040.0180.13.06.97

«Վավերացնում եմ»
Հայաստանի Հանրապետության
Նախագահ Լ. Տեր-Պետրոսյան
13 հունիսի 1997 թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ 

13 հունիսի 1997 թ. N 180
քաղ. Երևան

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿՐՈՆ ՀՌՉԱԿՄԱՆ 1700-ԱՄՅԱԿԻ ՏՈՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻ ՄԱՍԻՆ

Ի կատարումն Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի 1994 թվականի մայիսի 5-ի «Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակի նախապատրաստման աշխատանքները կազմակերպող պետական հանձնաժողով ստեղծելու մասին» հրամանագրի պահանջների, Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.

1. Հաստատել Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակի նախապատրաստման աշխատանքները կազմակերպող պետական հանձնաժողովի ներկայացրած` Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակի տոնակատարության միջոցառումների ծրագիրը (կցվում է):

2. Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններին և գերատեսչություններին` համագործակցելով պետական հանձնաժողովի հետ` ապահովել ծրագրային միջոցառումների իրականացումը:

3. Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների նախարարությանը` պետական հանձնաժողովի հետ համատեղ քննության առնել և երկշաբաթյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել առաջարկություն ծրագրով նախատեսված միջոցառումների ֆինանսավորման վերաբերյալ:

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ

Ռ. Քոչարյան

ՀԱՍՏԱՏՎԵԼ Է

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿՐՈՆ ՀՌՉԱԿՄԱՆ 1700-ԱՄՅԱԿԻ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՄԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԸ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՂ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ 1997 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 25-Ի ՆԻՍՏՈՒՄ

 Արձանագրություն N 10

Հաստատված է ՀՀ կառավարության 1997 թվականի հունիսի 13-ի N 180 որոշմամբ

Ծ Ր Ա Գ Ի Ր

ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿՐՈՆ ՀՌՉԱԿՄԱՆ 1700-ԱՄՅԱԿԻ ՏՈՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ

 301 թվականին հայ ժողովրդի կյանքում կատարվեց պատմական մեծ շրջադարձ: Հայոց թագավորության հիմքերի ամրապնդման և հոգևոր զարթոնքի ակնկալությամբ, Տրդատ Երրորդի և Գրիգոր Լուսավորչի ջանքերով Հայաստանն ընդունեց քրիստոնեությունը` որպես պետական կրոն: Պատմական այդ ակտը բախտորոշ նշանակություն ունեցավ հայ ժողովրդի, նրա ողջ հասարակական-քաղաքական կյանքի և հոգևոր մշակույթի հետագա զարգացման համար:

Աշխարհի հնագույն ժողովուրդներից մեկը, քրիստոնեական գաղափարներով տոգորված, մաքառեց դարեր շարունակ, հաղթահարեց բազում արհավիրքներ և, պահպանելով իր ինքնությունը, ցուցադրելով կենսունակության բացառիկ ուժ, արժեքավոր իր ավանդը ներդրեց համամարդկային քաղաքակրթության գանձարանում:

Մեծ է այդ ասպարեզում Հայոց եկեղեցու դերը` նրա կազմավորման` առաջին իսկ օրվանից: Լինելով հայ պետականության հուսալի հենարանը, իսկ դրա բացակայության ժամանակահատվածներում ազգային կյանքի կազմակերպիչը, Հայոց եկեղեցին և հոգևորականությունն իրենց մեծ նպաստը բերեցին ժողովրդի միասնության ամրապնդմանը և հայ մշակույթի զարգացմանը: Անուրանալի է նրա դերը գրի և գրականության, արվեստի ու գիտության, կրթության և ազգային ինքնագիտակցության զարգացման ու պահպանման գործում:

Հայոց դարձը չամփոփվեց զուտ հայկական էթնիկական շրջանակով: Իր աշխարհագրական և պետական-քաղաքական դերի թելադրանքով Հայաստանը դարձավ կենտրոնատեղի` խթանելով քրիստոնեության տարածումը Անդրկովկասում, ազդեց ժամանակի խոշորագույն պետությունների` Պարսկաստանի և Բյուզանդիայի քաղաքական-մշակութային հարաբերությունների վրա: Ամրապնդելով ազգի միասնականությունը, Հայոց եկեղեցին իր ուղեգրած ավանդապահության և հանդուրժողականության ոգու շնորհիվ դարեր շարունակ նպաստել է հարևան ժողովուրդների ու կրոնների հետ արդյունավետ մշակութային հարաբերությունների հաստատմանը, նրանց հոգևոր արժեքների ընկալմանը և զգալի մասի փրկմանը: Այժմ, հայ պատմագրության և փիլիսոփայության, պոեզիայի և վարքագրության, բժշկագիտության և մանրանկարչության հուշարձանների հետ միասին, հունարենից և ասորերենից, լատիներենից և արաբերենից կատարված բազմահարուստ թարգմանական գրականությամբ Հայաստանը հանդես է գալիս որպես մարդկության հոգևոր գանձարաններից մեկը: Ուստի, Հայաստանի տոնը` Հայոց դարձի 1700-ամյակը, դուրս է գալիս ազգային շրջանակներից:

Հայ ժողովրդի` համաշխարհային մշակույթի պատմության մեջ ունեցած ավանդի լիարժեք բացահայտումն ու քարոզումը, Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման միջազգային նշանակության արժանավայել ներկայացումը, հայության հոգևոր վերազարթոնքի նոր խթանումը դառնում են 1700-ամյակին նվիրված հոբելյանական միջոցառումների կարևորագույն խնդիրները:

Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակին նվիրված պետական ծրագրում նախատեսվում են գիտական, հրատարակչական, մշակութային, ընդհանուր ճանաչողական-քարոզչական և բազմաթիվ այլ հոբելյանական միջոցառումներ: Դրանք կկազմակերպվեն Հայաստանում և արտասահմանում` միջազգային կազմակերպությունների, օտարերկրյա գիտնականների, պետական, հասարակական և եկեղեցական գործիչների, մշակույթի ու արվեստի ներկայացուցիչների, համայն հայության մասնակցությամբ:

Սույն ծրագիրը ներառում է 1997-2001 թվականների համար նախատեսված միջոցառումները:

ԳԻՏԱՀՐԱՏԱՐԱԿՉԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

ԲՆԱԳՐԵՐԻ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒՄ

Էջմիածնի Ավետարան  989 թ. Մատենադարան հանձնված է հրատարակության Ավստրիա, 1998	Լուսատիպ հրատարակություն:
Աստվածաշունչ համեմատական  բնագրի հրատարակություն Մատենադարան  Երևան, 1999	Հայագետ բանասերների վեց հոգուց կազմված խումբ (Մատենադարան) կազմում է Աստուածաշնչի բնագրի նոր հրատարակություն` տասը լավագույն ձեռագրերի հիման վրա, համեմատելով այն հունարեն բնագրերի հետ, հաշվի առնելով Աստուածաշնչի գրքերին վերաբերող բոլոր քննությունները, հայ աստվածաշնչագիտության նվաճումները: Այս քննական հրատարակությունը վերականգնում է հայերեն Աստուածաշնչի բնագիրը, վերացնում այսօր գոյություն ունեցող տպագիրների իմաստային խաթարումները և բնագրական պակասները: Գիրքը հասցեագրվում է հայ միջնադարյան մատենագրության և գրական մշակույթով զբաղվող բոլոր հետազոտողներին, մտավորականությանը և ուսանողությանը:
Ավետարան քննական բնագրի հրատարակություն 8-11-րդ դարերի ձեռագրերի համեմատությամբ  Երևան, 1999	Ավետարանը` որպես քրիստոնեական կրոնի և հայ թարգմանական գրականության կարևորագույն հուշարձան, գիտական հրատարակությամբ առաջին անգամ լույս է ընծայվում Մատենադարանի և արտասահմանյան հավաքածուներում պահպանված 8-11-րդ դարերի, այսինքն` հնագույն և լավագույն ձեռագրերի հիման վրա: Այն հասցեագրվում է գիտնականներին և ընթերցող լայն շրջաններին:
Ագաթանգեղոս  «ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ»  գրաբար բնագրի ճշգրտված վերահրատարակություն աշխարհաբար թարգմանություն ռուսերեն թարգմանություն անգլերեն թարգմանություն Մատենադարան  Երևան,1999	Հայ պատմագրության հնագույն ստեղծագործություն` Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմությունը» քրիստոնեության ընդունման և Հայոց եկեղեցու կազմավորման պատմությունը լուսաբանող հիմնական սկզբնաղբյուրն է: Այն կարևոր տվյալներ է պարունակում նաև հայ փիլիսոփայական մտքի առաջին շրջանի, ինչպես նաև հարևան երկրների քաղաքական և հոգևոր-մշակութային կյանքի մասին: Լույս է ընծայվելու չորս առանձին գրքերով. - գրաբարյան բնագրի լրացված, ճշգրտված վերահրատարակություն, 20 մամուլ - աշխարհաբար թարգմանության վերանայված, խմբագրված հրատարակություն (թարգմ. Ա. Տեր-Ղևոնդյան, խմբ. Ս. Արևշատյան), 16 մամուլ - ռուսերեն թարգմանությունը հրատարակվում է առաջին անգամ, Ք. Տեր-Դավթյանի և Ս. Արևշատյանի աշխատասիրությամբ, 17 մամուլ - անգլերեն թարգմանության վերահրատարակություն (թարգմ. Ռ. Թոմսոն), 20 մամուլ Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմության» (գրաբար, աշխարհաբար, ռուսերեն և անգլերեն) հոբելյանական հրատարակությունը հասցեագրված է հայ և օտարազգի մասնագետներին, ինչպես և ընթերցողների ամենալայն շրջաններին:
ՀԱՅՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՍՐԲԵՐԻ ՎԱՐՔԵՐ և ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ բազմահատոր գիտական հրատարակություն Ս. Էջմիածին  Մատենադարան, ՀՀ ԳԱԱ Երևան 1999	Բազմահատոր հրատարակությունն ընդգրկում է Հայոց եկեղեցու կողմից սրբացված բոլոր նշանավոր գործիչների կենսագրությունները և հավատի համար նահատակված անձանց վկայաբանությունները` գիտական  հրատարակությամբ, ձեռագրերի հիման վրա ճշտված բնագրերով, առաջաբաններով և ծանոթագրություններով: Իրականացվելու է եկեղեցական հանձնաժողովի հետ համատեղ կազմված խմբի միջոցով:
ՀԱՅ ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՏԼԱՍ-ՄԱՏՅԱՆ	Ատլաս-մատյանն իր տեսակի մեջ առաջին հրատարակությունն է, որն արտացոլում է հայ պաշտամունքային ճարտարապետության անցած 1700-ամյա ուղին` ամենավաղ շրջանից մինչև մեր օրերը: Բազմահարուստ փաստական նյութը քարտեզներով, լուսանկարներով (գունավոր, սև-սպիտակ), գծագրերով և այլն, ներկայացվում է գիտական սկզբունքներից ելնելով` հանրամատչելի ձևով: Ատլաս-մատյանում ըստ աշխարհամասերի և երկրների, պայմանական նշաններով տեղադրված են բոլոր քիչ թե շատ նշանակալից հուշարձանների պատկերները (եկեղեցիներ, մատուռներ, խաչքարեր և պաշտամունքի այլ օբյեկտներ): Ամենանշանավոր և արժեքավոր հուշարձանները` մեծադիր գունավոր նկարներով, զետեղված են Ատլաս-մատյանում` համառոտ տեղեկատվությամբ: Տեքստը և բացատրությունները տրված են հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն: Գիտական ղեկավար` պրոֆ. Գրիգոր Ավագյան:
ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՀԱՅԱՍՏԱՆ հանրագիտարան հայերեն և անգլերեն Հայկական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն հովանավորությամբ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի	Առաջին անգամ հրատարակվող հանրագիտարանն  ընդգրկում է քրիստոնեական Հայաստանի, Հայոց եկեղեցու ողջ պատմությունը, դեպքերն ու դեմքերը, հոգևոր և նյութական մշակույթը` քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելու ժամանակներից մինչև մեր օրերը: Հանրագիտարանում հանգամանորեն արտացոլված են Հայոց եկեղեցու դերը, նրա կառուցվածքը, նվիրապետությունը, գաղափարախոսությունը, իսկ եկեղեցու երախտավորները, նշանավոր գործիչները, սրբերն ու հանուն հավատքի իրենց կյանքը զոհաբերած նահատակները մեծամասամբ ներկայացվում են նորովի և սպառիչ տեղեկատվությամբ: Վանական համալիրները, վարդապետարանները, համալսարանները, գրչության և մանրանկարչության կենտրոնները, քրիստոնեական մշակույթին ու իրողություններին վերաբերող բազմաթիվ այլ փաստեր և երևույթներ ներկայացվում են եկեղեցու պատմության ու նրա դերի վերահանման լույսի ներքո` լրացնելով նախկինում հրատարակված ընդարձակ և համառոտ հանրագիտարանների էական բացերը:
Թովմա Մեծոփեցի «Պատմություն» և այլ երկեր Քննական բնագիր  առաջաբանը և ծանոթագրությունները` Լ. Խաչիկյանի Մատենադարան Երևան, 1997	14-15-րդ դարերի պատմիչ և եկեղեցական գործիչ Թովմա Մեծոփեցու «Պատմությունը» կարևոր սկզբնաղբյուր է Հայաստանի քաղաքական, հասարակական և մշակութային կյանքի, ինչպես նաև Հայոց եկեղեցու պատմության համար: Թ. Մեծոփեցու ջանքերով իրագործվել է Հայոց եկեղեցու կյանքում կարևոր նշանակություն ունեցող կաթողիկոսարանի փոխադրումը Կիլիկիայից Հայաստան և նրա վերահաստատումը Էջմիածնում (1441 թ.): Բացի «Պատմությունից», հատորն ընդգրկում է Թ. Մեծոփեցու նաև այլ գործեր և առաջին անգամ ամբողջությամբ ընթերցողներին է ներկայացվում նրա մատենագրական ժառանգությունը: Ծավալը` 30 հեղ. մամուլ:
ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ՀԱՆՐԱՄԱՏՉԵԼԻ ԳՐՔԵՐ
Ա. Մարտիրոսյան Քրիստոնեության  մուտքը Հայաստան Մատենադարան Երևան, 2000	Ներկայացվող ուսումնասիրությունը պատմաքննական տեսություն է, ուր քննվում են եկեղեցաքաղաքական խնդիրներ, հատկապես` Հայոց դարձի քաղաքական նախադրյալները, քրիստոնեության մուտքը Հայաստան և ազգային եկեղեցու կազմակերպումը: Ուսումնասիրության մեջ մեծ տեղ է տրված հեթանոսական և քրիստոնեական մշակույթների հարաբերակցությանը, Թարգմանչաց գաղափարախոսության, ազգային ինքնության հարցերի վերլուծությանը: Խնդիրները քննվում են ազգային և համաքրիստոնեական իրողությունների շրջանակում: Ծավալը` 14 մամուլ:
Վ. ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ և ԵԿԵՂԵՑԻՆ 4-7-ՐԴ ԴԱՐԵՐՈՒՄ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ Երևան, 1999	Հայկական և օտար սկզբնաղբյուրների հիման վրա լուսաբանվում են Հայաստանում քրիստոնեական կրոնի պետականորեն ընդունմանը, Արշակունյաց Հայոց թագավորության և եկեղեցու փոխհարաբերություններին, լուսավորության տարածման գործում եկեղեցու կատարած կարևոր դերին առնչվող հանգուցային խնդիրները: Աղբյուրագիտական լայն հիմքի վրա հետազոտվում են նաև ազգային միասնական պետականության բացակայության պայմաններում Հայոց եկեղեցու դավանական դիրքորոշման, ինքնուրույնության համար նրա մղած պայքարի դրվագները: Բացահայտվում են 5-6-րդ դարերում հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարում Հայոց եկեղեցու դերը, դավանական խորթ հոսանքների դեմ նրա մղած պայքարը, Հայոց դավանանքի ձևավորման գաղափարական և քաղաքական նախադրյալները: Աշխատության մեջ քննության են առնվում նաև Հայաստանի ու նրա եկեղեցու նկատմամբ Սասանյան պետության վարած կրոնական և ազգային քաղաքականությանն առնչվող հիմնահարցերը` նորովի մեկնաբանությամբ: Աշխատությունը նախատեսված է ընթերցող լայն շրջանների և Հայոց եկեղեցու պատմությամբ հետաքրքրվողների համար: Ծավալը` 15 մամուլ:
ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՃԱԿԱՏԱԳՐՈՒՄ Պատմափիլիսոփայական վերլուծություն կոլեկտիվ մենագրություն ԳԱԱ փիլիսոփայության և իրավունքի ինստիտուտ երևան, 1999	Աշխատությունը նվիրված է հայ ժողովրդի բազմադարյան պատմության մեջ քրիստոնեության և Հայ Առաքելական եկեղեցու պատմական դերի ու գործառնությունների բացահայտմանը, դրանց պատմափիլիսոփայական և մշակութաբանական  վերլուծությանը: Մենագրության հիմնական խնդիրներն են. նոր մեթոդաբանական համադրույթի տեսանկյունից լուսաբանել քրիստոնեության` որպես պետական կրոնի ընդունման գործընթացը Հայաստանում, եկեղեցի-պետականություն հարաբերության հարցը, հայ եկեղեցու ազգային ընթացքի արտաքին և ներքին գործոնները, նրա դերն ազգային գիտակցության, մշակույթի և գաղափարախոսության ձևավորման ու զարգացման գործում որպես ազգային ինքնության պահպանման գլխավոր երաշխիք: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում աղանդավորականության և հերետիկոսության պատմական և քաղաքական վերլուծությանը` ազգային կեցության մեջ փորձ է արվում նշմարել Հայ Առաքելական եկեղեցու և քրիստոնեության դերն ու խնդիրները Հայոց պետականության վերականգնման և քաղաքական անկախության պայմաններում: Ծավալը` 15 մամուլ:
Հայոց եկեղեցու պատմություն Երևան, 2000	Հանրամատչելի ժողովածու, հրատարակվելու է երեք լեզվով` հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն: Ծավալը` 16-18 մամուլ:
ՄԵՐ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄ ՔՐԻՍՏՈՆԵՈՒԹՅԱՆ ԴԵՐԸ ՀԱՅՈՒԹՅԱՆ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ և ՀՈԳևՈՐ ԿՅԱՆՔՈՒՄ սոցիոլոգիական  հետազոտություն Սոցոլոգիական հետազոտությունների կենտրոն Ղեկավար` կենտրոնի տնօրեն, փիլ. գիտ. թեկնածու Գ. Պողոսյան Երևան, 2000	Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի շեմին հետաքրքիր է գիտականորեն պարզել, թե ինչպիսի ազդեցություն ունի  քրիստոնեական կրոնն այսօրվա հայության կյանքում, թե ժամանակակից հայ մարդու հոգևոր կյանքը որքանով է պայմանավորված նրա հավատքով: Այս հիմնահարցի ուսումնասիրմանն է նվիրված սոցիոլոգիական հետազոտությունը, որը նախատեսվում է անցկացնել Հայաստանում և, հնարավորության դեպքում` նաև հայ սփյուռքի մի քանի հատվածներում, պարզել կրոնի դերը Հայաստանի և սփյուռքի հայության սոցիալական և հոգևոր կյանքում: Սոցիոլոգիական հետազոտության արդյունքներն ու ամփոփումները զետեղվում են կոլեկտիվ մենագրության մեջ: Ծավալը` 15 մամուլ:
Ա. Բաղդասարյան, Ա. Արևշատյան, Ժամագիրք Կոմիտասի անվ. պետական կոնսերվատորիա ՀՀ ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտ Երևան, 1999	Սույն հրատարակությունը ներկայացվում է Հայ Առաքելական եկեղեցու պաշտոներգության հիմքը կազմող երաժշտածիսական մատյաններից մեկը` «Ժամագիրքը»: Ձևավորելով 5-րդ դ. հնագույն Սաղմոսարանի հիման վրա, այն դարերի ընթացքում անընդհատ համալրվել է ու մշակվել` ստանալով ազգային ուրույն նկարագիր: «Ժամագիրքը» ընդգրկում է ամենօրյա ժամերգությունների ընթացքում կատարվող երգասացություններ, սաղմոս, քարոզ, կցուրդ, երգ և այլն: «Ժամագրքի» եվրոպական նոտագրությամբ առաջին լիակատար հրատարակությունը կոչված է գիտական լայն շրջանառության մեջ դնելու հայ հոգևոր երգարվեստի հուշարձանները: Ծավալը` 30 հեղ. մամուլ:
Բ. Հարությունյան  IV-րդ դարի Հայաստանի վարչական բաժանումը Երևան, 1998	Աշխատությունը նվիրված է Մեծ Հայքի վարչաքաղաքական բաժանման համակարգի ձևավորման և զարգացման խնդիրներին, որը, քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու նախօրյակի և քրիստոնեությունը պետական կրոնի վերածելու ժամանակաշրջանի կացությամբ, պահպանվել է վաղ միջնադարյան հայկական աշխարհագրական երկում` «Աշխարհացույցի» մեջ: Ցույց է տրվում, որ Հայոց եկեղեցին իր թեմական բաժանումն իրականացնելիս հենվում է Մեծ Հայքի թագավորության վարչաքաղաքական բաժանման վրա: Հունա-հռոմեական, հայկական և այլ սկզբնաղբյուրների հիման վրա քննության են առնված Մեծ Հայքի` ըստ աշխարհների վարչական բաժանման ձևավորումը, առանձին աշխարհների վարչական զարգացումը, գավառաբաժանումը և գավառների տրոհման գործընթացը` կապված ավատականացման հետ: Տեղեկագրական, ժամանակագրական, փաստագրական և բնագրային բազմաթիվ ճշգրտումներով բացահայտվում է Հայոց եկեղեցու թեմական բաժանման կացությունը 4-5-րդ դարերում:
Ե. Տեր-Մինասյան Հայոց եկեղեցու  հարաբերությունները Ասորվոց եկեղեցիների հետ  Մատենադարան Երևան, 1999	Աշխատությունը նվիրված է Հայոց եկեղեցու պատմության ամենակարևոր և բովանդակալից էջերից մեկին` ասորական եկեղեցու, գրականության և մշակույթի հետ ունեցած արդյունավետ կապերին և փոխազդեցությանը: Դեռևս 1908 թ. հրատարակված այդ աշխատությունը, որն արգասիք է հմուտ հայագետի և ասորագետի գրչի, լրացնում է վերջին ութ տասնամյակների ընթացքում անտեսված Հայոց եկեղեցու և հոգևոր մշակույթի պատմության ուսումնասիրման էական բացը: Այդ իսկ պատճառով նա ունի արդիական գիտական հնչեղություն, և դրանով է պայմանավորված նրա վերահրատարակությունը Հայոց դարձի 1700-ամյակի առթիվ: Ծավալը` 20 հեղ. մամուլ:
Հայոց եկեղեցու ժողովները  ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ Երևան, 2000	Աշխատությունը նվիրված է Հայոց եկեղեցու ժողովներին` հնագույն ժամանակներից մինչև նոր ժամանակաշրջանը: Լուսաբանվում են եկեղեցու և ժողովրդի կյանքում եկեղեցական ժողովների ունեցած դերը, բացահայտվում են այդ ժողովներում ընդունված որոշումների նշանակությունն աստվածաբանական, կանոնական-իրավական, հասարակական, տնտեսական և քաղաքական ոլորտների համար:

ԳԻՏԱՀՐԱՏԱՐԱԿՉԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

ՕԺԱՆԴԱԿ ՑԱՆԿ

Կնիք հավատոյՃշտված վերահրատարակություն Գանձասար կենտրոն, Մատենադարան

Շարակնոցեվրոպական նոտագրությամբ ակադեմիական հրատարակություն ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտ երեք հատոր

ՀիմներգուԹՅԱՆ ԺԱՆՐԸ ՀԱՅ ԲՅՈՒԶԱՆԴԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ Մատենադարան, ԳԱԱ

ՀովհաՆ ՄԱՆԴԱԿՈՒՆԻ «Ճառեր» քննական բնագրի հրատարակությունում Մատենադարան

ՀովհԱՆ ՄԱՆԴԱԿՈՒՆԻ «Ճառեր» ռուսերեն թարգմանության հրատարակություն Մատենադարան

Գրիգոր Նարեկացի «ՄԵԿՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՐԳ ԵՐԳՈՑԻ» քննական բնագիր առաջաբան և ծանոթագրություններ` Ա. Ղազինյանի ԳԱԱ գրականության ինստիտուտ

ՀայՈՑ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉՆԵՐՆ ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտ

Զենոբ Գլակ-Հովհան Մամիկոնյան «Տարոնի պատմություն»

Հովհան Օձնեցու մատենագրությունըՄատենադարան

Գ. Աբգարյան «Քրիստոնեական Հայաստանը ՀՆԱԳՈՒՅՆ ՍԼԱՎՈՆԱԿԱՆ և ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՎՈՐ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐՈՒՄ» Մատենադարան

Միջին Արևելքի և Հայաստանի վաղ քրիստոնեական շրջանի առնչությունները ԳԱԱ արևելագիտության և պատմության ինստիտուտներ

Ն. Քոթանջյան «Էջմիածնի Ավետարանը» հայերեն, ռուսերեն և ֆրանսերեն ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտ

Գ. Սարգսյան «Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» համակարգերը»

Վերահրատարակություններ Մ. Օրմանյան