ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական դատարանի վճիռ

Քաղաքացիական գործ թիվ 3-1123 (ՏԴ) 2007 թ.

Քաղաքացիական գործ թիվ Տ-1249
Նախագահող դատավոր՝	Ն. Տավարացյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան),

	նախագահությամբ	Հ. Մանուկյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Ա. Մկրտումյանի
		Ս. Սարգսյանի
		Վ. Աբելյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Ս. Գյուրջյանի
		Է. Հայրիյանի

2007 թվականի հուլիսի 6-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով «Բինամ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ` Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ տնտեսական դատարանի 2007 թվականի ապրիլի 5-ի վճռի դեմ՝ ըստ Ընկերության դիմումի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության (այսուհետ` Ծառայություն)` պետական մարմնի և դրա պաշտոնատար անձի օրենքին հակասող ակտերն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Ծառայության պետի 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ի թիվ 1018232 հանձնարարագիրը, Ծառայության Քանաքեռ-Զեյթուն հարկային տեսչության 2006 թվականի հոկտեմբերի 16-ի թիվ 1018232 ստուգման ակտը` 1-ին կետում նշված խախտման, 2 905 400 (երկու միլիոն ինը հարյուր հինգ հազար չորս հարյուր) ՀՀ դրամ գումարի մասով և Ծառայության գանգատարկման հանձնաժողովի 2006 թվականի նոյեմբերի 3-ի
թիվ 138/2 որոշումը:

ՀՀ տնտեսական դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 2007 թվականի ապրիլի 5-ի վճռով դիմումը մերժվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը:

Միաժամանակ, Ընկերության կողմից ներկայացվել է միջնորդություն` վճռաբեկ բողոքից ազատելու վերաբերյալ, միջնորդության հիմքում դնելով այն հանգամանքը, որ պետական տուրքի վճարման պարտավորությունն Ընկերության վրա դնելը հակասում է սույն քաղաքացիական գործն արդարության պահանջներին համապատասխան քննելու հրամայականին, խախտելով ՀՀ Սահմանադրության
19-րդ հոդվածի առաջին մասով երաշխավորված կողմերի իրավահավասարության դատավարական սկզբունքը:
Վճռաբեկ բողոքին պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, փաստարկները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Դատարանը չի կիրառել «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասը, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր, որի արդյունքում խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը և 162-րդ հոդվածի 6-րդ մասի պահանջները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը, բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտությամբ չգնահատելով գործում առկա բոլոր ապացույցները, անտեսել է, որ ստուգման ակտը կազմելու համար հիմք ծառայած որևէ հիմնավոր ապացույց Ծառայությունը չի ներկայացրել:

Ավելին, Ծառայության կողմից ստուգման ակտը կազմելու համար հիմք ընդունած որևէ հանգամանք հիմնավորող ապացույց Դատարանին չներկայացնելու պայմաններում, պետական մարմնի ակտում նշված խախտման բացակայության ապացուցման դատավարական պարտականությունը դրել է Ընկերության վրա:

Բացի այդ, Ընկերության կողմից կատարված ծախսերը եղել են համախառն եկամտի ստացման հետ կապված անհրաժեշտ և փաստաթղթերով հիմնավորված ծախսեր (ապրանքների փոխադրման և փաթեթավորման դիմաց կատարված ծախսեր) ու «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` հարկվող շահույթը որոշելիս այդ ծախսի չափով պետք է նվազեցվեր Ընկերության համախառն եկամուտը, որը և կատարվել է Ընկերության կողմից:

Վերջինս հիմնավորվում է «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածով և ՀՀ հարկային պետական ծառայության պետի «Ռեզիդենտների կողմից շահութահարկի հաշվարկման և վճարման կարգի մասին» թիվ 1-05/7-Ն հրամանի 5.6 կետով: Այն սահմանում է ծախսերի այն տեսակները, որոնցով չի կարող նվազեցվել համախառն եկամուտը: Ընկերության կողմից ապրանքների փոխադրման և փաթեթավորման դիմաց կատարված ծախսերն այդ ծախսերի թվին չեն դասվում:

Բացի այդ, Ինկոթերմս 2000 կանոնագրքի «ՍիԱյՓի» (փոխադրումը և ապահովագրումը վճարված է մինչև) գործարքի մասը նախատեսում է, որ փոխադրման ծախսը պետք է կատարի Վաճառողը, սակայն ստուգող տեսուչներն անտեսել են այդ հանգամանքը: Բացի այդ, տեղափոխման ծախսերը հոգալու Ընկերության պարտավորությունը սահմանված է Ընկերության և «Ռոբերտ Բոշ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ` Կազմակերպություն) միջև կնքված պայմանագրով, որի համաձայն՝ պայմանագրով ապրանքների առաքման աղբյուր է հանդիսանում Կազմակերպության Կառլսռուհե քաղաքում տեղակայված Ավտոմեքենաների պահեստամասերի բաժինը:

2) Դատարանը չի կիրառել «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածը, որը պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Ընկերությունը վիճարկվող ակտին կից հավելված-արձանագրության կազմմանը չի մասնակցել և դրանից տեղեկություն չի ունեցել: Ընկերությունն այդ արձանագրության մասին տեղեկացել է միայն վիճարկվող ակտում առկա նշումից, սակայն դրանից հետո էլ այն չի տրամադրվել Ընկերությանը: Վիճարկվող պարտավորության ողջ գումարի հաշվարկը հիմնված է միակողմանի կազմված հավելված-արձանագրության վրա: Մինչդեռ «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն` որևէ տեղեկություն հիմք չի հանդիսանում հարկ վճարողի հարկային պարտավորության հաշվարկման և գանձման համար, քանի դեռ նա հնարավորություն չի ունեցել ծանոթանալու դրան և տալու համապատասխան բացատրություններ: Այսինքն` Դատարանը նշված հոդվածը կիրառելու պայմաններում Ընկերության նկատմամբ հարկային պարտավորություն չէր հաշվարկի կամ անվավեր պետք է ճանաչեր նշված արձանագրությունը:

Մինչդեռ Դատարանը չի գնահատել Ընկերության պնդումն այդ մասին, վճռում չի արել դրա հերքման կամ հաստատման մասով որևէ անդրադարձ:

3) Դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 2-րդ և 7-րդ մասերը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը, 2007 թվականի ապրիլի 5-ի դատական նիստում ստանալով Ընկերության դիմումի լրացման վերաբերյալ Ծառայության պատասխանը և հաջորդ օրը վճիռ կայացնելով, Ընկերությանը զրկել է այդ պատասխանին ծանոթանալու և եռօրյա ժամկետում դրան պատասխանելու դատավարական իրավունքից: Վերոնշյալի արդյունքում խախտվել է Ընկերության, ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով նախատեսված, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ իրավունքների վերականգնման հնարավորության իրավունքը: Ընկերությունը, միաժամանակ, զրկված է եղել օրենքով նախատեսված իր իրավունքներից օգտվելու հնարավորությունից` ներառյալ Դատարանին` հօգուտ իրեն այնպիսի ապացույց ներկայացնելու հնարավորությունից, որին հակառակ իր դիրքորոշումը հիմնավորելու նպատակով Դատարանին պետք է ներկայացներ Ծառայությունը:

Բացի այդ, Դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից խախտված իրավական ակտերը ստուգման ակտում նշելը «Հայաստանի Հնարապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի իմպերատիվ պահանջ է և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 7-րդ մասի իմաստով չի կարող որակվել որպես ձևական խախտում:

4) Դատարանը չի կիրառել ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որը պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ և 6-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Ընկերությունը 2007 թվականի մարտի 26-ի դատական նիստի ժամանակ Դատարանին խնդրել է իրեն տրամադրել 10 օր ժամանակ` Կազմակերպությունից համապատասխան նամակ ստանալու և դրա հիման վրա իր բացատրություններն ու դիրքորոշումը ներկայացնելու համար: Դատական նիստը հետաձգվել է մինչև 2007 թվականի ապրիլի 5-ը, մինչդեռ վերոնշյալ նամակը Կազմակերպությունից ստացվել է հաջորդ օրը, երբ վճիռն արդեն կայացվել էր: Փաստորեն, Դատարանը չի ապահովել դատավարության մրցակցությունը և կողմերի իրավահավասարությունը:

5) Սույն գործով առկա է նոր երևան եկած հանգամանք:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Գործի համար էական նշանակություն ունեցող նոր երևան եկած հանգամանք է Կազմակերպության 2007 թվականի ապրիլի 4-ի նամակը, որով հաստատվում է այն փաստը, որ ապրանքների Հայաստան առաքման հետ կապված փաթեթավորման նյութերի, «ԷֆՕԲի» (ապրանքը նավ բարձրացնելու), Ֆրախտի (տեղափոխման), «ԷֆԷսՍի» վճարների և ապահովագրության հետ կապված ծախսերը պետք է վճարվեն Ընկերության կողմից, Կազմակերպությունը դրանք չի հատուցում կամ վերադարձնում:

Վերոգրյալի հիման վրա վճռաբեկ բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 2007 թվականի ապրիլի 5-ի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Ծառայության պետի 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ի թիվ 1018232 հանձնարարագրի համաձայն` հանձնարարվել է Ընկերությունում 2004 թվականի հուլիսի 15-ից մինչև ստուգման ավարտն ընկած ժամանակահատվածի համար կատարել բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգում:

2) 2006 թվականի հոկտեմբերի 16-ին կազմվել է թիվ 1018232 ստուգման ակտը, որով Ընկերության կողմից հարկվող շահույթը պակաս ցույց տալու համար հաշվարկվել է 2 905 400 (երկու միլիոն ինը հարյուր հինգ հազար չորս հարյուր) ՀՀ դրամ տուգանք:

3) Ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից կազմված, հարկային պարտավորության հաշվարկման և գանձման համար հիմք հանդիսացող արձանագրությանը և դրանում ամրագրված տեղեկություններին Ընկերությունը չի ծանոթացել և զրկվել է դրանց վերաբերյալ բացատրություններ տալու հնարավորությունից:

4) Ընկերությունը 2007 թվականի մարտի 26-ի դատական նիստի ժամանակ Դատարանին խնդրել է դատական նիստը հետաձգել 10 օր ժամկետով` լրացուցիչ ապացույցներ ներկայացնելու համար: Դատարանը դատական նիստը հետաձգել է մինչև 2007 թվականի ապրիլի 5-ը:

5) Ընկերության դիմումի վերաբերյալ Ծառայության լրացուցիչ պատասխանը ներկայացվել է 2007 թվականի ապրիլի 5-ին` Դատարանի վճռի կայացման նույն օրը:

6) Ընկերության և Կազմակերպության միջև 2005 թվականի հուլիսի 7-ին կնքված մատակարարման պայմանագրի 1.5-րդ կետի համաձայն՝ Ընկերությունն ապրանքները ձեռք կբերի այն առաքման կետերից, որոնք նախատեսված են նույն պայմանագրի հավելվածում՝ ձեռքբերման պահին գոյություն ունեցող առևտրի պայմանների և գների համաձայն: Իսկ համապատասխան հավելվածի 1.5-րդ կետի առաջին մասի համաձայն՝ նույն պայմանագրով ապրանքների առաքման աղբյուր է հանդիսանում Կազմակերպության Կառլսռուհե քաղաքում տեղակայված Ավտոմեքենաների պահեստամասերի բաժինը:

7) Կազմակերպության 2007 թվականի ապրիլի 4-ի նամակում նշված է, որ ապրանքների Հայաստան առաքման հետ կապված փաթեթավորման նյութերի, «ԷֆՕԲի» (ապրանքը նավ բարձացնելու), Ֆրախտի (տեղափոխման), «ԷֆԷսՍի» վճարների և ապահովագրության հետ կապված ծախսերը պետք է վճարվեն Ընկերության կողմից, Կազմակերպությունը դրանք չի հատուցում կամ վերադարձնում (ներկայացվել է վճռաբեկ բողոքին կից):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքերի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`

1) բողոքն առաջին հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն` հարկվող շահույթը որոշելիս համախառն եկամուտը նվազեցվում է դրա ստացման հետ կապված անհրաժեշտ և փաստաթղթերով հիմնավորված ծախսերի չափով: ՀՀ հարկային պետական ծառայության պետի «Ռեզիդենտների կողմից շահութահարկի հաշվարկման և վճարման կարգի մասին» թիվ 1-05/7-Ն հրամանի 5.2 կետի ա) ենթակետի համաձայն՝ ծախսերի թվին են դասվում նյութական ծախսերը: Այստեղ ներառվում են նյութական ռեսուրսների արժեքը, որը ձևավորվում է փաստացի ձեռքբերման գներից, և մինչև պահեստ տեղափոխման (փոխադրման) հետ կապված բոլոր ծախսերը:

Վերոնշյալից հետևում է, որ ապրանքների տեղափոխման և փաթեթավորման հետ կապված բոլոր ծախսերն Ընկերության կողմից հատուցելու պարտավորության առկայության, ինչպես նաև այդ ծախսերն Ընկերության կողմից կատարված լինելու պարագայում դրանք ենթակա են նվազեցման Ընկերության համախառն եկամտից:

Այսպես, Ծառայությունն ստուգման ակտի հիմքում ընկած հանգամանքներն ապացուցելու համար հիմք է ընդունել այն փաստը, որ Ընկերության հաշիվ-ապրանքագրերում նշված է «ՍիՓիԹի» (փոխադրումը վճարված է մինչև) միջազգային տերմինը, որը նշանակում է, որ վաճառող կազմակերպությունը պարտավոր է վճարել մինչև Երևան ապրանքների տեղափոխման հետ կապված բոլոր ծախսերը (Ծառայության կողմից ստուգման արդյունքում կազմված արձանագրություն գ.թ.37): Այսինքն` Ծառայության կողմից ակտն ընդունելու համար հիմք է հանդիսացել այն հանգամանքը, որ Ընկերության կողմից ապրանքների տեղափոխման և փաթեթավորման համար վճարված գումարը, որը վճարելու պարտավորություն Ընկերությունը չուներ, նվազեցվել է համախառն եկամտից:

Հիմք ընդունելով վերոնշյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ծառայությունն ստուգման ակտի հիմքում ընկած հանգամանքներն ապացուցելու համար որևէ հիմնավոր ապացույց չի ներկայացրել հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սույն գործի փաստերի հիման վրա` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ապրանքների տեղափոխման ծախսերը փոխհատուցելու Ընկերության պարտավորության առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատված համարելու համար պետք է իրավական գնահատական տալ կողմերի ներկայացրած ապացույցներին և բացատրություններին:

Այսպես, սույն քաղաքացիական գործով ապրանքների տեղափոխման և փաթեթավորման ծախսերը վճարելու Ընկերության պարտավորության առկայության հանգամանքը հաստատված համարելու համար նախ և առաջ հարկ է գնահատման առարկա դարձնել Ընկերության և Կազմակերպության միջև պայմանագրային հարաբերությունները կարգավորող ակտերը: Մասնավորապես, այդպիսին է համարվում նրանց միջև 2005 թվականի հուլիսի 7-ին կնքված մատակարարման պայմանագիրը:

Ընկերության և Կազմակերպության միջև 2005 թվականի հուլիսի 7-ին կնքված պայմանագրի 1.5-րդ կետի համաձայն՝ Ընկերությունն ապրանքները ձեռք կբերի այն առաքման կետերից, որոնք նախատեսված են նույն պայմանագրի Հավելվածում՝ ձեռքբերման պահին գոյություն ունեցող առևտրի պայմանների և գների համաձայն: Իսկ համապատասխան հավելվածի 1.5-րդ կետի առաջին մասի համաձայն՝ նույն պայմանագրով ապրանքների առաքման աղբյուր է հանդիսանում Կազմակերպության Կառլսռուհե քաղաքում տեղակայված Ավտոմեքենաների պահեստամասերի բաժինը:

Այսինքն` վերոնշյալ պայմանագրից հետևում է, որ Ընկերությունը պարտավորվում է պայմանագրում նշված ապրանքները ձեռք բերել ապրանքների առաքման աղբյուրից` Գերմանիայի Կառլսռուհե քաղաքից: Հետևաբար, Կազմակերպության համար այդ ապրանքների տեղափոխման հետ կապված ծախսերը վճարելու պարտավորություն նախատեսված չէ:

Ինչ վերաբերում է ստուգման ակտի հիմքում ընկած այն հանգամանքին, որ Ընկերության հաշիվ-ապրանքագրերում նշված է «ՍիՓիԹի» (փոխադրումը վճարված է մինչև) միջազգային տերմինը, որը նշանակում է, որ վաճառող կազմակերպությունը պարտավոր է վճարել ապրանքների մինչև Երևան տեղափոխման հետ կապված բոլոր ծախսերը (Ծառայության կողմից ստուգման արդյունքում կազմված արձանագրություն գ.թ.37), ապա Ծառայության նման եզրահանգումն անհիմն է, քանի որ հաշիվ-ապրանքագիրն ապրանքների առաքման դեպքում օգտագործվող հաշվարկային փաստաթուղթ է (ՀՀ կառավարության 1997 թվականի «ՀՀ տարածքում առաքվող կամ տրամադրվող կամ տեղափոխվող արտադրանքի, ապրանքների գրանցման մասին» թիվ 314 որոշում, կետ 6), որը ոչ թե սահմանում է ապրանքները մատակարարող Կազմակերպության պարտավորությունը, այլ մի շարք տեղեկությունների հետ միասին (ապրանքի տեսակ, քանակ, գին, տեղափոխման ձև և վայր) նշում է մատակարարի կողմից տեղափոխող անձին ապրանքի տեղափոխման համար արդեն իսկ վճարված գումարի չափը: Հետևաբար, հաշիվ-ապրանքագրում «ՍիՓիԹի» (փոխադրումը վճարված է մինչև) տերմինի նշված լինելը վկայում է զուտ այն մասին, որ մատակարարը վճարել է փոխադրման ծախսերը մինչև նշանավայրը, և միաժամանակ չի կարող վկայել այդ ծախսերի հատուցման առնչությամբ Ընկերության պարտավորության բացակայության մասին:

Այսինքն` սույն քաղաքացիական գործով փոխադրումների իրականացման հարցում Ընկերության պարտավորությունների ծավալը պարզելու համար Դատարանը նախ և առաջ պետք է գնահատման առարկա դարձներ Ընկերության և Կազմակերպության միջև պայմանագրային հարաբերություները կարգավորող ակտերը: Մինչդեռ Դատարանը գնահատման առարկա չի դարձրել Ընկերության և Կազմակերպության միջև կնքված վերը նշված պայմանագիրը, դրա հիման վրա իրականացվող փոխադրումների հաշիվ-ապրանքագրերը և հիմնվել է զուտ հարկային մարմնի կողմից կատարված հայտարարությունների վրա:

Ինչ վերաբերում է վճռաբեկ բողոքի սույն հիմքում նշված պատճառաբանությանը, որ Դատարանը, խախտելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի և 162-րդ հոդվածի 6-րդ մասի պահանջները, պետական մարմնի ակտում նշված խախտման բացակայության ապացուցման դատավարական պարտականությունը դրել է Ընկերության վրա, ապա վերոգրյալ իրավական հարցադրման վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում հայտնել է իր իրավական դիրքորոշումը (տես Արթուր Խաչատրյան, 02.03.2007թ., քաղաքացիական գործ թիվ 3-295/ՎԴ (պաշտոնատար անձի օրենքին հակասող ակտը մասնակիորեն անվավեր ճանաչելու պահանջով)), որպիսի պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը նպատակահարմար չի համարում կրկին անդրադառնալ նշված իրավական հարցի գնահատականին.

2) բողոքը երկրորդ հիմքով հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի «ա» կետի համաձայն` հարկ վճարողն իրավունք ունի ծանոթանալ իր գործունեության ստուգումների ակտերին, իսկ նույն օրենքի 19-րդ հոդվածի համաձայն՝ որևէ տեղեկություն հիմք չի հանդիսանում հարկ վճարողի հարկային պարտավորության հաշվարկման և գանձման համար, քանի դեռ նա հնարավորություն չի ունեցել ծանոթանալ դրան և տալ համապատասխան բացատրություններ:

Վերոհիշյալ իրավանորմերի համադրմամբ Վճռաբեկ դատարանը հանգում է եզրակացության, որ տնտեսավարող սուբյեկտն իրավունք ունի ծանոթանալու ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից կազմված արձանագրությանը: Մինչդեռ սույն քաղաքացիական գործով բացակայում են ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից կազմված արձանագրության մասին Ընկերությանը տեղեկացնելու վերաբերյալ ապացույցները: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերությունը զրկվել է իր շահերի պաշտպանության իրավունքից, այն է՝ հարկային պարտավորության հաշվարկման և գանձման համար հիմք հանդիսացող, ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից կազմված արձանագրությամբ ամրագրված տեղեկություններին ծանոթանալու և դրանց վերաբերյալ բացատրություններ տալու օրենքով երաշխավորված հնարավորությունից.

3) բողոքը երրորդ հիմքով հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ դատարանը պետական մարմինների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց ակտի կամ դրա մի մասի՝ օրենքին հակասելու հիմքով անվավեր ճանաչելու մասին դիմումն անհապաղ ուղարկում է ակտն ընդունած մարմնին կամ պաշտոնատար անձին, որը պարտավոր է տասնօրյա ժամկետում դատարան ներկայացնել իր պատասխանը: Իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ակտն ընդունած մարմնից ստացած պատասխանը դատարանն անհապաղ տրամադրում է դիմողին, որն իրավունք ունի եռօրյա ժամկետում դրա վերաբերյալ ներկայացնել իր առարկությունները:

Մինչդեռ սույն քաղաքացիական գործով Ընկերության դիմումի վերաբերյալ Ծառայության լրացուցիչ պատասխանը ներկայացվել է 2007 թվականի ապրիլի 5-ին` Դատարանի վճռի կայացման օրը:

Հիմք ընդունելով վերոնշյալը` Վճռաբեկ դատարանը գալիս է եզրահանգման, որ Դատարանը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված պահանջները չկատարելու արդյունքում, Ընկերությանը զրկել է Ծառայության լրացուցիչ պատասխանի վերաբերյալ առարկություններ ներկայացնելու իրավունքից` միաժամանակ խախտելով կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 7-րդ մասի խախտման վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքում ներկայացված փաստարկին, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ իր` նախկինում կայացրած որոշումներում հայտնել է իր իրավական դիրքորոշումը դատարանի կողմից վերոնշյալ հոդվածի կիրառման մեխանիզմների վերաբերյալ, որի համաձայն` վարչական ակտի անվավերության հարցի քննարկման ժամանակ դատարանը պարտավոր է ստուգել այն հարցը, թե արդյո՞ք ակտի անվավերության հիմքը «ձևական նկատառում» է, թե ոչ: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը սահմանել է, թե անձի մասնավորապես ո՞ր իրավունքների խախտումը կարող է հանդիսանալ «ձևական» (տես Արթուր Խաչատրյան, 02.03.2007թ., քաղաքացիական գործ թիվ 3-295/ՎԴ (պաշտոնատար անձի օրենքին հակասող ակտը մասնակիորեն անվավեր ճանաչելու պահանջով)):

Մինչդեռ սույն քաղաքացիական գործով Դատարանը կիրառելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, չի հիմնավորել և չի պատճառաբանել, թե իր կողմից ինչպիսի խախտումներ են արձանագրվել, այդ խախտումները հանդիսանու՞մ են, արդյոք, Ընկերության իրավունքները պաշտպանող, թե ոչ: Նման պատճառաբանության բացակայության պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատարանը չի կարող վկայակոչել խախտումների ձևական լինելու հանգամանքը.

4) բողոքը չորրորդ հիմքով անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Ընկերությունը 2007 թվականի մարտի 26-ի դատական նիստի ժամանակ Դատարանին խնդրել է տրամադրել 10 օր ժամանակ` Կազմակերպությունից համապատասխան նամակ ստանալու և դրա հիման վրա իր բացատրություններն ու դիրքորոշումը ներկայացնելու համար: Դատարանը բավարարել է Ընկերության միջնորդությունը, և դատական նիստը հետաձգվել է մինչև 2007 թվականի ապրիլի 5-ը: Իսկ այն հանգամանքը, որ Ընկերությունն անհրաժեշտ ապացույցը ստացել է այդ ժամկետից ուշ, չի կարող հիմք հանդիսանալ Դատարանի կողմից ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասը չկիրառելու և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ և 6-րդ հոդվածների խախտում արձանագրելու համար.

5) բողոքը հինգերորդ հիմքով անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի համաձայն՝ նոր երևան եկած հանգամանքների հետևանքով դատական ակտի վերանայման համար հիմք են նաև`

1) գործի համար էական նշանակություն ունեցող այն հանգամանքները, որոնք հայտնի չեն եղել և չէին կարող հայտնի լինել գործին մաuնակցող անձանց.

2) գործի համար էական նշանակություն ունեցող այն հանգամանքները, որոնք հայտնի են եղել գործին մաuնակցող անձանց, բայց նրանցից անկախ պատճառներով չեն ներկայացվել դատարան:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոք բերած անձը չի հիմնավորել բողոքում վկայակոչված փաստաթղթի սույն գործի համար էական նշանակություն ունեցող նոր երևան եկած հանգամանք լինելու փաստը, քանի որ վճռաբեկ բողոքում բացակայում են բավարար ապացույցներ այն մասին, որ նշված փաստաթուղթը Դատարանին չի ներկայացվել իրենից անկախ պատճառներով:

Ինչ վերաբերում է պետական տուրքի վճարումից ազատելու վերաբերյալ վճռաբեկ բողոք բերած անձի միջնորդությանը, ապա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 70-րդ և
161-րդ հոդվածների ուժով` Ընկերության համար նման պարտավորություն նախատեսված չէ (իրավական հիմնավորումները տես Անգին Հաջյան, 03.11.2006թ., քաղաքացիական գործ թիվ 3-2270(Ա) (Արտաշատի քաղաքապետի 1994 թվականի մայիսի 17-ի թիվ 15 որոշումը վերացնելու պահանջով)):

Այնուամենայնիվ, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ վճռաբեկ բողոքում ներկայացված միջնորդությանը և արձանագրել, որ անհիմն է բողոքում նշված փաստարկն այն մասին, որ պետական տուրքի վճարման պարտավորությունը Ընկերության վրա դնելը խախտում է ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի առաջին մասով երաշխավորված կողմերի իրավահավասարության դատավարական սկզբունքը հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի նախադեպային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով նախատեսված դատական պաշտպանության և դրա բաղկացուցիչ տարր հանդիսացող «դատարան դիմելու իրավունքը» բացարձակ իրավունք չէ, և կարող է սահմանափակվել: Այն բացատրվում է վերջինիս պետական կարգավորման անհրաժեշտությամբ: Մասնավորապես, նման սահմանափակումները կարող են վերաբերվել բողոքի «ընդունելիության» պարտադիր պահանջներին (տես, օրինակ՝ Լեվաժ Պրեստատիոն Սերվիս ընդդեմ Ֆրանսիայի, 23.10.1996, Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարան):

Հիմք ընդունելով վերոնշյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենքով սահմանված ողջամիտ չափի պետական տուրք վճարելու պարտավորությունը որևէ կերպ չի սահմանափակում թե' ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով, և'  թե «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվեցիայի 6-րդ հոդվածով նախատեսված արդար դատաքննության և կողմերի իրավահավասարության դատավարական սկզբունքները:

Վերը նշված պատճառաբանությունների հիման վրա` Վճռաբեկ դատարանը, սույն բողոքի առաջին և երկրորդ հիմքերը հիմնավոր, իսկ երրորդ հիմքը մասնակիորեն հիմնավոր համարելով, դրանց առկայությունը բավարար է համարում Դատարանի վճիռը բեկանելու համար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 236-239-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ տնտեսական դատարանի 2007 թվականի ապրիլի 5-ի վճիռը և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող՝	Հ. Մանուկյան
Դատավորներ՝	Ա. Մկրտումյան
	Ս. Սարգսյան
	Վ. Աբելյան
	Ս. Անտոնյան
	Ս. Գյուրջյան
	Է. Հայրիյան