«Վավերացնում եմ»

Հայաստանի Հանրապետության

Նախագահ Ռ. Քոչարյան

5 փետրվարի 2001 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

5 փետրվարի 2001 թվականի N 80

քաղ. Երևան

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հավանություն տալ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի օպտիմալացման հայեցակարգին (կցվում է):

2. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությանը` Հայաստանի Հանրապետության մարզպետների և Երևանի քաղաքապետի հետ համատեղ մշակել և ըստ Հայաստանի Հանրապետության մարզերի ու Երևան քաղաքի Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագիրը` համաձայն ժամանակացույցի (կցվում է):

3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման պահից:

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ

Ա. Մարգարյան

Հ Ա Յ Ե Ց Ա Կ Ա Ր Գ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՕՊՏԻՄԱԼԱՑՄԱՆ

Ներածություն

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգի ձևավորման և ներդաշնակ զարգացման հիմքում պետք է դնել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) «Առողջությունը բոլորի համար 21-րդ դարում» քաղաքականության հիմնարար արժեքները` առողջությունը որպես մարդու կարևորագույն իրավունքներից մեկը, արդարությունը առողջության պահպանման հարցերում, յուրաքանչյուր մարդու, խմբի և հաստատությունների, կազմակերպությունների պատասխանատվությունն ու մասնակցությունն առողջության պահպանման գործում, ԱՀԿ-ի համընդհանուր սկզբունքները` հավասարություն, արդարություն, մատչելիություն և ծառայությունների որակի ապահովում, առողջության պահպանման գործում կառավարության և անհատների նոր դերի սահմանում, այդ գործընթացում պատասխանատվության տարանջատում, ստվերային գործունեության վերացում և օրինականացում, առողջության պահպանման բարելավման գործում նոր հոգեբանության սերմանում բնակչության մոտ, ֆինանսական միջոցների արդյունավետ օգտագործում և հնարավորության դեպքում լրացուցիչ միջոցների ընդգրկում:

Վերջին տարիների ընթացքում առողջապահության համակարգում կուտակվել են ոլորտի ներդաշնակ զարգացումը կանխորոշող մի շարք լուրջ հիմնախնդիրներ: Անհրաժեշտություն է առաջացել վարչական ապակենտրոնացման գործընթացը զուգակցել համակարգի կառավարման և բուժօգնության որակի վերահսկման մեխանիզմների համարժեք ուժեղացմամբ, ինչպես նաև առողջապահական ծառայությունների թերի և անկանոն ֆինանսավորման վերացմամբ:

Խոր ճեղքվածք է առաջացել առողջապահության տարբեր օղակների (հանրապետական, մարզային, գյուղական) միջև մատուցվող բուժծառայությունների տեսակների և այդ ծառայությունների որակի առումով: Գնահատման, հստակեցման և վերանայման կարիք ունեն հանրապետության առողջապահական համակարգի կառուցվածքը, առողջապահական հաստատությունների քանակը, ենթակայությունն ու կարգավիճակը:

1. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման նախադրյալները ԵՎ անհրաժեշտությունը

Մեզանում դեռևս բավարար չափով շեշտադրված չեն առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) բուժօգնության համակարգի կիրառական գերակայությունը և կառուցվածքը: Հիվանդանոցային մահճակալների առկա թվաքանակն ուռճացված է և չի համապատասխանում բուժօգնություն ստացողների ու համակարգի իրական կարիքներին ու ֆինանսավորման հնարավորություններին: Որոշ բուժման մեթոդներ, որոնք նախկինում միայն հիվանդանոցներում էին կատարվում, ներկայումս իրականացվում են ամբուլատոր-պոլիկլինիկական պայմաններում: Կրճատվել է հետվիրահատական շրջանում բուժման և հետծննդյան խնամքի տևողությունը: Նշված հանգամանքն իր անդրադարձն է ունենում առկա հզորությունների և դրանց արդյունավետ օգտագործման վրա: Առողջապահական ծառայությունների կազմակերպման և իրականացման տիրույթում առկա է առաջարկի և պահանջարկի ձևավորման խորացած անհամաչափություն: Երկրում դեռևս չի գործում բուժօգնության ստանդարտների և որակի վերահսկման համակարգ:

Ներկայումս համակարգում գործող բուժհաստատություններն իրենց թվաքանակով, հզորություններով, կադրային ներուժով էականորեն գերազանցում են բուժօգնության, այդ թվում` պետության կողմից երաշխավորված ծրագրերով ձևավորված, պահանջարկը: Արդյունքում` այդ ծրագրերով պետական բյուջեից հատկացվող ֆինանսական միջոցները նպատակաուղղվում են ոչ թե որակյալ բժշկական օգնության ապահովմանը, այլ ամբողջ համակարգի պահպանմանը, այդ թվում` համապատասխան ծանրաբեռնվածությամբ չապահովված կադրերի, թեև ցածր ու անկանոն, վճարվող աշխատավարձերին: Ընդ որում, այդ միջոցները հիմնականում ուղղվում են բժշկական օգնություն իրականացնողների ընթացիկ ծախսերը մի կերպ ծածկելուն և, բնականաբար, չեն բավարարում նորմալ դեղորայքային և տեխնոլոգիական հագեցվածության, բժշկական անձնակազմի աշխատավարձի մակարդակի բարձրացմանը:

Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտություն է առաջանում հստակեցնելու ներկա պայմաններում բուժօգնություն և սպասարկում իրականացնողների առկա և փաստացի օգտագործվող հզորությունները: Այսօր հիվանդանոցային համակարգում գործում են 171 բուժհիմնարկ` 23169 ընդհանուր մահճակալային ֆոնդով, որի միջին ծանրաբեռնվածության աստիճանը մոտ 40% է (մարզերում առանձին դեպքերում այն հասնում է 10-15%-ի):

Լրջագույն հիմնախնդիր է բուժօգնության մատչելիությունը (հատկապես բնակչության սոցիալապես անապահով խավերի համար), ինչի հետևանքով, հիվանդացության աճի պայմաններում, կտրուկ իջել է ժամանակին բուժօգնության դիմող անձանց թիվը:

Առողջապահական հաստատությունների բյուջետային ֆինանսավորման սահմանափակ հնարավորությունների և դրանց ոչ միշտ արդյունավետ օգտագործման հետ մեկտեղ շատ ցածր է մնում արտաբյուջետային միջոցների ներգրավման աստիճանը (վճարովի ծառայություններ, բժշկական ապահովագրություն և այլն):

Հանդիսանալով առևտրային կազմակերպություններ, փաստորեն, առողջապահական պետական ընկերությունների կանոնադրական խնդիր են դարձել շահույթ ստանալը և շահաբաժիններ հաշվարկելը, այն դեպքում, երբ լուծված չէ իրական գներով առողջապահական ծառայությունների փոխհատուցման հիմնախնդիրը և հաշվի չեն առնվում սոցիալական ոլորտում գործունեություն ծավալող տնտեսավարող սուբյեկտների առանձնահատկությունները:

Ավարտին չեն հասցված բժշկական կրթական համակարգում ձեռնարկված բարեփոխումները, որի հետևանքով շարունակվում է մասնագիտական կադրերի գերարտադրությունը և միաժամանակ, ըստ առանձին մասնագիտությունների ու տարածաշրջանների, անհամաչափ բաշխումը:

Առողջապահության համակարգի վերակառուցման համար անհրաժեշտ են օրենսդրական և ֆինանսական հիմքեր: Անհրաժեշտ է հստակեցնել այն նպատակները, որոնց ձգտում է հասնել համակարգը վերակազմավորման միջոցով: Առողջապահության հիմնական նպատակին` բնակչության առողջության պահպանմանը և բարելավմանը հասնելու համար անհրաժեշտ է ապահովել բուժօգնության իրականացումը` համապատասխան անձանց կողմից, համապատասխան հիմնարկում, պահանջվող պահին և ընդունելի գներով:

Վերոգրյալը վկայում է, որ հրամայական պահանջ են դարձել առողջապահական հաստատությունների ցանցի օպտիմալացումը և այդ ուղղությամբ հետևյալ միջոցառումների իրականացումը`

• առողջապահության համակարգի ընկերությունների (կազմակերպությունների) գույքագրում,
• բժշկական օգնություն և ծառայություններ իրականացնող բուժհիմնարկների չծանրաբեռնված
  

  կարողությունների կրճատում,

• բուժհաստատությունների (ոչ արդյունավետ գործող և առողջապահական նորմերին
  

  չհամապատասխանող) վերակազմակերպում կամ վերապրոֆիլավորում, անհրաժեշտության
  

  դեպքում` լուծարում,

• տարածքների օպտիմալ օգտագործման նպատակով բուժհաստատությունների շենքային միավորում,

• պետական պատվերների մրցութային եղանակով տեղադրում,
• կադրային ներուժի կանոնակարգում և պլանավորում,

• բուժհաստատությունների (հատկապես` հիվանդանոցների, առողջարանների)
  

  մասնավորեցմանը նպատակաուղղված գործընթացի իրականացում:

Վերոհիշյալ նախապայմանների բավարարումը կարող է երաշխիք դառնալ առողջապահության համակարգի հետագա զարգացումն ապահովելու համար:

2. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման հիմնահարցերը

Համակարգի օպտիմալացման հիմնական ուղղություններն են`

-	առաջնային և երկրորդային բուժօգնության հստակ սահմանազատումը,
-	առաջնային օղակին համապատասխան ախտորոշիչ և բուժական սարքավորումների ստանդարտների սահմանումը,
-	առավելագույն հնարավորությունների ստեղծումը ստացիոնար բուժօգնությունն ամբուլատոր-պոլիկլինիկականով փոխարինելու համար` ընդլայնելով ստացիոնար և ամբուլատոր-պոլիկլինիկական հաստատությունների շփման եզրերը,
-	առաջնային օղակի (ընտանեկան բժիշկ, բուժաշխատողների խումբ) համապատասխան կարգավիճակի սահմանումը,
-	ստացիոնար ծառայությունների վերակազմավորումը` բուժօգնության ինտենսիվության մակարդակին համապատասխան,
-	լիցենզավորման գործընթացում երկրորդային և երրորդային մակարդակների սահմանազատումը յուրաքանչյուր մասնագիտության համար: Գրեթե բոլոր մասնագիտությունների ներսում (բացառություն են կազմում ճառագայթային բուժումը, սրտային վիրաբուժությունը, նեյրովիրաբուժությունը, որոնք համարվում են երրորդային մասնագիտական մակարդակ) կարելի է կատարել այդ տարանջատումը,
-	ուսումնասիրել առկա հնարավորությունները և իրականացնել ներհիվանդանոցային բաժանմունքների ու բուժհաստատությունների միաձուլում,
-	երկրորդային և երրորդային մակարդակների համար մահճակալների թիվ/բնակչություն ցուցանիշի ստանդարտների ճշտում, ինչպես նաև ստանդարտների մշակում ախտորոշիչ և բուժական հաստատությունների համար,
-	հաշվի առնելով, որ երկրում բժիշկների թիվ/բնակչություն ցուցանիշը ներկայումս շատ բարձր է, անհրաժեշտ է մշակել նեղ մասնագետ/բնակչություն ցուցանիշը և, ելնելով դրանից, իրականացնել մարդկային ռեսուրսների պլանավորում` նպատակ ունենալով կանխել լրացուցիչ բժիշկ մասնագետների պատրաստումը, ինչպես նաև ստանդարտների մշակում ախտորոշիչ և բուժական հաստատությունների համար,
-	մարզերում առաջարկվում է մանկական հիվանդանոցները և ծննդատները միավորել ընդհանուր հիվանդանոցների հետ,
-	պոլիկլինիկաների մասնագիտացված բաժանմունքները առաջարկվում է միավորել ստացիոնարների հետ, որի արդյունքում միևնույն մասնագետները, աշխատելով թե' ստացիոնար և թե' բուժհաստատության ամբուլատոր բաժանմունքում, կապահովեն բուժման շարունակական բնույթը,
-	որոշ դեպքերում քաղաքային հիվանդանոցները կարող են միավորվել հանրապետական բուժհաստատությունների հետ,
-	առաջարկվում է կազմավորել անընդհատ խնամք պահանջող հիվանդների խնամքի հաստատություններ` նախապես սահմանելով դրանց չափերը, տեղաբաշխվածությունը և քանակը:

3. Մարդկային ռեսուրսների պլանավորում, կառավարում ԵՎ կրթություն

3.1. Բուժօգնության առաջնային (ամբուլատոր-պոլիկլինիկական) օղակ

Համաձայն առողջապահության ոլորտում իրականացվող քաղաքականության` բուժօգնության առաջնային մակարդակի հիմքը պետք է կազմի ընտանեկան բժիշկը (կամ ընդհանուր պրակտիկայի բժիշկը): Չնայած այս համակարգը Հայաստանում զարգացած և ձևավորված չէ, սակայն այդ ուղղությամբ սկզբնական քայլերն արդեն արված են: Մասնավորապես, իրականացվում է ընտանեկան բժիշկների ուսուցումը:

Ըստ վիճակագրական տվյալների և փորձագիտական գնահատման հիվանդների մոտ 80%-ը կարող են անհրաժեշտ բժշկական օգնություն ստանալ առաջնային մակարդակում: Այստեղ աշխատող ընտանեկան բժիշկը և առաջնային բուժօգնության թիմը իրենց ֆունկցիոնալ գործունեությամբ դարպասապահի դեր են կատարում երկրորդային (ստացիոնար) մակարդակի համար: Հիվանդները պետք է ունենան իրենց ընտանեկան բժիշկը, որի ծառայությունները պետք է լինեն մատչելի: Վերջինիս գործունեությունն արդյունավետ կազմակերպելու համար նպատակահարմար է այն պոլիկլինիկական հաստատություններում իրականացնել ինքնուրույն կամ խմբային պրակտիկայի ձևով: Ընտանեկան բժիշկը կարող է իրականացնել թանկարժեք սարքավորումներ չպահանջող ախտորոշիչ կամ բժշկական ծառայություններ, անհրաժեշտության դեպքում, ուղեգրման համակարգի կիրառման միջոցով, հիվանդին ուղարկելով երկրորդային մակարդակ ախտորոշվելու կամ` բուժօգնություն ստանալու համապատասխան նեղ մասնագիտական օղակում:

Առաջնային մակարդակում բուժօգնությունը կարող է կազմակերպվել առանձին ընտանեկան բժշկի և (կամ) առաջնային բուժանձնակազմի կողմից:

Նախատեսվում են առաջնային բուժօգնության օղակի գործունեության միաժամանակյա հետևյալ երեք տարբերակները`

-	Անհատական պրակտիկա, երբ յուրաքանչյուր ընտանեկան բժիշկ իր գործունեությունը ծավալում է առանձին, օգնական բուժքրոջ հետ: Ընտանեկան բժիշկն ունի ինքնուրույն իրավական կարգավիճակ (ներկա չափանիշներով` անհատ ձեռնարկատեր): Գիշերվա ժամերին և հանգստյան օրերին բուժօգնության կազմակերպումն ապահովելու համար նա կարող է պայմանագրային հիմունքներով համագործակցել այլ ընտանեկան բժիշկների հետ: Ընդ որում, ընտանեկան բժիշկների աշխատասենյակները նպատակահարմար է նախատեսել մեկ հաստատության շենքում (ներկայիս պոլիկլինիկաներում) և թույլ տալ նրանց օգտվել նույն սարքավորումներից կամ սպասարկվող անձնակազմի ծառայություններից, ինչը տնտեսապես արդյունավետ է:
-	Խմբային պրակտիկա, երբ մի քանի (օրինակ` 3-4, կամ ավելի) ընտանեկան բժիշկներ աշխատում են միասին: Նրանք համատեղ ձեռք են բերում ինքնուրույն իրավական կարգավիճակ և իրականացնում են համատեղ տնտեսական գործունեություն` օգտվելով ընդհանուր սպասարկող անձնակազմի ծառայություններից: Այս սուբյեկտին պատկանող գույքը նրանց ընդհանուր սեփականությունն է հանդիսանում (շենք, բուժսարքավորումներ և այլն): Խմբում կարող են ընդգրկվել առաջնային օղակի այլ մասնագետներ (օրինակ, ֆիզիոթերապևտներ կամ ստոմատոլոգներ):
-	Առաջնային բուժօգնություն իրականացնող հաստատություն, որը կարող է պատկանել տեղական ինքնակառավարման մարմիններին կամ հասարակական կազմակերպություններին, հիմնադրամներին: Այդ հաստատությունում աշխատում են առաջնային օղակի տարբեր մասնագետներ, որոնք հանդիսանում են վարձու աշխատողներ:

Ընտանեկան բժիշկներին և (կամ) նրանց խմբերին իրենց գործունեության ծավալման համար անհրաժեշտ շենքային պայմանները կարող են ապահովվել ներկայիս պոլիկլինիկաների տարածքների հաշվին` պետության կողմից անհատույց օգտագործման իրավունքով նրանց հանձնելու միջոցով կամ երկարատև վարձակալության տրամադրելու, կամ մասնավորեցնելու ճանապարհով:

Համակարգի օպտիմալացմամբ կհստակեցվեն և կսահմանվեն նաև բժշկի գործունեության ծավալները, օժանդակող անձնակազմի թվաքանակը, ընտանեկան բժշկի որակավորման չափանիշները (որպես առանձին մասնագիտություն), ներկայիս տեղամասային թերապևտների և մանկաբույժների վերաորակավորումն ընտանեկան բժիշկների, բուժհիմնարկները, որտեղ աշխատելու են առաջնային օղակի մասնագետները, լիցենզավորման համակարգը (որի միջոցով կվերահսկվեն ընտանեկան բժիշկների որակավորումը, թիվը և մատուցվող բուժծառայությունների որակը), հիվանդներին բուժօգնության երկրորդային մակարդակ ուղեգրելու համակարգը, բուժծառայությունների փոխհատուցման ձևերը և չափանիշները, ընտանեկան բժշկի ծառայությունների շուրջօրյա ապահովումը, ընտանեկան բժշկության կլինիկայի հագեցվածությունն ախտորոշիչ և բուժական սարքավորումներով, առանց հիվանդին մասնագիտական բուժման ուղեգրելու անհրաժեշտության հիվանդանոցային և ախտորոշիչ կենտրոնների բուժսարքավորումներից օգտվելու կարգը, ընտանեկան բժիշկների, պրակտիկ բուժքույրերի և տնային խնամքի բուժքույրերի թվաքանակի կարիքը:

3.2. Բուժօգնության երկրորդային ԵՎ երրորդային մակարդակ

Ներկայիս առողջապահական ենթակառուցվածքը (մարդկային, նյութական և կապիտալ ռեսուրսներ) չափազանց ուռճացված է, ծախսատար և էականորեն գերազանցում է բուժօգնության, այդ թվում` պետության կողմից երաշխավորված ծրագրերով ձևավորված պահանջարկը: Երկրի հիվանդանոցային համակարգն այսօր ներկայացված է 171 հիվանդանոցային բուժհաստատություններով, 23169 մահճակալային ֆոնդով (այդ թվում` նարկոլոգիական բուժհաստատություններ` 160 մահճակալային ֆոնդով, հոգեբուժական բուժհաստատություններ` 10, 1840 մահճակալային ֆոնդով, հակատուբերկուլյոզային բուժհաստատություններ` 7,791 մահճակալային ֆոնդով, վերականգնողական բուժհաստատություններ` 4, 520 մահճակալային ֆոնդով): Նրանց միջին ծանրաբեռնվածությունը կազմում է մոտ 40%, այդ թվում` մարզերում` որոշ դեպքերում հասնելով 10-15%-ի: Արդյունքում` այդ ծրագրերով պետական բյուջեից հատկացվող (հիմնականում` մասնակիորեն) միջոցներն ուղղվում են ոչ թե որակյալ բժշկական օգնություն ապահովելուն, այլ ամբողջ համակարգի պահպանմանը: Ընդ որում, այդ միջոցները հիմնականում ուղղվում են բուժօգնություն իրականացնողների ընթացիկ ծախսերը մի կերպ ծածկելուն և չեն բավարարում տեխնիկական և տեխնոլոգիական հագեցվածությունը, բժշկական անձնակազմի աշխատավարձի մակարդակը բարձրացնելու համար: Այս պայմաններում նույնիսկ լրացուցիչ ներդրումներն առողջապահության համակարգում չեն հանգեցնի համակարգի արդյունավետության բարձրացմանը: Ընդհակառակը, այդ միջոցները կշարունակեն ծախսվել հսկայական, ոչ արդյունավետ կառույցների պահպանման համար: Հետևաբար, հրամայական պահանջ է դառնում բուժհաստատությունների օպտիմալացման ուղղությամբ հետևյալ միջոցառումների իրականացումը`

-	բժշկական օգնություն և ծառայություններ իրականացնող բուժհաստատությունների, հատկապես մահճակալային ֆոնդի և կադրերի կրճատում` բժշկական օգնության և ծառայությունների փաստացի ծավալներին ու ակնկալվող պահանջարկին համապատասխան,
-	բուժհաստատությունների մասնավորեցմանը նպատակաուղղված գործընթացի իրականացում` առանձին դեպքերում դրանց պրոֆիլը պահպանելու և համապատասխան ներդրումներ կատարելու պայմանով: Նշված դրույթները մանրամասն շարադրված են ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված առողջապահական հաստատությունների մասնավորեցման ռազմավարության հայեցակարգում:

Օպտիամալացման քաղաքականությամբ կսահմանվեն նեղ մասնագետների գործունեության պայմանները ինչպես ստացիոնար, այնպես էլ ամբուլատոր մակարդակներում, ինչը նպատակ ունի ապահովելու բուժօգնության կազմակերպման շարունակականությունը: Հստակորեն կսահմանվեն`

-	ըստ մասնագիտությունների բուժաշխատողների թվաքանակի պահանջարկը` ելնելով յուրաքանչյուր մասնագիտության համար մասնագետների թվաքանակ/բնակչություն ընդունված ցուցանիշից,
-	սահմանազատումը երկրորդային (հիմնականում` նեղ մասնագիտական) և երրորդային (խիստ նեղ մասնագիտացված, օրինակ, սրտային, կրծքային, նեյրովիրաբուժություն, օրգանների փոխպատվաստում, ճառագայթային թերապիա, հեմոդիալիզ և այլն) բուժօգնության մակարդակներում,
-	բազմակողմանի, երկրորդային բուժօգնություն ցուցաբերելու համար անհրաժեշտ որակավորում ունեցող առկա նեղ մասնագետների թիվը և տեղաբաշխությունը երկրի տարածաշրջաններում,
-	տեղեր նեղ մասնագետների և բուժքույրերի կրթության համար ինչպես պետական պատվերով ֆինանսավորվող, այնպես էլ վճարովի (պետական և մասնավոր) ուսուցման համար:

4. Հիվանդանոցային բուժհաստատությունների պլանավորում

Առաջնային մակարդակի բուժհաստատությունների համեմատությամբ հիվանդանոցային համակարգն առավել հագեցված է թանկարժեք բուժսարքավորումներով և բուժօգնության կազմակերպումն ավելի ծախսատար ու թանկարժեք է: Այս տեսանկյունից համակարգի օպտիմալացմամբ առանձնակի ուշադրություն է դարձվելու հիվանդանոցային հաստատությունների և դրանց հզորությունների համապատասխանությանը երկրի ներկա և կանխատեսվող կարիքներին: Համակարգում մասնավոր հատվածի ընդլայնման դեպքում էլ հիվանդանոցային համակարգի բոլոր հզորությունները պետք է պլանավորվեն և վերահսկվեն:

Անկախ ֆինանսավորման աղբյուրներից` ակնհայտ է, որ նշված մոտեցումը հիմնական գրավականն է երկրում բժշկական օգնության ծառայություններն արդյունավետ և պահանջվող որակով կազմակերպելու համար: Պետությունը բուժհաստատությունների քանակը և հզորությունները (մահճակալային ֆոնդ, բաժանմունքներ և այլն) կպլանավորի և կվերահսկի լիցենզավորման համակարգի միջոցով:

Բուժհաստատությունների լիցենզավորման գործող կարգով նշված ցուցանիշները (քանակական տեսանկյունից) չեն սահմանափակվում, և համակարգի օպտիմալացման տեսանկյունից փոփոխություններ են անհրաժեշտ նաև լիցենզավորման ոլորտում:

Մասնագիտացված բժշկական օգնությունը երկրում կազմակերպելու համար նախատեսվում է, որպես օպտիմալ տարբերակ, ունենալ 200-500 մահճակալային ֆոնդով բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներ: Անհրաժեշտ է նշել, որ, ըստ փորձագիտական գնահատումների, նշվածից փոքր հիվանդանոցների շահագործումը համեմատական ցուցանիշներով ավելի թանկ է արժենում, իսկ մեծերը դժվար կառավարելի են: Ինչպես արդեն նշվել է, նախատեսվում է, որ հիվանդանոցները կունենան ստացիոնար և ամբուլատոր բաժանմունքներ: Արդյունքում` առաջնային մակարդակի նեղ մասնագիտական բուժօգնությունը կկազմակերպվի հիվանդանոցային հաստատություններում` ապահովելով բուժօգնության ծառայությունների կազմակերպման շարունակականությունը: Ընդ որում, նեղ մասնագետները պետք է ձեռնպահ մնան այն դեպքերում , երբ բուժօգնությունը հնարավոր է իրականացնել առաջնային օղակում: Իսկ հիվանդների հոսքը երկրորդային մակարդակ անհրաժեշտ է կանոնակարգել առաջնային օղակից ուղեգրման համակարգի կիրառմամբ:

Նախատեսվում է, վերը նշված բազմապրոֆիլ հիվանդանոցներից բացի, ունենալ նարկոլոգիական, հոգեբուժական և հակատուբերկուլյոզային մոնոպրոֆիլ հիվանդանոցներ (դիսպանսերներ):

Առանձնահատուկ քննարկումներ պահանջող հիմնախնդիր է հիվանդանոցային (ինչպես նաև ամբուլատոր պոլիկլինիկական) հաստատությունների կարգավիճակը: Ներկայումս երկրում բժշկական օգնություն իրականացնողներն ունեն պետական բաժնետիրական ընկերությունների կարգավիճակ, որոնք շահույթ ստանալու նպատակ հետապնդող (առևտրային) կազմակերպություններ են:

Միջազգային պրակտիկայում որոշ երկրներ նախընտրել են ունենալ պետական հիվանդանոցներ, մյուսներն, իրականացնելով մասնավորեցում, թույլ են տվել շահույթ ստանալ (Եվրամիության անդամ և շատ այլ երկրներում բուժհաստատությունները շահութահարկով չեն հարկվում): Սակայն ներկայումս ավելի շատ հանդիպում են խառը մոդելի համակարգեր, որոնք միևնույն ժամանակ կանոնակարգվում են պետության կողմից: Երկրների մեծ մասում հիվանդանոցները շահույթ ստանալու նպատակ չհետապնդող կազմակերպություններ են: Մի շարք երկրներում հիվանդանոցները հիմնադրամների սեփականությունն են և շահագործվում են նրանց կողմից: Մյուս խումբ երկրներում հիվանդանոցները կառուցվում են պետության կողմից և հանդիսանում են պետության սեփականությունը: Որոշ երկրներում բուժօգնություն իրականացնող հաստատությունների կապիտալ ծախսերը փոխհատուցվում են ծառայությունների տարիֆներից, բուժապահովագրական վճարներից և ուղղակի վճարներից:

Անկասկած, վերը նշված բոլոր համակարգերն էլ ունեն առավելություններ և թերություններ, սակայն միանշանակ է, որ քիչ զարգացած և անցումային շրջանում գտնվող տնտեսություն ունեցող երկրներում առողջապահական հաստատությունները պետք է լինեն շատ ավելի վերահսկելի:

Հիվանդանոցային համակարգում մահճակալային ֆոնդի օպտիմալացման նպատակով նախատեսվում է երկրորդային և երրորդային օղակներում սահմանել մահճակալների թիվ/բնակչություն ցուցանիշը: Կսահմանվեն առանձին համանուն ցուցանիշներ` հոգեբուժական, հակատուբերկուլյոզային, վերականգնողական և այլ բուժհաստատությունների համար: Մահճակալների թիվ/բնակչություն փոխհարաբերությունը սահմանելիս պետք է լինել հնարավորին չափ պրագմատիկ: Այսպես, ներկայումս 61 մահճակալ/10000 բնակչին հարաբերության դեպքում մահճակալային ֆոնդի զբաղվածությունը կազմում է 40%-ից ցածր: Մինչդեռ այդ փոխհարաբերակցության մեջ մահճակալների նախատեսվող թիվը 40-50%-ով նվազեցնելու դեպքում մահճակալների զբաղվածության ցուցանիշը կկազմի 60%-72%: Հարաբերության նվազեցումը կատարելիս հաշվի է առնվելու, առանձին վերցրած, տվյալ հիվանդանոցի կողմից սպասարկվող բնակչության թվաքանակի դինամիկան և հիվանդանոցի ֆունկցիոնալ ուղղվածությունը: Շատ հիվանդանոցներ այսօր չեն հանդիսանում բազմապրոֆիլ, երկրորդային մակարդակի բուժօգնություն իրականացնող հաստատություններ: Նման հիվանդանոցների օպտիմալ թվաքանակն ապահովելու համար վերջիններս կարող են միաձուլվել և/կամ միացվել: Շատ նեղ մասնագիտական ծառայություններ մատուցող բուժհաստատությունները կենտրոնացված են Երևանում: Նպատակահարմար կլինի դրանց որոշ մասը տեղափոխել նաև մարզերի մեծ հիվանդանոցներ: Հիվանդանոցների պլանավորումը իրականացնելու համար կմշակվի դրանց կողմից սպասարկվող բնակչության թվաքանակի գնահատման համակարգ:

Առանձին քննարկման առարկա է նաև անընդհատ խնամք պահանջող հիվանդների համար բուժհաստատությունների կազմավորման և այդ ծառայության ծավալման նպատակահարմարությունը երկրում: Հնարավոր է, որ այս տիպի բուժհաստատությունները գործեն առաջնային բուժօգնության հաստատությունների հետ միևնույն շենքերում` անհրաժեշտության դեպքում ապահովելու համար բուժաշխատողների հետ կապը: Կարող է քննարկվել այս հաստատությունների գործունեությունը շուրջօրյա ռեժիմով կամ միայն ցերեկային ժամերին: Այս տիպի հաստատություններում հիմնականում զբաղված են լինելու բուժքույրերի որակավորում ունեցող անձինք:

5. Բուժհաստատությունների մասնավորեցումը

Առողջապահության համակարգում մասնավորեցում իրականացնելու տեսանկյունից այս համակարգի ընկերությունները կարելի է բաժանել երկու խմբի: Առաջին խմբում ընդգրկված են այն ընկերությունները, որոնք ենթակա չեն մասնավորեցման, և պետությունը հոգալու է այդ բուժհաստատությունների հետագա գործունեության, այդ թվում` ֆինանսավորման մասին: Բուժհաստատությունների այս խումբը հստակորեն նշված է Հայաստանի Հանրապետությունում առողջապահական հաստատությունների մասնավորեցման ռազմավարության հայեցակարգում, դրանք հիմնականում ինֆեկցիոն հիվանդանոցներն են, դիսպանսերային համակարգը, արյան ծառայության կայաններն ու կենտրոններն են, շտապ օգնության համակարգը և այլն:

Երկրորդ խմբում ընդգրկված են առողջապահության համակարգի այն ընկերությունները, որոնք ենթակա են մասնավորեցման: Մի շարք հիվանդանոցներ և ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկաներ ընդգրկված են մասնավորեցման ծրագրում դեռևս 1996 թվականից: Նախատեսվում է բուժհաստատություններ ընդգրկել նաև ներկայումս մշակվող մասնավորեցման 2001-2003 թվականների ծրագրում:

Օպտիմալացման ներկայացվող հայեցակարգի շրջանակներում առաջին խումբ ընկերությունների նկատմամբ վերակազմակերպման ձևերի (միաձուլում, միացում, բաժանում, առանձնացում, վերակազմավորում) ընտրության հարցում կարող է կիրառվել ՀՀ կառավարության կողմից ընդունված ցանկացած մոտեցում:

Երկրորդ խումբ ընկերությունների նկատմամբ կիրառվելու են «Պետական գույքի մասնավորեցման (սեփականաշնորհման) մասին» ՀՀ օրենքի պահանջները, և դրանց վերակազմակերպումը դիտարկվելու է որպես մասնավորեցման նախապատրաստական աշխատանքների միջոցառումներից մեկը: Ընդ որում, ներկայումս շրջանառության մեջ է մասնավորեցման մասին օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը, որը թույլ է տալիս լուծարել մասնավորեցման ծրագրում ընդգրկված ընկերությունները` առանց դրանք պարտադիր կարգով մի քանի անգամ մասնավորեցման առաջարկելու, որը թույլ է տալիս լուծարել մասնավորեցման ծրագրում ընդգրկված ընկերությունները` առանց պարտադիր կարգով մի քանի անգամ մասնավորեցման առաջարկելու:

Համակարգի օպտիմալացումը, սոցիալական պաշտպանվածությամբ ուղղորդված, արդյունավետ իրականացնելու նպատակով անհրաժեշտ կլինի առողջապահական օբյեկտների մասնավորեցման արդյունքում գոյացած ֆինանսական միջոցների մի մասը նպատակաուղղել առողջապահական կազմակերպությունների ֆինանսատնտեսական վիճակի առողջացմանը և նյութատեխնիկական հագեցվածության բարելավմանը, ինչպես նաև անհրաժեշտ դեպքերում` բուժաշխատողների վերամասնագիտացմանը:

6. Առողջապահության համակարգի օպտիմալացման օրենսդրական հիմքերը

Առողջապահության համակարգի օպտիմալացումը պետք է իրականացվի համապատասխան օրենսդրության առկայության պայմաններում: Օրենսդրությամբ կարգավորման ենթակա են`

-	բժշկական օգնության իրականացնողների լիցենզավորումը, որի միջոցով պետք է կանոնակարգվի յուրաքանչյուր տարածաշրջանում բուժօգնություն իրականացնողների թիվը, նրանց մասնագիտացումը, անհրաժեշտ որակավորումը, հիվանդանոցների ծավալները (հզորությունները), գործունեության ուղղությունները (ֆունկցիաները), շենքային ստանդարտները և այլն,
-	առողջապահական ծառայությունների սակագները, որոնց կիրառմամբ կկանոնակարգվի բուժօգնություն իրականացնողների ծառայությունների գնագոյացման և ծախսերի փոխհատուցման համակարգը` անկախ բուժհաստատությունների սեփականության ձևից ու ֆինանսավորման աղբյուրներից,
-	պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների իրավասությունները համակարգի կառավարման, բժշկական օգնության կազմակերպման և ֆինանսավորման բնագավառներում:

Առողջապահական համակարգի օպտիմալացման օրենսդրական կարգավորումը առաջարկվում է հիմնականում իրականացնել «Առողջապահության մասին» ՀՀ օրենքով, որի նախագիծը մշակման ենթակա է: Ներկայացվող հայեցակարգի ընդունման դեպքում փոփոխությունների և լրացումների կարիք կառաջանա նաև մի շարք գործող իրավական ակտերում:

Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ց ՈՒ Յ Ց

Հայաստանի Հանրապետության կառավարության քննարկմանը ներկայացվող, ըստ մարզերի ԵՎ ԵրԵՎան քաղաքի, առողջապահության համակարգի օպտիմալացման ծրագրի

NN ը/կ	ՀՀ մարզեր և ք. Երևան	Ներկայացման ժամկետը
1.	Արագածոտնի	2001 թ. մարտ
2.	Արարատի	2001 թ. փետրվար
3.	Արմավիրի	2001 թ. փետրվար
4.	Գեղարքունիքի	2001 թ. հունիս
5.	Լոռու	2001 թ. մարտ
6.	Կոտայքի	2001 թ. հունվար
7.	Շիրակի	2001 թ. հունվար
8.	Սյունիքի	2001 թ. ապրիլ
9.	Վայոց ձորի	2001 թ. ապրիլ
10.	Տավուշի	2001 թ. մայիս
11.	Երևան	2001 թ. մարտ
12.	Պետական հիգիենիկ և հակահամաճարակային ծառայության օպտիմալացման ծրագիր	2001 թ. ապրիլ