«Վավերացնում եմ»
Հայաստանի Հանրապետության
Նախագահ Ռ. Քոչարյան
21 դեկտեմբերի 2002 թ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
5 դեկտեմբերի 2002 թվականի N 1939-Ն
ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Հաստատել՝
ա) Երևան քաղաքի առողջապահական հաստատությունների օպտիմալացման ծրագիրը՝ համաձայն N 1 հավելվածի.
բ) Երևան քաղաքի առողջապահական հաստատությունների օպտիմալացման ծրագրի իրականացման ժամանակացույցը՝ համաձայն N 2 հավելվածի:
2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:
|
Հայաստանի Հանրապետության |
Ա. Մարգարյան |
|
|
|
Հավելված N 1 |
Օ Պ Տ Ի Մ Ա Լ Ա Ց Մ Ա Ն Ծ Ր Ա Գ Ի Ր
ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ներածություն
2. Առաջնային բժշկական օգնության համակարգի օպտիմալացում
2.1 Ներածություն
2.2 Ներկա իրավիճակը
2.2.1 Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժհիմնարկներ
2.2.2 Համայնքային բուժքույրեր
2.2.3 Սոցիալական աշխատողներ
2.2.4 Շտապ օգնության ծառայություն
2.3 Առողջության առաջնային պահպանման համակարգի օպտիմալացման քաղաքականության ուղղությունները
2.3.1 Ընտանեկան բժիշկներ
2.3.2 Համայնքային բուժքույրեր և սոցիալական աշխատողներ
2.3.3 Շտապ օգնության ծառայություն
3. Երկրորդային և երրորդային մակարդակի (մասնագիտացված հիվանդանոցային) բուժօգնության համակարգի օպտիմալացում
3.1 Ներածություն
3.2 Ներկա իրավիճակը
3.3 Երկրորդային և երրորդային բուժօգնության համակարգի օպտիմալացման քաղաքականության հիմնական ուղղությունները
4. Հոգեբուժական ծառայության օպտիմալացումը
4.1 Ներածություն
4.2 Ներկա իրավիճակի վերլուծություն
4.2.1 Նարկոլոգիական ծառայություն
4.2.2 Հոգեբուժական ծառայություն
4.3 Հայաստանում հոգեբուժական ծառայությունների բարեփոխման քաղաքականության ուղղությունները
4.4 Հոգեբուժական ծառայության օպտիմալացման առաջարկներ
4.4.1 Կազմակերպումը
4.4.2 Հզորությունները
4.4.3 Մարդկային ներուժը
4.5 Սոցիալական հետևանքները
5. Վերականգնողական և երկարատև բուժօգնության համակարգի օպտիմալացում
5.1 Ներածություն
5.2 Ներկա իրավիճակը
5.2.1 Բուժօգնություն առաջնային օղակում
5.2.2 Բուժօգնություն երկրորդային օղակում
5.3 Վերականգնողական և երկարատև բուժման համակարգի օպտիմալացման քաղաքականությունը
5.3.1 Առաջնային օղակ
5.3.2 Երկրորդային օղակ
5.3.3 Խնամքի բուժհաստատություններ
1. Ներածություն
Հանրապետության առկա սոցիալ-տնտեսական իրադրությունը չէր կարող իր անդրադարձը չունենալ առողջապահության ոլորտի վրա:
Ներկա պայմաններում, երբ պետական ֆինանսական միջոցների արդյունավետ օգտագործման խնդիրը ողջ լրջությամբ է դրված առողջապահության պետական կառավարման մարմինների առջև, բնակչության բժշկական օգնության հետ կապված առաջնահերթ խնդիրն է՝ առողջապահական համակարգի վերակառուցումը՝ ներդնելով օպտիմալացման ռազմավարության ծրագիր:
Ուսումնասիրելով համակարգի բժշկական կազմակերպությունների և կադրային ներուժի բազային տվյալները, ինչպես ամբուլատոր-պոլիկլինիկական համակարգի շրջանակներում (առաջնային մակարդակ), այնպես էլ հիվանդանոցային ոլորտում (երկրորդային մակարդակ՝ ակնհայտ է դարձել համակարգի ռացիոնալացման անհրաժեշտությունն առաջին հերթին Երևան քաղաքում՝ հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ հատուկ մասնագիտացված և երրորդ մակարդակի ծառայությունների մեծ մասը շարունակելու են պահպանվել մայրաքաղաքում:
Սույն փաստաթուղթը նպատակ ունի բնորոշելու և նկարագրելու այն մեխանիզմները, որոնք կիրառելի կլինեն Երևան քաղաքի առողջապահության համակարգում և կապահովեն բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնողների գործունեության առավելագույն բժշկատնտեսական արդյունավետությունը:
2. Առաջնային բժշկական օգնության համակարգի օպտիմալացում
2.1. Ներածություն
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը հետևողականորեն իրականացնում է առողջապահական համակարգի բարեփոխումներ, որոնց հիմնական նպատակն է բնակչության համար մատչելի ու հասանելի դարձնել բուժօգնությունը, պայմաններ ստեղծել, որպեսզի կանխարգելվեն և վաղ ախտորոշվեն հիվանդությունները:
Վերոհիշյալ նպատակին հասնելու համար անհրաժեշտ է հզորացնել առաջնային բուժօգնության օղակը, որի առանցքն է հանդիսանում ընտանեկան բժշկությունը՝ համայնքային բուժքույրերի և առաջնային օղակի ֆիզիոթերապևտների հետ համատեղ: Հայաստանում այս համակարգը դեռևս չի գործում, սակայն արդեն կատարվել են լուրջ քայլեր ընտանեկան բժշկության ներդրման ուղղությամբ:
Հայաստանում ընտանեկան բժշկության ներդրումը նախատեսված էր դեռևս 1995 թ.՝ ՀՀ առողջապահության համակարգի զարգացման և բարեփոխումների ծրագրով: 1997 թ. ՀՀ առողջապահության նախարարության կոլեգիայի որոշման հիման վրա տրված նախարարի հրամանով ստեղծվեցին 2 ընտանեկան բժշկության ամբիոն (առողջապահության ազգային ինստիտուտում և Երևանի պետական բժշկական համալսարանում) և մեկ ընտանեկան բուժքրոջ ամբիոն, որոնք 1999 թ. համալրվեցին կահույքով, համակարգիչներով և այլ տեխնիկայով, բժշկական հմտությունների լաբորատորիայով, ընտանեկան բժշկի հավաքածուով:
Ներկայումս ունենք հետդիպլոմային մեկամյա մասնագիտացումն անցած 68 և երկամյա կլինիկական օրդինատուրա անցած 19 ընտանեկան բժիշկներ:
Հանրապետության առողջության առաջնային պահպանման բարեփոխումների իրականացման ընթացքում ստեղծվել են մի շարք օրենսդրական և ենթաօրենսդրական փաստաթղթեր, որոնք սահմանում են ծառայությունը՝ որպես այդպիսին, ինչպես նաև հնարավորություն են ընձեռում ապահովելու բարեփոխումների շարունակականությունը: Այդ փաստաթղթերն են՝
Ø 04.03.1996 թ. ընդունված «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը, որի 2-րդ հոդվածի ա) կետով սահմանվում է՝ «առաջնային բժշկական օգնությունը՝ որպես յուրաքանչյուր մարդու համար անվճար, առավել մատչելի մեթոդների և տեխնոլոգիաների վրա հիմնված բժշկական օգնության և սպասարկման տեսակ, որը երաշխավորվում է պետության կողմից»:
Ø 28.06. 1999 թ. N 375 հրամանով հաստատված «Ընտանեկան բժշկի» և «Ընտանեկան բուժքրոջ» ժամանակավոր դրույթները, որոնց հիման վրա ստեղծվեցին այս մասնագիտության կրթական և լիցենզավորման ծրագրերը:
Ø 14.02.2001 թ. «Ընտանեկան բժշկի» և «Ընտանեկան բուժքրոջ» հաստատված դրույթները, որոնք սահմանում են ընտանեկան բժշկի և ընտանեկան բուժքրոջ իրավունքները, պարտականությունները, մասնագիտական հմտությունները և մասնագիտական բնութագիրը:
Ø 2001 թ. N 186 և 2002 թ. N 121 ՀՀ առողջապահության նախարարի հրամաններով հաստատված կարգերը, որտեղ սահմանված են ընտանեկան բժշկի կողմից սպասարկվող բնակչության մինիմալ, օպտիմալ և մաքսիմալ թվերը, աշխատանքի հիմնական սկզբունքները՝ ելնելով վերոհիշյալ «Ը/Բ դրույթներից»:
Ø 2001 թ. ՀՀ առողջապահության նախարարության նախաձեռնությամբ Հ/Բ առողջապահական վարկային ծրագրի, ՀՍԲԾ ծրագրի և Երևանի քաղաքապետարանի միջև կնքված համաձայնագիրը, ըստ որի որպես ընտանեկան բժշկության կլինիկական ուսուցման բազա է ընտրվել Երևանի քաղաքապետարանի N 17 պոլիկլինիկան (ամրագրված է ՀՀ ԱՆ 13.04.2001 թ. N 255 և Երևանի քաղաքապետի 16.04.2001 թ. N 71 համատեղ հրամանով):
Այն նպատակահարմար է նրանով, որ
Ø ունի թե մեծերի, թե մանկական բաժանմունքներ
Ø գտնվում է քաղաքի կենտրոնում և հարմար է 2 ընտանեկան բժշկության և ընտանեկան բուժքրոջ ամբիոնների ուսանողների կրթական գործընթացի իրականացման համար
Ø առկա է քաղաքապետարանի առողջապահության վարչության, պոլիկլինիկայի ադմինիստրացիայի և կոլեկտիվի պատրաստակամությունը՝ բուժհիմնարկում հանրապետության առողջապահության բնագավառում և մասնավորապես առաջնային բժշկական օգնության համակարգում լինել ընտանեկան բժշկության առաջնեկներից և առաջատարներից մեկը:
Այստեղ առայժմ լինելու է աշխատանքի կազմակերպման խառը ձևը, որտեղ 8 Ը/Բ դասախոսներն ընտանեկան բժշկի գործառույթներին զուգահեռ նաև դասավանդելու են կլինիկական հմտություններ՝ վերապատրաստվող ապագա ընտանեկան բժիշկներին:
Սուjն փաստաթղթում չի քննարկվում ատամնաբուժական ծառայությունների վերակառուցման խնդիրը: Ներկայումս Երևանում գործում են թվով 15 մասնագիտացված ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկաներ, որոնցից 10-ը` մեծահասակների, 5-ը` մանկական:
2.2. Ներկա իրավիճակը
2.2.1 Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժհիմնարկներ
Օպտիմալացման գործընթացի սկզբին՝ 2001 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Երևանում գործում էր 44 ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հիմնարկ, որից՝ 26-ը՝ մեծահասակների, 10-ը՝ մանկական, 8-ը՝ միավորումների կազմում գտնվող (5՝ մեծահասակների և 3՝ մանկական): Ըստ համայնքների տեղաբաշխված մեծերի և մանկական պոլիկլինիկաներն ունեն հաստատուն սպասարկման տարածքներ, որոնց բնակչության թիվը, ըստ տարիքասեռային կազմի յուրաքանչյուր տարեվերջին ճշգրտվում և ներկայացվում է ՀՀ առողջապահության նախարարության վիճակագրական կառույցն: Այս փաստը հակասում է քաղաքացիների կողմից բժշկի ազատ ընտրության իրավունքին, որն ամրագրված է գործող օրենսդրությամբ:
Նախկին՝ խորհրդային տարիներից հանրապետության առողջապահության համակարգում գործում է «շրջանային բուժմիավորման» մոդելը, որի կազմում կան հիվանդանոցային, գինեկոլոգիական-ծննդաբերական, շտապօգնության և պոլիկլինիկական մասեր: Ամենաուշագրավն այն է, որ լինելով բազմապրոֆիլային հիվանդանոցների կազմում՝ այդ պոլիկլինիկաները շարունակում են պահպանել բազմաթիվ նեղ մասնագետներից կազմված աշխատակազմ, հիվանդանոցի նույն, սակայն ակնհայտորեն ավելի բարձր պրոֆեսիոնալիզմով մասնագետների ծառայություններից օգտվելու փոխարեն: Ներկայումս Երևանում կան 8 բուժմիավորումներ, որոնց կազմում գործում է նաև պոլիկլինիկական մաս (2-րդ ԲՄ, «Էրեբունի» ԲԿ, «Մալաթիա» ԲԿ, 8-րդ ԲՄ, 4-րդ ԲՍՄ, 5-րդ ԲՍՄ, ՇՕՄՀ «Հայք» բժշկական միավորման պոլիկլինիկաներ): Այդ պոլիկլինիկաները գործնականում աշխատում են նույն սկզբունքով, ինչ մյուս՝ ինքնուրույն պոլիկլինիկաները, սակայն չունեն ինքնուրույն իրավաբանական անձի կարգավիճակ, հետևաբար և չունեն իրենց կողմից սպասարկվող տարածքի բնակչության համար ըստ մարդաշնչի հատկացվող գումարները տնօրինելու իրավասություն:
Երևանում կան սահմանափակ թվով մասնավոր պոլիկլինիկաներ, որոնք հիմնականում իրականացնում են ոչ թե առաջնային, այլ ամբուլատոր նեղ մասնագիտական (երկրորդային մակարդակ ( ծառայություններ: Չունեն ամրագրված տարածք, բուժօգնությունն իրականացնում են միայն վճարովի հիմունքներով և բուժված հիվանդների թվի վերաբերյալ հաշվետու չեն ՀՀ առողջապահության նախարարությանը: Ստորև ներկայացված են մասնավոր ամբուլատոր-պոլիկիլինիկական բժշկական հաստատությունները՝ ըստ համայնքային տեղաբաշխման:
| 1. | Կենտրոն | «Եվրոպական բժշկական կենտրոն» ՍՊԸ Ոսկրածուծի դոնորների Հայկական ռեեստր-հիմնադրամ «Պլյուս Յուպիտեր Պլյուս» ՍՊԸ Ավանդական բժշկության ինստիտուտ, Անվերջ երիտասարդություն, «Ուռոլոգիայի կենտրոն» ՓԲԸ «Արմա-Մեդ» ՍՊԸ Մամոգրաֆ. կենտրոն |
| 4. | Մալաթիա-Սեբաստիա | «Պետրոս Մանջիկյան» |
| 6. | Արաբկիր | Ուլտրամեդ-ՍՊԸ, Սեքսոպաթոլոգիայի վերականգ. կենտրոն |
| 9. | Քանաքեռ- Զեյթուն | «Վագմառ Մեդիկալ օֆիս» |
| 10. | Աջափնյակ | Հայբուսակ ԱԿ |
Երևանի պոլիկլինիկական բուժհիմնարկների կադրային ներուժի քանակը չափազանց մեծ է Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ համեմատած:
Ընդհանուր առմամբ Երևանի պոլիկլինիկաներում աշխատում է 2059 բժիշկ, որից` 550-ը` տեղամասային թերապևտ, 431-ը՝ տեղամասային մանկաբույժ, 854-ը՝ նեղ մասնագետ, 135-ը՝ մանկաբարձ-գինեկոլոգ և 89-ը՝ լաբորատոր-ախտորոշման բժիշկ: Սույն փաստաթուղթը մշակող աշխատանքային խմբի կողմից հավաքագրվել են Երևան քաղաքի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատություններում աշխատող բժիշկների թիվն ու տեղաբաշխումը՝ պայմանագրային հիմունքներով, ինչպես նաև լրիվ դրույքով աշխատող մասնագետների թվերը: Այդ տվյալների վերլուծությունից հետևում է, որ Երևանում մեկ տեղամասային թերապևտի կողմից միջինում սպասարկվում է 1646 մեծահասակ բնակիչ, իսկ տեղամասային մանկաբույժների կողմից՝ 472 երեխա: Այսինքն, Երևանում միջինում մեծահասակ բնակչության տեղամասերը հավաքագրվում են օպտիմալ, իսկ մանկականը՝ մինիմալ սահմաններով:
Երևան քաղաքի պոլիկլինիկաները գերհագեցված են նաև միջին բուժանձնակազմով: Միջին բուժանձնակազմը 2595 է, որից՝ 1068-ը՝ տեղամասային բուժքույր, 184-ը՝ մանկաբարձուհի, 693-ը՝ նեղ մասնագետների բուժքույր, 202,5-ը՝ լաբորանտ և 447,5-ը՝ այլ բուժքույր:
Ներկա իրավիճակի նկարագիրն ավարտելու նպատակով հարկ ենք համարում ներկայացնել 2001 թ. ՀՀ կառավարության օգոստոսի 6-ի N 701 որոշմամբ ընդունված օպտիմալացման պլանի առաջին փուլում (2001 թ.) նախատեսված փոփոխությունները:
Նախատեսվել էր պոլիկլինիկաների սպասարկման տարածքների վերանայում, որոշ մանկական և մեծահասակների պոլիկլինիկաների միավորում, ինչպես նաև սահմանում, թե որ պոլիկլինիկաներն են շարունակելու իրենց աշխատանքը որպես ընտանեկան բժշկության գրասենյակներ: Այն խիստ կարևոր էր ոչ միայն որպես օպտիմալացման գործընթացի սկիզբ, այլև առաջին՝ կարևորագույն քայլն էր մայրաքաղաքում ընտանեկան բժշկության ներդրման ու կայացման գործում:
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ անհնար է իրականացնել ընտանեկան բժշկության ներդրումը, եթե մանկական ու մեծահասակների առաջնային բուժօգնություն իրականացնող հիմնարկները շարունակեն առանձին մնալ՝ որոշվեց աստիճանաբար միավորել մանկական և մեծահասակների պոլիկլինիկաները:
Երևան քաղաքի պոլիկլինիկաների ուսումնասիրությունից երևում է, որ մանկական պոլիկլինիկաներն ապահովված չեն ճառագայթային ախտորոշման և մի քանի այլ ախտորոշիչ ծառայություններով ու մեծ մասամբ օգտվում են մեծահասակների պոլիկլինիկաներից (պայմանագրային հիմունքներով), որը նշանակում է, որ միաձուլման արդյունքում երկուստեք ավելի արդյունավետ կօգտագործվի առկա հզորություններն ու համապատասխան կադրերը: Նաև հնարավոր է դառնում լուծել դեռահասների բժշկական սպասարկման չարչրկված և այդպես էլ լուծում չստացած հարցը, ինչն ինքնըստինքյան կարգավորվում է մանկական ու մեծահասակների պոլիկլինիկաների միավորման արդյունքում, իսկ մանկությունից մեծահասակների ծառայությանը փոխանցումն իրականացվում է ավելի արդյունավետ ու նպատակային եղանակով:
Միավորումն էլ ավելի է արդարացվում այն հանգամանքով, որ թե´ մեծերի, թե´ մանկական պոլիկլինիկաներից շատերը գտնվում են ոչ բարվոք վիճակում, կարիք ունեին վերանորոգման, շարքից դուրս են եկել ջեռուցման և ջրամատակարարման համակարգերը:
Վերամիավորման դեպքում դիտարկվել են բոլոր հնարավոր տարբերակները, երբ մանկական պոլիկլինիկան տեղափոխվում է մեծահասակների պոլիկլինիկա կամ մեծահասակների պոլիկլինիկան՝ մանկական կառույց՝ ելնելով այն հանգամանքից, թե ում շենքային հարմարություններն են ավելի բարվոք վիճակում:
Այն շենքերը, որոնք նախկինում պահանջում էին բազմապիսի տնտեսական ծախսեր, հնարավորություն է ստեղծվում տալ վարձակալության կամ օտարել և վաճառքից առաջացած գումարներն ուղղել բյուջե:
Բուժհաստատությունների միավորման կամ որոշ դեպքերում անգամ լուծարման գործընթացի համար որոշվել է կիրառել հետևյալ ընտրության չափանիշները՝
Ø շենքերը հին են, ոչ սեյսմակայուն և վերակառուցման առումով ծախսատար: Շենքային պայմաններն անհարմար են ծառայությունների հետագա զարգացման կամ վերապրոֆիլավորման համար.
Ø կարողությունների օգտագործման մակարդակը պակաս է 35%-ից, այսինքն առկա է մատուցվող ծառայությունների թվի մեծ ավելցուկ և սպասարկվող բնակչության իրական կարիքների նկատմամբ անհամապատասխանություն (մասնագետների ակնհայտ թերբեռնվածություն).
Ø պայմանները բավարար չեն ֆունկցիոնալ արդյունավետության ապահովման համար՝ տեխնիկապես թերզինված են և պահանջում են բժշկական տեխնոլոգիաների նոր ներդրումների իրականացում, որը ներկայումս իրատեսական չէ:
Ամրագրվել է նաև, որ օպտիմալացման գործընթացը պետք է զուգորդվի.
ա) մարդկային ռեսուրսների մասնակի վերապատրաստմամբ և սոցիալ-տնտեսական խնդիրների լուծմամբ, որը կպահանջի անհրաժեշտ ֆինանսական ներդրումներ ու ժամանակ.
բ) առողջության առաջնային պահպանման օղակի վերակառուցմամբ, որը մեծ մասամբ իր վրա կարող է վերցնել հիվանդանոցային բուժօգնության բեռը: Սա նույնպես պահանջում է ֆինանսական ներդրումներ և ժամանակ (5-7 տարի):
Ըստ համայնքների Երևան քաղաքի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հիմնարկների օպտիմալացման պլանով 2001 թ. իրականացվել է հետևյալը`
Ø «Թիվ 3 մանկական պոլիկլինիկա» և «Թիվ 12 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում), որի արդյունքում ազատվել է 1764 քառ. մետր տարածք,
Ø «Թիվ 2 մանկական պոլիկլինիկա» և թիվ 16 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում), որի արդյունքում ազատվել է 1310 քառ. մետր տարածք,
Ø «Թիվ 7 մանկական պոլիկլինիկա» և «Թիվ 13 մեծահասակիների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում), որի արդյունքում ազատվել է 460 քառ. մետր տարածք,
Ø «Թիվ 1 մանկական պոլիկլինիկա» և «Թիվ 2 Բ/Մ (մեծահասակիների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում),
Ø «Թիվ 6 մանկական պոլիկլինիկա» և «Թիվ 2 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում),
Ø «Թիվ 4 մանկական պոլիկլինիկա և «Թիվ 6 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում),
Ø Թիվ 8 մանկական պոլիկլինիկա և «Թիվ 19 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ների վերակազմակերպում (միացում),
Ø «Հայք» Բ/Կ մանկական պոլիկլինիկայի տարածքի միացում «Թիվ 10 մեծահասակների պոլիկլինիկա» ՊՓԲԸ-ին:
Վերոհիշյալ ազատված տարածքները նպատակահարմար չեն հետագա օգտագործման համար, կամ էլ նրանց վերանորոգումը պահանջում է զգալի ֆոնդեր:
Օպտիմալացման առաջին փուլի իրականացման ավարտից հետո պահպանված պոլիկլինիկաների շենքերը պիտանի են ընտանեկան բժշկի անհատական կամ խմբային պրակտիկայի, ինչպես նաև առաջնային օղակի թիմային պրակտիկայի իրականացման համար:
Նույն պլանով նախատեսված տարածքների վերաբաշխման գործընթացը փաստորեն չի կայացել, ուստի դժվար է ասել, թե արդեն իսկ կատարված` մանկական և մեծերի պոլիկլինիկաների գործունեության համար սահմանված սպասարկման տարածքներն ինչքանով են համընկնում և արդյոք կարող են հիմք ծառայել ընտանեկան բժշկության թիմային պրակտիկայով զբաղվելու համար:
2.2.2 Համայնքային բուժքույրեր
Մեր հանրապետությունում, ինչպես հետխորհրդային մյուս երկրներում համայնքային բուժքույրերի ինստիտուտ, որպես այդպիսին` իր դասական իմաստով և արևմուտքի հասկացողությամբ, գոյություն չի ունեցել: Սակայն համայնքային բուժքույրերի աշխատանքների բազմաթիվ կոմպոնենտներ մտել են և այսօր էլ պահպանված են ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բժշկական հաստատություններում աշխատող տեղամասային բուժքույրերի (մանկական և մեծահասակների) աշխատանքային նկարագրում և պարտականությունների ցանկում: Օրինակ, ըստ տեղամասային մանկաբույժի բուժքրոջ համար սահմանված աշխատանքային պարտականությունների՝ նա պարտավոր է՝
Ø կատարել իր տեղամասի հղի կանանց պատրոնաժ, ակտիվ հայտնաբերել նրանց մոտ ինքնազգացողության խանգարումները և ժամանակին հաղորդել դրա մասին կանանց կոնսուլտացիայի մանկաբարձ-գինեկոլոգին և տեղամասային մանկաբույժին.
Ø տեղամասային մանկաբույժի հետ համատեղ այցելել նորածիններին՝ ծննդատնից դուրս գրվելուց հետո առաջին երեք օրվա ընթացքում՝ ուշադրություն դարձնելով ընտանիքի ապրելակերպի, հիգիենիկ պայմանների և հոգեբանական կլիմայի վրա.
Ø ապահովել առողջ և հիվանդ երեխաների շարունակական հսկողություն.
Ø վերահսկել երեխայի բուժման պրոցեսը՝ ծնողների կողմից և անհրաժեշտության դեպքում կատարել բժշկի նշանակումները տնային պայմաններում.
Ø անցկացնել զրույցներ ծնողների հետ պոլիկլինիկայում և տանը առողջ երեխայի զարգացման և դաստիարակության մասին, ինչպես նաև հիվանդությունների կանխարգելման վերաբերյալ.
Ø ուսումնասիրել հիվանդների աշխատանքի պայմանները և կենցաղը, մասնակցել սանիտարալուսավորչական ցուցահանդեսների կազմակերպմանը պոլիկլինիկայում, կազմակերպել հասարակական-սանիտարական ակտիվ տեղամասում, որի հետ համատեղ կատարել միջոցառումներ՝ ուղղված երեխաների տրավմատիզմի կանխարգելմանը, մաքրության ստուգումներ, կազմակերպել բնակչության հանդիպումներ բժշկի հետ:
Ըստ տեղամասային թերապևտի բուժքրոջ համար սահմանված աշխատանքային պարտականությունների՝ տեղամասային բուժքույրը պարտավոր է՝
Ø ուսումնասիրել հիվանդների աշխատանքի պայմանները և կենցաղը.
Ø բնակչության շրջանում իրականացնել սանիտարալուսավորչական աշխատանք.
Ø կատարել մաքրության ստուգումներ, կազմակերպել բնակչության հանդիպումները բժշկի հետ և այլն:
2.2.3 Սոցիալական աշխատողներ
Սոցիալական աշխատողներ, որպես այդպիսիք, առողջապահության համակարգը չի ունեցել ոչ նախկինում, ոչ էլ ներկայումս:
Մինչև 1993 թվականը այդ աշխատանքներն իրականացվում էին Հայկական Կարմիր խաչի ուժերով, որոնց կողմից վարձված հաստիքային բուժքույրերը, ըստ ամրացված տեղամասերի սոցիալական և որոշ բուժական ծառայություններ էին մատուցում այդ տարածքում բնակվող սոցիալական օգնության կարիք ունեցող անձանց (հաշմանդամներ, միայնակ ծերեր և այլն): Խնամքի կամ անհրաժեշտ բուժական միջոցառման վերաբերյալ ցուցումները տրվում էր տեղամասային բժշկի կողմից, որը քաջատեղյակ լինելով տվյալ անձի կամ ընտանիքի պրոբլեմին, պահպանելով կապը այդ սոցիալական աշխատակցի հետ, նաև վերահսկում էր գործընթացը՝ ամբողջությամբ:
Սկսած 1993 թ-ից՝ ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությունում ստեղծվել է սոցիալական աջակցության վարչություն, որն իր ենթաստրուկտուրայում ունի այդ կառույցը` սոցիալական աշխատողների, որոնց ուժերով ներկայումս իրականացվում է նախկինում Կարմիր խաչի բուժքույրերի կողմից իրականացվող աշխատանքները:
Անշուշտ, թե նախկինում, թե ներկայումս այդ աշխատանքն իրականացնողները պրոֆեսիոնալներ չեն, քանի որ այդ ոլորտում ընդգրկված բուժաշխատողներին պակասում են սոցիալական հմտությունները, իսկ սոցիալական աշխատողներին` առողջապահական գիտելիքները:
2.2.4 Շտապ օգնության ծառայություն
Ստորև նկարագրվում են Երևանի շտապ օգնության ծառայության ներկայիս կառուցվածքն ու գործառույթները:
Երևանում գործում է շտապ օգնության մեկ կենտրոնական կայան՝ 7 շրջանային ենթակայանով: 33.500 բնակչին ընկնում է մեկ շտապ օգնության մեքենա:
Ներկայումս Երևանի շտապ օգնության ծառայությունում աշխատում է 226 բժիշկ, որից` 22-ը համատեղությամբ: Գործում է 38 բրիգադ, որից՝
Ø 24 ընդհանուր բժշկական և 2 ֆելդշերական՝ տեղափոխման համար.
Ø մասնագիտական բրիգադներ՝ 12, որից՝ կարդիո մասնագիտացված՝ 8, վերակենդանացման՝ 1, նյարդաբանական՝ 1, հոգեբուժական՝ 1, մանկական՝ 1:
Երևանի շտապ օգնության կողմից 2000 թ. ընթացքում սպասարկվել է 125,942 կանչ, որը կազմում է հանրապետությունում սպասարկված կանչերի 35%-ը: Կայաններում ամբուլատոր օգնություն է ցուցաբերվել 2273 հիվանդի:
Շտապ օգնության կենտրոնական կայանի գործունեության վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կանչերի թվում առաջին տեղն են զբաղեցնում սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների գծով կանչերը՝ 30.5% (հիմնականում հիպերտոնիկ կրիզներ), երկրորդ տեղը զբաղեցնում են նյարդաբանական հիվանդությունները՝ 14.7%, որոնց մոտ կեսը կազմում են գլխուղեղի արյան շրջանառության սուր խանգարումներն ու ինսուլտները:
Դեռևս ցածր է մասնագիտացված բրիգադների օգտագործումն իրենց նշանակությամբ և լրիվ ծավալով՝ այն կազմում է մոտ 73%:
Երբեմն նույնիսկ շտապօգնության մեքենաների կողմից իրականացվում է բուժօգնությանը չվերաբերող աշխատանքներ՝ հանրահավաքների, սպորտային միջոցառումների, թաղումների սպասարկում և այլն:
Տարեցտարի աճում է խրոնիկական հիվանդների համար տրվող կանչերի տեսակարար կշիռը: Այսպես, 2000 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ Երևանում գրանցվել է 32,000 այդպիսի կանչ (27-30 %), հիմնականում սիրտ-անոթային, թոքային, օնկոլոգիական պաթոլոգիայով տառապող քրոնիկ հիվանդների կողմից: Քիչ չեն դեպքերը, երբ կանչը տրվել է ներարկումներ կամ էլեկտրասրտագիր կատարելու մոտիվացիայով:
Շտապ օգնության կողմից իրականացվող աշխատանքների անհիմն ծանրաբեռնվածությունը մեծ մասամբ պայմանավորված է ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակի աշխատանքներում տեղ գտած թերություններով և շտապօգնության ու պոլիկլինիկայի միջև նախկինում քիչ թե շատ գործող փոխադարձ կապի խզումով:
Անհրաժեշտ է նշել, որ պոլիկլինիկաներից շատերը դադարեցնում են կանչերի ընդունումը ժամը 12-ից հետո, իսկ ոչ աշխատանքային և տոնական օրերին կանչեր ընդհանրապես չեն ընդունվում, ինչը ստիպում է բնակչությանը դիմել շտապ օգնության ծառայությանը: Քրոնիկական հիվանդություններով տառապող անձինք անբավարար են հսկվում տեղամասային պոլիկլինիկաների բժիշկների կողմից՝ կապված վերջին տարիներին դիսպանսերային հսկողության գրեթե իսպառ վերացման հետ, չնայած վերջիններիս ծանրաբեռնվածությունը փոքր է հաշվարկայինից 1/3-ով: Հիվանդները չեն ստանում հակառեցիդիվային բուժում, ինչը բերում է հիվանդությունների սրացմանը և բարդությունների առաջացմանը:
Անբավարար է նաև շտապ օգնության կապը ստացիոնարների հետ: Ստացիոնարներից շտապ օգնության կայաններ ուղեկցող թերթիկների վերադարձը (ձև N 114/y), որը նախկինում պարտադիր էր, ներկայումս 38%-ից չի անցնում: Բացակայում է նաև այնպիսի մի փոխկապակցված վերլուծություն, ինչպիսին շտապօգնության և հիվանդանոցների ախտորոշումների համապատասխանությունն է:
Ի դեպ՝ նման վերլուծություն խորհրդային տարիներին կատարվում էր նաև պոլիկլինիկա-հիվանդանոց և պոլիկլինիկա-շտապօգնություն ուղեգրման պարագային, ինչը հնարավորություն էր ընձեռում հայտնաբերել, թե հատկապես որ օղակին է վերաբերում թերացումներն ու ախտորոշման հետևանքով հիվանդի առողջական վիճակի վատթարացումը: Սակայն նույնիսկ այն՝ ոչ սիստեմավորված և էպիզոդիկ բնույթ կրող տեղեկատվությունը, որն այժմ ունենք, թույլ է տալիս ասել, որ գնալով մեծանում է պոլիկլինիկա-ստացիոնարներ, շտապօգնություն- ստացիոնար, և հակառակը, բժիշկների ախտորոշումների միջև եղած տարաձայնությունները:
Անբավարար է նաև մանկական բնակչությանը ցուցաբերվող շտապ բժշկական օգնությունը: Մանկական բնակչությանը ցուցաբերվող անհետաձգելի բուժօգնության ցածր մակարդակով է մասամբ պայմանավորված երեխաների մինչև 24-ժամյա մահացությունը:
Բնակչությանը ցուցաբերվող շտապ օգնության կազմակերպման գործում առկա են լուրջ թերություններ և չլուծված հարցեր, որոնք բացասաբար են անդրադառնում բնակչության շտապ օգնության ժամանակին և որակով ցուցաբերման վրա:
Շտապ օգնության կայանների և բաժանմունքների նորմալ աշխատանքի համար խոչընդոտ է հանդիսանում հնացած և անբավարար նյութատեխնիկական բազան: Շտապ օգնության մեքենաներն ապահովված չեն շնչական սարքավորումներով, կարդիոգրաֆներով, բավարար քանակի դեղորայքով, ներարկիչներով:
Շտապ բժշկական օգնության 37 մեքենայից միայն 23-ն են համեմատաբար բարվոք վիճակում: Անբավարար մակարդակի վրա է գտնվում ուղիղ հեռախոսային կապը ոստիկանության, պետավտոտեսչության, հրշեջ ծառայության, ստացիոնարների ընդունարանների հետ:
Շտապ բժշկական օգնության բնականոն աշխատանքին խոչընդոտում է նաև շենքերի մուտքերի և տների վատ լուսավորությունը, վերելակների հաճախակի խափանումները, ճանապարհների անմխիթար վիճակը, հասցեների փոփոխության վերաբերյալ անհրաժեշտ ցուցատախտակները և այլն:
Անբավարար է նաև անհետաձգելի բուժօգնության մասնագետների թիվը: Ներկայումս «Շտապ օգնության բժիշկ» մասնագիտությամբ կլինիկական օրդինատուրայում ուսանում է ընդամենը 2 բժիշկ: Այդ մասնագիտացման նկատմամբ պահանջարկի բացակայությունը թերևս կարելի է բացատրել այն հանգամանքով, որ դեռևս բավարար չի գնահատվում շտապ օգնության բժշկի ծանր աշխատանքը: Տարիներ շարունակ լուծում են պահանջում շտապ օգնության աշխատողների սոցիալական պաշտպանվածության, նրանց բարձր վարձատրության և նրանց անվճար մասնագիտացման հարցերը: Հնարավոր է, որ խնդիրը կարելի կլինի կարգավորել պետպատվերի շրջանակներում կլինիկական օրդինատուրայի ընդգրկմամբ՝ հանրապետության մարզեր աշխատանքի գործուղելու պայմանով:
Շտապ օգնության ծառայությունը բժշկական անձնակազմով համալրելու նպատակով Երևանի շտապ օգնության գիտաբժշկական կենտրոնի բազայի վրա կազմակերպվել է ԱԱԻ-ի շտապ օգնության և աղետների բժշկության ամբիոն, որի դասախոսական կազմը վերապատրաստվել է ԱՄՆ-ի Բոստոն քաղաքի և Մասսաչուսետսի համալսարանների բժշկական կենտրոններում: Ամբիոնի բազայի վրա վերապատրաստվել են 819 բժիշկ և 1264 բուժքույր՝ 11 տարբեր ծրագրերով:
2.3. Առողջության առաջնային պահպանման համակարգի օպտիմալացման քաղաքականության ուղղությունները
ԱՀԿ բնորոշման համաձայն առողջության առաջնային պահպանումը (ԱԱՊ) հանդիսանում է պետության առողջապահական համակարգի կենտրոնական ֆունկցիան, առողջապահության շարժիչ անիվը, այն ամենապերիֆերիկ մակարդակը, որը տարածվում է պերիֆերիայից կենտրոն և հանդիսանում է պետության սոցիալական և տնտեսական զարգացման ինտեգրալ մասը»:
Ելնելով հանրապետության առկա սոցիալ-տնտեսական իրադրությունից, առաջացել է անհրաժեշտություն զարգացնել առողջության առաջնային պահպանման համակարգը՝ ներկայիս ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակը ընտանեկան բժշկության ինստիտուտով փոխարինելու միջոցով: Ներկա համակարգն ունի մի շարք լուրջ թերություններ, ինչպիսիք են.
Ø կանխարգելիչ միջոցառումների թերի մակարդակը,
Ø տեղամասային բժիշկների գործառույթների անբավարար մակարդակը,
Ø առողջության առաջնային պահպանման առումով ընտանիքը որպես միավոր չդիտելու արդյունքում թերապևտիկ, մանկաբուժական և մանկաբարձական ծառայությունների անջատվածությունը,
Ø ծառայությունների զարգացման ֆինանսական խթանների բացակայությունը,
Ø անբավարար նյութատեխնիկական բազա և այլն:
Որպես այս ամենի արդյունք՝ առաջնային բուժօգնության ոլորտը գործում է անարդյունավետ, իրականացված ծառայությունների որակն անբավարար է, իսկ առողջապահական ցուցանիշները ցածր են միջազգային ստանդարտներից:
Այստեղից հետևում և ակնհայտ է դառնում ոլորտի բարեփոխման անհրաժեշտությունը, որի հիմնական նպատակներն են՝
Ø բարելավել բժշկական օգնության որակը,
Ø բարձրացնել առողջապահական ծառայությունների արդյունավետությունը,
Ø շեշտադրել առողջության պահպանման և հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումները,
Ø հիվանդանոցների ծանրաբեռնվածությունը թեքելով դեպի ԱԱՊ միավորները՝ թանկարժեք ստացիոնար բուժօգնությունը փոխարինել քիչ ծախսատար և արդյունավետ բուժօգնության տեսակով,
Ø բարձրացնել բժշկական օգնության մատչելիությունը՝ ներմուծելով ընտանեկան բժշկության աշխատանքի սկզբունքներն ու մոտեցումները, տալով վերջինիս առանցքային՝ «դարպասապահի» դեր,
Ø ներդնել ֆինանսական խթաններ
Ø կոորդինացնել ԱԱՊ և երկրորդային բժշկական օգնություն և ծառայություններ իրականացնողների գործունեությունը՝ ապահովելով բուժօգնության շարունակական բնույթը:
Առաջնային բուժօգնությունը պետք է իրականացվի տարբեր, բայց սերտորեն համագործակցող առողջապահական մասնագետների խմբի կողմից, որի կազմում հանդես են գալիս ընտանեկան բժիշկները, համայնքային բուժքույրերը, ֆիզիոթերապևտներն ու ատամնաբույժները:
2.3.1 Ընտանեկան բժիշկներ
Գործունեությունն ու առկա ռեսուրսները
Հայաստանում ընտանեկան բժիշկների կրթական համակարգը եռանդուն կերպով ներդրվեց, սակայն այդ գործընթացի ներկա մակարդակն ու տեմպերը բավականին ցածր են, իսկ ավելին թույլ չեն տալիս մեր ֆինանսական և տեխնիկական հնարավորությունները: Առողջապահության ազգային ինստիտուտը մինչև 2002 թվականի վերջը կտա 150 ընտանեկան բժիշկ-շրջանավարտներ:
Ակնհայտ է, որ նման տեմպերով ընտանեկան բժիշկների այնպիսի խմբաքանակ ստեղծելու համար, որը կարող է միայնակ փոխարինել ներկայումս պոլիկլինիկական համակարգում գործող բժիշկների թիմին՝ սպասարկելով ինչպես չափահաս, այնպես էլ մանկական բնակչությանը, կպահանջվի մոտավորապես 7-10 տարի և կարիք կլինի անցման Ժամանակաշրջանի:
Անցումային փուլում ընտանեկան բժշկին կփոխարինի առաջնային բուժօգնության թիմը՝ որի կազմում կաշխատեն ընդհանուր պրակտիկայի թերապևտ, ընդհանուր պրակտիկայի մանկաբույժ և մանկաբարձ-գինեկոլոգ (2-3 թիմին մեկ գինեկոլոգ):
Ապագայում, ընտանեկան բժիշկների թողարկմանը զուգընթաց, թիմը կփոփոխվի և կվերակազմավորվի: Առայժմ տեղամասային թերապևտից, տեղամասային մանկաբույժից և գինեկոլոգներից կազմված թիմն, իրապես պատրաստ է իր վրա վերցնել ընտանեկան բժշկից սպասվող գործառույթները:
Բուժհիմնարկում հիվանդներին սպասարկելուց բացի, ընտանեկան բժիշկը պետք է, անհրաժեշտության դեպքում, կատարի տնային այցելություններ և իրականացնի անհետաձգելի միջոցառումներ:
Առաջարկվում է ընտանեկան բժշկի գործառույթներում ամրագրված շտապ և անհետաձգելի դեպքերի վարումն իրականացնել ամբողջ աշխարհում փորձարկված, այդ դեպքերի վարմանը նպաստող կազմակեպչական փոփոխությունների միջոցով:
Այդ փոփոխությունները ներառում են ընտանեկան բժիշկների խմբային (4-10 ընտանեկան բժիշկ մեկ խմբում) աշխատանք, կամ ներկայիս պոլիկլինիկաների տարածքներում, կամ էլ խմբային պրակտիկայի գրասենյակներում, որը թույլ կտա ընտանեկան բժշկի ծառայությունները դարձնել շուրջօրյա՝ կազմակերպելով հերթապահություններ հանգստյան և տոն օրերի համար, ներառյալ շտապ և անհետաձգելի դեպքերի վարումը՝ ըստ անհրաժեշտության: Այս ամենը կնպաստի բուժօգնության շարունակականությանը, ընտանեկան բժիշկների դերի և պատասխանատվության բարձրացմանը, որն առաջնային բուժօգնության որակի ապահովման հիմնական գրավականներից մեկն է:
Ընտանեկան բժիշկն անպայման պետք է ինքը ղեկավարի և ուղղորդի երկրորդային մակարդակ հիվանդների ուղեգրումը: Այս հարցում նա պետք է հանդիսանա որպես «դարպասապահ»: Ուղեգրման պարտադիր համակարգի կիրառումն ընտանեկան բժշկի կողմից (ներկայումս տեղամասային թերապևտի կամ մանկաբույժի) կկանոնակարգի հիվանդների թանկարժեք մասնագիտական բուժօգնության դիմելը, կհանդիսանա զսպման մեխանիզմ այդ հարցում, այսինքն՝ ստացիոնար բուժօգնության խիստ կարիք չունեցող դեպքերում թույլ կտա բուժումը կազմակերպել առաջնային օղակում:
Մասնագիտական բուժման արդյունքում անհրաժեշտ է փոխադարձ կապի ապահովումն առաջնային օղակի հետ, այն է՝ հիվանդների հետ ուղեգրում առաջնային օղակ հնարավորին չափ սեղմ ժամկետներում, քանի որ այստեղ է, որ հիմնականում պետք է իրականացվի նաև վերականգնողական բուժումը:
Մասնագիտական բուժհիմնարկներ (հիվանդանոցներ) ուղեգրումն առաջնային օղակի կողմից ներկայումս իրականացվում է միայն պետական պատվերի շրջանակներում անվճար բուժման կազմակերպման դեպքում, իսկ վճարովի հիվանդանոցային բուժումը չի ուղեգրվում, այլ կատարվում է հիվանդի՝ մասնագիտական բուժհիմնարկ ուղղակի դիմելու միջոցով: Արդեն քայլեր են ձեռնարկվում այս հարցը կանոնակարգելու ուղղությամբ և հատուկ ուղեգրման ձևը գտնվում է մշակման փուլում:
Երրորդային մակարդակ ուղեգրումն առաջնային օղակի մասնագետների կողմից նույնպես շատ կարևոր է, մեծ մասամբ հիմնված մասնագետների կոնսուլտացիաների և լաբորատոր-ախտորոշիչ հետազոտությունների արդյունքների վրա:
Ընտանեկան բժիշկը կարող է օգտվել հիվանդանոցային և այլ՝ համապատասխան լիցենզավորում ունեցող ախտորոշիչ կենտրոնների հետազոտություններից՝ ընտանեկան բժշկի համար սահմանված մասնագիտական ունակությունների և բժշկական պարտականությունների ցանկի շրջանակներում:
Գործունեության ծավալները
Ներկայումս ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից սահմանված ընտանեկան բժշկի գործունեության ծավալները հետևյալն են. ընտանեկան բժշկի կողմից սպասարկվող բնակիչների նվազագույն թիվը 700 է, (այդ թվում՝ երեխաներ՝ 200, մեծահասակ՝ 500), օպտիմալը՝ 1500 (այդ թվում, երեխաներ՝ 500, մեծահասակ՝ 1000), առավելագույնը՝ 2000 (այդ թվում՝ երեխաներ՝ 700, մեծահասակ՝ 1300):
Այս նորմերը վերանայվելու կարիք ունեն՝ սպասարկվող բնակիչների (ընտանիքների) նվազագույն, օպտիմալ և առավելագույն թվերի մեծացման միտումով: Բացի այդ, առաջարկվում է օպտիմալացման երկրորդ փուլում ներդնել բնակիչների (ընտանիքների) հավաքագրման պայմանագրային սկզբունքը, որը հնարավորություն կընձեռի կանխել սպասարկվող բնակչության թվի արհեստական մեծացումը և կամրագրի երկուստեք պարտավորությունները:
Առաջարկվում է երկրորդ փուլում սահմանել ընտանեկան բժշկի համար հետևյալ նորմատիվները՝ նվազագույն թիվը՝ 1000 (այդ թվում՝ 300 երեխա և 700 մեծահասակ), օպտիմալը՝ 2000 (այդ թվում՝ 700 երեխա և 1300 մեծահասակ), առավելագույնը՝ 2500 (այդ թվում՝ 800 երեխա և 1700 մեծահասակ): Տեղամասային թերապևտի, մանկաբույժի և գինեկոլոգի թիմի համար հաստատվել են են նոր նորմատիվներ (օպտիմալ քանակը՝ 2000՝ տեղամասային թերապևտի, 1000՝ տեղամասային մանկաբույժի և 4000՝ կանանց կոնսուլտացիայի մանակաբարձ-գինեկոլոգի համար) և նախատեսվում է ներդնել պայմանագրային սկզբունքը:
Վերոհիշյալ նորմատիվներից ելնելով կարող ենք ասել, որ Երևանում ընտանեկան բժիշկների պահանջարկը 650 է՝ 1.260.000 բնակչության և մեկ ընտանեկան բժշկի կողմից օպտիմալ՝ 2000 մարդու սպասարկման հաշվարկով:
Կազմակերպումը
Առողջության առաջնային պահպանման համակարգի զարգացման համար շատ կարևոր է ընտանեկան բժիշկների աշխատատեղերի և աշխատանքի կազմակերպման ճիշտ ընտրությունը:
2000 թվականին հաստատված ընտանեկան բժշկի դրույթներով այդ ուղղությամբ որոշ հարցեր արդեն իսկ կանոնակարգված են:
Ø Ընտանեկան բժիշկը կարող է իրականացնել առաջնային բժշկական օգնություն՝ անհատական, խմբային (այլ ընտանեկան բժիշկների հետ համատեղ) կամ թիմային (ընդգրկում է այլ մասնագետների, օրինակ՝ ֆիզիոթերապևտ, ստոմատոլոգ և այլն) պրակտիկայի ձևով:
Ø Ընտանեկան բժիշկն իր գործունեությունը կարող է իրականացնել առաջնային բուժօգնության հիմնարկներում՝ անկախ դրանց սեփականության ձևից, ինչպես նաև ծավալել մասնավոր պրակտիկա (անհատական կամ խմբային), համաձայն ՀՀ գործող օրենսդրության:
Ø Ընտանեկան բժիշկը (ընտանեկան բժիշկների խումբը) կարող է աշխատել պայմանագրային հիմունքներով պետական, մարզային (քաղաքային), համայնքային մարմինների հետ, ինչպես նաև՝ բժշկական ապահովագրական ձեռնարկությունների և բժշկական հիմնարկների հետ:
Ø Ընտանեկան բժիշկը (ընտանեկան բժիշկների խումբը) ինքն է տնօրինում իր ֆինանսական միջոցները:
Ø Ընտանեկան բժիշկը կամ ընտանեկան բժիշկների խումբը կարող է աշխատել առաջնային բուժօգնության կենտրոնների կազմում, որը կարող է պատկանել տեղական ինքնակառավարման մարմիններին կամ հասարակական կազմակերպություններին, հիմնադրամներին: Այդ դեպքում հաստատությունում աշխատող առաջնային օղակի մասնագետները հանդիսանում են վարձու աշխատողներ:
ՀՀ առողջապահության նախարարության մասնավորեցման հայեցակարգը նախատեսում է նաև առաջնային բժշկական օգնության համակարգի բժշկական կազմակերպությունների մասնավորեցումը շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունների կողմից:
Օպտիմալացման առաջին փուլի իրականացման ավարտից հետո պահպանված պոլիկլինիկաների շենքերը պիտանի են ընտանեկան բժշկի «սոլո» (անհատական) կամ խմբային պրակտիկայի իրականացման համար: Ընտանեկան բժիշկները կարող են օգտվել պոլիկլինիկաներում առկա ախտորոշիչ ծառայություններից և սարքավորումներից՝ պայմանագրային հիմունքներով: Պոլիկլինիկաների տարածքները՝ ընտանեկան բժիշկների աշխատանքը կազմակերպելու համար պետության կողմից կարող են հատկացվել անհատույց օգտագործման իրավունքով, երկարատև վարձակալության տրամադրմամբ կամ մասնավորեցման ճանապարհով:
Օպտիմալացման գործընթացի երկրորդ փուլի համար առաջարկվում է հետևյալը`
| Համայնքը | Բուժհաստատությունը | Շենքային պայմանները | Առաջարկները |
| Կենտրոն | |||
| N 1 մեծ. պոլիկլինիկա | անբավարար | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն հնարավոր է վերածել Ը/Բ գրասենյակի՝ համայնքի աջակցությամբ՝ ելնելով բնակչության համար տարածքային մատչելիության սկզբունքից: | |
| N 4 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Նպատակահարմար է պահպանել որպես ընտանեկան բժշկության կլինիկա` հետագայում միացնելով մանկական տեղամասեր, իսկ նեղ մասնագիտական ծառայությունները` ինտեգրելով 2-րդ միավորման արտահիվանդանոցային բաժնին: | |
| N 7 մեծ. պոլիկլինիկա | շատ վատ | Թեև շենքային պայմաններն անմխիթար են, սակայն համայնքի ավագանին պատրաստակամություն է հայտնել այն վերանորոգել և ՀՍԲԾ ՊԱԴԿՈ կազմակերպության աջակցությամբ վերածել Ը/Բ կլինիկայի: | |
| N 17 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Ներկայումս տարվում են աշխատանքներ այն վերածելու Ը/Բ կլինիկական ուսուցման կենտրոնի (տես՝ վերը): | |
| N 2 ԲՄ պոլիկլինիկա | բավարար | 2-րդ Բ/Մ պոլ-ին միացվել է N 1 մանկ.-ը և միավորման ղեկավարությունը ներկայումս տանում է վերանորոգման աշխատանքներ, ինչպես նաև պոլ.-ների նեղ մասնագիտական կաբինետների ինտեգրում հիվանդանոցին, որի արդյունքում առավել ևս ռեալ է Ը/Բ սկզբունքով աշխատանքների կազմակերպումը: | |
| Առողջության առաջնային պահպանման կենտրոն | բավարար | Ա.Ա.Պ-ն գտնվում է N 4 պոլիկլինիկայի մոտ հարևանությամբ, ունի ժամանակակից բժշկական սարքավորումներ, ուստի այն մասամբ լրացուցիչ հագեցնելով և ապահովելով համակարգչային տեղեկատվական հնարավորություններով, կարելի է օգտագործել որպես կոնսուլտատիվ կենտրոն՝ տարածքի փոքր թիվ կազմող բնակչության սպասարկման խնդիրը դնելով 4-րդ պոլիկլինիկայի տարածքում գործող ընտանեկան բժիշկների վրա: | |
| Համալսարանական պոլիկլինիկա | վատ | Այս պոլիկլինիկան ամրագրված որոշակի տարածք չունի և չի իրականացնում առողջության առաջնային պահպանման գործառույթներ: Այն իրականացնում է ՀՀ մարզերից Երևանում բուհերի ուսանողների բուժօգնությունը և Ը/Բ ներդրման գործում այն չի կարող դիտարկվել: Նպատակահարմար է պահպանել որպես կոնսուլտատիվ պոլիկլինիկա նույն կոնտինգենտի համար` որոշ միջոցներ ուղղելով վերանորոգմանն ու հագեցմանը: | |
| «Մանուկ» մանկ. պոլիկլինիկա | վատ | Հետագայում կարելի է դիտարկել Ը/Բ խմբային պրակտիկա ծավալելու տարբերակը, եթե համայնքն աջակցություն ցուցաբերի: | |
| Էրեբունի | |||
| N 2 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Ընդգրկվել է օպտ. առաջին փուլում, միավորվելով 6-րդ մանկական պոլիկլինիկայի հետ, ուստի ունի ռեալ հնարավորություն Ը/Բ կլինիկայի վերածվելու: | |
| N 3 մեծ. պոլիկլինիկա («Էրեբունի» Բ/Մ) | բավարար | «Էրեբունի» Բ/Մ տնօրինությունը ներկայումս ձեռնարկել է վերանորոգման աշխատանքներ՝ պոլիկլինիկան ավելի բարվոք պայմաններում տեղավորելու համար, ինչպես նաև տանում է աշխատանքներ նեղ մասնագետներին հիվանդանոցի ամբուլատոր ծառայությանն ինտեգրելու ուղղությամբ, պատրաստակամություն ունի ստեղծելու Ը/Բ կլինիկա, որի համար ընդամենը մանկական բնակչության՝ հարակից տարածքներից ընդգրկելու խնդիրը պետք է լուծել (հատկացնել մանկական տարածքներ): | |
| «Հայք» Բ/Կ պոլիկլինիկա | լավ | «Հայք» ԲԿ-ի պոլիկլինիկային տալ մեծահասակների սպասարկման տարածքներ՝ նրանից թիվ 2 մեծերի պոլիկլինիկային տալով մանկական սպասարկման տարածքներ՝ պայմաններ ապահովելով Ը/Բ ծավալման համար: | |
| N 10 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն սպասարկում է բավականին կտրված բնակելի հատված (Սարի թաղը), ուստի՝ նկատի ունենալով նաև այն հանգամանքը, որ նրան են միացվել սարի թաղի մանկական բնակչությանն սպասարկող 4-րդ մանկական պոլ., նպատակահարմար է համայնքի աջակցությամբ ստեղծել Ը/Բ կլինիկա: | |
| N 21 մեծ. պոլիկլինիկա (Նուբարաշենի) | վատ | Թեև շենքային պայմանները խիստ անբավարար են, սակայն սպասարկում է շատ կտրված բնակելի հատված (Նուբարաշենը), ունի նաև մանկ. տեղամասեր , ուստի՝ շատ հարմար է Ը/Բ կլինիկա ստեղծելու համար, եթե համայնքն աջակցություն ցուցաբերի: | |
| Շենգավիթ | |||
| N 13 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն սպասարկում է առանձնացված բնակելի հատված, նրան է միավորվել N 7 մանկ. պոլիկլինիկան, ուստի՝ հարմար է Ը/Բ կլինիկա ստեղծելու համար, եթե համայնքն աջակցություն ցուցաբերի: | |
| N 18 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն սպասարկում է Երևանի արդյունաբերական կենտրոնի բնակչության մեծ մասին, ուստի՝ հարմար է Ը/Բ կլինիկա ստեղծելու համար, եթե համայնքն աջակցություն ցուցաբերի: | |
| «Նորագավիթ» պոլիկլինիկա | բավարար | Կարող է հանդիսանալ Ը/Բ խմբային պրակտիկայի կիրառման դասական մոդելի օրինակ, ինչպես նաև որպես կլինիկական ուսուցման կենտրոն: | |
| N 4 ԲՍՄ | վատ | Նախկինում լինելով գերատեսչական պոլիկլինիկա (քիմիական արդյունաբերության)՝ այժմ սպասարկում է հարակից տարածքի փոքրաթիվ բնակչությանը և եթե հետագայում ևս նոր գործարկվող արդյունաբերական ձեռնարկությունները միջոցներ չձեռնարկեն այն վերականգնելու, ապա կարելի է դիտարկել «սոլո» պրակտիկայով գործող մեկ-երկու Ը/Բ գրասենյակի ստեղծումը, քանի որ համայնքի մյուս պոլիկլինիկաներից այն բավականին կտրված է: | |
| N 6 ԲՄ պոլիկլինիկա | բավարար | Հարմար է Ը/Բ կլինիկաների խմբային պրակտիկայի համար: | |
| N 9 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Նպատակահարմար է պահպանել որպես ընտանեկան բժշկության կլինիկա: | |
| ՇՕՄՀ պոլիկլինիկա | վատ | ՇՕՄՀ պոլիկլինիկայի կողմից սպասարկվող մանկական տարածքների մի մասը հանձնել թիվ 9 պոլիկլինիկային և թիվ 6 ԲՄ պոլիկլինիկային, վերջիններիս սպասարկման տարածքից ՇՄՕՀ պոլիկլինիկային հանձնել մեծահասակների սպասարկման տարածքներ՝ պայմաններ ապահովելով Ը/Բ ծավալման համար: | |
| Մալաթիա-Սեբաստիա | |||
| N 19 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Օպտիմալացման առաջին փուլում միացվել է N 8 մանկ. պոլիկլինիկան: Հարմար է Ը/Բ խմբային պրակտիկայի կիրառման համար, իսկ նեղ մասնագիտական ծառայությունները կարելի է ինտեգրել «Մալաթիա» Բ/Կ-ին, որից բավականին մոտ է գտնվում այն: Կարելի է դիտարկել նաև պոլիկլինիկայից հեռու գտնվող մեկ-երկու «սոլո» պրակտիկայով զբաղվող Ը/Բ գրասենյակներ (նկարագրված է վերը): | |
| «Մալաթիա» ԲՄ պոլիկլինիկա | բավարար | Նպատակահարմար է այստեղ թողնել միայն արտահիվանդանոցային նեղ մասնագիտական կոնսուլտատիվ ծառայություն՝ համայնքի Ը/Բ կլինիկաների համար: | |
| N 15 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Այս պոլիկլինիկային կարելի է հետագայում միավորել «Մալաթիա» Բ/Կ և 9-րդ մանկական պոլ.-ների հարակից տարածքները, նեղ մասնագիտական ծառայություններն ինտեգրելով «Մալաթիա» Բ/Կ-ին: Պոլ-ի սպասարկման տարածքում գտնվող Սպանդարյան գյուղում կարելի է դիտարկել մեկ-երկու «սոլո» պրակտիկայով զբաղվող Ը/Բ գրասենյակներ (նկարագրված է վերը): | |
| N 9 մանկ. պոլիկլինիկա | վատ | Հաղթանակ գյուղի մանկական բնակչությունը կարող է սպասարկվել 19-րդ պոլիկլինիկայի կողմից: Պոլիկլինիկայի տարածքը նպատակահարմար է օգտագործել ընտանեկան բժշկության խմբային պրակտիկայի համար, համայնքի աջակցության պարագայում: | |
| Նոր-Նորք | |||
| N 14 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն սպասարկում է առանձնացված՝ Նորքի բնակելի զանգվածի առանձնացված բնակելի հատված: Հետագայում նրան կարելի է միավորվել N 5 մանկ. պոլիկլինիկան, իսկ նեղ մասնագիտական ծառայություններն ինտեգրել հարևանությամբ գտնվող շտապ. օգնության հիվանդանոցին՝ այն վերածելով Ը/Բ խմբային գործունեության կլինիկայի՝ ակնկալելով համայնքային աջակցություն: | |
| N 22 պոլիկլինիկա | վատ | Թեև շենքային պայմաններն անբավարար են, սակայն սպասարկում է առանձնացված բնակելի հատված, ունի մանկ. տեղամասեր, ուստի՝ հարմար է Ը/Բ կլինիկա ստեղծելու համար, եթե համայնքն աջակցություն ցուցաբերի: | |
| N 5 ԲՍՄ պոլիկլինիկա | բավարար | Դադարել է գերատեսչական (նախկին «Բազալտ» գործ.) պոլիկլինիկան լինելուց: Վերանորոգվել և հագեցվել է համայնքի մասնակցությամբ, այժմ արդեն կարելի է վերածել Ը/Բ կլինիկայի: | |
| N 5 մանկական պոլիկլինկա | վատ | Նպատակահարմար է օպտիմալացման հաջորդ փուլում միավորել 14-րդ պոլիկլինիկային, որպեսզի հիմք հանդիսանա Ը/Բ պրակտիկայի ձևավորման համար: | |
| Արաբկիր | |||
| N 8 պոլիկլինիկա | բավարար | Ունի բավարար պայմաններ, սպասարկում է նաև մանկական բնակչ., ուստի հարմար է Ը/Բ խմբային պրակտիկայի գործարկման համար: | |
| N 11 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Ունի բավարար պայմաններ, ուստի մանկական տեղամասեր միացնելու (հավաքագրելու), դեպքում Ը/Բ խմբային պրակտիկայի գործարկման համար շատ հարմար է: | |
| Քաղ. էնդոկրին դիսպանսեր | բավարար | Սպասարկման տարածք չունի և առողջության առաջնային պահպանման գործառույթ չի իրականացնում: Օպտիմալացման ծրագրի համաձայն նախատեսված է ապագայում նրա դիսպանսերային կազմ-մեթոդական գործառույթների իրականացման պարտականությունները հանձնարարել առաջատար էնդոկրին բաժանմունքներ ունեցող հիվանդանոցներին: | |
| «Արաբկիր» մանկ. պոլիկլինիկա | լավ | Թեև պայմանները լավ են, բայց ելնելով Ը/Բ պրակտիկայի ներդրման համար անհրաժեշտ, մեծերի և մանկական ծառայությունների ինտեգրման նախապայմանից, նպատակահարմար է այստեղ պահպանել արտահիվանդանոցային կոնսուլտատիվ-ախտորոշիչ բաժին: | |
| Նորք-Մարաշ | |||
| N 5 պոլիկլինիկա | բավարար | Հին Նորքն սպասարկող միակ պոլիկլինիկան է, ունի մեծերի և մանկական բաժիններ: Հարմար է Ը/Բ պրակտիկայի համար: Հնարավոր է համայնքի լրացուցիչ աջակցությունը՝ այն հագեցնելու սարքավորումներով, քանի որ մեծապես օգնում է մոտակայքում գտնվող «Ծերերի տան» բուժսպասարկմանը: | |
| Ավան | |||
| N 12 մեծ. պոլիկլինիկա | բավարար | Նրան է միավորվել N 3 մանկ. պոլիկլինիկան, հարմար է Ը/Բ խմբային կլինիկայի ստեղծման համար: | |
| N 3 մանկ. պոլիկլինիկա | բավարար | Թեև շենքային պայմանները բավարար էին, օպտիմալացման առաջին փուլում միավորվել է N 12 մեծ. պոլիկլինիկային՝ Ը/Բ հետագա գործունեության հիմքեր սռեղծելու համար, ինչպես նաև, ելնելով այն հանգամանքից, որ միմյանց հարևանությամբ գտնվող երեք շենքերը գործնականում պարապուրդի էին մատնված: | |
| Քանաքեռ-Զեյթուն | |||
| N 16 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Օպտիմալացման առաջին փուլում միավորվել է 2-րդ մանկական պոլիկլինիկային՝ տեղափոխվելով վերջինիս շենքը, քանի որ վերանորոգման համար պահանջվող ծախսերի չափը գործնականում անհնարին էին դարձնում նրա հետագա պիտանելության հեռանկարը: | |
| N 2 մանկ. պոլիկլինիկա | անբավարար | Թեև այս պոլիկլինիկայի շենքային պայմանները նույնպես հեռու են բավարար լինելուց, սակայն այն գտնվում էր քիչ-թե շատ ավելի բարվոք վիճակում, քան 16-րդ պոլ., բացի այդ Քանաքեռի բնակչության բուժսպասարկումն ավելի հեռու գտնվող որևէ պոլիկլինիկայի վրա դնելը նույնպես նպատակահարմար չէր: Համայնքի աջակցության պարագայում այն կդառնա Ը/Բ խմբային պրակտիկայի տարբերակով գործող կլինիկա: | |
| N 8 Բ/Մ պոլիկլինիկա | բավարար | Քանի որ պոլիկլինիկան միավորման կազմում է, անհրաժեշտ է նեղ մասնագիտական ծառայություններն ինտեգրել հիվանդանոցին, իսկ պոլիկլինիկային մանկական տեղամասեր հատկացնելով՝ այն վերածել Ը/Բ խմբային պրակտիկայով գործող կլինիկայի: | |
| Աջափնյակ | |||
| N 6 մեծ. պոլիկլինիկա | վատ | Օպտիմալացման առաջին փուլում նրան է միավորվել նույն շենքում գտնվող 4-րդ մանկ. պոլ.: Թեև պայմաններն անբավարար են, սակայն տարածքի բնակչության բուժսպասարկումն ապահովելու համար այն նպատակահարմար է պահպանել որպես Ը/Բ խմբային պրակտիկայի կլինիկա: (Վերը նկարագրված էր նաև Աջափնյակ թաղամասի կտրված բնակելի հատվածում Ը/Բ «սոլո» պրակտիկայի հնարավորությունը): | |
| N 4 մանկ. պոլիկլինիկա | վատ | Օպտիմալացման առաջին փուլում միավորվել է N 6 մեծ. պոլիկլինիկային: | |
| Դավիթաշեն | |||
| N 20 պոլիկլինիկա | բավարար | Բոլոր պայմաններն ունի Ը/Բ ներդրման իրականացման համար, հնարավոր է նաև սպասարկման տարածքի՝ պոլիկլինիկայից հեռու գտնվող հատվածում Ը/Բ «սոլո» պրակտիկայի գրասենյակի ստեղծում (հիշատակված է վերը): | |
Երևանի քաղաքապետարանի կողմից առաջարկվել է «Մանուկ» մանկական պոլիկլինիկային և «Արաբկիր» մանկական պոլիկլինիկային հատկացնել մեծահասակների սպասարկման տարածքներ համապատասխանաբար թիվ 4 և 11 պոլիկլինիկաներից՝ վերջիններիս տալով մանկական սպասարկման տարածքներ նշված մանկական պոլիկլինիկաներից:
Հատուկ իրավիճակ
Երևան քաղաքն ունի մի բացառիկ առանձնահատկություն: Որոշ թաղամասեր, որոնք մտնում են Երևանի վարչական տիրույթի մեջ գյուղական վայրեր են և որոշ դեպքերում՝ բավականին կտրված: Կան նաև մի քանի թաղամասեր, որոնք նորակառույց բնակելի զանգվածներ են և նույնպես բավական հեռու են տարածքային պոլիկլինիկայից:
Դրանք են`
Ø Հաղթանակ գյուղը և Բ-4 թաղամասը՝ թիվ 19 պոլիկլինիկայի սպասարկման տարածքում,
Ø Սիլիկյան թաղամասը` թիվ 15 պոլիկլինիկայի սպասարկման տարածքում,
Ø Վարդաշեն թաղամասը՝ Էրեբունի Բ/Կ պոլիկլինիկայի սպասարկման տարածքում ,
Ø Նորագավթի պոլիկլինիկան,
Ø Նոր Նորքի նորակառույց 8-րդ զանգվածը (թիվ 21 պոլ.),
Ø Աջափնայակի՝ Էջմիածնի խճուղուն հարող հատվածը (պոլ. 6),
Ø Թիվ 11 պոլիկլինիկայի կողմից սպասարկվող սեփական տների` Զանգվի ձորին հարող հատվածը,
Ø Նուբարաշենի պոլիկլինիկան,
Ø Կիլիկիա թաղամասն սպասարկող թիվ 7 պոլիկլինիկան:
Այս բնակավայրերում նպատակահարմար կլինի կազմակերպել ընտանեկան բժշկի գրասենյակներ՝ համայնքի աջակցությամբ անվարձահատույց շենքեր կամ տարածքներ տրամադրելով դրանց ծավալման համար:
Վերջինիս (թիվ 7 պոլ.) պարագայում կարելի է հուսալ, որ ՀՍԲԾ/ՊԱԴԿՈ կազմակերպության օժանդակությամբ հնարավոր կլինի իրականացնել այդ ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների հագեցման խնդիրը, ինչպես նաև բժիշկների ուսուցումը:
Ինչպես արդեն նշեցինք, օպտիմալացման առաջին փուլի իրականացման ավարտից հետո պահպանված պոլիկլինիկաների շենքերը կարող են օգտագործվել ընտանեկան բժշկների կամ էլ առաջնային բուժօգնության թիմի կողմից:
Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ որոշ պոլիկլինիկաների շենքեր արդեն իսկ հանձնված են ՀՀ պետական գույքի կառավարման նախարարության տնօրինությանը (թիվ 1, 3, 7 մանկական և թիվ 16 մեծերի պոլիկլինիկաներ)՝ Երևան քաղաքի ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժկազմակերպությունների մնացած շենքերը, որպես ընտանեկան բժշկության կլինիկաներ օգտագործելու վերաբերյալ առաջարկներն ըստ համայնքների, ներկայացված են հավելվածի Ա 9 աղյուսակում:
ՀՀ գործող օրենքների համաձայն՝ ազատված շենքերը (որոնք ի դեպ՝ Երևանի քաղաքպետարանի սեփականությունն էին), ՀՀ պետական գույքի կառավարման նախարարությանը հանձնելուց հետո և անգամ այդ շենքերի օտարման (վաճառքի) դեպքում գումարներն ուղղվում են ՀՀ պետական բյուջե, որից մասնահատկացումները, անելն ըստ ուղղությունների կառավարության լիազորությունն է:
Ինչ վերաբերում է վարձակալությամբ տալուն, ապա որոշ պոլիկլինիկաների միավորման արդյունքում ներկայումս, իրոք, ազատվել են տարածքներ (թիվ 19, 6, 12, 2 պոլիկլինիկաներ), որոնք կարելի է տրամադրել վարձակալությամբ օգտագործման համար, սակայն պահանջարկն իրականում այնքան էլ մեծ չէ, բացի այդ քիչ հավանական է, որ առաջացած ֆինանսական միջոցները կարող են ծածկել վերանորոգման և հագեցման համար անհրաժեշտ ծախսերը:
Նախնական հաշվարկներով (ելնելով թիվ 17 պոլիկլինիկայի համար կատարված նախահաշվարկից), մեծ պոլիկլինիկաների՝ որպես Ը/Բ կլինիկա, կապիտալ վերանորոգման և հագեցման համար անհրաժեշտ է մոտ 500.000 ԱՄՆ-ի դոլարին համարժեք դրամ, իսկ փոքրերին՝ (ելնելով ՀԲ վարկային ծրագրի շրջանակներում վերակառուցված ու հագեցված բժշկական ամբուլատորիաների համար կատարված ծախսերից)՝ մոտ 50.000 ԱՄՆ-ի դոլարին համարժեք դրամ:
Նկատի ունենալով հանրապետության ֆինանսական հնարավորությունները՝ առավել իրատեսական կարող են համարվել հետևյալ տարբերակները՝
Ø համայնքների մասնակցությունը (ներկայումս ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից աշխատանքներ են տարվում 7-րդ պոլիկլինիկան որպես փորձարարական մոդել համայնքին հանձնելու ուղղությամբ, ելնելով համայնքի ավագանու հավաստիացումից, այդ դեպքում իր վրա վերցնել վերանորոգման աշխատանքների համար պահանջվող ծախսերը: Հուսով ենք, որ այն հաջողվելու դեպքում կարող է վարակիչ օրինակ դառնալ տեղական ինքնակառավարման մյուս մարմինների (համայնքների) համար).
Ø շենքերը Ը/Բ անհատական կամ խմբային գործունեությամբ զբաղվող իրավաբանական անձանց վարձակալությամբ հանձնելը:
Կատարված հաշվարկներից ստացվում է, որ առաջնային օղակի մասնագետների մի մասը կարող է զրկվել աշխատանքից:
Դա կազմում է 230 տեղամասային բժիշկ և 251 տեղամասային բուժքույր:
Ներկայումս տեղամասային թերապևտների թիվը (բնակչության օպտիմալ հավաքագրման հաշվարկով) պետք է լիներ 502, տեղամասային մանկաբույժները` 259, իսկ գինեկոլոգները՝ 125: Փաստորեն տեղամասային թերապևտներն ավելի են միջին նախատեսվածից 48 մասնագետով, իսկ տեղամասային մանկաբույժները` 172-ով:
Ապագայում, ներկայիս բնակչության թվերի հաշվարկով, Երևանը կարիք ունի 650 ընտանեկան բժշկի, այսինքն, մոտ 493 բժշկի աշխատանքի տեղավորման խնդիր է առաջանում (մեծ մասը մանկաբույժներ), այն դեպքում, եթե բոլոր ընտանեկան բժիշկները համալրվեն ներկա տեղամասային բժիշկների խմբից, որը, իհարկե, իրատեսական չէ: Առաջնային օղակի մասնագետների մոտ 20 տոկոսը կենսաթոշակային տարիքի են, կամ մոտ են այդ տարիքին և հավանաբար մի քանի տարի անց (իսկ մենք գործընթացն իրականացնելու ենք աստիճանաբար) կարող են անցնել թոշակի, իսկ ավելի երիտասարդները կարող են վերամասնագիտանալ որպես ընտանեկան բժիշկներ կամ ֆիզիոթերապիստներ:
Տեղամասային բուժքույրերի հարցում կարելի է նախատեսել, որ այնուամենայնիվ, մոտ 817 բուժքույր կարող է ակնկալել շարունակելու աշխատանքն առաջնային բուժօգնության ոլորտում, որից՝ 631-ը որպես ընտանեկան բուժքույրեր, 186-ը համայնքային (տնային խնամքի) քույրեր (86՝ մեծահասակների, 100՝ մանկական):
2.3.2 Համայնքային բուժքույրեր և սոցիալական աշխատողներ
Օտիմալացման երկրորդ փուլում առաջնային բուժօգնություն իրականացնող բժշկական հիմնարկներում կամ այլուր կստեղծվեն համայնքային բուժքույրերի կազմակերպություններ, որոնք կիրականացնեն հիվանդների տնային խնամք և որոշ բուժական նշանակումներ, որոնց համար բժշկի անմիջական հսկողությունը (ներկայությունը) պարտադիր չէ: Համայնքային բուժքույրերի ֆունկցիաների մեջ կմտնեն նաև ներկա տեղամասային բուժքույրերի տնային այցելությունների հետ կապված մի շարք պարտականություններ, որոնք նշված են 2.2.2 գլխում: Տնային խնամքի կարիք ունեցողները, օր. քաղցկեղով տառապող, ինչպես նաև հետվիրահատական, հետինսուլտային կամ հետվնասվածքային փուլերում գտնվող հիվանդներն են, հաշմանդամները և այլն: Այս կազմակերպություններում աշխատող բուժքույրերն ու կրտսեր բուժանձնակազմը գործունեություն են իրականացնում հիվանդի տանը (վերքերի բուժում, վիրակապում, դեղորայքի պատրաստում, հիվանդի անձնական հիգիենայի միջոցառումներ և այլն)՝ թեթևացնելով ոչ միայն հիվանդի տառապանքները, այլև հիվանդի հարազատների հոգսը՝ ցուցաբերելով նրանց մասնագիտական և բարոյական աջակցություն:
Հայաստանում նման կազմակերպություններ առայժմ գոյություն չունեն, հանգեցնելով անհարկի և երկարատև ստացիոնար բուժման, որն արդարացված չէ բժշկական տեսանկյունից, ծախսատար է և անարդյունավետ: Համայնքային բուժքույրերի կազմակերպությունները սերտորեն համագործակցում են մյուս առաջնային բուժօգնություն իրականացնողների հետ (ընտանեկան բժիշկներ և ֆիզիոթերապևտներ): Նպատակահարմար կլինի, որ այդ կազմակերպությունները տեղակայվեն ներկա պոլիկլինիկական հաստատությունների շենքերում: Ցանկալի է, որ ունենան մասնավոր, սակայն շահույթ չհետապնդող կարգավիճակ: Կարող են իրականացնել գործունեություն միայն համապատասխան արտոնագրի առկայության դեպքում:
Առաջարկվում է, որ Երևանի յուրաքանչյուր համայնքում լինի առնվազն մեկ համայնքային խնամքի կազմակերպություն՝ ելնելով հետևյալ նորմատիվներից. մեկ համայնքային բուժքույր և մեկ կրտսեր բուժաշխատող՝ 15,000 չափահաս բնակչին և 1 բուժքույր՝ թվով 2000, 0-7 տարեկան երեխային:
ԱԱՊ թիմի կազմում պետք է ընդգրկված լինեն նաև սոցիալական աշխատողներ: Ներկայումս սոցիալական աշխատողի խնդիրները, ինչպիսիք են հիվանդի և նրա ընտանիքի ադամներին աջակցության հնարավոր միջոցների ուսումնասիրությունը, բնակության և աշխատավայրի հարմարեցումն անկարող անձի կարիքներին, օգնությունն աշխատանքի տեղավորման, օժանդակ հարմարանքների ձեռքբերման, հաշմանդամության որոշման, կենսաթոշակի ձևակերպման և ընդհանուր առմամբ՝ հասարակությանն ինտեգրման հարցերում, մեր հանրապետությունում իրականացնում են սոցիալական ապահովության գերատեսչության կառուցվածքային ստորաբաժանումները: Սոցիալական աշխատողները կարող են ապագայում ներգրավվել նաև համայնքային խնամքի կազմակերպություններում: Հայտնի է, որ վերոհիշյալ սոցիալական հարցերով հիվանդները հաճախ են դիմում առաջնային բուժօգնություն իրականացնողներին: Հետևաբար, սերտ համագործակցության հաստատումն առաջնային բուժօգնություն իրականացնողների և սոցիալական աշխատողների միջև երկուստեք կարևոր է, թե բուժօգնություն իրականացնողների բեռի թեթևացման, և թե հիվանդների սոցիալական կարիքների բավարարման առումով:
2.3.3 Շտապ օգնության ծառայություն
Առկա իրադրությունը պահանջում է կազմակերպչական փոփոխություններ նաև շտապ օգնության ծառայությունում, քանի որ ապագայի ընտանեկան բժիշկները՝ աշխատելով շուրջօրյա, նաև հանգստյան և տոն օրերին, իրենց վրա են վերցնելու այդ ծառայության գործառույթների մի մասը: Շտապ օգնության մեքենայի կանչը ստացիոնար բուժման կարիք ունեցող հիվանդների համար պետք է կատարվի առաջնային օղակի բժշկի կողմից, եթե իհարկե դեպքը տեղի չի ուենցել փողոցում կամ այլ հասարակական վայրում: Ինչպես արդեն նշեցինք, ներկայումս շտապ օգնության բրիգադները պոլիկլինիկաների աշխատանքային ժամերից դուրս իրականացնում են բազմաթիվ առաջնային բժշկական ծառայություններ, որոնք արդյունավետ չեն: Առաջնային բուժօգնության մակարդակի պատշաճ աշխատանքի պայմաններում գրեթե կվերանա շտապ օգնության բրիգադներում բժշկի անհրաժեշտությունը:
Խորհուրդ է տրվում իրականացնել ներքին օպտիմալացում՝ սերտացնելով համագործակցությունը ամբուլատոր և ստացիոնար ծառայությունների հետ:
Սույն ծրագրով ներկայացված առաջնային օղակի օպտիմալացման ավարտից հետո, երբ ամբողջ Երևանում կգործեն համապատասխան պատրաստվածություն, իրենց տրամադրության տակ բավարարար տեխնիկական միջոցներ ունեցող և շուրջօրյա հերթապահություն իրականացնելուն պատրաստ ընտանեկան բժիշկներ, շտապ օգնության ծառայությունում կարելի կլինի իրականացնել հետևյալ կառուցվածքային փոփոխությունը. ստեղծել շտապ օգնության 3 ենթակայան, ծառայությունն այդ դեպքում առաջարկվում է ինտեգրել քաղաքի երեք տարբեր տեղակայման բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներին՝ հիմնվելով աշխարհագրական մատչելիության սկզբունքի վրա:
Ցանկալի է շտապ օգնության ծառայությունը չընդգրկել մասնավորեցման գործընթացում և պահպանել այն որպես հանրային առողջապահության գործառույթ:
Վերականգնողական բուժումն առաջնային օղակում, այն է՝ ֆիզիոթերապևտների գործառույթները կնկարագրվեն փաստաթղթի հինգերորդ մասում:
3. Երկրորդային ԵՎ երրորդային մակարդակի (մասնագիտացված հիվանդանոցային) բուժօգնության համակարգի օպտիմալացում
3.1. Ներածություն
Երևանի երկրորդային և երրորդային մակարդակի բուժօգնության ներկա համակարգը բնորոշվում է խորհրդային ժամանակաշրջանից ժառանգած մահճակալային ֆոնդի և մարդկային ներուժի զգալի ավելցուկով, որով էլ պայմանավորված են զբաղվածության չափազանց ցածր ցուցանիշները: Ստացիոնար հզորությունների չարդարացված ավելցուկը զուգորդվում է ամբուլատոր մասնագիտացված և առաջնային բուժօգնության անբավարար մակարդակով, որի արդյունքում խիստ ցածր է համակարգի արդյունավետությունը: Հիվանդանոցային բուժհիմնարկների և դրանց մարդկային ներուժի ներկա առաջարկը գերակշռում է առողջապահական ծառայությունների պահանջարկը բնակչության կողմից: Առաջարկի և պահանջարկի միջև եղած այդ անհամապատասխանությունը շարունակում է աճել և առաջացնում առողջապահական համակարգի օպտիմալացման անհրաժեշտություն, որն ունի հետևյալ նպատակները՝
Ø առողջապահական համակարգի արդյունավետության բարձրացում,
Ø առողջապահական ծառայությունների համապատասխանեցում բնակչության իրական կարիքներին,
Ø առողջապահական ծառայությունների համապատասխանեցում միջազգային ստանդարտներին,
Ø բուժօգնության որակի բարելավում:
Վերոհիշյալ նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալը.
Ø առաջնային բուժօգնության համակարգի զարգացում,
Ø հիվանդանոցային բեռի թեթևացում,
Ø հիվանդանոցային ամբուլատոր ծառայությունների զարգացում,
Ø հիվանդանոցների, հիվանդանոցային մահճակալների և մարդկային ներուժի քանակների օպտիմալացում,
Ø կադրերի կրթության, կառավարման և պլանավորման միջև կապի հաստատում և ամրապնդում:
3.2. Ներկա իրավիճակը
Ներկայացվող վերլուծությունը հիմնված է 1997-2000 թթ. միջինացված ցուցանիշների և 2000-2001 թթ. բազային տվյալների վրա:
Ըստ պաշտոնական վիճակագրության՝ Հայաստանի բնակչության մեկ երրորդը բնակվում է Երևանում՝ ընդամենը 1.264.578 մարդ, որոնցից՝ մեծահասակների թիվը կազմում է 1.005.260, իսկ երեխաներինը՝ 259.578:
Մարդկային ներուժի տեղաբաշխման պատկերն այլ է: Բուժաշխատողների 52%-ը (19.399-ը 37.294-ից) և բժիշկների 67%-ը (8161-ը 12625-ից) կենտրոնացած են Երևանում: Փաստորեն Երևանում 10.000 բնակչին ընկնում է 155 բուժաշխատող (հանրապետությունում՝ 98), իսկ 10.000 բնակչին ընկնող բժիշկների թիվը՝ 65-է (հանրապետությունում՝ 33): Հետևաբար կարելի է եզրակացնել, որ առողջապահական ներուժի երկու երրորդը գտնվում է Երևանում: Անշուշտ, Երևանի բուժհիմնարկները սպասարկում են նաև մարզերի բնակչությանը, բայց ոչ այնպիսի ծավալով, որն արդարացներ բնակչության և կադրերի տեղաբաշխման միջև եղած վերոհիշյալ անհամապատասխանությունը:
Երևանում ներկայումս կան 44` ստացիոնար բուժօգնություն իրականացնող հիվանդանոցային բուժհիմնարկ: Դրանց թվում են 25՝ մեծահասակների բուժհիմնարկ (առանձին հիվանդանոցներ, բուժմիավորումներ, գիտահետազոտական ինստիտուտներ, բժշկական կենտրոններ), 9 մանկական բուժհիմնարկ, 7 առանձին ծննդատուն և 3 դիսպանսեր (տես՝ հավելվածի Բ1 աղյուսակը): Փաստաթղթի այս մասում չեն քննարկվի հոգեբուժական, նարկոլոգիական և տուբերկուլյոզային հաստատությունները, այսինքն վերլուծության կենթարկվեն մնացած 38 բուժհիմնարկները: Հարկ է նշել նաև, որ Երևանում կան 44 ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժհիմնարկ, որոնք բացի առաջնային բուժօգնությունից իրականացնում են նաև տարբեր երկրորդային մակարդակի մասնագիտացված ծառայություններ:
Երևանում կա 10.772 հիվանդանոցային մահճակալ, որը կազմում է հանրապետության ընդհանուր մահճակալային ֆոնդի (23.574) 45,7%-ը: Հայաստանի 171 հիվանդանոցների 25%-ը տեղակայված է Երևանում: Երրորդային մակարդակի գրեթե ամբողջ բուժօգնությունը կենտրոնացված է Երևանում: Այսպես կոչված «երրորդային» մահճակալները Հայաստանում կազմում են ընդհանուրի 50%-ը, Երևանում՝ ընդհանուրի 71%-ը: 10.000 բնակչին ընկնող մահճակալների թիվը Երևանում կազմում է 86 (հանրապետությունում՝ 62): Հիվանդանոցների զբաղվածությունը կազմում է միջին հաշվով 30-40%, չնայած որոշ բուժհիմնարկներում այն չի գերազանցում 20%-ը: Ընդամենը 9 բուժհիմնարկ ունի զբաղվածության 50%-ից բարձր ցուցանիշ (հավելվածի Բ2 աղյուսակ):
ՀՀ կառավարության 2001 թ. օգոստոսի 6-ի N 701 որոշմամբ հաստատվեց Երևանի առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը: Ծրագրի նպատակն է աստճանաբար շտկել առողջապահության բնագավառում առաջարկի և պահանջարկի միջև եղած անհամապատասխանությունը և բարձրացնել համակարգի արդյունավետությունն ու բուժօգնության մատչելիությունը: Ծրագիրը սահմանում է ստացիոնար և ամբուլատոր հիմնարկների կառուցվածքային փոփոխությունների անհրաժեշտություն՝ ծառայությունների միավորում, որոշ դեպքերում՝ լուծարում, հիվանդանոցների միավորում և վերակազմակերպում, ներկա մոնոպրոֆիլ երրորդային մակարդակի բուժհիմնարկների օպտիմալացում: Միջին հաշվով նախատեսվում է ստացիոնար հզորությունների կրճատում 30-40, առանձին դեպքերում մինչև 50%-ով: Ծրագիրը նախատեսվում է իրականացնել փուլ առ փուլ: Առաջին փուլով հիմնականում նախատեսված է մեծերի և մանկական պոլիկլինիկաների միավորում, զբաղվածության խիստ ցածր ցուցանիշներ ունեցող և տնտեսապես անարդյունավետ բուժհիմնարկների միավորում այլ բուժհիմնարկներին, ազատված շենքերի օտարում, մնացածների ներքին օպտիմալացում:
Հարկ ենք համարում առանձին անդրադառնալ երկու մասնագիտությունների, որոնք ներկայումս հանդես են գալիս թե առաջնային և թե երկրորդային մակարդակներում: Դրանք են մանկաբուժությունն ու մանկաբարձ-գինեկոլոգիան:
Կան 5 առանձին մանկական հիվանդանոցներ, որոնք ունեն նաև մինչև 1 տարեկան երեխաների պաթոլոգիայի բաժանմունքներ, մահճակալային ֆոնդը կազմում է ընդամենը 954 (հանրապետական մանկական հիվանդանոց, «Արաբկիր» բժշկական կենտրոն, շտապ օգնության մանկական հիվանդանոց, թիվ 1 և թիվ 4 մանկական հիվանդանոցներ): Բացի այդ, կա մանկական բաժանմունք ունեցող 7 այլ հիվանդանոց՝ 265 ընդհանուր մահճակալային ֆոնդով: Մանկական մահճակալների ընդհանուր թիվը 1219 է: Առաջարկվել է մանկական մահճակալային հզորությունը կրճատել 50%-ով:
Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժհիմնարկներում (առաջնային օղակում) աշխատում է 430 մանկաբույժ, իսկ հիվանդանոցներում 160` ներառյալ նեոնատոլոգները: Սա նշանակում է, ընդհանուր առմամբ, 1 մանկաբույժ 430 երեխային կամ 1 մանկաբույժ՝ 1600 երեխային՝ երկրորդային օղակում:
Պրենատալ կամ ամբուլատոր գինեկոլոգիական ծառայությունները Երևանում ներկայացված են 27՝ կանանց կոնսուլտացիաների տեսքով, որոնցից 20-ը պոլիկլինիկաների կազմում են, 4-ը՝ ծննդատների, իսկ 3-ը՝ բուժմիավորումների: Կանանց կոնսուլտացիաներում աշխատող մանկաբարձ գինեկոլոգները (բացառությամբ ծննդատների կազմում գտնվող) չեն աշխատում ստացիոնարում:
Երևանի մանկաբարձ-գինեկոլոգիական մահճակալների թիվը 2000 թ-ին եղել է 1477, այն է՝ 1.16 մահճակալ՝ 1000 բնակչին (հանրապետությունում՝ 1:1000):
2000 թ-ին Երևանում գրանցված ծնունդների թիվը եղել է 11.370, մանկաբարձական մահճակալների թիվը՝ 633, որը նշանակում է 18 ծնունդ յուրաքանչյուր մահճակալին՝ ստացիոնարում գտնվելու 3.5 օր միջին տևողությամբ, որն էլ համապատասխանում է 25-30% զբաղվածության ցուցանիշի: Մանկաբարձ-գինեկոլոգիական բաժանմունքներում զբաղվածության ցուցանիշը տատանվում է 18-66%-ի սահմաններում, ընդ որում, 29-30%՝ երկրորդային և 50% ՝երրորդային մակարդակի բաժանմունքներում:
2002 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ մանկաբարձ-գինեկոլոգների ընդհանուր թիվը 402 էր (ոչ թե լրիվ դրույքների, այլ անձերի թիվը), ներառյալ 117՝ պոլիկլինիկաների կանանց կոնսուլտացիաներում, 17` կանանց կոնսուլտացիաներ չունեցող պոլիկլինիկաներում, 268 ծննդատներում և այլ հիվանդանոցներում: Վերոհիշյալ 402 մասնագետներն սպասարկում են 332.500 վերարտադրողական տարիքի կանանց: Փաստորեն յուրաքանչյուր մանկաբարձ-գինեկոլոգ սպասարկում է միջին հաշվով 1170 կնոջ: Իրականում յուրաքանչյուր մասնագետ սպասարկում է 57 հղի և 30 գինեկոլոգիական հիվանդի: Վերոհիշյալ ցուցանիշներից բխում է ոլորտի օպտիմալացման անհրաժեշտությունը:
Ծրագրով նախատեսվում են մահճակալային ֆոնդի զգալի կրճատումներ:
3.3. Երկրորդային ԵՎ երրորդային բուժօգնության համակարգի օպտիմալացման քաղաքականության հիմնական ուղղությունները
Ներկա համակարգի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ի տարբերություն Արևմտյան Եվրոպայի երկրների՝ Հայաստանում մասնագիտացված ստացիոնար և ամբուլատոր ծառայությունները խիստ սահմանազատված են: Իրավիճակն ավելի դրական կարելի էր համարել խորհրդային տարիներին գործող շրջանային բուժմիավորումների մոդելներում, սակայն այդտեղ էլ գրեթե բացակայում էր առաջնային օղակը: Գործնականում կապ չկա պոլիկլինիկաներում ցուցաբերվող ամբուլատոր երկրորդային մասնագիտացված և հիվանդանոցներում ցուցաբերվող ստացիոնար մասնագիտացված ծառայությունների միջև: Չկա երկրորդային բուժօգնության շարունակականությունն ապահովող համակարգ: Այս ամենի հետևանքով ստացիոնար ընդունելությունների զգալի մասն անհարկի է, ստացիոնարում բուժման միջին տևողությունը՝ չափազանց երկար, իսկ պոլիկլինիկաների նեղ մասնագետների կողմից կատարվող ուղեգրումները անժամանակ կամ էլ ընդհակառակը՝ ուշացած են: Վերոհիշյալ վիճակագրական տվյալները վկայում են հիվանդանոցային մահճակալների և ծառայությունների թերբեռնվածության, մասնագիտությունների միջև մահճակալների անհամաչափ բաշխման, ստացիոնարի ուռճացված, բնակչության առողջապահական կարիքներին անհամապատասխան հզորությունների մասին: Բուժաշխատողների ավելցուկը նույպես ակնհայտ է: Ինչևիցե պետք է նաև հաշվի առնել, որ բժշկական ծառայությունների իրական պահանջարկն ավելին է, քան դրանց փաստացի օգտագործման մակարդակը՝ ֆինանսական անմատչելիության հանգամանքը հաշվի առնելով: Ենթադրվում է, որ առողջապահական համակարգի օպտիմալացման արդյունքում ծառայությունների մատչելիության աճին զուգընթաց կաճի նաև դրանց պահանջարկը:
Երևան քաղաքի առողջապահական համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը հիմնված է քաղաքականության հետևյալ սկզբունքների վրա.
Ø Համաձայն ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված օպտիմալացման հայեցակարգի՝ երկրորդային մասնագիտացված բուժօգնության բոլոր տեսակների իրականացում հիվանդանոցային կազմակերպությունների կողմից՝ կազմված ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ցերեկային ստացիոնար և ամբուլատոր բաժանմունքներից: Հիվանդանոցային կազմակերպության բոլոր մասնագետների ընդգրկում բոլոր երեք բաժանմունքների աշխատանքներում՝ որոշակի ժամեր տրամադրելով յուրաքանչյուրին: Հիվանդանոցային կազմակերպությունը կարող է գործել մեկից ավելի տեղակայումներում:
Ø Հիվանդանոցային հզորությունների կրճատում՝ ստացիոնար և ամբուլատոր մասնագիտացված օգնություն իրականացնող բուժհիմնարկների վերակազմակերպման, միաձուլման կամ, անհրաժեշտության դեպքում, որոշ բուժհիմնարկների լուծարման ճանապարհով:
Ø Բուժօգնություն իրականացնողների ավելցուկի կրճատում՝ ապահովագրական ընկերությունների կողմից պայմանգրերի կնքման մրցութային կարգի կիրառման միջոցով:
Ø Հիվանդանոցային կազմակերպությունների սեփականաշնորհման գործընթացի խթանում՝ դրանց վերածումով մասնավոր սակայն շահույթ չհետապնդող հիմնարկների:
Ø Առողջապահական ներուժի վերաբաշխում՝ բնակչության առողջապահական կարիքներին համապատասխան:
Երկրորդային և երրորդային մասնագիտացված բուժօգնության համակարգի օպտիմալացման համար անհրաժեշտ է ստեղծել առաջնային բուժօգնության որակյալ և արդյունավետ համակարգ:
Ներկա շենքային հզորությունների և սարքավորումների գնահատման, որպես ապագա հիվանդանոցային կազմակերպություններ,դրանց մի մասի շահագործման հնարավորությունները պարզելու նպատակով անհրաժեշտ է կատարել շենքերի և սարքավորումների մանրամասն գույքագրում: Հավելվածի Բ9 աղյուսակում ներկայացված են նախնական, մակերեսային գույքագրման արդյունքները:
Կազմակերպումը
Ինչպես արդեն նշվեց հիվանդանոցային կազմակերպությունները կիրականացնեն ստացիոնար, ցերեկային ստացիոնար և ամբուլատոր ծառայություններ: Համառոտ բնութագրենք դրանք:
● Ամբուլատոր բուժօգնություն
Ժամանակակից հիվանդանոցներում ամբուլատոր բաժանմունքները հանդիսանում են հիվանդանոցի ամենակարևոր մասը: Ամեն օր բազմաթիվ հիվանդներ են այցելում, ենթարկվում լաբորատոր թեստերով և այլ մեթոդներով ախտորոշման և թերապևտիկ միջամտությունների: Հայաստանում հիվանդանոցի գործունեության կազմակերպման այս ձևը դեռևս չի սահմանված, հիվանդանոցներն առայժմ դիտվում են որպես միայն ստացիոնար բուժօգնություն իրականացնող հիմնարկներ: Սակայն առողջապահության բնագավառում կատարվող զարգացումները բուժման որակի բարելավման, բուժման հետ կապված ծախսերի իջեցման, հիվանդների իրավունքների սահմանման և բնակչության իրազեկության բարձրացման ուղղությամբ անպայմանորեն կհանգեցնեն ծառայության այս տեսակի ձևավորմանն ու ամրապնդմանը մոտ ապագայում: Այն հնարավորություն կընձեռի ծախսատար ստացիոնար ընդունելությունների թվի և ստացիոնարում բուժման միջին տևողության կրճատման համար: Առաջնային օղակի կողմից հիվանդանոցային հետազոտման և բուժման ուղեգրված հիվանդները գրեթե միշտ սկզբից կդիմեն ամբուլատոր բաժանմունք, որտեղ քննության ենթարկվելուց հետո հնարավոր են հետևյալ երեք ելքերը՝
Ø համապատասխան խորհրդատվություն և հետուղեգրում ընտանեկան բժշկին՝ անհրաժեշտության դեպքում կրկնակի այցելության նշանակումով,
Ø ախտորոշում և բուժում ամբուլատոր պայմաններում,
Ø ընդունելություն ցերեկային ստացիոնար կամ ստացիոնար բաժանմունք:
● Ցերեկային ստացիոնար
Ցերեկային ստացիոնարի բաժանմունքների ստեղծումը օպտիմալացման գործընթացի կարևոր բաղկացուցիչ մասն է: Երկրում արդեն այս ուղղությամբ որոշակի դրական զարգացումներ եղել են: Որոշ հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում արդեն իսկ ստեղծված են ցերեկային ստացիոնարի բաժանմունքներ: Դրանք բուժօգնությունը դարձնում են ավելի մատչելի, պակաս ծախսատար են, հարմար են հիվանդների համար և պետք է փոխարինեն ստացիոնար բուժօգնությանը եթե նշանակված բուժական միջամտություններն ընձեռում են այդ հնարավորությունը: Խորհուրդ է տրվում, որ օպտիմալացման գործընթացի ժամանակ ստացիոնարի մահճակալների մի մասը հատկացվի ցերեկային ստացիոնարի ծառայություններին և յուրաքանչյուր հիվանդանոց մշակի դրանց հետագա զարգացման քաղաքականությունը:
● Ստացիոնար
Հիվանդներն ստացիոնար բուժօգնություն կստանան առաջնային օղակի ուղեգրի հիման վրա՝ հիվանդանոցի ամբուլատոր բաժնում հետազոտվելուց և ստացիոնար բուժման անհրաժեշտության սահմանումից հետո: Սա իրարկե չի վերաբերում անհետաձգելի դեպքերին, երբ հիվանդը բերվում է ընդունարան, որտեղ էլ իրականացվում է նախնական քննությունը: Ընդունարանը սովորաբար տեղակայված է լինում ամբուլատոր բաժնի հարևանությամբ: Հիվանդանոցային կազմակերպության լիցենզիայում ամրագրված կլինի մահճակալների թիվը (հիմնված մահճակալ/բնակչության թիվ փոխհարաբերության վրա)՝ բայց չի նշվի յուրաքանչյուր մասնագիտությանը հատկացվող մահճակալների թիվը (բացառությամբ ռեանիմացիայի, մանկաբարձական և մանկաբուժական մահճակալների): Ըստ մնացած մասնագիտությունների մահճակալների բաշխումը կիրականացվի հիվանդանոցի ղեկավարության և կոլեկտիվի համատեղ որոշման հիման վրա:
Երկրորդային և երրորդային բուժօգնության համակարգերի օպտիմալացումը երկարատև գործընթաց է և խորհուրդ է տրվում այն իրականացնել փուլ առ փուլ: Օպտիմալացման պլանների իրականացման համար շատ օգտակար կլինի լիցենզավորման և ակրեդիտացիայի համակարգերի կիրառումը, ինչպես արդեն նկարագրված է եղել ԱՆ աշխատանքային խմբերի կողմից մշակված նախկին փաստաթղթերում:
Կարևորում ենք երրորդային բուժօգնության համակարգի վերակառուցումը: Համաշխարհային առողջապահական գրականության մեջ երրորդային բուժօգնությունը սահմանվում է որպես բարդ (թանկարժեք) տեխնոլոգիաներ և սարքեր, բարձր հմտություններ ունեցող մասնագետներ և/կամ բարդ ինֆրաստրուկտուրա պահանջող մասնագիտացված բժշկական ծառայություններ: Իրականում ցանկացած մասնագիտության մեջ կան երրորդային մակարդակի միջամտություններ, բայց կան ծառայություններ, որոնք ամբողջապես դիտվում և լիցենզավորվում են որպես երրորդային մակարդակի ծառայություններ: Դրանք են, օրինակ, սրտային վիրաբուժությունը, նեյրովիրաբուժությունը, տրանսպլանտոլոգիան, հեմոդիալիզը, նորածնային ռեանիմացիան, ճառագայթային բուժումը (կամ օնկոլոգիան ամբողջությամբ վերցրած): Խորհուրդ է տրվում դրանք կենտրոնացնել Երևանի 1-3 բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում, ներկայումս գործող մեծ թվով մոնոպրոֆիլ հիվանդանոցներում դրանց ցրված իրականացման փոխարեն: Երրորդային ծառայությունների կողքին այդ բազմապրոֆիլ հիվանդանոցները կիրականացնեն նաև երկրորդային բուժօգնություն և կհանդիսանան բազային համալսարանական հիվանդանոցներ՝ Երևանի բժշկական ուսումնական հաստատությունների ուսանողների համար:
Հզորությունները
Երկրորդային հիվանդանոցային բուժօգնությունը Երևանում ցանկալի է իրականացնել որոշ մոնոպրոֆիլ և 250-750 մահճակալ ունեցող բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների միջոցով: Միջազգային փորձը ցույց է տվել, որ ավելի փոքր հիվանդանոցները արդյունավետ չեն, իսկ ավելի մեծերը՝ դժվար կառավարելի: Օպտիմալ համակարգի դեպքում Երևանը կարիք կունենա ընդամենը 6-7 նման հիվանդանոցների: Սակայն հաշվի առնելով ներկայումս ավելի քան 38 հիվանդանոցների առկայությունը, նման կրճատումը առաջիկա հինգ տարվա ընթացքում իրատեսական չի համարվում:
Հարկ է նշել, որ, ըստ ներկա օրենսդրության արդեն իսկ սեփականաշնորհված հիվանդանոցների նկատմամբ պետությունն իրավասու չէ սահմանելու այլ հիվանդանոցների հետ միավորում, ինչպես նաև մահճակալային ֆոնդի կրճատում կամ այլ կառուցվածքային փոփոխություններ: Ինչևիցե, այդ գործընթացները հնարավոր է իրականացնել լիցենզավորման և մրցութային եղանակով ֆինանսավորման պայմանագրերի կնքման (պետական պատվերի տեղադրման) մեխանիզմների կիրառմամբ: Որոշակի դեր կարող է կատարել նաև մրցակցությունը: Աշխատանքային խմբի կողմից առաջարկվող օպտիմալացման այս ծրագրում հիվանդանոցների իրավաբանական կարգավիճակը հաշվի չի առնվել:
Աշխատանքային խումբն առաջարկում է, որ Երևանում երկրորդային և երրորդային հիվանդանոցային բուժօգնությունն առաջիկա հինգ տարիների ընթացքում իրականացվի հետևյալ տեսակների հիվանդանոցային կազմակերպությունների միջոցով.
Ø մոնոպրոֆիլ երրորդային մակարդակի հիվանդանոցներ,
Ø բազմապրոֆիլ հիվանդանոցային կազմակերպություններ՝ 600-800 մահճակալանոց, որոնք կիրականացնեն ինչպես երկրորդային, այնպես էլ երրորդային մակարդակի բժշկական ծառայություններ և կծառայեն որպես ուսումնական բազաներ՝ համալսարանական հիվանդանոցներ Երևանի բժշկական ուսումնական հաստատությունների համար,
Ø երկրորդային մակարդակի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցային կազմակերպություններ՝ ավելի փոքր մահճակալային հզորությամբ (400):
Մոնոպրոֆիլ երրորդային մակարդակի բուժհիմնարկներ
1. Ուռուցքաբանության կենտրոն. Առաջարկվում է ստեղծել մեկ ուռուցքաբանական հիվանդանոցային կազմակերպություն, որն իրականացնի ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ցերեկային ստացիոնար և ամբուլատոր-դիսպանսեր բոլոր ծառայությունները, ներառյալ ճառագայթային բուժումը՝ ամբողջ հանրապետության հիվանդների համար: Այդ նպատակով առաջարկվում է միավորել ուռուցքաբանության գիտական կենտրոնը, հանրապետական հակաուռուցքային դիսպանսերը և հեմատոլոգիայի գիտահետազոտական կենտրոնը մեկ հիվանդանոցային կազմակերպության մեջ:
Սակայն կարելի է կանխատեսել, որ ավելի հեռավոր ապագայում բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների մեծ մասը կունենան ուռուցքաբանական բաժանմունքներ, իսկ երրորդային մակարդակի օնկոթերապիան կիրականացվի երրորդային մակարդակի ծառայություններ ունեցող բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում: Ինչ վերաբերում է ճառագայթային թերապիային՝ խորհուրդ է տրվում ապագայում ևս այն տեղակայել միայն մեկ հիվանդանոցում, որպես չափազանց մեծ ներդրումներ պահանջող և ծախսատար ծառայություն: Իհարկե, այս ամենի իրականացման համար պահանջվում են հմուտ մասնագետներ և միջազգային ստանդարտների վրա հիմնված բուժման միասնական պրոտոկոլների առկայություն, որոնց հիման վրա պետք է իրականացվի օնկոլոգիական հիվանդի վարումը, անկախ այն բանից, թե որ հիվանդանոցում է նա գտնվում:
2. «Նորք-Մարաշ» սրտային վիրաբուժության կենտրոն. Կենտրոնն իրականացնում է բարդ սրտային վիրաբուժական ծառայություններ՝ սպասարկելով Հայաստանի մեծահասակ և մանկական բնակչությանը, ինչպես նաև ընդունում և բուժում է այլ երկրներից եկող հիվանդների:
Կարծում ենք, որ ապագայում այս ծառայությունը ևս կարող է ինտեգրվել երրորդային մակարդակի ծառայություններ ունեցող բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից մեկում:
3. «Արաբկիր» բժշկական կենտրոն. Այլ ուռո-նեֆրոլոգիական ծառայությունների կողքին այն ներկայումս իրականացնում է հեմոդիալիզ և երիկամների փոխպատվաստում: Առաջարկվում է կենտրոնը վերածել հանրապետական տրանսպլանտոլոգիական կենտրոնի տարբեր օրգանների փոխպատվաստումներ իրականացնելու նպատակով՝ նկատի ունենալով կենտրոնի աշխատակազմի մասնագիտական հմտությունները, փորձն ու հնարավորությունները: Կենտրոնը կծառայի ամբողջ հանրապետությանը:
Կարծում ենք, որ ապագայում այս ծառայությունը ևս կարող է ինտեգրվել երրորդային մակարդակի ծառայություններ ունեցող բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից մեկում:
4. Հանրապետական աչքի հիվանդությունների կլինիկա. Չնայած տրամաբանական կլիներ հիվանդանոցի միավորումը բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից մեկի հետ, աշխատանքային խումբը նպատակահարմար գտավ այն առայժմ թողնել անկախ, նկատի ունենալով, որ այն ստեղծել է օֆթալմոլոգիական ծառայության գերազանց հանրապետական ցանց՝ ԱՄՆ և սփյուռքահայ կազմակերպությունների օժանդակության և համագործակցության ծրագրերի միջոցով: Կլինիկան ունի բացառիկ սարքավորումներ և հմուտ աշխատակազմ մասնագիտացած ԱՄՆ-ում: Առաջարկվում է առավելագույն չափով կրճատել ստացիոնար հզորությունները և զարգացնել ցերեկային ստացիոնարի և ամբուլատոր բուժօգնությունը: Առաջարկվում է միավորել Երևանի թիվ 8 հիվանդանոցի (բուժմիավորման) ակնաբուժական բաժանմունքը հանրապետական աչքի հիվանդությունների կլինիկային:
Առաջարկվում է, որ ապագայում միավորվի «Արմենիա» բժշկական կենտրոնին:
Բազմապրոֆիլ երկրորդային և երրորդային մակարդակի ծառայություններ իրականացնող հիվանդանոցային կազմակերպություններ
Կստեղծվեն մի քանի ներկայումս անկախ հիվանդանոցների միավորմամբ միասնական կազմակերպությունների մեջ, որոնք թվարկված են ստորև և կոչված են պայմանական անուններով:
1. «Արմենիա» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Այս կազմակերպությունը կարող է սպասարկել Աջափնյակ, Մալաթիա-Սեբաստիա, Արաբկիր համայնքներին և Կենտրոն համայնքի մի մասին:
Առաջարկվում է, որ նույն աշխարհագրական տարածքում գտնվող հետևյալ հիվանդանոցները միավորվեն «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի հետ կազմելով մեկ հիվանդանոցային կազմակերպություն.
● Ճառագայթային բժշկության և այրվածքների հիվանդանոցը,
● Մաշկավեներաբանության բժշկական կենտրոնը,
● Հանրապետական մանկական հիվանդանոցի մի մասը:
2. «Նոր-Նորք» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կարող է սպասարկել Նոր-Նորք, Ավան, Նորք- Մարաշ, Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքներին և Կենտրոն համայնքի մի մասին:
Խորհուրդ է տրվում նույն աշխարհագրական տարածքում գտնվող թիվ 4 ծննդատունը միավորել շտապ օգնության գիտաբժշկական կենտրոնին մեկ հիվանդանոցային կազմակերպության մեջ:
Առաջարկվում է դիտարկել Նորք-Մարաշ համայնքում գտնվող ինֆեկցիոն հիվանդանոցի և վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնի միավորումը վերոհիշյալ հիվանդանոցային կազմակերպության կազմում որպես հնարավոր տարբերակ:
3. «Էրեբունի» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կսպասարկի Էրեբունի, Շենգավիթ համայնքների բնակչությանը և Կենտրոնի մի մասին: Առաջարկվում է միավորել նույն տարածքում գտնվող «Հայք» մանկական բժշկական կենտրոնը «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի հետ մեկ հիվանդանոցային կազմակերպության մեջ:
Նշված կազմակերպությունների կարողողությունները հնարավորություն են ընձեռում իրականացնել այնպիսի երրորդային մակարդակի ծառայություններ, ինչպիսիք են հեմոդիալիզ, նեյրովիրաբուժություն, անոթային վիրաբուժություն, կրծքային վիրաբուժություն, նորածնային ռեանիմացիա՝ սպասարկելով ինչպես Երևանի վերոհիշյալ համայնքների, այնպես էլ Հայաստանի այլ վայրերի բնակիչներին: Երրորդային մակարդակի ծառայություններից բացի նրանք կիրականացնեն նաև երկրորդային մակարդակի բուժօգնություն:
Երկրորդային մակարդակի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցային կազմակերպություններ
Առաջարկվում է, որ Երևանի ներկայիս հիվանդանոցային բուժհիմնարկները միավորվեն ստեղծելով նոր հիվանդանոցային կազմակերպություններ: Այդ միաձուլումը կհանգեցնի առկա հիվանդանոցային հզորությունների կրճատման և կուղեկցվի շենքերի օպտիմալացմամբ: Մինչև 2008 թ. կարող է կանխատեսվել հիվանդանոցային բուժհիմնարկների ներքոհիշյալ միավորումները.
1. Համալսարանական հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կստեղծվի թիվ 1 և մանկական թիվ 1 միավորման արդյունքում:
2. «Կենտրոն» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կստեղծվի թիվ 2, թիվ հիվանդանոցների, «Նաիրի» բուժմիավորման, մոր և մանկան առողջության պահպանման կենտրոնի միավորմամբ մեկ հիվանդանոցային կազմակերպության կազմում:
3. «Մալաթիա» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կստեղծվի «Մալաթիա» բժշկական կենտրոն: Չի բացառվում, որ 2008 թ. հետո միավորվեն «Մալաթիա» և «Արմենիա» հիվանդանոցային կազմակերպությունները:
4. «Շենգավիթ» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կստեղծվի թիվ 6 հիվանդանոցի միավորմամբ մանկական շտապ օգնության հիվանդանոցի հետ: Չի բացառվում, որ 2008 թ. հետո միավորվեն «Շենգավիթ» և «Էրեբունի» հիվանդանոցային կազմակերպությունները:
5. «Քանաքեռ-Զեյթուն» հիվանդանոցային կազմակերպություն. Կստեղծվի թիվ 8 և սրտաբանության գիտահետազոտական կենտրոնի, հանրապետական մանկական հիվանդանոցի միավորմամբ Պրոկտոլոգիայի գիտահետազոտական կենտրոնի («Սուրբ Ներսես» հիվանդանոց) հետ: Առաջարկվում է թիվ 8 բուժմիավորման ակնաբուժական բաժանմունքը միավորել աչքի հիվանդությունների հանրապետական կլինիկային:
Անկախ սեփականության ձևից, վերոնշյալ հիվանդանոցային կազմակերպությունների միաձուլումը հնարավոր է միայն այդ կազմակերպությունների սեփականատերերի փոխադարձ համաձայնության պարագայում:
Մահճակալային ֆոնդը
ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից կատարվել են ուսումնասիրություններ, ձևավորելու համար 85% զբաղվածություն ապահովող անհրաժեշտ մահճակալների թիվը, որից երևում է, որ մահճակալների թիվ/բնակչություն հարաբերակցությունը պետք է լինի ոչ ավել 4 մահճ/1000 բնակչին: Խոսքը վերաբերում է հիվանդանոցային ստացիոնար մահճակալներին, որոնց պահանջարկը հատկապես կպակասի ցերեկային ստացիոնար և ամբուլատոր ծառայությունների զարգացմանը զուգընթաց: Պահանջարկը կիջնի նաև երկարատև բուժօգնության և խնամքի հաստատությունների ստեղծումից հետո: Վերոհիշյալ նկատառումներից ելնելով՝ աշխատանքային խումբն առաջարկում է, որ առաջիկա 5 տարիվա ընթացքում Երևան քաղաքի ստացիոնար մահճակալների թիվը կրճատվի մինչև 5000 (4 մահճ/1000 բն. հաշվարկով): Այս թվի մեջ չեն մտնում հոգեբուժության, վերականգնողական բուժման, տուբերկուլյոզի և երկարատև բուժօգնության հաստատությունների մահճակալները:
Աշխատանքային խումբն առաջարկում է հիվանդանոցային կազմակերպություններին մահճակալային ֆոնդի հատկացումները կատարել՝ հաշվի առնելով սպասարկման աշխարհագրական տարածքի բնակչության թիվը, ինչպես նաև երրորդային մակարդակի ծառայությունների առկայությունը: Երրորդային մակարդակի հիվանդանոցները (իրականացնելով նաև երկրորդային ծառայություններ) իրականացնում են բարդ դեպքերի ախտորոշում և բուժում: Վերոհիշյալ տիպի հիվանդանոցային կազմակերպություններին («Արմենիա», «Էրեբունի», «Նոր-Նորք») առաջարկվում է ունենալ 750 մահճակալ` հիմնվելով 187.500 բնակիչ սպասարկման տարածքի վրա: Մյուս հինգ զուտ երկրորդային մակարդակի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցային կազմակերպություններին («Համալսարանական», «Կենտրոն», «Մալաթիա», «Շենգավիթ», «Քանաքեռ-Զեյթուն») առաջարկվում է ունենալ 400 մահճակալ յուրաքանչյուրը՝ հիմնված 100.000 բնակիչ սպասարկման տարածքի վրա: Ինչևիցե, քանի բնակիչներն ազատ են ընտրել իրենց հիվանդանոցը՝ անկախ աշխարհագրական բնակության վայրից, առաջարկվում է մշակել սպասարկման տարածքի բնակչության թվի գնահատման այլ մեթոդաբանություն, որը կարող է կիրառվել նաև վճարման համակարգերը սահմանելիս:
Ինչ վերաբերում է երրորդային մոնոպրոֆիլ հիվանդանոցներին՝ առաջարկվում է հետևյալը.
Ուռուցքաբանության կենտրոն՝ 480 մահճակալ,
«Նորք-Մարաշ» սրտային վիրաբուժության կենտրոն՝ 70 մահճակալ,
«Արաբկիր» օրգանների փոխպատվաստման կենտրոն՝ 70 մահճակալ,
Հանրապետական աչքի հիվանդանոց՝ 80 մահճակալ:
Առաջարկվող ընդհանուր մահճակալային ֆոնդը 4950 է: Այսինքն, մինչև 2008 թ-ը Երևանի ստացիոնար մահճակալների թիվը կարող է կրճատվել մոտ 40%-ով:
Օպտիմալացման արդյունքում ազատված հիվանդանոցային շենքերի մի մասը կարող է վերակազմակերպվել երկարատև բուժօգնության և խնամքի բուժհիմնարկների:
Աշխատուժը
Ինչպես արդեն նշվեց նախորդ գլուխներում, Երևանի հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում աշխատող նեղ մասնագետների թիվը մի քանի անգամ գերազանցում է եվրոպական երկրների ներկա ցուցանիշները:
Հիվանդանոց կամ պոլիկլինիկա ցանկացած այցելության ժամանակ ակնհայտ է դառնում մասնագետների աշխատանքի թերբեռնվածությունը: Հարկ է նշել նաև եվրոպական երկրների և Հայաստանի հիվանդանոցային բուժօգնության կազմակերպման մեկ այլ տարբերություն: Եվրոպական երկրներում գիշերային հերթապահություններ նշանակվում են սակավաթիվ՝ հիմնականում կյանքին վտանգ սպառնացող անհետաձգելի բուժօգնության բնագավառի մասնագիտություններում՝ գիշերային ծառայությունների խիստ ծախսատար լինելու հետ կապված: Մինչդեռ Հայաստանի հիվանդանոցներում գիշերային հերթապահություններ պահանջվում են անխտիր բոլոր մասնագիտությունների գծով:
Երևան քաղաքին անհրաժեշտ նեղ մասնագետների ճշգրիտ թվի սահմանումը, ըստ առանձին մասնագիտությունների, չափազանց բարդ է: Դա կատարելու համար նախ և առաջ պետք է սահմանել իրական կարիքները, որն անհնար է: Երկրների մեծ մասում յուրաքանչյուր մասնագիտության մասնագետների թիվը սահմանվում է մեկ լրիվ դրույքով աշխատող մասնագետի ծանրաբեռնվածության, տարբեր շրջաններում աշխատող մասնագետների գործունեության ցուցանիշների համեմատության, մասնագիտական կոնսուլտացիաների թվի և այլնի հիման վրա: Նիդերլանդներում մասնագետների թվի պլանավորման գործընթացն ունի շուրջ 20 տարվա պատմություն, որի ընթացքում այդ նորմատիվները մի քանի անգամ ճշտվել ու փոփոխվել են: Հետևաբար, առաջարկվում է, որ Երևան քաղաքին անհրաժեշտ (լրիվ դրույքով)՝ աշխատող նեղ մասնագետների թիվը հաշվարկվի հոլանդական մոդելի հիման վրա: Որոշ մասնագետների, ինչպես օրինակ անեսթեզիոլոգների, ճառագայթային բժիշկների, լաբորատոր բժիշկների համար նորմատիվներ հաշվված չեն, քանի որ դրանք կախված են ոչ թե բնակչության թվից, այլ արտադրողականության ցուցանիշներց:
Ինչպես պարզ է դառնում աշխատանքային խմբի կողմից հավաքագրված տվյալներից և կատարված հաշվարկներից, կա ավելի քան 934 լրիվ դրույքների ավելցուկ: Նորմատիվները սահմանվել են՝ ելնելով հոլանդացի փորձագետների կողմից կատարված առաջարկից, այն է՝ հաշվի առնելով մեծ սոցիալական հետևանքները և դրանք հնարավորին չափ կրճատելու միտումով առաջարկվում է կիրառել Հոլանդիայում ընդունված մեկ մասնագետ/բնակչության թիվ նորմատիվների կրկնակին:
Օպտիմալացման ընթացքում իրենց աշխատատեղերը կորցրած նեղ մասնագետների մի մասը կարող է շարունակել աշխատել հանրապետության այլ մարզերում, որտեղ գրանցված է նեղ մասնագետների թվի պակաս, որոշ մասը կարող է վերապատրաստվել երկարատև բուժօգնության հիմնարկների բժիշկների կամ ռեաբիլիտոլոգների: Նեղ մասնագետների որոշակի մասը թոշակի տարիքի է և կարող է անցնել թոշակի: Առաջարկված նորմատիվների հիման վրա կարելի է հաշվել նաև յուրաքանչյուր հիվանդանոցին յուրաքանչյուր մասնագիտության գծով պահանջվող մասնագետների թվերը:
|
400 մահճակալ |
750 մահճակալ | |
| Թերապիա | 11 | 20 |
| Ռևմատոլոգիա | 2 | 4 |
| Կարդիոլոգիա | 5 | 9 |
| Պուլմոնոլոգիա | 3 | 6 |
| Նևրոլոգիա | 6 | 11 |
| Մանկաբուժություն | 5 | 8 |
| Քիթ-կոկորդ-ականջ | 4 | 8 |
| Դերմատովեներոլոգիա | 3 | 6 |
| Վիրաբուժություն | 9 | 17 |
| Տրավմատոլոգիա/Օրթոպեդիա | 5 | 9 |
| Ուրոլոգիա | 3 | 5 |
| Նեյրովիրաբուժություն | 0 | 7 |
| Դիմածնոտային վիրաբուժություն | 0 | 7 |
| Մանկաբարձագինեկոլոգիա | 9 | 16 |
| Օֆթալմոլոգիա* | 2 | 3 |
| Վերականգնողաբաններ** | 1 | 1 |
| Հոգեբույժներ*** | 1 | 1 |
*- Առաջարկում ենք, որ ակնաբույժներն աշխատեն հիվանդանոցների միայն ամբուլատոր բաժիններում, քանի որ այդ բնագավառի սարքավորումները բավական թանկարժեք են: Ստացիոնար և ցերեկային ստացիոնարի ֆունկցիաները կկենտրոնացվեն աչքի հիվանդությունների հանրապետական կլինիկայում:
**- Վերականգնողաբանները կլինեն վերականգնողական կենտրոնից՝ աշխատելով բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում որպես կոնսուլտանտներ (մաս 5)
***- Հոգեբույժները կլինեն հոգեբուժական հիվանդանոցներից՝ աշխատելով բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում որպես կոնսուլտանտներ (մաս 4):
4. Հոգեբուժական ծառայության օպտիմալացումը
4.1. Ներածություն
Հայաստանի Հանրապետության հոգեբուժական օգնության և ծառայությունների ներկայիս մակարդակը հեռու է բավարար լինելուց, որը պայմանավորված է մի շարք հանգամանքներով:
Ներկայիս հոգեբուժությունը մեծ մասամբ հիմնված է ստացիոնար բուժօգնության վրա՝ ելնելով ֆինանսավորման համակարգի առանձնահատկություններից, ինչպես նաև արտահիվանդանոցային բուժօգնության իրականացմանն և կազմակերպմանն ընդունակ որակյալ սոցիալական աշխատողների և այլ մասնագետների պակասից: Բնակչությունն իր հերթին պատրաստ չէ հոգեկան հիվանդների սոցիալական ինտեգրացիային և ադապտացմանը հասարակության մեջ: Հասարակության մեջ իշխում է հոգեկան հիվանդների ստիգմատիզացիան՝ մեկուսացում, հասարակությունից դուրս մղման ձգտում, պիտակավորում, և հիվանդներն իրենց զգում են ոչ լիաժեք, նսեմացված, անպաշտպան: Հաճախ սկզբնական շրջանում հիվանդի հարազատները խուսափում են անգամ հոգեբույժի դիմելուց, քանի որ դա նույնպես «ամոթ է», այդ պատճառով հիվանդը մինչև հոգեբույժին հասնելը դեպքերի մեծ մասում արդեն անցած է լինում տարբեր տեսակի հեքիմների ու վախ բռնողների «բուժումներով» և հաճախ ամենածանր վիճակով նոր տեղափոխվում են հոգեբուժական հիվանդանոց: Ընտանիքը, որում կա հոգեկան հիվանդ, ամենի ինչ փորձում է անել, որպեսզի այդ ինֆորմացիան ուրիշները չստանան: Նման հանգամանքներում պարարտ հող է ստեղծվում հիվանդների շահերի և իրավունքների «չպաշտպանության»: Այսինքն, հիվանդն ու նրա ընտանիքը միայնակ են իրենց սոցիալական և իրավաբանական հիմնախնդիրների հետ, իսկ վատագույն, հազվագյուտ դեպքում հիվանդը կարող է նաև ընտանիքի կողմից էլ պաշտպանված չլինել: Մյուս կողմից հասարակությունը կարող է ենթարկվել նման վիճակում գտնվող հիվանդների կողմից ագրեսիվ ներգործության: Հիվանդները «պաշտպանված» չեն հասարակությունից, հասարակությունը «պաշտպանված» չէ հիվանդներից:
Ներկա իրավիճակը կարելի է բնութագրել հետևյալ կերպ.
Ø Հոգեբուժական հիվանդանոցները գերհագեցած են մահճակալներով և անձնակազմով և, իրենց գործունեությանը համապատասխան ֆինանսական միջոցներ ձեռք բերելու միտումով հակված են մեծացնել ստացիոնարներ ընդունվողների թիվը՝ հիմնականում քրոնիկ՝ ստացիոնար բուժօգնության խիստ կարիք չունեցող հիվանդների հաշվին:
Ø Պետական միջոցները չեն բավարարում առկա հոգեբուժական հիվանդանոցների ծախսերի ծածկման համար:
Ø Հայաստանում հիմնականում գրանցված չեն և գործնականում չեն կիրառվում նոր սերնդի հոգեմետ դեղամիջոցները, որոնք հներից տարբերվում են առավել մեծ բուժական արդյունավետությամբ և նվազագույն կողմնակի ազդեցությամբ: Հոգեբույժների մեծ մասը ծանոթ չեն այդ դեղորայքին և նոր տեխնոլոգիաներին, որն էլ նպաստում է ստացիոնարում հիվանդների բուժման տևողությունը ավելորդ երկարաձգմանը՝ ուղղակիորեն մեծացնելով հիվանդանոցային ծախսերը: Նոր դեղամիջոցների և նոր տեխնոլոգիաների կիրառումը հնարավորություն կընձեռի կրճատել հիվանդանոցային բուժման միջին տևողության, իսկ խնայված դրամական միջոցները նպատակաուղղել հիվանդների արտահիվանդանոցային բուժօգնության և արդյունավետ դիսպանսեր հսկողության ապահովմանը՝ ինչն իր հերթին կնվազեցներ հիվանդների հոսքը ստացիոնար:
Ø Արտահիվանդանոցային օգնությանն ուղղված ֆինանսական միջոցների սղության և դրանից բխող կառույցների և սոցիալական աշխատողների ինստիտուտի բացակայությամբ պայմանավորված՝ արտահիվանդանոցային ծառայության մակարդակը ցածր է, ինչի հետևանքով աճում է հիվանդության սրացման հավանականությունը և հետևաբար աճում է հոսպիտալիզացիայի կարիք ունեցող հիվանդների թիվը, ինչն իր հերթին մեծացնում է անհրաժեշտ հիվանդանոցային ծախսերը:
Ø Հոգեբուժական ծառայության անբավարար վիճակը քաղաքացիներին դրդում է դիմելու տարբեր տեսակի ոչ մասնագետների օգնությանը, ինչի արդյունքում բազմաթիվ հիվանդներ չեն ստանում որակյալ մասնագիտական օգնություն:
Ø Հոգեբույժների դիպլոմային և հետդիպլոմային կրթության, նրանց հետ մեթոդական աշխատանքների և վերապատրաստման գործընթացների ոչ բավարար մակարդակը հանգեցնում է մասնագետների ոչ բարձր մասնագիտական գիտելիքների և շատ դեպքերում ոչ գիտական մեթոդներով հիվանդներին բուժելու փորձերի:
Ø Գոյություն չունեն խմբային տներ, որտեղ կարող են բնակվել մի խումբ հոգեկան հիվանդներ՝ մասնագիտացված միջին բուժանձնակազմի աջակցությամբ:
Ø Առայժմ գոյություն չունեն երկարատև բուժօգնության և խնամքի հիվանդանոցներ պսիխոգերիատրիկ հիվանդների համար:
Ø Գործնականում բացակայում է մանկական հոգեբուժական ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ դիսպանսեր ծառայությունը:
Վերը շարադրվածից կարելի է եզրահանգել, որ հոգեբուժական ծառայության ներկա իրավիճակը ճգնաժամային է և, որ այն էլ ավելի կխորանա, եթե չմշակվի և չիրականացվի համակարգի վերակառուցմանն ուղղված համապատասխան ծրագիր:
Հետագա գլուխներում շարադրված է ներկա իրավիճակի նկարագիրը, հոգեբուժական օգնության վերակառուցման քաղաքականությունը, նոր համակարգի ստեղծմանն ուղղված քայլերը, ինչպես նաև այդ մոդելի իրականացման ֆինանսական և սոցիալական հետևանքների վերլուծությունը:
4.2. Ներկա իրավիճակի վերլուծություն
4.2.1 Նարկոլոգիական ծառայություն
Նարկոլոգիական հիվանդների հիվանդանոցային և ամբուլատոր բուժումը, դիսպանսերային հսկողությունը և կոնսուլտատիվ օգնությունն իրականացնում է հանրապետական նարկոլոգիական կենտրոնը: Կենտրոնում կազմակերպվում է ալկոհոլային հարբածության վկայարկում, դատանարկոլոգիական փորձաքննություն, կատարվում է թմրանյութերի օգտագործման մեջ կասկածվողների հետազոտում թունաբանական լաբորատորիայում:
Ստորև ներկայացված են կենտրոնի աշխատուժի քանակը և գործունեության ցուցանիշները:
Աշխատուժը և գործունեության ցուցանիշները
| Համայնքը | Բուժհաստատությունը | Հասցեն | Աշխատուժը | ||||||||
| բժիշկներ | բուժքույրեր | կրտսեր բուժաշխատողներ | |||||||||
| 9 | 10 | 13 | 21 | 21 | 15 | 31 | 31 | 17 | |||
| Ավան | Նարկոլոգիական հանրապետական կենտրոն (ստացիոնարով) | Ավան, Աղի հանք | 1999 | 2000 | 2001 | 1999 | 2000 | 2001 | 1999 | 2000 | 2001 |
| Մահճակալ | տարեկան ընդունված հիվ. թիվը | հիվանդների բուժման միջին տևողությունը | զբաղվածության % | |||||||||||
| Պլանային ըստ հաշվետվությունների | փաստացի ծավալված | |||||||||||||
| 1999 60 |
2000 60 |
2001 60 |
1999 60 |
2000 60 |
2001 60 |
1999 541 |
2000 468 |
2001 478 |
1999 21,2 |
2000 24,5 |
2001 18 |
1999 53 |
2000 41 |
2001 39 |
Ստացիոնար բուժում ստացած երևանաբնակ նարկոլոգիական հիվանդների թիվը 1999, 2000 և 2001 թ թ. կազմել է համապատասխանաբար 1011, 844 և 759:
Կենտրոնի ֆինանսավորումն իրականացվում է կատարված աշխատանքների դիմաց՝ ՊԱԳ-ի կողմից: 2000 թ-ին փոխհատուցվել է փաստացի կատարողականի ընդամենը 75%-ը (31.4 միլ դրամ կատարված 40.2 միլ դրամի դիմաց), իսկ 2001 թ-ին փոխհատուցումն իրականացվել է 100%՝ 30 միլ դրամի չափով:
Առողջության առաջնային պահպանության կենտրոնում գործում է կախյալ (ադդիկտիվ) վիճակների պրոֆիլակտիկայի և անանուն բուժման կենտրոնը:
4.2.2 Հոգեբուժական ծառայություն
Հոգեբուժական օգնությունն իրականացվում է ամբուլատոր, ցերեկային ստացիոնար և ստացիոնար ծառայությունների միջոցով: Այդ ծառայությունները ներկայացված են ստորև:
4.2.2.1 Ամբուլատոր հոգեբուժական ծառայություն
Խորհրդային տարիներին բավական լավ զարգացած էր արտահիվանդանոցային բուժօգնությունը և դիսպանսերային հսկողությունը` հստակ և հավաստի տեղեկատվության և հոգեկան հիվանդների խնամքի շարունակականության ապահովմամբ: Սրան զուգահեռ գործում էին ցերեկային ստացիոնարներ և աշխատանքային թերապիայի կենտրոններ, որոնք ապահովում էին հիվանդների զբաղվածությունն ու վարձատրությունը: Սակայն ԽՍՀՄ փլուզումից հետո այս համակարգն աստիճանաբար թուլացավ:
Այսօր Երևանում ամբուլատոր հոգեբուժական ծառայություն են իրականացնում հետևյալ բուժհիմնարկները՝
Ø Երևանի քաղաքապետարանի նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր,
Ø Երևանի 10 պոլիկլինիկաներ (Երևանի 33 պոլիկլինիկաներից 10-ում գործում են հոգեբույժի կաբինետներ),
Ø Նորքի հանրապետական հոգեկան առողջության կենտրոն,
Ø «Սթրես» կենտրոն
Պետական պատվերի շրջանակներում ամբուլատոր հոգեբուժական օգնություն Երևանում իրականացնում է միայն քաղաքային ՆՀԴ-ի դիսպանսեր բաժանմունքը: Ամբուլատոր ծառայությունը ֆինանսավորվում է ազգաբնակչության ընդհանուր թվաքանակով, մեկ շնչի հաշվարկով՝ տարեկան 21 դրամ, այսինքն, Երևան քաղաքի ամբուլատոր հոգեբուժական օգնության համար նախատեսվում է մոտ 20 մլն դրամ, միջինը մեկ հիվանդի ամբուլատոր սպասարկման համար մեկ տարվա կտրվածքով նախատեսվում է 2000 դրամ, ինչը հավասար է ստացիոնարում հիվանդի խնամքի վրա ծախսվող 1 օրվա գումարին:
Երևան քաղաքի ամբուլատոր հոգեբուժական ծառայության համար 2000 թ-ին ներկայացվել է 12 մլն դրամի կատարողական, ֆինանսավորվել է 2.6 մլն դրամ (260 դրամ՝ մեկ հաշվառված հիվանդին), 2001 թ-ին 23 մլն դրամ փաստացի կատարողականի դիմաց ֆինանսավորվել է 14.5 մլն դրամի չափով (1510 դրամ՝ մեկ հաշվառված հիվանդին):
Երևանի քաղաքապետարանի նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր
Իրականացնում է Երևան քաղաքի ազգաբնակչության ամբուլատոր հոգեբուժական օգնությունը՝ քաղաքը բաժանված է 8 տեղամասի (հաստիքի վրա են 13 հոգեբույժներ): Գործում են ռենտգեն, ֆիզիոթերապևտիկ, նյարդաբանական և պրոցեդուրային կաբինետները, կլինիկադիագնոստիկ և բիոքիմիական լաբորատորիաներ և դեղատունը, որն ըստ ստացված ֆինանսավորման անվճար դեղորայք է տրամադրում հաշվառված հիվանդներին (ինչը շատ հեռու է բավարար լինելուց):
Դիսպանսերում հաշվառման են կանգնած 9592 հիվանդներ, որոնցից 1699-ը 60 տարեկանից բարձր տարիքում են: Ըստ դիսպանսերի տնօրինության՝ այս հիվանդներից 2000-ը մշտական խնամքի կարիք են զգում:
Հաշվառման վերցվածներից 1147-ը 1-ին խմբի հաշմանդամներ են, որոնցից՝ 126-ը 60 տարեկանից բարձր, այսինքն, պետության կողմից ընդունված է, որ այս հիվանդները մշտական խնամքի կարիք ունեն և ինքնուրույն չեն կարող հոգալ իրենց, անգամ նվազագույն կարիքները, ըստ սոցիալական ապահովության նախարարության «Նեմրութ» վիճակագրական կենտրոնի՝ հոգեկան և վարքային խանգարումներով տառապող 1-ին խմբի հաշմանդամ են 961, որոնցից 208-ի տարիքը 60-ից ավելի է:
Տարբեր տեսակի թուլամտությամբ տառապողների թիվը 4088 է, որոնցից` օլիգոֆրենները՝ 2744, այլ տեսակի թուլամտությամբ տառապողները՝ 1344, որից՝ 60 տարեկանից բարձր օլիգոֆրենները 118-ն են, այլ տեսակի թուլամիտներ 390-ը:
Տարբեր տեսակի թուլամտությամբ տառապող 1-ին խմբի հաշմանդամներ՝ 254, որից՝ 60 տարեկանից բարձր՝ 15:
Դիսպանսեր՝ տարեկան հաճախումների թիվը կազմել է՝
Ø 1998 թ. 26182, որից՝ առաջնակի` 360,
Ø 1999 թ. 30355, որից՝ առաջնակի` 421,
Ø 2000 թ. 28917, որից՝ առաջնակի` 394,
Ø 2001 թ. 28361, որից՝ առաջնակի` 326:
Դիսպանսերը ֆինասավորվում է ՊԱԳ-ի կողմից՝ ըստ մարդաշնչի՝ մեկ շնչի հաշվարկով նախատեսվում է տարեկան 21 դրամ:
Երևանում չի գործում մանկական հոգեբուժական դիսպանսեր ծառայություն, մանկական ստացիոնար և հոգեկան խանգարումներ ունեցող մանկահասակ ազգաբնակչությունը գործնականում դուրս է մնացել սպասարկումից:
Երևան քաղաքի պոլիկլինիկաներ
Երևանի 33 պոլիկլինիկաներից 10-ում գործում են հոգեբուժական կաբինետներ, որոնք ՊԱԳ-ի կողմից ֆինանսավորում չեն ստանում: Ծառայությունները վճարովի են հիվանդների կողմից:
Գործնականում չկա ֆունկցիոնալ կապ պոլիկլինիկաների և հոգեբուժական դիսպանսերի միջև:
Նորքի հանրապետական հոգեկան առողջության կենտրոնը և «Սթրես» կենտրոնը նույնպես իրականացնում են ամբուլատոր հոգեբուժական ծառայություններ:
4.2.2.2 Ցերեկային ստացիոնարներ
Ցերեկային ստացիոնարի բաժանմունքներ ունեն Նորքի հանրապետական հոգեկան առողջության կենտրոնը, Երևանի քաղաքապետարանի նյարդահոգեբուժական դիսպանսերը և «Սթրես» կենտրոնը:
Բացի վերոհիշյալից, «Հոգեկան առողջության հիմնադրամ» հասարակական կազմակերպությունը միջազգային դրամաշնորհի միջոցներով ծավալել է ցերեկային ստացիոնար՝ 2001 թ.ապրիլի 1-ից:
Քանի որ ցերեկային ստացիոնարները ՊԱԳ-ի կողմից չեն ֆինանսավորվում նրանց գործունեության ցուցանիշների մասին հավաստի տվյալներ չկան: («Սթրես» կենտրոնի ցերեկային ստացիոնարում բուժվել են 20 հիվանդ՝ 1999 թ. և 34 հիվանդ՝ 2000 թ.: Մյուս հիվանդանոցներն առայժմ հստակ տեղեկատվություն չեն կարող ներկայացնել):
4.2.2.3 Ստացիոնար բուժօգնություն
Իրականացվում է 6 հոգեբուժական ստացիոնար.
Ø «Նորք» հոգեկան առողջության հանրապետական կենտրոն,
Ø Քաղաքային նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր,
Ø Նուբարաշենի հանրապետական հոգեբուժական հիվանդանոց,
Ø «Սթրես» հոգեկան առողջության կենտրոն,
Ø Նևրոզների և այլ սահմանային վիճակների հանրապետական հոգեբուժական հիվանդանոց,
Ø Վարդենիսի հոգեբուժական հիվանդանոց:
«Նորք» հոգեկան առողջության հանրապետական կենտրոն (ՀԱԿ)
Հանդիսանում է կազմակերպչական-մեթոդական կենտրոն, իրականացնում է բոլոր մարզերից ուղեգրված հոգեկան հիվանդների հիվանդանոցային բուժում, ինչպես նաև մարզերի 10 շրջանների (Արարատի, Արագածի, Եղեգնաձորի, Վայքի, Տավուշի, Հրազդանի, Վարդենիսի, Ապարանի և Կրասնոսելսկի) հիվանդների դիսպանսերային հսկողություն և կոնսուլտատիվ օգնություն: Կենտրոնում կազմակերպվում է հոգեկան հիվանդների հարկադիր բուժում, մարզերի զինակոչիկների փորձաքննություն: Կենտրոնում բուժվում են սուր խանգարումներով և սահմանափակ թվով խնամքի կարիք ունեցող հիվանդները:
Կենտրոնն ունի 3 ստորաբաժանում՝ ստացիոնար, դիսպանսեր և ցերեկային ստացիոնար: Կենտրոնը հանդիսանում է ԵրՊԲՀ հոգեբուժության և բժշկական հոգեբանության ամբիոնի բազա:
Կենտրոնի տարածքում գտնվում է կիսակառույց, որի բազայի վրա նախատեսված է մանկական հոգեբուժական ծառայության ծավալում: Կիսակառույցում ավարտված են միայն արտաքին աշխատանքները:
Երևանի քաղաքապետարանի նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր
Իրականացնում է Երևան քաղաքի հոգեկան հիվանդների հիվանդանոցային բուժում, դիսպանսերային հսկողություն և կոնսուլտատիվ օգնություն: Դիսպանսերում կազմակերպվում է հոգեկան հիվանդների հարկադիր բուժում, Երևանի քաղաքի Կենտրոն ու Արաբկիր համայնքների զինակոչիկների փորձաքննություն:
Դիսպանսերն ունի 3 ստորաբաժանում՝ ստացիոնար, դիսպանսեր և ցերեկային ստացիոնար:
Դիսպանսերը հանդիսանում է ՀՀ ԱԱԻ հոգեբուժության, հոգեթերապիայի և բժշկական հոգեբանության ամբիոնի բազա:
Նուբարաշենի հանրապետական հոգեբուժական հիվանդանոց
Իրականացնում է ողջ հանրապետության հոգեկան հիվանդների հիվանդանոցային բուժում, այդ թվում՝ սուր խանգարումներով ու խնամքի կարիք ունեցող, ինչպես նաև սովորական, խիստ և ուժեղացված հսկողության հարկադիր բուժում և ստացիոնար դատահոգեբուժական փորձաքննությունը: Կազմակերպում է նաև Երևան քաղաքի զինակոչիկների փորձաքննություն, բացառությամբ Կենտրոն ու Արաբկիր համայնքների:
Հիվանդանոցի բազայի վրա գործում է ՀՀ ԱՆ-ին կից ստացիոնար դատահոգեբուժական փորձաքննությունների հանձնաժողովը:
Նևրոզների և այլ սահմանային վիճակների հանրապետական հոգեբուժական հիվանդանոց
Չի գտնվում Երևանի տարածքում, սակայն հանրապետական ենթակայության բուժհաստատություն է՝ մասնագիտացված մահճակալներով: Իրականացնում է հիմնականում սահմանային վիճակներով տառապող հիվանդների, ինչպես նաև սուր խանգարումներով հոգեկան հիվանդների հիվանդանոցային բուժում:
Բուժման հիմնական մեթոդը հոգեթերապիան է: Կիրառվում է նաև ներշնչման մեթոդները, արտթերապիա, բուժում երաժշտությամբ, գեղարվեստական գրքերի ընթերցանությամբ, նկարչությամբ, քանդակագործությամբ, բուժում՝ դիմակների ստեղծումով և այլն: Հիվանդների բուժման պրակտիկայում կիրառվում է նաև դեղորայքային բուժում և բուժում՝ ֆիզիկական մեթոդներով: Հիվանդանոցի բազայի վրա իրականացվում է ՀՀ ԱՆ կից գործող ամբուլատոր դատահոգեբուժական փորձաքննություն:
«Սթրես» կենտրոն
Ստեղծվել է 1988 թ. երկրաշարժից հետո՝ հետտրավմատիկ հոգեկան խանգարում ունեցողներին օգնություն ցուցաբերելու նպատակով՝ Սովետական Միության առողջապահության նախարարության որոշմամբ: Գտնվում է սոցիալական ապահովության նախարարության ենթակայության տակ: Կենտրոնում բուժվում են սուր խանգարումներով հոգեկան հիվանդները, նևրոզներով և այլ սահմանային վիճակներով տառապող, նյարդաբանական և փսիխոսոմատիկ հիվանդները:
Իրականացնում է ստացիոնար և ամբուլատոր բուժում, դիսպանսերային հսկողություն և կոնսուլտատիվ օգնություն, ունի նաև ցերեկային ստացիոնար:
Այժմ կենտրոնում պետպատվեր տեղադրում է ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությունը, ֆինանսավորումն իրականացնում է ՊԱԳ-ը:
Վարդենիսի հոգեբուժական հիվանդանոց
Գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում, պատկանում է ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարությանը: Այստեղ իրականացվում է քրոնիկական հոգեկան հիվանդների խնամք: Հանրապետության ամբողջ տարածքից, այդ թվում՝ նաև Երևանից հիվանդներն ուղեգրվում են ՀՀ սոցիալական ապահովության նախարարության համապատասխան հանձնաժողովի որոշմամբ, անհրաժեշտ փաստաթղթերի առկայության դեպքում: Երևան քաղաքի հոգեբուժական ծառայության օպտիմալացման այս ծրագրով չի նախատեսվում, որ Վարդենիսի հիվանդանոցը շարունակի սպասարկել Երևանի բնակիչներին: Հետևաբար, այլ տեղեկատվություն այդ բուժհիմնարկի վերաբերյալ փաստաթուղթը չի պարունակում:
Ստորև ներկայացված է տարբեր հոգեբուժական ստացիոնարներում բուժված երևանաբնակ հիվանդների թիվը:
| Հ/Հ | Անվանումը | 1999 | 2000 | 2001 |
| 1 | «Նորք» ՀԱՀԿ | 106 | 148 | 216 |
| 2 | Նուբարաշենի ՀՀՀ | 905 | 925 | 1669 |
| 3 | «Սթրես» ՀԱԿ | 262 | 274 | 315 |
| 4 | Նևրոզների ՀԿ | 137 | 120 | 759 |
| Ընդամենը | 1410 | 1467 | 2324 |
Ինչպես արդեն նշվեց, նյարդահոգեբուժական դիսպանսերը սպասարկում է միայն երևանաբնակ հիվանդների:
Ստորև ներկայացվում է նաև հոգեբուժական հիվանդանոցներում հարկադրական բուժման ենթարկվողների թվերը:
| Անվանումը | 1999 | 2000 | 2001 |
| Նյարդահոգեբուժ. դիսպանսեր | 16 | 12 | 17 |
| «Նորք» ՀԱՀԿ | 8 | 10 | 12 |
| Նուբարաշենի ՀՀՀ | 145 | 134 | 148 |
| Ընդամենը | 169 | 156 | 177 |
Ստացիոնար հոգեբուժական օգնությունը ֆինանսավորվում է ՊԱԳ-ի կատարված աշխատանքի դիմաց, սակայն այն հիմնականում ավելի քիչ է լինում, քան կատարողականը: Կիրառվում է ֆինանսավորման 2 ձև՝ սուր հիվանդի բուժում, այս դեպքում հիվանդի բուժումը պետք է իրականացվի ոչ ավելի, քան 24 օրվա ընթացքում՝ մեկ օրվա արժեքը 3500 դրամ, ընդամենը՝ 84000, և հոգեկան հիվանդի խնամք՝ ամբողջ տարի հիվանդանոցում մնալու համար կարող է ֆինանսավորվել՝ մեկ օրվա հաշվարկով՝ 2000 դր: Ստորև ներկայացվում է 2000 և 2001թթ. ստացիոնարների կատարած աշխատանքի արժեքը և դրա դիմաց ստացված ֆինանսավորումը (մլն դրամներով):
| Անվանումը | 2000 թ. | 2001 թ. | ||
| կատարողական | փաստացի | կատարողական | փաստացի | |
| Նուբարաշենի հանրապետական հոգեբուժական հիվանդանոց | 270 | 193 | 278 | 243 |
| «Նորք» հոգեկան առողջության կենտրոն (ստացիոնարով) | 84.8 | 60.3 | 76 | 64.8 |
| Նյարդահոգեբուժական դիսպանսեր (ստացիոնարով) | 135 | 81.8 | 105.5 | 96.3 |
| Նևրոզների և այլ սահմանային վիճակների ՀՀՀ | 18.7 | 16.5 | 13 | 11.3 |
| Ընդամենը | 508.5 | 351.6 | 472.5 | 415.4 |
Ըստ ՀՀ արդարադատության նախարարության համապատասխան վարչության տվյալների՝ հոգեկան առողջության ոլորտում գործում են հետևյալ հասարակական կազմակերպությունները.
Ø Հոգեբույժների և թմրաբանների հայկական ասոցիացիա
Ø Հայկական հոգեվերլուծական ասոցիացիա
Ø Երիտասարդ հոգեբանների միություն
Ø «Փսիխեա» հոգեկան առողջության ընկերություն
Ø Մանկական հոգեբույժների և հոգեբանների ընկերություն
Ø «Պլատոն» հոգեբանների միություն
Ø Գործնական հոգեբանների ընկերություն
Ø Հոգեկան առողջություն 2001
Ø Հոգեվերլուծության եվրոպական դպրոցի երևանյան շրջանակ
Ø Հոգեկան առողջության հիմնադրամ
Հասարակական կազմակերպությունները, չնայած գործում են միևնույն ոլորտում, սակայն հիմնականում բացակայում է նրանց միջև գործնական համագործակցությունը և ինֆորմացիայի փոխանակումը:
4.3. Հայաստանում հոգեբուժական ծառայությունների բարեփոխման քաղաքականության ուղղությունները
Երևան քաղաքի հոգեբուժական ծառայության կառուցվածքային, ֆունկցիոնալ և որակական փոփոխությունները պետք է ուղղված լինեն համակարգի արդյունավետության բարձրացմանը, այն՝ բնակչության իրական կարիքներին և միջազգային ստանդարտներին համապատասխանեցմանը և ցուցաբերվող բուժօգնության որակի բարձրացմանը: Այդ նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտ է զարգացնել առաջնային օղակը, ամբուլատոր ծառայությունների մակարդակը դարձնել բավարար, օպտիմալացնել հիվանդանոցային մահճակալների թիվը՝ այսպիսով, կրճատելով հոգեբուժության բնագավառի ծախսերը:
Անհրաժեշտ է իրականացնել բարեփոխումներ՝
Ø հասարակական գիտակցությունում,
Ø օրենսդրական դաշտում,
Ø հոգեբուժական օգնություն իրականացնող բուժհաստատություններում:
Շատ կարևոր է փոխել հասարակության վերաբերմունքը հոգեկան խանգարում ունեցողների և հոգեբուժական օգնություն ցուցաբերող բուժհաստատությունների նկատմամբ: Հոգեկան հիվանդների և նրանց հարազատների իրավունքները պետք է առավելագույն չափով պաշտպանել: Այս գործում մեծ դեր ունեն հասարակական և մասնագիտական կազմակերպությունները, ինչպես նաև լրատվամիջոցները:
Անհրաժեշտ է ընդունել օրենք հոգեկան առողջության մասին և մշակել ենթաօրենսդրական ակտերը, քանի որ առայժմ գործում են դեռևս ԽՍՀՄ հրահանգները: Առողջապահության նախարարությունն արդեն սկսել է այդ օրենքի նախագծի մշակման աշխատանքները՝ ԱՀԿ աջակցությամբ:
Հոգեբուժական օգնություն օպտիմալ մակարդակի ապահովելու համար, որը նշանակում է հիվանդին առավելագույնս պահել հասարակության մեջ, նվազագույնի հասցնել ստացիոնարում գտնվելու ժամկետը, անհրաժեշտ է կիրառել ժամանակակից էֆեկտիվ դեղամիջոցներ և նորագույն տեխնոլոգիաներ: Անհրաժեշտ է նաև բարձրացնել ազգաբնակչության գիտելիքների մակարդակը հոգեկան հիվանդությունների մասին, հաստատել քրոնիկ հիվանդների խնամքի շարունակականություն և իրականացնել կազմակերպչական բնույթի փոփոխություններ հոգեբուժական հաստատություններում: Քանի որ հոգեկան հիվանդություններն ունեն երկարատև քրոնիկական ընթացք, ապա պետք է պայմաններ ապահովել խնամքի և սոցիալական հարցերի լուծման համար:
Բարեփոխումերը պետք է ապահովեն՝
Ø հոգեկան խանգարում ունեցողների հնարավորինս վաղ հայտնաբերում,
Ø ժամանակակից դեղամիջոցների կիրառմամբ բարձրորակ մասնագիտական օգնություն՝ ինչքան հնարավոր է ամբուլատոր պայմաններում,
Ø ըստ անհրաժեշտության՝ օգնության ցուցաբերում ստացիոնար պայմաններում,
Ø հնարավորին չափ արագ ստացիոնարի փոխարինում ցերեկային ստացիոնարով, ամբուլատոր հսկողությամբ դուրսգրում տուն, իսկ եթե դա անհնարին է կամ անցանկալի՝ հիվանդի տեղափոխում խմբային տներ,
Ø պսիխոգերաիտրիկ դեպքերում՝ խնամքի և օգնության իրականացում քրոնիկ խնամքի այլ կերպ ասած՝ ծերունական հոգեբուժական հաստատություններում կամ ստորաբաժանումներում:
Անհրաժեշտ է ծավալել ցերեկային ստացիոնարներ, խմբային տներ և ծերունական հոգեբուժական հաստատություններ կամ ստորաբաժանումներ:
Ցերեկային ստացիոնարում բուժօգնություն պետք է ստանան այն հիվանդները, որոնք դեռևս կամ արդեն կարիք չունեն շուրջօրյա բուժման:
Խմբային տները հիմնականում սոցիալապես անապահով խավին պատկանող հիվանդների համար են: Դրանք ակտիվ ախտանշաններ չունեցող, սակայն հոգեբուժական շարունակական խնամքի և պահպանողական բուժման կարիք ունեցող և իրենց կամ հարազատների միջոցով նվազագույն կենցաղային պայմանններ ապահովելուն անկարող հոգեկան հիվանդներն են:
Ծերունական քրոնիկ խնամքի հոգեբուժական հաստատություններում երկարատև բուժում և խնամք պետք է ստանան տարիքային (հիմնականում 65-ից բարձր) և այլ փոփոխություններով պայմանավորված՝ խանգարումներ ունեցողները և բուժական առումով անհուսալի համարվողները, որոնք չեն կարող ապրել տանը՝ համապատասխան խնամքի բացակայության պատճառով, կամ էլ իրենց վարքագծով կարող են վնասել իրենց կամ շրջապատին:
Սրանց զուգահեռ պետք է ձևավորել ցերեկային կենտրոններ այն հիվանդների համար, որոնք կարիք չունեն 24-ժամյա խնամքի: Դրանք նպատակ ունեն ապահովելու զբաղվածություն և սոցիալական շփումներ՝ այդ հնարավորություններից զրկված հիվանդների համար: Կարող են ստեղծվել նաև հիվանդների տներում խնամքի և սպասարկման ծառայություններ: Երկու դեպքում էլ մեծ է մասնավոր, հասարակական կամ համայնքային բուժքույրերի կազմակերպությունների դերը, քանի որ բուն բուժական գործունեություն չի իրականացվելու:
Անհրաժեշտ է ուժեղացնել առաջնային օղակը՝ նպատակ ունենալով վաղ և ճշգրիտ ախտորոշում ապահովել նոր սկսվող խանգարումների ժամանակ, քանի որ վաղ և ճիշտ մատուցվող բուժօգնությունն առավել երկարացնում է ռեմիսիան և նվազագույնի հասցնում հետագա բարդությունները: Ինչպես վերը նշված է այժմ քաղաքի պետական ամբուլատոր հոգեբուժական օգնությունն իրականացնում է ՔՆՀԴ-ի դիսպանսեր ծառայությունը, որտեղ աշխատում են 13 տեղամասային հոգեբույժներ և խիստ նվազ է տեղամասային պոլիկլինիկաների կողմից հոգեկան խանգարում ունեցողների վաղ հայտնաբերումն ու ուղեգրումը: Այդ նպատակով պետք է բարձրացնել տեղամասային թերապևտների և ընտանեկան բժիշկների հոգեբուժական գիտելիքները՝ ապահովելով հիվանդների ժամանակին հայտնաբերումը և ուղեգրումը մասնագիտական կաբինետ կամ բուժհաստատություն: Հոգեբուժական հաստատության ներսում հիմնական շեշտը պետք է դրվի, հնարավորության դեպքում, ամբուլատոր ձևով ախտորոշման և բուժման կազմակերպման վրա:
4.4. Հոգեբուժական ծառայության օպտիմալացման առաջարկներ
Ներկայումս Երևանի հոգեբուժական հիվանդանոցները ծառայություններ են իրականացնում ինչպես Երևան քաղաքի, այնպես էլ մարզերի մեծ մասի համար: Սպասվում է, որ օպտիմալացման գործընթացի ավարտից հետո յուրաքանչյուր մարզ կունենա իր հոգեբուժական ծառայությունը, որի հետևանքները սույն առաջարկներում հաշվի չեն առնված:
4.4.1 Կազմակերպումը
Հոգեբուժական ծառայությունն առաջարկվում է վերակազմակերպել հետևյալ կերպ.
Ø Երևան քաղաքը բաժանել 3 մասի, յուրաքանչյուր մասում ունենալ հոգեբուժական հիվանդանոց, որը կսպասարկի տվյալ մասի բնակչությանը՝ իրականացնելով ստացիոնար, ցերեկային ստացիոնար, ինչպես նաև ամբուլատոր ծառայություններ՝ իր հարակից համայնքներում: Վերոհիշյալ երեք հոգեբուժական ցանցերի ստեղծումը հնարավորություն կընձեռի տվյալ տարածքի մասին ամբողջ ինֆորմացիան կենտրոնացնել մեկ տեղում և ապահովել հոգեբուժական օգնության արդյունավետությունն ու շարունակական բնույթը:
Առայժմ, քանի որ հանրապետության 10 շրջաններում չկա բավարար հոգեբուժական ծառայություն, երեք հիվանդանոցները կսպասարկեն նաև այդ շրջաններին:
Կարելի է քննարկել նաև մեկ կենտրոնացված առանձին ամբուլատոր ծառայության ստեղծումը, որի դրական կողմն այն է, որ կխուսափվի նույն հաստատության կողմից հիվանդին ուղեգրելով և բուժելով պայմանավորված հնարավոր չարաշահումներից:
Ըստ անհրաժեշտության կարող է նաև ամբուլատոր օգնությունը ցուցաբերվել տարածքային պոլիկլինիկաներում՝ հոգեբուժական կաբինետներ ծավալելով, այս դեպքում հաստիքները կլինեն հոգեբուժական հաստատությանը, պոլիկլինիկան կլինի միայն տարածք և պայման ապահովող: Հնարավոր է նաև կազմակերպել մասնագետ հոգեբույժների կոնսուլտացիաներ բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում՝ սահմանային վիճակներում և պսիխոսոմատիկ պաթոլոգիա ունեցող հիվանդների համար:
4.4.2 Հզորությունները
4.4.2.1 Հոգեբուժություն
Հաշվի առնելով ներկայիս հոգեբուժական մահճակալների զբաղվածության ցածր մակարդակները (մոտավորապես 50%) և, որ այս նույն ծրագրով նախատեսվում է ուժեղացնել արտահիվանդանոցային ծառայությունները՝ ապա նպատակահարմար է 5 հոգեբուժական հիվանդանոցից թողնել 3-ը, իսկ ներկա 960 մահճակալային ֆոնդը կրճատել 30-40%-ով՝ հասցնելով գումարային 600-650 մահճակալի: Հարկադիր բուժմանը հատկացվող մահճակալների թիվը կլինի մոտավորապես 150: Յուրաքանչյուր հաստատություն կունենա կից ցերեկային ստացիոնար՝ 15-25 մահճակալով (ընդամենը 50-70): Նկատի ունենալով, որ նևրոզներով և նևրոզային մակարդակի սթրեսային վիճակներում գտնվող հիվանդները հիմնականում կարիք ունեն ամբուլատոր բուժման, ապա նպատակահարմար չէ նշված վիճակներով զբաղվող առանձին ստացիոնար կառույցների գոյությունը: Այս մասին են խոսում նաև նևրոզների և սթրեսի հիվանդանոցների մահճակալների թերծանրաբեռնվածությունը: Այդ հաստատություններում աշխատող հոգեբաններին և հոգեթերապևտներին կարելի է հեշտությամբ ինտեգրել վերը նշված երեք հոգեբուժական բուժհաստատություններում: Առաջարկվում է յուրաքանչյուր հոգեբուժական հիվանդանոցի սպասարկման տարածքում ստեղծել 8-12 մահճակալանոց խմբային տներ՝ դրանց թիվը հասցնելով 5-7-ի (ընդամենը 190-220 մահճակալ): Սկզբնական շրջանում իրատեսական է յուրաքանչյուր հոգեբուժական հաստատության տարածքում մեկական խմբային տան ստեղծումը, այսինքն, ելակետային հզորությունը կլինի 24-32 մահճակալ:
Երևանի համար անհրաժեշտ կլինի 1-2 ծերունական հոգեբուժական հաստատություն կամ ստորաբաժանում, 40-60 մահճակալ, ընդամենը՝ 100 մահճակալ, որը ցանկալի է, որ լինի առանձին շենքում: Այս նպատակով կարելի է օգտագործել է Նուբարաշենի հիվանդանոցի առանձին մասնաշենքը:
Ստորև ներկայացված է յուրաքանչյուր համայնքում դինամիկ հսկողության տակ գտնվող հիվանդների թիվը, և առաջարկվող նախնական կցումներն ըստ բուժհաստատությունների:
| ՀԱՄԱՅՆՔԸ |
Դինամիկ հսկվող հաշվառված հիվանդներ |
| Նոր Նորք, Ք-Զ,Ավան | 2182 |
| Քանաքեռ-Զեյթուն | 900 |
| ՔՆՀԴ- Ընդամենը՝ |
3282 |
| Աջափնյակ, Դավթաշեն | 1153 |
| Արաբկիր | 600 |
| Կենտրոն | 582 |
| Նորք-Մարաշ | 854 |
| Դեռահասներ | 139 |
| «Նորք» Ընդամենը՝ |
3328 |
| Էրեբունի, Նուբարաշեն | 769 |
| Շենգավիթ | 1149 |
| Մալաթիա-Սեբաստիա | 1522 |
| Նուբարաշեն- Ընդամենը՝ |
3440 |
| ԵՐԵՎԱՆ Ընդամենը՝ |
9858 |
4.4.2.2 Մանկական հոգեբուժական ծառայություն
Մանկական հոգեբուժական ծառայությունը նույնպես նախատեսվում է կենտրոնացնել ամբողջ քաղաքի համար՝ որպես տարածք օգտագործելով «Նորք» ՀԱՀԿ-ի տարածքում գտնվող կիսակառույցը, որտեղ միայն ներքին աշխատանքներն են մնացել անավարտ: Այստեղ պետք է ծավալվի ստացիոնար բաժանմունք՝ 5 մահճակալով, ցերեկային ստացիոնար՝ 10 մահճակալով և իրականացվի մանկական հոգեբուժական ամբուլատոր ծառայությունը: Կենտրոնը կարող է հանդես գալ որպես առանձին հաստատություն, սակայն կարող է նաև լինել «Նորք» ՀԱՀԿ-ի մի մասը՝ իրականացնելով մանկական բուժական, կոնսուլտատիվ, մեթոդական, տեղեկատվական-վերլուծական գործառույթներ Երևան քաղաքի և ամբողջ հանրապետության համար: Այն կհանդիսանա ուսումնական բազա Երևանի պետական բժշկական համալսարանի և այլ ուսումնական կառույցների համար, ինչպես նախադիպլոմային, այնպես էլ հետդիպլոմային ուսուցման համար:
4.4.2.3 Նարկոլոգիա
Նարկոլոգիական ծառայությունը՝ ստացիոնար և ամբուլատոր, պետք է իրականացվի առանձին նարկոդիսպանսերի միջոցով: Նպատակահարմար է հզորացնել գոյություն ունեցող ԱԱՊ-ի կենտրոնի նարկոլոգիական ծառայությունը և ծավալել 2 նարկոլոգիական կաբինետ քաղաքի պոլիկլինիկաներում, որոնք կլինեն նարկոդիսպանսերի ենթակայության տակ: Անհրաժեշտ է ակտիվացնել նաև դիսպանսեր ծառայությունը: Նարկոլոգիական ստացիոնարի առաջարկվող մահճակալների թիվն է 40-50, խորհուրդ է տրվում ծավալել նաև ցերեկային ստացիոնար: Այստեղ նույնպես շատ կարևոր է առաջնային օղակի բժիշկների ինֆորմացվածության և մասնակցության հարցը: Հեռանկարում անհրաժեշտ կլինի 7 նարկոլոգիական կաբինետներ ծավալել խոշոր համայնքների՝ Կենտրոն, Արաբկիր, Նոր Նորք, Աջափնյակ, Մալաթիա-Սեբաստիա, Շենգավիթ և Էրեբունի, մեկական պոլիկլինիկայում: Ենթակայությունը կարող է լինել նարկոլոգիական կենտրոնինը:
4.4.3 Մարդկային ներուժը
Առաջարկներում չի ընդգրկված վարչարարական և օժանդակ անձնակազմը:
Խորհուրդ է տրվում հիմնվել հետևյալ նորմատիվների վրա՝
Ø մեծահասակների հիվանդանոցի ստացիոնար բաժանմունք՝ 20 մահճակալին 1 բժիշկ, 3 բուժքույր և 6 սանիտար,
Ø հիվանդանոցի ցերեկային ստացիոնարն բաժանմունք՝ 1 հոգեբույժ, 2 բուժքույր, 1 սոց աշխատող, 2 սանիտար և 4 կուլտթերապիստ,
Ø հիվանդանոցի ընդունարան՝ 3 բուժքույր և 3 սանիտար,
Ø յուրաքանչյուր հիվանդանոցում պետք է աշխատի առնվազն 1 սոց. աշխատող, 1 հոգեբան և 1 հոգեթերապևտ,
Ø մանկական ստացիոնար և ցերեկային ստացիոնար՝ 2 մանկական հոգեբույժ, 6 բուժքույր, 6 սանիտար, մեկական հոգեբան, հոգեթերապևտ, մանկավարժ, 2 կուլտթերապիստ, ֆիզիոթերապևտ,
Ø երեք խմբային տների համար անհրաժեշտ են՝ 9 բուժքույր, 1 սոց. աշխատող, 3 կուլտթերապիստ և 3 սանիտար և ընդամենը 1 հոգեբույժ, 1 հոգեբան և 1 հոգեթերապևտ,
Ø մեկ 50 մահճակալանոց ծերունական հոգեբուժական հաստատության համար անհրաժեշտ է 0,5 հոգեբույժ, 0,5 հոգեբան, 0,5 հոգեթերապևտ, 6 բուժքույր, 1 սոց. աշխատող, 6 սանիտար, 1 թերապևտ, 1 նյարդաբան,
Ø ամբուլատոր ծառայության համար որպես հիմք կարելի է ընդունել հետևյալ նորմատիվները՝ առաջարկվում է Երևանում սահմանել 1 հոգեբույժի, 0.5 սոց. աշխատողի և 1 բուժքրոջ հաստիք 25 000 չափահաս բնակչին և 1 հոգեբույժի, 0.5 մանկական հոգեբանի, 0.5 փսիխոթերապևտի, 0.5 սոց. աշխատողի և 1 բուժքրոջ հաստիք՝ 20 000 մանկական բնակչին:
4.5. Սոցիալական հետԵՎանքները
Նախորդ գլխում ներկայացվեցին հոգեբուժական ծառայության մարդկային ներուժի պլանավորման պայմանական նորմատիվներ: Իրականում յուրաքանչյուր հոգեբուժական հաստատություն հաստիքների տեղաբաշխումն ըստ առանձին ծառայությունների թողնվում է տվյալ հաստատության հայեցողությանը:
Ելնելով այդ նորմատիվներից՝ Երևան քաղաքի հոգեբուժական ծառայությանն անհրաժեշտ կլինի հետևյալ մարդկային ներուժը՝
Ø Երևանի բնակչությունն ընդունելով 1.265.000, որից՝ 1.005.000 չափահաս և 260.000 մանկահասակ՝ ամբուլատոր ծառայության համար կարիք կլինի 40 մեծահասակների, 10 հոգեբանի, 10 պսիխոթերապևտի. 13 մանկական հոգեբույժի, 7 մանկական հոգեբանի և 7 մանկական հոգեթերապևտի, 27 սոց. աշխատողի և համապատասխանաբար 53 բուժքրոջ հաստիք.
Ø 2 ծերունական հոգեբուժական խնամքի հաստատության համար անհրաժեշտ կլինի 1 հոգեբույժ, 1 հոգեբան, 1 հոգեթերապևտ, 1 ֆիզիոթերապևտ, 12 բուժքույր, 12 սանիտար, 2 սոց. աշխատող, 2 թերապևտ, 2 նյարդաբան.
Ø 600 մահճակալ ունեցող 3 ստացիոնարների և 3 խմբային տների համար անհրաժեշտ կլինի 31 հոգեբույժ, 108 բուժքույր, 192 սանիտար, 4 սոց. աշխատող, 4 հոգեբան, 4 հոգեթերապևտ և 12 կուլտթերապիստ.
Ø մանկական հոգեբուժական հիվանդանոցին անհրաժեշտ կլինի 2 մանկական հոգեբույժ, 6 բուժքույր, 6 սանիտար, մեկական հոգեբան, հոգեթերապևտ, մանկավարժ, կուլտթերապիստ, ֆիզիոթերապևտ:
Ընդամենը ամբողջ Երևան քաղաքի համար անհրաժեշտ է լինում 87 հոգեբույժ, որից 15 մանկական, 15 հոգեբան, 15 հոգեթերապևտ, 8 մանկական հոգեբան, 7 մանկական հոգեթերապևտ, 179 բուժքույր, 33 սոց. աշխատող, 14 կուլտթերապևտ, 2 ֆիզիոթերապևտ, 2 թերապևտ, 2 նյարդաբան, 1 ուսուցիչ և 214 սանիտար:
5. Վերականգնողական ԵՎ երկարատև բուժօգնության համակարգի օպտիմալացում
5.1. Ներածություն
Վերականգնողական բուժօգնություն ցուցաբերվում է ժամանակավոր կամ մշտական ֆիզիկական անկարողություն ունեցող հիվանդներին: Անկարողությունը կարող է լինել պարզ կամ համակցված՝ ծանրության տարբեր աստիճանի: Եթե անկարողությունը ժամանակին և ադեկվատ ձևով չբուժվի, այն կդառնա ավելի ծանր և կարող է վերածվել հաշմանդամության: Վերջինս կառաջացնի տևական խնամքի անհրաժեշտություն: Հետևաբար, համապատասխան մասնագետների կողմից ցուցաբերվող ժամանակին և արդյունավետ վերականգնողական բուժումը շատ կարևոր է, երկարատև խնամքի կանխման առումով: Վերականգնողական բուժման համեմատաբար պարզ տեսակաները կարող են իրականացվել առաջնային օղակում, իսկ ավելի բարդ՝ բազմապրոֆիլ և տարբեր սարքավորումներ պահանջող դեպքերը, հիվանդանոցներում, վերականգնողական կենտրոններում և երկարատև բուժօգնության հիմնարկներում: Վերականգնողական բուժումը հազվադեպ է իրականացվում մեկ մասնագետի կողմից, այլ ցուցաբերվում է համակարգային ձևով հիվանդանոցներում (ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ամբուլատոր ձևով), վերականգնողական կենտրոններում, առաջնային օղակում և այսպես կոչված համայնքային՝ տնային խնամք իրականացնող բուժքույրերի կազմակերպությունների միջոցով:
Երևանում վերականգնողական և երկարատև բուժօգնության ներկայիս համակարգը չի կարելի բավարար համարել: Այն հիմնականում իրականացվում է ստացիոնար բուժհիմնարկներում, բնորոշվում է համապատասխան սարքերի, հարմարությունների և մասնագետների պակասով, զարգացած չեն ամբուլատոր ծառայությունները և գործնականում բացակայում է դրա կազմակերպումը տնային պայմաններում:
Ներկա իրավիճակը համառոտ կարելի է բնութագրել հետևյալ կերպ՝
Ø վերականգնողական բուժումը համակարգված չէ: Չի գործում հիվանդների ուղեգրման համակարգը: Հիվանդների շարունակական հսկողությունն անբավարար է կամ չի իրականացվում.
Ø պոլիկլինիկաների և հիվանդանոցների ֆիզիոթերապևտիկ բաժինները հիմնականում կիրառում են ֆիզիկական գործոններով բուժման եղանակը, երբեմն՝ մասաժ և հազվադեպ՝ բուժական մարզանքներ.
Ø պոլիկլինիկաների, նաև հիվանդանոցների շենքային պայմանները և սարքավորումներն անբավարար վիճակում են, իրականում հարմարություններ գրեթե չկան.
Ø ամբուլատոր ֆիզիոթերապիան անվճար է միայն սոցիալապես անապահովների համար: Մյուս բոլոր այցելությունները վճարովի են: Շատերի համար այդ համակարգն անմատչելի է, հետևաբար, կամ բժշկի չեն դիմում կամ ուշ են դիմում՝ իր բոլոր անցանկալի հետևանքներով.
Ø հիվանդանոցների մեծ մասում չի կիրառվում մարզանքի և վարժությունների մեթոդը վաղ հետ-ինսուլտային, կամ էլ կոտրվածքներից, ազդրի պրոթեզավորումից և այլնից հետո՝ վաղ շրջաններում: Սա խիստ բացասաբար է անդրադառնում բուժման ընթացքի և ստացիոնարում բուժման տևողության վրա՝ այն դարձնելով ավելի երկար, քան անհրաժեշտ է.
Ø վերականգնողական բուժմանը հատկացվող ֆինանսական միջոցներն անբավարար են.
Ø ցածր է ֆիզիոթերապևտների կրթության մակարդակը: Տարանջատված են ֆիզիոթերապևտի, կինեզիթերապիստի և մասաժիստի ֆունկցիաները, որը հիմնված է նախկին խորհրդային ժամանակների մոտեցումների վրա և չի համապատասխանում արևմտյան չափանիշներին: Բուժման առաջավոր մեթոդներ ուսուցանվում են միայն երկու վերակագնողական կենտրոններում.
Ø կիրառվող ալտերնատիվ բուժման գրեթե բոլոր մեթոդները գիտականորեն հիմնավորված չեն:
Ø Հայաստանում չկան քրոնիկ խնամքի կարիք ունեցող հիվանդների համար երկարատև բուժօգնության հիմնարկներ:
Ֆիզիոթերապիան ժամանակակից (արևմտյան) պատկերացմամբ մեկ մասնագետի՝ ֆիզիոթերապիստի կողմից կիրառվող բուժման տարբեր մեթոդների ամբողջությունն է (կոչվում է ֆիզիոթերապիա՝ Գերմանիայում, Սկանդինավիայում, Մեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում, Հոլանդիայում, կոչվում է կինեզիթերապիա՝ Ֆրանսիայում և Բելգիայում):
Այդ մեթոդներն են.
Ø բուժական վարժություններ,
Ø ֆիզիկական գործոնների կիրառում,
Ø մասաժ,
Ø հիվանդների կրթում,
Ø մանուալ թերապիա:
5.2. Ներկա իրավիճակը
Համաձայն սոցիալական նախարարության «Նեմրութ» վիճակագրական վարչության տվյալների Հայաստանում ներկայումս կան 3178 առաջին խմբի հաշմանդամներ, որոնք անկախ կյանք վարելու ընդունակ չեն և կարիք ունեն մշտական խմամքի: Վերոհիշյալ խմբից 1500-ը տառապում են ֆիզիկական անկարողությամբ և կարիք ունեն երկարատև բուժօգնության և խնամքի: Դրանց թվում են՝
Ø 452 նևրոլոգիական խանգարումներով տառապող հաշմանդամներ,
Ø մոտ 100 հաշմանդամներ ոսկրամկանային և շարակցական հյուսվածքի հիվանդություններով,
Ø 950 չարորակ նորագոյացություններով հիվանդներ:
Ըստ պոլիկլինիկաների տնօրեններից ստացված տվյալների՝ նևրոլոգիական խանգարումներով տառապողների թիվն ավելի մեծ է՝ 614:
Վերոհիշյալ հիվանդների մեծ մասը կարիք ունեն պալիատիվ բուժման: Ներկայումս պոլիկլինիկաների ուռուցքաբանական կաբինետները մասնակիորեն պատասխանատու են այդ բուժման իրականացման համար, սակայն այն հիմնականում սահմանափակվում է ցավազրկող դեղորայքի դուրսգրմամբ: Տնային պայմաններում խնամքի ծառայություններ չեն իրականացվում, բացառությամբ որոշ կազմակերպությունների, որոնք նպատակ ունեն նման գործունեություն ծավալել: Հոսպիսներ առայժմ չկան:
Ուշադրության արժանի փաստ է հաշմանդամ երեխաների ծնողների «Աստղիկ» միությունը, որն ստեղծվել է շուրջ 6 տարի առաջ: Միությունն ունի մասնաճյուղեր Երևանի բոլոր համայնքներում և օժանդակություն է ցուցաբերում 2076 հաշմանդամ երեխաների, որոնցից 1007-ը հետաքրքրություն են ներկայացնում վերականգնողական և երկարատև բուժման կարիքի տեսանկյունից: Նրանցից 938-ը տառապում են նևրոլոգիական-մտավոր խանգարումներով, 69-ը ունեն ողնաշարային և օրթոպեդիկ հիվանդություններ:
5.2.1 Բուժօգնություն առաջնային օղակում
Առաջնային օղակում ներկայումս իրականացվող վերականգնողական բուժումը խիստ սահմանափակ է: Հայաստանի, ինչպես նաև նախկին բոլոր ԽՍՀՄ երկրների պոլիկլինիկաներում աշխատող ֆիզիոթերապևտները կիրառում են հիմնականում ֆիզիոթերապևտիկ ապարատներով բուժման մեթոդը: Որոշ պոլիկլինիկաներում կան նաև վերականգնողական բաժիններ, որտեղ իրականացվում են մարզանքներ, ակուպունկտուրա, աշխատանքային թերապիա, մասաժ և այլն: Վերոհիշյալ ծառայությունների օգտագործման ցուցանիշները շատ ցածր են, իսկ պահպանման ծախսերը՝ համեմատաբար բարձր: Ֆինանսական տեսանկյունից դրանք անմատչելի են բնակչության մեծամասնության համար:
Պետական պատվերի շրջանակներում ծառայություններից անվճար օգտվողները միայն սոցիալապես անապահով խավն է: Մյուսների համար դրանք վճարովի են և անմատչելի շատերի համար՝ ելնելով բնակչության մեծ մասի անվճարունակությունից: Պոլիկլինիկաների մեծ մասի համար այդ բաժինների պահպանումը շատ թանկ է նստում և եկամտաբեր չէ: Կարիք կա լրացուցիչ ֆինանսավորման:
Արևմտյան պատկերացմամբ վերականգնողական բուժման հայեցակարգը դեռ բավականաչափ տարածում չի գտել Հայաստանում: Նման բաժանմունքներ գործում են առայժմ միայն երկրորդային՝ հիվանդանոցային օղակում, մինչդեռ առաջնային օղակում ֆիզիոթերապիայի կարիքն ու արդյունավետությունն ակնհայտ է:
Ինչպես արդեն նշվել է փաստաթղթի առաջին մասում, առաջնային օղակում բացակայում են նաև անկարող, հաշմանդամ և խնամքի կարիք ունեցող հիվանդների համար անհրաժեշտ այլ ծառայություններ: Չկան համայնքային (տնային խնամք իրականացնող) բուժքույրերի կազմակերպութուններ:
5.2.2 Բուժօգնություն երկրորդային օղակում
Երևանի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների մեծ մասն ունեն ֆիզիոթերապևտիկ բաժանմունքներ: Որոշ հիվանդանոցներ ունեն բավական մեծ հնարավորություններ, հիվանդների վերականգնողական բուժման համար, սակայն, ընդհանուր առմամբ, հիվանդանոցային ֆիզիոթերապևտիկ ծառայությունների մակարդակը ցածր է:
Կան վերականգնողական բուժման երեք մասնագիտացված հիվանդանոցներ.
1. Կարմիր խաչի հետտրավմատիկ վերականգնողական կենտրոն (ՀՏՎԿ)
Հիվանդանոցը կառուցվել է 10 տարի առաջ: Շենքային պայմանները գերազանց են: Մասնագիտացված է ողնաշարի վնասվածքներով հիվանդների բուժման ուղղությամբ, բայց իրականացնում է նաև ընդհանուր վերականգնողական բուժում: Հիվանդանոցն ունի 110 մահճակալ, իրականացնում է նաև ցերեկային ստացիոնարի և ամբուլատոր ծառայություններ: Ունի ժամանակակից վերականգնողական բուժման անցկացման հնարավորություններ և սարքեր: Ունի նաև լողավազան, անկարողությամբ տառապող հիվանդների համար: 2001 թ.-ին մահճակալների զբաղվածությունը 55%-էր, ստացիոնարում բուժման միջին տևողությունը՝ 31.5 օր: Բուժումը հիմնականում իրականացվում է պետպատվերի շրջանակներում, որի դիմաց պետական առողջապահական գործակալության կողմից կատարվում է ֆինանսավորում՝ յուրաքանչյուր հիվանդին՝ առավելագույնը 85 օրվա համար՝ 3500 դրա՝ օրական: Հիվանդանոցի ընդհանուր բյուջեն հեռու է բավարար լինելուց և հնարավորություն չի ընձեռում իրականացնել որակյալ և ադեկվատ բուժում: Հիվանդներից շատերի համար համավճարներն անմատչելի են:
Կենտրոնի մասնագետները խորհրդատվություն են իրականացնում 5-6 հիվանդանոցներում՝ հիմնականում նեյրովիրաբուժական հիվանդների համար: Հարկ է նշել, որ նախկինում խորհրդատվական ծառայությունն իրականացվում էր ամբողջ հանրապետություն համար, բայց վերջին տարիներին այն կրճատվեց՝ ֆինանսական հանգամանքներից ելնելով: Հիվանդանոցի աշխատակազմը հետևյալն է՝
3 վերականգնողական բժիշկ, մասնագետներ, 5 թերապևտ, 11 ֆիզիոթերապիստ, 2 աշխատանքային թերապիստ, 5 մասնագիտացված բուժքույր, 35 ընդհանուր բուժքույր և կրտսեր բուժաշխատող, 1 օրթեզավորող-պրոթեզավորող, 2 լոգոպեդ, 2 հոգեբան, 1 ուսուցիչ, և 1 արթ-թերապիստ: Թիմում պետք է լիներ նաև սոցիալական աշխատող և պրոֆեսիոնալ թերապիստ, բայց նման մասնագետներ Հայաստանում առայժմ չկան:
Կենտրոնն ունի երեք կից՝ 3 հարկանի շենքեր, լավ վիճակում, որոնք ներկայումս չեն օգտագործվում, սակայն հնարավորություն ունեն 100 լրացուցիչ մահճակալների ծավալման համար:
2. Հանրապետական մանկական վերականգնողական կենտրոն (ՀՄՎԿ)
Բուժհիմնարկը մասնագիտացած է երեխաների վերականգնողական բուժման ուղղությամբ: Ունի 100 մահճակալ, իրականացնում է նաև ցերեկային ստացիոնարի և ամբուլատոր ծառայություններ: Զբաղվածության ցուցանիշը ցածր է: Բուժման միջին տևողությունը 22 օր է, ճիշտ այնքան, ինչքան որ փոխհատուցվում է պետական առողջապահական գործակալության կողմից: Մեկ հիվանդի մեկ օրվա փոխհատուցումը կազմում է 3182 դրամ: Մինչև 3 տարեկան և հաշմանդամ երեխաների ամբուլատոր բուժումն անվճար է: Կենտրոնն իրականացնում է միայն երեխաների վերականգնողական բուժում: Հիվանդների 70% -ը մանկական ցերեբրալ կաթվածի համախտանիշով տառապողներն են, որոնք բուժվում են նեյրոզարգացումային բուժման մեթոդներով: Տարեկան մոտ 400 երեխա Երևանից և հանրապետության մարզերից վերականգնողական բուժում են ստանում այս կենտրոնում: Բուժօգնությունն իրականացվում է ժամանակակից թիմային սկզբունքով: Հիվանդի ընտանիքի անդամները կարևոր դեր են խաղում բուժման պրոցեսում:
Շենքային պայմաններն ու սարքավորումների վիճակն անբավարար է: Կարիք կա խոշոր ներդրումների:
Հիվանդանոցի աշխատկազմը հետևյալն է՝
3 վերականգնողական բժիշկ մասնագետներ, 7 ընդհանուր թերապևտներ, ֆիզիոթերապիստներ, աշխատանքային թերապիստներ, որոշ մասնագիտացված բուժքույրեր, ընդհանուր բուժքույրեր, 1 լոգոպեդ, 1 երաժշտության թերապիստ, 1 հոգեբան և 1 ուսուցիչ: Օրթեզները պատրաստվում են այլ տեղում գտնվող լաբորատորիայում: Վերականգնողական բժիշկներն ու ֆիզիոթերապիստները խորհրդատվություն են իրականացնում Երևանի 5 հիվանդանոցներում և մարզերի մեծ մասում:
3. Ֆիզիոթերապիայի ԵՎ սանատոր-կուրորտային բուժման գիտահետազոտական ինստիտուտ (ԳՀԻ)
Այս բուժհիմնարկը, ըստ էության, վերականգնողական կենտրոն չի կարող համարվել, այլ իրենից ներկայացնում է տարբեր մասնագիտական ծառայություններ ունեցող և ֆիզիկական մեթոդներով բուժման ուղղությամբ մասնագիտացած հիվանդանոց: Հիմնականում իրականացնում է բուժում՝ ֆիզիոթերապևտիկ ապարատներով, բալնեոթերապիա, ռեֆլեքսոթերապիա և բուժում՝ այլ ալտերնատիվ մեթոդներով: Կան նաև հնարավորություններ մարզանքի և վարժությունների իրականացման համար: Շենքային պայմանները և սարքավորումների մակարդակը անբավարար են, հարմարեցված չեն ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցող հիվանդների համար: Լողավազանը չի օգտագործվում և վատ վիճակում է: Մահճակալային հզորությունը` 170, մահճակալների զբաղվածություն ցուցանիշը 2000 թ-ին 27%, բուժման միջին տևողությունը՝ 20 օր: Համագործակցությունն այլ հիվանդանոցների հետ սահմանափակ է:
Աշխատում են հետևյալ վերականգնողական մասնագետները՝
6 ֆիզիոթերապևտներ, որոնք հիմնականում իրականացնում են բուժում՝ ֆիզիկական գործոններով, 1 մասաժիստ, 1 ռեֆլեքսոթերապևտ, 1 հոգեբան և 1 կինեզիթերապիստ:
Երկարատև բուժօգնություն և խնամքի հիմնարկներ Հայաստանում առայժմ չկան:
Ըստ արդարադատության նախարարության տվյալների Երևանում գործում են հաշմանդամների շահերը պաշտպանող և նրանց օժանդակության հարցերով զբաղվող հետևյալ հասարակական կազմակերպությունները՝
Ø «Հայաստանի հաշմանդամների միություն»,
Ø Երիտասարդ հաշմանդամների «Կամք և կորով» ասոցիացիա,
Ø Հաշմանդամ կանանց «Արշալույս» միություն,
Ø Հաշմանդամների «Փյունիկ» միություն,
Ø Հաշմանդամ երեխաներին օգնության «Հույսի ծրագիր» բարեգործական կազմակերպություն,
Ø Երիտասարդ հաշմանդամների «Համաստեղություն» միություն,
Ø Հաշմանդամների «Լիարժեք կյանք» միություն,
Ø Հաշմանդամների «Կամք» միություն,
Ø Հաշմանդամ երեխաների ծնողների «Աստղիկ» միություն,
Ø Գլխուղեղային խանգարումներ ունեցող երեխաների ծնողներին օգնության «Կորտեքս» ասոցիացիա,
Ø «Հոսփիս» բժշկական կազմակերպություն,
Ø Հաշմանդամ երեխաների ծնողների «Վահան» բարեգործական կազմակերպություն,
Ø Միայնակ հաշմանդամներին և ծերերին տանը սոցիալական ծառայությունների մատուցման կենտրոն: Այս կազմակերպության հոգածության տակ են գտնվում 925 ծերեր, որոնցից՝ 750-ը էնցեֆալոպաթիայով, 25-ը՝ Պարկինսոնի հիվանդությամբ և 150-ը՝ հոգեկան խանգարումներով: Կենտրոնն ունի 100 հոգուց կազմված աշխատակազմ, որից՝ 57-ը՝ սոցիալական աշխատողներ և 6-ը՝ հոգեբաններ:
Ֆիզիոթերապիայի, կինեզիթերապիայի և մասաժի մասնագիտությունները Հայաստանում ուսուցանվում են առանձին-առանձին: Ֆիզիոթերապևտը բժիշկ է, որը մասնագիտացած է ֆիզիկական գործոններով բուժման մեթոդներում՝ ֆիզիոթերապևտիկ ապարատների կիրառմամբ: Կինեզիթերապևտը առանձին մասնագետ է՝ բուժական վարժությունների գծով: Շատերն ավարտել են ֆիզիկական կուլտուրայի ինստիտուտը: Մասաժիստը սովորաբար միջնակարգ, թերի բարձրագույն կրթությամբ կամ ֆիզկուլտուրայի ինստիտուտն ավարտած և մասաժի գծով մասնագիտացած անձ է: Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում ֆիզիոթերապիան վերոհիշյալ երեք մասնագիտությունների համակցությունն է: Այն մկանաոսկրային, սիրտ-անոթային, շնչառական և նևրոլոգիական ֆունկցիոնալ խանգարումների, ներառյալ ցավի և այլ հոգեմարմնական (պսիխոսոմատիկ) խանգարումների գնահատման համակարգված մեթոդ է՝ ուղղված դրանց կանխարգելմանը՝ բնական մեթոդներով և, ըստ էության, հիմնված նախ և առաջ շարժումների, նաև մանուլ թերապիայի և ֆիզիկական գործոնների կիրառման վրա:
5.3. Վերականգնողական ԵՎ երկարատԵՎ բուժման համակարգի օպտիմալացման քաղաքականությունը
Ինչպես նշվեց վերևում, վերականգնողական և երկարատև բուժման կարիք ունեցող հիվանդների համար ներկա իրավիճակն այնքան էլ նպաստավոր չէ: Հաշմանդամություն ունեցողների մեծ մասն ընդհանրապես չեն ստանում ադեկվատ բուժօգնություն: Դա նշանակում է բեռ հիվանդների ընտանիքների համար, իսկ հիվանդներն իրենց զգում են ավելի քան հաշմանդամ: Հիվանդների և նրանց ընտանիքների համար, ինչպես նաև հասարակության համար ֆինանսական հետևանքները պետք է որ զգալի լինեն, չնայած, անհնար է կոնկրետ գնահատականներ տալ: Շատ կարևոր է վերականգնողական բուժման համակարգի ստեղծումը:
Կարևոր քայլը պետք է լինի ստեղծել ժամանակակից ֆիզիոթերապիստների (բարձրագույն կրթությունը պարտադիր չէ) խմբաքանակ՝ առաջնային օղակում և բոլոր բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներում աշխատելու համար: Ֆիզիոթերապևտիկ ապարատների կիրառման, մասաժի և կինեզիթերապիայի ներկայումս տարանջատված դասընթացները պետք միավորվեն մեկ մասնագիության մեջ: Ընտանեկան բժիշկները նույնպես պետք է գիտելիքներ ունենան առաջնային օղակում ֆիզիոթերապևտիկ բուժման հնարավորությունների մասին: Նույնը վերաբերում է երկրորդային օղակին: Ներկա բժիշկ-ֆիզիոթերապևտների մի մասը կարող էվերամասնագիտանալ բժիշկ վերականգնողաբանների: Այս ամենը ենթադրում է բժշկական կրթօջախների ուսումնական ծրագրերի վերանայում՝ վերկանգնողական կենտրոնների հետ սերտ համագործակցության միջոցով:
5.3.1 Առաջնային օղակ
Առաջնային օղակում ֆիզիոթերապիան պետք է մոտ լինի բնակչությանը և կարող է իրականացվել ֆիզիոթերապիստների կողմից՝ պոլիկլինիկաներում, մասնավոր գրասենյակներում կամ հիվանդների տներում: Եթե այս ծառայությունները գոյություն ունենան, կկրճատվի ստացիոնար բուժման տևողությունը հիվանդանոցներում, վերականգնողական կենտրոններում և ապագա երկարատև բուժօգնության հիմնարկներում: Հիվանդանոցի ներսում ստացիոնար բուժման տևողության կրճատման հաշվին կշատանան ցերեկային ստացիոնարի և ամբուլատոր ծառայությունները:
Ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցողները բացի ընտանեկան բժշկի և ֆիզիոթերապիստի ծառայություններից կարիք կունենան նաև խնամքի, որը կարող է իրականացվել հիվանդի տանը՝ համայնքային բուժքույրերի կազմակերպությունների կողմից: Բացի խնամքից այդ քույրերը կկատարեն նաև կրթական աշխատանք բնակչության շրջանում՝ իրականացնելով խորհրդատվություն հիվանդությունների առաջնային, երկրորդային և երրորդային կանխարգելման և առողջ ապրելակերպի մասին:
Առաջնային օղակի ֆիզիոթերապիստների համար ընդունված նորմատիվ է՝ 1 մասնագետ 5000 բնակչին, որը Երևանի համար կկազմի 250 ֆիզիոթերապիստ: Հնարավոր է, որ նրանք աշխատեն մասնավոր հիմունքներով, սակայն սկզբնական շրջանում խորհուրդ է տրվում, որ ֆիզիոթերապիստներով համալրվեն առաջնային օղակի պոլիկլինիկաները: Այդ ձևով համագործակցության հաստատումն ընտանեկան բժիշկների և համայնքային բուժքույրերի հետ շատ ավելի կհեշտանա:
5.3.2 Երկրորդային օղակ
5.3.2.1 Բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներ
Յուրաքանչյուր բազմապրոֆիլ հիվանդանոցում պետք է լինի լավ կազմակերպված և սարքավորված ֆիզիոթերապևտիկ բաժին: Բուժումը կիրականացվի ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ամբուլատոր ձևով: Իմաստը կայանում է նրանում, որ վնասվածքներից, ինսուլտներից, ինֆարկտներից, օրթոպեդիկ վիրահատություններից հետո և այլն, վաղ շրջաններում սկսեն կիրառվել բուժական վարժություններ՝ անկարողության սահմանափակման և հաշմանդամությունը կանխելու նպատակով: Արդյունքում հիվանդները դուրս գրվելուց հետո անհամեմատ ավելի անկախ են, բացի դրանից վաղ մարզանքների ճանապարհով նրանց մոտ կանխվում են մի շարք բարդություններ, ինչպիսիք են կոնտրակտուրաները, մկանային ուժի կորուստը, թոքաբորբը, թրոմբոզը և այլն: Խորհուրդ է տրվում, որ վերականգնողաբան-բժիշկները հնարավորին չափ շուտ խորհրդատվության ենթարկեն հիվանդին: Այս նպատակով կարիք կլինի, որ բոլոր հիվանդանոցները համաձայնագրեր կնքեն վերականգնողական կենտրոնի հետ վերջինիս կողմից խորհրդատվական ծառայությունների իրականացման մասին: Չնայած որ հիվանդանոցում կարելի է առանձնացնել որոշ թվով վերականգնողական մահճակալներ, խորհուրդ է տրվում վերականգնողական մահճակալների հիմնական մասը կենտրոնացնել վերականգնողական կենտրոնում:
Բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների ֆիզիոթերապևտիկ բաժանմունքները կարիք կունենան 6-10 ֆիզիոթերապիստների: Յուրաքանչյուր հիվանդանոցում պետք է լինի լավ սարքավորված ֆիզիոթերապևտիկ բաժանմունք: Անշուշտ հիվանդանոցներում պարտադիր չի որ լինի լողավազան և հիդրոթերապիայի հնարավորություն:
5.3.2.2 Վերականգնողական կենտրոններ
Ներկա իրավիճակի նկարագրում ներկայացվեցին առկա երեք կենտրոնները: Իրավիճակի օպտիմալացման դեպքում կարիք կլինի միայն մեկ կենտրոնի: Նպատակահարմար է միավորել ներկա վերականգնողական բուժհիմնարկները: Կարմիր խաչի վերականգնողական կենտրոնը կարող է իր մեջ ներառել պահանջվող բոլոր ֆունկցիաները: Կենտրոնին կից շենքերից մեկը, որը նախապես կառուցված է եղել որպես հյուրանոց, կարող է վերածվել մանկական վերականգնողական ստացիոնարի: Արդյունքում թե մեծերի և թե մանկական բաժանմունքները կօգտվեն միևնույն օրթեզավորման լաբորատորիայից, լողավազանից, ֆիզիոթերապևտիկ և այլ հնարավորություններից: Մահճակալների ընդհանուր թիվը կկազմի 110-130: Կենտրոնում աշխատող և միաժամանակ Երևանի հիվանդանոցներում խորհրդատվություն իրականացնող վերականգնողաբան-բժիշկների պահանջվող թիվն է 18-20: Ներկայիս ֆիզիոթերապևտներին բժիշկ-վերականգնողաբանների վերապատրաստման համար կպահանջվի մոտ 1 տարի:
Օպտիմալացման այս գործընթացի նպատակն է հզորացնել և կենտրոնացնել վերականգնողական բուժօգնությունը, ներառյալ անձնակազմը, նրանց գիտելիքները, շենքային պայմաններն ու սարքավորումները:
Վերականգնողական կենտրոնը պետք է կարևոր դեր խաղա վերականգնողաբան-բժիշկների և ֆիզիոթերապիստների կրթության հարցում՝ Երևանի պետական բժշկական համալսարանի և ազգային ինստիտուտի ֆիզիոթերապիայի ամբիոնների հետ համատեղ:
5.3.3 Խնամքի բուժհաստատություններ
Խնամքի բուժհաստատությունները նախատեսված են լուրջ ֆիզիկական հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար, որոնք կարիք ունեն ինտենսիվ խնամքի: Հիվանդներից շատերը կարող են ունենալ նաև վարքագծային և ճանաչողական ոլորտի խանգարումներ, քրոնիկ ձևով գամված լինեն մահճակալին և այլն: Դրանք այն հիվանդներն են, որոնց բուժօգնությունը չի կարող իրականացվել տանը՝ ընտանեկան բժիշկների և համայնքային բուժքույրերի միջոցով: Խնամքի բուժհաստատության նպատակն է բարելավել հիվանդի վիճակն այնքան, որ հնարավոր լինի նրա դուրսգրումը տուն: Անհնարին դեպքերում հիվանդները կմնան բուժհիմնարկում ամիսներ շարունակ: Հաստատությունը կիրականացնի նաև հոսպիսի ֆունկցիա՝ տերմինալ հիվանդների համար:
Խնամքի բուժհաստատությունում աշխատող բժիշկը պետք է գիտելիքներ ունենա նյարդաբանության և գերիատրիայի բնագավառում: Նա կղեկավարի հիվանդանոցի մասնագիտական թիմը, որի կազմում ընդգրկված կլինեն բուժքույրեր, սանիտարներ, ֆիզիոթերապիստներ, աշխատանքային թերապիստներ, լոգոպեդ և սոցիալական աշխատողներ:
Խնամքի բուժհաստատություններում սովորաբար հիվանդները մնում են շատ ավելի երկար քան վերականգնողական կենտրոններում և բուժական միջամտություններն այդքան էլ շատ չեն: Հիվանդների մեծ մասը 70 տարեկանից բարձր են և բուժումը նպատակ չի հետապնդում նրանց աշխատունակ դարձնել: Այս էտապում անհնարին է գնահատել, թե ինչ քանակի և հզորության խնամքի բուժհաստատությունների կարիք ունի Երևանը: Հաշմանդամների խնամքը հիմնականում իրականացվում է նրանց ընտանիքների կողմից, որը սոցիալապես գնահատելի իրավիճակ է: Խորհուրդ ենք տալիս սկսել երկու 60 մահճակալանոց խնամքի բուժհաստատության ստեղծումով, որպես պիլոտ ծրագիր: Ներկայիս մի շարք փոքր հիվանդանոցների շենքային պայմանները բավարար են դրանք սահմանափակ փոփոխությունների միջոցով խնամքի բուժհաստատությունների վերածելու համար:
| Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար |
Մ. Թոփուզյան |
|
Հավելված N 2 |
ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ց ՈՒ Յ Ց
ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ
| հ/հ ը/կ |
Գործողությունը | Կատարման ժամկետը | Պատասխանատուն |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1. | Երևան քաղաքի պոլիկլինիկական համակարգի մանկական, մեծերի և կանանց առողջության պահպանման ծառայությունների ինտեգրման ավարտ | մինչև 2003 թ. դեկտեմբեր | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան |
| 2. | Երևան քաղաքի խոշոր պոլիկլինիկաների մասնավորեցում | 2003-2005 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան |
| Մասնագիտական ծառայությունների ինտեգրում հիվանդանոցային համակարգին | 2003-2005 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան | |
| 3. | Մոտավորապես 500 ընտանեկան բժիշկների պատրաստում | 2003-2008 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն դոնոր կազմակերպություններ |
| 4. | Երևան քաղաքում և ծայրամասային համայնքներում ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների ստեղծում | 2003-2008 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան դոնոր կազմակերպություններ |
| 5. | Հիվանդանոցային հզորությունների կրճատում և միացում. մասնավորապես՝ 1. Ըստ ծրագրի՝ մոնոպրոֆիլ երկրորդային մակարդակի հիվանդանոցների վերակազմավորում 2. Ըստ ծրագրի՝ բազմապրոֆիլ երկրորդային և երրորդային մակարդակի ծառայություններ իրականացնող հիվանդանոցների վերակազմավորում 3. Ըստ ծրագրի՝ երկրորդային մակարդակի բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների վերակազմավորում |
2003-2008 թթ. 2004-2008 թթ. 2004-2008 թթ. 2004-2008 թթ. |
ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան |
| 6. | Վերականգնողական և երկարատև բուժօգնություն իրականացնող հաստատությունների վերակազմավորում | 2004-2008 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան դոնոր կազմակերպություններ |
| 7. | Դիսպանսեր հսկողություն իրականացնող բժշկական հաստատությունների օպտիմալացում | 2004-2005 թթ. | ՀՀ առողջապահության նախարարություն Երևանի քաղաքապետարան |
| Հայաստանի Հանրապետության կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարար |
Մ. Թոփուզյան |
| Փոփոխող ակտ | Համապատասխան ինկորպորացիան |
|---|
| Փոփոխող ակտ | Համապատասխան ինկորպորացիան |
|---|