«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
17 մայիսի 2004 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

8 ապրիլի 2004 թվականի N 645-Ն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԿԱՆԱՆՑ ՎԻՃԱԿԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆՐԱՆՑ ԴԵՐԻ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ 2004-2010 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ԵՎ ԴՐԱ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱՑՈՒՅՑԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել`

ա) Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագիրը` համաձայն N 1 հավելվածի.

բ) Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագրի միջոցառումների ժամանակացույցը` համաձայն N 2 հավելվածի:

2. Հանձնարարել Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության պետին և առաջարկել Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության նախագահին Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման ու հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագիրն իրականացնելու համար անհրաժեշտ միջոցները Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում նախատեսելու հնարավորության հարցը քննարկել Հայաստանի Հանրապետության տվյալ տարվա պետական բյուջեի կազմավորման գործընթացով նախատեսված ժամկետներում Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ներկայացված բյուջետային հայտի առկայության պայմաններում:

(2-րդ կետը փոփ. 09.06.05 N 747-Ն)

3. Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագրի համակարգման լիազորությունը վերապահել Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին:

3.1. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նախարարին,  Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային կառավարման նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարին և Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության պետին` յուրաքանչյուր տարի մինչև դեկտեմբերի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ներկայացնել տեղեկատվություն Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագրով նախատեսված` տվյալ տարվա ընթացքում իրականացված աշխատանքների մասին և հաջորդ տարվա ընթացքում իրականացվելիք միջոցառումների ցանկն ու ժամանակացույցը:

(3.1-ին կետը լրաց. 09.06.05 N 747-Ն)

3.2. Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարին` ամփոփել և մինչև հաջորդ տարվա հունվարի 15-ը Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել տեղեկատվություն Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման 2004-2010 թվականների ազգային ծրագրով նախատեսված նախորդ տարվա ընթացքում իրականացված աշխատանքների մասին և տվյալ տարվա ընթացքում իրականացվելիք միջոցառումների ցանկն ու ժամանակացույցը:

(3.2-րդ կետը լրաց. 09.06.05 N 747-Ն)

4. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

Հայաստանի Հանրապետության ՎԱՐՉԱՊԵՏ	Ա. Մարգարյան
2004 թ. մայիսի 14 Երևան

Հավելված N 1 ՀՀ կառավարության 2004 թվականի ապրիլի 8-ի N 645-Ն որոշման

2 0 0 4 - 2 0 1 0  Թ Վ Ա Կ Ա Ն Ն Ե Ր Ի  Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն  Ծ Ր Ա Գ Ի Ր

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԿԱՆԱՆՑ ՎԻՃԱԿԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆՐԱՆՑ ԴԵՐԻ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ

Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց վիճակի բարելավման և հասարակության մեջ նրանց դերի բարձրացման ազգային ծրագիրը (այսուհետ` ծրագիր) սահմանում է Հայաստանի Հանրապետությունում կանանց հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ տարվող պետական քաղաքականության սկզբունքները, առաջնահերթությունը և հիմնական ուղղությունները: Ծրագիրը հիմնված է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության համապատասխան դրույթների վրա և նպատակաուղղված է «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի, Պեկինի 4-րդ համաշխարհային համաժողովի (1995 թ.) հանձնարարականների, Եվրախորհրդի կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարության հանձնաժողովի փաստաթղթերի, ՄԱԿ-ի հազարամյակի հռչակագրի պահանջների և Հայաստանի Հանրապետության միջազգային այլ փաստաթղթերով սահմանված պարտավորությունների կատարմանը:

Ծրագիրը նպաստելու է կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների ու հնարավորությունների ապահովմանը` որպես ժողովրդավարական, իրավական, սոցիալական պետություն կառուցելու և քաղաքացիական հասարակություն կերտելու նախապայման:

Ծրագիրն իր գործողություններում նաև օժանդակելու է կանանց սոցիալ-տնտեսական հարցերի կարգավորմանը` դրանով իսկ նպաստելով երկրում աղքատության հաղթահարմանը` աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում:

Դիտելով կնոջը որպես անհատականություն, կին և մայր` ծրագրի մոտեցումն է չհակադրել ընտանիքը կնոջ մասնագիտական կամ հասարակական և քաղաքական գործունեությանը, այլ ստեղծել պայմաններ` կնոջ հնարավորությունների լիակատար դրսևորման համար և՛ աշխատանքային ոլորտում, և՛ ընտանիքում:

Դիտելով կնոջ և տղամարդու բնությունից եկող առանձնահատկություններն ու տարբերությունները որպես մեկը մյուսին լրացնող հատկանիշներ և հասարակական կյանքում ներդաշնակության հասնելու գրավական` ծրագրի նպատակն է իր գործողություններում նպաստել այդ առանձնահատկությունների պահպանմանը:

Թեև այսօր Հայաստանի վարկանիշը մարդկային զարգացման համաթվով 76-րդն է, իսկ գենդերային զարգացման համաթվով` 62-րդը, ինչը` վկայում է կանանց և տղամարդկանց միջև գոյություն ունեցող որոշակի անհավասարության մասին, այնուամենայնիվ, պատմական փաստերը հիմք ընդունելով, կարող ենք ասել, որ կնոջ նկատմամբ խտրականությունը մեր ազգային մտածողության և հոգեբանության մեջ արմատավորված երևույթ չէ, առկա անհավասարության որոշ դրսևորումներ կապված են ներկայիս սոցիալ-տնտեսական վիճակի և հասարակության որոշ շերտերի բարեկրթական ցածր մակարդակի հետ:

Այդ իսկ պատճառով ծրագիրն իր գործողություններում կարևորում է քարոզչական աշխատանքը, ինչպես նաև հասարակության ընդհանուր բարեկրթման միջոցառումները:

Ծրագիրը բաղկացած է հետևյալ 8 բաժնից`

● կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների ու հնարավորությունների ապահովումը որոշումների կայացման մակարդակում և հասարակական, քաղաքական ոլորտներում,

● կանանց սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավում,

● կրթության ոլորտ,

● կանանց առողջական վիճակի բարելավում,

● կնոջ նկատմամբ բռնության երևույթի վերացում,

● կանանց և աղջիկների նկատմամբ թրաֆիկինգի երևույթի վերացում,

● ԶԼՄ-ների և մշակութային հաստատությունների դերը կանանց հիմնահարցերի լուսաբանման և կնոջ ընդօրինակելի կերպարի ձևավորման գործում,

● ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ:

Յուրաքանչյուր բաժնում ներառված են հետևյալ կետերը` իրավիճակի վերլուծություն, խնդիրների հստակեցում, խնդիրների լուծման ռազմավարական ուղիներ և միջոցառումներ:

Ծրագիրն իրականացվելու է միջազգային և հասարակական կազմակերպությունների հետ սերտ համագործակցությամբ:

Բ ա ժ ի ն  1

Կանանց ԵՎ տղամարդկանց հավասար իրավունքների ու հնարավորությունների ապահովումը որոշումների կայացման մակարդակում ԵՎ հասարակական, քաղաքական ոլորտներում

Իրավիճակի վերլուծություն

1993 թ-ին Հայաստանը վավերացրեց ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիան:

Համաձայն կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածի իշխանությունները պարտավորվեցին ձեռնարկել գործնական քայլեր` պետական քաղաքականության մշակման և իրականացման գործընթացում կանանց և տղամարդկանց հավասար մասնակցությունն ապահովելու համար: Կոնվենցիայի վավերացմանը հաջորդեց մի շարք այլ փաստաթղթերի ընդունում, սակայն էական տեղաշարժ այս ոլորտում առ այսօր չի նկատվում:

Վերջին փաստերը հետևյալն են. 2003 թ-ի Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի ընտրություններից հետո կանայք Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովում կազմում են 4,1%: 6 կին պատգամավորներից մեկն ընտրվել է մեծամասնական ցուցակով, 5-ը` համամասնական: Կանայք` մեծամասնական ցուցակներում կազմում էին 4%, իսկ համամասնական ցուցակներում` 14,1%: Թվերից կարելի է եզրակացնել, որ կանանց փոքր տոկոսը Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովում պայմանավորված է նաև ընտրություններին նրանց նույնքան քիչ մասնակցությամբ: Կին պատգամավորներից մեկը մշտական հանձնաժողովի նախագահ է:

Եթե երկրի խորհրդարանում կանայք կազմում են 20%-ից պակաս, ապա դա դժվարացնում է սոցիալական ուղղվածություն ունեցող օրենքների ընդունումը, միևնույն ժամանակ միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ առանց ժամանակավոր արտակարգ միջոցներ գործադրելու (գենդերային քվոտաներ) դժվար է կանանց և տղամարդկանց քաղաքական հավասար գործունեությունն ապահովել:

Սահմանափակ է ղեկավար կանանց թիվը նաև գործադիր իշխանության մարմիններում` 1 կին նախարար և 3 կին փոխնախարար:

Նույն պատկերն է նաև տարածքային կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմիններում: 2002 թ-ի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում 932 կին թեկնածուներից ընտրվել են 8 կին:

Կանանց և տղամարդկանց հավասարաչափ մասնակցությունը առկա է կառավարման միջին օղակներում, ինչպես նաև Հայաստանում գործող միջազգային կազմակերպություններում:

Կանանց թվի գերակշռություն է նկատվում, մասնավորապես, կրթության, առողջապահության, մշակույթի և սպասարկման ոլորտներում:

Իսկ որոշումներ կայացնելու իրենց իրավունքը կանայք հիմնականում իրականացնում են ոչ կառավարական կազմակերպությունների հատվածում, այն դեպքում, երբ ժողովրդավարական, քաղաքացիական և կայուն հասարակություն ձևավորելու հարցում կնոջ և կանանց կազմակերպությունների դերը գնալով մեծանում է: Կանայք շատ անելիքներ ունեն ինչպես խաղաղության ապահովման, այնպես էլ շրջակա միջավայրի պաշտպանության հարցերում:

ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդի կողմից 2000 թ-ին ընդունված 1325 բանաձևը նոր հազարամյակի կարևորագույն փաստաթղթերից է որն արտացոլում է, ինչպես խաղաղասիրական գործընթացներում և հակամարտությունների կանխարգելմանն ու կարգավորմանն ուղղված որոշումների կայացման բոլոր մակարդակներում կանանց ակտիվ մասնակցության անհրաժեշտությունը, այնպես էլ պատերազմի ժամանակ և հակամարտություններից հետո կանանց և աղջիկների իրավունքների պահպանության հիմնահարցը:

ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդն անդամ երկրներին կոչ է անում զինված հակամարտություններում հետևել կանանց և աղջիկների իրավունքներին առնչվող միջազգային իրավական նորմերի պահպանմանը, իսկ հաշտության համաձայնությունների ընդունման և իրականացման գործընթացում ցուցաբերել գենդերային հայեցակարգի վրա հիմնված մոտեցում և ապահովել կանանց լիարժեք մասնակցությունը խաղաղասիրական գործընթացներում:

Նույն մոտեցումն է նաև շրջակա միջավայրի պաշտպանության առնչությամբ:

Անհրաժեշտ է ապահովել շրջակա միջավայրի պահպանությունը, որովհետև այն կարևոր է մարդկության ինքնապահպանման, ինչպես նաև կնոջ վերարտադրողական առողջության համար: Միևնույն ժամանակ պետք է մեծացնել կանանց և կանանց կազմակերպությունների մասնակցությունը այդ գործընթացներում:

Ներկայումս Հայաստանի էկոլոգիական վիճակը մտահոգիչ է: Քաղաքներում անբավարար է բնակելի տարածքների բարեկարգման, խմելու ջրի, հակահամաճարակային ծառայությունների և ջեռուցման մակարդակը: Կրճատվում են կանաչ տարածքները քաղաքներում և մասնավորապես Երևանում: Եվ դա այն դեպքում, երբ Երևանի տարածքը 22.700 հեկտար է, իսկ կանաչ տարածքները` 2400, որը եվրոպական ստանդարտներով 10 անգամ քիչ է 1.1 մլն բնակիչ ունեցող քաղաքի համար: Սա, իհարկե, ոչ միայն քաղաքաշինական, բնապահպանական և մշակութային խնդիր է, այլ նույնքան` սոցիալական:

Խնդիրները`

● որոշում կայացնող մակարդակներում և քաղաքականության մեջ կանանց ոչ բավարար ներգրավվածությունը,

● տղամարդկանց և կանանց անհավասար մասնակցությունը հասարակական և քաղաքական կյանքի տարբեր ոլորտներում:

Ռազմավարությունը`

1.1. ապահովել ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիայի և Պեկինի համաժողովի հիմնական հանձնարարականների կատարումը.

1.2. ապահովել համապատասխան իրավական ակտերի կիրարկման վերահսկողությունը.

1.3. աջակցել երկրի քաղաքական և հասարակական կյանքում կանանց և տղամարդկանց հավասար մասնակցության պայմանների ստեղծմանը.

1.4. նպաստել կանանց իրազեկությանը գենդերային հարցերում, իրավական գրագիտության բարձրացմանը և նրանց ներուժի բացահայտմանը.

1.5. ապահովել կանանց ակտիվ մասնակցությունը ժողովրդավարական, քաղաքացիական հասարակության ձևավորման գործընթացներին:

Միջոցառումները`

1.1.1. անցկացնել Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության գենդերային փորձաքննություն և անհրաժեշտության դեպքում մշակել առաջարկություններ համապատասխան իրավական ակտերում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու համար.

1.1.2. ուսումնասիրել կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքներ և հավասար հնարավորություններ ապահովող Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային փաստաթղթերը` ՀՀ օրենսդրությունը միջազգային նորմերին համապատասխանեցնելու նպատակով.

1.2.1. նախապատրաստել պարբերական զեկույցներ ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիայի դրույթների և Եվրախորհրդի կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարության հանձնաժողովի փաստաթղթերի հանձնարարականների կատարման վերաբերյալ.

1.3.1. մշակել առաջարկություններ ժամանակավոր քվոտաների ներդրման վերաբերյալ` օրենսդիր իշխանության մարմնում կանանց լիարժեք մասնակցությունն ապահովելու նպատակով.

1.3.2. ներկայացնել վավերացման «Կանանց քաղաքական իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիան.

1.3.3. քննարկել և ներկայացնել վավերացման ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիայի արձանագրությունը (2000 թ. դեկտեմբերի 22).

1.3.4. իրականացնել հետազոտություններ, ստեղծել վիճակագրական տեղեկատվություն հասարակական, քաղաքական կյանքում կանանց և տղամարդկանց մասնակցության վերաբերյալ.

1.4.1. կազմակերպել կանանց լիդերության և սեփական իրավունքների պաշտպանության տեխնոլոգիաների ուսուցման դասընթացներ.

1.4.2. մշակել և իրականացնել բազային կրթության և շարունակական ուսուցման ծրագրեր` կառավարման, պետական և քաղաքական ոլորտների աշխատանքներում կանանց ընդգրկվածությունն ապահովելու նպատակով.

1.5.1. մշակել առաջարկություններ խաղաղարար գործընթացներում կանանց մասնակցությունն ընդլայնելու ուղղությամբ.

1.6.1. մշակել առաջարկություններ շրջակա միջավայրի բարելավման, բնության պահպանության ծրագրերի մշակման ու իրականացման վերաբերյալ` ընդլայնելով այդ գործընթացներում կանանց մասնակցությունը:

Բ ա ժ ի ն  2

Կանանց սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավումը

Իրավիճակի վերլուծություն

Հայաստանում տնտեսության բոլոր բնագավառներում կանանց և տղամարդկանց գործունեության հավասար իրավունքներն ամրագրված են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ:

Սակայն այսօր կանանց ֆինանսատնտեսական գործունեությունը հիմնականում սահմանափակվում է մանրածախ առևտրով և փոքր ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, մասնավորապես սպասարկման ոլորտում:

Կանանց սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավումը միայն տնտեսական խնդիր չէ, այլև առնչվում է կանանց գործունեությունը քաղաքական դաշտում մեծացնելու հնարավորությունների հետ:

Շուկայական նոր հարաբերությունների հաստատմամբ երկրում տեղի ունեցան մի շարք կառուցվածքային փոփոխություններ, որոնց հետևանքով շատ հիմնարկներ և ձեռնարկություններ փակվեցին կամ վերակազմավորվեցին, տեղի ունեցավ մեծ չափով աշխատատեղերի կրճատում, նվազեց որոշ մասնագիտությունների պահանջարկը, աճեց գործազրկությունը, ակտիվացան միգրացիոն գործընթացները: Այս ամենի արդյունքում բնակչության մի ստվար զանգված հայտնվեց ծայրահեղ կարիքի մեջ:

Գործազրկությունը, թեև ընդհանուր հիմնախնդիր է տղամարդկանց և կանանց համար, սակայն վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ անկախ գործազուրկների թվի տարեկան ցուցանիշների փոփոխումից, անփոփոխ է մնացել այդ խմբում կանանց թվի գերակշռությունը: 2002 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ գրանցված գործազուրկների ընդհանուր թվում կանայք կազմում էին 66%: Կանանց գործազրկության մակարդակը 13,5% է, որն ավելի քան երկու անգամ գերազանցում է տղամարդկանց համապատասխան ցուցանիշը` 6,4%:

Պաշտոնապես գրանցված գործազրկության ըստ սեռի վերլուծությունը 1995-2001 թվականների ընթացքում ցույց է տալիս, որ Հայաստանում գործազուրկների առավելագույն մասը կազմում են կանայք: Ավելացնենք նաև, որ 1995 թ-ի համեմատ կանանց գործազրկության մակարդակը 2002 թ-ին աճել է 3,5%-ով:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ գործազուրկի կարգավիճակ ստացած կանայք առավել մեծ թիվ են կազմում քաղաքներում: Իսկ տնային տնտեսությունների ուսումնասիրությունները վկայում են, որ ավելի ծանր սոցիալ-տնտեսական վիճակում գտնվում են բազմազավակ ընտանիքները և նաև այն ընտանիքները, որոնք գլխավորվում են կանանց կողմից:

Այսպիսով, աշխատաշուկայում ձևավորված նոր հարաբերություններն ու պահանջները և քայքայված ենթակառուցվածքը կանանց դարձրին ավելի անմրցունակ:

Բացի այդ, ընտանեկան և մասնագիտական պարտականությունները համատեղելու անհնարինությունը զրկում է կանանց անհրաժեշտ աշխատանքային ստաժից, ինչը հետագայում բացասաբար է անդրադառնում նրանց կենսաթոշակի չափին:

Երկրում փոքր և միջին ձեռնարկատիրությունը դեռևս գտնվում է զարգացման փուլում, բացակայում են ձեռներեցությունը խթանող բարենպաստ պայմանները, ինչպես նաև արդյունավետ հարկային դաշտը: Այս ամենը մեծապես արգելակում է նաև կանանց տնտեսական հնարավորությունների ընդլայնումը: Դեռևս 1997 թ. ՀՀ արդյունաբերության և առևտրի նախարարության կողմից իրականացված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ գործարարների շրջանում կանայք Երևանում կազմել են 17,2%, իսկ մարզերում` 3,1%, ընդ որում, արտադրության ոլորտում զբաղված կանայք այստեղ կազմում են շատ փոքր թիվ` 1,9%, կին-ձեռներեցների գործունեությունը հիմնականում առնչվում է առևտրի և սպասարկման ոլորտների հետ:

Մինչդեռ, կանանց տնտեսական առաջընթացն անհրաժեշտ պայման է նրանց դերի բարձրացման համար ոչ միայն երկրի տնտեսական, այլև քաղաքական կյանքում:

Աշխատաշուկայում կանանց մասնակցության նվազեցմանը նպաստեց նաև վերջին տարիներին երեխաների նախադպրոցական և արտադպրոցական դաստիարակության համակարգի ոչ բավարար գործունեությունը, մասնավորապես նախադպրոցական հիմնարկների կրճատումը, կենցաղ-սպասարկման ոլորտի ձեռնարկությունների գործունեության մասշտաբների սահմանափակումը, 1996-2001 թթ. նախադպրոցական հիմնարկների թիվը 978-ից դարձել է 712, որից` (2001 թ-ին) չեն գործել 135-ը: Կրճատվել են ոչ միայն նախադպրոցական համակարգի հզորությունները, այլև ընդգրկվածությունն ու մատչելիությունը:

Ծանր իրավիճակներում գտնվող ընտանիքների զգալի թվով երեխաներ հայտնվել են մանկատներում և գիշերօթիկ դպրոցներում:

Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության կարևոր բնագավառներից է ագրոպարենային համակարգը: 2001 թ. մարդահամարի արդյունքների համաձայն հանրապետության բնակչության 35,7%-ը ապրում է գյուղական վայրերում: Գյուղատնտեսությամբ զբաղվում է բնակչության 45,1%-ը, որի գրեթե կեսը կանայք են, և այդ թիվը շարունակում է մեծանալ: Այս բնագավառում առկա խնդիրներից է գյուղատնտեսական աշխատանքների մեքենայացման ցածր մակարդակը, որի արդյունքում աշխատանքները հիմնականում կատարվում են ձեռքով, ինչը չի կարող չանդրադառնալ կանանց ընդհանուր և վերարտադրողական առողջության վրա:

Վերջին տարիներին Հայաստանում կանանց տնտեսական աջակցությանն ուղղված վարկային ծրագրերի մեծ մասը բավարար արտոնյալ չեն, ուստի չեն նպաստում կանանց տնտեսական զարգացմանը: Որոշ ծրագրերի վարկերի տոկոսն այնքան բարձր է, որ հնարավորություն չի տալիս կանանց զարգացնելու իրենց տնտեսությունը, այլ լավագույն դեպքում օգնում է նվազագույնս հոգալու ընտանիքի ծախսերը:

2001-2002 թթ. ՀՀ կառավարությանն առընթեր միգրացիայի և փախստականների վարչության, ինչպես նաև Վիճակագրության ազգային ծառայության կողմից կատարած ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ երկրից մեկնողների շուրջ 1/3 մասը կազմում են աշխատանքային միգրանտները: Մեկնելու պատճառները սոցիալ-տնտեսական բնույթի են. մասնագիտական աշխատանք գտնելու և հեռանկարի բացակայություն, ցածր եկամուտներ, ապագայի նկատմամբ անվստահություն: Մեկնողների շուրջ 42%-ը կանայք են:

Կանանց խոցելի խմբերից են փախստական կանայք, որոնք կազմում են ընդհանուր փախստականների թվի 54%-ը, նրանց գրեթե կեսը ծերեր են:

Փախստականներն ունեն ռուսական կրթություն և օբյեկտիվ պատճառներով վատ են տիրապետում հայերենին: Բացի այդ, նրանք հիմնականում եղել են քաղաքաբնակ, իսկ Հայաստանում տեղավորվել են մեծամասամբ գյուղական վայրերում, որտեղ ավելի սուղ է աշխատանք գտնելու հնարավորությունը և հիմնականում այն կապված է հողագործության հետ: Այս հանգամանքներն ավելի են բարդացնում նրանց ինտեգրման գործընթացը:

Հատուկ ուշադրության կարիք ունեն նաև կին զինծառայողները, որոնց սոցիալ-տնտեսական վիճակը դեռևս բավարար ուսումնասիրված չէ:

Նոր տնտեսական հարաբերությունները խոչընդոտներ ստեղծեցին նաև արվեստի և գիտության կին գործիչների համար: Նկատելի է նոր տնտեսական հարաբերություններում արդյունավետ գործելու գիտելիքների և հմտությունների պակասը:

Խնդիրները`

● կանանց եկամուտների ցածր մակարդակը,

● կանանց շրջանում մեծ չափերի հասնող գործազրկությունը,

● փախստական կանանց սոցիալական առավել անպաշտպանվածությունը,

● կանանց ձեռնարկատիրական գործունեության ցածր մակարդակը,

● կանանց ոչ բավարար մասնակցությունը գյուղի սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործընթացին,

● կանանց ոչ բավարար մասնակցությունը քաղաքային համայնքների սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործընթացին,

● ավանդականորեն կանանց զբաղվածությունն ապահովող ժողովրդական արվեստների և արհեստների զարգացածության ցածր մակարդակը,

● արվեստի և գիտության կին գործիչների նոր տնտեսական հարաբերություններում արդյունավետ գործելու գիտելիքների և հմտությունների պակասը,

● երեխաների նախադպրոցական խնամքի համակարգի ոչ բավարար գործունեությունը:

Ռազմավարությունը`

2.1. սոցիալական քաղաքականության ուղղորդումը կանանց տնտեսական վիճակի բարելավմանը,

2.2. սոցիալական քաղաքականության ուղղորդումը ծնելիության խթանմանը,

2.3. կարգավորել կանանց աշխատուժի օգտագործումը` նպաստելով գործազուրկ կանանց թվի կրճատմանը,

2.4. նպաստել կանանց ձեռնարկատիրական գործունեության ընդլայնմանը,

2.5. բարձրացնել կանանց մասնակցությունը գյուղական բնակավայրերի զարգացմանը, ապահովել կանանց համար նոր աշխատատեղեր գյուղական բնակավայրերում,

2.6. արվեստի և գիտության կին գործիչներին նոր տնտեսական հարաբերություններում արդյունավետ գործելու գիտելիքների և հմտությունների ձեռքբերում,

2.7. ավանդականորեն կանանց զբաղվածությունն ապահովող ժողովրդական արվեստների և արհեստների զարգացում:

Միջոցառումները`

2.1.1. հավաքագրել և ամբողջականացնել կանանց աղքատության վերաբերյալ վիճակագրական տվյալները, վեր հանել դրանց առաջացման պատճառները և հետևանքները,

2.1.2. մշակել և կազմակերպել զբաղվածության և առողջապահական աջակցության հատուկ ծրագրեր` փախստական կանանց և նրանց ընտանիքների համար,

2.2.1. «Կարիքավոր բազմազավակ ընտանիքների սոցիալական պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը ներկայացնել ՀՀ կառավարություն,

2.2.2. կատարելագործել պետական նպաստների համակարգը` կարևորելով երեխաներ ունեցող ընտանիքների, կանանց առավել խոցելի խմբերի առաջնահերթ օգնությունը,

2.3.1. մշակել կանանց մասնագիտական որակավորման շարունակականությունն ապահովող մեխանիզմները աշխատանքի շուկայում նրանց մրցունակության բարձրացման նպատակով` ապահովելով ընտանեկան պարտականությունների համատեղումը,

2.4.1. աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում իրականացնել կանանց աղքատության կրճատմանն ուղղված ծրագրեր, մասնավորապես, արտոնյալ պայմաններով տրվող միկրովարկային ծրագրեր` նպաստելով կանանց փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանը,

2.4.2. իրականացնել համապատասխան աշխատանքներ միջազգային դոնոր կազմակերպությունների ռեսուրսներն ուղղելու փոքր ձեռնարկատիրության զարգացմանը` կանանց համար կազմակերպելով հատուկ բիզնես-դասընթացներ,

2.5.1. իրականացնել հետազոտություններ գյուղական վայրերում կանանց համար աշխատատեղեր ստեղծելու և աշխատուժն օգտագործելու հնարավորությունների մասին,

2.5.2. իրականացնել ծրագրեր` ուղղված գյուղական վայրերում տնայնագործության, արհեստագործության ծավալմանը, ինչպես նաև գյուղի սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործընթացներում կանանց մասնակցության խթանմանը,

2.5.3. աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում իրականացնել գյուղի կանանց աղքատության կրճատմանն ուղղված ծրագրեր, մասնավորապես, արտոնյալ պայմաններով տրվող միկրովարկային ծրագրեր,

2.6.1. կազմակերպել արվեստի և գիտության կին գործիչների համար գործարարական դասընթացներ` տնտեսական հարաբերություններում արդյունավետ գործելու գիտելիքներ և հմտություններ ձեռք բերելու նպատակով,

2.7.1. իրականացնել ավանդականորեն կանանց զբաղվածությունն ապահովող ժողովրդական արվեստների և արհեստների զարգացմանն ուղղված նպատակային ծրագրեր:

Բ ա ժ ի ն  3

Կրթության ոլորտը

Իրավիճակի վերլուծություն

Վիճակագրական տվյալների վերլուծությունը վկայում է, որ Հայաստանում կրթական տարբեր մակարդակներում սովորողների ընդգրկվածության առումով սեռային որևէ խտրականություն չկա: Հատկանշական է նաև, որ տարրական կրթության ոլորտում աղջիկների և տղաների հավասար ընդգրկվածության ավանդույթները Հայաստանում գալիս են դեռևս 19-րդ դարից:

Կրթական տարբեր մակարդակներում սեռային ընդգրկվածության առումով կարելի է անել հետևյալ դիտարկումները:

2002 թ. նախադպրոցական հիմնարկներ հաճախել է 44849 երեխա, նրանցից 22488-ը` աղջիկ: Երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական հիմնարկներում կազմել է 18,5%:

Հիմնական կրթության ոլորտում (1-8-րդ դասարաններ) սովորողների թիվը 424372 է, որից` 208029-ը` աղջիկներ, իսկ չնչին տարբերությունները հիմնականում պայմանավորված են ժողովրդագրական գործոններով: Սակայն այս հաշվեկշիռը, հատկապես վերջին տարիներին, ավագ դպրոցում խախտվել է հօգուտ աղջիկների: 2002-2003 ուսումնական տարում ավագ դպրոցում աղջիկները կազմում էին սովորողների շուրջ 51,8 տոկոսը:

Մասնագիտական կրթության ոլորտում առկա է կանանց որոշ գերակշռություն: 2002-2003 ուսումնական տարվա տվյալները վկայում են, որ տարբերությունները հատկապես ակնհայտ են եղել միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատություններում, որտեղ կանայք կազմել են ընդգրկվածների 66%-ը, իսկ տղամարդիկ` 34%-ը:

Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում կանանց տեսակարար կշիռը` 49,7%, պայմանավորված է եղել մասնավոր ԲՈՒՀ-երում ընդգրկվածության ավելի բարձր աստիճանով:

Ինչ վերաբերում է հետբուհական կրթական համակարգում կանանց ավելի փոքր տեսակարար կշռին` 34,2%, ապա դա հիմնականում պայմանավորված է եղել ասպիրանտուրայում սովորող տղամարդկանց թվով` շուրջ 65,9%, մինչդեռ մագիստրատուրայում ավելի բարձր է եղել կանանց տեսակարար կշիռը` շուրջ 51,9%:

Դոկտորանտուրայում սովորողների թվաքանակը կազմել է 28, նրանց 27,4%-ը կանայք են:

Մանկավարժական համակազմի վերաբերյալ կարելի է անել հետևյալ դիտարկումները:

Մանկավարժների թվաքանակը նախադպրոցական հաստատություններում կազմել է 5397, նրանցից կանայք` 5394: Նախադպրոցական հիմնարկներում հիմնականում աշխատում են կանայք: Ղեկավար աշխատողների թվաքանակը կազմել է 636, նրանցից երեքը` տղամարդ:

Հանրակրթական դպրոցներում 2002-2003 ուսումնական տարում աշխատել է շուրջ 54276 մանկավարժ, որոնց 83,4%-ը կանայք են:

Միջին մասնագիտական պետական ուսումնական հաստատություններում դասախոսների թվաքանակը կազմել է 4157, նրանցից կանայք` 3044, բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում համապատասխանաբար` 8495 և 3906:

Գիտահետազոտական աշխատանքներ և մշակումներ իրականացնող մասնագետների թվաքանակը 2002 թ. տարեվերջին կազմել է 6737, նրանցից 476-ը` գիտության դոկտորներ (կանայք` 83), 1758-ը` գիտության թեկնածուներ (կանայք` 688):

Վերը նշված թվային տվյալները վկայում են կրթական ոլորտում մանկավարժական համակազմի սեռային անհամամասնության մասին: Հատկապես հանրակրթության ոլորտում առկա է ֆեմինացում (ուսուցիչների 83,4% կին է): Աշխատավարձի ու մասնագիտական վարկանիշի ցածր մակարդակի և սոցիալական թույլ պաշտպանվածության պատճառով առկա է որակյալ կադրերի արտահոսք համակարգից: Հարկ է նշել, որ համակարգից հեռացան նաև մեծ թվով տղամարդ մանկավարժները: 1991 թ. համեմատությամբ ուսուցչի աշխատավարձը 2001 թ. նվազել էր մոտ 14 անգամ:

Իսկ մասնագիտական կրթության ոլորտում ընդգրկված դասախոսական համակազմում նկատելի է որոշակի հավասարակշռություն:

Խնդիր է այսօր նաև կրթության բովանդակության նորացումն ու համապատասխանությունը հասարակության նոր պահանջներին: Կրթության բովանդակության նորացման դանդաղ ընթացքը չի ապահովում ժողովրդավարացող հասարակության հոգևոր, տնտեսական ու սոցիալական առաջընթացը, քաղաքացիական հասարակության կայացումը և իրավական պետության ստեղծումը: Անհրաժեշտ է ընդլայնել կյանքի հմտությունների ձևավորման ու զարգացման, սեփական իրավունքների ու գենդերային հիմնահարցերի ուսուցման տարրերը: Կարևոր է նաև սովորողների շրջանում առողջ ապրելակերպի ուսուցումն ու ապագա ընտանեկան կյանքին նրանց նախապատրաստումը:

Անշուշտ, այս պարագայում մեծանում է նաև ծնողների հետ համագործակցությունը, նրանց օգնությունը երեխայի դաստիարակության և զարգացման, նրա հետ շփման իրականացման գործում: Վերջին տարիներին զգալիորեն նվազել է նախադպրոցական հաստատությունների և դրանցում ընդգրկված երեխաների թիվը: Եվ նախադպրոցական հաստատություններ չհաճախող երեխաների խնամքի ու դաստիարակության հիմնական պատասխանատուն դարձել է ընտանիքը: Ուստի, ընտանիքներում դաստիարակության գործընթացը ճիշտ կազմակերպելու նպատակով ծնողներին անհրաժեշտ է մեթոդական օգնություն:

Խնդիրներ`

● սոցիալական թույլ պաշտպանվածություն և տղամարդ մանկավարժների արտահոսք համակարգից, կանանց գերակշռություն կրթության ոլորտում,

● կրթության գործընթացի մասնակիցների շրջանում գենդերային մոտեցումների վերաբերյալ ոչ բավարար գիտելիքների իմացություն,

● կրթության բովանդակության նորացման դանդաղ տեմպ,

● նախադպրոցահասակ երեխաների խնամքի և դաստիարակության հարցերում ծնողների ոչ բավարար իրազեկություն:

Ռազմավարություն`

3.1. մանկավարժների սոցիալական երաշխիքների ապահովում,

3.2. գենդերային գրագիտության հարցերում իրազեկության ապահովում,

3.3. ուսուցման ծրագրերի ու մեթոդների արդիականացում,

3.4. ծնողների կրթության կազմակերպում:

Միջոցառումներ`

3.1.1. մանկավարժական կադրերի աշխատավարձի չափի վերանայում և բարձրացում,

3.1.2. կրթության համակարգի բարեփոխումների ծրագրի իրականացման հետևանքով կրճատված մանկավարժների հասարակական կյանքին ինտեգրման ծրագրերի իրականացում,

3.2.1. մանկավարժական կադրերի վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ,

3.2.2. դասագրքերում և ուսումնական ծրագրերում գենդերային խնդիրների ներառում,

3.2.3. հանրապետության բուհերում գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ հատուկ դասընթացների անցկացում,

3.2.4. գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ հասարակական, քաղաքական գործիչների, քաղաքացիական ծառայողների համար հատուկ դասընթացների, սեմինարների ու քննարկումների կազմակերպում,

3.3.1. «Առողջ ապրելակերպ» դասընթացի մշակում և ներդնում հանրակրթական դպրոցներում, համապատասխան գրականության հրատարակում,

3.4.1. նախադպրոցական երեխաներ ունեցող ծնողների համար երեխաների խնամքի ու դաստիարակության վերաբերյալ 15-օրյա ուսուցման կազմակերպում, համապատասխան գրականության հրատարակում:

Բ ա ժ ի ն  4

Կանանց առողջական վիճակի բարելավումը

Իրավիճակի վերլուծություն

Վերջին տասնամյակում տեղի ունեցած սոցիալ-տնտեսական փոփոխություններն իրենց հետքը թողեցին նաև առողջապահության բնագավառում` առաջացնելով բազմաթիվ խնդիրներ: Բնակչության մեծամասնության համար անմատչելի դարձավ բժշկությունը և նվազեց բուժօգնության որակը հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում:

Գլուխ բարձրացրին սոցիալական հիվանդությունները, ինչպես տուբերկուլյոզը, սեռավարակները, հաճախակի դարձան օնկոլոգիական և սիրտ-անոթային հիվանդությունների բարձիթողի դեպքերը, իսկ միօրինակ, չբալանսավորված սպիտակուցներով, վիտամիններով, միկրոտարրերով աղքատ սննդի օգտագործումը բերեց հղի կանանց թերսնուցմանը, վաղ և ուշ անեմիաների տասնապատիկ բարձրացմանը, ցածր քաշով նորածինների թվի ավելացմանը:

Վատացավ նաև կանանց վերարտադրողական առողջությունը, որի կարևորագույն ցուցանիշներից է մայրական մահացության ինդեքսը: Այն վերջին տարիներին տատանվում է 40/100000 կենդանածնության սահմաններում և իջեցման միտում առայժմ չի նկատվում:

Չնայած 2000 թ. ՀՀ ժողովրդագրական առողջապահական հետազոտման (ՀԺԱՀ, 2000 թ.) տվյալներով մանկածնման տարիքի կանանց 61% օգտագործում էին հակաբեղմնավորիչ միջոցներ, սակայն վստահելի, ժամանակակից հակաբեղմնավորիչները կազմում էին 22%, որի հետևանքով պտղաբերության կարգավորման նպատակով դեռևս շարունակվում է կիրառվել արհեստական վիժումը:

Վերջին տարիներին կապված վերարտադրողական առողջության ազգային ծրագրի շրջանակներում ընտանիքի պլանավորման ծառայությունների բարելավման հետ, նկատվել է աբորտների կրճատման միտում: Եթե 1995 թ. 1000 ծննդի և 1000 պտղաբեր տարիքի կնոջ հաշվով աբորտի ցուցանիշներն էին 623 և 30,5, 1997 թ-ին համապատասխանաբար 562 և 24,3, ապա 2002 թ-ին` 305 և 8,4:

Մայրական մահացության դեպքերը հիմնականում պայմանավորված են կանանց առողջական վիճակի վատթարացմամբ, լիարժեք նախածննդյան հսկողության, ախտաբանությունների վաղ հայտնաբերման, ինչպես նաև ռիսկի խմբի կանանց ժամանակին բժշկական հսկողության ու համապատասխան ծննդալուծման բացակայությամբ:

Տագնապային է նաև ժողովրդագրական իրավիճակը: Վերջին տասնամյակում 2 անգամ կրճատվել է ծնելիությունը և 8 անգամ բնական աճը: Պատճառը ոչ միայն միգրացիան և ծանր սոցիալական պայմաններն են, այլև այդ ամենի հետևանքով առաջացած կանանց վերարտադրողական վարքագծի փոփոխությունը, բավական է նշել, որ պտղաբերության գործակիցը 2,6-ից դարձել է 1,1: Ծնելիության իջեցմանը հանգեցնում է նաև անպտղությունը, որը այսօր կազմում է 31.9%:

Առողջապահության ոլորտի քննարկումը լիակատար չի լինի, եթե անտեսվի բնական արատներով ծնված երեխաների խնդիրը:

Այս առումով 1998-2002 թթ. բնածին արատների ցուցանիշը 1000 կենդանածինների հաշվարկով կազմում է 18,7-18,0% պրոմիլ:

Խնդիրներ`

● մայրական և մանկական բարձր հիվանդացություն և մահացություն,

● կանանց վերարտադրողական առողջության վատթարացում, ծնելիության բնական աճի կրճատում,

● մանկական մահացության կառուցվածքում պերինատալ կոմպոնենտի բարձր տեսակարար կշիռ (60%) և աճի միտում,

● սեռավարակային հիվանդությունների աճ,

● ՄԻԱՎ-ի սկրինինգի բացակայություն,

● կանացի օրգանների օնկոլոգիական հիվանդությունների աճ,

● ժամանակակից, վստահելի հակաբեղմնավորիչ միջոցների օգտագործման ցածր մակարդակ,

● պաթոլոգիկ ծնունդների բարձր մակարդակ:

Ռազմավարություն`

4.1. խրախուսել կանանց անվճար բուժօգնության ծավալների մեծացմանը,

4.2. պահպանել հանրային ծննդատների համակարգը` բարելավելով ծննդատների նյութատեխնիկական հագեցվածությունը,

4.3. մեծացնել բուժօգնության մատչելիությունը` պետպատվերի շրջանակների մեծացման միջոցով,

4.4. նպաստել կանանց առողջական, մասնավորապես, վերարտադրողական առողջական վիճակի բարելավմանը (հիվանդությունների դեպքերը կրճատել 30%-ով),

4.5. նպաստել մայրական և մանկական մահացության ցուցանիշների նվազեցմանը (մինչև 2015 թ.` համապատասխանաբար կրճատելով 50% և 30%-ով),

անպտղության հաճախականության, հատկապես երկրորդային, կրճատմանը (նվազագույնը` 30%-ով), ինչպես նաև պաթոլոգիկ ծնունդների քանակի նվազեցմանը:

Միջոցառումներ`

4.1.1. մեծացնել պետության կողմից իրականացվող անվճար բուժօգնության ծավալները,

4.2.1. իրականացնել մայրության, վերարտադրողական առողջության պահպանման լրացուցիչ միջոցառումներ` պետական նպատակային ծրագրերի շրջանակներում,

4.3.1. կազմակերպել կանանց պարտադիր պարբերական բժշկական հետազոտություններ պոլիկլինիկաներում, ինչպես նաև շարժական ամբուլատորիաների միջոցով,

4.3.2. ապահովել հղիների, կերակրող մայրերի և երեխաների սնուցման իրավիճակի շարունակական հսկողություն, իրականացնել առողջ սննդապահովման ծրագրեր,

4.4.1. մշակել և իրականացնել ծրագիր մանկաբարձության և վերարտադրողական ասպարեզում գիտական նպատակային հետազոտություններ,

4.5.1. ներդնել ժամանակակից տեխնոլոգիաներ, այդ թվում` գենետիկական հետազոտությունների, երեխայի վաղ սաղմնային շրջանում շեղումները հայտնաբերելու նպատակով,

4.5.2. ապահովել ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հղի կանանց սկրինինգի իրականացումը,

4.5.3. բարձրացնել բուժաշխատողների մասնագիտական գիտելիքները և հմտությունները,

4.5.4. բարձրացնել բնակչության առողջապահական գիտելիքները զանգվածային լրատվամիջոցների միջոցով:

Բ ա ժ ի ն  5

Կնոջ նկատմամբ բռնության երԵՎույթի վերացումը

Իրավիճակի վերլուծություն

Բռնությունը կնոջ նկատմամբ նոր խնդիր չէ և միշտ եղել է միջազգային հանրության մտահոգության ուշադրության կենտրոնում: Կինն ավելի թույլ և խոցելի է իր անձը և իրավունքները պաշտպանելու առումով և հետևաբար հաճախ բռնությամբ ուղեկցվող կոնֆլիկտների դեպքում զոհ է դառնում:

Բռնության դրսևորման ձևերը տարբեր են` ֆիզիկական, բարոյահոգեբանական, կենցաղային, սեռական, սոցիալ-տնտեսական, սոցիալ-մշակութային և այլն: Տարբեր են նաև բռնության պատճառները:

Այսօր հանրապետությունում առկա և ուշադրություն պահանջող խնդիրներից են կանանց և աղջիկների նկատմամբ կիրառվող սեռական և ֆիզիկական բնույթի բռնությունների դեպքերը, ինչպես նաև հարկադրանքի միջոցով վերջիններիս մի շարք իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման հարցերը:

2001-2003 թթ. ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանության կողմից կատարված ուսումնասիրություններն ու վերլուծությունները ցույց են տվել, որ այդ տարիներին հանրապետությունում ակնհայտ բռնությունների զոհ են դարձել համապատասխանաբար 52, 51, 55 կին:

Ուշադրության են արժանի նաև հետևյալ վիճակագրական տվյալները.

1998-2002 թթ. ընթացքում հանրապետության տարածքում արձանագրվել են անչափահաս աղջիկների նկատմամբ կատարված մի շարք հանցագործություններ.

սեռական բնույթի բռնություն 16 տարեկանը չլրացած կամ արբունքի չհասած անձի նկատմամբ` 1998 թ-ին` 11 դեպք, 1999 և 2000 թթ-ին` 16-ական, 2001-ին` 22 դեպք, 2002-ին` 8 դեպք, ամուսնական տարիքի կամ արբունքի չհասած անձի հետ փաստական ամուսնական հարաբերությունների հաստատում` 1998 թ-ին` 2 դեպք, 1999 թ-ին` 6 դեպք, 2000 թ-ին` 3 դեպք, 2001 թ-ին` 5 դեպք, 2002 թ-ին` 8 դեպք: Սակայն բերված վիճակագրական տվյալներն ամբողջական չեն, քանի որ շատ դեպքեր, պարզապես, չեն գրանցվում:

Բռնության դեպքեր հաճախ են հանդիպում մարմնավաճառությամբ զբաղվողների շրջանում: Մի երևույթ, որը վերջին տարիներին տարածում է գտել հանրապետությունում սոցիալ-տնտեսական վիճակի վատթարացման, ինչպես նաև մարմնավաճառներին շահագործողների և կազմակերպիչների նկատմամբ գործող օրենքների բավական լիբերալ լինելու պատճառով: Կարևոր պատճառներից է նաև դեռահասների ու երիտասարդության բարոյասեռական դաստիարակության արդյունավետ համակարգի բացակայությունը:

Խնդիրները`

● վիճակագրության բացակայություն, սոցիոլոգիական և գիտական հետազոտությունների պակաս,

● դեռահասների և երիտասարդության բարոյասեռական դաստիարակության արդյունավետ համակարգի բացակայություն:

Ռազմավարությունը`

5.1. ապահովել երևույթի վերաբերյալ ուսումնասիրությունների կատարումը և ամփոփ տեղեկատվության ստեղծումը.

5.2. մշակել կանանց և աղջիկների օրինական շահերի և իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության մեխանիզմներ.

5.3. նպաստել մարմնավաճառության և սեռական շահագործման երևույթների կանխարգելմանը.

5.4. մշակել բռնության ենթարկված անձանց ընտանիքներում բռնության հետևանքների վերացման մեխանիզմներ և մեթոդներ:

Միջոցառումները`

5.1.1. իրականացնել հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում բռնության դեպքերի բացահայտմանն ու դրանց պատճառների պարզաբանմանն ուղղված հետազոտություններ,

5.2.1. մշակել բռնությունը բնութագրող ցուցանիշների համակարգ` ներդնելով վիճակագրական հաշվետվություններում,

5.2.2. ուսումնասիրել խնդրի լուծման ուղղությամբ այլ երկրների հաջողված փորձը,

5.3.1. կազմակերպել բռնության ենթարկված կանանց հետ աշխատող սոցիալական աշխատողների, առողջապահական, կրթական համակարգի մասնագետների և իրավապահ մարմինների վերապատրաստման և ուսուցման համալիր դասընթացներ,

5.3.2. հանրապետության քաղաքների և մարզերի համապատասխան հաստատություններում (պոլիկլինիկա, ոստիկանություն, սոցիալական ծառայությունների կենտրոններ) ստեղծել բռնությունների ահազանգման և կանխարգելման մասնագիտական ծառայություններ` թեժ գծերով,

5.4.1. ուսումնասիրել խնդրի լուծման ուղղությամբ այլ երկրների հաջողված փորձը,

5.4.2. հանրապետության քաղաքների և մարզերի համապատասխան հաստատություններում ստեղծել բռնությունների հետևանքների վերացման մասնագիտական ծառայություններ, բռնությունից տուժածներին բուժօգնության, իրավաբանական խորհրդատվության, սոցիալ-հոգեբանական վերականգնմանն ուղղված ծառայությունների տրամադրման համար:

Բ ա ժ ի ն  6

Կանանց Եվ աղջիկների նկատմամբ թրաֆիկինգի երԵՎույթի վերացում

2002 թ. հունիսի 5-ին ԱՄՆ-ի Պետքարտուղարությունը հրապարակեց մարդկանց թրաֆիկինգի վերաբերյալ 2001 թ. ամենամյա համաշխարհային զեկուցագիրը, որտեղ Հայաստանն, ըստ իրենց կողմից սահմանված սանդղակի, հայտնվեց ամենաանբարենպաստ` 3-րդ խմբում: Ըստ այդ զեկուցագրի Հայաստանը համարվում է կանանց և աղջիկների դուրսբերման երկիր:

Հայաստանի Հանրապետությունն արդեն իսկ քայլեր է ձեռնարկել ստեղծված իրավիճակը շտկելու ուղղությամբ: 2004 թ. հունվարի 15-ին ՀՀ կառավարությունը հաստատել է «Հայաստանի Հանրապետությունից շահագործման նպատակով մարդկանց ապօրինի փոխադրման, տեղափոխման և առուվաճառքի (թրաֆիկինգ) կանխման հայեցակարգն ու Հայաստանի Հանրապետությունից շահագործման նպատակով մարդկանց ապօրինի փոխադրման, տեղափոխման և առուվաճառքի (թրաֆիկինգ) կանխման 2004-2006 թվականների միջոցառումների ազգային ծրագիրը հաստատելու մասին» N 58-Ն որոշումը: Ծրագրում հիմնական միջոցառումներն ուղղված են կանանց և աղջիկների նկատմամբ թրաֆիկինգի երևույթի վերացմանը: Ծրագրի հիմնական ուղղություններն են.

● ուսումնասիրությունների կատարում,

● կանխարգելում,

● պաշտպանություն և աջակցություն:

Սույն ծրագրով միջոցառումներ չեն նախատեսվում: Հանրապետությունում կանանց և աղջիկների նկատմամբ թրաֆիկինգի երևույթի վերացմանն ուղղված միջոցառումները կիրականացվեն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2004 թվականի հունվարի 15-ի N 58-Ն որոշմամբ հաստատված ծրագրի շրջանակներում:

Բ ա ժ ի ն  7

ԶԼՄ-ների ԵՎ մշակութային հաստատությունների դերը կանանց հիմնահարցերի լուսաբանման ԵՎ կնոջ ընդօրինակելի կերպարի ձԵՎավորման գործում

Իրավիճակի վերլուծություն

ԶԼՄ-ների դերը հասարակական գիտակցության ձևավորման գործում շատ մեծ է: Գիտակցելով այդ, պեկինյան համաժողովն իր հանձնարարականներում որոշակի առաջարկություններ է ներկայացրել մասնակից պետություններին:

ԶԼՄ-ների դերը կնոջ ընդօրինակելի կերպարի ձևավորման գործում կարևորվում է նաև Եվրախորհրդի կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարության հարցերով հանձնաժողովի կողմից:

Կանանց հիմնախնդիրները թեև ներկայացվում են ԶԼՄ-ների կողմից, սակայն բավարար չափով չեն լուսաբանվում առկա խնդիրները, կանանց կյանքի իրական բարդությունները, հասարակական կյանքին կանանց լիարժեք մասնակցությանը խանգարող պատճառները: Ըստ արժանվույն չի ներկայացվում նաև հասարակական, քաղաքական, մշակութային կյանքում նրանց կատարած ներդրումը: ԶԼՄ-ների կողմից կանանց հիմնախնդիրների ներկայացման ձևը երբեմն մերժողական է և նվաստացուցիչ:

Բացասական դերակատարում ունեն գեղագիտական առումով էժանագին, կնոջ արժանապատվությունը վիրավորող պատկերներով լեցուն հեռուստահաղորդումները, ֆիլմերը, հեռուստասերիալները և տարբեր կարգի շոուները, որոնք հաճախ քարոզում են ընտանեկան և հասարակական հակասությունների լուծման բռնի և ոչ քաղաքակիրթ մեթոդներ, ինչպես նաև նպաստում են բարոյական արժեզրկմանը և հասարակայնորեն անընդունելի բարքերի ձևավորմանը:

Բազմազան գովազդներում կինը հաճախ ներկայացվում է որպես ապրանք կամ ապրանքի հավելուկ: Մինչդեռ արվեստի և լրատվամիջոցների խնդիրը նաև կնոջ և տղամարդու դրական իդեալների ձևավորումն է ու բացասական կարծրատիպերի հաղթահարումը: Այստեղ մեծ գործ ունեն անելու, մասնավորապես, հեռուստատեսությունները, որոնք նաև պետք է չանտեսեն իրենց թողարկումներում` շեշտադրելով կնոջ և տղամարդու առանձնահատկությունները և տարբերությունները:

Խնդիրները`

● ԶԼՄ-ների ոչ բավարար և արդյունավետ մասնակցությունը կանանց հիմնահարցերի լուսաբանման գործում,

● կնոջ և տղամարդու արժանապատիվ, ընդօրինակելի կերպարների ստեղծման ուղղությամբ ԶԼՄ-ների և մշակութային հաստատությունների անարդյունավետ գործունեությունը, կնոջ արժեք-միջոցի վերաբերյալ կարծրատիպի քարոզումը,

● կնոջ արժանապատվությունը վիրավորող տեղեկատվության անարգել տարածումը:

Ռազմավարությունը`

7.1. ապահովել կանանց հիմնահարցերի արդյունավետ լուսաբանումը, ինչպես նաև կնոջ և տղամարդու ընդօրինակելի կերպարի ձևավորմանն ուղղված հաղորդումների և հրապարակումների թողարկումը հանրային լրատվամիջոցներով,

7.2. օժանդակել մասնավոր ԶԼՄ-ներով կանանց հիմնախնդիրների լուսաբանմանը,

7.3. նպաստել հասարակական գիտակցության մեջ կնոջ և տղամարդու իդեալների ձևավորմանը և կնոջ հեղինակության բարձրացմանը,

7.4. ապահովել ԶԼՄ-ների, ինտերնետի և հոգևոր-մշակութային հիմնարկների միջոցով կնոջ արժանապատվությունը ոտնահարող տեղեկատվության քարոզման և տարածման գործընթացի վերահսկողությունը:

Միջոցառումները`

7.1.1. լրագրողների համար գենդերային իրազեկության բարձրացման դասընթացների կազմակերպում,

7.2.1. պատվիրել հեռուստառադիոհաղորդումներ, պարբերականներում հատուկ էջեր, հրատարակել գրքույկներ` նվիրված կանանց իրավունքներին և գենդերային հիմնախնդիրներին,

7.2.2. նպաստել ԶԼՄ-ների, ՀԿ-ների և իրավասու մարմինների միջև առողջ գործընկերության հաստատմանը,

7.3.1. իրականացնել ռադիո- և հեռուստահաղորդումների, ինչպես նաև հրապարակումների մոնիտորինգ` կնոջ հասարակայնորեն անցանկալի և նսեմացնող կերպարը ներկայացնելու միտումը հաղթահարելու համար,

7.4.1. ապահովել ԶԼՄ-ների, ինտերնետի և հոգևոր-մշակութային հիմնարկների միջոցով կնոջ արժանապատվությունը ոտնահարող տեղեկատվության քարոզման և տարածման գործընթացի վերահսկողությունը:

Բ ա ժ ի ն  8

Ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները

Իրավիճակի վերլուծություն

Ներկայումս հանրապետությունում կանանց հիմնահարցերով զբաղվում է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության աշխատակազմի ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերի վարչությունը, ինչպես նաև ՀՀ առողջապահության նախարարության աշխատակազմի բժշկական օգնության կազմակերպման վարչության մոր և մանկան առողջության պահպանման բաժինը: 1997 թ-ին ՀՀ վարչապետի որոշումով ստեղծվեց նաև հանձնաժողով գենդերային քաղաքականության զարգացման 1998-2000 թթ. ծրագրի իրականացման նպատակով: Դա կանանց վիճակի բարելավման երեք տարվա ծրագիր էր, որը չիրականացավ ֆինանսավորման բացակայության պատճառով:

2000 թ-ին ստեղծվեց ՀՀ վարչապետին կից Կանանց խորհուրդ, որը գործում է հասարակական հիմունքներով և ունի խորհրդակցական բնույթ: 2002 թ-ին ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությունում նշանակվեց նախարարի տեղակալ, որը պետք է համակարգեր կանանց խնդիրների լուծմանն ուղղված աշխատանքները: Սակայն բոլոր այս կառույցները լուծում են սոցիալական, առողջապահական, զբաղվածության հետ կապված հարցեր և չունեն բավականաչափ ռեսուրսներ և լիազորություններ` կանանց հիմնախնդիրների լուծման և կանանց ու տղամարդկանց հավասար իրավունքների ու հավասար հնարավորությունների ապահովմանն ուղղված արդյունավետ քաղաքականություն մշակելու և իրականացնելու համար:

Խնդիրները`

● կանանց իրավունքներով զբաղվող համապատասխան լիազորություններ ունեցող պետական մարմնի բացակայությունը:

Ռազմավարությունը`

8.1. մշակել կանանց հիմնախնդիրների լուծմանն ուղղված արդյունավետ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմներ:

Միջոցառումները`

8.1.1. մշակել առաջարկություններ գենդերային հիմնահարցերով զբաղվող կառույց ստեղծելու վերաբերյալ,

8.1.2. նպաստել սոցիալական գործընկերության քաղաքականության զարգացմանը կառավարության, ՀԿ-ների և միջազգային կառույցների միջև:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար

Մ. Թոփուզյան

Հավելված N 2 ՀՀ կառավարության 2004 թվականի ապրիլի 8-ի N 645-Ն որոշման

Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ց ՈՒ Յ Ց

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ԿԱՆԱՆՑ ՎԻՃԱԿԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ԵՎ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ՆՐԱՆՑ ԴԵՐԻ ԲԱՐՁՐԱՑՄԱՆ 2004-2010 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԾՐԱԳՐԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ

NN ը/կ	Նպատակը	Միջոցառումները	Պատասխանատու կազմակերպու- թյունը և համագործակցող կազմակերպու- թյունները	Կատար-ման ժամկետը	Հնարավոր ֆինանսավոր- ման աղբյուրը և անհրաժեշտ միջոցները
1	2	3	4	5	6
1.	Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների ու հնարավորությունների ապահովումը որոշումների կայացման մակարդակում և հասարակական, քաղաքական ոլորտներում
1.1	Ապահովել ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիայի և Պեկինի համաժողովի հիմնական հանձնարարական- ների կատարումը	1.1.1. անցկացնել ՀՀ օրենսդրության գենդերային փորձաքննություն և անհրաժեշտության դեպքում մշակել առաջարկություններ համապատասխան իրավական ակտերում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու վերաբերյալ	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ. շարու- նակական	միջազգային կազմակեր- պություններ
		1.1.2. ուսումնասիրել կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքներ և հավասար հնարավորություններ ապահովող ՀՀ միջազգային փաստաթղթերը` ՀՀ օրենսդրությունը միջազգային նորմերին համապատասխանեց- նելու նպատակով	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
1.2	Ապահովել համապատասխան իրավական ակտերի վերահսկողությունը	1.2.1. նախապատրաստել պարբերական զեկույցներ ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ բոլոր տեսակի խտրականությունների վերացման մասին» կոնվենցիայի դրույթների և Եվրախորհրդի կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարության հանձնաժողովի փաստաթղթերի հանձնարարականների կատարման վերաբերյալ	ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ գյուղա- տնտեսության նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր միգրացիայի և փախստականների վարչություն	պարբե- րաբար	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
1.3	Ապահովել կանանց և տղամարդկանց հավասար մասնակցությունը երկրի քաղաքական ու հասարակական կյանքում	1.3.1. մշակել առաջարկություններ ժամանակավոր քվոտաների ներդրման վերաբերյալ` օրենսդիր իշխանության մարմնում կանանց լիարժեք մասնակցությունն ապահովելու նպատակով	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2005 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		1.3.2. ներկայացնել վավերացման «Կանանց քաղաքական իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիան	ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն	2004 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		1.3.3. քննարկել և ներկայացնել վավերացման ՄԱԿ-ի «Կանանց նկատմամբ բոլոր տեսակի խտրականությունների վերացման մասին» կոնվենցիայի արձանագրությունը (2000 թ. դեկտեմբերի 22)	ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		1.3.4. իրականացնել հետազոտություններ, ստեղծել վիճակագրական տեղեկատվություն հասարակական, քաղաքական կյանքում կանանց և տղամարդկանց մասնակցության մասին	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		1.3.5. հրապարակել տեղեկատվություն չզբաղված, աշխատանք փնտրող կանանց մասին, ինչպես նաև հասարակական, քաղաքական կյանքին կանանց մասնակցությանը նպաստող միջոցառումներում ընդգրկելու մասին	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2006 թ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
1.4	Ապահովել կանանց իրազեկությունը գենդերային հարցերում, իրավական գրագիտությունը և նրանց ներուժի բարձրացումը	1.4.1. կազմակերպել կանանց լիդերության և սեփական իրավունքների պաշտպանության տեխնոլոգիաների ուսուցման դասընթացներ	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ պետական կառավարման ակադեմիա	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		1.4.2. մշակել և իրականացնել բազային կրթության և շարունակական ուսուցման ծրագրեր` կառավարման, պետական ծառայության և քաղաքականության ոլորտների աշխատանքներում կանանց ընդգրկվածությունն ապահովելու նպատակով	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ պետական կառավարման ակադեմիա	2005- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
1.5	Ապահովել կանանց ակտիվ մասնակցությունը ժողովրդավարական քաղաքացիական հասարակության ձևավորման գործընթացներում	1.5.1. մշակել առաջարկություններ խաղաղարար գործընթացներում կանանց գործնական մասնակցությունն ընդլայնելու վերաբերյալ	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ արտաքին գործերի նախարարություն	2005 թ. շարու- նակական	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		1.5.2. մշակել առաջարկություններ շրջակա միջավայրի բարելավման, բնության պահպանության ծրագրերի մշակման ու իրականացման վերաբերյալ` ընդլայնելով այդ գործընթացներում կանանց մասնակցությունը, այդ թվում` հասարակական աշխատանքների միջոցով	ՀՀ բնապահպա- նության նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
2.	Կանանց սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավում
2.1	Սոցիալական քաղաքականության ուղղորդումը կանանց տնտեսական վիճակի բարելավմանը	2.1.1. հավաքագրել և ամբողջականացնել կանանց աղքատության վերաբերյալ վիճակագրական տվյալները, վեր հանել դրանց առաջացման պատճառները և հետևանքները	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2006 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		2.1.2. մշակել և կազմակերպել զբաղվածության ու առողջապահական աջակցության հատուկ ծրագրեր` փախստական կանանց և նրանց ընտանիքների համար	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2007 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
2.2	Սոցիալական քաղաքականության ուղղորդումը ծնելիության խթանման օժանդակմանը	2.2.1. «Բազմազավակ ընտանիքների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը ներկայացնել ՀՀ կառավարություն	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2005 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		2.2.2. կատարելագործել պետական նպաստների համակարգը` կարևորելով երեխաներ ունեցող ընտանիքների, կանանց առավել խոցելի խմբերի առաջնահերթ օգնությունը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004 թ. շարու- նակական	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
2.3	Կարգավորել կանանց աշխատուժի օգտագործումը` նպաստելով գործազուրկ կանանց թվի կրճատմանը	2.3.1. իրականացնել գործազուրկ կանանց մասնագիտական ուսուցման ծրագրեր	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		2.3.2. մշակել կանանց մասնագիտական որակավորման շարունակականու- թյունն ապահովող մեխանիզմներն աշխատանքի շուկայում նրանց մրցունակության բարձրացման նպատակով` ապահովելով ընտանեկան պարտականություն- ների համատեղումը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
2.4	Նպաստել կանանց ձեռնարկատիրական գործունեության ընդլայնմանը	2.4.1. աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում իրականացնել կանանց աղքատության կրճատմանն ուղղված ծրագրեր, մասնավորապես, արտոնյալ պայմաններով տրվող միկրովարկային ծրագրեր` նպաստելով կանանց փոքր և միջին բիզնեսի զարգացմանը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարություն	2005- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		2.4.2. իրականացնել համապատասխան աշխատանքներ` միջազգային դոնոր կազմակերպություն- ների ռեսուրսներն ուղղելու փոքր ձեռնարկատիրության զարգացմանը` կանանց համար կազմակերպելով հատուկ բիզնես-դասընթացներ	ՀՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
2.5	Բարձրացնել կանանց մասնակցությունը գյուղական բնակավայրերի զարգացմանը, ապահովել կանանց համար նոր աշխատատեղեր` գյուղական բնակավայրերում	2.5.1. իրականացնել հետազոտություններ գյուղական վայրերում կանանց համար աշխատատեղեր ստեղծելու և աշխատուժն օգտագործելու հնարավորություն- ների վերաբերյալ	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2005- 2006 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		2.5.2. իրականացնել ծրագրեր` ուղղված գյուղական վայրերում տնայնագործության, արհեստագործության ծավալմանը, ինչպես նաև գյուղի սոցիալ-տնտեսական զարգացման գործընթացներում կանանց մասնակցության խթանմանը	ՀՀ գյուղա- տնտեսության նախարարություն ՀՀ մարզպետարաններ	2005- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		2.5.3. աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում իրականացնել գյուղի կանանց աղքատության կրճատմանն ուղղված ծրագրեր, մասնավորապես, արտոնյալ պայմաններով տրվող միկրովարկային ծրագրեր	ՀՀ գյուղա- տնտեսության նախարարություն ՀՀ մարզպետարաններ	2005- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
2.6	Արվեստի և գիտության կին գործիչներին նոր տնտեսական հարաբերություն- ներում արդյունավետ գործելու գիտելիքների և հմտությունների ձեռքբերում	2.6.1. կազմակերպել արվեստի և գիտության կին գործիչների համար գործարարական դասընթացներ` տնտեսական հարաբերություն- ներում արդյունավետ գործելու գիտելիքներ և հմտություններ ձեռք բերելու նպատակով	ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն ՀՀ մարզպետարաններ	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
2.7	Ավանդականորեն կանանց զբաղվածությունն ապահովող ժողովրդական արվեստների և արհեստների զարգացում	2.7.1. իրականացնել ավանդականորեն կանանց զբաղվածությունն ապահովող ժողովրդական արվեստների և արհեստների զարգացմանն ուղղված նպատակային ծրագրեր	ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ մարզպետարաններ	2004- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
3.	Կրթության ոլորտ
3.1	Մանկավարժների սոցիալական պաշտպանվածու- թյան ապահովում	3.1.1. մանկավարժական կադրերի աշխատավարձի չափի վերանայում և բարձրացում	ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2004- 2008 թթ.	ՀՀ պետական բյուջե 2004- 2007թթ. նախատեսվում է մանկավարժա- կան կադրերի աշխատավարձի բարձրացում` 2004թ.` 66.3% 2005թ.` 65.285% 2006թ.` 9.19% 2007թ.` 9.18%
		3.1.2. կրթության համակարգի բարեփոխումների ծրագրի իրականացման հետևանքով կրճատված մանկավարժների հասարակական կյանքին ինտեգրման ծրագրերի իրականացում	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2005- 2007 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
3.2	Գենդերային գիտելիքների հանրային իրազեկության ապահովում	3.2.1. մանկավարժական կադրերի վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպում` գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2006- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		3.2.2. դասագրքերում և ուսումնական ծրագրերում գենդերային խնդիրների ներառում	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2005- 2010 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		3.2.3. հանրապետության բուհերում գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ հատուկ դասընթացի անցկացում	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2005- 2008 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		3.2.4. գենդերային հիմնահարցերի վերաբերյալ հասարակական, քաղաքական գործիչների, քաղաքացիական ծառայողների համար հատուկ դասընթացների, սեմինարների, քննարկումների, փորձի փոխանակման կազմակերպում	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն ՀՀ քաղաքացիական ծառայության խորհուրդ	2005- 2008 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
3.3	ՈՒսուցման մեջ նոր ծրագրերի ներառում	3.3.1. «Առողջ ապրելակերպ» դասընթացի մշակում և դրանց ներդրումը հանրակրթական դպրոցներում, համապատասխան գրականության հրատարակում	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2005- 2009 թթ.	ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ
3.4	Երեխաների խնամքի և դաստիարակության հարցերում ծնողների իրազեկության ապահովում	3.4.1. նախադպրոցական երեխաներ ունեցող ծնողների համար երեխաների խնամքի և դաստիարակության վերաբերյալ 15-օրյա ուսուցման կազմակերպում, համապատասխան գրականության հրատարակում	ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2005- 2009 թթ.	ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամ
4.	Կանանց առողջական վիճակի բարելավում
4.1	Ապահովել կանանց անվճար բուժօգնությունը	4.1.2. մեծացնել պետության կողմից իրականացվող անվճար բուժօգնության ծավալները	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ՀՀ պետական բյուջե 2004 թ. համար նախատեսվում է 2.037.740 հազ. դրամ, 2004- 2006 թթ. նախատեսվում է անվճար բուժօգնու- թյան ծավալների ավելացում` 35%-ի չափով
4.2	Պահպանել հանրային ծննդատների համակարգը` բարելավելով ծննդատների նյութատեխնիկա- կան հագեցվածու- թյունը	4.2.1. իրականացնել մայրության, վերարտադրողական առողջության պահպանման լրացուցիչ միջոցառումներ` պետական նպատակային ծրագրերի շրջանակներում	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ՀՀ պետական բյուջե 2004 թ. համար նախատեսվում է 1.571.040,0 հազ. դրամ, 2004- 2006 թթ. նախատեսվում է անվճար ստացիոնար բուժօգնու- թյան ծավալների ավելացում` 19,8%-ի չափով
4.3	Մեծացնել բուժօգնության մատչելիությունը` պետպատվերի շրջանակների մեծացման միջոցով	4.3.1. կազմակերպել կանանց պարտադիր պարբերական բժշկական հետազոտություններ պոլիկլինիկաներում	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ՀՀ պետական բյուջե 2004 թ. համար նախատեսվում է 466.700,0 հազ. դրամ, 2004- 2006 թթ. նախատեսվում է կանանց ամբուլատոր- պոլիկլինի- կական բուժ- օգնության ծավալների ավելացում` 89,2%-ի չափով
		4.3.2. ապահովել հղիների, կերակրող մայրերի և երեխաների սնուցման իրավիճակի հետազոտություն, իրականացնել առողջ սննդապահովման ծրագրեր	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ՄԱԿ-ի ՊԱԾ
4.4	Նպաստել կանանց առողջական, մասնավորապես, վերարտադրողական առողջական վիճակի բարելավմանը (հիվանդություն- ների դեպքերը կրճատել 30%-ով)	4.4.1. մշակել և իրականացնել ծրագիր մանկաբարձության և վերարտադրողական ասպարեզում գիտական նպատակային հետազոտություններ	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2006 թթ.	ՄԱԿ-ի բնակչության և մանկական հիմնադրամ- ներ
4.5	Նպաստել մայրական և մանկական մահացության ցուցանիշների նվազեցմանը (մինչև 2015 թ. համապատասխանա- բար կրճատելով 50%-ով և 30%-ով), ինչպես նաև պաթոլոգիկ ծնունդների քանակի նվազեցմանը	4.5.1. ներդնել ժամանակակից տեխնոլոգիաներ, այդ թվում` գենետիկական հետազոտությունների, երեխայի վաղ սաղմնային շրջանում շեղումները հայտնաբերելու նպատակով	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2006 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		4.5.2. ապահովել ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հղի կանանց սկրինինգի իրականացումը	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2008 թ.	ՁԻԱՀ-ի, տուբերկու- լյոզի և մալարիայի դեմ պայքարի գլոբալ ֆոնդ
		4.5.3. բարձրացնել բուժաշխատողների մասնագիտական գիտելիքները և հմտությունները	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ՀՀ պետական բյուջե 2004 թ. նախատեսվում է 62.288 հազ. դրամ, մյուս տարիներին տարեկան 30%-ի չափով ֆինանսական աճ
		4.5.4. բարձրացնել բնակչության առողջապահական գիտելիքները զանգվածային լրատվամիջոցների օգտագործմամբ	ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2004- 2006 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
5.	Կնոջ նկատմամբ բռնության երևույթի վերացում
5.1	Ապահովել բռնության երևույթի վերաբերյալ ուսումնասիրու- թյունների կատարումը և ամփոփ տեղեկատվության ստեղծումը	5.1.1. իրականացնել հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում բռնության դեպքերի բացահայտմանն ու դրանց պատճառների պարզաբանմանն ուղղված հետազոտություններ	ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ գլխավոր դատախազություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2008 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
5.2	Մշակել կանանց և աղջիկների օրինական շահերի և իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության մեխանիզմներ	5.2.1. մշակել բռնությունը բնութագրող ցուցանիշների համակարգ` ներդնելով վիճակագրական հաշվետվություն- ներում	ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ գլխավոր դատախազություն	2004 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		5.2.2. ուսումնասիրել խնդրի լուծման ուղղությամբ այլ երկրների հաջողված փորձը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն	2004 թ. շարու- նակական	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
5.3	Նպաստել մարմնա- վաճառության և սեռական շահագործման երևույթների կանխարգելմանը	5.3.1. կազմակերպել բռնության ենթարկված կանանց հետ աշխատող սոցիալական աշխատողների, առողջապահական, կրթական համակարգի մասնագետների և իրավապահ մարմինների վերապատրաստման ու ուսուցման համալիր դասընթացներ	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2007 թ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		5.3.2. հանրապետության քաղաքների և մարզերի համապատասխան հաստատություննե- րում (պոլիկլինիկա, ոստիկանություն, սոցիալական ծառայությունների կենտրոններում ստեղծել բռնությունների ահազանգման և կանխարգելման մասնագիտական ծառայություններ (թեժ գծերով)	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն	2006- 2010 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
5.4	Մշակել բռնության ենթարկված անձանց ընտանիքներում բռնության հետևանքների վերացման մեխանիզմներ և մեթոդներ	5.4.1. ուսումնասիրել խնդրի լուծման ուղղությամբ այլ երկրների հաջողված փորձը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն	2005 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		5.4.2. հանրապետության քաղաքների և մարզերի համապատասխան հաստատություննե- րում ստեղծել բռնությունների հետևանքների վերացման մասնագիտական ծառայություններ` բռնությունից տուժածներին բուժօգնության, իրավաբանական խորհրդատվության, սոցիալ-հոգեբանական վերականգնման ծառայություններ տրամադրելու համար	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ առողջապա- հության նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2008 թ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
6.	Միջոցառումները կիրականացվեն ՀՀ կառավարության 2004 թ. հունվարի 15-ի N 58-Ն որոշմամբ հաստատված ծրագրի շրջանակներում
7.	ԶԼՄ-ների և մշակութային հաստատությունների դերը կանանց հիմնահարցերի  լուսաբանման և կնոջ ընդօրինակելի կերպարի ձևավորման գործում
7.1	Ապահովել կանանց հիմնահարցերի արդյունավետ լուսաբանումը, ինչպես նաև կնոջ և տղամարդու դրական կերպարի ձևավորմանն ուղղված հաղորդումների և հրապարակումների թողարկումը հանրային լրատ- վամիջոցներով	7.1.1. լրագրողների համար գենդերային իրազեկության բարձրացման դասընթացների կազմակերպում	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2005- 2006 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
7.2	Օժանդակել մասնավոր ԶԼՄ-ներով կանանց հիմնախնդիրների լուսաբանմանը	7.2.1. պատվիրել հեռուստառադիո- հաղորդումներ, պարբերականներում հատուկ էջեր, հրատարակել գրքույկներ` նվիրված կանանց իրավունքներին և գենդերային հիմնախնդիրներին	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն	2004- 2006 թթ.	միջազգային կազմակեր- պություններ
		7.2.2. նպաստել ԶԼՄ-ների, ՀԿ-ների և իրավասու մարմինների միջև առողջ գործընկերության հաստատմանը	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն ՀՀ կառավարությանն առընթեր ՀՀ ոստիկանություն ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն	2004- 2007 թթ.	ֆինանսավորում չի պահանջվում
7.3	Նպաստել հասարակական գիտակցության մեջ կնոջ և տղամարդու դրական իդեալների ձևավորմանը և կնոջ հեղինակության բարձրացմանը	7.3.1. իրականացնել ռադիո- և հեռուստահաղորդում- ների, ինչպես նաև հրապարակումների մոնիտորինգ` կնոջ հասարակայնորեն անցանկալի և նսեմացնող կերպարի ներկայացման միտումը հաղթահարելու համար	ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ. շարու- նակական	միջազգային կազմակեր- պություններ
7.4	Ապահովել ԶԼՄ-ների, ինտերնետի և հոգևոր- մշակութային հիմնարկների միջոցով կնոջ արժանապատվու- թյունը ոտնահարող տեղեկատվության քարոզման և տարածման գործընթացի նկատմամբ վերա- հսկողությունը	7.4.1. ապահովել ԶԼՄ-ների, ինտերնետի և հոգևոր- մշակութային հիմնարկների միջոցով կնոջ արժանապատվությունը ոտնահարող տեղեկատվության քարոզման և տարածման գործընթացի նկատմամբ վերահսկողությունը	ՀՀ մշակույթի և երիտասար- դության հարցերի նախարարություն	2004 թ. շարու- նակական	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
8.	Ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ
8.1	Մշակել կանանց հիմնախնդիրների լուծմանն ուղղված արդյունավետ ինստիտուցիոնալ մեխանիզմներ	8.1.1. մշակել առաջարկություններ գենդերային հիմնահարցերով զբաղվող կառույց ստեղծելու վերաբերյալ	ՀՀ կառավարություն ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2005 թ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում
		8.1.2. նպաստել սոցիալական գործընկերության քաղաքականության զարգացմանը ՀՀ կառավարության, ՀԿ-ների և միջազգային կառույցների միջև	ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն	2004- 2010 թթ.	ֆինանսավո- րում չի պահանջվում

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար

Մ. Թոփուզյան