Ք Ա Ղ Վ Ա Ծ Ք

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ

Ա Ր Ձ Ա Ն Ա Գ Ր ՈՒ Թ Յ ՈՒ Ն Ի Ց

24 մարտի 2011 թվականի N 11

1. ԱՌԱՎԵԼ ԲԱՐՁՐ ՄԱՀԱՑՈՒԹՅԱՆ ԲԵՐՈՂ ԵՐԵՔ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ` ԱՐՅԱՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՒ (ՍՐՏԱՆՈԹԱՅԻՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ), ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԻՆ ԵՎ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿԱՑՈՒՅՑԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

(անվավեր է ճանաչվել 21.10.21 N 1728-Ն որոշման 1-ին կետով)

Համաձայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2010 թվականի հունվարի 29-ի նիստի N 3 արձանագրային որոշմամբ հավանության արժանացած «Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և բուժման հայեցակարգին և հայեցակարգի կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկին հավանություն տալու մասին» որոշման`

1. Հավանություն տալ`

1) սրտանոթային հիվանդությունների դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրին` համաձայն N 1 հավելվածի.

2) չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրին` համաձայն N 2 հավելվածի.

3) շաքարային դիաբետի դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրին` համաձայն N 3 հավելվածի.

4) սրտանոթային հիվանդությունների և շաքարային դիաբետի դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրերով նախատեսված միջոցառումների իրականացման ժամանակացույցին` համաձայն N 4 հավելվածի.

5) չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացման ժամանակացույցին` համաձայն N 5 հավելվածի:

 2. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարին` ապահովել սրտանոթային հիվանդությունների, չարորակ նորագոյացությունների և շաքարային դիաբետի դեմ պայքարի ռազմավարական ծրագրերով և ժամանակացույցերով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը, իսկ ծախսերի հատկացման հնարավորության հարցը քննարկել յուրաքանչյուր տարվա` Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ:

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ	Տ. Սարգսյան
2011 թ. ապրիլի 14  Երևան

Հավելված N 1 ՀՀ կառավարության 2011 թ. մարտի 24-ի նիստի N 11 արձանագրային որոշման

 

ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

ՍՐՏԱՆՈԹԱՅԻՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ

I. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

1. Սրտանոթային հիվանդությունների (այսուհետ` ՍԱՀ) տարածվածությունը և դրանցով պայմանավորված մահացությունը խորացող խնդիր են ամբողջ աշխարհում: Հայաստանում նույնպես դրանք ծանր բեռ են հանրային առողջապահության համակարգի համար և լրջորեն վտանգում են հիվանդների ու նրանց ընտանիքների կյանքի որակը:

2. Մինչև նոր հազարամյակի սկիզբը` ՍԱՀ-ի տարածվածությունը Հայաստանում երկու անգամ նվազել էր, ինչը տպավորիչ բարելավում էր: Սակայն դրան հաջորդող տարիներին ՍԱՀ-ի տարածվածությունը կրկին աճեց` մինչև 2008 թվականը ավելանալով տարեկան մոտ 4%-ով:

3. Հայաստանում սրտանոթային հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման մեթոդների վերլուծության համեմատությունը միջազգային լավագույն փորձի հետ ցույց է տվել, որ կան թերություններ, մասնավորապես` հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և հանրության իրազեկման ոլորտներում: Այս թերությունների վերացումը հատկապես մեծ ազդեցություն կունենա հիվանդության բեռը նվազեցնելու հարցում, քանի որ ապացուցողական բժշկության տվյալներով վաղ փուլում նպատակային բուժում ապահովելը և ապրելակերպին առնչվող ռիսկի գործոնները կրճատելու հարցում մարդկանց կրթելը զգալիորեն հետաձգում է սրտանոթային հիվանդությունների առաջացումը և մեղմում դրանց բարդությունները:

II. Հիմնախնդրի նկարագիրը

4. Համաշխարհային միտումներին համահունչ` Հայաստանում մահացության գլխավոր պատճառներն են սրտանոթային հիվանդությունները, քաղցկեղը և շաքարային դիաբետը, որոնք` ազգային տվյալների համաձայն, կազմում են մահվան բոլոր դեպքերի երկու երրորդը:

5. Թեպետ մահացության ընդհանուր կառուցվածքում նվազել է ոչ վարակիչ հիվանդությունների (այսուհետ` ՈՎՀ) մասնաբաժինը, դրանք դեռևս հանդիսանում են Հայաստանում մահացության բոլոր դեպքերի հիսուն տոկոսի պատճառը:

6. Ավելին, Հայաստանում սրտանոթային հիվանդություններից մահացության ցուցանիշը բարձր է հարևան երկրների համեմատ: 2004 թվականին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (այսուհետ` ԱՀԿ) «Հիվանդությունների գլոբալ բեռը» ուսումնասիրության արդյունքներով Հայաստանում ՍԱՀ-ից հարաբերական մահացության ստանդարտացված ցուցանիշը գերազանցում է 673.49-ը` 100 000 բնակչի հաշվով: Հարևան պետությունների մահացության հարաբերական ցուցանիշերն ավելի ցածր են և Ադրբեջանում ու Վրաստանում համապատասխանաբար կազմում են 593.0 և 430.1:

7. Հաշմանդամությամբ ընթացող կյանքի կորցրած տարիների (այսուհետ` ՀԸԿՏ) ցուցանիշը Հայաստանում կազմում է 4306 (կամ սրտանոթային հիվանդությունների հետևանքով տարեկան մոտ 350 կյանքի կորուստ) 100 000 բնակչի հաշվով: Այս ցուցանիշն ավելի ցածր ցուցանիշ է, քան Ռուսաստանում կամ Ադրբեջանում: Սակայն այն գրեթե երկու անգամ գերազանցում է ՀԸԿՏ-ների միջին ցուցանիշը Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Իտալիայում, Միացյալ Թագավորությունում և Իսպանիայում:

8. Թեպետ հնարավոր չէ ներկայացնել կորցրած ՀԸԿՏ-ների տնտեսական արժեքի ճշգրիտ թվեր` ընտանիքները, համայնքները և Հայաստանի բնակչությունն ընդհանուր առմամբ վնասներ են կրում հիվանդ կամ վաղաժամկետ մահացած անձանց չկատարած նյութական և ոչ նյութական ներդրումների հետևանքով:

9. Միաժամանակ բնակչության ապահովվածությունը բժշկական աշխատակազմով համահունչ է միջազգային չափանիշերին (Հայաստան` 37.0, Վրաստան` 45.4, Ադրբեջան` 37.9, Ֆրանսիա` 37.4, Գերմանիա` 34.8, Միացյալ Թագավորություն` 21.4):

Հայաստանում բացակայում են ՍԱՀ-ի կանխարգելման համընդհանուր ուղեցույցները, չկան ՍԱՀ-ին առնչվող հետազոտությունների համար (լաբորատոր) սարքավորումներ, իսկ որոշ դեպքերում առկա է բժիշկների հմտությունների պակաս (օր. զարկերակային ճնշման ճիշտ չափում), ինչը կարևոր է ՍԱՀ-ի վիճակը գնահատելու համար:

III. Ռազմավարական ծրագրի նպատակները

10.Կանխարգելել և/կամ հետաձգել ՍԱՀ առաջացումը` բնակչության բոլոր խավերում հավասարապես .

11.Նվազեցնել ՍԱՀ բարդությունները` նպատակ ունենալով առավելագույնի հասցնել հիվանդների և նրանց ընտանիքների բարեկեցությունն ու կյանքի որակը.

12.Սկսել գործընթացն ընտրված նախաձեռնություններով` ներդնելով ՍԱՀ կանխարգելման, ախտորոշման և վարման լավագույն փորձը` Հայաստանի համար հիվանդության բեռը նվազեցնելու նպատակով.

13. Բնակչության բոլոր խավերի համար երաշխավորել ՍԱՀ ֆինանսապես մատչելի և ծախսարդյունավետ ախտորոշում և բուժում` դրանով իսկ նվազեցնելով ստվերային վճարումների ծավալները: Նվազեցնել ՍԱՀ բարդությունները` նպատակ ունենալով առավելագույնի հասցնել հիվանդների և նրանց ընտանիքների բարեկեցությունն ու կյանքի որակը.

14.Սկսել գործընթացն ընտրված նախաձեռնություններով` ներդնելով ՍԱՀ կանխարգելման, ախտորոշման և վարման լավագույն փորձը` Հայաստանի համար հիվանդության բեռը նվազեցնելու նպատակով.

15.Բնակչության բոլոր խավերի համար երաշխավորել ՍԱՀ ֆինանսապես մատչելի և ծախսարդյունավետ ախտորոշում և բուժում` դրանով իսկ նվազեցնելով ստվերային վճարումների ծավալները:

IV. Սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելման և դրանց դեմ պայքարի համար առաջարկվող նախաձեռնություններ և գնահատման ցուցանիշներ

16. Կանխարգելիչ միջոցառումները կարելի է հասցեագրել հետևյալ ուղղություններով.

1) Մակրոտնտեսական և պետական միջամտություններ, որոնք ազդում են յուրաքանչյուր անձի վրա (օրինակ` ծխախոտի հարկումը): Մակրոտնտեսական միջամտությունները կարող են հանդիսանալ սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելմանն աջակցող արդյունավետ միջոց, սակայն, քանի որ դրանք հիմնականում ձեռնարկում են այլ նախարարություններ (այլ ոչ թե առողջապահության նախարարությունը), այդ միջամտությունները կրում են քաղաքական բնույթ, հետևաբար բավականին բարդ են և չեն համապատասխանում նախաձեռնությունների համար սահմանված «մեծ ազդեցություն - բարձր իրագործելիություն» չափորոշիչներին: Հետևաբար, դրանք հարկ է դիտարկել հաջորդ փուլում:

ա. Բնակչության շուրջ կենտրոնացող միջամտություններ, որոնք ուղղակիորեն հասցեագրված են ՍԱՀ-ի ռիսկային գործոնների առնչությամբ քաղաքացիների վարքագծին (օրինակ` ծխախոտի օգտագործման մակարդակի նվազեցում):

բ. Բուժծառայություններ մատուցողների կողմից հիվանդության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի միջոցառումներ, օրինակ` բարձր ռիսկայնության խմբի անհատներին և հիվանդներին ռիսկի գործոնների վերաբերյալ անհատական խորհրդատվության և անհրաժեշտության դեպքում բուժօգնության տրամադրում:

2) Նախատեսել բուժման նորագույն եղանակների կիրառմամբ մատուցվող բժշկական ծառայությունների փոխհատուցման բժշկական ծրագրային պարտադիր ապահովագրության ներդրում, եթե ՀՀ առողջապահության համակարգում մինչ այդ չի ներդրվել պարտադիր բժշկական ապահովագրություն:

17. Սույն ծրագիրը ներառում է բնակչության ընդհանուր իրազեկվածության բարձրացմանն ուղղված կրթական միջոցառումներ և բժշկական ծառայություններ, օրինակ` ՍԱՀ-ի նախանշանների սկրինինգ, ախտորոշման և բուժման ստանդարտների և ուղեցույցների մշակում և կիրառում, ինչպես նաև տվյալների հավաքագրում և վերլուծություն:

V. ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅՈՒՆ 1

18. ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼ «ԲԺՇԿԱԿԱՆ ԶՆՆՈՒՄ-ՍԿՐԻՆԻՆԳ»` ԳՆԱՀԱՏԵԼՈՎ ՍՐՏԱՆՈԹԱՅԻՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ՌԻՍԿԸ

19. Առաջարկվում է առողջության առաջնային պահպանման (ԱԱՊ) բուժհաստատություններում ներդնել 40-74 տարիքային խմբի բոլոր անձանց կանոնավոր բժշկական զննումներ: Բժշկական նման զննումներն ընդգրկում են ոչ միայն սրտանոթային հիվանդությունները, այլև միաժամանակ շաքարային դիաբետն ու երիկամների հիվանդությունը, քանի որ այս հիվանդությունները սերտորեն փոխկապակցված են, ծախսերի առումով ավելի արդյունավետ է ընդգրկել դրանք մեկ համակողմանի հետազոտության մեջ: Բժշկական զննումն իր մեջ ներառում է.

1) Հիմնական տեղեկությունների գնահատում (հասակ, քաշ, ընթացիկ դեղորայք, տարիք, ընտանեկան պատմություն, ծխելու մասին տվյալներ, արյան ճնշում):

2) Խոլեսթերինի և (որոշ դեպքերում) արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակները չափելու նպատակով արյան հետազոտության իրականացում:

3) Արյան և մեզի լրացուցիչ հետազոտությունների իրականացում, եթե բացահայտվել է երիկամների հիվանդության ռիսկ:

4) Ելնելով ռիսկերի գնահատման արդյունքներից` առաջարկություններ առողջությունը պահպանելու (ցածր ռիսկ), ռիսկերը նվազեցնելու (օրինակ` քաշի կառավարման պլաններ, չափավոր ռիսկ) կամ բուժում սկսելու (հայտնաբերված հիվանդության բարձր ռիսկ) վերաբերյալ:

Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է Հայաստանում սկրինինգի (բժշկական զննման) ծրագիրը:

Աղյուսակ 1. Բժշկական զննման օրինակելի ծրագիր

Նախաձեռնություն 1 – Բժշկական զննում – Նախաձեռնության հիմնական բնութագրեր
Թիրախային խումբ	Չափահասներ, 40-74 տարեկան
Կատարողականի չափորոշիչ	ԱԱՊ բուժհաստատություններում բժշկական զննմանը մասնակցած 40-ից 74 տարեկան անձանց մասնաբաժինը ԱԱՊ բուժհաստատությունների կողմից սպասարկվող այդ տարիքային խմբի անձանց ընդհանուր քանակի մեջ Բժշկական զննմանը մասնակցած 40-ից 74 տարեկան անձանց մասնաբաժինը այդ տարիքային խմբի ողջ բնակչության քանակի մեջ (անհրաժեշտության դեպքում օգտագործելով ազգաբնակչության քանակի և կազմի վերաբերյալ գնահատականները)
Նպատակներ	Թիրախային ամբողջ խմբի սկրինինգ` յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ անգամ
Պատասխանատու մարմիններ	Առողջապահության նախարարություն, ԱԱՊ օղակի բժիշկներ և նեղ մասնագետներ, դեղագործներ և բուժքույրեր (կամ ընտրված մարմին) Առողջապահության տեղեկատվական վերլուծական հանրապետական կենտրոն (ԱՏՎՀԿ)
Նախապատրաստում	Բժշկական զննման ծրագրի և ժամանակացույցի մշակում Սրտանոթային հիվանդությունների, հիպերտենզիայի ռիսկերի գնահատման, ռիսկերի կառավարման և կենսակերպի հարցերում միջամտությունների ազգային ուղեցույցների մշակում Մասնակիցների համար տեղեկատվական թերթիկի մշակում (բժշկական զննման բովանդակությունն ու օգուտները, ինչպես նաև հրավերի օրինակելի ձևը Ուղեցույցների տրամադրում ԱԱՊ օղակի բժիշկներին (հնարավոր է նաև դեղագործներին ու բուժքույրերին), ովքեր կատարելու են բժշկական զննում Անհրաժեշտության դեպքում մասնակից բժիշկների/դեղագործների համար բժշկական զննման գծով վերապատրաստման պլանավորում Բժշկական զննման արդյունքների մասին տվյալների հավաքագրման գործընթացի մշակում
Իրականացում	Քայլ 1 – Կատարել ԱԱՊ բուժհաստատությունների բոլոր կանոնավոր այցելուների բժշկական զննում: Բժիշկը/ԱԱՊ բուժհաստատության աշխատակազմը պետք է` ● Նախապես բացատրեն մասնակցին բժշկական զննման շրջանակն ու օգուտները ● Տեղեկացնեն մասնակցին արդյունքների և հետագա քայլերի մասին (օրինակ` հիպերտենզիայի բուժման սկիզբը) ● Խնդրեն մասնակցին տեղեկացնել ազգականներին և բարեկամներին բժշկական զննման մասին` ավելի մեծ թվով մասնակիցներ ընդգրկելու համար   Քայլ 2 - Հավաքել բժշկական զննման արդյունքները և ներկայացնել դրանք տվյալների հավաքագրման կենտրոնական մարմին: Հարկ է հավաքել բժշկական զննման արդյունքները և ներկայացնել դրանք տվյալների հավաքագրման կենտրոնական մարմին: Քայլ 3 - Կատարել բժշկական հաջորդող զննումներ («Հետկանչ»). Բժշկական առաջին զննմանը մասնակցած անձինք պետք է հինգ տարին մեկ անգամ հրավիրվեն բժշկական հաջորդ զննության: Զննման արդյունքում ախտորոշված հիվանդներից չի պահանջվում մասնակցել այս ծրագրով նախատեսված հետագա զննումներին, քանի որ վերջիններիս վարումն իրականացվում է համապատասխան հիվանդության բուժման կարգով:
Ակնկալվող դրական ազդեցությունը	● Բժշկի գրասենյակ/ԱԱՊ հաստատություն այցելուների քանակի աճ` պայմանավորված ծառայության անվճար մատուցմամբ, որը գրավիչ կլինի ավելի մեծ թվով հիվանդների համար ● Բժշկի սպասարկած բնակչության առողջության վիճակի մասին տեղեկացվածության ապահովում ● Ընդգրկված բնակչության շրջանում ՍԱՀ կանխարգելման և վաղ հայտնաբերման արդյունքում վերջիններիս կյանքի տևողությունը երկարացնելու հնարավորության ընձեռում
Հաջողության գործոններ	Բնակչության համար լրացուցիչ ծախսերի բացակայություն, պետական ֆինանսավորման առկայություն Բժշկական զննումների արդյունքների գաղտնիության ապահովում Կամավոր, ինչպես նաև սկրինինգի արդյունքների օգտագործման և հիվանդին օգուտների մասին բավարար նախնական տեղեկություններ տրամադրելու վրա հիմնված մասնակցություն ԱԱՊ հաստատությունների մասնակցություն` սկրինինգների իրականացումն ու շարունակականությունը երաշխավորելու համար Սկրինինգների արդյունքների արձանագրում և պահպանում կենտրոնատեղիում (օրինակ` Առողջապահության տեղեկատվական վերլուծական հանրապետական կենտրոնում)
Հաշվարկային ծախսեր	Բժիշկների և բուժքույրերի աշխատավարձեր Լաբորատոր սարքավորումների շահագործման/ բժշկական պիտույքների ծախսեր Վարչական/ վերապատրաստման ծախսեր Ծախսերի մոտավոր հաշվարկները ցույց են տալիս, որ այս նախաձեռնության հաջող մեկնարկն ապահովելու համար առաջին տարում կպահանջվեն մոտ 5 միլիոն ԱՄՆ դոլարին համարժեք ներդրումներ (հաշվարկն հիմնված է 450.000 հետազոտվողի ընդգրկման վրա):
Հնարավոր հետագա քայլեր/ ընդլայնում	Համադրել ՍԱՀ-ի սկրինինգի ծրագիրը ոչ վարակիչ այլ հիվանդությունների սկրինինգի ծրագրերի հետ Առաջարկել միջազգային (դեղագործական) ընկերություններին աջակցել նախաձեռնությանը` անհրաժեշտ սարքավորումներ և/կամ ուսումնական նյութեր տրամադրելու կամ նախաձեռնության որոշ մասեր ֆինանսավորելու միջոցով

VI. ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅՈՒՆ 2

 ԲՈՒԺՄԱՆ ՈՒՂԵՑՈՒՅՑՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏԱՆԴԱՐՏՆԵՐԻ ՄՇԱԿՈՒՄ ԵՎ ԿԻՐԱՌՈՒՄ

20. Բուժման ուղեցույցները և ստանդարտները բնակչությանը բարձրորակ բուժսպասարկում մատուցելու նախապայման են հանդիսանում: Պատշաճ կիրառման և մոնիթորինգի դեպքում` նման ուղեցույցները կարող են որակի երաշխիք հանդիսանալ կառավարության համար: Նմանօրինակ ստանդարտները հանդիսանում են բուժումը և դեղորայքի նշանակումը ճիշտ և ծախսային տեսանկյունից օպտիմալ ուղղությամբ խթանելու միջոց, օրինակ` խրախուսելով առևտրային (բրենդային) դեղերի փոխարեն վերարտադրված (ջեներիկ), գնային առումով ավելի մատչելի դեղորայքի օգտագործումը: Աղյուսակ 2-ը ներկայացնում է առաջնային և երկրորդային բուժօգնության համար ՍԱՀ բուժման ուղեցույցների մշակման ու կիրառման նախաձեռնությունը:

Աղյուսակ 2. ՍԱՀ-ի բուժման ստանդարտների և ուղեցույցների մշակում և կիրառում

Նախաձեռնություն 2 – ՍԱՀ-ի բուժման ստանդարտներ և ուղեցույցներ – Նախաձեռնության հիմնական բնութագրեր
Թիրախային խումբ	Առողջապահության առաջնային և երկրորդային օղակներում ՍԱՀ-ի բուժում իրականացնող բժիշկներ և մասնագետներ
Կատարողականի չափորոշիչ	ՍԱՀ-ի ուղեցույցների գծով վերապատրաստված բժիշկների և մասնագետների հարաբերական քանակը Ուղեցույցներին համապատասխանող ՍԱՀ-ի բուժումների հարաբերական քանակը
Նպատակներ	1-ին տարի` բժիշկների և մասնագետների վերապատրաստման 50 տոկոսանոց ընդգրկում 2-րդ տարի` 100 տոկոսանոց ընդգրկում 3-րդ տարուց սկսած ավելի քան 50 տոկոսանոց համապատասխանություն դրական հետագծին `հիմնվելով սկզբնական հաջողության վրա
Շահագրգիռ կողմեր/ Պատասխանատու մարմիններ	Առողջապահության նախարարություն, ԱԱՊ հաստատություններ և կլինիկաներ, մասնագետների աշխատանքային խումբ
Նախապատրաստում	Սրտաբանների ամերիկյան ընկերակցության, Բրիտանական սրտաբանական հիմնադրամի և այլ միջազգային ուղեցույցներին համապատասխանող բուժման ստանդարտների և ուղեցույցների մշակում և հաստատում Բժիշկներին ու մասնագետներին այդ ուղեցույցների տրամադրում և նրանց վերապատրաստման կազմակերպում:
Իրականացում	Քայլ 1 - Բժիշկների համար կազմակերպել ամենամյա վերապատրաստման դասընթացներ ուղեցույցների գծով: Վերապատրաստման դասընթացները ենթադրաբար կկազմակերպվեն ՀՀ ԱՆ Առողջապահության ազգային ինստիտուտում Քայլ 2 – Հավաքել բժիշկների կարծիքները ստանդարտների և բուժման ուղեցույցների մասին: Յուրաքանչյուր տարվան հաջորդող առաջին ամսվա ընթացքում հավաքել բժիշկների կարծիքները և, ստանդարտները մշակող աշխատանքային խմբի կողմից ուսումնասիրությունից հետո ներառել ստանդարտների տարեկան վերանայման գործընթացում Քայլ 3 – Կատարել ստանդարտների ամենամյա ուսումնասիրություն: Հարկ է կատարել բուժման ստանդարտների և ուղեցույցների ամենամյա վերանայում և թարմացում` հիմնվելով գիտական հետազոտության, ապացուցողական բժշկության տվյալների և բժիշկներից ստացված կարծիքների վրա Քայլ 4 – Կատարել ԱԱՊ հաստատություններում ստանդարտների պահպանման կանոնավոր աուդիտներ Միջինից բարձր կատարողական ունեցող ԱԱՊ հաստատությունները պետք է ստանան ֆինանսական պարգևատրում Միջինից զգալիորեն ցածր կատարողական և որակի խիստ ցածր ստանդարտներ ունեցող ԱԱՊ հաստատությունները պետք է նախազգուշացվեն, իսկ հաջորդ քայլը կարող է լինել դրանց լիցենզիայի դադարեցումը
Ակնկալվող ազդեցություն/ ելք	ՍԱՀ հիվանդների բուժման դրական ելքերի աճ (մինչև 20%)Բուժանձնակազմի և հիվանդների կողմից ավելի բարձր ստանդարտների կիրառման հետևանքով բուժման և դեղորայքի ծախսերի էական խնայողություններ (մինչև 30%)
Հաջողության գործոններ	Բժիշկների և մասնագետների ներգրավում` ուղեցույցների և ստանդարտների կիրառումը տեղական պայմաններում երաշխավորելու համար Առողջապահության նախարարության ղեկավար դերի ուժեղացում
Հաշվարկային ծախսեր	Ուղեցույցների և ստանդարտների տարածման և դրանց գծով վերապատրաստման ծախսեր Ուղեցույցների վերանայման ծախսեր Ընդհանուր առմամբ, այս նախաձեռնության ծախսերը համեմատաբար փոքր են, այսինքն 100000 ԱՄՆ դոլարից քիչ: Այդուհանդերձ, հաջողության համար կենսական է գործընթացի խիստ կառավարումը

VII. ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅՈՒՆ 3

1. ՍՐՏԱՆՈԹԱՅԻՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՈՒՄ ԵՎ ՆԵՐԴՐՈՒՄ

21. Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակումն ու ներդրումը շատ է կարևորվում այդ հիվանդությունների իրավիճակի վերլուծության և գնահատման, առողջապահության ոլորտի քաղաքական որոշումների կայացման ու կոնկրետ գործողությունների մշակման և իրագործման առումով: Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ձևավորել սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգ:

22. Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգը ներառելու է առավել տարածված սրտանոթային հիվանդությունները: Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգը մշակելու և ներդնելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մոնիթորինգի ենթահամակարգի մշակում` ներառյալ.

ա) ԱՀԿ մոտեցումների համաձայն սրտանոթային հիվանդությունների և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների մշակում:

բ) Սրտանոթային հիվանդությունների և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների դուրս բերման համար անհրաժեշտ տվյալների հաշվառման և հաշվետվության կարգի լրամշակում` ներառյալ հաշվառման և հաշվետվական ձևերի լրամշակումը:

2) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի վերլուծության ենթահամակարգի մշակում:

3) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի գնահատման և կանխատեսման ենթահամակարգերի մշակում:

4) Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտների մշակում և ներդնում:

5) Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության վերաբերյալ բոլոր մակարդակներում կադրերի վերապատրաստում:

6) Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հետազոտության ստանդարտ-սխեմաների մշակում և ներդնում:

7) Բնակչության առողջության վրա շրջակա միջավայրի անբարենպաստ և վտանգավոր գործոնների ազդեցության նվազեցման ուղղությամբ միջոցառումների իրականացում:

8) Բնակչության բժշկահիգիենիկ ուսուցում և առողջ ապելակերպի քարոզչություն

ա. սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապրելակերպի քարոզչության և բժշկահիգիենիկ կրթության ծրագրի մշակում

բ. սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապելակերպի քարոզչության հուշաթերթերի, պաստառների, տեսահոլովակների մշակում և ներդնում

գ. սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապրելակերպի քարոզչության և բժշկահիգիենիկ կրթության միջոցառումների իրականացում` օգտագործելով զանգվածային լրատվության միջոցները:

Աղյուսակ 3. Հայաստանում սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակման և ներդրման ծրագիրը

Նախաձեռնություն 3 – ՍԱՀ-ի տվյալների հավաքագրում – Նախաձեռնության հիմնական բնութագրեր
Թիրախային խումբ	ՍԱՀ-ի բուժում իրականացնող առողջապահության առաջնային պահպանման բուժհաստատություններ
Կատարողականի չափորոշիչ	1) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի բաղադրիչների առկայություն 2) Ցուցանիշների առկայություն 3) Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտների առկայություն 4) Բոլոր մակարդակներում սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության վերաբերյալ վերապատրաստված կադրերի թիվ: 5) Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հետազոտության ստանդարտ սխեմաների առկայություն:
Նպատակներ	Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգի ձևավորում
Շահագրգիռ կողմեր/ Պատասխանատու մարմիններ	ՀՀ առողջապահության նախարարություն, առաջնային և մասնագիտացված բժշկական հաստատություններ
Նախապատրաստում	Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մոնիթորինգի վերլուծության, գնահատման և կանխատեսման ցուցանիշների մշակում: ՀՀ ԱՆ ՊՀՀՏ-ի տարածքային մարմիններին պահանջվող համակարգչային սարքավորումներով ապահովում: Տվյալների հավաքման և փոխանցման համար անհրաժեշտ համակարգչային ծրագրերի ապահովում:
Իրականացում	Քայլ 1 -Մշակել և ներդնել սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտներ: Քայլ 2 -Սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության վերաբերյալ բոլոր մակարդակներում մշակել կրթական ծրագրեր և իրականացնել կադրերի վերապատրաստում: Քայլ 3 -Մշակել և ներդնել սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտ սխեմաներ: Քայլ 4 -Մշակել տվյալների հաշվառման և հաշվետվության ձևեր և ապահովել հավաքագրված տվյալների փոխադարձ կապը առաջնային օղակից` ԱԱՊ-ից մինչև կենտրոնական մակարդակ և հետադարձ կապը: Քայլ 5 -Իրականացնել հավաքագրված տվյալների վերլուծություն, գնահատում և կանխատեսում: Քայլ 6 -Վերլուծության արդյունքների հիման վրա մշակել և իրականացնել միջոցառումների առաջարկություններ ՍԱՀ-ի հիվանդացության իջեցման ուղղությամբ և կանխարգելման վերաբերյալ ու ներկայացնել
Նկատառումներ	Ըստ հիվանդների հավաքագրման դեպքում` հարկ է երաշխավորել առողջապահական տվյալների գաղտնիությունը և պաշտպանությունը:
Ակնկալվող ազդեցություն/ ելք	Կներդրվի սրտանոթային հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգը, որը թույլ կտա իրականացնել մշտադիտարկում` վերլուծել և գնահատել սրտանոթային հիվանդությունների իրավիճակը, առողջապահության ոլորտի քաղաքական որոշումների կայացման ու կոնկրետ գործողությունների մշակման և իրագործման առումով:
Հաջողության գործոններ	1. Բնակչության համար լրացուցիչ ծախսերի բացակայություն, պետական ֆինանսավորման առկայություն 2. Համաճարակաբանական հսկողության գործուն համակարգ
Հաշվարկային ծախսեր	Տվյալների հավաքագրման համակարգ մշակելու ծախսեր Հավաքագրման և վերլուծության կանոնավոր աշխատանք Ծախսերը կկազմեն տարեկան 5 ԱՄՆ դոլարից պակաս` ընդգրկված մեկ հիվանդի հաշվով
Հնարավոր հետագա քայլեր/ ընդլայնում	Համադրել առավել տարածված ոչ վարակիչ այլ հիվանդությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգի ներդրման ծրագրերի հետ

Այս նախաձեռնությունը կնպաստի ծրագրի կատարողականի ցուցանիշների սահմանմանը` ծրագրի գնահատման և մոնիթորինգի նպատակներով:

1) ԱՌՈՂՋՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՋՆԱՅԻՆ ՊԱՀՊԱՆՄԱՆ ՕՂԱԿՈՒՄ ՍՐՏԱՆՈԹԱՅԻՆ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԳՐՄԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑԻ ՆԵՐԴՐՈՒՄ

ա. Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) «Ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման և դրանց դեմ պայքարի գլոբալ ռազմավարությանը» համահունչ և հիմնվելով առավել համապարփակ տվյալներ հավաքագրելու պահանջի վրա` Հայաստանի ՍԱՀ-ի ռազմավարության իրականացումը ենթադրում է Արևմտյան Եվրոպայի երկրների հետ համեմատելի տեղեկատվական բազայի ստեղծում:

բ. Հայաստանում այսօր առողջության առաջնային պահպանման ծառայություններ են մատուցում մոտ 215 ամբուլատորիա` գյուղական վայրերում, և 88 պոլիկլինիկա` քաղաքային բնակավայրերում: Առողջության առաջնային պահպանման օղակում ՍԱՀ-ի վիճակի գնահատմանն ուղղված տեղեկատվական բազա ձևավորելու և կատարողականի պարտադիր ցուցանիշների մասին տվյալներ մուտքագրելու նպատակով շատ կարևոր է ՍԱՀ-ին առնչվող տեղեկությունների համար տվյալների հավաքագրման ստանդարտացված գործընթացի ներդրումը:

Աղյուսակ 4-ը ներկայացնում է ԱԱՊ բուժհաստատություններում ՍԱՀ-ի մասին տվյալների հավաքագրման գործընթացը:

Աղյուսակ 4. Առողջության առաջնային պահպանման օղակում ՍԱՀ-ի տվյալների հավաքագրման գործընթաց

Նախաձեռնություն 3 – ՍԱՀ-ի տվյալների հավաքագրում – Նախաձեռնության հիմնական բնութագրեր
Թիրախային խումբ	ՍԱՀ-ի բուժում իրականացնող առողջապահության առաջնային պահպանման բուժհաստատություններ
Կատարողականի չափորոշիչ	ՍԱՀ-ին առնչվող տվյալների հավաքագրման լիարժեքությունը, տվյալների ժամանակին հավաքագրումը
Նպատակներ	Տվյալները պետք է հավաքագրվեն որոշակի ժամանակահատվածում, սկզբնական փուլում` տարեկան կտրվածքով, իսկ ավելի ուշ փուլում` եռամսյակային կտրվածքով
Շահագրգիռ կողմեր/ Պատասխանատու մարմիններ	ՀՀ առողջապահության նախարարություն, առաջնային և մասնագիտացված բժշկական հաստատություններ
Նախապատրաստում	Սահմանել հավաքագրվելիք տվյալները, որոնք, օրինակ, ընդգրկում են` ● Հիվանդության դեպքերի քանակը ● Բուժումը և կիրառած ընթացակարգերը ● Նշանակված դեղորայքը Սահմանել տվյալների հավաքագրման միջոցներն ու գործընթացը և մշակել համապատասխան ուղեցույցներ ու նյութեր Ձեռք բերել պահանջվող համակարգչային սարքավորումներ, տվյալների հավաքագրման ու փոխանցման համար անհրաժեշտ համակարգչային ծրագիր և տրամադրել դրանք ԱԱՊ բուժհաստատություններին:
Իրականացում	Քայլ 1 – Իրականացնել տվյալների հավաքագրման փորձարարական ծրագիր: Փորձարկման նպատակներով ընտրված քաղաքային կամ գյուղական որևէ շրջանում իրականացնել տվյալների հավաքագրման պիլոտային ծրագիր: Ելնելով վեց ամսից մեկ տարվա փորձարկման արդյունքներից` կատարել տվյալների հավաքագրման նախատեսվող գործընթացի համապատասխան ադապտացում: Քայլ 2 - Բուժհաստատություններին տրամադրել տվյալների հավաքագրման ուղեցույցներ և նյութեր: Բաժանել նյութերը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում, իրականացնել վերապատրաստումներ և տրամադրել աջակցություն: Քայլ 3 – Սկսել տվյալների հավաքագրման գործընթաց: Հիվանդությունների տվյալների հավաքագրումը պետք է կատարվի սկզբնական փուլում` տարեկան կտրվածքով, իսկ ավելի ուշ փուլում` 6-ից 3 ամսվա կտրվածքով: Քայլ 4 – Հրապարակել տվյալների հավաքագրման արդյունքները: Հրապարակել առողջապահության համապատասխան տվյալները տարեկան կտրվածքով: .
Նկատառումներ	Ըստ հիվանդների հավաքագրման դեպքում` հարկ է երաշխավորել առողջապահական տվյալների գաղտնիությունը և պաշտպանությունը:
Ակնկալվող ազդեցություն/ ելք	Առողջապահության համակարգի գործընթացների և ելքերի ավելի մեծ թափանցիկություն և վերահսկելիություն: Երկարաժամկետ կտրվածքով առողջապահական ծախսերի խնայողություններ, որոնք պայմանավորված են արդյունավետ որոշումների կայացումով (օրինակ` դեղերի ձեռքբերման վերաբերյալ):
Հաջողության գործոններ	Առողջապահական տվյալների և ցուցանիշների հրապարակում Շահագրգիռ կողմերի (բժիշկներ, բուժքույրեր, վարչական աշխատակազմ) ակտիվ ներգրավում Ղեկավար մարմինների աջակցություն
Հաշվարկային ծախսեր	Տվյալների հավաքագրման համակարգ մշակելու ծախսեր Հավաքագրման և վերլուծության կանոնավոր աշխատանք Ծախսերը կկազմեն տարեկան 5 ԱՄՆ դոլարից պակաս` ընդգրկված մեկ հիվանդի հաշվով
Հնարավոր հետագա քայլեր/ ընդլայնում	Համադրել սկրինինգի այլ ծրագրերի հետ

Այս նախաձեռնությունը կնպաստի ծրագրի կատարողականի ցուցանիշների սահմանմանը` ծրագրի գնահատման և մոնիթորինգի նպատակներով:

2) ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԿՐԹՈՒՄ` ՌԻՍԿԵՐԻ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐԻ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

ա. Սրտանոթային հիվանդություններով հիվանդացությանն ուղղակիորեն նպաստող ռիսկերի գործոնների, այդ թվում` ծխախոտի, ալկոհոլի չարաշահման, անառողջ սննդակարգի, ֆիզիկական թերակտիվության, ճարպակալման և ավելորդ քաշի վերաբերյալ Հայաստանի բնակչության իրազեկվածության մակարդակի բարձրացումը շատ կարևոր միջոցառում է:

բ. Հայաստանում փորձագետների իրականացրած հարցազրույցների և հետազոտության ընթացքում կարմիր գծով անցնում էր այն փաստը, որ ռիսկի վերոնշյալ գործոնների վտանգավորության մասին բնակչության ընդհանուր գիտելիքների մակարդակը հարաբերականորեն ցածր էր: Ռիսկի գործոնների տարածվածությանը կարող են լրացուցիչ նպաստել ծխախոտի ու ոգելից խմիչքների գովազդի հանդեպ սահմանափակումների բացակայությունը և, ընդհանուր առմամբ, այդ ապրանքների մատչելիությունը:

Աղյուսակ 5-ը ներկայացնում է սրտանոթային հիվանդությունների կանխարգելմանն ուղղված ռիսկի գործոնների մասին հնարավոր կրթական քարոզարշավի նկարագիրը:

Աղյուսակ 5. Բնակչության համար կրթական քարոզարշավի ծրագիրը

23. Ծրագրում ընդգրկված նախաձեռնությունների հաջողությունը երաշխավորելու համար կիրականացվի ծրագրի մոնիթորինգ և գնահատում կատարողականի որոշակի ցուցանիշների ներդրման միջոցով.

Կարճաժամկետից միջնաժամկետ գործողությունների ցուցանիշներ, որոնք նկարագրում են առողջապահության համակարգում իրականացված միջոցառումների (օրինակ` ՍԱՀ մեկ հիվանդի հաշվով մասնագետի տարեկան այցերի քանակը) հաճախականությունն ու արդյունավետությունը,

24. Միջնաժամկետից երկարաժամկետ արդյունքների ցուցանիշներ, որոնք նկարագրում են իրականացված գործողությունների արդյունքում ստացված առողջապահական ընդհանուր արդյունքները: Այս ցուցանիշները կարձանագրեն հիվանդությունների և ռիսկի գործոնների դեմ պայքարի ծրագրի իրականացման հետևանքով ՍԱՀ հիվանդացության, տարածվածության և մահացության կառուցվածքում տեղ գտած փոփոխությունները:

Այս գնահատումը թույլ կտա ՀՀ կառավարության և առողջապահության ոլորտի պաշտոնյաներին լինել ավելի տեղեկացված և կայացնել առավել արդյունավետ որոշումներ շարունակական բարելավման համար անհրաժեշտ հետագա գործողությունների վերաբերյալ:

IX. Ծրագրի ֆինանսավորման աղբյուրները

25. Նախատեսվում է ծրագրի ֆինանսավորումն իրականացնել հետևյալ աղբյուրներից`

1) Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից առողջապահության նպատակային ծրագրերի համար հատկացված գումարներ,

2) միջազգային կազմակերպությունների նպատակային ֆինանսավորում

Հավելված N 2 ՀՀ կառավարության 2011 թ. մարտի 24-ի նիստի N 11 արձանագրային որոշման

ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ

I. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

 1. Չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարը բնակչության բժշկակենսաբանական և սոցիալ-տնտեսական հույժ կարևոր խնդիր է: Ամեն տարի չարորակ նորագոյացությունների պատճառով հաշմանդամ են ճանաչվում շուրջ 2700 մարդ: Այդ առումով տարեկան տնտեսական վնասը գերազանցում է 75,0 մլն. դրամը և հիվանդացության ցուցանիշների աճման նման տեմպերի պահպանման պարագայում 2010թ. տարեկան տնտեսական վնասը կկազմի մոտ 250,0 մլն. դրամ` չհաշված ընտանիքների հոգեբանական բարդույթները:

 2. Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացության և նրանցից մահացության ցուցանիշները կայուն կերպով աճում են` կապված մարդկանց միջին երկարակեցության բարձրացման և անբարեհաջող բնապահպանական իրավիճակի հետ: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հաշվարկներով 2020թ. երկրագնդում կարձանագրվեն 20մլն. նոր հիվանդներ, իսկ չարորակ նորագոյացություններից մահացողների թիվը կկազմի 10 միլիոն:

II. ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻ ՆԿԱՐԱԳԻՐԸ

1. Չարորակ նորագոյացությունների տարածվածության, հիվանդացության և մահացության իրավիճակային վերլուծությունը.

3. Հայաստանի Հանրապետության բնակչության շրջանում ոչ վարակիչ հիվանդություններից մահացության կառուցվածքում չարորակ նորագոյացություններից մահացությունը զբաղեցնում է երկրորդ տեղը` արյան շրջանառության համակարգի հիվանդություններից հետո (20.08%) և 1999թ.-ից սկսած գրանցվել է չարորակ նորագոյացություններից մահացության և հիվանդացության միապաղաղ աճ:

4. 2009թ.-ին չարորակ նորագոյացությունների տարածվածությունն ընդհանուր հիվանդացության մեջ կազմել է 21% (աղյուսակ N1), իսկ մահացությունը ընդհանուրի մահացության ցուցանիշում կազմել է 69%:

Աղյուսակ N1 – Հիվանդացությունը` 2009 թվական

Հիվանդություն	2009
	Ընդամենը	Առաջին անգամ ախտորոշված
Ընդամենը (A00-T98)	1077550	590419
Քաղցկեղ (C00-D48)	36971	8815
Սրտանոթային (I00-I99)	159589	47955
Ուղեղանոթային հիվանդ.(I10-I13)	73827	21048
Սրտի իշեմիկ հիվանդ. (I20-I25)	52042	14591
Դիաբետ (E10-11)	50450	6290
Շնչական օրգանների հիվանդ. (J00-J99)	257572	224782
Հիվանդություն	2009
	Ընդամենը (100.000 հաշվով)	Առաջին անգամ ախտորոշված (100.000 հաշվով)
Ընդամենը (A00-T98)	40736.1	22320.4
Քաղցկեղ (C00-D48)	1397.7	333.2
Սրտանոթային (I00-I99)	6033.2	1812.9
Ուղեղանոթային հիվանդ.(I10-I13)	2791	795.7
Սրտի իշեմիկ հիվանդ. (I20-I25)	1967.4	551.6
Դիաբետ (E10-11)	1907.2	237.8
Շնչական օրգանների հիվանդ. (J00-J99)	9737.3	8497.7

5. Ըստ պաշտոնական վիճակագրության հանրապետության տղամարդկանց շրջանում տարածվածության և մահացության տեսակետից առավել տարածված են շնչափողի, բրոնխների, թոքի չարորակ նորագոյացությունները, իսկ կանանց շրջանում` կրծքագեղձի, արգանդի մարմնի և արգանդի վզիկի չարորակ նորագոյացությունները:

1) Ըստ 2008 թվականի տվյալների` շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից հիվանդացությունը 4.4 անգամ գերազանցել է տղամարդկանց շրջանում, ինչը հավանաբար պայմանավորված է տղամարդկանց շրջանում ծխելու բարձր ցուցանիշով` 58% և հիվանդության ուշ հայտնաբերմամբ:

2) 2001-2008 թվականների ժամանակահատվածում տղամարդկանց շրջանում շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից մահացության ցուցանիշը անընդհատ աճել է 47.1-ից` մինչև` 64.3-ը, այսինքն` 1.36 անգամ, իսկ 1990-ի նկատմամբ` 1.8 անգամ` 35.8-ից մինչև 64.3-ը: Կանանց շրջանում նույն ժամանակահատվածում շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից մահացության ցուցանիշը աճել է 1.62 անգամ` 8.3-ից մինչև 13.5-ը, իսկ 1990-ի նպատմամբ` 2.7 անգամ:

3) Ըստ 2008 թվականի տվյալների շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացությունների հիվանդացությունը բնակչության շրջանում աճում է` 50-64 (տղամարդիկ՝ 349 դեպք, կանայք՝ 53), 65 տարեկան և բարձր տարիքային խմբերում (համապատասխանաբար` 612, 131 դեպք):

4) Ինչպես նշվեց, Հայաստանի կանանց շրջանում առավել տարածված են` կրքագեղձի, արգանդի մարմնի և վզիկի չարորակ նորագոյացությունների տարածվածությունը և մահացությունը: 2002-2008 թվականների ժամանակահատվածում այդ հիվանդություններից առաջացած մահացության և հիվանդացության ցուցանիշները անշեղորեն աճել են: Կրծքագեղձի չարորակ նորագոյացություններից զարգացած հիվանդացությունը 2008 թվականին` 2002 թվականի նկատմամբ աճել է 1.2 անգամ, մահացությունը` համապատասխանաբար` 1.1:

5) Արգանդի մարմնի և վզիկի չարորակ նորագոյացությունների հիվանդացությունը 2008 թվականին` 2002 թվականի նկատմամբ աճել են` 1.32 և 1.25 անգամ: Արգանդի մարմնի և վզիկի չարորակ նորագոյացություններից մահացության ցուցանիշը 2008 թվականին` 2002-ի նկատմամբ աճել է` 1.1 անգամ:

 2. Քաղցկեղով հիվանդների ապրելունակությունը

6. Առաջնային և հիվանդանոցային օղակների կլինիկական գործունեությունն առանձնահատուկ ազդեցություն ունի քաղցկեղով ապրելունակության ցուցանիշների վրա: Ապրելունակության բարձր արժեքը վկայում է հիվանդության վաղ հայտնաբերման, ճիշտ ախտորոշման և մասնագիտական բուժման արդյունավետության մասին, որը անշուշտ հիմնվում է առողջության առաջնային պահպանման օղակում և հիվանդանոցային միջամտությունների վրա:

 7. Չարորակ նորագոյացությունների վաղ հայտնաբերման և բուժման միտումները համահունչ են ապրելունակության միտումների հետ:

 8. Ըստ 2008 թվականի տվյալների շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից վաղ (հիվանդության I և II փուլեր) հայտնաբերման մակարդակը կազմել է 9.7%, կրծքագեղձը` 57%, արգանդի վզիկը` 35%, արգանդի մարմնինը 50%: Այդ իսկ պատճառով կրծքագեղձի, արգանդի վզիկի և մարմնի քաղցկեղով հիվանդների ապրելունակությունը գրեթե 4 անգամ գերազանցում է շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների ապրելունակությանը (աղյուսակ 2 և 3):

Աղյուսակ 2. Չարորակ նորագոյացությունների հայտնաբերման տվյալները ըստ հիվանդության փուլերի

Հիվանդության անվանում	Ընդամենը	I-II	III	IV
Շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից	1276	123	105	469
Կրծքագեղձ	990	565	134	258
Արգանդի վզիկ	251	87	116	36
Արգանդի մարմին	192	96	20	30

Աղյուսակ 3. Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների 3 և 5 տարի ապրելու հավանականությունը, %

Հիվանդության անվանում	Ապրելունակություն	Ժամանակահատվածը
Շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից, տղամարդիկ	8.9%	2005-2008
Շնչափողի, բրոնխների և թոքի չարորակ նորագոյացություններից, կանայք	17. %	2003-2008
Կրծքագեղձ	47.2%	2003-2008
Արգանդի վզիկ	47.3%	2003-2008
Արգանդի մարմին	46.5%	2003-2008

9. Չարորակ նորագոյացությունների կանխարգելման և բուժման արդյունքների վրա բացասական ազդեցություն են թողնում մի շարք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ, որոնք չեն սահմանափակվում միայն առողջապահական խնդիրներով, այլ պահանջում են տնտեսական տարբեր ոլորտների մասնագետների ակտիվ մասնակցություն:

10. Դրանցից են`

1) շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը քաղցկեղածին նյութերով,

2) չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարում միջգերատեսչական համագործակցության ու համակարգման բացակայությունը,

3) ուռուցքաբանական ծառայության մասնագետների ոչ բավարար քանակը,

4) հակաուռուցքային դեղամիջոցների, ախտորոշիչ ու բուժական սարքավորումների ու այլ նյութերի ձեռքբերման համար ոչ բավարար ֆինանսական ներդրումները,

5) հիվանդության սկզբնական փուլերի «գաղտնի» ընթացքը և հետևաբար` հիվանդների ուշ դիմելիությունը մասնագիտական օգնության, «ռիսկի» խմբերում տարվող կանխարգելիչ աշխատանքների ոչ բավարար մակարդակը,

6) բնակչության իրազեկվածության ցածր մակարդակը:

III. ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ ԵՎ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

11. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը չարորակ նորագոյացությունների դեմ տարվող պայքարը դիտարկում է որպես գերակա խնդիր և այն ընդգրկել է ՀՀ կառավարության կողմից 2010թվականի հունվարի 29–ի «Առավել տարածված ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման, վաղ հայտնաբերման և բուժման հայեցակարգին և հայեցակարգի կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկին հավանություն տալու մասին» թիվ 3 արձանագրային որոշմամբ հաստատված միջոցառումների ցանկում:

12. Ծրագրի նպատակն է` Հայաստանի Հանրապետության բնակչության շրջանում նվազեցնել չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացության, բարձիթողության և դրանցից հաշմանդամության ու մահացության ցուցանիշները:

13. Այդ նպատակին հասնելու համար ծրագիրը նախատեսում է հետևյալ խնդիրները.

1) Առողջապահության համակարգում չարորակ նորագոյացությունների վաղ հայտնաբերման և կանխարգելման ռազմավարության գործնական ներդրման ծրագրի մշակումը և իրականացումը,

2) Հանրապետության ուռուցքաբանական ծառայության նյութատեխնիկական բազայի արդիականացումը և զարգացումը (այդ թվում ՀՀ մարզերում)` ստեղծելով հակաուռուցքային քիմիաթերապևտիկ բաժանմունքներ ՀՀ Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզային հիվանդանոցներում,

3) Չարորակ նորագոյացությունների բուժման մեթոդաբանության մեջ կիրառել ժամանակակից մոտեցումներ` հիմնվելով ապացուցողական բժշկության սկզբունքների վրա (եվրոպական ուղեցույցների կիրառմամբ), դրանք հնարավորինը հարմարեցնելով ՀՀ իրականությանը:

4) Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների վաղ հայտնաբերման գործընթացի բարելավման նպատակով, առողջության պահպանման առաջնային օղակի կողմից իրականացնել բնակչության կանխարգելիչ ստուգումներ (սքրինինգներ), ինչպես նաև շարունակական (դիսպանսերային) հսկողություն իրականացնել նախաուռուցքային հիվանդություններ ունեցող անձանց ու «ռիսկի» բարձր խմբերում ընդգրկված անձանց նկատմամբ:

5) Առողջության առաջնային պահպանման օղակում կիրառել գործնականում առողջ մարդկանց հսկողության և զննման միջազգային նորմերը` տարանջատելով վերջիններիս մոտ «ռիսկի» խմբերն` ըստ տարիքի:

6) Սահմանել միջուկային բժշկության ոլորտի մասնագետների համար բժշկական բարձրագույն ուսումնական և միջին մասնագիտական ուսուցման կրթական ծրագրեր:

7) Ապահովել հայտնաբերված հիվանդների արդյունավետ բուժման կազմակերպումը` այդ թվում. վիրաբուժական, ճառագայթային, քիմիաթերապևտիկ, իմունաբանական, հորմոնալ (զուգակից կամ համալիր եղանակներով), միջազգային հաստատված սխեմաների համաձայն, ստացիոնար և հնարավորության դեպքում` ամբուլատոր պայմաններում:

8) Մշակել ուռուցքաբանության ոլորտի տարբեր ենթամասնագիտությունների (օրինակ` օնկովիրաբույժներ, մաշկաբան - ուռուցքաբաններ, ճառագայթային ուռուցքաբաններ, մանկական ուռուցքաբաններ և այլն) մասնագիտական բնութագրերը, պաշտոնների նկարագրերը, իրավունքներն, ու պարտականություններն ամրագրող նորմատիվային փաստաթղթերի փաթեթ, որի հիման վրա` համապատասխան ուսուցման ծրագրեր: Այդ թվում` ճառագայթային ուռուցքաբանների և տեխնիկների ուսուցման ծրագիր` Թերապևտիկ ռադիոլոգիայի և Ուռուցքաբանության եվրոպական ընկերության (ESTRO) չափանիշներին համապատասխան:

9) Երևանի պետական բժշկական համալսարանի և Առողջապահության ազգային ինստիտուտի որոշ մասնագիտական ամբիոններում (ընդհանուր թերապիայի, վիրաբուժության, ռադիոլոգիայի, ստոմատոլոգիայի) նախատեսել ճառագայթային ուռուցքաբանության դասախոսական ժամեր` տարբեր մասնագիտությունների բժիշկների համար:

10) Ժամանակակից սարքավորումներով վերազինել գործող ռադիոթերապևտիկ բաժանմունքների սարքավորումների պարկը,

11) Վերագործարկել չարորակ նորագոյացությունների ճառագայթային բուժման երրորդ բաժանմունքը ՀՀ Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքում:

12) Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության «Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոն» փակ բաժնետիրական ընկերությունում ստեղծել միջուկային բժշկության բաժանմունք:

13) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակում և ներդնում` բնակչության առողջության վիճակի, առողջության ռիսկերի և դետերմինանտների լայն և համակարգված դիտարկումների նպատակով:

14) Իրականացնել բժշկահիգիենիկ գիտելիքների ուսուցում և առողջ ապրելակերպի քարոզչություն բնակչության շրջանում` առողջությունը պաշտպանող գործոնների ամրապնդման և ռիսկի գործոնների դիմակայման հնարավորությունների ուժեղացման, ինչպես նաև բարձրացնելու բնակչության տեղեկացվածությունը քաղցկեղի անհատական կանխարգելման գիտելիքների և չարորակ նորագոյացությունների ախտորոշման ու բուժման արդի հաջողությունների վերաբերյալ` հիմնված ոչ վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելման և պայքարի Եվրոպական ռազմավարության և Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության Եվրոպական ռազմավարության մոտեցումների վրա:

15) Քիմիաթերապիայի և ճառագայթային բուժման հնարավորություններին և արդյունավետությանը ծանոթացնելու և բուժման այդ եղանակների նկատմամբ բնակչության «վախի» վերացման նպատակով սանիտարա- լուսավորչական միջոցառումների պլանի մշակում և դրա ներդրում:

16) Ուռուցքաբանական ծառայության կադրերի արհեստավարժության բարձրացման նպատակով նախատեսել երիտասարդ մասնագետների վերապատրաստումն արտերկրի առաջատար ուռուցքաբանական բուժհաստատություններում:

17) Մշակել չարորակ նորագոյացություններից բուժված հիվանդների սանատոր-կուրորտային և սոցիալ-հոգեբանական վերականգնողական հաջորդական բուժման ցուցումները և և ներդնել այն համակարգում:

18) Մշակել և որպես նորմատիվային ակտ պետական գրանցման ներկայացնել «Տեղեկացված (ինֆորմացված) անձի (բժիշկ, հիվանդ, հիվանդի հարազատ) պատասխանատվության չափի վերաբերյալ» ձևաթուղթը` հիվանդի և հարազատի համաձայնությամբ,

19) Քաղցկեղի դեմ պայքարի գերակայող բնագավառներում ընդլայնել միջազգային կապերը,

20) Իրականացնել սույն ռազմավարությամբ նախատեսված միջոցառումների կատարման վերաբերյալ մշտադիտարկում` 2013-2018թթ. ժամանակահատվածում:

21) Չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարի 2013-2018թթ. ազգային ծրագրի իրականացման աշխատանքները համակարգելու է Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը:

Գլուխ 1. ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ ՀԻՎԱՆԴՆԵՐԻ ՎԱՂ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՄԸ

14. Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների վաղ հայտնաբերումը հիմնական գրավականն է հանդիսանում նրանց արդյունավետ բուժման ապահովման համար:

15. Դրա ապահովմանն ուղղված միջոցառումներն են.

1) Առողջության առաջնային պահպանման հաստատություններ դիմած անձանց կրծքավանդակի օրգանների ֆլյուորոգրաֆիկ հետազոտության իրականացումը, եթե անամնեզում կամ կլինիկական պատկերում առկա է շնչական ուղիների նորագոյացության կասկած հարուցող ախտանիշներ (40-ից բարձր տարիքի և հատկապես ծխելու երկարամյա անամնեզով անձանց): Համապատասխան ցուցումների առկայության դեպքում կազմակերպվում է նաև ճառագայթային ախտորոշման մեթոդով հետազոտության կազմակերպում:

2) Կանանց կոնսուլտացիաներում կանխարգելիչ բժշկական զննման իրականացում, կրծքագեղձի և ձվարանների ուլտրաձայնային հետազոտության կազմակերպում, իսկ ցուցումների դեպքում նաև ճառագայթային ախտորոշման մեթոդով հետազոտության կազմակերպում` սկսած 35տ. հասակից,

3) Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացության ընտանեկան նախատրամադրվածության կամ ժառանգական գործոնների առկայության պարագայում գենետիկ հետազոտությունների կազմակերպում` սկսած 30տ. հասակից և տարին մեկ անգամ պարբերականությամբ:

4) Տղամարդկանց մոտ շագանակագեղձի ուլտրաձայնային հետազոտության, իսկ ցուցումների առկայության պարագայում` «PSA» հակածնի որոշման և շագանակագեղձի բիոպսիայի իրականացման կազմակերպում` սկսած 45տ. հասակից:

5) Ուռուցքաբանության բնագավառում կիրառվող ախտորոշման և բուժման բոլոր նոր մեթոդները պետք է ներդրվեն և ղեկավարվեն Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից սահմանված կարգի համաձայն:

6) Հաշվի առնելով ուռուցքային հիվանդությունների առանձնահատկությունները` բացառել որևէ մեթոդի կիրառման վերաբերյալ գովազդները զանգվածային լրատվամիջոցներով, առանց ՀՀ առողջապահության նախարարության թույլտվության:

 Գլուխ 2. ՉԱՐՈՐԱԿ ՆՈՐԱԳՈՅԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ ՀԻՎԱՆԴՆԵՐԻ ԲՈՒԺՈՒՄԸ

16.Չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների բուժման արդյունքների բարելավման, հաշմանդամության և մահացության մակարդակի նվազեցմանն ուղղված միջոցառումների իրականացման նպատակով նախատեսվում է.

1) Նոր հայտնաբերված հիվանդների և հիվանդության կրկնողության դեպքում համապատասխան բուժման կազմակերպումը մասնագիտացված ուռուցքաբանական հիվանդանոցներում:

2) Կազմակերպել հիվանդների շարունակական (երկարաժամկետ) հսկողությունը ուռուցքաբանական դիսպանսերներում, իսկ դրանց բացակայության դեպքում` ամբուլատոր պոլիկլինիկական օղակի ուռուցքաբանական ծառայության կողմից:

3) Բուժման նորագույն եղանակների, ինչպես նաև հակաուռուցքային նոր սերնդի (թանկարժեք) դեղեր նշանակելիս կիրառել հիվանդների կողմից համավճարի սկզբունքը, եթե վերջիններն ընդգրկված չեն ՀՀ կառավարության N318 – Ն որոշմամբ հաստատված «սոցիալապես անապահով և հատուկ խմբերի ցանկում»:

4) Հիվանդների բուժման սխեմաները համապատասխանեցնել գործող միջազգային նորմերին, ընդգրկելով բուժման նորագույն եղանակները (այդ թվում նաև բիոթերապիան և այլ` ժամանակակից մեթոդներ):

5) Իրականացնել չարորակ նորագոյացություններից բուժված հիվանդների առողջության վերականգնողական բուժման կազմակերպումը համապատասխան հաստատություններում:

6) Չարորակ նորագոյացություններով անբուժելի հիվանդների կյանքի որակի բարելավման նպատակով նախատեսել և ստեղծել «հոսպիսներ» Երևան քաղաքում և ՀՀ մարզերում:

Գլուխ 3. ՈՒՌՈՒՑՔԱԲԱՆԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՆՅՈՒԹԱՏԵԽՆԻԿԱԿԱՆ ԲԱԶԱՅԻ ԱՄՐԱՊՆԴՈՒՄՆ ՈՒ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ

17. Առանց ծառայության արդիականացման, վերազինման և որակյալ մասնագիտական ներուժով համալրման հնարավոր չէ հասնել ախտորոշման վերոհիշյալ բոլոր նպատակներին` բուժման արդյունավետության բարձրացում, հաշմանդամության և մահացության ցուցանիշների նվազում, արդյունավետ կյանքի տևողության երկարում:

18. Ուստի, նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) Իրականացնել հանրապետության ուռուցքաբանական բուժհաստատությունների արդի վիճակի և նրանց նյութատեխնիկական ապահովվածության վերաբերյալ տվյալների փաստագրում:

2) Իրականացնել միջոցառումներ` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2010 թվականի հոկտեմբերի 7-ի N 1424-Ն որոշմամբ հաստատված «Ուռուցքաբանության գերազանցության հայկական կենտրոնի ստեղծման մասին» կողմից նախատեսվող ռադիոիզոտոպների արտադրության համալիրից, պոզիտրոնային էմիսիոն տոմոգրաֆներով համալրված ախտորոշիչ կենտրոնից և ուռուցքաբանական կլինիկայից բաղկացած միջուկային բժշկության ծառայությունները գործող ուռուցքաբանական ծառայություններին ինտեգրելու ուղղությամբ:

3) Ուռուցքաբանական ծառայության մատչելիության ապահովման և առավելագույնը հիվանդներին մոտեցնելու նպատակով, ՀՀ Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզային հիվանդանոցներում նախատեսել 10-ական մահճակալով բաժանմունքներ` հիվանդների քիմիաթերապևտիկ բուժման ապահովման համար:

4) Վերազինել հանրապետության ուռուցքաբանական ծառայություն իրականացնող բուժհաստատությունների նյութատեխնիկական բազան` հագեցնելով դրանք նորագույն ախտորոշիչ և բուժական նշանակության սարքավորումներով,

5) Հանրապետության հեռավոր մարզերի բնակչությանը որակյալ ախտորոշիչ հետազոտություններ անցկացնելու նպատակով ստեղծել շարժական արտագնա մասնագիտական խմբեր` ապահովելով նրանց համապատասխան բժշկական շարժական սարքավորումներով (ուլտրաձայնային, ռենտգենյան, մամոգրաֆիկ) :

6) Կադրերի պահպանման և համալրման նպատակով ավելացնել պետական պատվերով կլինիկական օրդինատուրաների տեղերը` կնքելով պայմանագրեր, հետագայում մասնագետների կարիք ունեցող մարզեր նրանց ուղեգրելու վերաբերյալ:

7) Բարելավել ուռուցքաբանական ծառայության ֆինանսավորման չափն ու սկզբունքները, դրանք դարձնելով իրատեսական և մատուցվող ծառայության ռեալ ծախսերին համապատասխան: Բարձրացնել ուռուցքաբանների վարձատրման չափը և սահմանել վարձատրման հստակ և թափանցիկ մեխանիզմներ:

8) Նախատեսել բուժման նորագույն եղանակների կիրառմամբ մատուցվող բժշկական ծառայությունների փոխհատուցման բժշկական ծրագրային պարտադիր ապահովագրության ներդրում, եթե ՀՀ առողջապահության համակարգում մինչ այդ չի ներդրվել պարտադիր բժշկական ապահովագրության:

19. Չարորակ նորագոյացությունների համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակումն ու ներդրումը կարևորագույն նշանակություն ունի իրավիճակի վերլուծության և գնահատման, առողջապահության ոլորտի քաղաքական որոշումների կայացման ու կոնկրետ գործողությունների մշակման և իրագործման առումով:

20. Ուստի նախատեսվում է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մոնիթորինգի ենթահամակարգի մշակում` ներառյալ.

ա. ԱՀԿ մոտեցումների համաձայն չարորակ նորագոյացությունների և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների մշակում:

բ. չարորակ նորագոյացությունների և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների դուրս բերման համար անհրաժեշտ տվյալների հաշվառման և հաշվետվության կարգի (չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացության, բարձիթողի դեպքերի և մահացության վերաբերյալ տվյալների եռամսյակային հաղորդում (ըստ համապատասխան ձևի) հանրապետության տարածաշրջաններից Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարություն)` ներառյալ հաշվառման և հաշվետվական ձևերի լրամշակում:

2) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի վերլուծության ենթահամակարգի մշակում:

3) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի գնահատման և կանխատեսման ենթահամակարգերի մշակում:

4) Չարորակ նորագոյացությունների համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտների մշակում և ներդնում:

5) Չարորակ նորագոյացությունների համաճարակաբանական հսկողության վերաբերյալ բոլոր մակարդակներում կադրերի վերապատրաստում:

6) Չարորակ նորագոյացությունների համաճարակաբանական հետազոտության ստանդարտ-սխեմաների մշակում և ներդնում:

7) Բնակչության առողջության վրա շրջակա միջավայրի անբարենպաստ և վտանգավոր գործոնների ազդեցության նվազեցման ուղղությամբ միջոցառումների իրականացում:

8) Բնակչության բժշկահիգիենիկ ուսուցում և առողջ ապրելակերպի քարոզչություն

 ա. չարորակ նորագոյացությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապրելակերպի քարոզչության և բժշկահիգիենիկ կրթության ծրագրի մշակում,

 բ. չարորակ նորագոյացությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապրելակերպի քարոզչության հուշաթերթերի, պաստառների, տեսահոլովակների մշակում և ներդնում,

 գ. չարորակ նորագոյացությունների կանխարգելմանն ուղղված առողջ ապրելակերպի քարոզչության և բժշկահիգիենիկ կրթության միջոցառումների իրականացում` օգտագործելով զանգվածային լրատվության միջոցները:

21.Նպատակն է ռազմավարության ծրագրի գործադրման ընթացիկ իրավիճակի բնորոշումը, փոփոխությունների գնահատումը և աշխատանքի ճշգրտումը` բնակչության չարորակ նորագոյացություններով հիվանդացության իրավիճակի որոշման, միջոցառումների համակարգման և փոփոխությունների գնահատման միջոցով:

22. Նախատեսվում է ծրագրի ֆինանսավորումն իրականացնել հետևյալ աղբյուրներից`

1) Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից առողջապահության նպատակային ծրագրերի համար հատկացված գումարներ,

2) միջազգային կազմակերպությունների նպատակային ֆինանսավորում,

3) ստեղծել համազգային ուռուցքաբանության զարգացման հիմնադրամ, որտեղ կուտակված միջոցները հնարավորություն կտան ուռուցքաբանության զարգացմանը` ռեսուրսների նպատակային օգտագործմամբ,

4) Օրենքով չարգելված այլ աղբյուրներ, այդ թվում նաև` ներդրումների (ներքին և արտաքին) հնարավորությունը, այդ թվում` պետական-մասնավոր գործընկերության մոդելի կիրառմամբ:

23. Չարորակ նորագոյացությունների դեմ պայքարի ազգային ծրագրի իրականացման հսկողությունը իրականացվելու է Հայաստանի Հանրապետության Առողջապահության նախարարության, Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների և Հայաստանի Հանրապետության էկոնոմիկայի նախարարության, ինչպես նաև միջգերատեսչական հանձնաժողովի կողմից :

24. Հայաստանի Հանրապետւթյան առողջապահության նախարարությունը ամեն տարի Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն կներկայացնի հաշվետվություն` ծրագրի իրականացման ընթացքի մասին:

25. Ծրագրի իրականացման արդյունքում սպասվում է.

1) Բնակչության չարորակ ուռուցքներով հիվանդացության մակարդակի կայունացում, իսկ որոշ օրգանների ախտահարման առումով ցուցանիշների նվազում / ստամոքս, արգանդի վզիկ, մաշկ և այլն/:

2) Ուռուցքաբանական հիվանդացություններից հաշմանդամության և մահացության մակարդակի իջեցում:

3) Չարորակ նորագոյացությունների սկզբնական փուլերի հայտնաբերման ցուցանիշի բարձրացում առնվազն 15% - ով:

4) Չարորակ ուռուցքների բարձիթողի դեպքերի տեսակարար կշռի նվազեցում:

5) Բուժման հեռավոր արդյունքների` 5 և 10 տարվա գործնականում առողջ ապրելիության ցուցանիշների բարձրացում առնվազն 5% - ով:

6) Նույն տարում հայտնաբերված հիվանդների մահացության ցուցանիշների իջեցում:

7) Ուռուցքաբանական պրոֆիլի բուժհաստատությունների նյութատեխնիկական հագեցվածության և անհրաժեշտ ախտորոշիչ ու բուժական նշանակության սարքավորումներով ապահովում:

8) Ուռուցքաբանական հիվանդների բուժման արդյունավետության բարձրացում` առնվազն 15% - ով:

Հավելված N 3 ՀՀ կառավարության 2011 թ. մարտի 24-ի նիստի N 11 արձանագրային որոշման

1. Շաքարային դիաբետով հիվանդացությունը, հաշմանդամությունն ու դիաբետից մահացությունը հանրային առողջապահական աճող հիմնախնդիր են հանդիսանում Հայաստանում: Շաքարային դիաբետի միջազգային հիմնադրամի գնահատականի համաձայն` 2010-ից 2030 թվականներին շաքարային դիաբետի տարածվածության աճի տարեկան ցուցանիշը կազմելու է 0.9 տոկոս, ինչը նշանակում է, որ 2030 թվականին Հայաստանի յուրաքանչյուր տասներորդ բնակիչ կարող է ունենալ շաքարային դիաբետ:

2. Հայաստանում շաքարային դիաբետի ախտորոշման և բուժման մեթոդների վերլուծության համեմատությունը միջազգային լավագույն փորձի հետ ցույց է տվել, որ կան թերություններ, մասնավորապես` հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և հանրության իրազեկման ոլորտներում: Այս թերությունների վերացումը մեծ ազդեցություն կունենա հիվանդության բեռը նվազեցնելու հարցում, քանի որ ապացուցողական բժշկության տվյալներով վաղ փուլում նպատակային բուժում ապահովելը և ապրելակերպին առնչվող ռիսկի գործոնները կրճատելու հարցում մարդկանց կրթելը զգալիորեն հետաձգում կամ կանխում է շաքարային դիաբետի առաջացումը և մեղմում հիվանդության բարդությունները:

3. Ռազմավարության իրականացումը մեծապես կնպաստի կանխարգելիչ առողջապահության ոլորտի զարգացմանն ու ոչ վարակիչ հիվանդությունների բեռի նվազեցմանը Հայաստանում:

4. Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով (ԱՀԿ) Հայաստանն ունի շաքարային դիաբետից մահացության ամենաբարձր ցուցանիշը տարածաշրջանում, որը կազմում է 50.9 մահվան դեպք 100 000 բնակչի հաշվով` Վրաստանի, Իրանի ու Թուրքիայի 20.9 և Ադրբեջանի 30.9 մահվան դեպքի համեմատ:

5. Շաքարային դիաբետի տարածվածությամբ Հայաստանը գերազանցում է հարևան պետությունների` Վրաստանի և Ադրբեջանի ցուցանիշները, իսկ Դիաբետի միջազգային ֆեդերացիայի (ԴՆՖ, անգլ.` IDF) կանխատեսումներով 2010-ից 2030 թվականներին Հայաստանում շաքարային դիաբետի տարածվածության աճի տարեկան գործակիցը կազմելու է 0.9 տոկոս:

6. Հաշմանդամությամբ ընթացող կյանքի կորցրած տարիների (ՀԸԿՏ-ներ, անգլ.` DALYs) միջազգային համեմատության դեպքում Հայաստանը` 100 000 բնակչի հաշվով 728 ՀԸԿՏ-ներ ցուցանիշով այժմ ավելի ցածր վարկանիշ ունի քան տարածաշրջանի պետությունները` Ադրբեջանը (519), Վրաստանը (227) և Ռուսաստանի Դաշնությունը (204): Իրավիճակը բարդանում է սահմանափակ առողջապահական ռեսուրսների պայմաններում:

7.Թեպետ արյան մեջ գլիկոլիզացված հեմոգլոբինի որոշման (անգլերեն` HbA1c) թեստերը մատչելի են որոշ հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում, դրանք մատչելի չեն բոլոր շաքարային դիաբետով հիվանդներին` վերջիններից պահանջելով լրացուցիչ ուղղակի վճարումներ:

8. Միաժամանակ բնակչության ապահովվածությունը բժշկական աշխատակազմով համահունչ է միջազգային չափանիշներին (Հայաստան` 37.0, Վրաստան` 45.4, Ադրբեջան` 37.9, Ֆրանսիա` 37.4, Գերմանիա` 34.8, Միացյալ Թագավորություն` 21.4):

Հայաստանի համար զարգացման հիմնական ճանապարհը` առկա ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործումն է: Դրան հնարավոր է հասնել բուժծառայությունների մատուցման միջազգային լավագույն փորձի համեմատ առկա թերությունների հասցեկան վերացման միջոցով:

9.Կանխարգելել և/կամ հետաձգել շաքարային դիաբետի առաջացումը` բնակչության բոլոր խավերում հավասարապես:

10. Նվազեցնել շաքարային դիաբետի բարդությունները` նպատակ ունենալով առավելագույնի հասցնել հիվանդների և նրանց ընտանիքների բարեկեցությունն ու կյանքի որակը:

11.Սկսել գործընթացն ընտրված նախաձեռնություններով` ներդնելով ՍԱՀ կանխարգելման, ախտորոշման և վարման լավագույն փորձը` Հայաստանի համար հիվանդության բեռը նվազեցնելու նպատակով:

12.Բնակչության բոլոր խավերի համար երաշխավորել շաքարային դիաբետի ֆինանսապես մատչելի և ծախսարդյունավետ ախտորոշում և բուժում` դրանով իսկ նվազեցնելով ստվերային վճարումների ծավալները:

13.Կանխարգելիչ միջոցառումները կարելի է հասցեագրել հետևյալ ուղղություններով.

1) Մակրոտնտեսական և պետական միջամտություններ, որոնք ազդում են յուրաքանչյուր անձի վրա (օրինակ` ծխախոտի հարկումը): Մակրոտնտեսական միջամտությունները կարող են հանդիսանալ շաքարային դիաբետի կանխարգելմանն աջակցող արդյունավետ միջոց, սակայն, քանի որ դրանք հիմնականում ձեռնարկում են այլ նախարարություններ (այլ ոչ թե առողջապահության նախարարությունը), այդ միջամտությունները կրում են քաղաքական բնույթ և, ուստի, բավականին բարդ են և չեն համապատասխանում նախաձեռնությունների համար սահմանված «մեծ ազդեցություն - բարձր իրագործելիություն» չափորոշիչներին: Հետևաբար, դրանք հարկ է դիտարկել հաջորդ փուլում:

2) Բուժծառայություններ մատուցողների կողմից հիվանդության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի միջոցառումներ, օրինակ` արյան մեջ շաքարի/HbA1c մակարդակի բարելավում, բարձր ռիսկայնության խմբի անհատներին և հիվանդներին անհատականացված խորհրդատվության և բուժօգնության տրամադրում ռիսկի գործոնների վերաբերյալ:

ա) Սույն ծրագիրը ներառում է բնակչության ընդհանուր իրազեկվածության բարձրացմանն ուղղված կրթական միջոցառումներ և բժշկական ծառայություններ:

բ) Բժշկական օգնության շղթայում վաղ փուլի նախաձեռնությունները, մասնավորապես կրթական քարոզարշավները և սկրինինգները շատ ծախսարդյունավետ են: Այդ նախաձեռնությունների իրականացումը գալիք երկուսից երեք տարում կօգնի լուծել Հայաստանում ոչ վարակիչ հիվանդությունների բեռը (որն այժմ բարձր է միջին ցուցանիշներից) կրճատելու խնդրի մեծ մասը:

Պետական առողջապահական բյուջեում ծախսերի խնայողություններ, ինչպես նաև բժշկական ծառայությունների որակի աճ կապահովեն նաև բուժման ստանդարտ ընթացակարգերի և հիվանդությունների վարման ծրագրերի մշակումն ու ներդրումը:

3) Նախատեսել բուժման նորագույն եղանակների կիրառմամբ մատուցվող բժշկական ծառայությունների փոխհատուցման բժշկական ծրագրային պարտադիր ապահովագրության ներդրում, եթե ՀՀ առողջապահության համակարգում մինչ այդ չի ներդրվել պարտադիր բժշկական ապահովագրություն:

14. Որպես առաջին նախաձեռնություն` առաջարկում ենք առողջության առաջնային պահպանման բուժհաստատություններում ներդնել շաքարային դիաբետի կանոնավոր սկրինինգներ` իդեալական տարբերակում HbA1c թեստի, մարմնի քաշի կանոնավոր չափումների, գլյուկոզայի տանելիության պերօրալ թեստի (ԳՏՊԹ, անգլ.` OGTT) միջոցով, որոնք հանդիսանում են շաքարային դիաբետի և նախադիաբետի հայտնաբերման միջազգային ստանդարտ հետևյալ խմբերի համար`

1) Շաքարային դիաբետով հիվանդներ

2) Բարձր ռիսկայնության խմբերի անդամներ

3) 45 տարեկանից բարձր բնակչություն

Աղյուսակ 1-ը ներկայացնում է Հայաստանում շաքարային դիաբետի սկրինինգի ծրագրի իրականացման հնարավոր պատկերը: Առավել ծախսարդյունավետ կլինի այն համադրել սրտանոթային հիվանդությունների սկրինինգի ծրագրի հետ:

Աղյուսակ 1. Շաքարային դիաբետի սկրինինգի ծրագիրը

Շաքարային դիաբետի սկրինինգի նախաձեռնության իրականացման առաջին փուլի նպատակային ցուցանիշ կարելի է սահմանել ախտորոշման ցուցանիշի աճը 20 տոկոսով:

1) Ընդհանուր առմամբ, ակնհայտ է շաքարային դիաբետով հիվանդների համար հիվանդության, ռիսկի գործոնների, բուժման տարբերակների, ռեժիմի և առողջ ապրելակերպի օգուտների մասին տեղեկություններ պարունակող կրթական ծրագրեր կազմակերպելու անհրաժեշտությունը:

Աղյուսակ 2-ը ներկայացնում է շաքարային դիաբետի կանխարգելմանն ուղղված հնարավոր կրթական քարոզարշավի ծրագիրը:

1) Բուժման ուղեցույցները և ստանդարտները բնակչությանը բարձրորակ բուժսպասարկում մատուցելու նախապայման են: Պատշաճ կիրառման դեպքում նման ուղեցույցները կարող են որակի երաշխիք հանդիսանալ կառավարության համար: Նմանօրինակ ստանդարտները հանդիսանում են բուժումը և դեղորայքի նշանակումը ճիշտ և ծախսային տեսանկյունից օպտիմալ ուղղությամբ խթանելու միջոց, օրինակ` խրախուսելով առևտրային (բրենդային) դեղերի փոխարեն վերարտադրված (ջեներիկ)` գնային առումով ավելի մատչելի դեղերի օգտագործումը:

2) Հայաստանի առանձին բժշկական հաստատություններում կիրառվում են շաքարային դիաբետի ախտորոշման և բուժման միջազգային ուղեցույցներ: Անհրաժեշտ է վերանայել նշյալ ուղեցույցները և ներդնել դրանք շաքարային դիաբետի ախտորոշմամբ և բուժմամբ զբաղվող բոլոր բժշկական հաստատություններում:

Աղյուսակ 3-ը ներկայացնում է առաջնային և երկրորդային բուժօգնության օղակներում շաքարային դիաբետի բուժման ուղեցույցների մշակման և ներդրման ծրագիրը:

Աղյուսակ 3. Շաքարային դիաբետի բուժման ստանդարտների և ուղեցույցների մշակում և ներդրում

17. ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ ՀԱՄԱՃԱՐԱԿԱԲԱՆԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՈՒՄ ԵՎ ՆԵՐԴՐՈՒՄ

18. Շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակումն ու ներդրումը կարևորագույն նշանակություն ունի շաքարային դիաբետի իրավիճակի վերլուծության և գնահատման, առողջապահության ոլորտի քաղաքական որոշումների կայացման ու կոնկրետ գործողությունների մշակման և իրագործման առումով: Ուստի, անհրաժեշտ է ձևավորել շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության համակարգ: Շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության համակարգը մշակելու և ներդնելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցառումները.

1) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մոնիթորինգի ենթահամակարգի մշակում` ներառյալ.

ա) ԱՀԿ մոտեցումների համաձայն շաքարային դիաբետի և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների մշակում:

բ) Շաքարային դիաբետի և շրջակա միջավայրի գործոնների մոնիթորինգի զգայորոշիչների դուրս բերման համար անհրաժեշտ տվյալների հաշվառման և հաշվետվության կարգի լրամշակում` ներառյալ հաշվառման և հաշվետվական ձևերի լրամշակումը:

2) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի վերլուծության ենթահամակարգի մշակում` ներառյալ.

3) Համաճարակաբանական հսկողության համակարգի գնահատման և կանխատեսման ենթահամակարգերի մշակում:

4) Շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության ստանդարտների մշակում և ներդնում:

5) Շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության վերաբերյալ բոլոր մակարդակներում կադրերի վերապատրաստում:

6) Շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հետազոտության ստանդարտ-սխեմաների մշակում և ներդնում:

7) Բնակչության առողջության վրա շրջակա միջավայրի անբարենպաստ և վտանգավոր գործոնների ազդեցության նվազեցման ուղղությամբ միջոցառումների իրականացում:

Աղյուսակ 4. Հայաստանում շաքարային դիաբետի համաճարակաբանական հսկողության համակարգի մշակման և ներդրման ծրագիրը