում են դեպի մոտակա գյուղեր տանող մի քանի տեղական նշանակության ճանապարհներ։

Դեբեդի հովտով է անցնում է XIX դարի վերջին տարիներին կառուցված Թբիլիսի-Վանաձոր-Գյումրի-Երևան երկաթուղին։

Մոտակա օդանավակայանը Ստեփանավանինն է` մոտ 70 կմ հեռավորությամբ։ Գյումրիի օդանավակայանն ընկած է 116 կմ հեռավորության վրա։

 

8.2. Արտաքին տրանսպորտային ուղիների զարգացման հեռանկարները

 

Սահմանամերձ տարածքում Դեբեդ գետը սեղմված է Սոմեխեթի և Գուգարաց լեռնաշղթաների միջև։ Սոմեխեթի լեռնաշղթան ձգվում է արևմուտքից-արևելք, պետական սահմանին զուգահեռ, ընդամենը մի քանի կիլոմետր հեռավորությամբ։ Բնակեցված են լեռնաշղթայի միայն հարավային լանջերը, բացառությամբ մեկ գյուղի` Ջիլիզա, որը գտնվում է սահմանի անմիջապես հարևանությամբ։

Ընդունված կարգ է, սահմանին զուգահեռ պիտի ունենա սահմանամերձ ճանապարհ: Այսօրվա դրությամբ դա բացակայում է, կամ թերի է; Այսպես, Ճոճկան գյուղից սկսվում է և սահմանին զուգահեռ դեպի արևմուտք է ձգվում Ճոճկան-Վերին Ախթալա-Շամլուղ ճանապարհը, որը չի շարունակվում դեպի արևելք։ Դա վնասակար է թե տնտեսական, թե ռազմավարական տեսանկյունից, քանի որ կապը խզվում է հարևան Ստեփանավանի շրջանի հետ; Համաձայն «ՀՀ տարաբնակեցման գլխավոր նախագծի» նախատեսվում է Շամլուղ գյուղից ճանապարհը շարունակել մինչև Պրիվոլնոյե բնակավայրը և այդ ճանապարհից ճյուղավորել մեկ այլն` դեպի Ջիլիզան: Նախատեսվում է նաև Ալավերդին բարեկարգ ճանապարհներով միացնել Պրիվոլնոյեինը և Շամլուղը։

Երկաթուղային տրանսպորտում որևէ փոփոխություն լինել չի կարող։ Քանի որ այն կառուցված է 110 տարի առաջ, կարիք ունի հիմնանորոգման։ Դա, փաստորեն, միակ երկաթուղին է, որ Հայաստանը կապում է արտաքին աշխարհի հետ։

Հնարավոր է մեկ ոչ մեծ օդանավակայանի կառուցում Օձուն գյուղից հարավ ընկած տարածքում։ Տեղանքն այդտեղ բարենպաստ է օդանավակայանի կառուցման համար։ Դա դրական ազդեցություն կունենար տրանսպորտային համակարգի աշխատանքի համար: Օդանավակայանը կնպաստեր այդ շրջանի տնտեսության և զբոսաշրջության զարգազման գործին։ Ռազմավարական տեսանկյունից օդանավակայանը երկրի պաշտպանության համար մեծ դեր կխաղար։

 

8.3. Ներքին տրանսպորտ

 

Ալավերդի համայնքը բաղկացած է մի քանի բնակավայրերի համախմբումից, այն է . Սանահին կայարան, Ալավերդի, Լենռուդնիկ (Մադան), Կացոցք, Սարահարթ, Սանահին և Ակներ։ Այս բնակավայրերը միմյանցից հեռու են և հորիզոնական, և ուղղաձիգ ուղղությամբ։ Այսպես, Դեբեդ գետի հոսանքով ձգվող քաղաքի գլխավոր փողոցը, որն համընկնում է Մ-6 միջպետական նշանակության Վանաձոր-Ալավերդի-Վրաստանի սահման ճանապարհի հետ, ունի 9,5կմ երկարություն։ Ըստ բարձրության, բնակավայրերի նիշերի տարբերությունը հասնում է մինչև 250մ։ Բնական է, որ այսպիսի ցրված բնակավայրեր սպասարկելու համար տրանսպորտի մեծ աշխատանք է պահանջվում։ Այս տեսակետից, ամենավատթար վիճակում է գտնվում Ակներ բնակավայրը, որը տեղակայված է գետի աջ ափին, մոտ 250մ բարձրությամբ մի հարթավայրի վրա, և որտեղից Կացոցք իջնելու համար պետք է հաղթահարել 12,8կմ տարածություն, մինչդեռ, ուղիղ գծով այդ բնակավայրերի հեռավորությունը կազմում է 1կմ։ Նույնն էլ կարելի է փաստել Մադանի նկատմամբ։

Եթե Սարահարթ, Սանահին և Ակներ բնակավայրերը տեղադրված են հարթավայրերի վրա և նրանց համար ներքին տրանսպորտային կապերի խնդիր չկա, ապա մնացածները տեղադրված են թեք լանջերի վրա և կան տեղեր, որոնք մոտեցման ճանապարհներ չունեն։ Այս բացը լրացնելու համար գլխավոր հատակագծում նախատեսված են հետևյալ միջոցառումները.

●  Կացոցքի հյուսիսային մասից տարված է մի ճանապարհ, որը, շրջանցելով Կացոցքը, անցնում է Ալավերդիի հյուսիսային մասով և միանում Ակորի տանող ճանապարհին։ Նոր ճանապարհը, որը կարելի է կառուցել IV կարգի նորմի համապատասխան, կկատարի երկու հիմնական դեր՝ կշրջանցի բնակավայրեր և մոտեցման ճանապարհ կհանդիսանա լանջերի բարձրադիր մասերին կառուցված տների համար։ Ծրագծի երկարությունը կազմում է 7,8կմ,

●  Սանահին բնակավայրի հարթավայրից ՝ դեպի Դեբեդ ուղղված զառիթափ լանջին զուգահեռ տանել մի ճանապարհ, որը կշրջանցի Սանահին բնակավայրը, և Ակներ չհասած, կանցնի 480 մ երկարությամբ թունելով և 210մ թռիչքով ուղեկամուրջով և կհասնի մինչև Ակների կենտրոն։ Այս ճանապարհը գոյություն ունեցողից կարճ է 1,4կմ-ով և ունի հիանալի ցուցանիշներ, քանի որ գոյություն ունեցողն այդ հատվածում անչափ ոլորապտույտ է և անհարմարավետ,

●  Ակներ չհասած, նախատեսվում է մի ճանապարհ, որը ուղիղ իջնում է Դեբեդի գետահովիտ։ Ծրագծի երկարությունը 2,5կմ է։ Դա նշանակում է, որ Ակներից գետահովիտ ճանապարհը կկարճանա 12,8-2,5=10.3կմ-ով։

Այսպիսով, վերը թվարկած միջոցառումների շնորհիվ, անհամեմատ կբարելավվի Ալավերդի համայնքի տրանսպորտային ուրվագիծը (տես գծ. 6 և 7)։ Տրանսպորտի անհարկի վազքը կվերանա, համայնքը կունենա շրջանցիկ ճանապարհներ գետի երկու ափերով։

Նախագծով նաև մի ճանապարհ է նախատեսվում, որը կմիացնի Կացոցքը «Աթոռ» կոչվող սարահարթի հետ։ Այդ սարահարթում կարելի է ստեղծել տուրիստական հիանալի համալիր, քանի որ այն իրենից ներկայացնում է մի ցամաքալեզու՝ շրջապատված բարձր զառիթափով։

2006 թ. կատարած հաշվառման համաձայն, քաղաքի միայն կենտրոնական մասում և Մ-6 մայրուղով է, որ տրանսպորտի երթևեկությունը աշխույժ է, մյուս փողոցներով ինտենսիվությունը մեկ ժամում չի գերազանցում 20-25 ավտոմոբիլ։ Ամենաբարձր ինտենսիվություն գրանցվել է քաղաքի կենտրոնում, 252 ավտ/ժամ։ Համենայնդեպս, փողոցի ծանրաբեռնվածությունն այդ հատվածում չի գերազանցում 0,2-ը։ Հետագայում, շրջանցիկ ճանապարհները կառուցելու դեպքում, քաղաքի կենտրոնը առանձնապես չի ծանրաբեռնվի։

Այսօրվա դրությամբ, համաքաղաքային փողոցների գումարային երկարությունը կազմում է 27,2 կմ։ Հեռանկարում այդ ցուցանիշը կհասնի 40,1 կմ-ի: Այսօր համայնքի համաքաղաքային փողոցների տեսակարար երկարությունը կազմում է 6.14 կմ/կմ², իսկ հեռանկարում նախատեսվում է 9.56 կմ/կմ²։

Դեբեդ գետի ձախ ափի զառիթափ ժայռերի ստորոտում կա մի պատմական նեղլիկ ճանապարհ, որը վաղուց անտերության է մատնված և հիմա անանցանելի է։ Ճանապարհն ունի մոտ 5 կմ երկարություն և վերականգնումից հետո կարելի է օգտագործել որպես տուրիստական ուղի, ձիերով կամ սայլերով շրջագայելու համար։ Ճանապարհից մի հիանալի տեսարան է բացվում դեպի Դեբեդի կիրճը և այդտեղով անցնելը պետք է որ մեծ գեղագիտական տպավորություն ստեղծի։

Սանահին կայարանում, քաղաքի արևմտյան մասում, Սանահին գետի վրա, որը Դեբեդի վտակն է, Մ-6 ճանապարհի վրա կառուցված է մի կամուրջ, որը տրանսպորտի շարժման համար չափազանց անհարմարավետ է և վտանգավոր, քանի որ կամրջի վերջին ճանապարհն ուղիղ անկյան տակ թեքվում է աջ։ Նախատեսվում է այդ կամուրջն ուղղել։

Ալավերդիում գործում է մեկ ճոպանուղի, որը Դեբեդի ձախ ցածրադիր ափը միացնում է բարձրադիր ափին, Սարահարթ բնակավայրին։ Հաշվված րոպեների ընթացքում ուղևորը հասնում է Սարահարթ։ Ճանապարհով այդ տարածությունը կազմում է 5,2 կմ։ Նախատեսվում է նաև երկու նոր ճոպանուղու կառուցում, որոնք հնարավորություն կտան Սանահին և Ակներ բնակավայրերի բնակիչներին անմիջապես իջնել Դեբեդի կիրճ։

Կացոցքը գետի աջ ափին կապելու համար նախատեսվում է նոր կամուրջի շինարարություն։

Քաղաքում գործում է մեկ ավտոբուսի և մեկ երթուղային միկրոավտոբուսի ուղերթ, որոնք քաղաքի կենտրոնը կապում են Սարահարթի և Սանահինի հետ։ Հետագայում կարելի է ուղերթը զարգացնել Ակներ, Կացոցք ուղղությամբ, որը հնարավորություն կստեղծի կազմակերպել հասարակական տրանսպորտի օղակաձև երթուղի։

 

8.4. Ալավերդի համայնքի ինժեներական պաշտպանության խնդիրները

 

Ալավերդի համայնքը տեղավորված է Դեբեդ գետի միջին հոսանքում։

Բնակավայրի տեղանքը մի կիրճ է, որը ձևավորվել է հյուսիսից՝ Սոմեխեթիի և հարավից՝ Գուգարաց լեռնաշղթաների միջև։ Խորհրդանշական է, որ քաղաքն ընկած է Լալվար և Չաթին լեռնաշղթաները միացնող երևակայական գծի վրա։ Լալվարն ունի 2543մ, իսկ Չաթինը՝ 2244մ բարձրություն, հաշված ծովի մակարդակից։ Լալվարը՝ Սոմեխեթիի լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթն է , իսկ Չաթինը՝ Գուգարացի։

Շնորհիվ իր տեղադրության, համայնքի տարածքով են անցնում Դեբեդ գետի մի քանի վտակներ, թե աջակողմյան, և թե ձախակողմյան։

Աջակողմյան վտակները ողողումների առումով այնքան վտանգավոր չեն, որքան ձախակողմյանները։ Պատճառն այն է, որ Դեբեդի ձախակողմյան ափն ունի բարձրավանդակի տեսք, գետից մոտ 200 մ բարձրությամբ, ուր տեղադրված են Սարահարթ, Սանահին և Ակներ բնակավայրերը, իսկ վտակները հոսում են բնակավայրերը բաժանող խորը հուներով և ողողման որևէ վտանգ չեն ներկայացնում։

Այլ է վիճակը Դեբեդի ձախ ափում։ Այստեղ բնակավայրերը «ծվարած» են վտակների գետաբերանում և բացարձակորեն պաշտպանված չեն հեղեղումներից։

Ինչպես նշվում է «Հայինժնախագիծ» ինստիտուտի 1989 թ. հաշվետվությունում, Ալավերդի համայնքի սահմաններում ամենամեծ հեղեղումները պատահել են 1931, 1941, 1947, 1951, 1959, 1964, 1966, 1968, 1970 և 1974 թվականներին։

Հիշարժան են 1959 թ. գարնան-ամռան հեղեղումները, երբ Դեբեդ գետի ելքը քաղաքի սահմաններում հասավ մեկ վայրկյանում 700մ³, ինչն համապատասխանում է 1% գերազանցման հավանականության ելքին։ Այսինքն դա այն ելքն է, որը կարող է պատահել հարյուր տարին մեկ։ Սելավն այդ տարի մեծ վնասներ հասցրեց համայնքին, քանդեց 400մ երկարությամբ ափամերձ հենապատեր, ՀէԿ-ի շենքը, մեկ կամուրջ։

Այսպես, 1965 թ. հունիսի 4-ին տեղատարափ անձրևից Շնաձորի հունով ելքը կազմեց 55մ³/վրկ, որը քանդեց տաս տուն, 1կմ երկարությամբ ասֆալտի ծածկ, երկու դպրոց և վնասի չափը գնահատվեց 800 հազար ռուբլի։

1970 թ. հեղեղը Ալավերդի համայնքին պատճառեց ավելի քան երկու միլիոն ռուբլու վնաս։

Ուշագրավ է, որ չնայած մի քանի տարի հաճախությամբ կրկնվող հեղեղումների, ներկայումս ոչ մի պաշտպանական միջոցառումներ չեն կիրառվում, իսկ ինչը որ այժմ կա, ինչպես օրինակ Դեբեդ գետի ափամերձ հենապատերը, մնացել են հնուց։

Հեղեղումների դեմ պայքարելու ամենաարդյունավետ միջոցառումը ջրհավաք ավազանների ծառատնկումն է։ Ծառատնկումը կրկնակի բարերար արդյունք է տալիս։ Այսինքն հիդրոլոգիական հաշվարկները ցույց են տալիս, որ անտառի առկայության պարագայում ջրի ելքը պակասում է 20-30%-ով։ Մյուս կողմից, սելավի հոսքում պակասում է քարն և բնահողի պարունակությունը, այսինքն պակասում է սելավայնությունը։ Հայտնի է, որ սելավների դեպքում հիմնական վնասը հասցնում է սելավի կոշտ զանգվածը, ուստի և ծառատնկումը շատ բարենպաստ ազդեցություն է թողնում սելավները մեղմելու պարագայում։

 

Շնաձոր վտակի վրա կառուցված թափանցիկ բարաժ (ստորին բյեֆ)

 

Շնաձոր վտակի վրա կառուցված թափանցիկ բարաժ (վերին բյեֆ)

 

Մյուս միջոցառումը սելավի կոշտ զանգվածի՝ դեպի բնակավայր հասնելը կասեցնելն է։ Դեռևս խորհրդային տարիներին Շնաձոր վտակի վերին հոսանքում կառուցվել էր թափանցիկ բարաժ, որի նպատակը կոշտ բերվածքների «որսալն» էր։ Հետագայում, 1970 թ. հեղեղների ժամանակ այդ բարաժը կործանվեց։ Համենայնդեպս, քաղաքի տարածքով հոսող բոլոր վտակների վերին հոսանքներում պետք է կառուցել մի քանի բարաժներ, որպեսզի կասեցնել կոշտ նյութերի հոսքը դեպի բնակավայր։

Հաջորդ միջոցառումը՝ քաղաքաշինական է։ Բանն այն է, որ բնակավայրը կառուցապատվում է առանց հաշվի առնելու սելավի հնարավորությունը։ Այսպես օրինակ, Շնաձոր վտակը համատեղված է Խուդյակովի անվան փողոցով, որի պատճառով էլ տեղատարափ անձրևների ժամանակ սելավն անցնելու է փողոցով։ Ներկայացված ուրվագծում ցուցադրված է Ալավերդի համայնքի տարածքով հոսող վտակների հուները և բարաժների կառուցման տեղերը։

Դեբեդ գետի աջ ափը խիստ զառիթափ է և քարաթափության մեծ վտանգ կա ։

Վերականգնելով զառիթափի ստորոտի տուրիստական ճանապարհը, կարելի է լանջի կողմից քարերը որսացող պատեր կառուցել և պաշտպանել ինչպես ճանապարհը, այնպես էլ դրանից ներքև գտնվող գետահովիտը։

 

9. ՀԱԿԱՍՈՂԱՆՔԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱԿԱԷՐՈԶԻՈՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԱՌԱՋԱՐԿՆԵՐ

 

Ուսումնասիրվող տարածքում հողերի ողողամաշման և հեղեղների դեմ պայքարի մեթոդները պետք է լինեն համալիր և կանոնակարգված՝ տնտեսական - կազմակերպչական, ագրոտեխնիկական, անտառավերականգնողական և հիդրոտեխնիկական և այլն։

Առաջին հերթին պետք է խիստ ողողամաշված տարածքներում արգելել անասուններ արածեցնելը, ձեռնարկել նույն տարածքների բուսածածկի վերականգնման միջոցառումներ։

Անտառատնկման աշխատանքները նպատակահարմար է իրականացնել Լալվար և Դեբեդ գետերի մերձհունային տարածքներում և ոչ խիստ թեքության լանջերին։

Ալավերդի քաղաքը և նրա մերձակա բնակավայրերը անձրևահոսքերի և հեղեղների վնասակար ազդեցությունից պաշտպանելու համար իրականացված են մի շարք միջոցառումներ՝ Ալավերդի քաղաքի տարածքում Դեբեդ գետի հունի վրա կառուցված են ափապաշտպանիչ բետոնե հենապատեր։ Լալվար գետի հունը հենապատերի և ե/բ ստորաշարքերի միջոցով կառուցված են հեղեղատարներ, պղանձաձուլական գործարանի տարածքում մի քանի ձորակներում կառուցված է բարաժային ամբարտակների համակարգ, այդ թվում նաև Կացոցկ ձորակում։ Հենապատերի միջոցով հեղեղատարներ են կառուցված Կաճաճկուտ և Աքորի գետերի գետաբերաններում, իսկ Սանահին գետի գետաբերանին՝ բարաժային ամբարտակների համակարգ։

 

10. ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԻՐԱՎԻՃԱԿՆԵՐԻ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՆԺԵՆԵՐԱՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

 

10.1. Ներածություն

 

Քաղաքի տարածքի ինժեներաերկրաբանական նախապատրաստումը, տարերային և տեխանծին վտանգավոր երևույթներից պաշտպանությունը, ինչպես նաև քաղաքացիական պաշտպանության ինժեներատեխնիկական միջոցառումների իրականացումը նպատակաուղղված են բնակավայրի տարածքում անվտանգ, բարենպաստ, կայուն կենսամիջավայրի ձևավորման ապահովմանը:

Քաղաքացիական պաշտպանության կարևորագույն միջոցառումներից է բնակչության պատսպարումը ապաստարաններում: Գլխավոր հատակագծում ներկայացված ապաստարանների անհարժեշտ ծավալները պետք է հաշվի առնել և դրանք պահել պատրաստ վիճակում, օգտագործելով առաջին իսկ անհրաժեշտության դեպքում:

Քաղաքի գլխավոր հատակագծում քաղաքացիական պաշտպանության հարցերին լուծումներ տալու համար հիմք են հանդիսացել «Քաղաքացիական պաշտպանության ինժեներատեխնիակակն միջոցառումների նախագծման» ВСН ГО -38-82, ВСН ГО -38-83 Гражданстрой, հրահանգները և այլ նորմատիվային փաստաթղթերը:

 

10.2. Ընդհանուր բնութագիրը

 

Ալավերդի քաղաքը գտնվում է Երևանից 167 կմ հեռավորության վրա, Դեբեդ գետի նեղ կիրճի ձախ զառիթափ լանջերի և աջափնյա Սանահինի սարալանջի վրա:

19-րդ դարի վերջերին այստեղ է կառուցվել Հայաստանի արդյունաբերության առաջնեկը «Մանես» պղնձաձուլական գործարանը, որը հանդիսացել է մետալուրգիայի ամենահզոր գործարանը և տվել է Ռուսաստանում արտադրվող պղնձի 25%-ը: Ալավերդի քաղաքի միջով են անցնում միջպետական երկաթուղային և ավտոճանապարհները:

Ալավերդում կան բազմաթիվ հասարակական, արտադրական ու վարչական շենքեր: Ներկայումս գործում են միջնակարգ և երաժշտական դպրոցներ, ակումբներ իրենց գրադարաններով, կինոթատրոն, մշակույթի պալատ, պոլիկլինիկա, հիվանդանոց:

 

10.3. Տարերային վտանգավոր երևույթները

 

Դեբեդ գետի ձախ ափը, որի վրա տեղակայված է Ալավերդի քաղաքի հին թաղամասը, բնական հսկա սանդուղք է հիշեցնում, որի առաջին ստորին աստիճանը ծովի մակերևույթից 750 մ բարձրության վրա է, իսկ վերջինը` լեռան 1400 մետր բարձրության վրա: Այդպիսի տեղագրությունը զգալի տարբերություն է ստեղծում քաղաքի «ցածրադիր» և «լեռնային» մասերի կլիմայական պայմաններում: Այստեղ լանջի թեքությունը հասնում է 35⁰-ի: Քաղաքի գեոմորֆոլոգիական բնութագրով են պայմանավորված տարերային վտանգավոր երևույթները, որոնք ներակայացվում են լանջերի ինտենսիվ մակերեսային ողողումներով, քարաթափերով, թույլ հողածածկի մակերեսային գրավիտացիոն տեղաշարժերով (դեֆլուկցիա):

Ալավերդի քաղաքին սպառնում են նաև սելավային երևույթները, հատկապես Դեբեդ գետի սեզոնային հորդացման փուլում:

Դեբեդը համարվում է Հայաստանի ամենաջրառատ գետը, հիմնականում սնվում է ձնահալքի և անձրևների ջրերով (55%), ինչպես նաև ստորգետնյա սնուցմամբ (45%): Գետի հոսքի մեծացումը սեզոնային է: Գարնանային հորդացումը սկսվում է ապրիլին, առավելագույնը հասնում է մայիսին և վերջանում է հունիսին: Գարնանային առավելագույն ծախսերը գերազանցում են ձմեռային նվազագույնը 100 և ավելի անգամ և երբեմն վերջանում են աղետալի հետևանքներով:

Սելավների սկսման ժամանակ Դեբեդի ջրերի մակարդակը կտրուկ բարձրանում է և գետը դուրս գալով իր հունից խորտակում է տներ, ողողում երկաթգծի և ավտոճանապարհի պաստառները: Այսպիսի դեպքեր են եղել 1941, 1959 և 1970 թվականներին:

Քաղաքի սելավավտանգ գոտում տեղակայված բնակչության թիվը կազմում է մոտ 2600 մարդ:

 

10.4. Տեխնածին վտանգավոր երևույթները

 

Ալավերդի քաղաքում գործում է «Արմենիան կոպը» քիմիական վտանգավոր ձեռնարկությունը:

- Քաղաքում տեխնածին արտակարգ իրավիճակների օջախներ են համարվում՝

- կոմունալ և կենցաղային գազատարները,

- քաղաքի խմելու ջրագծերը, էներգամատակարարման և կոյուղագծերը,

- կամուրջները,

- ճոպանուղին:

Տեխնածին արտակարգ իրավիճակներից խուսափելու համար անհարժեշտ է՝

- ապահովել երկաթուղով թունավոր, հրդեհապայթունավտանգ նյութերի տեղափոխման անվտանգությունը,

- կորզել պղնձի արտադրության ընթացքում առաջացած ծծմբային գազերը և քաղաքի մթնոլորտում ապահովել դրանց սահմանային թույլատրելի քանակները:

- քաղաքի համար կառուցել կենցաղային, կեղտաջրերի կենսաբանական մաքրման կայան և ապահովել դրա արդյունավետ աշխատանքը.

- ապահովել քաղաքի կոմունալ, կենցաղային գազատարների, խմելու ջրագծերի կոյուղագծերի, էներգամատակարարման գծերի, ճոպանուղու, ճանապարհների անխափան աշխատանքը՝ ժամանակին կատարելով դրանց պլանային նախազգուշական վերանորոգման պրոֆիլակտիկ աշխատանքները.

- բենզա-գազալիցքավորման կայանները տեղակայել գոյություն ունեցող նորմերի համաձայն.

- արտակարգ իրավիճակներում քաղաքի բնակչության նվազագույն կարիքները բավարարելու նպատակով ստեղծել խմելու ջրի պահուստային պաշարներ.

- կատարելագործել բնակչության պաշտպանության ապաստարանները, նախատեսել նորերը.

- բարձրացնել էլեկտրաէներգետիկ համակարգերի հուսալիությունը՝ բացառելով բնակչության էլեկտրամատակարարման երկարատև անջատումները.

- բնակարանների գազով տաքացման համար օգտագործել վառարաններ, որոնք ունեն գազի յուրաքանչյուր արգասիքների երաշխավորված հեռացման հնարավորություն:

 

10.5. Նախագծի հիմնական դրույթները

 

Քաղաքի բնակչության թվաքանակը՝ 16,2 հազար մարդ:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ քաղաքը գտնվում է բարձր սեյսմիկ ռիսկի գոտում, նախատեսվում են վտանգավոր օբյեկտների, բնակելի շենքերի և բնակչության կենսապահովման օբյեկտների պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումներ:

- արտակարգ իրավիճակները քաղաքի տարածքի ռացիոնալ օգտագործման և կենսագործունեության կայունության բարձրացման համար նախագծում նախատեսված է տարբեր ֆունկցիոնալ գոտիների և համայքի տրանսպորտային ցանցի մանրամասն լուծումներ:

- մայրուղիների և փողոցների նախագծային լայնությունը, կարմիր գծերում, ընդունված է նվազագույնը 12.0մ, որպեսզի շենքերի և կառույցների փլուզման դեպքում ապահովվի փրկարարական ստորաբաժանումների մոտեցումը:

- ինժեներական հաղորդակցության ուղիների նախագծման հիմքում դրված է քաղաքի կենսագործունեության հուսալի ապահովումը, ինչպես խաղաղ, այնպես էլ արտակարգ իրավիճակներում:

- ջրամատակարարման համակարգը կենտրոնացված է, համատեղված է խմելու և հակահրդեհային ծախսերը մեկ ջրատարով:

 

10.6. Ալավերդի քաղաքի ապաստարանները և հակաճառագայթային թաքստոցները

 

Աղյուսակ 1

Հ/Հ	Տեղակայման վայրը	Կարգը	Մարդկանց թիվը	Տեխնիկական վիճակը	Ծանո- թություն
1	Պղնձի գործարան ԱԿ-700	II	700	պատրաստ է
2	Սայաթ-Նովա 2 / 6	II	450	պատրաստ չէ
3	Սայաթ-Նովա 2 / 12	II	500	պատրաստ չէ
4	Սայաթ-Նովա 2 / 8	II	500	պատրաստ չէ
5	Սայաթ-Նովա 2 / 9	II	600	պատրաստ չէ
6	Սայաթ-Նովա 2 / ե	II	500	պատրաստ չէ

 

10.7. Քաղաքի բնակչության պատսպարումը

 

Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պատսպարումը պետք է իրականացվի հետևյալ պաշտպանական կառույցներում`

- ստորգետնյա հատուկ շինություններում` ապաստարաններում, նկուղներում, կիսանկուղներում, խորացված տարածքներում.

- բնակելի ֆոնդի տարածքներում` առաջին հարկի տարածքներ` հարմարեցված որպես ապաստարաններ:

Բնակչության պատսպարման համալիր միջոցառումներն ընդգրկում են`

- պաշտպանական կառույցների վաղօրոք կառուցումը.

- պաշտպանական կառույցների պահպանումը պատրաստի վիճակում.

- պաշտպանական կառույցների նպատակային օգտագործման կազմակերպումը.

- արագ կառուցվող ապաստարանների շինարարության կազմակերպումն ու ապահովումը պատերազմի սպառնալիքի ժամանակ:

Արտակարգ իրավիճակներում քաղաքի կենսագործունեությունն ապահովող ձեռնարկությունների ապաստարաններում պատսպարվում են նշված ձեռնարկությունների աշխատակիցները:

Նկուղային և այլ խորացված տարածքներում, պատսպարման նպատակով նախատեսված շենքերի և շինությունների առաջին հարկերում, պարզագույն թաքստոցներում պատսպարվում է մնացած բնակչությունը:

 

10.8. Բնակչությանն ապաստարաններով ապահովման հաշվարկ

 

Աղյուսակ 2

N	Բնակչության խմբեր	Ներկա ժամանակահատվածում		Հաշվարկային ժամկետում
		Թվաքանակը (հազ. մարդ)	Ենթակա են պատսպարման (հազ. մարդ)	Թվաքանակը (հազ. մարդ)	Ենթակա են պատսպարման (հազ. մարդ)
1	2	3	4	5	6
1.	Աշխատավայրում գտնվող բնակիչներ	6,2	5,1	8,7	7,2
2.	Տանը գտնվող չաշխատող բնակիչներ	4,3	3,9	6,1	5,9
3.	Ուսման վայրում գտնվող ուսանողներ, դպրոցականներ, նախադպրոցական երեխաներ	2,7	2,5	4,0	3,8
4.	Տնային պայմաններում գտնվող ուսանողներ, դպրոցականներ, նախադպրոցական երեխաներ	3,0	2,9	5,2	5,1
Ընդամենը		16,2	14,4	24,0	22,0

 

10.9. Ապաստարանների մակերեսների հաշվարկ` ըստ խմբերի

 

Աղյուսակ 3

N	Բնակչության խմբեր	Ներկա ժամանակահատվածում		Հաշվարկային ժամկետում
		Բնակչության թվաքանակը	Ապաստարանների անհրաժեշտ մակերեսը, մ2	Բնակչության թվաքանակը	Ապաստարանների անհրաժեշտ մակերեսը, մ2
1	2	3	4	5	6
1.	Նախադպրոցական տարիքի երեխաներ` իրենց խնամակալների հետ	4200	5040	7800	9360
2.	Քաղաքի մնացած բնակչությունը	12000	9000	16200	12150
Ընդամենը		16200	14040	24000	21510

 

Ծանոթագրություն`

Անհրաժեշտ ծավալով ապաստարանների ընդհանուր մակերեսը հաշվարկվել է գործող նորմերի համաձայն: Նախատեսվող մակերեսների չափերում, հաշվի են առնվել նաև սանիտարական, պահեստային և այլնի համար նախատեսվող անհրաժեշտ օժանդակ մակերեսները:

 

10.10. Բնակչության իրազեկումը և տեղեկացումը

 

Պաշտպանական կառույցներում բնակչության պատսպարումը տեղի է ունենում քաղաքացիական պաշտպանության ազդանշաններով`

- շչակի ընդհատ հնչեցման դեպքում («Օդային տագնապ» ազդանշան) բնակչությունն անմիջապես պատսպարվում է պաշտպանական կառույցներում.

- շչակի անըդհատ հնչեցման դեպքում («Ուշադրություն բոլորին» ազդանշան) բնակչությունը պարտավոր է միացնել հեռուստացույցները և ռադիոընդունիչները, որոնցով փրկարարական պետական մարմինների կողմից տրվում են հաղորդագրություններ տեղանքի քիմիական կամ ճառագայթային վարակի սպառնալիքի կամ դրանց առաջացման և բնակչության գործողությունների մասին ու գործում` համաձայն այդ հաղորդագրությունների:

Ստանալով համապատասխան ազդանշան` պաշտպանական կառույցներն սպասարկող խմբերի և օղակների անձնակազմերը բերվում են պատրաստականության և ժամանելով իրենց աշխատատեղերը, պաշտպանական կառույցները պատրաստում են պատսպարվողների ընդունման համար: Պետական կառավարման տարածքային, տեղական ինքնակառավարման մարմիններն արտակարգ իրավիճակների և քաղաքացիական պաշտպանության մարմինների հետ համատեղ կազմակերպում են բնակչության պատսպարման համալիր միջոցառումներ:

Պաշտպանական կառույցներում բնակչության պատսպարումն իրականացվում է նախապես մշակված և հաստատված պլանների համաձայն:

Աշխատանքային հերթափոխի աշխատողներն ու ծառայողներն օբյեկտների համապատասխան պաշտոնատար անձանց ղեկավարությամբ զբաղեցնում են պաշտպանական կառույցները` համաձայն օբյեկտի արտակարգ իրավիճակների և քաղաքացիական պաշտպանության պետի կողմից նախապես մշակված պլանների, իսկ անհատական բնակարաններում ապրողները՝ իրենց հարմարեցված նկուղները և այլ շինությունները:

 

10.11. Բնակչության տարահանումը

 

Քաղաքի վրա հակառակորդի անմիջական հարձակման դեպքում բնակչության լրիվ տարահանում չի պլանավորվում: Բնակչության հրատապ վերաբնակեցումը քաղաքի առանձին տարածքներից հնարավոր է հակառակորդի կողմից հարձակման ժամանակակից միջոցների օգտագործման դեպքում, որի ընթացքում կարող են առաջանալ քիմիական, ճառագայթային, մանրէաբանական վարակի օջախներ:

Տարերային աղետներից բնակչության համար առավել մեծ վտանգ են ներկայացնում երկրաշարժերը, որոնց դեպքում որպես պաշտպանության հիմնական ձև հանդիսանում է բնակչության տարահանումը անվտանգ վայրեր:

Աղետից հետո իրականացվում է այն շենքերի բնակիչների տարահանումը, որոնցում բնակվել հնարավոր չէ:

Տեխնածին աղետների դեպքում պաշտպանական հիմնական ձևը բոլոր միջոցներով բնակչության դուրս բերումն է, տարահանումը վարակման օջախից քամու հակառակ ուղղությամբ:

Ներկայումս Ալավերդի քաղաքի բնակչության տարահանման պլանը մշակման ընթացքի մեջ է և վերջնական որոշված չեն տարահանման ուղիներն ու բնակավայրերը, որոնք քաղաքից պետք է ունենան առնվազն 20 կմ հեռավորություն: Հարցի լուծման համար պետք է հաշվի առնվեն տարահանման հետևյալ ձևերն ու միջոցները`

- քաղաքի բնակչությունը կարող է տարահանվել հետիոտն շարասյուներով կամ տրանսպորտային միջոցներով` ավտոշարասյուներով.

- առանձին դեպքերում տարահանման համար, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով, կարող են տրամադրվել նաև օդային տրանսպորտային միջոցներ:

 

10.12. Արտակարգ իրավիճակների դեպքում քաղաքի կառավարման կազմակերպումը

 

Աղետի սպառնալիքի կամ առաջացման վտանգի դեպքում կառավարումն իրականացվում է քաղաքի կառավարման կետից (քաղաքապետի աշխատասենյակ) և Լոռու մարզային փրկարարական վարչությունից:

Օպերատիվ խումբը ժ+45 րոպեի ընթացքում զբաղեցնում է հիմնական կառավարման կետը և ժ+60 րոպեի ընթացքում կազմակերպում է շուրջօրյա հերթապահություն:

Մարզային փրկարարական վարչության անձնակազմը ժ+45 րոպեի ընթացքում ժամանում է և ժ+60 րոպեի ընթացքում կազմակերպում է շուրջօրյա հերթապահություն և անահրաժեշտ փրկարարական աշխատանքեր:

Աղետի սպառնալիքի կամ առաջացման դեպքում կառավարումը կազմակերպվում է Լոռու մարզպետի կողմից և իրականացվում է կառավարման հիմնական կետից: Անհրաժեշտաժեշտության դեպքում կառավարումն իրականացվում է պահեստային կամ շարժական կառավարման կետերից:

Անհատական պաշտպանության միջոցների (ԱՊՄ) պահանջվող քանակի հաշվարկ` ըստ տարիքային խմբերի:

 

Աղյուսակ 5

Հ/Հ	Բնակչության թվաքանակը` ըստ տարիքային խմբերի	Ընդամենը (մարդ)	Պահանջվող ԱՊՄ-ի քանակը (հատ) և մակնիշը
			Քանակը գումարած 10% պահուստ	Մակնիշը
1.	0-2 տարեկան	720	792	Մ.Հ
2.	3-14 տարեկան	3580	3938	թկ-5 թկ-7 (մանկական)
3.	15-18 տարեկան և ավելի	11900	13090	թկ-5, թկ-7
	Ընդամենը	16200	17820

 

Ծանոթագրություն`

Բնակչությանը ԱՊՄ բաշխումը, համաձայն ՀՀ կառավարության 25.10.2000 թ. թիվ 679 որոշման` իրականացվում է երկրորդ հերթին: Բաշխումն իրականացվում է ՀՀ կառավարության որոշմամբ, իսկ կազմակերպություններում` տվյալ կազմակերպության ղեկավարի որոշմամբ:

 

10.13. Բնակչության պաշտպանության միջոցառումները

 

Բնակչության պաշտպանության միջոցառումների մեջ մտնում են՝

1. Ինժեներական ապահովումը, որի նպատակն է պայմաններ ստեղծել քաղաք մուտք գործելու, փրկարարական և այլ անհետաձգելի աշխատանքների, դրանց հաջող իրականացման, ինչպես նաև աղետի գոտուց բնակչության տարահանման կազմակերպումը:

2. Բժշկական ապահովումը, որի նպատակն է պայմաններ ստեղծել բժշկական օգնություն ցուցաբերելու տուժածներին՝ գործին ընդգրկելով ինչպես տեղական, այնպես էլ այդ աշխատանքների մեջ ներգրավվող այլ մարզերից ժամանող ուժերը:

3. Հասարակական անվտանգության և հակահրդեհային ապահովումը, որի նպատակն է ապահովել մարզի բնակչության անվտանգությունը, ունեցվածքի պահպանությունը և հակահրդեհային անվտանգությունը:

4. Նյութատեխնիկական միջոցների և սննդամթերքի ապահովումը, որի նպատակն է քաղաքի տուժած բնակչության և փրկարարական ուժերի կենսաապահովման համար կազմակերպել սննդի և առաջին անհրաժեշտության միջոցների ժամանակին տեղափոխումը և բաշխումը:

5. Տրանսպորտային ապահովումը, որի նպատակն է աղետի գոտի տեղափոխել փրկարարական կազմավորումներ, ինչպես նաև փոքրածավալ տեխնիկական միջոցներ և տարահանել բնակչությանը:

6. Տեղեկատվության ապահովումը, որի նպատակն է հստակ մեկնաբանել արտակարգ իրավիճակների հետևանքները, ապահովել լրատվության օբյեկտիվությունը և պրոֆեսիոնալ պատշաճ մակարդակը:

 

10.14. Ցանկ

 

Քաղաքացիական պաշտպանության ինժեներատեխնիկական միջոցառումների մշակման համար օգտագործված նորմատիվային փաստաթղթեր

 

- Արտակարգ իրավիճակներում բնակչության պաշտպանության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենք, 02.12.1998 թ.

- Քաղաքացիական պաշտպանության մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենք, 05.03.2002 թ.

- «Վտանգավոր տարածքից բնակչության տարահանման կարգը» հաստատված ՀՀ կառավարության առ 13.12.1999 թ. թիվ 746 որոշումով.

- «Բնակչության պատսպարման կարգը» հաստատված ՀՀ կառավարության կողմից առ 28.09.2000 թ. թիվ 592 որոշումով.

- «Բնակչությանն անհատական պաշտպանության միջոցներով ապահովելու կարգը» հաստատված ՀՀ կառավարության առ 25.10.2000 թ. թիվ 679 որոշումով.

- «ՀՀ տարածքում արտակարգ իրավիճակների առաջացման մասին տեղեկատվության ստացման և ազդարարման կարգը» հաստատված ՀՀ կառավարության առ 16.10.2003 թ. թիվ 1304-Ն որոշումով.

- СНиП II-II-77 Нормы проектирования Защитные сооружения гражданской обороны.

- Руководство по составлению раздела инженерно-технических мероприятий гражданской обороны в проектах генеральных планов городов, проектах планировки и застройки городов и населенных пунктов, 1985г.

- ВСН ГО 38-82, ВСН ГО 38-83 Гражданстрой.

 

11. ԻՆԺԵՆԵՐԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐ

 

11.1. Ջրամատակարարում և կոյուղացում

 

11.1.1. Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման և կոյուղու տեխնիկական վիճակի ուսումնասիրություն, վերլուծություն և եզրակացություններ

 

I . Ջրամատակարարում

 

Ներկայումս քաղաքի բնակչության թիվը կազմում է 16200 մարդ։

 

Ալավերդի քաղաքի խմելու-տնտեսական և արդյունաբերական կարիքների համար ջրամատակարարումը իրականացվում է Լոռի Բերդի թվով 22 կապտաժային կառուցվածքներից, որոնց ընդհանուր հզորությունը կազմում է 180-220լ/վրկ։

Քաղաքում ջրասպառողներ են հանդիսանում՝ բնակչությունը, սննդի և արդյունաբերական փոքր ու մեծ ձեռնարկությունները /Էյ-Սի-Փի ՓԲԸ, ոչ ալկոհոլային խմիչքների, հացի, պանրի, տեքստիլ գործարանները/, խոշոր ու մանր եղջրավոր անասունները թվով 716 գլուխ խոզեր՝ թվով 614 գլուխ, ձիեր՝ թվով 119 գլուխ, այծեր ու ոչխարներ՝ թվով 249 գլուխ։

Ջրամատակարարման համակարգը բազկացած է Լոռի Բերդի կապտաժներից, Լոռի Բերդ-Ալավերդի ջրատարից, օրվա կարգավորող ջրամբարներից և ջրամատակարարման ոչ լիարժեք գոտիավորված ու սեկտորիզացված ցանցից։

●  Լոռի Բերդի թվով 22 հատ մոտ 180-220լ/վրկ հզորությամբ կապտաժային կառուցվածքները գտնվում են Լոռի Բերդ գյուղի մոտ, որտեղից ինքնքհոս եղանակով ջուրը տեղափոխվում է d=700 մմ տրամագծի պողպատե ջրատարով Կարմիր Աղեգի գյուղի մոտ կառուցված մարիչ հոր և շարունակվում է d=600-500 մմ պողպատե խողովակաշարով մինչև քաղաք Ալավերդի։ Ջրատարի երկարությունը մինչև քաղաք Ալավերդի կազմում է մոտ 23կմ։

●  Ջրատարը անցնում է Ծաթեր, Կ. Աղեգի, Օձուն գյուղերի մոտակա տարածքներով և Աքորի գյուղի միջով։

●  Ջրի ախտահանումը իրականացվում է Կ. Աղեգի գյուղի մոտ կառուցված, հեղուկ քլորով աշխատող քլորակայանի միջոցով։

●  Լոռի Բերդ-Ալավերդի ջրատարը մոտենալով քաղաքին, մատակարում է՝

  - d=250 մմ, L=3,15կմ պողպատե խաղովակաշարով «Սարահարթի» 1986 թ.

  կառուցված W=2x400մ³, W=2x500մ³ ծավալով օրվա կարգավորող ջրամբարները.

  - d=200 մմ, L=0,45կմ պողպատե խաղովակաշարով Ջրավազան թաղամասի

1986 թ. կառուցված W= 2x 400մ³ և W= 1x 300 մ³ ծավալով ՕԿՋ-ները, Սանահին, Փիրուզյան Ակներ և Լենհանքեր թաղամասերում գոյություն ունեն համապատասխանաբար 2x 150մ³, 1x 300մ³, 1x400մ³ և 1x 300մ³ ծավալներով ՕԿՋ-ներ, որոնք ներկայումս չեն սնվում ջրատարից։ Լենհանքեր և Ակներ թաղամասերի ջրասպառողները օգտվում են թաղամասերում գոյություն ունեցող լոկալ աղբյուրներից։

Ակներ թաղամասի ջրամատակարարումը իրականացնելու համար ժամանակին կառուցվել է պոմպակայան, որը ներկայումս չի գործում։

Լենհանքեր թաղամասին ջրատարից ջուր տալու համար, անհրաժեշտություն կա կառուցել պոմպակայան, իսկ «Սանահին» և «Փիրազյան» թաղամասերի ՕԿՋ-ները գտնվելով վթարային վիճակում, չեն գործում։

Նշված W= 4600մ³ ընդհանուր ծավալով ՕԿՋ-ներից օգտագործվող ծավալը կազմում է 3300մ, իսկ մնացած 1300մ³ ընդհանուր ծավալով ՕԿՋ-ները չեն գործում մեծ հոսակորուստներ ունենալու պատճառով։

Ջրամատակարարման ցանցը բաղկացած է թուջե և պողպատե d=50-250մմ տրամագծի խողովակներից, որոնց ընդհանուր երկարությունը կազմում է 50կմ։

Ալավերդի քաղաքի ջրամատակարարման վերը նկարագրված համակարգի շինարարական աշխատանքները հիմնականում սկսվել են 1960-ան թվ-ից և մասնակիորեն շարունակվել մինչև 1990-ան թվ-րը, որից հետո կատարվել է շատ քիչ, այն էլ ընթացիկ նորոգման աշխատանքներ, երբ շահագործման ժամանակ ծագել է դրանց անհրաժեշտությունը։

Բնակչությանը հասնող ջրաքանակը կազմում է մոտ 40լ/վրկ, իսկ քաղաք մտնող ջրաքանակի մնացած մասը հիմնականում կորուստներ և չհաշվառվող քանակներ են։

 

11.1.2. Քաղաքի ջրամատակարարման համակարգի կառուցվածքների տեխնիկական վիճակը

 

Գոյություն ունեցող ջրամատակարարման համակարգը գտնվում է տեխնիկապես անբավարար վիճակում և կարիք ունի վերակառուցման։ Այսպես՝

●  Լոռի Բերդի թվով 22 կապտաժային կառուցվածքները, սանգոտին վերանորոգման կարիք ունեն,

●  պողպատե d=700-600մմ տրամագծի ջրատարը գտնվում է բարվոք վիճակում։ Ջրի խնայման նպատակով անհրաժեշտություն կա շրջանցել Աքորի գյուղը, որի միջով անցնում է նշված ջրատարը,

●  Կ. Աղեգի գյուղի մոտ կառուցված քլորակայանի շենքը վերանորոգված է, իսկ սարքավորումները ապագայում ենթակա են փոխման։

●  Ջրավազան թաղամասի 2x 350մ³ և 2x 400մ³ ծավալով ՕԿՋ-ների պահակատունն անհրաժեշտ է վերակառուցել,

●  Սարահարթ թաղամասի 2x 400մ³ և 2x 400մ³ 2x 500մ³ ծավալով ՕԿՋ-ների սանգոտու պահակատունը և էլ. լուսավորությունը անհրաժեշտ է վերակառուցել և վերանորոգել,

●  Սանահին թաղամասի 2x150մ³ ծավալի ՕԿՋ-ները չեն օգտագործվում վթարային վիճակում գտնվելու պատճառով,

●  Փիրուզյան թաղամասի 300մ³ ծավալով ՕԿՋ-ն չի գործում անբավարար վիճակում գտնվելու պատճառով։ Սպառողները ջուրը վերցնում են անմիջապես ջրատարից,

●  Ակներ թաղամասի 400մ³ ծավալով ՕԿՋ-ն չի գործում պոմպակայանի շարքից դուրս գալու պատճառով։ Սպառողները օգտվում են լոկալ ջրաղբյուրից,

●  Լենհանքեր թաղամասի 300մ³ ՕԿՋ-ն չի գործում ճաքերի առկայության պատճառով։ Սանգոտին վերանորոգման կարիք ունի։ Բացակայում են էլ. լուսավորությունը և պահակատունը։

Հաշվի առնելով Ալավերդի քաղաքի գրաված տարածքի գեոդեզիական նիշերը, որոնք տատանվում են 700մ-ից 1180մ, և քաղաքում առկա գործող օրվա կարգավորող ջրամբարները, որոնց նիշերը տատանվում են 800,11մ սահմաններում, պարզ կդառնա, որ գործող ՕԿՋ-ները չեն կարող ամբողջովին ընդգրկել քաղաքի տարածքը, ապահովել բոլոր սպառողներին սահմանված առավելագույն ճնշմամբ և նորմալ ջրամատակարարմամբ։

Հիմնականում դա պատճառ է հանդիսացել, որ մի շարք փողոցների տներ, նույնիսկ թաղամասեր սնվում են անմիջապես ջրատարից։

Ծանր վիճակում է գտնվում ջրամատակարարման ցանցը, որտեղ կորուստները հասնում են 75-80%։

Ցանցի 75% կարիք ունի վերակառուցման։

Այսպիսով թվարկված թերությունների պատճառով սպառողները հիմնականում ջուր են ստանում ժամանակացույցով, օրվա մեջ միջին հաշվով 6 ժամ տևողությամբ, իսկ որոշ «բարենպաստ» /անմիջապես ջրատարից սնվող/ պայմաններում գտնվող սպառողները ջուր են ստանում նույնիսկ շուրջօրյա։

Ուսումնասիրությունից հետո կարելի է միաժամանակ ասել, որ Լոռի Բերդի թվով 22 հատ կապտաժային կառույցներն իրենց սանգոտիով պետք է վերանորոգվեն, Կ. Աղեգի տարածքում գոյություն ունեցող քլորակայանում տեղադրվեն վերջին տեխնիկայի քլորատորներ, Աքորի գյուղի տարածքով անցնող ջրատարի հատվածը անհրաժեշտ է փոխել՝ շրջանցելով գյուղը։

Գոյություն ունեցող ՕԿՋ-ների վերանորոգման համար կարիք կզգացվի իրականացնել անհամեմատ փոքր ներդրումներ, իսկ նոր համապատասխան ծավալների ՕԿՋ-ների կառուցման անհրաժեշտությունը ցույց կտա ցանցի հիդրավլիկական հաշվարկների արդյունքները։

Ջրամատակարարման ցանցը գտնվում է ոչ բարվոք վիճակում, նրա փոխման, հիմնանորոգման և ընդլայնման համար հարկ կլինի կատարել մեծ ներդրումներ։

Բացի այդ անհրաժեշտ է փոխել նաև շենքերի ներքին ցանցը, ավարտին հասցնել ջրաչափերի տեղադրման սկսած գործընթացը, քաղաքում ունենալ առանձին, բավարար ոռոգման ցանց և այլն։

«Էի-Սի-Փի» ՓԲԸ արտադրական նպատակների համար տեխնիկական ջուրը վերցնում է Դեբեդ գետից։

 

II Կոյուղի

 

Ալավերդի քաղաքը կոյուղացված է մոտ 45%-ով։ Չի կոյուղացված Ակներ, Լենհանքեր, Սանահին թաղամասերը։ Մասնավոր տները, որոնք կազմում են բնակֆոնդի մոտ 30%-ը, ունեն արտաքնոց հորեր կամ կողտաջրերը հեռացվում են անմիջապես Դեբեդ գետը։

Սարահարթի կոլեկտորը՝ (L= 3.8կմ Ø500մմ), Էնգելսի թաղամասի կոլեկտորը և քաղաքի L= 4.8կմ Ø600, 500մմ պողպատե և երկաթբետոնե գլխավոր կոլեկտորը վթարային վիճակում գտնվելու պատճառով գործում են մասնակիորեն։ Կեղտաջրերը չհասնելով մաքրման կայան թափվում են Դեբեդ գետը տարբեր կետերից։

Գոյություն ունեցող կոյուղու ցանցը և կոլեկտորները կառուցված են 1950-1989 թթ. ենթացքում Ø 200-500մմ ասբոցեմենտե, կերամիկական, երկաթբետոնե, թուջե ու պողպատե խողովակներից։

Ցանցի և կոլեկտորի ընդհանուր երկարությունը կազմում է մոտ 50կմ առանց ներթաղամասային ցանցի), որը գտնվում է մաշված ու շարքից դուրս եկած վիճակում։

Ցանցի շատ հատվածներ խցանվել են և ներկայումս չեն գործում։

Քաղաքի կեղտաջրերը մաքրման համար 1979 թ-ին կառուցվել է և շահագործման է հանձնվել 16,3 հազ.մ³/օր հզորությամբ լրիվ կենսաբանական մաքրման կայան, որը դադարել է աշխատել 1991թ-ից։

Վթարված վիճակում են գտնվում ԿՄԿ-ին մոտեցնող և Սարահարթ թաղամասի գլխավոր կոլեկտորները, մաքրման կայանի ավազորսիչներից մեկը, առաջնային և երկրորդական պարզարանները, աէրոդենկի օդի զտման խողովակները, կառուցվածքների միջնապատերը, կոնտակտային ջրավազանը, քլորակայանի շենքը։ Շարքից դուրս են եկել բոլոր սարքավորումները։

Ներկայումս կեղտաջրերը առանց մաքրման հեռացվում են Դեբեդ գետը, ստեղծելով հակասանիտարական վիճակ։

Ըստ ներկայացված տվյալների հոսքաջրերի քանակությունը կազմում է մոտ 3,5 հազ.մ³/օր։

Կոյուղու ցանցը և կոլեկտորները բավարար համարվող վիճակի բերելու, հին չգործող գծերի վերականգման, ինչպես նաև ցանցի ընդլայնման համար կարիք է զգացվում իրականացնել խոշոր ներդրումներ։

 

11.2.3. Ջրամատակարարման և կոյուղու համակարգերում առկա խնդիրների վերաբերյալ հաշվարկներ և առաջարկվող լուծումներ

 

1. Ընդհանուր մաս

 

Ջրամատակարարման և կոյուղու համակարգերում կատարված ուսումնասիրությունների հիման վրա տրված լուծումներում հաշվի է առնված տնտեսության շուկայական հարաբերությունների անցման հետևանքով առաջացած խնդիրները:

Մեր կողմից հաշվարկված ՕԿՋ-ների ծավալները, հատկապես ջրագծերի տրամագծերը և այլն ենթակա են ճշտման համապատասխան փուլերի նախագծման ընթացքում, քանի որ այս դեպքում կընձեռվի աշխատանքների կատարման ճշտության էլ ավելի բարձր մակարդակի ապահովման հնարավորություն։

 

2. Ջրամատակարարում

 

Քաղաքի հաշվարկային զարգացման հեռանկարը ընդունված է 2025 թ.։

Հեռանկարում գլխավոր հատակագծով կանխատեսված է ջրօգտագործողների աճ. այսպես՝

●  բնակչությունը մինչև 24000 մարդ,

●  խոշոր ու մանր եղջրավոր անասուններ մինչև 796 գլուխ,

●  խոզեր՝ մինչև 682 գլուխ,

●  այծեր ու ոչխարներ՝ մինչև 276 գլուխ,

●  ձիեր՝ մինչև 132

●  տեղական արդյունաբերության ջրօգտագոծումը կավելանա 1,1 անգամ և այլն:

1 օրվա ընթացքում 1 մարդու կողմից ծախսվող ջրի քանակը ընդունված է 150 լիտր, խոշոր եղջրավոր անասուններինը ՝ 100 լիտր , իսկ մանր եղջրավոր անասուններինը՝ 60 լիտր։

Արդյունաբերական ձեռնարկությունների հեռանկարային հաշվարկային ջրաքանակի աճի որոշման համար, ընդունվել է ներկայումս այս նպատակով սպառվող ջրաքանակի 25%-ի չափով։

Հաշվարկային ելքերի մեջ հաշվի է առնված նաև ներկայիս 75-80% կազմող ջրի կորուստի փոխարեն, 25% չափով սահմանված անխուսափելի կորուստները /վթարներ, ՕԿՋ-ների և վթարից հետո ջրագծերի լվացումներ և այլն/։

Հաշվարկային ելքը ամբողջ քաղաքի համար կազմում է 87,47 լ/վրկ, այդ թվում

●  բնակչություն -69,52 լ/վրկ,

●  խոշոր ու մանր եղջրավոր անասուններ -2,32 լ/վրկ,

●  արդյունաբերություն -15,63 լ/վրկ:

Ավելի մանրամասը տես աղյուսակի ձևով կից ներկայացված հաշվարկները։

Գլխավոր հատակագծի կողմից առաջարկվող ջրամատակարարման համակարգի լուծումներում պահպանված է գործող համակարգի հիմքում դրված սխեման, այսինքն որպես քաղաքի ջրաղբյուր պետք է մնա Լոռի Բերդի ջրամատակարարման համակարգը, որի համար պետք է վերականգնվեն, ինչպես արդեն նշվել է, Լոռի Բերդի կապտաժները, Կ. Աղեգի գյուղում գտնվող քլորակայանը, գործող մայր ջրատարից ջուրը տրվի օրվա կարգավորող ջրամբարները։ Լոռի Բերդ-Ալավերդի ջրատարը գտնվում է համեմատաբար բարվոք վիճակում, սակայն կա Աքորի գյուղը շրջանցելու անհրաժեշտություն, պահանջվում է կառուցել ջրատարի շուրջ 3կմ երկարության նոր հատված։

Բարվոք վիճակում են գտնվում նաև մայր ջրատարից դեպի ՕԿՋ-ներ գնացող որոշ խողովակաշարեր։

Գոյություն ունեցող ՕԿՋ-ների նիշերը պահպանվում են, իսկ նախատեսվող լրացուցիչ նոր ՕԿՋ-ների տեղադրման վայրերը իրենց նիշերով ընտրվում է ելնելով այն պայմաններից, որ դրանք ընդգրկվեն քաղաքի ամբողջ տարածքից։

Ելնելով ՕԿՋ-ների նիշերից, ինչպես նաև նվազագույն ազատ և առավելագույն ստատիկ ճնշումների պահանջվող չափերից, ամբողջ քաղաքի տարածքը բաժանվում է 14 գոտիների և սեկտորների, որոնք սահմանափակված են ցածրադիր և բարձրադիր ներքոհիշյալ նիշերով՝

 

աղյուսակ

Գոտիներ	Բարձր նիշեր (մ)	Ցցածր նիշեր (մ)	Նիշերի տարբերությունը (մ)	ՕԿՋ-ների նիշը
I	790	750	40	810
II	830	790	40	850
III	1074	1030	44	1089
IV	1030	980	50	1040
V	980	935	45	995
VI	750	700	50	765
VII	1060	1020	40	1080
VIII	1034	994	40	1054
IX	990	950	40	1010
X	880	840	40	900
XI	810	760	50	820
XII	805	765	40	825
XIII	1180	1140	40	1200
XIV	955	915	40	975

 

Բաժանված գոտիների և սեկտորների տարածքներում հնարավոր է գտնվեն տվյալ գոտու ՕԿՋ-ի նիշերից ավելի բարձր կամ սահմանված 60մ ստատիկ ճնշումը գերազանցող որոշ թվով սպառողներ, որոնց պահանջվող ճնշմամբ ջրով ապահովելու համար հարկ կլինի ունենալ տեղական փոքր թվով և փոքր հզորությամբ պոմպային կայաններ կամ էլ. շենքին, որոշ դեպքերում և նրանց խմբին սնող գծի վրա տեղադրել ճնշման կարգավորիչներ։

Հաշվարկները (տես կցված աղյուսակներ) ցույց են տալիս հեռանկարային ժամանակահատվածում (մինչ 2025 թ.) որոշ ՕԿՋ-ներում լրացուցիչ ծավալների ստեղծման անհրաժեշտություն, իսկ որոշներում, նույնիսկ ավելորդ ծավալների առկայության հետևյալ պատկերը՝

 

աղյուսակ 1

Գոտիներ	Գոյություն ունեցող ՕԿՋ-ի ծավալը (մ3)	Նախագծվող ՕԿՋ-ի ծավալը (մ3)	Լրացուցիչ ՕԿՋ-ի ծավալը (մ3)	Ավելորդ ծավալ (մ3)
I	2x400	2x600	1200	-
II	2x350	-	-	-
III	1x400	1x200	200	-
IV	-	2x400	800	-
V	-	2x350	700	-
VI	1x300	2x300	600	-
VII	2x400	-	-	200
VIII	2x500	-	-	200
IX	-	2x1100	2200	-
X	-	2x200	400	-
XI	1x250	1x250	250	-
XII	-	2x250	500	-
XIII	1x300	1x150	150	-
XIV	-	2x200	400	-
ընդամենը	4550	7400	7400	400

 

Տեխնիկական տվյալներ ջրամատակարարման համակարգում ենթակա կառուցվածքների իրականացման վերաբերյալ`

-  22 հատ կապտաժների վերանորոգում,

-  Քլորակայանի վերանորոգում,

-  Աքորի գյուղի շրջանցում (մոտ 3կմØ500մմ),

-  Ակներ թաղամասի ջրամատակարարման համար վերանորոգել պոմպակայանը,

-  ՕԿՋ-ներին մոտեցնող ջրատարների կառուցում:

Ընդհանուր երկարությունը -10,75կմ, այդ թվում՝

-  Ø200մմ-0,1կմ

-  Ø125մմ-0,825կմ

-  Ø100մմ-0,15կմ

-  Ø75մմ-4,175կմ

-  Ø50մմ-5,5կմ

-  Լենհանքեր թաղամասի ջրամատակարարման համար կառուցել պոմպակայան:

Լրացուցիչ թվով 21 հատ W=7400մ³ ընդհանուր ծավալով ՕԿՋ-ի կառուցում, այդ թվում՝

I - գոտի թվով 2 հատ 600մ³ ծավալով

III - գոտի թվով 1 հատ 200մ³ ծավալով

IV - գոտի թվով 2 հատ 400մ³ ծավալով

V - գոտի թվով 2 հատ 350մ³ ծավալով

VI - գոտի թվով 2 հատ 300մ³ ծավալով

IX - գոտի թվով 2 հատ 1100մ³ ծավալով

X - գոտի թվով 2 հատ 200մ³ ծավալով

XI - գոտի թվով 1 հատ 250մ³ ծավալով

XII - գոտի թվով 2 հատ 250մ³ ծավալով

XIII - գոտի թվով 1 հատ 150մ³ ծավալով

XIV - գոտի թվով 2 հատ 200 մ³ ծավալով

Վերանորոգման ենթակա ՕԿՋ-ները ըստ գոտիների.

I - գոտի 2x 400 մ³ ծավալով ՕԿՋ

II - գոտի 2x 350 մ³ ծավալով ՕԿՋ

III - գոտի 1x 400 մ³ ծավալով ՕԿՋ

VI - գոտի 1x 300 մ³ ծավալով ՕԿՋ

VII - գոտի 2x 400 մ³ ծավալով ՕԿՋ

VIII - գոտի 2x 500 մ³ ծավալով ՕԿՋ

XI - գոտի 2x 250 մ³ ծավալով ՕԿՋ

XIII - գոտի 1x 300 մ³ ծավալով ՕԿՋ

Հաշվարկային ջրաքանակի միջին գումարային ծախսը 87,47 լ/վրկ, այդ թվում՝

I - գոտի 22,7 լ/վրկ

II - գոտի գոտի 5,07 լ/վրկ

III - գոտի 3,04 լ/վրկ

IV - գոտի 5,03 լ/վրկ

V - գոտի 3,74 լ/վրկ

VI - գոտի 8,2 լ/վրկ

VII - գոտի 3,18 լ/վրկ

VIII - գոտի 4,66 լ/վրկ

IX - գոտի 25,7 լ/վրկ

X - գոտի 0,72 լ/վրկ

XI - գոտի 1,44 լ/վրկ

XII - գոտի 1,78 լ/վրկ

XIII - գոտի 1,43 լ/վրկ

XIV - գոտի 0,78 լ/ վրկ

Հաշվարկային ջրաքանակի առավելագույն գումարային ծախսը 186,6 լ/վրկ, այդ թվում՝

I - գոտի 47,2 լ/վրկ

II - գոտի գոտի 10,69 լ/վրկ

III - գոտի 7,58 լ/վրկ

IV - գոտի 12,54 լ/վրկ

V - գոտի 9,33 լ/վրկ

VI - գոտի 11,21 լ/վրկ

VII - գոտի 7,92 լ/վրկ

VIII - գոտի 11,6 լ/վրկ

IX - գոտի 50,19 լ/վրկ

X - գոտի 3,02 լ/վրկ

XI - գոտի 5,14 լ/վրկ

XII - գոտի 3,56 լ/վրկ

XIII - գոտի 4,65 լ/վրկ

XIV - գոտի 2,33 լ/ վրկ

 

3. Կոյուղի

 

Ալավերդի քաղաքի տնտեսական կենցաղային և արտադրական կեղտաջրերի միջին ելքը 2025 թ. հեռանկարային զարգացման համար կազմելու է 56,77 լ/վրկ, այդ թվում բնակչությունից՝ 46,35 լ/վրկ։

Ընդհանուր անհավասարաչափության գործակիցը հավասար է 1,614, հետևապես կեղտաջրերի առավելագույն ելքը կլինի՝ 91,63 լ/վրկ։

Նշված 91,63 լ/վրկ առավելագույն ելքը հավաքելու, տեղափոխելու համար նախատեսվում է ունենալ կոլեկտոր, որը քաղաքի տարածքում ջուր սպառողների կողմից առաջացած կեղտաջրերը կհասցնի քաղաքի հյուսիսային մասում նախատեսվելիք կեղտաջրերի խորը մաքրումով կենսաբանական մաքրման կայան, որտեղ կեղտաջրերը մաքրվելուց հետո (ԹԿՊ₂₀ - 6^մգ/_լիտր) կհեռացվի Դեբեդ գետը։

Նախատեսվող խորը մաքրումով կենսաբանական մաքրման կայանի հզորությունը կազմելու է 7917 մ³/_օր, տարածքի գեոդեզիական նիշը 670 մ, ընդհանուր մակերեսը 3,5 հա։

Նախատեսվող կոլեկտորների ընդհանուր երկարությունը կազմելու է 7576 մ։

Մաքրման կայանի նախատեսվող տարածքը կարելի է ընդունել գոյություն ունեցող մաքրման կայանի տեղում, բնակելի տներից 500մ-ից ավելի հեռավորության վրա։

Գոյություն ունեցող մաքրման կայանը կարեկի է վերականգնել կից կառուցելով խորը մաքրման կառույց կամ այդ տեղում կառուցել նոր ԿՄԿ։

Տեխնիկական տվյալներ` կոյուղու համակարգում իրականացման ենթակա կառուցվածքների վերաբերյալ.

- N 1 գլխավոր Ø500մմ ինքնահոս կոլեկտոր 6625մ,

- N 2 գլխավոր Ø400մմ ինքնահոս կոլեկտոր 450մ,

- N 3 գլխավոր Ø400մմ ինքնահոս կոլեկտոր 500մ,

- լրիվ կենսաբանական խորը մաորումով (Q=8000 մ³/_օր, ԹԿՊ₂₀ - 6^մգ/_լիտր/)կայան,

- մաքրված ջրի հեռացման Ø500մմ ինքնահոս կոլեկտոր 150մ,

- կեղտաջրերի հաշվարկային առավելագույն ելքը 91,63 լ/վրկ,

- անհավասարաչափության ընդհանուր գործակից 1,614:

 

I գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 2

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0,75	4,16	3,41		9,90	Wկ =  1964.3x20,79  100 = 408մ3 Qմաք =  1964.3x8,5  100 167.9մ3/ժամ =    = 46.3լ/վրկ.   Qմիջ =  1964.3x4,17  100 = 81,9մ3/ժամ =   = 22.8լ/վրկ.
	1-2	0,75	4,16	3,41		13,31
	2-3	1,0	4,16	3,16		16,47
	3-4	1,0	4,16	3,16		19,63
	4-5	3,0	4,16	1,16		20,79
	5-6	5,5	4,16		1,34	19,45
	6-7	5,5	4,17		1,33	18,12
	7-8	5,5	4,17		1,33	16,79
	8-9	3,5	4,17	0,67		17,46
	9-10	3,5	4,17	0,67		18,13
	10-11	6,0	4,17		1,83	16,3
	11-12	8,5	4,17		4,33	11,97
	12-13	8,5	4,17		4,33	7,64
	13-14	6,0	4,17		1,83	5,81
	14-15	5,0	4,17		0,83	4,98
	15-16	5,0	4,17		0,83	4,15
	16-17	3,5	4,17	0,67		4,82
	17-18	3,5	4,17	0,67		5,49
	18-19	6,0	4,17		1,83	3,66
	19-20	6,0	4,17		1,83	1,83
	20-21	6,0	4,17		1,83	0,00
	21-22	3,0	4,17	1,17		1,17
	22-23	2,0	4,16	2,16		3,33
	23-24	1	4,16	3,16		6,49
		100	100	23,47	23,47

 

II գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 3

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0,75	4,16	3,41		9,90	Wկ =  438.1x20,79  100 = 90.9մ3 Qմաք =  438.1x8,5  100 37.23/ժամ = = 10.3լ/վրկ. Qմիջ =  438.1x4,17  100 = 18.3մ3/ժամ = 5.07լ/վրկ.
	1-2	0,75	4,16	3,41		13,31
	2-3	1,0	4,16	3,16		16,47
	3-4	1,0	4,16	3,16		19,63
	4-5	3,0	4,16	1,16		20,79
	5-6	5,5	4,16		1,34	19,45
	6-7	5,5	4,17		1,33	18,12
	7-8	5,5	4,17		1,33	16,79
	8-9	3,5	4,17	0,67		17,46
	9-10	3,5	4,17	0,67		18,13
	10-11	6,0	4,17		1,83	16,3
	11-12	8,5	4,17		4,33	11,97
	12-13	8,5	4,17		4,33	7,64
	13-14	6,0	4,17		1,83	5,81
	14-15	5,0	4,17		0,83	4,98
	15-16	5,0	4,17		0,83	4,15
	16-17	3,5	4,17	0,67		4,82
	17-18	3,5	4,17	0,67		5,49
	18-19	6,0	4,17		1,83	3,66
	19-20	6,0	4,17		1,83	1,83
	20-21	6,0	4,17		1,83	0,00
	21-22	3,0	4,17	1,17		1,17
	22-23	2,0	4,16	2,16		3,33
	23-24	1	4,16	3,16		6,49
		100	100	23,47	23,47

 

III գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 4

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  262.45x27,89  100 =73.2մ3 Qմաք =  262.45x10.4  100 = 27.293/ժամ = = 7.58լ/վրկ. Qմիջ =  262.45x4,17  100 = 10.9մ3/ժամ = = 3.04լ/վրկ.
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
				30.84	30.84

 

IV գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 5

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  434.1x27,89  100 =121մ3   Qմաք =  434.1x10.4  100 45.15մ3/ժամ =   =12,54լ/վրկ.   Qմիջ =  434,1.1x4,17  100 = 18.1մ3/ժամ   = 5.03լ/վրկ.
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
			100	30.84	30.84

 

V գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 6

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  322,96x27,89  100 = 90մ3 Qմաք =  322,96x10.4  100 = 33,59մ3/ժամ =    = 9,33լ/վրկ.   Qմիջ =  322,96x4,17  100 = 13,47մ3/ժամ    = 3,74լ/վրկ.
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

VI գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 7

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0,75	4,16	3,41		9,90	Wկ =  709,9x20,79  100 =147,6մ3 Qմաք =  709,9x8,5  100 = 60,3մ3/ժամ =    = 16,8լ/վրկ.     Qմիջ =  709,9x4,17  100 = 29,6մ3/ժամ    = 8,2լ/վրկ
	1-2	0,75	4,16	3,41		13,31
	2-3	1,0	4,16	3,16		16,47
	3-4	1,0	4,16	3,16		19,63
	4-5	3,0	4,16	1,16		20,79
	5-6	5,5	4,16		1,34	19,45
	6-7	5,5	4,17		1,33	18,12
	7-8	5,5	4,17		1,33	16,79
	8-9	3,5	4,17	0,67		17,46
	9-10	3,5	4,17	0,67		18,13
	10-11	6,0	4,17		1,83	16,3
	11-12	8,5	4,17		4,33	11,97
	12-13	8,5	4,17		4,33	7,64
	13-14	6,0	4,17		1,83	5,81
	14-15	5,0	4,17		0,83	4,98
	15-16	5,0	4,17		0,83	4,15
	16-17	3,5	4,17	0,67		4,82
	17-18	3,5	4,17	0,67		5,49
	18-19	6,0	4,17		1,83	3,66
	19-20	6,0	4,17		1,83	1,83
	20-21	6,0	4,17		1,83	0,00
	21-22	3,0	4,17	1,17		1,17
	22-23	2,0	4,16	2,16		3,33
	23-24	1	4,16	3,16		6,49
		100	100	23,47	23,47

 

VII գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 8

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  274,32x27,89  100 =77,6մ3   Qմաք =  274,32x10,4  100 = 28,5մ3/ժամ =    = 7,92լ/վրկ.   Qմիջ =  274,32x4,17  100 =11,44մ3/ժամ   = 3,18լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

VIII գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 9

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  402,67x27,89  100 =112,3մ3   Qմաք =  402,67x10,4  100 = 41,88 մ3/ժամ =    = 11,6լ/վրկ.   Qմիջ =  402,67x4,17  100 = 16,79մ3/ժամ =   = 4,66լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

IX գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 10

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.8	4.16	3.36		9.85	Wկ =  2218,9x22,15  100 =491մ3   Qմաք =  2218,9x7,4  100 = 164,2 մ3/ժամ =    = 45,6լ/վրկ.     Qմիջ =  2218,9x 4,17  100 = 92,5մ3/ժամ =   = 25,7լ/վրկ
	1-2	0.8	4.16	3.36		13.21
	2-3	0.8	4.16	3.36		16.57
	3-4	1.0	4.16	3.16		19.73
	4-5	2.3	4.16	1.86		21.59
	5-6	3.6	4.16	0.56		22.15
	6-7	5.2	4.17		1.03	21.12
	7-8	6.2	4.17		2.03	19.09
	8-9	6.5	4.17		2.33	16.76
	9-10	4.8	4.17		0.63	16.13
	10-11	5.0	4.17		0.83	15.30
	11-12	6.4	4.17		2.23	13.07
	12-13	7.4	4.17		3.23	9.84
	13-14	6.7	4.17		2.53	7.31
	14-15	5.3	4.17		1.13	6.18
	15-16	4.6	4.17		0.43	5.75
	16-17	4.5	4.17		0.33	5.42
	17-18	5.5	4.17		1.33	4.09
	18-19	6.3	4.17		2.13	1.96
	19-20	5.3	4.17		1.13	0.83
	20-21	5.0	4.17		0.83	0.00
	21-22	3.0	4.17	1.17		1.17
	22-23	2.0	4.16	2.16		3.33
	23-24	1.0	4.16	3.16		6.49
		100	100	22.15	22.15

 

X գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 11

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  61,9x27,89  100 =17,3մ3 Qմաք =  61,9x10,4  100 = 6,4 մ3/ժամ =    = 1,8լ/վրկ.   Qմիջ =  61,9 x 4,17  100 = 2,6մ3/ժամ =   = 0,7լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

XI գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 12

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  124,12x27,89  100 =35մ3 Qմաք =  124,12x10,4  100 = 12,9 մ3/ժամ =   = 3,58լ/վրկ.   Qմիջ =  124,12x 4,17  100 = 5,2մ3/ժամ = = 1,44լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

XII գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 13

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  153,46x27,89  100 =43մ3 Qմաք =  153,46x10,4  100 = 15,96 մ3/ժամ =   = 4,43լ/վրկ.   Qմիջ =  153,46x 4,17  100 = 6,4մ3/ժամ =   = 1,78լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

XIII գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 14

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  123,76x27,89  100 =35մ3 Qմաք =  123,76x10,4  100 = 12,87 մ3/ժամ =   = 3,58լ/վրկ.   Qմիջ =  123,76x 4,17  100 = 5,16մ3/ժամ =   = 1,43լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

XIV գոտու ՕԿՋ-ի կարգավորող ծավալի հաշվարկ հեռանկարային զարգացման 2025 թ. համար

 

աղյուսակ 15

	օրվա ժամերը	ջրօգտա- գործում %	տրվող ջրի քանակը %	օրվա կարգավորիչ ջրամբար			Ծանոթություն
				մտնող %	դուրս եկող %	մնացորդ %
1	2	3	4	5	6	7	8
	0-1	0.6	4,16	3.56		18.89	Wկ =  67,5x27,89  100 =19մ3 Qմաք =  67,5x10,4  100 = 7,02 մ3/ժամ =   = 1,95լ/վրկ.   Qմիջ =  67,5x 4,17  100 = 2,81մ3/ժամ   = 0,78լ/վրկ
	1-2	0.6	4,16	3.56		22.45
	2-3	1.2	4,16	2.96		25.41
	3-4	3.0	4,16	1.16		26.57
	4-5	3.5	4,16	0.66		27.23
	5-6	3.5	4,16	0.66		27.89
	6-7	5.4	4,17		1.23	26.66
	7-8	10.2	4,17		6.03	20.63
	8-9	8.8	4,17		4.63	16.00
	9-10	6.5	4,17		2.33	13.67
	10-11	4.1	4,17	0.07		13.74
	11-12	4.1	4,17	0.07		13.81
	12-13	3.5	4,17	0.67		14.48
	13-14	3.5	4,17	0.67		15.15
	14-15	2.7	4,17	1.47		16.62
	15-16	6.2	4,17		2.03	14.59
	16-17	10.4	4,17		6.23	8.36
	17-18	9.4	4,17		5.23	3.13
	18-19	7.3	4,17		3.13	0.00
	19-20	1.6	4,17	2.57		2.57
	20-21	1.6	4,17	2.57		5.14
	21-22	1.1	4,17	3.07		8.21
	22-23	0.6	4,16	3.56		11.77
	23-24	0.6	4,16	3.56		15.33
		100	100	30.84	30.84

 

Ալավերդի քաղաքի կեղտաջրերի ելքերի հաշվարկ 2025 թ. հեռանկարային զարգացման համար

 

աղյուսակ 16

NN	Անվանում	Բանաձևեր նշանակումներ	Հիմք	Քանակ	Ծանո- թություն
1	Բնակչության թիվը	N	գլխավոր հատակագիծ	2400
2	Կեղտաջրի միջին տարեկան օրեկան նորման /լ/օր/	q	ՍՆիՊ 2.04.02 կ.2.1	150
3	Կեղտաջրի միջին տարեկան օրեկան հաշվարկային ելքը /մ3/օր/	Qօր=q x x N/1000		3600
4	Տեղական արդյունաբերության կեղտաջրերի չնախատեսված ելքեր /մ3/օր/	Qօրx10/100		360
5	Արտադրական ձեռնարկությունների կեղտաջրերի ելքեր /մ3/օր/	-		900
6	Կեղտաջրերի ընդհանուր հաշվարկային ելքեր /մ3/օր/	-		4905
7	Նույնը՝ /լ/վրկ/	-		56,77
8	Անհավասարաչափության ընդհանուր գործակից	Kընդ	ՍՆիՊ 2.04.03 աղ. N2	1,614
9	Կեղտաջրերի առավելագույն հաշվարկային ելքը/լ/վրկ/	Qմիջ x Kընդ	ՍՆիՊ 2.04.03 կ 2.7	91,63

 

Ալավերդի քաղաքի խմելու ջրապահանջի հաշվարկ ըստ ջրամատակարարման գոտիների և սեկտորների 2025 թ. հեռանկարային զարգացման համար

 

Աղյուսակ 1

	Հաշվարկային ելքեր	Բանաձև	Հիմք	Հաշվարկային պարամետրեր ըստ գոտիների
				ընդա- մենը	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	XIII	XIV
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
1	I Հաշվարկային ելքեր Բնակչության թիվը	N	-	24000	160+ 2740 =2900	190+ 1580 =1770	10000	1670	1240	2450	950	1450	8800	250	400	620	500	-
2	Ջրօգտագործման նորմը, լ/օր.մարդ	q	-	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	1150	--
3	Ջրի հաշվարկային ծախսը /միջին տարեկան/ մ3/օր	Qօրմիջ= qN/1000	ՍՆիՊ 2.04.02	3600	435	265,5	150	250,5	186	367,5	142,5	217,5	1320	37,5	60	93	75	-
4	Տեղական արդյունաբերության ջրի ծախսը և չնախատեսված ծախսեր, մ3/օր	10% x x Qօրմիջ	-,- կ.2.1	360	43,5	26,55	15	25,05	18,6	36,75	14,25	21,75	132,0	3,75	6	9,3	7,5	-
5	Գործարաններ մ3/օր	Qօրմիջ x x 25%	-	900	831	-	-	-	-	69	-	-	-	-	-	-	-	-
6	Հյուրանոցային համալիր 300 տեղի համար, մ3/օր	Qօրմիջ =qN/1000	-	45	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	45
7	Խոշոր եղջրավոր անասուններ, գլուխ/լ/օր/	N1 /n1	-	796/ 100	-	-	75	101	80	-	150	170	150	-	70	-	-	-
8	Խոզեր, գլուխ/լ/օր/	N2 / n2	-	682/ 60	-	-	28	38	30	-	135	150	144	-	157	-	-	-
9	Ոչխարներ, գլուխ/լ/օր/	N3 /n3	-	163/ 10	-	-	8	11	10	-	40	50	44	-	-	-	-	-
10	Այծեր, գլուխ/լ/օր/	N4 /n4	-	113/ 10	-	-	7	16	8	-	23	30	29	-	-	-	-	-
11	Ձիեր, գլուխ/լ/օր/	N5 /n5	-	132/ 80	-	-	8	15	9	-	30	30	36	-	4	-	-	-
12	Անասունների հաշվարկային ջիր ծախսը, մ3/օր	n1N1/ 1000+n2N2 /1000+ n3N3/1000+ n4N4/ 1000+ n5N5/ 1000	-	133,84	-	-	9,97	13,85	10,7	-	26,13	29,2	27,25	-	16,74	-	-	-
13	Ջրի կորուստներ /անխուսափելի/, մ3/օր	25% x x EQօրմիջ	-	1259,7	327,4	73,0	43,74	72,35	53,83	118,3	45,72	67,11	369,8	10,3	20,68	25,58	20,63	11,25
14	Ընդհանուր միջին օրեկան ջրի ծախսը, մ3/օր	Qընդմիջ = =Qօրմիջ +10% Qօրմիջ+25% Qօրմիջ+ Qօրմիջ անաս.	-	6298,54	1636,9	365,05	218,71	361,75	269,13	591,6	228,6	335,56	1849,05	51,55	103,42	127,88	103,13	56,25
15	Օրվա մաքսիմալ հաշվարկային ելքը, մ3/օր	Qօրմաքս = Kօրմաքսx EQընդ օրմիջ	-	7557,6	1964,3	438,1	262,45	434,1	322,96	709,9	274,32	402,67	2218,9	61,9	124,1	153,46	123,76	67,5
16	Օրվա անհավասարաչափության գործակից	Kօրմաքս	-	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2	1,2
17	Ժամային առավելագույն հաշվարկային ջրի ծախսը, մ3/ժամ	qօրմաքս= Kժմաքսx Qօրմաքս/24	-	-	167,8	39,2	28,4	41,8	33,2	61,5	29,7	39,3	163,6	10,9	18,5	12,8	16,75	8,40
18	Ժամային անհավասարաչափության գործակից	Kժմաքս =£մաքxβմաք Kժմին= £մինxβմին	-	-	2,95/ 0,06	2,15/ 0,05	2,60/ 0,05	2,31/ 0,05	2,47/ 0,05	2,08/ 0,05	2,6/ 0,015	2,34/ 0,05	1,77/ 0,17	4,23/ 0,013	3,58/ 0,02	2,99/ 0,03	3,25/ 0,025	2,99/ 0,02
19	Տեղական պայմանները հաշվի առնող գործակից	βմաք/βմին	-	-	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5	1,3/ 0,5
20	Բնակչության թվաքանակի գործակից	£մաք/£մին	ՍՆիՊ 2.04.02 աղ.2	-	1,58/ 0,12	1,65/ 0,1	2/ 0,1	1,78/ 0,1	1,9/ 0,1	1,6/ 0,1	2,0/ 0,1	1,8/ 0,1	1,36/ 0,34	3,25/ 0,025	2,75/ 0,04	7,3/ 0,06	2,5/ 0,05	2,3/ 0,04
21	Արտաքին հրդեհի մարման համար ջրի ծախսը, լ/վրկ	Qհրդ =n1 x q1հրդ	-,- կ.2.12 կ.15.4	-	10	10	10	10	10	10	10	10	15	10	10	10	10	10
22	Միաժամանակյա հրդեհի քանակը	n	-,- աղ.5	-	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
23	Ներքին հրդեհի մարման համար ջրի ծախսը, լ/վրկ	Qհ.ն=n2 x q2հրդ	-	-	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x.2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5	2x2.5
24	Հրդեհի մարման համար անհրաժեշտ ջրի ծախսը, մ3	Wհրդ=Qհրդ x t	-,- կ. 2.12 կ. 2.24	-	162	162	162	162	162	162	162	162	216	162	162	162	162	162
25	Հրդեհի մարման համար պահանջվող ժամանակը, ժամ	t	ՍՆիՊ 2.04.02	-	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3	3
26	II Ջրի պաշարապահ ծավալներ Ջրի կարգավորման ծավալը, մ3	-	աղ NN. 3-7	-	408	91	73	121	90	148	77	112	491	17	35	43	35	19
27	Հրդեհի պաշարապահ ծավալը ըստ սեյսմիկ նորմերի, մ3	/Qհ+ 3Qմաք -3Qմիջ /x 2	ՍՆիՊ 2.04.02 կ.15.3 կ.15.4	-	840	450	428	467	442	516	434	550	859	374	404	362	358	358
28	Վթարային ծավալը հաշվի առած սեյսմիկ նորմերը	Qմաք12 --------x 0.7 24	ՍՆիՊ 2.04.02 կ.15.3	-	688	153	92	152	113	248	96	141	777	22	43	54	43	24
29	ՕԿՋ-ների հաշվարկային ծավալները, մ3	Wջ =Wկ+Wհ+Wվթ	-	11248	1936	694	593	740	645	912	607	803	2127	413	482	459	436	401

 

11.2. Գազամատակարարում

 

Քաղաք Ալավերդու գազամատակարարման սխեմայով նախատեսված է տեղադրել 17 հատ գազի կարգավորիչ կայաններ։

Ընդհանուր գազի ծախսը կազմել է 3700 խ.մ./ժամ.

 

Այդ թվում՝

1. - 171 խ.մ./ժամ

2. - 501 խ.մ./ժամ

3 - 413 խ.մ./ժամ

4/1, 4/2. - 132 խ.մ./ժամ

5/1, 5/2. - 175 խ.մ./ժամ

6/1, 6/2. - 240 խ.մ./ժամ

7 . - 288 խ.մ./ժամ

8/1, 8/2. - 680 խ.մ./ժամ

9. - 554 խ.մ./ժամ

10. - 102 խ.մ./ժամ

11. - 81 խ.մ./ժամ

12. - 56 խ.մ./ժամ

13. - 300 խ.մ./ժամ

 

Մ/Ճ խողովակաշարերի ծավալը կազմել է.

Ø 150մմ - 1600 գ.մ

Ø 125մմ - 320 գ.մ

Ø 80մմ - 1610 գ.մ

Ø 70մմ - 870 գ.մ

Ø 50 մմ - 4325 գ.մ

 

Սպառողներին բաց թողնված բնական գազը

 

	Բոլոր սպառողներին բաց թողնված բնական գազը, մլն խոր.մ	այդ թվում`
		բնակչությանը	կոմունալ-կենցաղային կարիքների համար	արտադրական կարիքների համար
1995	0.43	-	-	0.43
2000	8.27	0.33	0.01	7.93
2001	11.23	0.05	0.01	11.17
2002	11.53	0.07	0.14	11.32
2003	10.68	0.15	0.26	10.27
2004	16.189	0.263	-	15.926
1995	19.169	0.677	0.095	18.397

 

Ելակետային նյութեր

 

СНиП -IV-12.03.01-04

 

11.3. Էլեկտրամատակարարում

 

Ներկայումս Ալավերդի բնակավայրի էլեկտրամատակարարման աղբյուր են հանդիսանում 110/35/6 կվ լարման «Ալավերդի 1», «Ալավերդի 2» և 35/6 կվ լարման «Ակներ», «Հաղպատ» և «Սարահարթ» ենթակայանները համապատասխանաբար 2 x 40 մվտ, 2 x 63,5 մվտ և 1 x 2,5 մվտ հզորություններով։

«Ալավերդի 2» ենթակայանի կապը էներգոհամակարգի հետ իրականացվում է 220 կվ լարման երկշղթա «Կիրովական 2 - Ալավերդի 2» և 110 կվ լարման երկշղթա «Ալավերդի 2 - Բագրատաշեն» գծերով։

 

Ելակետային նյութեր.

 

1. СНиП 2.07.01-83

Градостроительство, планировка и застройка городских и сельских поселений.

2. ВСНЭ 7-83

Инструкция по проектированию городских и поселковых электрических сетей.

 

12. ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՏԵԽՆԻԿԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ

 

Ցուցանիշները	Չափի միավորը	Գոյություն ունեցող	Հեռանկա- րային
1	2	3	4
1. Տարածքը
Համայնքի վարչական սահմաններում ընդգրկված հողերի ընդհանուր մակերեսը - ընդամենը՝	հա	4976.7	4976.7
այդ թվում՝
բնակավայրի փաստացի սահմաններում ընդգրկված հողեր
բնակավայրերի հողեր	հա	587.6	608.3
որից՝
բնակելի կառուցապատման	հա	370.0	368.4
հասարակական կառուցապատման	հա	27.6	39.6
խառը կառուցապատման	հա	3.4	3.7
ընդհանուր օգտագործման	հա	44.3	54.3
որից՝
ընդհանուր օգտագործման կանաչապատ տարածքներ	հա	24.0	31.0
փողոցներ, հրապարակներ	հա	20.3	23.3
այլ տարածքներ	հա	142.3	142.3
արդյունաբերության, ընդերքօգտագործման և այլ արտադրական նշանակության հողեր	հա	93.3	93.3
որից՝
արդյունաբերական օբյեկտների	հա	67.1	67.1
գյուղատնտեսական արտադրական օբյեկտների	հա	8.2	8.2
Պահեստարանների	հա	-	-
ընդերքի օգտագործման	հա	18.0	18.0
էներգետիկայի, կապի, տրանսպորտի, կոմունալ ենթակառուցվածքների հողեր	հա	36.4	36.4
որից՝
էներգետիկայի	հա	2.9	2.9
կապի	հա	0.7	0.7
տրանսպորտի	հա	29.9	29.9
կոմունալ ենթակառուցվածքների	հա	2.9	2.9
հատուկ պահպանվող տարածքների հողեր	հա	23.7	25.8
որից՝
բնապահպանական	հա	-
առողջարարական նպատակով նախատեսված	հա	-
հանգստի համար նախատեսված	հա	-
պատմական և մշակութային	հա	23.7	23.7
հատուկ նշանակության հողեր	հա	-	-
գյուղատնտեսական նշանակության հողեր	հա	2720.0	2713.7
որից՝
վարելահող	հա	157.0	150.7
բազմամյա տնկարկներ	հա	13.0	13.0
խոտհարքներ	հա	490.0	490.0
արոտավայրեր	հա	1269.0	1269.0
այլ հողատեսքեր	հա	791.0	791.0
անտառային հողեր	հա	1463.1	1446.6
ջրային հողեր	հա	52.6	52.6
պահուստային հողեր	հա	-	-
2. Տարածքն ըստ սեփականության ձևերի
պետական սեփականություն	հա	1862.8	-
համայնքի սեփականություն	հա	2324.52	-
ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց սեփականություն	հա	789.4	-
3. Դեմոգրաֆիական տվյալներ
բնակչության թիվը	հազ.մարդ	16.2	24.0
բնակչության խտությունը	հազ.մ/հա	0.04	0.06
բնակչության տարիքային կազմը, այդ թվում՝
մինչև 15 տարեկան երեխաներ	հազ. մ	2.6	-_
աշխատունակ հասակի բնակչություն	հազ. մ	10.5	-
թոշակառու բնակչություն	հազ. մ	3.1	-
4. Բնակելի ֆոնդը
ընդհանուր բնակելի ֆոնդը	հազ. ք.մ ընդհ. մակ	394.3	520.3
որից՝
բազմաբնակարան տներ	հազ.ք.մ/%	304.5	355.3
մենատներ	հազ.ք.մ/%	89.8	178.9
Բնակելի ֆոնդն ըստ հարկայնության
1-2 հարկանի	հազ.ք.մ	116.4	205.5
3-4 հարկանի	հազ.ք.մ	137.9	189.2
5 հարկ և ավելի	հազ.ք.մ	140.0	140.0
Բնակչության միջին ապահովվածությունը բնակելի ընդհանուր մակերեսով	հազ.ք.մ/մարդ	24.3	21.7
Առկա բնակելի ֆոնդի նվազումը, այդ թվում	հազ.ք.մ/մարդ	16.4	-
ըստ տեխնիկական վիճակի	հազ.ք.մ/մարդ	-	-
ըստ վերակառուցման	հազ.ք.մ/մարդ	-	-
ըստ այլ պատճառների	հազ.ք.մ/մարդ	16.4	-
5. Բնակչության մշակութային և կենցաղային սպասարկման համակարգ
մանկական նախադպրոցական կազմակերպություններ	տեղ/հազ.մարդ		80
հանրակրթական դպրոցներ	տեղ/հազ.մարդ		180
հիվանդանոցներ	մահճ./ հազ. մարդ
պոլիկլինիկաներ	հաճախում/ հերթ
առևտրի օբյեկտներ	ք.մ առ.մակ/ հազ. մարդ
կենցաղային սպասարկման օբյեկտներ	աշխ.տեղ/ հազ. մարդ
6. Տրանսպորտային սպասարկում
ուղևորատար հասարակական տրանսպորտի գծերի երկարությունը - ընդամենը	կրկ.ուղի/կմ	6.4	14.7
այդ թվում
էլեկտրաֆիկացված երկաթուղի	կրկ.ուղի/կմ	-	-
մետրոպոլիտեն	կրկ.ուղի/կմ	-	-
տրամվայ	կրկ.ուղի/կմ	-	-
տրոլեյբուս	կրկ.ուղի/կմ	-	-
ավտոբուս	կրկ.ուղի/կմ	6.4	14.7
ճոպանուղի	կրկ.ուղի/կմ	0.52	1.42
Մայրուղային ճանապարհների և փողոցների երկարությունը -ընդամենը	կմ	27.2	45.1
այդ թվում
արագընթաց շարժման մայրուղային ճանապարհներ	կմ	-	-
չընդհատվող շարժման համաքաղաքային նշանակության մայրուղի	կմ	-	-
Արտաքին տրանսպորտ
այդ թվում
էլեկտրաֆիկացված երկաթուղի	ուղի/կմ	1/290	1/290
ավտոբուս	ուղի/կմ	510	510
օդային տրանսպորտ	ուղի/կմ	-	-
Կամուրջներ, ուղեկամուրջներ, տրանպորտային հանգույցներ	հատ	3	5
Ճանապարհափողոցային ցանցի խտությունը ընդամենը	կմ/քառ.կմ	3.86	5.84
այդ թվում բնակավայրի կառուցապատման սահմաններում	կմ/քառ.կմ	6.14	9.56
7. Ինժեներական սարքավորումներ և բարեկարգում
Ընդհանուր ջրօգտագործում- ընդամենը	հազ.խմ/օր	3.96	5.84
այդ թվում՝
տնտեսական-խմելու նպատակով	հազ.խմ/օր	3.60	5.74
արտադրական կարիքների համար	հազ.խմ/օր	0.36	1.26
Ջրամատակարարաման համակարգի գլխամասային կառույցների հզորություն	հազ.խմ/օր	15.6	15.6
Ջրամատակարարման օգտագործման աղբյուրներ(գետեր և աղբյուրներ)	հազ.խմ/օր	աղբյուրներ	աղբյուրներ
Կեղտաջրերի ընդհանուր ելքը - ընդամենը	հազ.խմ/օր	3.5	7.816
այդ թվում՝
կենցաղային կոյուղի	հազ.խմ/օր	3.14	6.556
արտադրական կոյուղի	հազ.խմ/օր	0.36	1.26
Կոյուղու մաքրման կայանների հզորություն	հազ.խմ/օր	-	8.000
Էլեկտրաէներգիայի գումարային օգտագործում, ընդամենը	հազկվտ.ժ/տ	9240	27360
այդ թվում՝
արտադրական կարիքների համար	հազկվտ.ժտ	840	8560
կոմունալ կենցաղային կարիքների համար	հազկվտ.ժտ	8400	22800
1 մարդու կողմից տարեկան էլեկտրաէներգիայի օգտագործում	հազկվտ./ժ	0.42	0.95
այդ թվում՝
կոմունալ կենցաղային կարիքների համար	կվտ./ժամ	37	90
էլեկտրածանրաբեռնվածության ծածկման աղբյուրներ	մլն կվտ.	-	-
այդ թվում՝
ջերմամատակարարում
Բնակավայրի վառելիքային հաշվեկշռում գազի տեսակարար կշիռը	%
Գազի օգտագործումը- ընդամենը	մլն խոր.մ
այդ թվում՝
արտադրական կարիքների համար	մլն խոր.մ
կոմունալ կենցաղային կարիքների համար	մլն խոր.մ	19.3
Մակերևութային ջրերի հեռացման ցանց	կմ
Փողոցային ցանցի ընդհանուր երկարություն	կմ
8. Տարածքի ինժեներական նախապատրաստում
Տարածքի պաշտպանությունը ջրածածկումից
մակերեսը	հա
պաշտպանիչ կառույցների երկարությունը	կմ
Գետափերի ամրացում	կմ
Տարածքի սահմաններում ստորգետնյա ջրերի մակարդակի իջեցում	հա
Տարածքի սանիտարական մաքրում	հա	27.2	40.1
Կենցաղային աղբի ծավալը	հազ խոր.մ	9.8	14.4
Աղբի այրման և աղբավերամշակման ձեռնարկություններ	-
9. Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն
Աղտոտվածության աղբյուրներից, աղմուկի ներգործությունից պաշտպանող սանիտարապաշտպանիչ գոտիներ-ընդամենը	հա	-	-
այդ թվում՝
կանաչապատում	հա	106	238
Մթնոլորտի օդի աղտոտվածության մակարդակը	ՍԹԽ/%
Ջրամբարների աղտոտվածության մակարդակը	ՍԹԽ/%
Հողի և ընդերքի աղտոտվածության մակարդակը	ՍԹԽ/%
Աղմուկի ազդեցության մակարդակը	ԴՑԲ	105	105

 

II. ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳՈՏԵՎՈՐՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ

 

1. Ընդհանուր դրույթներ

 

Ալավերդի քաղաքային համայնքի /բնակավայրի/ գոտիավորման նախագիծը մշակվել է ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության պատվերով /պայմանագիր N ԱՇՁԲ 06/99-1/ և նախագծային առաջադրանքով:

Ալավերդի քաղաքային համայնքի /բնակավայրի/ գոտիավորման նախագիծը մշակված է ՀՀ կառավարության 14.05.2001 թ. Բնակավայրերի տարածքների գոտիավորման նախագծերի մշակման, փորձաքննության, համաձայնեցման, հաստատման և փոփոխման կարգը հաստատելու մասին թիվ 408 որոշման պահանջներին համապատասխան։

Գոտիավորման նախագիծի դրույթները, պահանջները և նորմերը պարտադիր են բնակավայրի սահմաններում և նրա տարածքներում կատարվող շինարարական, վերակառուցողական, բարեկարգման աշխատանքների, ինչպես նաև բնակավայրի հողերի նպատակային օգտագործմանը և շահագործմանը վերագրվող պահանջները գործնականում իրականացնելու և պահպանելու համար:

Գոտիավորման նախագծի դրույթները, պահանջները և նորմերը կանոնակարգում են նաև շենքերի և շինությունների ներսում կատարվող այն գործունեությունը, որը անմիջականորեն ազդում է շրջակա միջավայրի բնականոն վիճակի վրա, այն է` աղմուկի, արտանետումները, տրանսպորտային և հետիոտնային հոսքերի մեծ զանգվածներ առաջացնող գործունեության տեսակներին վերաբերող հատուկ պահանջների սահմանումը և այլն:

Գոտիավորման նախագծի դրույթները, պահանջները և նորմերը անպայման են նաև կառուցապատման խտության և հողամասերի օգտագործման ինտենսիվության, շենքերի և շինությունների հարկայնության, դրանց արտաքին պատերի, ձևավորման, հարդարանքի, գովազդների, ցուցանակների, նշանների, փոքր ճարտարապետական ձևերի և այլնի տեղադրման համար։

 

2. Գոտիներում թույլատրելի օգտագործումների սահմանումներ

 

2.1. Տարածքի բազային գոտիներ

 

Ըստ Ալավերդի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գլխավոր հատակագծի, համայնքի տարածքը բաժանված է հետևյալ հիմնական բազային գոտիների՝

Ա. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ	Գ
Բ. ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ	Բ
Գ. ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ, ԸՆԴԵՐՔՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ԵՎ ԱՅԼ ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ	Ա
Դ. ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ, ԿԱՊԻ, ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԻ, ԿՈՄՈՒՆԱԼ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ	Է
Ե. ՀԱՏՈՒԿ ՊԱՀՏՊԱՆՎՈՂ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐ	ՀՊ
Զ. ՀԱՏՈՒԿ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ	ՀՆ
Է. ԱՆՏԱՌԱՅԻՆ	ԱՆ
Ը. ՋՐԱՅԻՆ	Ջ
Թ. ՊԱՀՈՒՍՏԱՅԻՆ	Պ

 

2.2. Ենթագոտիներ

 

Նշված բազային գոտիները Ալավերդի քաղաքային համայնքի /բնակավայրի/ գոտիավորման նախագծով, ըստ իրենց քաղաքաշինական առանձնահատկությունների և գործառնական նշանակության, բաժանված են ենթագոտիների՝

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ Գ

ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ

այդ թվում՝

●  բնակելի կառուցապատման Բ

●  հասարակական կառուցապատման Հ

●  ընդհանուր օգտագործման Ը

ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ, ԸՆԴԵՐՔՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ԵՎ ԱՅԼ ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ

այդ թվում՝

●  արդյունաբերական Ա

●  կոմունալ պահեստային ԿՊ

ԷՆԵՐԳԵՏԻԿԱՅԻ, ԿԱՊԻ, ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԻ, ԿՈՄՈՒՆԱԼ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ

այդ թվում՝

●  էներգետիկայի Է

●  կապի Կ

●  տրանսպորտի Տ

ՀԱՏՈՒԿ ՊԱՀՊԱՆՎՈՂ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐ

այդ թվում՝

●  բնապահպանական ՀԲ

●  առողջարարական ՀԱ

●  հանգստի ՀԳ

●  պատմական և մշակութային ՀՊ

ՀԱՏՈՒԿ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀՆ

ՊԱՀՈՒՍՏԱՅԻՆ Պ

 

2.3. Թաղամասերի դասակարգումը

 

Ալավերդի քաղաքային համայնքի (բնակավայրի) գոտիավորման նախագծում ընդգրկված տարածքներում քաղաքաշինական գործունեության, հողային հարաբերությունների համակարգման ու կարգավորման և հասարակության առողջության, անվտանգության և բարեկեցության ապահովմանը նպատակաուղղված տեղական հողօգտագործման օպտիմալ իրավական նորմերի և ռացիոնալ ընթացակարգերի սահմանման նպատակով տրվում են հիմնական թաղամասերի դասակարգումները և կառուցապատման չափորոշիչները։

Հիմնական թաղամասերում սահմանվում են թույլատրելի հողօգտագործման տեսակները, որոնց համամասնությունները կարող են փոփոխվել կախված պահանջարկից, սակայն միայն նշված գոտու ներսում և թույլատրելի հողօգտագործումների սահմաններում։

 

3. Կառուցապատման գոտիներ

 

3.1. Անհատական կառուցապատման գոտի ԱԲ

 

Քաղաքի հարավ-արևմտյան` ԱԲ1, ԱԲ2, հարավային` ԱԲ3, Սարահարթ թաղամասի հյուսիսային` ԱԲ4, հյուսիս-արևմտյան` ԱԲ5, հյուսիս-արևելյան ԱԲ6, մասերում նոր նախատեսվող անհատական բնակելի տներով, տնամերրձ հողամասերով կառուցապատման ենթագոտիներ: Կառուցապատումն իրականացնել կառուցապատման նախագծերի առկայության պարագայում:

 

Գոտու կոդը		Գործառույթ		Հիմնական քաղաքաշինական չափորոշիչները
		Հիմնական կառուցա- պատում	Օժանդակ կառուցա- պատում	Տարածքի մակերեսը, հա	Կառուցա- պատման մակերեսը, %	Կանաչա- պատման մակերեսը, %	Փողոցների, անցումներ, կանգառներ մակերեսը, %	Կառուցա- պատում առավե- լագույն բարձրու- թյունը, մ	Առա- վելագույն հարկայ- նությունը	Կենցաղ սպա- սարկում	Այլ տվյալ- ներ
Նախագծով	ԱԲ1	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	4,2 100%	0.9 22%	2.6 62%	0.6 15%	10	1-2	0,1 1%	-
Նախագծով	ԱԲ2	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	1,9 100%	0.4 20%	1.18 64%	0.3 15%	6	1-2	0,02 1%	-
Նախագծով	ԱԲ3	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	3,8 100%	0.9 21%	2.3 62%	0.5 14%	6	1-2	0,1 2%	-
Նախագծով	ԱԲ4	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	5,0 100%	1,2 24%	2.8 56%	0.7 14%	11	2-3	0.3 6,0%	-
Նախագծով	ԱԲ5	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	7,7 100%	1,8 23.6%	4.82 61%	1,0 13.4%	9	1-2	0,08 1,0%	-
Նախագծով	ԱԲ6	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	11,2 100%	2,7 24%	6,16 55%	2,2 20%	9	1-2	0,11 1,0%	-

 

Անհատական բնակելի կառուցապատման ԱԲ1, ԱԲ2, ԱԲ3, ԱԲ4, ԱԲ5 և ԱԲ6, ենթագոտիների թույլատրելի հողօգտագործման տեսակները նշված են աղյուսակ 1-ում։

 

Աղյուսակ 1

ՀՀ	Հողօգտագործման տեսակը	Թույլատրման ձևը	Այլ պայմաններ
1	2	3	4
1	անհատական բնակելի տներով կառուցապատում	Թ
2	խանութներ	Թ	սննդի
3	կրպակներ	Թ	թեթև կոնստր.
4	ավտոհանգրվաններ	Թ	անհատական

 

3.2. Բազմաբնակարան կառուցապատման գոտի ԲԲ

 

Սարահարթ թաղամասի արևելյան` ԲԲ1 և հյուսիս-արևելյան` ԲԲ2 մասերում նոր նախատեսվող բազմաբնակարան բնակելի տներով կառուցապատման ենթագոտիներ: Կառուցապատումն իրականացնել կառուցապատման նախագծերի առկայության պարագայում:

 

Գոտու կոդը		Գործառույթ		Հիմնական քաղաքաշինական չափորոշիչները
		Հիմնական կառուցա- պատում	Օժանդակ կառուցա- պատում	Տարածքի մակերեսը, հա	Կառուցա- պատման մակերեսը, %	Կանաչա- պատման մակերեսը, %	Փողոցների, անցումներ, կանգառներ մակերեսը, %	Կառուցա- պատում առավե- լագույն բարձրու- թյունը, մ	Առավե- լագույն հարկայ- նությունը	Կենցաղ սպա- սարկում	Այլ տվյալներ Ռեզեր- վային հողեր
Նախագծով	ԲԲ1	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	10,7 100%	3,7 35%	3,7 35%	1,6 15%	15	3-4	1,6 15%	-
Նախագծով	ԲԲ2	Բնակելի	Կենցաղ սպասարկում	10,8 100%	4,1 38%	3,45 32%	1,5 14%	15	3	0,86 8%	0,86 8%

 

Բազմահարկ բնակելի կառուցապատման ԲԲ1 և ԲԲ2 ենթագոտների թույլատրելի հողօգտագործման տեսակները նշված են աղյուսակ 2-ում։

 

Աղյուսակ 2

ՀՀ	Հողօգտագործման տեսակը	Թույլատրման ձևը	Այլ պայմաններ
1	2	3	4
1	բնակելի տներով կառուցապատում	Թ
2	տեղական կառավարման մարմինների	Թ
3	հասարակական կազմակերպությունների	Թ
4	լրատվական	Թ
5	արխիվների	Թ
6	ինտերնետ կապի բաժանմունք	Թ
7	ապահովագրության	Թ
8	կոմերցիոն գործունեության	Թ
9	միջազգային կազմակերպությունների	Թ
10	գրադարաններ	Թ
11	թատրոններ	Թ
12	կինոթատրոններ	Թ
13	խանութներ	Թ
14	կրպակներ	Թ
15	ռեստորաններ	Թ
16	բարեր	Թ
17	ճաշարաններ	Թ
18	սրճարաններ	Թ
19	տոմսերի իրացման կետեր	Թ
20	հյուրանոցներ	Թ
21	ավտոհանգրվաններ	Թ
22	հասարակական զուգարաններ	Թ
23	կրոնական կազմակերպությունների	Թ	միայն գրասենյակներ
24	այգիներ, պուրակներ
25	փողոցներ, հրապարակներ
26	վնասակար արտանետումներ բացառող արտադրական ձեռնարկություններ	Թ

 

3.3. Հասարակական կառուցապատման գոտի Հ

 

Թաղամաս Հ1: Քաղաքի արևելյան մասում նոր հասարակական կառուցապատման գոտի:

 

Գոտու կոդը		Գործառույթ		Հիմնական քաղաքաշինական չափորոշիչները
		Հիմնական կառուցա- պատում	Օժանդակ կառուցա- պատում	Տարածքի մակերեսը, հա	Կառուցա- պատման մակերեսը, %	Կանաչա- պատման մակերեսը, %	Փողոցների, անցումներ, կանգառներ մակերեսը, %	Կառուցա- պատում առավե- լագույն բարձրու- թյունը, մ	Առավե- լագույն հարկայ- նությունը	Կենցաղ սպա- սարկում	Այլ տվյալ- ներ
Նախագծով	Հ1	Հասարա- կական	Առևտրի, սպասարկման	9,1 100%	1,44 30%	1,44 30%	0,24 5%	15	3	0,96 2%	1,68 33%

 

Հասարակական կառուցապատման Հ1 գոտու թույլատրելի հողօգտագործման տեսակները նշված են աղյուսակ 3-ում։

 

Աղյուսակ 3

ՀՀ	Հողօգտագործման տեսակը	Թույլատրման ձևը	Այլ պայմաններ
1	2	3	4
1	տեղական կառավարման մարմինների	Թ
2	հասարակական կազմակերպությունների	Թ
3	լրատվական	Թ
4	արխիվների	Թ
5	ինտերնետ կապի բաժանմունք	Թ
6	ապահովագրության	Թ
7	կոմերցիոն գործունեության	Թ
8	միջազգային կազմակերպությունների	Թ
9	գրադարաններ	Թ
10	թատրոններ	Թ
11	կինոթատրոններ	Թ
12	խանութներ	Թ
13	կրպակներ	Թ
14	ռեստորաններ	Թ
15	բարեր	Թ
16	ճաշարաններ	Թ
17	սրճարաններ	Թ
18	տոմսերի իրացման կետեր	Թ
19	հյուրանոցներ	Թ
20	ավտոհանգրվաններ	Թ
21	հասարակական զուգարաններ	Թ
22	կրոնական կազմակերպությունների	Թ	միայն գրասենյակներ
23	այգիներ, պուրակներ
24	փողոցներ, հրապարակներ

 

3.4. Կենտրոնի գոտևորում

 

Թաղամաս «Կենտրոն»: Բազմաբնակարան բնակելի կառուցապատման գոտի ԲԲ11, հասարակական կառուցապատման գոտի Հ11, հատուկ պահպանվող գոտի ՀՊ11, հանգստի գոտի ՀԳ11, տրանսպորտի գոտի Տ11, ջրային գոտի Ջ11:

 

Գոտու կոդը		Գործառույթ		Հիմնական քաղաքաշինական չափորոշիչները
		Հիմնական կառուցա- պատում	Օժանդակ կառուցա- պատում	Տարածքի մակերեսը, հա	Կառուցա- պատման մակերեսը, %	Կանաչա- պատման մակերեսը, %	Փողոցների, անցումներ, կանգառներ մակերեսը, %	Կառուցա- պատում առավե- լագույն բարձրու- թյունը, մ	Առավե- լագույն հարկայ- նությունը	Կենցաղ սպա- սարկում	Այլ տվյալ- ներ
Նախագծով	ԲԲ11	Բնակելի	Առևտրի, սպասարկման	0,6 100%	0,2 35%	0,2 30%	0,1 15%	15	3-4	-	0,1 10%
	Հ11	Հասարակական	Առևտրի, սպասարկման	2,7 100%	-	-	-	-	-	-	-
	ՀՊ11	Հուշարձան	*	0,3 100%	0,04 13,0%	0,22 74,0%	0,04 13,0%	-	-	-	-
	ՀԳ11	Այգի	Սպասարկման	1,9 100%	1,4 73,7%	-	0,5 26,3%	-	-	-	-
	Տ11	Երկաթգիծ	Գետնանցում	0,5 100%	-	-	-	-	-	-	-
	Ջ11	Գետ	Պատվար	1,2 100%	-	-	-	-	-	-	-

 

* Պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության գոտիների սահմաններում կառուցապատման աշխատանքներ պետք է իրականացվեն միայն ՀՀ օրենսդրության սահմանված կարգով:

 

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար

Մ. Թոփուզյան

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԼՈՌՈՒ ՄԱՐԶԻ ԱԼԱՎԵՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱՅԻՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ (ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ) ԳԼԽԱՎՈՐ ՀԱՏԱԿԱԳԻԾ

 

Էջ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16