ԱԲԴՈՒԼԽԱՆԻՆ ԵՎ ՔԱՐԻՄՆԻԱՆ ԸՆԴԴԵՄ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ԳՈՐԾՈՎ

   

Վ Ճ Ի Ռ

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

22 սեպտեմբերի 2009թ.

 

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Պալատը (Երկրորդ Բաժին), որպես Պալատ հետևյալ կազմով`

 

Ֆրանցիսկո Թուլքինս՝ նախագահ

Իրենու Քաբրալ Բարրետո,

Վլադիմիրո Զագրեբելսկի,

Դանութե Ջոսինի,

Դրագոլյուբ Պոպովիչ,

Նոնա Ցոցորիա,

Իզիլ Կարակաս, դատավորներ,

և Սալլի Դոլլե, բաժանմունքի քարտուղար,

 

Դռնփակ խորհրդակցելով 2009 թվականի սեպտեմբերի 11-ին՝ կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց այդ նույն օրը:

 

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

1. Գործի համար առիթ է հանդիսացել ազգությամբ իրանցի պարոն Մոհսեն Աբդուլխանիի և պարոն Համիդ Քարիմնիայի  («դիմողներ») կողմից 2008 թվականի հունիսի 30-ին, Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Կոնվենցիայի  («Կոնվենցիա») 34-րդ հոդվածի համաձայն ընդդեմ Թուրքիայի Հանրապետության գանգատը (Թիվ 30471/08):

2. Դիմողների շահերը, որոնց տրամադրվել էր իրավական օգնություն, ներկայացրել է տկն Դ. Աբադին՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Նյու Յորքում գտնվող ,Իրանյան փախստականների ալիանսե հասարակական կազմակերպության տնօրենը: Տկն Աբադին հաստատվել է Պալատի նախագահի կողմից դիմողներին Դատարանի Կանոնների 36 կանոնի 4(a) կետին համապատասխան Դատարանում քննության ընթացքում ներկայացնելու համար: Թուրքական Կառավարությունը  («Կառավարություն») ներկայացրել է իր գործակալը:

3. 2008 թվականի հունիսի 30-ին Պալատի նախագահը, ում մակագրվել է գործը, ելնելով կողմերի շահերից և Դատարանում գործի պատշաճ քննության նպատակով, Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնին համապատասխան մատնանշել է Թուրքիայի կառավարությանը, որպեսզի դիմողները չարտաքսվեն Իրան կամ Իրաք մինչև 2008 թվականի օգոստոսի 4-ը: 2008 թվականի հուլիսի 22-ին Պալատի նախագահը որոշել է երկարաձգել քննությունը մինչև Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնին համապատասխան միջանկյալ միջոցի կատարումը:

4. 2008 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Պալատի նախագահը որոշել է Կառավարությանը տեղեկացնել գանգատի մասին: Նա նաև որոշել է, որ գանգատի ընդունելիությունը և հանգամանքները պետք է քննվեն միասին (29-րդ հոդվածի 3-րդ կետ), և որ գործը պետք է քննվի առաջնահերթ (41-րդ կանոն):

5. Դիմողները և Կառավարությունը ներկայացրել են գանգատի ընդունելիության և հանգամանքների առնչությամբ իրենց գրավոր դիտարկումները: Բացի այդ, մեկնաբանություններ են ստացվել Միացյալ ազգերի կազմակերպության փախստականների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակից (ՄԱԿ ՓԳՀ-ն), որը նախագահի կողմից ներգրավվել է գրավոր քննությանը՝ որպես երրորդ կողմ (Կոնվենցիայի 36-րդ հոդվածի 2-րդ կետ և 44-րդ կանոնի 2-րդ կետ):

 

ՓԱՍՏԵՐ

 

1. ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

6. Դիմողները ծնվել են համապատասխանաբար 1973 և 1978 թվականներին և ներկայումս պահվում են Գազիոսպանմաշայի Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում, որը գտնվում է Քիրքլարելիում:

7. Դիմողները միացել են Իրանում Ազգային մոջահեդների կազմակերպությանը (PMOI”, որը հայտնի է նաև որպես եMojahedin-e-Khalq” Կազմակերպություն), համապատասխանաբար՝ 1992 և 2001 թվականներին: Նրանք ժամանել են Իրաք չճշտված օրը: Նրանք եկել են Ալ-Աշրաֆի ճամբար, որտեղ PMOI անդամները տեղակայված էին Իրաքում մինչև համապատասխանաբար 2005 և 2006 թվականներին կազմակերպությունից դուրս գալը, քանի որ նրանք չեն համակերպվել PMOI նպատակների և մեթոդների հետ: PMOI-ից դուրս գալուց հետո նրանք գնացել են Ժամանակավոր Հարցազրույցի և պաշտպանության ապաստան (TIPF”), ճամբար, որը ստեղծված է Իրաքում` Միացյալ Ազգերի կողմից: Այս հաստատությունն այնուհետև անվանվել է Աշրաֆի փախստականների ճամբար ("ARC"):

8. 2006 թվականի մայիսի 5-ին և 2007 թվականի հոկտեմբերի 16-ին, հարցազրույց անցնելուց հետո, դիմողները Ժնևի ՄԱԿ ՓԳՀ գրասենյակի կողմից ճանաչվել են փախստականներ Իրաքում գտնվելու ընթացքում: Ինչ վերաբերում է առաջին դիմողին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ նա հիմնավոր մտավախություն է ունեցել առ այն, որ Իրանում կենթարկվի հետապնդման իր քաղաքական հայացքների, կենսագրության և հստակ համոզմունքների պատճառով, որոնց վրա հիմնված էին նրա քաղաքական կարծիքները: Մասնավորապես, հաշվի առնելով դիմողի 10-ամյա կապը PMOI-ի հետ, նրա վերաբերմունքը Իրանում PMOI-ի անդամների նկատմամբ և նրա հստակ հայացքները՝ կապված իր ծննդավայրում խաղաղ պետություն ունենալու հետ, UNHCR-ը գտել է, որ դիմողը պատշաճ կերպով հիմնավորել է, որ իր գործին հետևելու են անվտանգության աշխատակիցները, որոնք Իրանում իր համար անտանելի իրադրություն կստեղծեն, եթե վերջինս վերադառնա այնտեղ:

9. Ինչ վերաբերում է երկրորդ դիմողին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ նա ունեցել է հիմնավոր մտավախություն, որ իրանական իշխանությունները, inter alia, կխախտեն իր կյանքի իրավունքը՝ կյանքից, ազատությունից կամայական կամ ապօրինի կերպով զրկելով, տանջելով, վատ վերաբերմունք դրսևորելով, կամայականորեն ձերբակալելով կամ ազատազրկելով, ինչպես նաև խոչընդոտելով իր արդարացի դատաքննության իրավունքի իրականացմանը: Մասնավորապես, հաշվի առնելով դիմողի անդամակցությունը PMOI-ին և նրա քաղաքական հայացքները, նրա վերաբերմունքը PMOI-ի փաստացի և ենթադրյալ անդամների և Իրանում նրանց հետևորդների նկատմամբ, ՄԱԿ ՓԳՀ–ն գտել է, որ «հիմնավոր կասկածի» շեմն առ այն, որ դիմողը կարող էր առերեսվել այնպիսի վատ վերաբերմունքի, ինչպիսին կամայական ազատազրկումը կամ տանջանքն է, բավարար է:

10. 2008 թվականի ապրիլին, TIPF-ն փակվել է, իսկ դիմողները PMOI-ի անդամների հետ միասին տեղափոխվել են հյուսիսային Իրաք:

11. Չճշգրտված օրը դիմողները ժամանել են Թուրքիա: Նրանք ձերբակալվել են անվտանգության ուժերի կողմից և Թուրքիայի տարածք ապօրինաբար մուտք գործելու պատճառով հետ են ուղարկվել Իրաք 2008 թվականի հունիսի 17-ին:

12. Նրանք անմիջապես կրկին մուտք են գործել Թուրքիա:

13. 2008 թվականի հունիսի 21-ին նրանք ձերբակալվել են ճանապարհային ժանդարմերիայի Մուսում Գյոքյազի կայանի աշխատակիցների կողմից, քանի որ նրանց անձնագրերը կեղծ են եղել:

14. 2008 թվականի հունիսի 21-ին դիմողները դիմումներ են ներկայացրել ժանդարմերիայի աշխատակիցներին: Դիմողներն առարկել են, որ իրենք կարող են հետապնդման ենթարկվել, եթե վերադառնան Իրան՝ իրանական կառավարության քաղաքականությանը հակառակվելու պատճառով, և որ իրենց կյանքը վտանգի տակ է նաև Իրաքում: Նրանք հայտարարել են, որ կամենում են մեկնել Ստամբուլ ապաստան խնդրելու և Կանադայում ապրելու համար:

15. Արդյունքում դիմողները տեղավորվել են Մուսի Հասկյոյի շրջանի ոստիկանության շտաբակայանի օտարերկրացիների բաժնում:

16. 2008 թվականի հունիսի 23-ին Մուսի դատախազը կազմել և Մուսի Մագիստրատների դատարան է ուղարկել մեղադրական եզրակացություն, որով դիմողները մեղադրվել են Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու մեջ:

17. Նույն օրը դիմողները կանգնել են Մուսի Մագիստրատների դատարանի առաջ: Նշելով, որ դիմողները պետք է վտարվեն Թուրքիայից, դատարանն ընթերցել է մեղադրական եզրակացությունը և լսել է դիմողների ցուցմունքները` կապված նրանց առաջադրված մեղադրանքների հետ: Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք մեկնել են Իրանից, քանի որ ունեցել են մտավախություն այդ երկրում սպանվելու ռիսկի հետ կապված, և որ իրենք ապօրինի մուտք են գործել Թուրքիա մի մաքսանենգի օժանդակությամբ Կանադա գնալու նպատակով, որտեղ նրանք ունեին ընտանիք: Մագիստրատների դատարանը դատապարտել է դիմողներին, սակայն որոշել է հետաձգել դատավճռի կատարումը հինգ տարով՝ համաձայն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի: Դիմողները համապատասխանաբար վերադարձվել են Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայան:

18. Համաձայն դիմողների հայտարարությունների՝ 2008 թվականին ներպետական իշխանությունները կրկին փորձել են վտարել նրանց, այս անգամ՝ Իրան: Դիմողները կանխել են իրենց իսկ արտաքսումը՝ խոսելով արաբերեն և ձևանալով, թե իբրև չեն հասկանում պարսկերեն: Արդյունքում իրանական իշխանությունները հրաժարվել են նրանց ընդունել Իրան: Դատարանին ուղղված իրենց դիրքորոշման մեջ Կառավարությունը չի արել որևէ հիշատակություն դիմողներին Իրան արտաքսելու փորձի մասին: Փոխարենը նրանք նշել են, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն հյուսիսային Իրաք, որտեղից եկել են:

19. 2008 թվականի հունիսի 30-ին Մարդու իրավունքների կազմակերպության Մուսի մասնաճյուղի տնօրեն պրն Վեդատ Սենգյուլը գնացել է Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայան՝ տեսնելու դիմողներին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի Անկարայի աշխատակցի խնդրանքով: Համաձայն պրն Սենգյուլի դիտարկումների՝ իր այցելության օրն առաջին դիմողը կատարել է ինքնասպանության փորձ, քանի որ ոստիկանության աշխատակիցը նրան ասել էր, որ իրեն պետք է արտաքսեն Իրան: Ոստիկանությունը թույլ չի տվել պրն Սենգյուլին տեսնելու դիմողին:

20. 2008 թվականի հունիսի 30-ին և հուլիսի 1-ին ու 2-ին դիմողները ոստիկանությանը ներկայացրել են իրենց հաջորդ դիմումները և հայտարարել են, որ իրենք եղել են PMOI-ի նախկին անդամներ: Առաջին դիմողը նկատել է, որ ինքը սովորել է անգլերեն, պարսկերեն և արաբերեն, ինչպես նաև անցել է զինվորական պատրաստվածություն կազմակերպության շարքերում եղած ժամանակահատվածում: Նա նաև նշել է, որ TIPF-ում գտնվելու ընթացքում ինքը եղել է նկարիչ, դասավանդել է արաբերեն: Նա նշել է, որ ներգրավված չի եղել որևէ զինվորական գործունեության մեջ: Երկրորդ դիմողը հայտնել է, որ վերը նշված լեզուներից բացի, նա նաև սովորել է թուրքերեն, երբ եղել է PMOI-ի անդամ: Նա նշել է, որ TIPF-ում ապրել է երկու տարի և երբևէ ներգրավված չի եղել որևէ զինվորական գործունեության մեջ: Երկու դիմողներն էլ հայտարարել են, որ իրենք եկել են Թուրքիա ՄԱԿ ՓԳՀ-ին դիմելու նպատակով՝ հետևելով ամերիկյան պաշտոնյաների խորհուրդներին:

21. Դիմողները Հասկյոյի ոստիկանությանը ներկայացրել են միանման միջնորդություններ պարսկերեն լեզվով, որոնցում նշվել է հետևյալը.

«Մենք եկել ենք Թուրքիա Դիյանա քաղաքից մի մաքսանենգի օժանդակությամբ: Մենք փախստականներ ենք, ապրել ենք Էրբիլում՝ Իրաքում: Մենք եկել ենք Թուրքիա, որպեսզի կապ հաստատենք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ և խնդրենք ընթացք տալ մեր գործերին: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի շտաբակայանն Իրաքում պայթեցվել է ահաբեկիչների կողմից և այն այլևս այնտեղ չունի գրասենյակ: Մենք խնդրել ենք թույլ տալ ժամանակավոր մնալ Թուրքիայում, որպեսզի մեր գործերին ընթացքի տրվի: Մեր ընկերները խորհուրդ են տվել մեզ այն մասին, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ կապ հաստատելու միակ տարբերակը Թուրքիա գալն է: Մենք ունենք փաստաբանի կարիք Ձեզ հետ հետագա շփումն ապահովելու համար»:

22. Դիմողները ստորագրել են իրենց միջնորդությունները: Նրանք նաև գրել են իրենց ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գործերի տվյալները, իրենց ծնողների անունները և ծննդյան թվերը:

23. Դիմողները պահվել են Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայանում՝ Մուսում մինչև 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը, երբ նրանք տեղափոխվել են Քիրքլարելիի Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոն:

24. 2008 թվականի հոկտեմբերի 18-ին դիմողները միջնորդություններ են ներկայացրել Քիրքլարելիի ղեկավարին և խնդրել են ժամանակավոր ապաստան տրամադրել Թուրքիայում: Համաձայն գործի նյութերում առկա տեղեկությունների՝ դիմողները դեռևս չեն ստացել իրենց միջնորդությունների պատասխանը:

25. 2008 թվականի դեկտեմբերի 15-ին երկրորդ դիմողն ամուսնանում է մեկ այլ իրանցի ապաստան փնտրողի հետ, ով պահվում էր Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում: Կենտրոնի տնօրենն օժանդակում է նրանց ամուսնության վկայական ստանալու հարցում:

26. 2009 թվականի հունվարի 16-ին երկրորդ դիմողը լիազորում է պրն Ա.-ին և պրն Ուլադագին, ովքեր փաստաբաններ են Ստամբուլից՝ ներկայացնելու իր շահերը Թուրքիայում: Նոտարը համաձայնվում է վավերացնել լիազորագիրը վերը նշված ամուսնության վկայականի հիման վրա:

27. 2009 թվականի մարտի 16-ին երկրորդ դիմողի փաստաբանը Ներքին գործերի նախարարությանը ներկայացնում է միջնորդություն՝ վիճարկելով երկրորդ դիմողի կալանքը: Համաձայն գործի նյութերում առկա տեղեկության՝ երկրորդ դիմողը դեռևս չի ստացել իր միջնորդության պատասխանը:

28. 2009 թվականի մարտի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջնորդությամբ Շվեդիայի Կառավարությունը համաձայնվում է քննել դիմողների տեղափոխման գործն այնտեղ: Գործի նյութերում առկա տեղեկության համաձայն՝ այդ քննությունը դեռևս շարունակվում է:

 

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

 

A. Սահմանադրությունը

29. Թուրքիայի Սահմանադրության 125-րդ հոդվածի համաձայն, inter alia`

 

«Իշխանությունների բոլոր գործողությունները և որոշումները ենթակա են դատական վերանայման...

Եթե վարչական գործողության կատարումը կհանգեցնի վնաս պատճառելուն, որը բարդ կամ անհնարին կլինի փոխհատուցել, և միևնույն ժամանակ այս գործողությունը լիովին ապօրինի է, կատարումը կարող է կասեցվել՝ ներկայացնելով համապատասխան պատճառաբանություններ...»:

 

B. Վարչական դատավարության օրենսգիրք

 

(Օրենք թիվ 2577)

30. Թիվ 2577 օրենքի 2-րդ բաժինը նախատեսում է, որ յուրաքանչյուր ոք, ում անձնական իրավունքները խախտվել են վիճելի ապօրինի վարչական որոշման կամ գործողության արդյունքում, կարող է բողոք ներկայացնել այդ որոշումը կամ գործողությունը վերացնելու նպատակով:

Նույն օրենքի 27(1) բաժնի համաձայն՝ վարչական դատարաններին ուղղված բողոքը մեխանիկորեն չի կասեցնում վիճարկվող որոշումը կամ գործողությունը: 27(2) բաժնի ներքո վարչական դատարանները կարող են կայացնել որոշում դրանք կասեցնելու մասին, եթե որոշումը կամ գործողությունն ակնհայտորեն ապօրինի է, և եթե դրանց կիրառումը կառաջացնի անդառնալի վնաս:

 

C. Անձնագրի մասին օրենք (օրենք թիվ 5682) և Թուրքիայում օտարերկրացիների բնակվելու և ճամփորդության մասին օրենք (օրենք թիվ 5683)

 

31. Թիվ 5682 օրենքի 4-րդ և 8(5) բաժինները նախատեսում են հետևյալը.

 

Բաժին 4

,Օտարերկրացիները, ովքեր հասնում են Թուրքական սահմանին, առանց անձնագրի կամ անձը հաստատող փաստաթղթի կամ չգործող անձնագրով կամ անձը հաստատող փաստաթղթով, չպետք է ստանան մուտք գործելու թույլտվություն:

Օտարերկրացիները, ովքեր բողոքում են, թե իրենք կորցրել են իրենց անձնագիրը կամ անձը հաստատող փաստաթուղթը ճամփորդելու ընթացքում, կարող են ստանալ մուտք գործելու թույլտվություն մինչև Ներքին գործերի նախարարության կողմից համապատասխան քննության իրականացումը...և պայմանով, որ նրանք կարող են տեղավորվել տեղական կառավարչի կողմից սահմանված վայրում...»:

 

Բաժին 8(5)

«Անձինք, ում արգելված է մուտք գործել Թուրքիա...

(5) Այն անձինք են, ովքեր ենթադրվում են, թե գալիս են Թուրքիայի Հանրապետության անվտանգությունը և հասարակական կարգը խախտելու համար կամ օժանդակելու կամ համագործակցելու համար այն անձանց հետ, ովքեր ուզում են խախտել Թուրքիայի Հանրապետության անվտանգությունը և հասարակական կարգը»:

 

32. Թիվ 5683 օրենքի 19-րդ և 23-րդ բաժինները նախատեսում են հետևյալը.

 

Բաժին 19

«Օտարերկրացիները, որոնց գտնվելը Թուրքիայի տարածքում անհամատեղելի է Ներքին գործերի նախարարության սահմանած հասարակական անվտանգության և քաղաքական կամ վարչական պահանջների հետ, պետք է հեռանան Թուրքիայից սահմանված ժամկետում: Նրանք, ովքեր չեն լքում Թուրքիան սահմանված ժամկետում, կարող են արտաքսվել»:

 

Բաժին 23

«Անձինք, ովքեր պետք է արտաքսվեն, սակայն չեն կարող լքել Թուրքիան, քանի որ չեն կարող ստանալ անձնագիր կամ այլ պատճառներով, պարտավոր են մնալ Ներքին գործերի նախարարության կողմից սահմանված վայրում»:

 

D. Փաստաբանական գործունեության մասին օրենք (օրենք թիվ 1136)

 

33. Թիվ 1136 օրենքի 2(3) բաժնի 2001 թվականի մայիսի 2-ի թիվ 4667 օրենքի փոփոխություններով նախատեսում է հետևյալը.

«Դատական մարմինները, ոստիկանության բաժանմունքները, այլ պետական կառույցները և գործակալությունները, պետական տնտեսական կազմակերպությունները, մասնավոր և պետական բանկերը, նոտարները, ապահովագրական ընկերությունները և հիմնադրամները պարտավոր են օժանդակել փաստաբաններին՝ վերջիններիս կողմից իրենց պարտականություններն իրականացնելիս: Այս մարմինները պարտավոր են տրամադրել պահանջվող տեղեկությունները և փաստաթղթերը փաստաբանների ստուգման համար, որոնք ենթադրում են որևէ հակասող դրույթների առկայություն այն օրենքներում, որոնց վրա ստեղծված են այդ մարմինները: Նման փաստաթղթերի պատճեններ ստանալը հնարավոր է ըստ լիազորագրի ներկայացման: Համապատասխան գործերով փաստաթղթերը կարող են ստացվել դատարանից` առանց սպասելու նիստի օրվան»:

 

E. Ապաստան փնտրողների վերաբերյալ օրենսդրությունն ու պրակտիկան

 

1. Փախստականի կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Կոնվենցիան

34. 1951 թվականին Թուրքիան վավերացրել է 1951 թվականի՝ Փախստականների մասին Կոնվենցիան և դրան կից՝ 1967 թվականի Արձանագրությունը: Այնուամենայնիվ, այն պահպանել է աշխարհագրական սահմանափակում, որը նախատեսված է Կոնվենցիայի 1 B հոդվածում, որով այն պարտականություն է կրում պաշտպանություն ապահովելու միայն այն փախստականների համար, որոնք ծագումով եվրոպացի են:

2. 1994 թվականի Կանոնակարգը

35. 1994 թվականի նոյեմբերի 30-ին ազգաբնակչության հնարավոր տեղաշարժերի և Թուրքիայից ապաստան խնդրող կամ այլ երկրից ապաստան խնդրելու ընթացքում ժամանակավոր բնակություն Թուրքիայից խնդրող Թուրքիա ժամանած օտարերկրացիների թե՛ անհատական, և թե՛ խմբակային մուտքի վերաբերյալ ընթացակարգերի և սկզբունքների մասին 1994 թվականի կանոնակարգը  («1994 թվականի Կանոնակարգ») մտել է ուժի մեջ` Նախարարների խորհրդի թիվ 1994/6169 որոշման հիման վրա: 1994 թվականի Կանոնակարգի հիման վրա, չնայած ձևական առումով լիովին Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի պաշտպանությունից դուրս, ոչ եվրոպացի ապաստան փնտրողները կարող են դիմել Թուրքիայի Կառավարությանը «ժամանակավոր ապաստան փնտրողի կարգավիճակ ստանալու համար» մինչև ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից երրորդ պետությունում նրանց տեղավորվելը:

36. 1994 թվականի Կանոնակարգի 3-րդ հոդվածը բնորոշում է փախստականներին և ապաստան փնտրողներին հետևյալ կերպ.

,Փախստական. Օտարերկրացի, ով Եվրոպայում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետևանքով և, ունենալով հիմնավոր մտավախություն առ այն, թե կարող է ենթարկվել հետապնդումների ռասայական, կրոնական, ազգային, հատուկ սոցիալական խմբի անդամակցելու կամ քաղաքական հայացքների պատճառով, գտնվում է իր ազգության երկրից դուրս և չի կարող կամ տվյալ վախի պատճառով չի կամենում վստահել այդ երկրի պաշտպանությանը, կամ ով, չունենալով ազգություն և գտնվելով իր նախկին բնակության վայրի երկրից դուրս, այդպիսի իրադարձությունների պատճառով չի կարող, կամ նման վախի պատճառով չի կամենում վերադառնալ այնտեղ;

Ժամանակավոր ապաստան խնդրող. Օտարերկրացի, ով ունենալով հիմնավոր մտավախություն առ այն, թե կարող է ենթարկվել հետապնդումների ռասայական, կրոնական, ազգային, հատուկ սոցիալական խմբի անդամակցելու կամ քաղաքական հայացքների պատճառով, գտնվում է իր ազգության երկրից դուրս և չի կարող, կամ տվյալ վախի պատճառով չի կամենում վստահել այդ երկրի պաշտպանությանը, կամ ով, չունենալով ազգություն և գտնվելով իր նախկին բնակության վայրի երկրից դուրս, այդպիսի իրադարձությունների պատճառով չի կարող, կամ նման վախի պատճառով չի կամենում վերադառնալ այնտեղ»:

37. 2006 թվականի հունվարի 16-ին 1994 թվականի Կանոնակարգի 4, 5, 6, 7 և 30-րդ հոդվածները փոփոխվել են Նախարարների խորհրդի որոշմամբ (որոշում թիվ 2006/9938):

38. 1994 թվականի Կանոնակարգի 4,5 և 6-րդ հոդվածներն այժմ նախատեսում են հետևյալը.

 

Հոդված 4

«Օտարերկրացիները, ովքեր մտնում են Թուրքիա օրինական կարգով և փնտրում են ապաստան կամ խնդրում են բնակվելու թույլտվություն այլ երկրում ապաստան փնտրելու ընթացքում, պետք է անմիջապես դիմեն այն քաղաքի ղեկավարին, որտեղ նրանք գտնվում են: Նրանք, ովքեր Թուրքիա են մուտք գործում ապօրինի, պարտավոր են անմիջապես դիմել այն շրջանի ղեկավարին, որտեղով նրանք մտել են երկիր:

Նրանք, ովքեր չեն դիմել իշխանություններին հնարավորինս արագ, պետք է ներկայացնեն պատճառներ դա չանելու համար և պետք է համագործակցեն իրավասու մարմինների հետ»:

 

Հոդված 5

«Հաշվի առնելով այն անհատ օտարերկրացիներին, ովքեր կամ ապաստան են խնդրում Թուրքիայից կամ Թուրքիայից խնդրում են ժամանակավոր բնակության վայր մինչև այլ երկրից ապաստան խնդրելը, քաղաքի ղեկավարի գրասենյակը պետք է

ա) պարզի դիմողների ինքնությունը, լուսանկարի նրանց և վերցնի մատնահետքեր,

բ) իրականացնի հարցազրույց նրանց հետ Փախստականների կարգավիճակի մասին Ժնևի՝ 1951 թվականի Կոնվենցիայի համաձայն: Հարցազրույց իրականացնելու և որոշում կայացնելու համար համապատասխան աշխատակիցների կազմը սահմանվում է ղեկավարի գրասենյակի կողմից, որոնք իրավասու են իրականացնել հարցազրույցն ու կայացնել որոշումներ,

գ) ուղարկի հարցազրույցի փաստաթղթերը հարցազրույցի մեկնաբանությունների և 6-րդ հոդվածի ներքո սահմանված իրավասությանը համապատասխան դիմողի գործով կայացված որոշման հետ մեկտեղ Ներքին գործերի նախարարություն,

դ) մինչև Ներքին գործերի նախարարության կողմից հետագա որոշում կայացնելը պետք է պահի օտարերկրացուն համապատասխան կենտրոնում կամ հյուրանոցում, որը պատշաճ է ճանաչվել Ներքին գործերի նախարարության կողմից կամ թույլ տա օտարերկրացուն ազատ բնակվելու Ներքին գործերի նախարարության կողմից սահմանված վայրում:

ե) ձեռնարկի հետագա քայլեր Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներից հետո»:

 

Հոդված 6

«Անհատ օտարերկրացիների դիմումներով որոշումները, որոնք կամ ապաստան են խնդրում Թուրքիայից կամ Թուրքիայից խնդրում են ժամանակավոր բնակության վայր այլ երկրից ապաստան խնդրելու համար, պետք է ընդունվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից Փախստականների կարգավիճակի մասին Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի և Փախստականների կարգավիճակի մասին 1967 թվականի հունվարի 31-ի Արձանագրության և այս Կանոնակարգի հիման վրա:

Անհրաժեշտ համարելու դեպքում Ներքին գործերի նախարարությունը կարող է որոշում կայացնելու իրավասությունը փոխանցել ղեկավարի գրասենյակին:

Ղեկավարի գրասենյակի կամ Ներքին գործերի նախարարության կողմից կայացված որոշումը պետք է ներկայացվի օտարերկրացուն ղեկավարի գրասենյակի միջոցով:

Այն օտարերկրացիները, որոնց դիմումներն ընդունվում են, պետք է տեղավորվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից հաստատված հյուրանոցներում կամ պետք է ազատ բնակվեն այն վայրում, որը սահմանվում է Ներքին գործերի նախարարության կողմից:

Այն դիմողները, ովքեր չեն ընդունվում, կարող են բողոքարկել համապատասխան ղեկավարի գրասենյակ 15 օրվա ընթացքում:

Առավել արագ որոշում կայացնելու համար բողոքարկման ժամկետն անհրաժեշտության դեպքում կարող է նվազեցվել Ներքին գործերի նախարարության կողմից:

Որոշումը բողոքարկող դիմողի կողմից բողոքը հիմնավորող ցուցմունքը, այլ տեղեկությունը կամ փաստաթղթերը, ով բողոքարկում է որոշումը, պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն ղեկավարի գրասենյակի կողմից: Ցանկացած բողոք պետք է քննվի Ներքին գործերի նախարարության կողմից, իսկ վերջնական որոշումը պետք է ներկայացվի օտարերկրացուն:

Նրանց դրությունը, ում բողոքները մերժվում են վերջնական որոշմամբ, պետք է գնահատվի օտարերկրացիներին վերաբերող ընդհանուր դրույթների շրջանակներում: Այդ շրջանակներում այն օտարերկրացիները, ովքեր չունեն ապաստանի իրավունք, պետք է տեղեկացվեն, որ պետք է լքեն Թուրքիան ղեկավարության կողմից սահմանված ժամկետում: Օտարերկրացիները, ովքեր չեն լքում երկիրը, պետք է արտաքսվեն Թուրքիայից ղեկավարի գրասենյակի միջոցով` Ներքին գործերի նախարարության կողմից ստացված ցուցումների հիման վրա, կամ exofficio ղեկավարի գրասենյակի կողմից, եթե որոշում կայացնելու իրավասությունը փոխանցվել է իրենց»:

3. Շրջաբերական թիվ 57

39. 2006 թվականի հունիսի 22-ին Ներքին գործերի նախարարությունն ընդունել է մի շրջաբերական, որը սահմանում է ցուցումներ կիրառման ենթակա ընթացակարգերի և սկզբունքների մասին 1994 թվականի Կանոնակարգը փոփոխելիս  («Շրջաբերական թիվ 57ե) Եվրոպական Միության կազմում Թուրքիային ընդունելու ընթացակարգի համատեքստում: Շրջաբերականը պարունակում է ուղեցույցներ, inter alia, կապված ապաստան փնտրելու ընթացակարգին մասնակցելու թույլտվության, ապաստանի դիմումներին ընթացք տալու և հարցազրույցներ վարելու ձևի, ժամանակավոր ապաստան տրամադրելը մերժելու որոշումները վերանայելու, Թուրքիայում ապաստան փնտրողներին բնակեցնելու և նրանց այլ շրջաններ տեղափոխելու, ապաստան փնտրողներին բժշկական օժանդակություն տրամադրելու, նրանց երեխաների կրթությունն ապահովելու և Ներքին գործերի նախարարության և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջև հարաբերությունների հետ:

40. Ապաստան և ժամանակավոր ապաստան ստանալու ընթացակարգերին մասնակցելու թույլտվության հարցերի հետ կապված՝ թիվ 57 շրջաբերականը կրկնում է 1994 թվականի հրահանգների 4-րդ և 5-րդ հոդվածները: Ինչ վերաբերում է ապաստան և ժամանակավոր ապաստան փնտրողներին՝ շրջաբերականի 11-րդ բաժինը նախատեսում է, որ այն անձինք, ովքեր դիմել են Թուրքիայում ապաստան կամ ժամանակավոր ապաստան ստանալու համար, բացառությամբ 13-րդ բաժնում թվարկվածների, պետք է, ex officio, ստանան բնակվելու իրավունք 6 ամիս ժամկետով, որն արդյունքում կարող է երկարաձգվել, ex officio, ևս 6 ամսով:

41. Թիվ 57 շրջաբերականի 12-րդ բաժինը նախատեսում է հետևյալը.

Ընթացակարգեր, որոնց պետք է հետևեն քաղաքի ղեկավարների գրասենյակները՝ Ներքին գործերի նախարարության որոշումը ստանալուց հետո և իրավական օժանդակությունը

«Դիմողները ղեկավարների գրասենյակների կողմից պետք է տեղեկացվեն Ներքին գործերի նախարարության որոշման հետ՝ կապված իրենց միջնորդությունների մասին: Եթե որոշումը դրական է, փախստականը /ժամանակավոր ապաստան փնտրողը պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն՝ Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Բացասական որոշումն առաջին ատյանում

Եթե Նախարարության կողմից կայացված առաջին որոշումը դիմողի միջնորդության վերաբերյալ բացասական է, դիմողը պետք է տեղեկացվի առ այն, որ կարող է բողոքարկել այդ որոշումը 15 օրվա ընթացքում՝ 1994 թվականի Կանոնակարգի 6-րդ հոդվածին համապատասխան:

Առարկությունը կարող է ներկայացվել գրավոր կամ հարցազրույցի ժամանակ, եթե դիմողը պահանջում է դա:

Դիմողի բնակվելու թույլտվությունը, ով բողոքարկել է իր նկատմամբ կայացված առաջին որոշումը, պետք է երկարաձգվի և պետք է ձեռնարկվեն համապատասխան գործողություններ՝ Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Դիմողը կարող է ներկայացնել ցանկացած տեղեկություն կամ փաստաթուղթ` ի հիմնավորումն իր առարկության: Դիմողը կարող է առարկություն ներկայացնել իրավաբան-ներկայացուցչի միջոցով կամ խորհրդատուի միջոցով կամ ուղղակիորեն իր ներկայացուցչի միջոցով:

Եթե դիմողը չի ներկայացրել բողոք, նրան պետք է կարգադրվի լքել երկիրը 15 օրվա ընթացքում: Պետք է տեղի ունենա ստուգում` համոզվելու համար, որ նա լքել է երկիրն այդ ժամանակահատվածում:

Եթե անձը չի լքում երկիրն այդ ժամանակահատվածում, պետք է ձեռնարկվի գործողություն նրան արտաքսելու համար՝ օտարերկրացիներին վերաբերող դրույթներին համապատասխան:

Վերջնական որոշում

Դիմողի առարկությունը կամ տեղեկություններն ու փաստաթղթերը պարունակող միջնորդությունը, կապված լրացուցիչ հարցազրույց անցկացնելու հետ, պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն, ինչպես նաև պետք է ձեռնարկվեն գործողություններ՝ վերջինիս ցուցումներին համապատասխան:

Եթե դիմողը ստանում է փախստականի կամ ապաստան փնտրողի կարգավիճակ, Ներքին գործերի նախարարության կողմից տարված քննության արդյունքում նա պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն՝ Նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Դիմողը, ում առարկությունը մերժվել է, կարող է լքել երկիրը կամավոր:

Բնակվելու թույլտվություններ՝ որպես լրացուցիչ պաշտպանություն և պաշտպանություն մարդասիրական նկատառումներով

Դիմողների գործերը, ում առարկությունները մերժվել են վերջնական որոշմամբ, գնահատվում են օտարերկրացիներին վերաբերող 1994 թվականի Կանոնակարգի 6-րդ հոդվածում պարունակվող ընդհանուր դրույթների շրջանակներում:

Այս գնահատականը վերաբերում է այն հարցին, թե արդյոք դիմողը կրում է լուրջ վնաս ստանալու ռիսկ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի լույսի ներքո, և արդյոք անհրաժեշտ է նրան տրամադրել լրացուցիչ պաշտպանություն, թե՝ ոչ:

Պետք է հաշվի առնել նաև այն, թե արդյոք դիմողը պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն մարդասիրական նկատառումներով՝ կապված առողջության, ուսման, ընտանիքի միավորման և այլնի հետ, կամ արդյոք նա դիմել է վարչական դատարաններ, թե՝ ոչ:

Նրանք, ում չի տրվում բնակվելու թույլտվություն լրացուցիչ պաշտպանության կամ մարդասիրական նկատառումներով պաշտպանության համատեքստում, պետք է տեղեկացվեն այդ որոշումների մասին: Այնուհետև, նրանք պետք է տեղեկացվեն, որ պետք է երկիրը լքեն 15 օրվա ընթացքում, եթե Ներքին գործերի նախարարության կողմից չեն սահմանվում այլ ժամկետներ:

Եթե անձը չի լքում երկիրը նշված ժամկետում, պետք է ձեռնարկվի գործողություն նրան արտաքսելու ուղղությամբ՝ օտարերկրացիներին վերաբերող ընդհանուր դրույթներին համապատասխան:

Եթե օտարերկրացին չի լքում երկիրը և դիմում է վարչական դատարան, Ներքին գործերի նախարարությունը պետք է տեղեկացվի դրա մասին: Պետք է ձեռնարկվի գործողություն՝ Նախարարության կողմից ցուցումներ ստանալուն պես...»:

42. Թիվ 57 շրջաբերականի 13-րդ բաժինը նախատեսում է հետևյալը.

Գործեր, որոնցով, ex officio, չի տրամադրվում բնակվելու իրավունք

,...Կանխելու համար միջազգային պաշտպանության չարաշահումները և պարզելու համար նրանց, ովքեր փաստացիորեն ունեն միջազգային պաշտպանության կարիք, նրանք, ովքեր պատկանում են ստորև նշված կատեգորիաներին, չպետք է տրամադրվի, ex officio բնակվելու իրավունք...

կ անձանց, ովքեր ապաստան են փնտրում անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելուց հետո...

կ անձանց, ովքեր ապաստան են փնտրում Թուրքիայում ապօրինի բնակվելու ընթացքում անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելուց հետո

...Եթե դիմողի միջնորդությունը մերժվում է Ներքին գործերի նախարարության կողմից առաջին քննությունից հետո, և եթե դիմողը չի ներկայացնում առարկություն, նա պետք է արտաքսվի:

Եթե դիմողը կամենում է առարկել որոշման դեմ, նրան պետք է տալ դրա համար երկու օր: Առարկությունը և առարկությանն առնչվող փաստաթղթերը պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն` որպես հրատապ հարց: Պետք է ձեռնարկվեն միջոցներ Նախարարության կողմից ստացված ցուցումներին համապատասխան...»:

43. Թիվ 57 շրջաբերականի 3-րդ բաժնի ներքո պարտադիր է ներկայացնել անձը հաստատող փաստաթղթեր բոլոր դիմողների և Թուրքիայում բնակվող ապաստան հայցողների կամ փախստականի կարգավիճակ հայցողների համար` նրանց դիմումներն ընդունելուց հետո 15 օրվա ընթացքում:

4. Գործողությունների ազգային պլան

44. 2005 թվականի մարտի 25-ին Թուրքիայի կառավարությունն ընդունել է Գործողությունների ազգային պլան` Եվրոպական միության շենգենյան համաձայնության վավերացման համար՝ ապաստանների և միգրացիայի ոլորտներում: Գործողությունների ազգային պլանը ենթադրում է ապաստանի տրամադրման մասին նոր օրենքի ընդունում:

5. Անկարայի դատարանի՝ 2008 թվականի սեպտեմբերի 17-ի որոշումը

45. 2008 թվականի օգոստոսի 6-ին Ա.Ա.-ի՝ ազգությամբ մի իրանացու ներկայացուցիչը, ով ճանաչվել էր փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո, և ով այդ ժամանակ պահվում էր Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում, հայց էր ներկայացրել Անկարայի վարչական դատարան: Նա պահանջել է, որպեսզի դատարանը վերացնի Նախարարության որոշումն իր վստահորդին ազատ չարձակելու մասին և որոշի կասեցնել այդ որոշման կատարումը գործի քննության ընթացքում: 2008 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Անկարայի վարչական դատարանը որոշել է կասեցնել Ներքին գործերի նախարարության որոշման կատարումը և որոշել է, որ Ա.Ա.-ն պետք է ազատ արձակվի: 2008 թվականի հոկտեմբերի 17-ին նա ազատ է արձակվել:

 

III. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐ

 

A. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության՝ 2008 թվականի փետրվարի հաշվետվությունը

46. Դիմողների կողմից Դատարանին ներկայացված ,Իրաքում՝ Ալ-Աշրաֆում Ժամանակավոր հարցազրույցի պաշտպանության ապաստանում իրանյան փախստականներին վերաբերող տեղեկություն (ec-TIPF/ARC)ե կոչվող հաշվետվության մեջ, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, inter alia, նշել է հետևյալը.

«...14. ...Իրանական կառավարության վերաբերմունքը PKOI-ի հայտնի կամ կասկածվող անդամների կամ հետևորդների նկատմամբ, ինչպես հայտնի է, եղել է բավականին դաժան, երկարատև ազատազրկումներով և հազարավոր մահապատիժներով իսլամական հեղափոխությանը հետևած տարիների ընթացքում: PMOI-ի անդամների մահապատիժների մասին եզակի հաղորդումները շարունակվում են հասնել, ներառյալ՝ այլ երկրներում արտադատական սպանություններ: Արդյունքում շատ PMOI/NLA/NCRI-ի անդամներ կամ նույնիսկ օժանդակողներ կամ ընտանիքի անդամներ, կարծես թե ունեն հիմնավոր մտավախություն, որ կենթարկվեն հետապնդման քաղաքական հիմքերով...

18. Իրանական ex-PMOI-ի փախստականները հատկապես ռիսկային վիճակում են Իրաքում: PMOI-ն Իրաքում ոմանց կողմից ընկալվում է որպես Սադամ Հուսսեյնի նախկին իրաքյան ռեժիմի հետնորդ՝ հաշվի առնելով այն պաշտպանությունը, որը ստացել է ռեժիմը: Մյուսները բողոքել են, որ PMOI/NLA-ի ստորաբաժանումները ներգրավված են եղել 1991 թվականի շարժումների մեջ, որոնք բարձրացվել էին իրաքյան քրդերի և շիայական խմբավորումների կողմից, ովքեր օժանդակություն էին ստանում իրանական իշխանությունների կողմից: Խմբավորումները, որոնք եղել են համախոհ կամ արտոնյալ, վերաբերմունքի են արժանացել Սադամ Հուսսեյնի ռեժիմի կողմից, ենթարկվել են սպառնալիքների և դաժան վերաբերմունքի պաղեստինցիների օրինակով:

19. Խորացնելով կապը Իրանի Իսլամական Հանրապետության և Իրաքում ներկայիս Շիայական կառավարչական կոալիցիայի միջև, ինչպես նաև՝ կապը իրանյան կառավարության և Շիայական ազգային ընդդիմադիրների միջև` առաջ է գալիս աճող մտավախություն առ այն, որ նախկին PMOI-ի փախստականների անվտանգությունն աճող ռիսկի տակ է: Հորդանանում 2006 թվականի օգոստոսին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ կայացած հանդիպման ընթացքում իրաքյան իշխանությունները հայտնել են PMOI/NLA-ի և նախկին PMO/NLA-ի անդամներին Իրաքից 6 ամսվա ընթացքում վտարելու իրենց մտադրության մասին: 2007 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ ՓԳՀ-ն տեղեկացվել է, որ վերջին ամիսներին Ալ-Աշրաֆի ճամբարում ապրողների նկատմամբ վերջին ամիսներին սպառնալիքներ են հնչել: Չնայած այս հնարավոր սպառնալիքներն ուղղակիորեն առնչվել են ARC փախստականներին, այլ ոչ թե Ալ-Աշրաֆի ճամբարում բնակվողներին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ ARC փախստականները գտնվում են միևնույն վտանգի մեջ՝ հաշվի առնելով նրանց անցյալ կապերը PMOI/NLA հետ...

23. Հաշվի առնելով Իրաքի և Իրանի կառավարությունների միջև երկկողմանի հարաբերություններում տեղի ունեցած փոփոխությունները, ինչպես նաև նախկին PMOI-ի անդամների կապը նախկին ռեժիմի հետ, Իրաքում տեղական ինտեգրացիան, ապաստան տրամադրող երկիրը չի հանդիսանում իրական վստահելի լուծում այդ փախստականների համար: Դա վերաբերում է հավասարապես հյուսիսային քրդական կառավարմանը (KRG): KRG-ն նույնպես թշնամական վերաբերմունք ունի PMOI/NLA-ի նախկին անդամների նկատմամբ՝ հաշվի առնելով խմբի ընկալվող կապը նախկին ռեժիմի հետ, հետևաբար հրաժարվել է ընդունել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման միջնորդությունը...:

24. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ներկայումս չի հեշտացնում կամ օժանդակում Իրաքից Իրան փախստականների կամավոր վերադարձին: Կարմիր Խաչի նախկին միջազգային հանձնաժողովը ("ICRC") սահմանափակ աջակցություն է ցուցաբերել 200 PMOI/NLA-ի անդամների կամավոր վերադարձին Իրան Ալ-Աշրաֆի ճամբարից ARC միջով: Մի փոքր սահմանափակ տեղեկություն է հայտնի առ այն, թե ինչ է եղել այդ անձանց հետ, քանի որ ոչ ICRC, ոչ էլ UNHCR չեն կարող վերահսկել վերադարձողների դրությունը: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, այդուհանդերձ, ստացել է մեծ թվով հաշվետվություններ առ այն, որ վերադարձողներից ոմանց ստիպել են/ «առաջարկել են» հեռուստատեսությամբ հանդես գալ հրապարակային խոստովանություններով և մեղադրանքներով ընդդեմ PMOI/NLA-ի` վերադառնալուց հետո: PMOI-ի զոհերի կազմակերպությունը, որը բաղկացած է եղել որպես PMOI-ի նախկին անդամ ներկայացված անձանցից (ներառյալ՝ հետ վերադարձածներին), կոչվող Nejat, տեղեկացրել է ՄԱԿ ՓԳՀ-ին այն մասին, որ հետ վերադարձածները որևէ խնդիրներ չեն ունեցել Իրան վերադառնալուց հետո: Հետ վերադարձածներից և ոչ մեկը՝ ոչ Ալ-Աշրաֆի ճամբարից, ոչ էլ՝ ARC-ից, չի դիմել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակներից որևէ մեկին: Իրանական իշխանությունները շարունակում են ԶԼՄ-ներով PMOI-ի անդամներին անվանել "Monafeqin" (i.e. «Երկերեսանիներ»)»:

25. Ինչպես հայտնի է դարձել, մեկ անգամ Իրանը պատրաստվել է ընդունել PMOI-ի անդամների վերադարձը Իրաքից՝ բացառությամբ որոշ 50 բարձրաստիճան անդամների, եթե նրանք զղջան իրենց անցյալ գործողությունների համար: Այնուամենայնիվ, այս համաներման խոստումը պաշտոնապես չի կրկնվել նախագահ Ահմա Դինայադի կողմից: 2004 թվականին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությանն ուղղված նամակում խնդրել էին իրանական իշխանություններին հաստատել այս բանավոր հայտարարված համաներումը, ինչպես նաև տրամադրել ազատ և ուղղակի մուտք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջոցով վերադարձողներին, սակայն որևէ պատասխան չի ստացվել: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մի քանի անգամ առանց հաջողության կրկնել է իր խնդրանքը Իրանի կառավարությանն 2006 թվականին, 2007 թվականին և վերջին անգամ՝ 2008 թվականի հունվարի 24-ին: Չնայած ընտանիքի անդամներից կտրված լինելուն, որոնք մնացել են Իրանում, ինչպես նաև ARC տեղաշարժվելու իրավունքի տարիներ շարունակ առկա սահմանափակումներին, PMOI/NLA-ի նախկին անդամների մեծամասնությունը գերադասել է մնալ ARC-ում՝ Իրաքում Իրաքի բազմազգային ուժերի հսկողության ներքո ("MNF-I"), քան վերադառնալ Իրան: Վերջերս ոմանք ռիսկի են դիմել մեկնել Հյուսիսային Իրաք կամ Թուրքիա ARC-ից դուրս պրծնելու և այլուր ապաստան խնդրելու նպատակով: Նրանցից ոմանք, ովքեր փորձել են գնալ Թուրքիա, հարկադրաբար վերադարձվել են Իրաք...

31. 2007 թվականի նոյեմբերից ի վեր Միացյալ Նահանգների զինված ուժերն օժանդակել են նախկին PMOI-ի փախստականներին մեկնել ARC-ից: Այս փախստականներից ոմանք մեկնել են Հյուսիսային Իրաք, մինչդեռ ոմանք փորձել են մտնել Թուրքիա մեկ ուղղությամբ` laissez passez-ով, որը տրվել է իրաքյան իշխանությունների կողմից Միացյալ Նահանգների զինված ուժերի օժանդակությամբ: Այս փախստականներից ոմանք ներկայացված էին Միացյալ նահանգների Բանակի գնդապետի կողմից ստորագրված նամակներում, համաձայն որոնց՝

«Պարոն կամ Տիկին… կմեկնեն երկրից Իրաքի կառավարության կողմից տրված laissez passez-ով: Նա նպատակ ունի ստանալու վիզա սահմանին և անցնելու Թուրքիա: Այս գործողությունը հաստատվել է MNF-I և Բաղդադում գտնվող Միացյալ նահանգների դեսպանատան կողմից՝ Իրաքի Կառավարության հետ մեկտեղ»:

32. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն չի օժանդակում այս փաստաթղթերի տարածմանը և մտահոգված է, որ ARC-ում բնակվող փախստականները ոչ հստակ տեղեկություն կստանան առ այն, թե նրանք UNHCR կողմից կտեղավորվեն հյուսիսային Իրաքում կամ, որ նրանք կկարողանան ստանալ վիզաներ Թուրքիա մտնելու համար: Դա այդպես չէ: ARC-ն լքող փախստականները կրում են հյուսիսային Իրաքում կանգնելու կամ կալանավորվելու և այլ երկրից արտաքսվելու ռիսկ, ինչպիսին է՝ Թուրքիան: Ավելի քան նախկին PMOI-ի փախստականները կալանավորված են Թուրքիայում ARC-ին լքելուց և ապօրինաբար Թուրքիա մուտք գործելուց հետո: Նրանցից 19 արտաքսվել են հյուսիսային Իրաք, որտեղ շատերը կալանավորվել են Մոսուլում: 10 կալանավորված են մնացել Թուրքիայում` անկանխատեսելի հանգամանքներում: Որոշ նախկին փախստականներ ճանաչվել են կորած, իսկ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտավախություն ունի, որ նրանք արտաքսվել են իրենց ծննդավայր: Մեկ այլ փախստական ARC-ից, ով ապօրինի կերպով մուտք է գործել Գերմանիա, դատարանի որոշմամբ թույլտվություն է ստացել մուտք գործել երկիր և պաշտպանվել ընդդեմ հարկադիր վերադարձի...

34. 2008 թվականի հունվարի 19-ին Իրանը և Թուրքիան ստորագրել են փոխըմբռնման հուշագիր՝ ուժեղացնելու համար անվտանգության հարցերով համագործակցությունը և միավորելու ջանքերը թմրանյութերի առուվաճառքի և ահաբեկչության դեմ պաշտոնապես պայքարելու հարցերում: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտահոգված է, որ նման համաձայնությունը կարող էր օգտագործվել հարկադիր վերադարձնելու նախկին ARC-ի փախստականներին, որոնք կալանքի տակ են գտնվում Թուրքիայում կամ դրա սահմաններին..»:

B. 2008 թվականի ապրիլի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից կազմակերպված մամլո հաղորդագրությունը

47. 2008 թվականի ապրիլի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հանդես է եկել հետևյալ հայտարարությամբ.

«ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ցավում է Թուրքիայից փախստականների արտաքսման համար, որի արդյունքում 4 հոգի մահացել է:

Ժնև- Չորս անձ, ներառյալ մեկ իրանցի փախստական, որոնք խորտակվել են, երբ թուրք ոստիկանները 18 հոգու ստիպել են անցնել արագահոս գետը Թուրքիայի և Իրաքի հարավարևելյան սահմանին, որի մասին Միացյալ Ազգերի փախստականների ծառայությանը հայտնել են ականատեսները:

Դեպքը տեղի է ունեցել ապրիլի 23-ին՝ չորեքշաբթի օրը, սահմանի չվերահսկվող մասում՝ Հաբուրի (Սիլոփի) մոտ, որը Թուրքիայի Սիմակ կոչվող շրջանի պաշտոնական սահմանն է: Ըստ ականատեսների՝ թուրքական իշխանություններն ավելի վաղ փորձել են ստիպողաբար Իրաք արտաքսել տարբեր ազգությունների պատկանող 60 անձի պաշտոնական սահմանով: Իրաքի սահմանին իշխանությունները թույլ են տվել 42 իրաքցու մուտք գործել երկիր, սակայն հրաժարվել են ընդունել 18 իրանացու և սիրիացու: Թուրքական ոստիկանությունն, այնուհետև, 18 անձին, որոնց մեջ եղել են նաև ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կողմից փախստականներ ճանաչված 5 իրանցիներ, տարել են մի վայր, որտեղ գետը տարանջատել է երկու երկրները և ստիպել են նրանց լողալով անցնել սահմանը:

Ըստ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից հարցված վկաների՝ 4 անձինք` ներառյալ մեկ փախստական Իրանից, խեղդվել են հորդառատ գետում: Նրանց մարմինները չեն հայտնաբերվել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ողջ մնացած փախստականների հետ կապի մեջ է Էրբիլում՝ հյուսիսային Իրաքում գտնվող իր գրասենյակի միջոցով: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի անձնակազմի հաղորդմամբ նրանք լուրջ վնաս են կրել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կապ է հաստատել Թուրքիայի կառավարության հետ հինգ իրանյան փախստականների համար, ովքեր կալանավորվել են դեպի Հունաստան սահմանն ապօրինաբար անցնելու փորձ կատարելիս և խնդրել, որ նրանք չարտաքսվեն: Չնայած ՄԱԿ ՓԳՀ-ի խնդրանքին՝ փախստականներին նստեցրել են ավտոբուս արտաքսման ենթակա այլ անձանց հետ միասին և 23 ժամվա ընթացքում հասցրել Իրաքի սահման: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բազմիցս դիմել է Թուրքիայի կառավարությանը, նշելով, որ Իրաքն ապահով երկիր չէ այս փախստականներին ապաստան տալու համար:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն պահանջել է Թուրքիայի կառավարությունից բացատրություն ներկայացնել փախստականների բռնի արտաքսման հանգամանքների և դժբախտ պատահարով մահացու դեպքերի հանգամանքների վերաբերյալ:ե

C. Միացյալ Թագավորության սահմանամերձ գործակալության՝ Իրանին վերաբերող ծննդավայրի մասին տեղեկատվությունը

48. Իր՝ Իրանին վերաբերող ծննդավայրի մասին 2009 թվականի ապրիլի 21-ի տեղեկատվության մեջ Միացյալ Թագավորության սահմանամերձ գործակալությունը, inter alia, նշել է հետևյալը.

«Մարդու իրավունքների պաշտպանության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող կազմակերպությունը 2006 թվականի փետրվարի 27-ի հայտնել է հետևյալը.

«Հոջաթ Զամանին՝ Իրանում հակաօրինական հայտարարված Մոջահեդին Խալք ընդդիմադիր կազմակերպության անդամը, մահապատժի է ենթարկվել փետրվարի 7-ին Քարաջի Գոհարդաշտ դատարանի կողմից. –Մարդու իրավունքների պահպանության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող կազմակերպությունն այսօր դատական նիստից հետո հայտնել է, որ այն չի բավարարել միջազգային չափանիշներին»:

Միջազգային համաներումն իր 2006 թվականի փետրվարի 27-ի հրապարակային հայտարարության մեջ նշել է, որ.

«Իրանում մահապատիժները շարունակում են աճել ահագնացող արագությամբ: Միջազգային համաներումը հաշվել է մահապատժի 94 դեպք 2005 թվականին, թեև իրական թիվը կարծես թե շատ ավելին է: Այդպես, 2006 թվականին, այն գրանցել է մահապատժի մոտ 28 դեպք: Զոհերից շատերն ազատազրկում են կրել այնպիսի հանցագործությունների համար, ինչպիսին սպանությունն է, սակայն նրանցից մեկը, որը վերջերս մահապատժի է ենթարկվել, եղել է քաղաքական բանտարկյալ՝ Հոջջաթ Զամանին, ով հանդիսացել է Իրանի Ժողովրդական մոջահեդական կազմակերպության անդամ, ով հարկադրաբար Թուրքիայից վերադարձվել է Իրան 2003 թվականին և դատապարտվել է մահապատժի 2004 թվականին այն բանից հետո, երբ նա դատապարտվում է Թեհրանում 1988 թվականին ռումբ պայթեցնելու համար, որի արդյունքում մահացել էր 3 մարդ (տե՛ս Urgent Actions AI Index EUR 44/025/2003, 5 November 2003 and MDE13/032/2004): Նա Գոհար Դաշտում գտնվող իր բանտախցից դուրս է բերվել և մահապատժի ենթարկվել 2006 թվականի փետրվարի 7-ին կետ չնայած, որ նրա մահապատիժն իրանական իշխանությունների կողմից պաշտոնապես հաստատվել է միայն փետրվարի 21-ին:

Հոջջաթ Զամանիի մահապատիժն ավելացրել է այն մտավախությունը, որ այլ քաղաքական բանտարկյալներ կարող են նույնպես կանգնել անխուսափելի մահապատժի ռիսկի առջև: Համաձայն չճշտված հայտարարությունների, որոնք հաշվարկվել են սկսած փետրվարի սկզբից, մի շարք քաղաքական և այլ բանտարկյալներ, ովքեր դատապարտված են եղել մահապատժի, տեղեկացվել են բանտի ղեկավարության կողմից, որ նրանք կենթարկվեն մահապատժի, եթե Իրանը ստիպված լինի դիմել ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդին՝ կապված իր միջուկային ծրագրի վերսկսման հետ... Այս բանտարկյալների շարքում են եղել նաև PMOI-ի այլ անդամներ, որն Իրանում անօրինական հայտարարված կազմակերպություն է: Իրանական հակամարտության ազգային խորհուրդը, որի անդամ է PMOI-ն, ապացուցում էր, որ 2002 թվականին իրանյան միջուկային ծրագիրը վերսկսվում է աշխարհում»:

...

Համաձայն 2005 թվականի հունվարի դանիական FFM-ի.

«ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թեհրանում հայտարարել է, որ MKO իրանական ընդդիմադիր կազմակերպության 58 անդամ ստիպողաբար վերադարձվել են Իրան: Նրանց վերադարձը կազմակերպվել է ICRC-ի կողմից: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն որևէ տեղեկություն չի ունեցել առ այն, թե արդյոք այս անձինք օրինական կարգով են հետապնդման ենթարկվել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Անկարայում հայտարարել է, որ Մոջահեդ Խալքի չճշտված անդամներ վերադարձել են Իրան, սակայն չկա որևէ տեղեկություն առ այն, թե արդյոք, այս անձինք ենթարկվել են օրինական կամ ապօրինի հետապնդման, թե՝ ոչ:

Բռնությունների զոհերի պաշտպանության կազմակերպության միջազգային բաժինը հայտարարել է, որ Մոջահեդ Խալքի շատ անդամներ վերադարձել են Իրան` առանց կրելու պատժի բնույթ ունեցող խնդիրներ:

IOM-ը Թեհրանում հաստատել է, որ Մոջահեդ Խալքի անդամները վերադարձել են Իրան հիմնականում Իրաքից: Աղբյուրը տեղյակ չի եղել, թե նրանք ենթարկվել են որևէ ճնշումների, թե՝ ոչ: IOM-ը հետևել է մի շարք ապարդյուն ապաստան խնդրող անձանց վերադարձին Միացյալ Թագավորությունից: Համաձայն աղբյուրի՝ նրանցից ոչ մեկը չի ենթարկվել հետապնդման»:

...

USSD-ի՝2007 թվականի հաշվետվության մեջ նշված է, որ.

«Զեկույցներ կան, որոնք հաստատում են, որ կառավարությունը որոշ անձանց պահել է բանտերում մի քանի տարի շարունակ, որոնք դատապարտվել են ապօրինի խմբավորումների հետևելու համար, ինչպիսին է Մոջահեդ-է-Խալք ահաբեկչական կազմակերպությունը...Կառավարությունը Իրանական ահաբեկչական կազմակերպության՝ MEK-ի երկրից դուրս ապրող շարքային անդամներին առաջարկել է համաներում: Համապատասխանաբար, ICRC-ն աջակցել է ինքնակամ հայրենադարձ լինել ցանկացող առնվազն 12 անձանց` Իրաքից վերադառնալու գործում, մեկ տարվա ընթացքում` MNF-I հսկողությամբ...»:

D. Միջազգային համաներման մամլո հաղորդագրությունը

49. 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ին և 2009 թվականի մարտի 20-ին արված երկու մամլո հաղորդագրություններում Միջազգային համաներումը հայտարարել է, որ Իրանում մի շարք քաղաքական բանտարկյալներ, ներառյալ՝ PMOI-ի անդամներ, մասնավորապես՝ Վալիոլլահ Ֆեյզ Մահդեվանին և Աբդօլրեզա Ռաջաբին, մահացել են կալանավայրում բավականին կասկածելի հանգամանքներում, և որ նրանց մահվան կապակցությամբ չի տարվել արդյունավետ քննություն:

E. Իրաքում PMOI-ի անդամների առիթով վերջին զարգացումները

50. 2008 թվականի դեկտեմբերին և 2009 թվականի մարտին Իրաքի ազգային անվտանգության խորհրդատուն և Իրաքի կառավարության ներկայացուցիչը հանդես են եկել հայտարարություններով` համաձայն որոնց՝ իրաքյան կառավարությունը նպատակ է ունեցել PMOI-ի անդամներին, ովքեր տեղավորվել էին Ալ-Աշրաֆի ճամբարում, արտաքսել իրենց ծննդավայրերը կամ երրորդ երկիր և խնդրել են միջազգային հանրությանը փնտրել այլ տեղեր, բացառությամբ Իրաքի[1]:

Համապատասխանաբար, 2009 թվականի ապրիլի 14-ին Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի միգրացիայի, փախստականների և ազգաբնակչության գործերով հանձնաժողովի ղեկավարությունը (POCE) լրատվամիջոցներով հայտարարություն է տարածել և կոչ արել Իրաքի կառավարությանը ստիպողաբար չվերադարձնել Իրան Ալ-Աշրաֆի ճամբարում բնակվողներին, ովքեր այնտեղ կկրեն հետապնդման ենթարկվելու ռիսկ, չվտարել այդ անձանց այլ երկիր, որի արդյունքում կարող է վերադարձնել Իրան, ոչ էլ՝ ստիպողաբար տեղափոխել նրանց Իրաքից դուրս[2]:

2009 թվականի ապրիլի 24-ին Եվրոպական խորհրդարանն ընդունել է որոշում Ալ-Աշրաֆ ճամբարի բնակիչների հումանիտար դրության վերաբերյալ, համաձայն որի՝

«Եվրոպական խորհրդարանը

...B. – երբ 2003 թվականին Միացյալ Նահանգների ուժերն Իրաքում զինաթափել են Աշրաֆի ճամբարի բնակիչներին և տրամադրել են նրանց պաշտպանություն, այդ բնակիչները կոչվել են ,պաշտպանված անձինք Ժնևի Կոնվենցիաների ներքո...

D. – երբ ԱՄՆ-ի և Իրաքի միջև կնքված զինված ուժերի կարգավիճակի մասին համաձայնագրի եզրակացության արդյունքում Աշրաֆի ճամբարի հսկողությունը փոխանցվել է Իրաքի անվտանգության ուժերին 2009 թվականի հունվարի 1-ին:

E. – մինչդեռ, ըստ հաղորդագրությունների, Իրաքի ազգային անվտանգության խորհրդականի վերջերս արված հայտարարությունների համաձայն իշխանությունները նպատակ են ունեցել աստիճանաբար Աշրաֆ ճամբարում բնակվել ցանկացողների կյանքն «անտանելի» դարձնել և նա նաև հղում է կատարել նրանց արտաքսմանը/վտարմանը և/կամ նրանց բռնի տեղափոխմանը Իրաքից դուրս:

1. – Կոչ է անում Իրաքի վարչապետին ապահովելու, որպեսզի Իրաքի իշխանությունների կողմից չձեռնարկվի որևէ գործողություն, որը կխախտի Աշրաֆի բնակիչների իրավունքները և պարզաբանել Իրաքի կառավարության մտադրությունները այդ հարցի հետ կապված: Կոչ է արել Իրաքի իշխանություններին պաշտպանելու Աշրաֆի ճամբարի բնակիչների կյանքը և ֆիզիկական ու բարոյական անվտանգությունը և վերաբերվել նրանց Ժնևի Կոնվենցիայի ներքո ունեցած պարտականություններին համապատասխան, մասնավորապես՝ զերծ մնալ բռնի տեղահանությունից, արտաքսումից, վտարումից կամ non-refoulment սկզբունքի խախտմամբ հայրենադարձ անելուց;

2. – Սեփական ապագայով մտահոգ Աշրաֆի ճամբարի բնակիչների անձնական ցանկության կապակցությամբ, ովքեր ներկայումս գտնվում են Իրաքում, քաղաքական պատճառներով լքելով Իրանը` կարող են կրել մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների ռիսկ, եթե նրանք կամավոր ցանկանում են վերադառնալ Իրան, և պնդում է, որ որևէ մեկը չվերադառնա ոչ ուղղակիորեն,և ոչ էլ երրորդ երկրի միջոցով այն իրավիճակ, երբ նա կարող էր կրել տանջանքների կամ մարդու իրավունքների այլ լուրջ խախտումների ռիսկ...»:

Այդ ժամանակ՝ 2009 թվականի հունվարի 26-ին, Եվրոպական միությունը որոշել է PMOI-ին հանել այն անձանց, խմբավորումների և կազմակերպությունների ցանկից, որոնք ներգրավված են ահաբեկչական գործողությունների մեջ՝ համաձայն Արդարադատության եվրոպական դատարանի՝ 2008 թվականի դեկտեմբերի 4-ի՝ T-284/08 գործով վճռի:

F. Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խմբի հաշվետվությունը

51. 2007 թվականի փետրվարի 7-ին Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խումբը հրապարակել է հաշվետվություն Թուրքիա կատարած իր այցի վերաբերյալ (Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խմբի՝ 2007 թվականի փետրվարի 7-ի հաշվետվություն, A/HRC/4/40/Add.5): Թուրքիայում արտաքսման սպասող օտարազգիների կալանքի առիթով Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խումբը նշել է հետևյալը.

«...86. Օտարազգիները, ովքեր գտնվում են Թուրքիայում առանց փաստաթղթերի, որոնք թույլ կտային նրանց օրինական կերպով մնալ երկրում, կարող են ձերբակալվել ոստիկանության կամ ժանդարմերիայի կողմից: Ոստիկանությունում մի փոքր ժամանակահատված կալանավորված լինելուց հետո նրանք տարվում են այսպես կոչված «հյուրանոց», որը նախատեսված է օտարազգիների համար` Ներքին գործերի նախարարության կողմից, որտեղ նրանց, չնայած այս հաստատությունների բարեհամբյուր անվանմանը, հսկողության տակ են պահում մինչև արտաքսումը: Այնուամենայնիվ, դրա մասին որևէ գրավոր որոշում նրանց չի տրամադրվում:

87. Օտարերկրյա քաղաքացիների բնակության մասին օրենքի 23-րդ հոդվածը, նախատեսելով, որ այն օտարերկրացիները, ովքեր ստացել են արտաքսման մասին որոշումը, սակայն չեն կարող անմիջապես արտաքսվել, պետք է մնան այն վայրերում, որոնք նախատեսում է Ներքին գործերի նախարարությունը, բավարար իրավական հիմք չի առաջացնում նման պրակտիկայի համար: Ոչ այս օրենքը, ոչ էլ որևէ այլ օրենք, չի նախատեսում հետագա մանրամասներ նախապայմանների մասով, թե ինչ առավելագույն ժամկետով են պահվում այդ վայրերում օտարերկրացիները մինչև իրենց արտաքսումը: Քանի որ սա քրեական դատավարության շրջանակներում ընդունված միջոց չէ, հաշտարար դատավորները որևէ իրավասություն չունեն որոշում կայացնելու այդ միջոցների դեմ ուղղված բողոքների առիթով: Ստացվում է, որ վարչական տրիբունալներն են իրավասու: Այնուամենայնիվ, այս միջոցը կարծես թե չի գործում պրակտիկայում: Արտաքսման որոշման դեմ բողոքները կարող են կապված լինել նաև կալանքի հարցի հետ, սակայն նրանք պարզապես միջոց չեն ICCPR 9(4) հոդվածով նախատեսված ազատությունից զրկելու փաստի դեմ:

88. Կարևոր է նշել, որ սա կապ չունի քրեական գործերով վարույթների հետ, որոնք կարող են հարուցվել օտարերկրացիների դեմ Թուրքիա ապօրինաբար մուտք գործելու համար: Նման վարույթները պատշաճ կերպով չեն իրականանում և մեղավոր ճանաչվելու դեպքում հանգեցնում են տուգանքի, այլ ոչ թե ազատազրկման:

89. Մեկ այլ վատթարացնող հանգամանք է նաև այն, որ, ըստ ոստիկանության տրամադրած տեղեկության, ոչ միայն օտարերկրացիները, որոնք փաստացի կերպով ենթակա են արտաքսման, կարող են տեղավորվել հյուրանոցներում (i.e. ազատությունից զրկված), այլ նաև բազմաթիվ այլ անձինք, որոնք ոստիկանության կարծիքով կարող են բացասական որոշումներ ունենալ իրենց դեմ հարուցված արտաքսման հետ կապված վարույթներում: Այս պրակտիկան խախտում է նույնիսկ Օտարերկրյա քաղաքացիների բնակության մասին օրենքի 23-րդ հոդվածը:

90. Ամփոփելով` պետք է նշել, որ արտաքսման սպասող օտարերկրացիների համար որևէ միջոց չի նախատեսվում այդ որոշումները վիճարկելու համար և որևէ վերահսկողություն դատական իշխանության կողմից կալանքի նկատմամբ չի իրականացվում: Ճիշտ կարող է լինել այն, որ որոշ դեպքերում արտաքսման ենթակա անձն անցկացնի միայն մի քանի օր հյուրանոցում: Սակայն այլ գործերով, երբ բարդություններ կարող են լինել ճամփորդական փաստաթղթերի վավերականության հետ (ինչն առկա է աֆրիկյան միգրանտների շատ գործերով), կալանքը կարող է տևել ամիսներ, նույնիսկ՝ մեկ տարուց ավել...»:

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

 

1. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ԱՌԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԸՆԴՈՒՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Տուժողի կարգավիճակի բացակայությունը

52. Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները մտել են Թուրքիայի տարածք ապօրինի և արտաքսվել են Իրաք, որտեղից եկել էին ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան մինչև 2008 թվականի հունիսի 21-ի ձերբակալվելը: Նրանք պնդել են, որ չնայած դրան, դիմողները չունեն տուժողի կարգավիճակ՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով, քանի որ նրանց հետ կապված չի կայացվել արտաքսման որևէ որոշում:

53. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք արտաքսվել են Իրաք, և որ իշխանությունները փորձել են արտաքսել իրենց Իրան` առանց կայացնելու արտաքսման մասին որոշում: Նրանք այդ իսկ պատճառով առարկել են, որ ունեցել են տուժողի կարգավիճակ, չնայած այն հանգամանքին, որ փաստացի չի կայացվել արտաքսման մասին որոշում:

54. Դատարանն ի սկզբանե նկատում է, որ Դատարանը Կառավարությանն ակնհայտորեն խնդրել էր ներկայացնել տեղեկություններ՝ կապված դիմողների 2008 թվականի հունիսի 17-ին Իրաք արտաքսելու իրավական հիմքի հետ, ինչպես նաև Իրան 2008 թվականի հունիսի 28-ի վիճարկվող արտաքսման հետ: Ապա նրանց խնդրվել է ներկայացնել արտաքսման մասին որոշումների պատճենները, ինչպես նաև փաստաթղթեր, որոնք կապացուցեին, որ որոշումները տրամադրվել են դիմողներին: Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը չի ներկայացրել այս փաստաթղթերը: Ավելին, Կառավարությունը նշել է, որ դիմողներն ապօրինի են մուտք գործել Թուրքիա և հետ են արտաքսվել Իրաք մինչև անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելը: Այդպիսով` Դատարանը գտնում է, որ դիմողները ներպետական մարմինների կողմից Իրաք արտաքսվել են առնվազն մեկ անգամ` 2008 թվականի հունիսի 17-ին` առանց արտաքսման մասին որոշման կամ առանց այդպիսի որոշում դիմողներին տրամադրելու:

55. Վերը նշվածի լույսի ներքո` Դատարանը գտնում է, որ արտաքսման մասին որոշումների բացակայությունը չի կարող հանգեցնել եզրակացության, թե դիմողները ռիսկ չեն կրել կամ այժմ էլ ռիսկ չեն կրում արտաքսվելու Իրաք կամ Իրան թուրքական իշխանությունների կողմից: Այդ պատճառով Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմողներն ունեն տուժողի կարգավիճակ՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով, և, այդպիսով, մերժում է Կառավարության առարկությունը:

Ներպետական միջոցները սպառած չլինելը

56. Այնուհետև,Կառավարությունն առարկել է, թե արտաքսման որոշումները կայացած լինելու պայմաններում դիմողները կարող էին և պետք է դիմեին վարչական դատարաններ Կոնվենցիայի 125-րդ հոդվածին համապատասխան: Նրանք առարկել են, թե, համաձայն թուրքական օրենսդրության, այն օտարերկրացիները, ովքեր պետք է արտաքսվեն, կարող են դիմել վարչական դատարան և խնդրել հետաձգել արտաքսման որոշումների կատարումը, ինչպես նաև վերացնել վարչական որոշումները: Եթե դատարաններն ընդունեն նրանց խնդրանքն արտաքսման մասին որոշումների կատարումը կասեցնելու մասին, վարչական մարմինները կկասեցնեն արտաքսման վարույթները: Կառավարությունը եզրակացրել է, որ դիմողները չեն սպառել ներպետական միջոցները, որոնք հասու են եղել իրենց՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով:

57. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք չէին կարող վիճարկել մի որոշում, որը տրամադրված չի եղել իրենց:

58. Դատարանը նկատում է, որ իր՝ Gebremedhin [Gaberamadhien] v. France (թիվ 25389/05, կետ 66, ՄԻԵԴ 2007‑V) վճռում արդեն նշել է, որ երբ դիմողը փորձում է կանխել իր արտաքսումը Պայմանավորվող պետությունից, միջոցը կարող է արդյունավետ լինել միայն, եթե այն մեխանիկորեն ունենա կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս նաև՝ Čonka v. Belgium, թիվ 51564/99, կետ 79, ՄԻԵԴ 2002‑I): Նմանապես, N.A. v. the United Kingdom (թիվ 25904/07, կետ 90, 17 July 2008) գործով Դատարանը նշել է, որ դատական վերահսկողությունը, երբ այն մատչելի է, և երբ դատական վերահսկողության համար դիմում ներկայացնելը կարող է գործել որպես արտաքսման դեմ պայքարի միջոց, այդ դեպքում այն կարող է համարվել արդյունավետ միջոց, որը, փաստորեն, դիմողները պարտավոր են սպառել մինչև Դատարան գանգատ ներկայացնելը, կամ Դատարանի Կանոնների թիվ 39 կանոնի ներքո միջանկյալ միջոցների համար խնդրելը:

59. Դատարանը նկատում է, որ վարչական դատարաններին ուղղված բողոքը, Սահմանադրության 125-րդ հոդվածի համաձայն, արտաքսման մասին որոշման վերացման հետ կապված չունի ինքնին կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս՝ Jabari v. Turkey, թիվ 40035/98, կետ 49, ՄԻԵԴ 2000-VIII): Այդ պատճառով, անգամ եզրակացնելով, թե դիմողներին պետք է տրամադրված լինեին արտաքսման մասին որոշումները, և նրանք հնարավորություն ունենային վիճարկելու դրանք վարչական դատարանում, նրանցից չէր պահանջվի դիմել վարչական դատարան՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով ներպետական միջոցները սպառելու համար: Հետևաբար, Դատարանը մերժում է Կառավարության առարկությունը:

C. Համապատասխանությունն այլ վարչական չափանիշին

60. Դատարանը նկատում է, որ գանգատը հիմնականում անհիմն չէ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով: Ապա այն նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Այդ պատճառով, այն համարվում է ընդունելի:

 

ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 2-ՐԴ և 3-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

61. Դիմողները բողոքել են Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների ներքո 2008 թվականի հունիսի 17-ին իրենց Իրաք արտաքսելու, 2008 թվականի հունիսի 28-ին Իրան արտաքսելու իշխանությունների փորձի մասին, ինչպես նաև՝ վերը նշված երկրներ արտաքսվելու իրենց ներկայիս մտավախությունների մասին: Նրանք բողոքել են, որ կկրեն սպանվելու կամ վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու հստակ ռիսկ, եթե արտաքսվեն: Նրանք հայտարարել են, որ իրենց տեղափոխումն Իրան կառաջացնի սպանվելու կամ վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռեալ ռիսկ: Մասնավորապես, որպես PMOI-ի նախկին անդամ, նրանք Իրանում մահապատժի ենթարկվելու ռիսկ են կրում, քանի որ այդ երկրում նրանք իշխանությունների կողմից համարվում են Սադամ Հուսսեյնի նախկին ռեժիմի հետևորդներ:

62. Դատարանը գտնում է,որ առավել նպատակահարմար է քննել դիմողների գանգատները Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի տեսանկյունից (տե՛ս՝ N.A. v. the United Kingdomcited above, կետ 95, 2008թ. հուլիսի 17; Said v. the Netherlands, թիվ. 2345/02, կետ 37 ՄԻԵԴ 2005-VI): 3-րդ հոդվածը նախատեսում է հետևյալը.

«Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»:

63. Կառավարությունն առարկել է դիմողների փաստարկների դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

1. Կառավարությունը

64. Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողները եղել են PMOI-ի անդամներ, որը ԱՄՆ-ի կողմից և ԵՄ-ի կողմից ներկայացվում է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն: Այդ պատճառով, թույլ տալով այս կազմակերպության անդամներին, ներառյալ՝ դիմողներին, մնալ Թուրքիայում, վտանգի սպառնալիք կառաջացնի ազգային անվտանգությանը, հասարակական անվտանգությանը և կարգին: Նրանք պնդել են, որ դիմողներն արտաքսվել են Իրաք ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան, երբ նրանք առաջին անգամ մտել էին Թուրքիա: Ապա նշել են, որ դիմողները կրկին պետք է արտաքսվեին Իրաք, որտեղից եկել էին: Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը ներկայումս կիրառում է միջանկյալ միջոց, որը նշանակվել է Դատարանի Կանոնների թիվ 39 կանոնի ներքո: Այդ կապակցությամբ, նրանք նշել են, որ իրաքյան կառավարությունը ցուցաբերել է էական առաջընթաց անվտանգության ոլորտում և որ այդ պատճառով Իրաքը, որը վերահսկվում և ղեկավարվում էր Կոալիցիոն ուժերի կողմից, անվտանգ էր: Նրանք եզրակացրել են, որ դիմողների արտաքսումն Իրաք չէր առաջացնի նրանց համար որևէ ռիսկ:

2. Դիմողները

65. Դիմողները հայտարարել են, որ իշխանությունները փորձել են արտաքսել իրենց Իրան 2008 թվականի հունիսի 28-ին` առանց արտաքսման մասին որևէ փաստաթղթի, և որ կառավարությունը չի անդրադարձել այն ռիսկերին, որոնք իրենք կարող էին կրել իրենց ծագման երկրներում: Հիմնվելով Դատարանի՝ Chahal v. the United Kingdom (1996թ. նոյեմբերի 15, կետ 96, Վճիռների և որոշումների զեկույցներ 1996-V) վճռի վրա՝ դիմողները խնդրել են Դատարանին տալ սեփական գնահատականը՝ կապված այն ռիսկերի հետ, որոնք իրենք կարող էին կրել Իրանում: Նրանք պնդել են, որ իրենց վատ կվերաբերվեն, և նույնիսկ կարող են մահապատժի ենթարկել Իրանում՝ որպես նախկին PMOI-ի անդամների: Դիմողները հիմնվել են այս առումով ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից իրենց` որպես փախստականներ ճանաչելու փաստի վրա:

66. Այս առումով առաջին դիմողը հայտարարել է, որ ինքը միացել է PMOI-ին, երբ գտնվել է ծառայության մեջ 1992-1994 թվականներին: 1995 թվականին, փորձելով օգնել PMOI-ի անդամին հեռանալ երկրից, նա ձերբակալվել է, կալանավորվել մեկ օրով և ենթարկվել վատ վերաբերմունքի, երբ փորձել է փախուստի դիմել: Ապա նա կարողացել է փախչել Իրաք: Նա չի մասնակցել որևէ զինված գործողությունների PMOI-ի անունից, բացի ռազմական վարժանքներին մասնակցելուց: Երբ նա սկսել է չհամաձայնվել կազմակերպության նպատակների և միջոցների հետ, նրան կանչել են և հարցաքննել: 2001 թվականին նրան ենթարկել են վատ վերաբերմունքի և կալանավորել 4 ամսով Ալ-Աշրաֆի ճամբարում: 2005 թվականի հոկտեմբերին նա վերջապես լքել է PMOI-ն և մտել TIPF: Արդյունքում, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նրան ճանաչել է փախստական:

67. Երկրորդ դիմողը մեկնել է Իրանից 2000 թվականին և եկել է Թուրքիա, քանի որ առկա թեոկրատիկ ռեժիմի պայմաններում այլևս անհնարին է եղել նրա համար ապրել Իրանում: Իրանում գտնվելու ընթացքում նրան ձերբակալել են 20-30 անգամ՝ տարբեր հագուստի և սոցիալական/բարոյական նորմերի չենթարկվելու համար: Նա միացել է PMOI-ին 2001 թվականին և գնացել Իրաք: Այն պահից, երբ վերջինս միացել է PMOI-ին, իրանյան իշխանությունները ճնշում են գործադրել նրա վրա, որի արդյունքում նրա մայրն ունեցել է սրտային հիվանդություն, իսկ հայրը ստացել է կաթված, որի արդյունքում կորցրել է խոսելու ունակությունը: Դիմողը խնդրել է, որ իրեն հանեն կազմակերպությունից Իրաք գալուց երկու ամիս հետո, քանի որ նա այն բռնապետական է համարել: Արդյունքում նրան կալանավորել են երեք ամսով Ալ-Աշրաֆի ճամբարում: 2006 թվականին նրան տեղափոխել են TIPF: Արդյունքում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նրան ճանաչել է փախստական:

68. Ապա դիմողները նշել են, որ իրենք ապահով չեն լինի Իրաքում: Նրանք, նախևառաջ, հայտարարել են, որ Իրաքում համատարած բռնության մթնոլորտ է տիրել: Ավելին, որպես PMOI-ի նախկին անդամներ, նրանք կրել են ներկայիս իրաքյան կառավարության կողմից հետապնդվելու, Թուրքիա տեղափոխվելու դեպքում նույնիսկ Իրաքից Իրան արտաքսվելու ռիսկ: Նրանք նշել են, որ TIPF-ն փակվել է 2008 թվականի ապրիլին Միացյալ Նահանգների կողմից, և որ այդ պատճառով նրանք չէին կարող վերադառնալ այնտեղ, որտեղից եկել էին: Նրանք նաև նշել են, որ Ալ-Աշրաֆի ճամբարի հսկողությունը, որտեղ PMOI-ի անդամներն ապրել են, փոխանցվել է Իրաքի կառավարությանը 2008 թվականի դեկտեմբերին, և որ մի շարք մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպություններ բազմազգ զինված ուժերի բացակայության պայմաններում մտահոգություն են հայտնել այս ճամբարի բնակիչների անվտանգության համար: Դիմողներն ի վերջո հայտարարել են, որ առկա չի եղել որևէ լրացուցիչ համաձայնություն Թուրքիայի և Իրաքի միջև` կապված ազգությամբ իրանցիների հետ, և որ իրաքյան իշխանությունները պարբերաբար հրաժարվել են Իրաք հետ ընդունել նախկին PMOI-ի փախստականներին: Դիմողները նշել են այս առիթով, որ առկա են եղել գործեր, որտեղ թուրքական իշխանություններն իրականացրել են ապօրինի արտաքսումներ, ներառյալ՝ դիմողների 2008 թվականի հունիսի 17-ին արտաքսումը, երբ նրանց ստիպել են անցնել սահմանը դեպի Իրաքի Դիյանա շրջանը:

B. Երրորդ կողմի դիրքորոշումը

69. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ որոշ նախկին PMOI-ի անդամներ, այդ թվում նաև՝ դիմողները, ճանաչվել են փախստականներ իրենց մանդատի ներքո: Նրանք նշել են, որ PMOI-ի նախկին 24 անդամներ Թուրքիայից հետ են արտաքսվել Իրաք, և որ նրանցից երեքն ուղղակիորեն տեղափոխվել են Իրան: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն այս կապակցությամբ հայտարարել է, որ արտաքսումները, ինչպես նաև դրանց փորձերն իրականացվել են առանց պատշաճ կերպով հաշվի առնելով այն փաստը, որ այս անձինք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից ճանաչվել են փախստականներ: Նրանք բողոքել են, որ պատասխանող կառավարությունը տեղեկացրել է իրենց, որ իրենք չեն ճանաչում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո ճանաչված փախստականի կարգավիճակը Թուրքիայի սահմաններից դուրս:ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ չնայած որ իր մանդատի ներքո ճանաչումն օրինական կերպով անմիջականորեն չի ընդունվել պետությունների կողմից, այն չպետք է անտեսվի առանց պատշաճ իրավասության և պետք է ունենա համոզիչ իրավասություն, երբ գնահատվում է հետապնդումների հիմնավորված մտավախության աստիճանը:

70.ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բացատրել է, որ առաջին ապաստանի երկրի տեղափոխման համար պահանջվել է նախնական գնահատական առ այն, թե արդյոք անձը եղել է պաշտպանված բռնի արտաքսումից և արդյոք նրան թույլատրված է մնալ այդ երկրում և ապրել մարդու հիմնական ճանաչված իրավունքների չափանիշներին համապատասխան` մինչև պատշաճ լուծում ստանալը: Ինչ վերաբերում է Իրաքին, ապա ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ պետությունը ո՛չ Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Կոնվենցիայի, ո՛չ էլ՝ դրան կից 1967 թվականի Արձանագրության կողմ է: Հաշվի առնելով Իրաքում առկա անվտանգության լուրջ խախտումների մթնոլորտը, ինչպես նաև մարդկանց շարունակվող ներքին և արտաքին բռնի տեղաշարժերը` առկա էր մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների ռիսկ, եթե փախստականները վերադառնային այնտեղ:

71. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ նախկին PMOI-ի փախստականներն անվտանգության հետ կապված լուրջ մտավախություններ են ունեցել Իրաքում, բացի այն, որ երկրում առհասարակ ընդհանուր դրությունը խիստ լարված էր: PMOI-ի նախկին անդամները համարվել են նախկին Սադամ Հուսսեյնի ռեժիմի հետնորդներ, որոնք նեցուկ են եղել նրան նախկինում: Նախկին PMOI-ի փախստականների մի փոքր խումբ հյուսիսային Իրաքում չի ստացել փախստականների քարտեր, այլ միայն ստացել է ժամանակավոր կացության թույլտվություն, որն ամեն ամիս թարմացվել է: Նրանց մնալը հյուսիսային Իրաքում թույլատրվել է իշխանությունների կողմից այն կանխավարկածով, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կբնակեցնի նրանց այլ երկրներում: Այնուամենայնիվ, քանի որ բնակեցման հարցը վատթարացել է, հյուսիսային Իրաքի իշխանությունների համբերությունը ևս սպառվել է:

C. Դատարանի գնահատականը

1. Ընդհանուր սկզբունքներ

72. Դատարանը կրկնել է սկզբում, որ պայմանավորվող պետությունները, որպես միջազգային իրավունքի հարցի և իրենց պայմանագրային պարտավորություններ, ներառյալ՝ Կոնվենցիայով ստանձնած պարտավորությունների առարկան, իրավունք ունեն վերահսկել օտարերկրացիների մուտքը, բնակությունը և արտաքսումը (տե՛ս Նner v. the Netherlands [GC], թիվ 46410/99, կետ 54, ՄԻԵԴ 2006‑XII; Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. the United Kingdom, 1985թ. մայիսի 28, Սերիա A, թիվ 94, կետ 67; Boujlifa v. France, 1997թ. հոկտեմբերի 21, կետ 42, Զեկույցներ 1997‑VI): Քաղաքական ապաստանի իրավունքը հստակ կերպով չի պաշտպանվում ո՛չ Կոնվենցիայով, ո՛չ էլ՝ Արձանագրություններով (տե՛ս Salah Sheekh v. the Netherlands, թիվ 1948/04, կետ 135, ՄԻԵԴ 2007‑I): Այնուամենայնիվ, Պայմանավորվող պետության կողմից արտաքսումը կարող է հարց առաջացնել 3-րդ հոդվածի ներքո և այդպիսով ներգրավի այդ պետության պատասխանատվությունը Կոնվենցիայի ներքո, երբ առկա են էական հիմքեր հավատալու, որ անձն արտաքսվելու դեպքում կրում է 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի արժանանալու ռիսկ: Նման դեպքում 3-րդ հոդվածը պարտավորեցնում է չարտաքսել անձին այդ երկիր (տե՛ս Saadi v. Italy [GC], թիվ 37201/06, կետ 125, 2008թ. փետրվարի 28):

73. Երբ գնահատվում է` արդյոք առկա են հիմքեր համոզվելու, որ դիմողը կարող է կրել նման իրական ռիսկ, անխուսափելիորեն պահանջվում է, որպեսզի Դատարանը գնահատի ընդունող երկրի պայմանները՝ կապված Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի չափանիշների հետ (տե՛ս Mamatkulov and Askarov v. Turkey [GC], թիվ 46827/99 և թիվ 46951/99, կետ 67, ՄԻԵԴ 2005‑I): Այս չափանիշները ենթադրում են, որ դիմողի կողմից վկայակոչվող վատ վերաբերմունքը վերադառնալու դեպքում պարունակում է նվազագույն մակարդակի ծանրություն, եթե այն հանդես գա 3-րդ հոդվածի ներքո: Դրա գնահատումը տեղին է՝ հաշվի առնելով գործի հանգամանքները (տե՛ս Hilal v. the United Kingdom, թիվ 45276/99, կետ 60, ՄԻԵԴ 2001‑II):

74. Հաշվի առնելով 3-րդ հոդվածով երաշխավորվող իրավունքի բացարձակ բնույթը՝ չարտաքսելու վերաբերյալ պարտականության առկայությունը կախված չէ այն բանից, թե արդյոք վատ վերաբերմունքի ռիսկն այնպիսի արդյունք է, որը ներգրավում է ընդունող երկրի մարմինների ուղղակի կամ անուղղակի պատասխանատվությունը: 3-րդ հոդվածն այդպիսով կարող է կիրառվել նաև այնպիսի իրավիճակներում, երբ վտանգը բխում է անձանցից կամ անձանց խմբերից, ովքեր պետական պաշտոնյաներ են: Այս համատեքստում կարևորն այն է, թե արդյոք դիմողը կարող է ստանալ պաշտպանություն և ստանալ փոխհատուցում իր նկատմամբ պատասխանատու անձանց գործողությունների դիմաց (տե՛ս վերոնշյալ Salah Sheekh գործը, կետ 147):

75. Այն գործերով, երբ դիմողը բողոքում է, թե ինքը վատ վերաբերմունքի պարբերաբար ենթարկված անձանց խմբի անդամ է, Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանությունը սկսում է գործել, երբ դիմողը հիմնավորում է, որ առկա են լուրջ հիմքեր հավատալու այդ պրակտիկայի առկայությանը և այդ խմբին իր պատկանելիությանը (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետ 132):

Նման հանգամանքներում Դատարանը չի պնդի, որ դիմողը ցույց տա հետագա հատուկ բնորոշ հատկանիշներ, եթե դրանց իրականացումը 3-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանությունը կդարձնի ձևական: Դա կհաստատվի դիմողի տեսանկյան լույսի ներքո և հաշվի առնելով տվյալ երկրում տվյալ խմբի անձանց նկատմամբ առկա դրության առնչությամբ տեղեկությունները (տե՛ս վերոնշյալ Salah Sheekh գործը, կետ 148):

76. Եթե արտաքսումն արդեն տեղի է ունեցել, ռիսկի առկայությունը պետք է գնահատվի` նախևառաջ հղում կատարելով այն փաստերին, որոնք ենթադրվում են որպես հայտնի դարձած Պայմանավորվող պետությանը հանձնման կամ արտաքսման ժամանակ: Դատարանը, այնուամենայնիվ, չի բացառում այն տեղեկությունը, որը հայտնի է դառնում՝ կապված հանձնման կամ արտաքսման հետ (տե՛ս վերոհիշյալ Mamatkulov և Askarov, կետ 69): Եթե դիմողը դեռ չի արտաքսվել կամ հանձնվել, երբ Դատարանը քննում է գործը, համապատասխան ժամանակը կլինի գործը Դատարանում քննելու ժամանակը (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետ 133):

2. Վերը նշված սկզբունքների կիրառումը տվյալ գործի նկատմամբ

77. Դատարանը նախ նկատում է, որ դիմողները բողոքել են 2008 թվականի հունիսի 17-ին իրենց Իրաք արտաքսելու համար, և որ պատասխանող Կառավարությունը Դատարանին ուղղված իր դիտարկումներում ընդունել է, որ դիմողներն արտաքսվել են Իրաք, երբ նրանք առաջին անգամ եկել են Թուրքիա: Կառավարությունը նաև հաստատել է, որ դիմողները կարտաքսվեին Իրաք, որտեղից մտել էին Թուրքիայի տարածք՝ ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան: Դատարանը նորմալ հանգամանքներում կգնահատի իրական ռիսկի առկայությունը՝ հղում կատարելով դիմողների առաջին արտաքսմանը՝ 2008 թվականի հունիսի 17-ին այն ռիսկի հետ մեկտեղ, որը նրանք կարող էին կրել, եթե այժմ արտաքսվեին Իրաք: Այնուամենայնիվ, քանի որ դիմողներն անմիջապես վերադարձել են Թուրքիա առաջին արտաքսումից հետո, և որ նրանք ներկայումս պահվել են Թուրքիայի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում, Դատարանը գտնում է, որ կարիք չկա այլևս քննելու առաջին դեպքը: Դատարանը, այդ պատճառով, կշարունակի գնահատել Իրաքում ցանկացած ռիսկի առկայություն, որը կկրեին դիմողները, եթե արտաքսվեին:

78. Այնուհետև Դատարանը նկատում է, որ դիմողները վիճարկել են, որ թուրքական իշխանությունները նույնպես փորձել են 2008 թվականի հունիսի 28-ին իրենց արտաքսել Իրան: Այդուհանդերձ Կառավարությունը չի անդրադարձել այս հայտարարությանն իրենց դիտարկումներում: Կառավարության լռությամբ պայմանավորված՝ Դատարանը, այնուամենայնիվ, հաշվի կառնի դիմողների հայտարարությունը, նաև կքննի, թե արդյոք դիմողները կենթարկվեն 3-րդ հոդվածի խախտմամբ արտահայտված վերաբերմունքի, եթե նրանք այժմ արտաքսվեն Իրան՝ իրենց ծագման երկիր:

79. Այս համատեքստում Դատարանը նախևառաջ հաշվի է առնում Միացյալ Թագավորության սահմանային վարչության հաշվետվության մեջ պարունակվող տեղեկությունը (Ծագման երկրի տեղեկության հաշվետվությունը) Իրանի վերաբերյալ` կապված 2009 թվականի ապրիլի 21-ի հետ  («Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվություն») և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի դիտարկումներն առ այն, որ տեղի են ունեցել նախկին և ներկայիս PMOI-ի անդամներին Թուրքիայից դեպի Իրան արտաքսելու դեպքեր (տե՛ս վերը՝ կետեր 46 և 48): Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվությունը գրառել է Միջազգային Համաներման և Մարդու իրավունքների նկատմամբ հսկողության կազմակերպության կողմից տրամադրված տեղեկությունն առ այն, որ PMOI-ի անդամները, ովքեր թուրքական իշխանությունների կողմից վերադարձվել են Իրան 2003 թվականին, մահապատժի են ենթարկվել 2006 թվականի փետրվարի 7-ին: Միևնույն հաշվետվությունն այնուհետև առաջ է քաշվել Միացյալ Նահանգների Պետական դեպարտամենտի 2007 թվականի հաշվետվության կողմից, համաձայն որի՝ որոշ մարդիկ տարիներ շարունակ պահվել են Իրանի բանտում՝ դատապարտված լինելով, inter alia, PMOI-ի հետևորդներ լինելու համար:

80. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության հաշվետվության համաձայն՝ PMOI-ի անդամների մահապատիժներն Իրանում դարձել են հազվադեպ երևույթ, ներառյալ՝ արտադատական սպանություններն օտարերկրյա պետություններում: Այդ կապակցությամբ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հիմնվել է Միջազգային համաներման կողմից 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ի հրապարակմանը` համաձայն որի PMOI-ի հետևորդը մահացել է կասկածելի հանգամանքներում` իրանյան բանտերից մեկում: Համաձայն Միջազգային համաներման 2009 թվականի մարտի 20-ի մեկ այլ հրապարակմանը՝ PMOI-ի մեկ այլ անդամ մահացել է բանտում 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ին՝ կրկին կասկածելի հանգամանքներում:

81. Դրան հակառակ՝ Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվության մեջ նշվել է, որ սկսած 2005 թվականից` PMOI-ի մի շարք անդամներ, ովքեր նախկինում ապրել են Ալ-Աշրաֆի ճամբարում, Կարմիր Խաչի միջազգային հանձնաժողովի վերահսկողության ներքո ("ICRC") կամավոր վերադարձել են Իրան: Այնուամենայնիվ, համաձայն ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության հաշվետվության, առկա է եղել որոշակի հասանելի անկախ տեղեկատվություն առ այն, թե ինչ է տեղի ունեցել այդ անձանց հետ (թվով՝ 200), քանի որ ո՛չ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, ո՛չ էլ՝ ICRC-ն չեն ստացել հակասող կարծիքներ այդ անձանց վերաբերյալ: Չնայած, որ որոշ աղբյուրներ մատնանշել են, որ վերադարձողները չունեն որևէ խնդիրներ, որոշ այլ հավաստի աղբյուրներ էլ ցույց են տվել, որ վերադարձողներից ոմանց ստիպել են հանդես գալ հրապարակային խոստովանություններով և ցուցմունքներով ընդդեմ PMOI-ի: Այս հանգամանքներում Դատարանը չի կարող հիմնավոր եզրակացություններ անել PMOI-ի անդամների ճակատագրի վերաբերյալ, որոնք վերադարձել են Իրան: Այնուամենայնիվ, հատկանշական է, որ հրապարակային տեղեկությունը նման մեծ թվով անձանց վերաբերյալ բավականին սակավ է: Ավելին, Դատարանը չի կարող անտեսել այն փաստը, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հնարավորություն չի ունեցել վերահսկելու Իրան վերադարձողներին և որ իրանյան կառավարության խոստումը` կապված PMOI-ի անդամների համաներման հետ, ամենևին էլ կյանքի չի կոչվել:

82. Դատարանը նաև պետք է պատշաճ կերպով գնահատի դիմողների բողոքների հետ կապված ՄԱԿ ՓԳՀ-ի եզրակացությունները` մինչև դիմողներին Իրան տեղափոխելու դեպքում ռիսկերի վերաբերյալ սեփական գնահատական տալը (տե՛ս՝ վերոնշյալ Jabari գործը, կետ 41 և N.A. v. the United Kingdom գործը կետ 122): Այդ կապակցությամբ Դատարանը նկատում է, որ, ի տարբերություն թուրքական իշխանությունների, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հարցաքննել է դիմողներին և հնարավորություն է ունեցել բացահայտել նրանց մտավախությունների հավանականությունը և իրենց ծագման երկրում առկա հանգամանքների վերաբերյալ նրանց դիրքորոշումների ճշմարտացիությունը: Այս հարցաքննություններից հետո այն հիմնավորել է, որ դիմողները իրենց ծագման երկրում (կրել են ապօրինաբար ազատազրկվելու, կալանավորվելու և վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռիսկ (տե՛ս վերը՝ կետեր 8 և 9):

83. Վերը նշվածի լույսի ներքո` Դատարանը գտնում է, որ առկա են լուրջ պատճառներ հավատալու, որ Իրանում նախկին կամ ներկայիս PMOI-ի անդամներ և հետևորդներ կարող էին սպանվել կամ ենթարկվել վատ վերաբերմունքի, և որ դիմողները եղել են այս կազմակերպության անդամներ: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գնահատականի լույսի ներքո առկա են եղել հիմքեր ընդունելու, որ դիմողներն Իրան վերադառնալու դեպքում կրում են 3-րդ հոդվածի ներքո իրենց իրավունքների խախտման ռիսկ՝ կապված իրենց անձնական քաղաքական հայացքների հետ:

84. Ինչ վերաբերում է Իրաքում վկայակոչվող ռիսկերին՝ Դատարանը նախ նկատում է, որ Կառավարությունը չի պատասխանել դիմողների դիտարկումներին առ այն, որ չի եղել որևէ լրացուցիչ համաձայնություն Թուրքիայի և Իրաքի միջև՝ կապված իրանցիների հետ, և որ Իրաքի սահմանային իշխանությունները պարբերաբար հրաժարվել են Իրաք հետ ընդունել նախկին PMOI-ի փախստականների: Ոչ-իրաքցիներին Իրաք արտաքսելու իրավական հիմքերի վերաբերյալ Կառավարության կողմից որևէ դիրքորոշում չներկայացնելու պայմաններում Դատարանը գալիս է այն եզրակացության, որ իրանցիներին այդ երկիր տեղափոխելը տեղի է ունեցել պատշաճ իրավական ընթացակարգի բացակայության պայմաններում:

85. Այս կապակցությամբ Դատարանը նկատում է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն և մի շարք այլ աղբյուրներ, ինչպիսիք են Միջազգային համաներումը, հայտնել են, որ կան շատ գործեր, որոնցով ոչ-իրաքցիներ հարկադրաբար և ապօրինաբար թուրքական իշխանությունների կողմից արտաքսվել են Իրաք: Դատարանին ուղղված իրենց դիտարկումներում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հղում է կատարել նրանց՝ 2008 թվականի ապրիլի 25-ի հրապարակմանը, համաձայն որի՝ վկաները հայտնել են, որ թուրքական իշխանությունները 2008 թվականի ապրիլի 23-ին փորձել են 60 հոգու Իրաք արտաքսել պաշտոնական սահմանն անցնելու միջոցով: Քանի որ իրաքյան իշխանություններն ընդունել են միայն իրաքցիներին և հրաժարվել են ընդունել 18 ոչ-իրաքցի փախստականների, թուրքական ոստիկանության աշխատակիցները վերջիններիս հարկադրել են անցնել հորդառատ գետը: Այս անձանցից 4-ը խեղդվել է գետում, իսկ նրանց մարմինները չեն հայտնաբերվել:

86. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության 2008 թվականի փետրվարի հայտարարության մեջ այնուհետև նշվել է, որ 2007 թվականին ընդհանուր առմամբ 19 նախկին PMOI-ի փախստականներ արտաքսվել են հյուսիսային Իրաք, որտեղ նրանցից շատերը ձերբակալվել են Իրաքի անվտանգության մարմինների կողմից և համապատասխանաբար կալանավորվել են Մոսուլում: Համաձայն հաշվետվությանը՝ այս նախկին PMOI-ի մի շարք անդամներ կորել են, և ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտավախություն ունի, որ նրանք իրաքյան իշխանությունների կողմից արտաքսվել են Իրան: Դատարանը գտնում է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մտավախությունները հիմնավոր են՝ հաշվի առնելով մասնավորապես այն փաստը, որ Իրաքը չի հանդիսանում Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Ժնևի Կոնվենցիայի անդամ:

87. Այս կապակցությամբ Դատարանը գտնում է, որ նախկին PMOI-ի անդամներին մեկ ուղղությամբ ճամփորդական փաստաթուղթ տալու հետ (տե՛ս վերը՝ կետ 46) կապված իրաքյան կառավարության քաղաքականությունը, PMOI-ի անդամների ներկայությանն Իրաքում վերջ տալու Իրաքի կառավարության մտադրության վերաբերյալ արված հայտարարությունը,որն անմիջապես արձագանք է ստացել թե՛ Եվրոպական միության խորհրդարանում, և թե՛ Փախստականների հարցերով Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի Հանձնաժողովում (տե՛ս վերը՝ կետ 50), ինչպես նաև PMOI-ի նկատմամբ քրդական շրջանային կառավարիչների փոխվող վերաբերմունքը, որի մասին տեղեկացնում է ՄԱԿ ՓԳՀ-ն (տե՛ս վերը՝ կետ 46), ցույց են տալիս, որ առկա է հիմնավոր հնարավորություն, որ PMOI-ի հետ կապ ունեցող անձինք կարող են Իրաքից տեղափոխվել Իրան:

88. Դատարանը կրկնում է, որ օտարերկրացու անուղղակի տեղափոխումը միջանկյալ երկիր չի ազդում արտաքսող Պայմանավորվող երկրի պատասխանատվության վրա` ապահովելու, որպեսզի վերջինս չարտաքսվի իր որոշման համաձայն՝ ի հակադրումն Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի (T.I. v. the United Kingdom (dec.), թիվ 43844/98, ՄԻԵԴ 2000-III; վերոնշյալ Salah Sheekh, կետ 141):

89. Հաշվի առնելով, որ դիմողների արտաքսումն Իրաք կիրականացվեր օրինական հիմքերի բացակայության պայմաններում, որոնցով ապահովվում են պատշաճ երաշխիքներ ընդդեմ Իրաքում մահվան կամ վատ վերաբերմունքի ռիսկերի և ընդդեմ իրաքյան իշխանությունների կողմից դիմողներին Իրան տեղափոխելու, Դատարանը գտնում է, որ առկա են ամուր հիմքեր հավատալու, որ դիմողները Իրաք վերադառնալու դեպքում կրում են իրենց իրավունքների խախտման ռիսկ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո:

90. Դատարանը գտնում է, որ այս հանգամանքները, համաձայն որոնց դիմողների և երրորդ կողմի ներկայացրած ապացույցները proprio motu ստացված նյութերի հետ միասին բավարար են եզրակացնելու, որ առկա է ռիսկ, որ դիմողները Իրան կամ Իրաք վերադառնալու դեպքում կարող են ենթարկվել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի: Դատարանը նաև նկատում է, որ Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ կամ փաստաթուղթ, որը կկարողանար կասկածի տակ դնել դիմողների հայտարարություններն Իրանում և Իրաքում հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետեր 128 և 129):

91. Վերջապես, ինչ վերաբերում է Կառավարութան փաստարկին առ այն, թե PMOI-ի անդամներին, ներառյալ՝ դիմողներին, Թուրքիայում մնալ թույլատրելն ազգային անվտանգությանը, հասարակական անվտանգությանն ու կարգին ուղղված ռիսկ կառաջացնի, Դատարանը կրկին անգամ մատնանշում է և ընդգծում Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի բացարձակ բնույթը: Դատարանն արդեն որոշել է, որ հնարավոր չէ չափել վատ վերաբերմունքի ռիսկը` կապված այն անձանց հետ, ովքեր պետք է ենթարկվեն արտաքսման, որպեսզի որոշվի, թե արդյոք պետության պատասխանատվությունն առաջ է եկել 3-րդ հոդվածի ներքո, նույնիսկ երբ նման վերաբերմունքը դրսևորվել է այլ պետության կողմից: Այնուամենայնիվ, ներգրավված անձի ոչ ցանկալի կամ վտանգավոր վարքագիծը չի կարող հաշվի առնվել (տե՛ս վերոնշյալ Chahal գործը կետ 81, Saadi գործը, կետ 138): Ավելին, Դատարանը հիշեցնում է, որ դիմողները լքել են PMOI-ն 2005 և 2006 թվականներին և ճանաչվել են փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից: Այդ պատճառով, Դատարանը մերժում է Կառավարության փաստարկը:

92. Համապատասխանաբար, Դատարանը եզրակացնում է, որ տեղի կունենա Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում, եթե դիմողները տեղափոխվեն Իրան կամ Իրաք:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 13-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

93. Դիմողները Բողոք են ներկայացրել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի ներքո առ այն, որ չեն ունեցել որևէ արդյունավետ ներպետական միջոց, որով կկարողանային ներկայացնել իրենց հայտարարությունները Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների ներքո: Մասնավորապես, նրանց թույլ չի տրվել ներկայացնել ապաստանի միջնորդություն, ինչպես նաև վիճարկել իրենց սպասվող արտաքսումը: 13-րդ հոդվածի համաձայն՝

«Յուրաքանչյուր ոք, ում սույն Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք»:

94. Կառավարությունն առարկել է դիմողների փաստարկների դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

1. Կառավարությունը

95. Կառավարությունն ի սկզբանե հայտարարել է, որ Թուրքիան գտնվում է Ասիայի, Աֆրիկայի և Եվրոպայի տեղաշարժման ուղիների վրա, և որ այդ պատճառով ապօրինի ներգաղթյալների հարցերով թուրքական իշխանությունները մտահոգված են: Այնուհետև հայտարարել են, որ ապօրինի ներգաղթյալների դեմ պայքարելով հանդերձ իշխանությունները ձեռնարկել են բոլոր անհրաժեշտ միջոցները պաշտպանելու անձանց, ովքեր ունեն միջազգային պաշտպանության կարիք: Այդ կապակցությամբ 1994 թվականի Կանոնները ենթարկվել են փոփոխությունների, և առաջ է եկել թիվ 57 շրջաբերականը: Ավելին, ապաստանի մասին նոր օրենքը ստեղծվել է այն տեսանկյունից, որ պետք է հարմարեցվի Եվրոպական միությանն անդամագրվելու գործընթացի համատեքստին:

96. Իր՝ 2008 թվականի նոյեմբերի 14-ի և 17-ի դիտարկումներում Կառավարությունն առարկել է, թե դիմողները 1994 թվականի Կանոններին համապատասխան դիմում չեն ներկայացրել ապաստան և ժամանակավոր ապաստան ստանալու համար, երբ նրանք առաջին անգամ եկել են Թուրքիա մինչև առաջին արտաքսումը: Նրանք նկատել են, որ, համաձայն 1994 թվականի Կանոնակարգի և թիվ 57 շրջաբերականի, օտարերկրացիները, որոնք Թուրքիա են մուտք գործում ապօրինի, պետք է ապաստան կամ ժամանակավոր ապաստան հայցելու համար ողջամիտ ժամկետում դիմեն տեղական իշխանություններին, որը չանելով նրանք Թուրքիայում կհամարվեն ապօրինի ներգաղթյալներ: Կառավարությունը պնդել է, որ տեղական իշխանությունները քննել են` արդյոք օտարերկրացին ապաստանի տրամադրման հետ կապված գործընթացի համատեքստում իր ծագման երկրում վատ վերաբերմունքի արժանանալու ռիսկ ունի: Կառավարությունն այդ պատճառով գտել է, որ դիմողներն ապօրինի ներգաղթյալներ են, ովքեր կարող էին արտաքսվել Թուրքիայից ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան: Ապա նրանք նշել են, որ շատ ապօրինի ներգաղթյալներ, ովքեր ձերբակալվել են Թուրքիայից մեկնելու փորձ անելու ժամանակ, փորձելով գտնել այլ վայրեր Եվրոպայում, դիմել են ապաստան ստանալու խնդրանքով, դիմել են նաև Դատարան լոկ իրենց արտաքսումը կանխելու նպատակով:

97. Իր՝ 2009 թվականի մարտի 31-ի դիտարկումներում, Կառավարությունը նշել է, որ ներպետական իշխանությունները քննել են բոլոր դիմումները` չնայած այն փաստին, որ դիմողներից ոմանք, առանց համոզիչ բացատրության, ողջամիտ ժամկետում չեն դիմել իշխանություններին,թեև ունեցել են այդ հնարավորությունը: Նրանք նկատել են, որ անձինք, ովքեր ապօրինի երկիր մուտք գործելու, ապօրինի գտնվելու կամ Թուրքիայից ապօրինի մեկնելու փորձ անելու համար դիմել են ապաստան ստանալու համար, նույնպես ստացել են բնակվելու իրավունք և միջազգային պաշտպանություն: Այդ կապակցությամբ նրանք հղում են կատարել Մ.Բ.-ի գործին, ով ընդդեմ Թուրքիայի գանգատ էր ներկայացրել Դատարան (գանգատ թիվ 32399/08):

98. Այնուհետև, Կառավարությունը նշել է, որ իրավասու մարմինը, որը ստացել և ընթացք է տվել ապաստանի հետ կապված դիմումները, Ներքին գործերի նախարարությունն է, որը հաշվի է առել Արտաքին գործերի նախարարության և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի խորհրդատվական կարծիքները: Նրանք հայտարարել են, որ եթե դիմողի ապաստան կամ ժամանակավոր բնակվելու իրավունք ստանալու դիմումը մերժվում էր, նա հնարավորություն ուներ առարկություն ներկայացնելու առաջին ատյանի որոշման դեմ՝ թիվ 57 շրջաբերականի 12-րդ բաժնին համապատասխան: Ապաստանի համար դիմողները կարող էին դիմել միայն վարչական դատարան՝ խնդրելով վերացնել իրենց ապաստան ստանալու խնդրանքի և իրենց արտաքսելու մասին բացասական որոշումը: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը հայտարարել է, որ ոմն իրանցի Ա.Ա., ով ապօրինի կերպով մուտք էր գործել Թուրքիա, վարչական դատարաններում վիճարկել է իրեն ուղղված որոշումը և Դատարան դիմելուց հետո ստացել է ժամանակավոր բնակության իրավունք Քարամանում՝ (գանգատ թիվ 23980/08):

99. Կառավարությունը հայտարարել է, որ ներպետական իշխանությունների կողմից պահպանվել են ապաստանի և ժամանակավոր բնակության համար դիմումների քննության ժամկետները, մինչդեռ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից Թուրքիայում իրականացվող՝ փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթացները տևել են մի քանի ամիս, երբեմն՝ տարի: Նրանք նաև Դատարանի ուշադրությունն են հրավիրել այն փաստի վրա, որ 2006-2008 թվականների ընթացքում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն միայն երկու անձի է տեղավորել երրորդ երկրում:

100. Վերջապես Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները կարող էին ունենալ իրավական օգնության հնարավորություն կալանքի տակ գտնվելու ընթացքում, եթե միայն դիմեին դրա համար: Նրանք նկատել են, որ Կումկապի հյուրանոցում գտնվող ապաստան հայցողներից մեկը վերջերս կարողացել է դիմել փաստաբանի օգնությանը: Ապա նրանք նկատել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ին կալանավորված ապաստան հայցողների մոտ գալու թույլտվությունը կարող էր տրվել իրավասու մարմինների կողմից, եթե ներկայացվեին դրա համար բավարար հիմքեր:

2. Դիմողները

101. Դիմողները նշել են, որ իրենք ապաստան և ժամանակավոր բնակության թույլտվություն են հայցել մի քանի անգամ, և որ իշխանություններն ավտոմատ կերպով մշտապես մերժել են իրենց բողոքներն առ այն, որ իրենք կրել են հետապնդումների, վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու և սպանվելու ռիսկ արտաքսվելու դեպքում. դրանք երբևէ չեն գնահատվել իշխանությունների կողմից: Դիմողներն ապա բողոքել են, որ իրենք չեն կարողացել դիմել արտաքսման մասին որոշման դատական վերանայմանը, քանի որ իրենք չեն ստացել այդ որոշումը: Նրանք նկատել են, որ Թուրքիայում դատական վերանայումը ցանկացած դեպքում արդյունավետ չի եղել, քանի որ վարչական դատարաններն իրավասու չեն եղել քննելու վարչական մարմինների որոշումները, որոնցով ապաստան տրամադրելը մերժվել է: Ի վերջո դիմողները նկատել են, որ իրենք ունեցել են փաստաբան, երբ գտնվել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում: Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում պաշտոնապես փաստաբան ունենալու իրենց ջանքերն ապարդյուն են եղել, քանի որ իրենք չեն ունեցել անձը հաստատող վավեր փաստաթղթեր: Քանի որ նրանց թույլ չեն տվել դիմել իշխանություններին ապաստան ստանալու խնդրանքով, նրանք չեն կարողացել ստանալ անձը հաստատող քարտեր՝ թիվ 57 շրջաբերականի 3-րդ բաժնի ներքո:

B. Երրորդ կողմի դիտարկումները

102. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ Թուրքիայում ժամանակավոր ապաստանի ներպետական գործընթացին զուգահեռ իրականացրել է փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթաց, քանի որ Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի նկատմամբ Թուրքիայի աշխարհագրական սահմանափակման պատճառով ազգությամբ ոչ եվրոպացիները միջազգային պաշտպանության կարիք ունեին: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թուրքիայում հիմնադրվել է 1960 թվականին և փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթաց (RSD) իրականացրել է 1980 թվականի կեսերից: Կառավարությունը հաստատել է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից RSD-ն ներպետական իշխանությունների կողմից ընկալվել է որպես պարտականություն, որ կիսում են միջազգային հանրության հետ: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն լիովին ընդունվել է 1994 թվականի Կանոնակարգում, որը նախատեսում էր վերաբնակեցման և օժանդակության դեր:

103. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն առարկել է, որ իրենց կողմից Թուրքիայում գրանցված բոլոր դիմողները տեղյակ են եղել ժամանակավոր ապաստան հայցելու ներպետական ընթացակարգին և 1994 թվականի Կանոնակարգին համապատասխան դիմել են ներպետական մարմիններին: Եթե ՄԱԿ ՓԳՀ-ն որոշում էր որևէ մեկի ճանաչել փախստական իր մանդատի ներքո, տրամադրվում էր փախստականի վկայագիր և տվյալ անձի համար սկսում էր գործի դնել վերաբնակեցման գործառույթները: Նրանք նշել են, որ սովորաբար թուրքական իշխանությունները սպասել են ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից գործը քննելուն` մինչև որոշում կայացնելը այն հարցով, թե արդյոք պետք է տրամադրել ժամանակավոր ապաստան, թե՝ ոչ: Ներպետական իշխանությունները սովորաբար համաձայնվել են տրամադրել ժամանակավոր պաշտպանություն նրանց, ովքեր ճանաչվել են փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից: Այնուամենայնիվ, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նկատել է, որ հետագա գործերով ներպետական իշխանությունները հակված են եղել չտրամադրելու ժամանակավոր բնակության իրավունք, երբ գործը նախնական մերժումից հետո կրկին վերսկսվել է ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից. անձանց դիմումները, որոնց բողոքները իշխանությունների կողմից ճանաչվել են «ոչ բարեխիղճ», ինչպիսիք են Թուրքիայում իրավական կարգավիճակ չունենալու պատճառով ձերբակալվելու ժամանակ ներկայացվածները, անձանց կողմից ապաստանի տրամադրման համար դիմում ներկայացնելը միջազգային օդանավակայանում; անձանց կողմից դիմումներ ներկայացնելը, ովքեր ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո ճանաչվել են փախստական Թուրքիայից դուրս և դիմումներ նրանց կողմից, ում Թուրքիայում մնալը համարվել է վտանգավոր ազգային անվտանգության համար:

104. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բողոքել է, որ եղել են իր մանդատի ներքո փախստական ճանաչված անձանց պաշտպանության մերժման դեպքեր: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից ճանաչված և Իրաք արտաքսված 5 իրաքցի փախստականների առիթով թուրքական իշխանությունները վեր են հանել ազգային անվտանգության հետ կապված պատճառներ՝ նրանց տեղահանմամբ պայմանավորված: Այս անձինք հնարավորություն չեն ունեցել մասնակցելու Թուրքիայում ժամանակավոր ապաստան ստանալու գործընթացին և կրել են ուղղակի կամ անուղղակի հարկադիր արտաքսման ռիսկ, քանի որ նրանք կալանավորված են եղել և ենթակա են եղել արտաքսման կամ ապաստանի նախորդ երկիր կամ ծագման երկիր: Դա պատահել է նախկին PMOI-ի անդամների գործերով:

105. Այնուհետև նրանք հայտարարել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թուրքիայում բախվել է լուրջ բարդությունների, երբ փորձել է հանդիպել Թուրքիայում կալանավորված անձի հետ, ով փախստական էր ճանաչվել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո, ինչպես ձերբակալված այլ անձանց դեպքում, ովքեր համարվում էին վտանգավոր ազգային անվտանգության համար: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ 2008 թվականի հոկտեմբերի 14-ին նրանք բանավոր տեղեկացել են Ներքին գործերի նախարարությունից, որ Նախարարությունը թույլ չի տա ՄԱԿ ՓԳՀ-ին տեսնել կալանավորված փախստականին, ում համար Դատարանը նշանակել էր միջանկյալ միջոց Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնի ներքո:

106. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ապա հայտարարել է, որ փաստաբանները de jure ունեցել են կալանավորված փախստականներին տեսակցելու իրավունք, սակայն հաճախ պրակտիկայում տեղի է ունեցել հակառակը: Որոշ կալանավայրերում, ինչպիսին է Կումկապիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնը, նրանք անարգել մուտք են գործել ապաստան հայցողների մոտ, մինչդեռ այլ կենտրոններում դա խնդրահարույց է եղել: Վերջապես, քանի որ կալանավորված օտարերկրացիները մինչև իրենց արտաքսվելը միշտ չեն պաշտոնապես ստացել արտաքսման որոշումը, հաճախ խնդիրը նրանում է կայացել, որ արտաքսումը հնարավոր չի եղել վիճարկել ազգային դատարաններում, քանի որ որևէ ձևական վարչական որոշում կայացված չի եղել:

C. Դատարանի գնահատականը

107. Դատարանը կրկնում է, որ 13-րդ հոդվածը երաշխավորում է ընդունելիություն ազգային մակարդակով այն միջոցի համար, որը ներպետական իրավական կարգի պայմաններում ցանկացած ձևով կարող է ապահովել Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքների և ազատությունների իրականացումը: Այս հոդվածի ազդեցությունը, այդպիսով, կայանում է նրանում, որ պահանջում է ներպետական միջոցներ, որոնք թույլ կտան իրավասու ազգային իշխանություններին թե՛ անդրադառնալ համապատասխան Կոնվենցիայի ներքո ներկայացված բողոքներին, և թե՛ տալ պատշաճ լուծում` չնայած, որ Պայմանավորվող պետություններն ունեն որոշակի հնարավորություն որոշելու, թե ինչպես իրենք կարող են իրականացնել իրենց պարտականություններն այս դրույթի ներքո: Ավելին, որոշ հանգամանքներում միջոցների ամբողջականությունը, որը տրամադրվում է ներպետական օրենքի ներքո, կարող է բավարարել 13-րդ հոդվածը (տե՛ս վերոնշյալ Chahal գործը կետ 145):

108. Հաշվի առնելով չարիքի անդառնալի բնույթը, որը կարող է առաջ գալ, եթե տանջանքների կամ վատ վերաբերմունքի ռիսկն իրական դառնա, ինչպես նաև հաշվի առնելով Դատարանի կողմից 3-րդ հոդվածին տրվող կարևորությունը, 13-րդ հոդվածի ներքո համապատասխան արդյունավետ միջոցի հասկացությունը պահանջում է (i) այն բողոքի անկախ և լուրջ քննություն` համաձայն որի առկա են լուրջ հիմքեր հավատալու, որ առկա է եղել 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի դրսևորման լուրջ ռիսկ դիմողին համապատասխան երկիր արտաքսելու դեպքում և (ii) միջոց, որը կունենա ինքնին կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս Muminov v. Russia, թիվ 42502/06, կետ 101, 2008թ. դեկտեմբերի 11, վերոնշյալ Gebremedhin [Gaberamadhien] գործը, կետ 66, վերոնշյալ Jabari գործը, կետ 39):

109. Տվյալ գործով Դատարանը նկատում է, որ ապաստանի և ժամանակավոր ապաստանի գործերով քննությունը, որը կարգավորվում է 1994 թվականի Կանոնակարգով և թիվ 57 շրջաբերականով, որ եվրոպացի ապաստան հայցողները, ովքեր ձերբակալվել են Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու համար, այդ թվում դիմողները, կարող են ժամանակավոր ապաստան հայցել Թուրքիայում՝ մինչև իրենց տեղավորվելը երրորդ երկրում: Այս լրացուցիչ օրենսդրությանը համապատասխան անձանց այս խումբը պետք է տեղյակ լինի իրենց կապակցությամբ կայացված որոշման մասին և կայացված որոշման դեմ երկու օրվա ընթացքում կարող է առարկություն ներկայացնել առաջին ատյանում, եթե այդ որոշումը բացասական է: Դիմողները և երրորդ կողմը նկատել են, որ անձանց այս խումբը սովորաբար հնարավորություն չի ունեցել մասնակցել ժամանակավոր ապաստանի հետ կապված վարույթին, մինչդեռ Կառավարությունն առարկել է այդ բողոքի դեմ՝ հղում կատարելով Մ.Բ.-ի գործին, ում տրամադրվել է ժամանակավոր ապաստանի իրավունք Թուրքիայում այդ երկրի տարածք ապօրինի կերպով մտնելու համար ձերբակալվելուց հետո: Նրանք նաև նկատել են, որ Ա.Ա.-ն ստացել է բնակվելու իրավունք՝ վիճարկելով արտաքսումը վարչական դատարաններում:

110. Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում համեմատել Մ.Բ.-ի գործը դիմողների գործի հետ կամ եզրակացություններ անել դրանից, քանի որ Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ առ այն, որ այդ գործերի հանգամանքները նույնն են: Նրանք չեն ներկայացրել նաև որևէ փաստաթուղթ ի հիմնավորումն իրենց դիրքորոշման: Ինչ վերաբերում է Ա.Ա.-ի գործին, Դատարանը նկատում է, որ այս անձը դիմել է վարչական դատարաններ և վիճարկել է իր կալանքի օրինականությունը Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում: Նրանց կողմից վարչական դատարան ներկայացված գործը չի առնչվել սպառնացող արտաքսմանը:

111. Դատարանը նկատում, է, որ երբ դիմողներն առաջին անգամ են եկել Թուրքիա, նրանք արտաքսվել են Իրաք, իսկ նրանց հայտարարությունները չեն ընդունվել իրավասու սահմանապահ մարմինների կողմից (տե՛ս վերը՝ կետ 11), և ակնհայտորեն արտաքսման հետ կապված որևէ պաշտոնական որոշում չի կայացվել: Կառավարությունը հայտարարեց, թե դիմողները չեն դիմել ապաստան ստանալու համար, երբ նրանք առաջին անգամ մուտք են գործել Թուրքիա: Դատարանը բավարարված չէ Կառավարության փաստարկով, որը չի հիմնավորվել որևէ փաստաթղթերով: Իրավական ընթացակարգի բացակայության պայմաններում, որով կիրականանար դիմողների արտաքսումը և կապահովվեր ընթացակարգային երաշխիքների տրամադրումը, նույնիսկ եթե նրանք Թուրքիա գալու ժամանակ դիմած լինեին ապաստան ստանալու համար, հիմքեր չկան հավատալու, թե նրանց միջնորդությունները պաշտոնապես չեն գրանցվել:

112.Դատարանը նկատում է՝ երբ դիմողները կրկին անգամ են մուտք գործել Թուրքիայի տարածք և ձերբակալվել, վերջիններս գրավոր հայտարարություն են ներկայացրել ոստիկանությանը և հստակ կերպով հաստատել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո փախստականներ են: Նրանք ներկայացրել են իրենց պատմությունը, պատմել են, որ նախկինում եղել են PMOI-ի անդամներ, բացատրել են իրենց գործունեության բնույթն այդ կազմակերպության շարքերում, պատմել են, թե ինչպես են լքել այդ կազմակերպության շարքերը: Նրանք նաև խնդրել են ժամանակավոր բնակություն ժամանակավոր ապաստանի հիման վրա և հստակ խնդրել են նաև տրամադրել փաստաբան (տե՛ս վերը՝ կետ 21): Դիմողները նույնիսկ դիմել են Մուսի հաշտարար դատարան, որը քննել է գործը և դատապարտել նրանց Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու, իրենց հայրենիքը լքելու համար, քանի որ նրանք Իրանում սպանվելու ռիսկ էին կրում: Դատարանը պարզապես նշել է, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն: Այնուամենայնիվ, դիմողները չեն տեղեկացվել ոչ արտաքսվելու որոշման, ոչ էլ ծրագրավորված արտաքսման պատճառների մասին: Հաշտարար դատարանը չի վերցրել նրանցից ցուցմունք այն ռիսկերի վերաբերյալ, որոնք նրանք կարող էին կրել Իրաք կամ Իրան վերադառնալու դեպքում:

113. Դատարանը մտահոգված է այն փաստով, որ թե՛ վարչական, և՛ թե՛ դատական մարմինները լիովին պասիվ են եղել, երբ քննել են դիմողների լուրջ հայտարարությունները Իրաք կամ Իրան վերադառնալու դեպքում վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռիսկերի մասին: Նա գտնում է, որ ներպետական մարմինների կողմից դիմողների հայտարարությունների կապակցությամբ որևէ պատասխան չտալը հանգեցրել է «բազմակողմանի քննության» բացակայության, որը պահանջվում է Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածով:

114. Ավելին, դիմողները չեն ստացել իրավական օգնության դիմելու հնարավորություն, երբ ձերբակալվել են և դատապարտվել` չնայած այն փաստին, որ նրանք հստակ խնդրել են տրամադրել փաստաբան: Նրանց փաստաբան ունենալու անկարողությունը շարունակվել է նաև, երբ վերջիններս տեղավորվել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում: Կառավարությունը չի վիճարկել այն հայտարարությունը, որ Մարդու իրավունքների ասոցիացիայի Մուսի բաժնի տնօրենին՝ փաստաբանին, ոստիկանությունը թույլ չի տվել 2008 թվականի հունիսի 30-ին տեսակցելու դիմողներին: Այս հանգամանքներում, ինչպես նաև հաշվի առնելով, մասնավորապես, այն փաստը, որ դիմողները փաստաբան են խնդրել 2008 թվականի հուլիսի սկզբներին, Դատարանը չի կարող ընդունել Կառավարության փաստարկն առ այն, թե նրանք կարող էին ունենալ փաստաբան, եթե խնդրեին, առնվազն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում դիմողների անցկացրած ժամանակահատվածին համապատասխան:

115. Միջոցը պետք է արդյունավետ լինի պրակտիկայում, ինչպես նաև օրենքում, որպեսզի համապատասխանի Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջներին: Տվյալ գործով, չքննելով դիմողների միջնորդությունները ժամանակավոր ապաստանի վերաբերյալ, չտեղեկացնելով նրանց ապաստան տրամադրելու միջնորդությունները հաշվի չառնելու պատճառների մասին, ինչպես նաև չապահովելով նրանց իրավաբանական օգնություն ստանալու հնարավորություն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում գտնվելու ժամանակ, ներպետական իշխանությունները թույլ չեն տվել դիմողներին բողոքներ ներկայացնել 3-րդ հոդվածի ներքո ժամանակավոր ապաստան ստանալու ընթացակարգի շրջանակներում, որը նախատեսված է եղել 1994 թվականի Կանոնակարգով և թիվ 57 շրջաբերականով:

116. Ավելին, դիմողները չեն կարողացել դիմել վարչական և դատական մարմիններին իրենց Իրաք կամ Իրան արտաքսելու որոշումները վերացնելու համար, քանի որ նրանք երբևէ չեն ստացել արտաքսման որոշումները, որոնք կայացվել են իրենց առնչությամբ: Նաև նրանք չեն տեղեկացվել Թուրքիայից իրենց տեղահանելու պատճառների մասին: Ցանկացած դեպքում Թուրքիայում արտաքսման գործերով դատական վերանայումը չի կարող դիտվել որպես արդյունավետ միջոց, քանի որ արտաքսման որոշման վերացման դիմումը չունի կասեցնող ազդեցություն, եթե վարչական դատարանը հատուկ չի որոշում այդ որոշումը կասեցնելու մասին (տե՛ս վերը՝ կետ 59):

117. Վերը նշվածի լույսի ներքո Դատարանը եզրակացնում է, որ գործի շրջանակներում դիմողները չեն ստացել արդյունավետ միջոց՝ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո բարձրացված իրենց բողոքների հետ կապված, քանի որ նրանց բողոքն առ այն, թե իրենց արտաքսումն Իրան կամ Իրաք կարող էր ունենալ հետևանքներ այդ դրույթին հակառակ, երբևէ չի քննվել ներպետական մարմինների կողմից: Համապատասխանաբար, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում:

 

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

118. Դիմողները բողոք են ներկայացրել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1(f) կետի ներքո առ այն, որ իրենց կալանքը եղել է ապօրինի: Ապա նրանք բողոքել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ներքո առ այն, որ իրենց չեն տեղեկացրել իրենց կալանքի մասին՝ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից: Վերջապես նրանք բողոքել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի ներքո առ այն, որ իրենք չեն կարողացել վիճարկել իրենց կալանքի օրինականությունը: 5-րդ հոդվածի 1(զ), 2 և 4 կետերը նախատեսում են հետևյալը.

«1.Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով.

...

(զ) անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` նրա անօրինական մուտքը երկիր կանխելու նպատակով, կամ այն անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը, որի դեմ միջոցներ են ձեռնարկվում` նրան արտաքսելու կամ հանձնելու նպատակով:

2. Յուրաքանչյուր ձերբակալված իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է իր ձերբակալման պատճառների և ներկայացվող ցանկացած մեղադրանքի մասին:

...

4. Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է»:

119. Կառավարությունն առարկել է այդ փաստարկի դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

 

120.Կառավարությունը դիմողների՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի ներքո ներկայացրած գանգատների առնչությամբ հայտարարել է, որ այն անձինք, ովքեր ապաստան են հայցում, Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու, ապօրինի գտնվելու կամ ապօրինի Թուրքիայից մեկնելու համար ձերբակալվելուց հետո չեն կալանավորվել այլև տեղավորվել են Թուրքիայի Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոններում: Նրանք առարկել են` ասելով, թե «կալանքը» ազատությունից զրկելն է դատարանի որոշմանը համապատասխան, մինչդեռ դիմողները բնակեցվել են Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում: Դիմողներին այս կենտրոնում տեղավորելու պատճառը, որը չի կարող բնորոշվել որպես կալանք կամ ձերբակալում, իշխանությունների համար միջոց էր վերահսկելու դիմողներին մինչև արտաքսման գործընթացի իրականացումը: Կառավարությունն առարկել է, նշելով, թե այս պրակտիկան չի տարբերվում այլ երկրներում առկա պրակտիկայից և որ այն հիմնված է թիվ 5683 օրենքի և թիվ 5682 օրենքի 4-րդ բաժնի վրա:

121. Կառավարությունը որևէ դատողություններ չի ներկայացրել՝ կապված դիմողների այն գանգատների հետ, թե իրենք չեն տեղեկացվել իրենց կալանքի պատճառների մասին, և որ առկա չի եղել որևէ միջոց, որով իրենք կկարողանային վիճարկել Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում իրենց կալանքը:

122. Դիմողները հայտարարել են, որ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքներում իրենց կալանքը 2008 թվականի հունիսի 23-ից 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը, ինչպես նաև Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում իրենց կալանքը` սկսած 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ից, որևէ իրավական հիմք չի ունեցել: Նրանք առարկել են, որ դրանք հիմնված չեն եղել արտաքսման որոշման վրա: Իշխանությունները չեն ներկայացրել նաև որևէ հիմք իրենց չափից դուրս երկարատև կալանքի համար: Նրանք նաև նշել են, որ հնարավորություն չեն ունեցել պատշաճ կերպով հաղորդակցվել արտաքին աշխարհի հետ: Իրենց հայտարարություններում դիմողները հղում են կատարել Միացյալ Ազգերի՝ Թուրքիայում կամայական կալանքի գործերով զբաղվող աշխատանքային խմբի հաշվետվությանը` համաձայն որի՝ թիվ 5683 օրենքի 23-րդ բաժինը չի տրամադրել բավարար իրավական հիմք հավանական արտաքսվողների կալանքի համար:

123. Դիմողներն առարկել են` նշելով, որ Մուսի հաշտարար դատարանի կողմից 2008 թվականի հունիսի 23-ին դատապարտվելուց հետո նրանք շարունակել են մնալ կալանավորված Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում, սակայն չեն տեղեկացվել բանտարկված մնալու պատճառների մասին:

124. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք չեն ունեցել արդյունավետ միջոց 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի ներքո իրենց կալանքի օրինականությունը հրատապ վերանայելու համար: Նրանք հայտնել են, որ իրանցի ոմն Ա.Ա.-ի գործը, չնայած որ չի հիշատակվել Կառավարության կողմից 5-րդ հոդվածի ներքո իրենց հայտարարությունների համատեքստում, համեմատելի չի եղել իրենց դրության հետ, քանի որ այդ անձը ստացել է փաստացի արտաքսման մասին որոշումը և անխուսափելիորեն պարտավոր է եղել լքել Թուրքիան Շվեդիայից ստացված վիզայի հիման վրա: Ավելին, գրեթե երկու ամիս է տևել այդ անձի կողմից ներկայացված գործի քննությունը, որը չի համապատասխանում «անհապաղ դատական վերանայման»՝ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված պահանջին: Նրան ազատ արձակելը ևս ձգձգվել է. այդ անձը կալանավորված է եղել մեկ ամիս շարունակ՝ վարչական դատարանի կողմից որոշում կայացնելուց հետո:

 

B. Դատարանի գնահատականը

 

1. Ազատությունից զրկելու հանգամանքի առկայությունը

125. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությունն առարկել է առ այն, թե դիմողներին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի իմաստով զրկել են ազատությունից: Դատարանը կրկնում է, որ, նախատեսելով ազատության իրավունք, 5-րդ հոդվածի 1-ին կետը նկատի ունի անձի ֆիզիկական ազատությունը, և դրա նպատակն է ապահովել, որպեսզի ոչ ոք ազատությունից չզրկվի կամայական ճանապարհով: Որպեսզի որոշվի, թե արդյոք, որևէ մեկը «զրկվել է ազատությունից» 5-րդ հոդվածի իմաստով, թե՝ ոչ, հիմնական հարցը պետք է լինի նրա կոնկրետ դրությունը, և պետք է հաշվի առնվի չափանիշի ողջ ծավալը, ինչպիսին է քննարկվող միջոցի կիրառման տեսակը, տևողությունը, ազդեցությունը և ձևը (տե՛ս Amuur v. France, 1996թ. հունիսի 25, կետ 42, Զեկույցներ, 1996‑III):

126. Տվյալ գործով դիմողները ձերբակալվել են ժանդարմերիայի աշխատակիցների կողմից 2008 թվականի հունիսի 21-ին և կալանավորվել են ժանդարմերիայի բաժանմունքում մինչև 2008 թվականի հունիսի 23-ը՝ Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու համար դատապարտվելուց հետո: Այնուհետև նրանք դատապարտվել են, սակայն նրանց ազատազրկումը հետաձգվել է: Համապատասխանաբար, միևնույն օրը նրանց տեղավորել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունք, որտեղ նրանք պահվել են մինչև 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը` մինչև նրանց տեղափոխվելը Քիրքլարելիի Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոն, որը ղեկավարվել է Քիրքլարելիի ոստիկանության բաժնի օտարերկրացիների գործերով ստորաբաժանման կողմից: Դատարանն այդ պատճառով նկատում է, որ դիմողները պահվել են ոստիկանության կողմից` սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից:

127. Ապա Դատարանը նկատում է, որ դիմողներն ազատ կարողացել են գնալ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքից կամ Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնից: Բացի այդ, նրանք կարող են դիմել փաստաբանի տրամադրման համար, եթե վերջինս իշխանություններին ներկայացնի նոտարական հաստատումով լիազորագիր: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ին դիմողների հետ տեսակցելը պետք է թույլատրվի Ներքին գործերի նախարարության կողմից: Այս տարրերի լույսի ներքո Դատարանը չի կարող ընդունել Կառավարության կողմից ներկայացված «կալանքի» բնորոշումը, որը, փաստորեն, քրեական դատավարության համատեքստում մինչդատական կալանքի բնորոշում է: Դատարանի կարծիքով դիմողներին վերը նշված հաստատություններում տեղավորելը հանգեցրել է ,ազատությունից զրկելուն՝ հաշվի առնելով վարչական մարմինների կողմից նրանց նկատմամբ կիրառված սահմանափակումները՝ չնայած ներպետական օրենսդրության ներքո տրված բնորոշմանը: Այդ պատճառով Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմողները զրկված են եղել ազատությունից:

2. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 1-ին կետին

128. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածը երաշխավորում է մարդու հիմնարար իրավունք, մասնավորապես՝ անձի պաշտպանությունն ընդդեմ պետության կողմից նրա ազատության իրավունքի չարաշահման: 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի (ա)-(զ) ենթակետերը պարունակում են թույլատրելի հիմքերի բավարար ցուցակ, որոնց հիման վրա անձինք կարող են զրկվել ազատությունից, և ազատությունից զրկելու ոչ մի դեպք չի կարող համարվել օրինական, եթե այն չի իրականացել այս հիմքերից որևէ մեկով: (զ) ենթակետում պարունակվող բացառություններից մեկը թույլ է տալիս պետությանը վերահսկել փախստականների ազատությունը միգրացիոն հսկողության համատեքստում (տե՛ս A. and Others v. the United Kingdom [GC], թիվ 3455/05, կետեր 162 և 163, 2009թ. փետրվարի 19, Saadi v. the United Kingdom [GC], թիվ 13229/03, կետ 43, ՄԻԵԴ 2008‑...):

129. 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետը չի պահանջում, որպեսզի կալանքը լինի հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ, օրինակ՝ թույլ չտալ, որպեսզի անձը գործի հանցանք կամ դիմի փախուստի: Ազատությունից զրկելու ցանկացած դեպք 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետի ներքո կլինի արդարացված, եթե ընթացքի մեջ լինեն արտաքսման գործընթացները: Այնուամենայնիվ, եթե այդ գործընթացները չեն իրականացվում պատշաճ կերպով, կալանքը դադարում է լինեն թույլատրելի 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետի ներքո (տե՛ս վերոնշյալ A. and Others, կետ 164):

130. Ազատությունից զրկելը նույնպես պետք է լինի ,օրինական»: Երբ քննարկվում է կալանքի «օրինականության» հարցը, ներառյալ այն հարցը՝ արդյոք «օրենքով նախատեսված ընթացակարգը» պահպանվա՞ծ է եղել, թե՞ ոչ, Կառավարությունը հղում է կատարում առավելապես ներպետական օրենսդրությանը և պարտավորեցնում է համապատասխանեցնել ներպետական օրենսդրության նյութական և ընթացակարգային կանոնները: Բացի դրանից, պահանջվում է, որպեսզի ազատությունից ցանկացած զրկում համապատասխանի 5-րդ հոդվածի պահանջին, այն է՝ պաշտպանի անձին կամայականությունից: Նախատեսելով, որ ազատությունից ցանկացած զրկումը պետք է իրականացվի

ԱԲԴՈՒԼԽԱՆԻՆ ԵՎ ՔԱՐԻՄՆԻԱՆ ԸՆԴԴԵՄ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ԳՈՐԾՈՎ

   

Վ Ճ Ի Ռ

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

22 սեպտեմբերի 2009թ.

 

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Պալատը (Երկրորդ Բաժին), որպես Պալատ հետևյալ կազմով`

 

Ֆրանցիսկո Թուլքինս՝ նախագահ

Իրենու Քաբրալ Բարրետո,

Վլադիմիրո Զագրեբելսկի,

Դանութե Ջոսինի,

Դրագոլյուբ Պոպովիչ,

Նոնա Ցոցորիա,

Իզիլ Կարակաս, դատավորներ,

և Սալլի Դոլլե, բաժանմունքի քարտուղար,

 

Դռնփակ խորհրդակցելով 2009 թվականի սեպտեմբերի 11-ին՝ կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց այդ նույն օրը:

 

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

1. Գործի համար առիթ է հանդիսացել ազգությամբ իրանցի պարոն Մոհսեն Աբդուլխանիի և պարոն Համիդ Քարիմնիայի  («դիմողներ») կողմից 2008 թվականի հունիսի 30-ին, Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Կոնվենցիայի  («Կոնվենցիա») 34-րդ հոդվածի համաձայն ընդդեմ Թուրքիայի Հանրապետության գանգատը (Թիվ 30471/08):

2. Դիմողների շահերը, որոնց տրամադրվել էր իրավական օգնություն, ներկայացրել է տկն Դ. Աբադին՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Նյու Յորքում գտնվող ,Իրանյան փախստականների ալիանսե հասարակական կազմակերպության տնօրենը: Տկն Աբադին հաստատվել է Պալատի նախագահի կողմից դիմողներին Դատարանի Կանոնների 36 կանոնի 4(a) կետին համապատասխան Դատարանում քննության ընթացքում ներկայացնելու համար: Թուրքական Կառավարությունը  («Կառավարություն») ներկայացրել է իր գործակալը:

3. 2008 թվականի հունիսի 30-ին Պալատի նախագահը, ում մակագրվել է գործը, ելնելով կողմերի շահերից և Դատարանում գործի պատշաճ քննության նպատակով, Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնին համապատասխան մատնանշել է Թուրքիայի կառավարությանը, որպեսզի դիմողները չարտաքսվեն Իրան կամ Իրաք մինչև 2008 թվականի օգոստոսի 4-ը: 2008 թվականի հուլիսի 22-ին Պալատի նախագահը որոշել է երկարաձգել քննությունը մինչև Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնին համապատասխան միջանկյալ միջոցի կատարումը:

4. 2008 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Պալատի նախագահը որոշել է Կառավարությանը տեղեկացնել գանգատի մասին: Նա նաև որոշել է, որ գանգատի ընդունելիությունը և հանգամանքները պետք է քննվեն միասին (29-րդ հոդվածի 3-րդ կետ), և որ գործը պետք է քննվի առաջնահերթ (41-րդ կանոն):

5. Դիմողները և Կառավարությունը ներկայացրել են գանգատի ընդունելիության և հանգամանքների առնչությամբ իրենց գրավոր դիտարկումները: Բացի այդ, մեկնաբանություններ են ստացվել Միացյալ ազգերի կազմակերպության փախստականների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակից (ՄԱԿ ՓԳՀ-ն), որը նախագահի կողմից ներգրավվել է գրավոր քննությանը՝ որպես երրորդ կողմ (Կոնվենցիայի 36-րդ հոդվածի 2-րդ կետ և 44-րդ կանոնի 2-րդ կետ):

 

ՓԱՍՏԵՐ

 

1. ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

6. Դիմողները ծնվել են համապատասխանաբար 1973 և 1978 թվականներին և ներկայումս պահվում են Գազիոսպանմաշայի Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում, որը գտնվում է Քիրքլարելիում:

7. Դիմողները միացել են Իրանում Ազգային մոջահեդների կազմակերպությանը (PMOI”, որը հայտնի է նաև որպես եMojahedin-e-Khalq” Կազմակերպություն), համապատասխանաբար՝ 1992 և 2001 թվականներին: Նրանք ժամանել են Իրաք չճշտված օրը: Նրանք եկել են Ալ-Աշրաֆի ճամբար, որտեղ PMOI անդամները տեղակայված էին Իրաքում մինչև համապատասխանաբար 2005 և 2006 թվականներին կազմակերպությունից դուրս գալը, քանի որ նրանք չեն համակերպվել PMOI նպատակների և մեթոդների հետ: PMOI-ից դուրս գալուց հետո նրանք գնացել են Ժամանակավոր Հարցազրույցի և պաշտպանության ապաստան (TIPF”), ճամբար, որը ստեղծված է Իրաքում` Միացյալ Ազգերի կողմից: Այս հաստատությունն այնուհետև անվանվել է Աշրաֆի փախստականների ճամբար ("ARC"):

8. 2006 թվականի մայիսի 5-ին և 2007 թվականի հոկտեմբերի 16-ին, հարցազրույց անցնելուց հետո, դիմողները Ժնևի ՄԱԿ ՓԳՀ գրասենյակի կողմից ճանաչվել են փախստականներ Իրաքում գտնվելու ընթացքում: Ինչ վերաբերում է առաջին դիմողին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ նա հիմնավոր մտավախություն է ունեցել առ այն, որ Իրանում կենթարկվի հետապնդման իր քաղաքական հայացքների, կենսագրության և հստակ համոզմունքների պատճառով, որոնց վրա հիմնված էին նրա քաղաքական կարծիքները: Մասնավորապես, հաշվի առնելով դիմողի 10-ամյա կապը PMOI-ի հետ, նրա վերաբերմունքը Իրանում PMOI-ի անդամների նկատմամբ և նրա հստակ հայացքները՝ կապված իր ծննդավայրում խաղաղ պետություն ունենալու հետ, UNHCR-ը գտել է, որ դիմողը պատշաճ կերպով հիմնավորել է, որ իր գործին հետևելու են անվտանգության աշխատակիցները, որոնք Իրանում իր համար անտանելի իրադրություն կստեղծեն, եթե վերջինս վերադառնա այնտեղ:

9. Ինչ վերաբերում է երկրորդ դիմողին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ նա ունեցել է հիմնավոր մտավախություն, որ իրանական իշխանությունները, inter alia, կխախտեն իր կյանքի իրավունքը՝ կյանքից, ազատությունից կամայական կամ ապօրինի կերպով զրկելով, տանջելով, վատ վերաբերմունք դրսևորելով, կամայականորեն ձերբակալելով կամ ազատազրկելով, ինչպես նաև խոչընդոտելով իր արդարացի դատաքննության իրավունքի իրականացմանը: Մասնավորապես, հաշվի առնելով դիմողի անդամակցությունը PMOI-ին և նրա քաղաքական հայացքները, նրա վերաբերմունքը PMOI-ի փաստացի և ենթադրյալ անդամների և Իրանում նրանց հետևորդների նկատմամբ, ՄԱԿ ՓԳՀ–ն գտել է, որ ,հիմնավոր կասկածիե շեմն առ այն, որ դիմողը կարող էր առերեսվել այնպիսի վատ վերաբերմունքի, ինչպիսին կամայական ազատազրկումը կամ տանջանքն է, բավարար է:

10. 2008 թվականի ապրիլին, TIPF-ն փակվել է, իսկ դիմողները PMOI-ի անդամների հետ միասին տեղափոխվել են հյուսիսային Իրաք:

11. Չճշգրտված օրը դիմողները ժամանել են Թուրքիա: Նրանք ձերբակալվել են անվտանգության ուժերի կողմից և Թուրքիայի տարածք ապօրինաբար մուտք գործելու պատճառով հետ են ուղարկվել Իրաք 2008 թվականի հունիսի 17-ին:

12. Նրանք անմիջապես կրկին մուտք են գործել Թուրքիա:

13. 2008 թվականի հունիսի 21-ին նրանք ձերբակալվել են ճանապարհային ժանդարմերիայի Մուսում Գյոքյազի կայանի աշխատակիցների կողմից, քանի որ նրանց անձնագրերը կեղծ են եղել:

14. 2008 թվականի հունիսի 21-ին դիմողները դիմումներ են ներկայացրել ժանդարմերիայի աշխատակիցներին: Դիմողներն առարկել են, որ իրենք կարող են հետապնդման ենթարկվել, եթե վերադառնան Իրան՝ իրանական կառավարության քաղաքականությանը հակառակվելու պատճառով, և որ իրենց կյանքը վտանգի տակ է նաև Իրաքում: Նրանք հայտարարել են, որ կամենում են մեկնել Ստամբուլ ապաստան խնդրելու և Կանադայում ապրելու համար:

15. Արդյունքում դիմողները տեղավորվել են Մուսի Հասկյոյի շրջանի ոստիկանության շտաբակայանի օտարերկրացիների բաժնում:

16. 2008 թվականի հունիսի 23-ին Մուսի դատախազը կազմել և Մուսի Մագիստրատների դատարան է ուղարկել մեղադրական եզրակացություն, որով դիմողները մեղադրվել են Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու մեջ:

17. Նույն օրը դիմողները կանգնել են Մուսի Մագիստրատների դատարանի առաջ: Նշելով, որ դիմողները պետք է վտարվեն Թուրքիայից, դատարանն ընթերցել է մեղադրական եզրակացությունը և լսել է դիմողների ցուցմունքները` կապված նրանց առաջադրված մեղադրանքների հետ: Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք մեկնել են Իրանից, քանի որ ունեցել են մտավախություն այդ երկրում սպանվելու ռիսկի հետ կապված, և որ իրենք ապօրինի մուտք են գործել Թուրքիա մի մաքսանենգի օժանդակությամբ Կանադա գնալու նպատակով, որտեղ նրանք ունեին ընտանիք: Մագիստրատների դատարանը դատապարտել է դիմողներին, սակայն որոշել է հետաձգել դատավճռի կատարումը հինգ տարով՝ համաձայն Քրեական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի: Դիմողները համապատասխանաբար վերադարձվել են Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայան:

18. Համաձայն դիմողների հայտարարությունների՝ 2008 թվականին ներպետական իշխանությունները կրկին փորձել են վտարել նրանց, այս անգամ՝ Իրան: Դիմողները կանխել են իրենց իսկ արտաքսումը՝ խոսելով արաբերեն և ձևանալով, թե իբրև չեն հասկանում պարսկերեն: Արդյունքում իրանական իշխանությունները հրաժարվել են նրանց ընդունել Իրան: Դատարանին ուղղված իրենց դիրքորոշման մեջ Կառավարությունը չի արել որևէ հիշատակություն դիմողներին Իրան արտաքսելու փորձի մասին: Փոխարենը նրանք նշել են, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն հյուսիսային Իրաք, որտեղից եկել են:

19. 2008 թվականի հունիսի 30-ին Մարդու իրավունքների կազմակերպության Մուսի մասնաճյուղի տնօրեն պրն Վեդատ Սենգյուլը գնացել է Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայան՝ տեսնելու դիմողներին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի Անկարայի աշխատակցի խնդրանքով: Համաձայն պրն Սենգյուլի դիտարկումների՝ իր այցելության օրն առաջին դիմողը կատարել է ինքնասպանության փորձ, քանի որ ոստիկանության աշխատակիցը նրան ասել էր, որ իրեն պետք է արտաքսեն Իրան: Ոստիկանությունը թույլ չի տվել պրն Սենգյուլին տեսնելու դիմողին:

20. 2008 թվականի հունիսի 30-ին և հուլիսի 1-ին ու 2-ին դիմողները ոստիկանությանը ներկայացրել են իրենց հաջորդ դիմումները և հայտարարել են, որ իրենք եղել են PMOI-ի նախկին անդամներ: Առաջին դիմողը նկատել է, որ ինքը սովորել է անգլերեն, պարսկերեն և արաբերեն, ինչպես նաև անցել է զինվորական պատրաստվածություն կազմակերպության շարքերում եղած ժամանակահատվածում: Նա նաև նշել է, որ TIPF-ում գտնվելու ընթացքում ինքը եղել է նկարիչ, դասավանդել է արաբերեն: Նա նշել է, որ ներգրավված չի եղել որևէ զինվորական գործունեության մեջ: Երկրորդ դիմողը հայտնել է, որ վերը նշված լեզուներից բացի, նա նաև սովորել է թուրքերեն, երբ եղել է PMOI-ի անդամ: Նա նշել է, որ TIPF-ում ապրել է երկու տարի և երբևէ ներգրավված չի եղել որևէ զինվորական գործունեության մեջ: Երկու դիմողներն էլ հայտարարել են, որ իրենք եկել են Թուրքիա ՄԱԿ ՓԳՀ-ին դիմելու նպատակով՝ հետևելով ամերիկյան պաշտոնյաների խորհուրդներին:

21. Դիմողները Հասկյոյի ոստիկանությանը ներկայացրել են միանման միջնորդություններ պարսկերեն լեզվով, որոնցում նշվել է հետևյալը.

«Մենք եկել ենք Թուրքիա Դիյանա քաղաքից մի մաքսանենգի օժանդակությամբ: Մենք փախստականներ ենք, ապրել ենք Էրբիլում՝ Իրաքում: Մենք եկել ենք Թուրքիա, որպեսզի կապ հաստատենք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ և խնդրենք ընթացք տալ մեր գործերին: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի շտաբակայանն Իրաքում պայթեցվել է ահաբեկիչների կողմից և այն այլևս այնտեղ չունի գրասենյակ: Մենք խնդրել ենք թույլ տալ ժամանակավոր մնալ Թուրքիայում, որպեսզի մեր գործերին ընթացքի տրվի: Մեր ընկերները խորհուրդ են տվել մեզ այն մասին, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ կապ հաստատելու միակ տարբերակը Թուրքիա գալն է: Մենք ունենք փաստաբանի կարիք Ձեզ հետ հետագա շփումն ապահովելու համար»:

22. Դիմողները ստորագրել են իրենց միջնորդությունները: Նրանք նաև գրել են իրենց ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գործերի տվյալները, իրենց ծնողների անունները և ծննդյան թվերը:

23. Դիմողները պահվել են Հասկյոյի ոստիկանության շտաբակայանում՝ Մուսում մինչև 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը, երբ նրանք տեղափոխվել են Քիրքլարելիի Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոն:

24. 2008 թվականի հոկտեմբերի 18-ին դիմողները միջնորդություններ են ներկայացրել Քիրքլարելիի ղեկավարին և խնդրել են ժամանակավոր ապաստան տրամադրել Թուրքիայում: Համաձայն գործի նյութերում առկա տեղեկությունների՝ դիմողները դեռևս չեն ստացել իրենց միջնորդությունների պատասխանը:

25. 2008 թվականի դեկտեմբերի 15-ին երկրորդ դիմողն ամուսնանում է մեկ այլ իրանցի ապաստան փնտրողի հետ, ով պահվում էր Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում: Կենտրոնի տնօրենն օժանդակում է նրանց ամուսնության վկայական ստանալու հարցում:

26. 2009 թվականի հունվարի 16-ին երկրորդ դիմողը լիազորում է պրն Ա.-ին և պրն Ուլադագին, ովքեր փաստաբաններ են Ստամբուլից՝ ներկայացնելու իր շահերը Թուրքիայում: Նոտարը համաձայնվում է վավերացնել լիազորագիրը վերը նշված ամուսնության վկայականի հիման վրա:

27. 2009 թվականի մարտի 16-ին երկրորդ դիմողի փաստաբանը Ներքին գործերի նախարարությանը ներկայացնում է միջնորդություն՝ վիճարկելով երկրորդ դիմողի կալանքը: Համաձայն գործի նյութերում առկա տեղեկության՝ երկրորդ դիմողը դեռևս չի ստացել իր միջնորդության պատասխանը:

28. 2009 թվականի մարտի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջնորդությամբ Շվեդիայի Կառավարությունը համաձայնվում է քննել դիմողների տեղափոխման գործն այնտեղ: Գործի նյութերում առկա տեղեկության համաձայն՝ այդ քննությունը դեռևս շարունակվում է:

 

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

 

A. Սահմանադրությունը

29. Թուրքիայի Սահմանադրության 125-րդ հոդվածի համաձայն, inter alia`

 

«Իշխանությունների բոլոր գործողությունները և որոշումները ենթակա են դատական վերանայման...

Եթե վարչական գործողության կատարումը կհանգեցնի վնաս պատճառելուն, որը բարդ կամ անհնարին կլինի փոխհատուցել, և միևնույն ժամանակ այս գործողությունը լիովին ապօրինի է, կատարումը կարող է կասեցվել՝ ներկայացնելով համապատասխան պատճառաբանություններ...»:

 

B. Վարչական դատավարության օրենսգիրք

 

(Օրենք թիվ 2577)

30. Թիվ 2577 օրենքի 2-րդ բաժինը նախատեսում է, որ յուրաքանչյուր ոք, ում անձնական իրավունքները խախտվել են վիճելի ապօրինի վարչական որոշման կամ գործողության արդյունքում, կարող է բողոք ներկայացնել այդ որոշումը կամ գործողությունը վերացնելու նպատակով:

Նույն օրենքի 27(1) բաժնի համաձայն՝ վարչական դատարաններին ուղղված բողոքը մեխանիկորեն չի կասեցնում վիճարկվող որոշումը կամ գործողությունը: 27(2) բաժնի ներքո վարչական դատարանները կարող են կայացնել որոշում դրանք կասեցնելու մասին, եթե որոշումը կամ գործողությունն ակնհայտորեն ապօրինի է, և եթե դրանց կիրառումը կառաջացնի անդառնալի վնաս:

 

C. Անձնագրի մասին օրենք (օրենք թիվ 5682) և Թուրքիայում օտարերկրացիների բնակվելու և ճամփորդության մասին օրենք (օրենք թիվ 5683)

 

31. Թիվ 5682 օրենքի 4-րդ և 8(5) բաժինները նախատեսում են հետևյալը.

 

Բաժին 4

,Օտարերկրացիները, ովքեր հասնում են Թուրքական սահմանին, առանց անձնագրի կամ անձը հաստատող փաստաթղթի կամ չգործող անձնագրով կամ անձը հաստատող փաստաթղթով, չպետք է ստանան մուտք գործելու թույլտվություն:

Օտարերկրացիները, ովքեր բողոքում են, թե իրենք կորցրել են իրենց անձնագիրը կամ անձը հաստատող փաստաթուղթը ճամփորդելու ընթացքում, կարող են ստանալ մուտք գործելու թույլտվություն մինչև Ներքին գործերի նախարարության կողմից համապատասխան քննության իրականացումը...և պայմանով, որ նրանք կարող են տեղավորվել տեղական կառավարչի կողմից սահմանված վայրում...»:

 

Բաժին 8(5)

«Անձինք, ում արգելված է մուտք գործել Թուրքիա...

(5) Այն անձինք են, ովքեր ենթադրվում են, թե գալիս են Թուրքիայի Հանրապետության անվտանգությունը և հասարակական կարգը խախտելու համար կամ օժանդակելու կամ համագործակցելու համար այն անձանց հետ, ովքեր ուզում են խախտել Թուրքիայի Հանրապետության անվտանգությունը և հասարակական կարգը»:

 

32. Թիվ 5683 օրենքի 19-րդ և 23-րդ բաժինները նախատեսում են հետևյալը.

 

Բաժին 19

«Օտարերկրացիները, որոնց գտնվելը Թուրքիայի տարածքում անհամատեղելի է Ներքին գործերի նախարարության սահմանած հասարակական անվտանգության և քաղաքական կամ վարչական պահանջների հետ, պետք է հեռանան Թուրքիայից սահմանված ժամկետում: Նրանք, ովքեր չեն լքում Թուրքիան սահմանված ժամկետում, կարող են արտաքսվել»:

 

Բաժին 23

«Անձինք, ովքեր պետք է արտաքսվեն, սակայն չեն կարող լքել Թուրքիան, քանի որ չեն կարող ստանալ անձնագիր կամ այլ պատճառներով, պարտավոր են մնալ Ներքին գործերի նախարարության կողմից սահմանված վայրում»:

 

D. Փաստաբանական գործունեության մասին օրենք (օրենք թիվ 1136)

 

33. Թիվ 1136 օրենքի 2(3) բաժնի 2001 թվականի մայիսի 2-ի թիվ 4667 օրենքի փոփոխություններով նախատեսում է հետևյալը.

«Դատական մարմինները, ոստիկանության բաժանմունքները, այլ պետական կառույցները և գործակալությունները, պետական տնտեսական կազմակերպությունները, մասնավոր և պետական բանկերը, նոտարները, ապահովագրական ընկերությունները և հիմնադրամները պարտավոր են օժանդակել փաստաբաններին՝ վերջիններիս կողմից իրենց պարտականություններն իրականացնելիս: Այս մարմինները պարտավոր են տրամադրել պահանջվող տեղեկությունները և փաստաթղթերը փաստաբանների ստուգման համար, որոնք ենթադրում են որևէ հակասող դրույթների առկայություն այն օրենքներում, որոնց վրա ստեղծված են այդ մարմինները: Նման փաստաթղթերի պատճեններ ստանալը հնարավոր է ըստ լիազորագրի ներկայացման: Համապատասխան գործերով փաստաթղթերը կարող են ստացվել դատարանից` առանց սպասելու նիստի օրվան»:

 

E. Ապաստան փնտրողների վերաբերյալ օրենսդրությունն ու պրակտիկան

 

1. Փախստականի կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Կոնվենցիան

34. 1951 թվականին Թուրքիան վավերացրել է 1951 թվականի՝ Փախստականների մասին Կոնվենցիան և դրան կից՝ 1967 թվականի Արձանագրությունը: Այնուամենայնիվ, այն պահպանել է աշխարհագրական սահմանափակում, որը նախատեսված է Կոնվենցիայի 1 B հոդվածում, որով այն պարտականություն է կրում պաշտպանություն ապահովելու միայն այն փախստականների համար, որոնք ծագումով եվրոպացի են:

2. 1994 թվականի Կանոնակարգը

35. 1994 թվականի նոյեմբերի 30-ին ազգաբնակչության հնարավոր տեղաշարժերի և Թուրքիայից ապաստան խնդրող կամ այլ երկրից ապաստան խնդրելու ընթացքում ժամանակավոր բնակություն Թուրքիայից խնդրող Թուրքիա ժամանած օտարերկրացիների թե՛ անհատական, և թե՛ խմբակային մուտքի վերաբերյալ ընթացակարգերի և սկզբունքների մասին 1994 թվականի կանոնակարգը  («1994 թվականի Կանոնակարգ») մտել է ուժի մեջ` Նախարարների խորհրդի թիվ 1994/6169 որոշման հիման վրա: 1994 թվականի Կանոնակարգի հիման վրա, չնայած ձևական առումով լիովին Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի պաշտպանությունից դուրս, ոչ եվրոպացի ապաստան փնտրողները կարող են դիմել Թուրքիայի Կառավարությանը ,ժամանակավոր ապաստան փնտրողի կարգավիճակ ստանալու համարե մինչև ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից երրորդ պետությունում նրանց տեղավորվելը:

36. 1994 թվականի Կանոնակարգի 3-րդ հոդվածը բնորոշում է փախստականներին և ապաստան փնտրողներին հետևյալ կերպ.

,Փախստական. Օտարերկրացի, ով Եվրոպայում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետևանքով և, ունենալով հիմնավոր մտավախություն առ այն, թե կարող է ենթարկվել հետապնդումների ռասսայական, կրոնական, ազգային, հատուկ սոցիալական խմբի անդամակցելու կամ քաղաքական հայացքների պատճառով, գտնվում է իր ազգության երկրից դուրս և չի կարող կամ տվյալ վախի պատճառով չի կամենում վստահել այդ երկրի պաշտպանությանը, կամ ով, չունենալով ազգություն և գտնվելով իր նախկին բնակության վայրի երկրից դուրս, այդպիսի իրադարձությունների պատճառով չի կարող, կամ նման վախի պատճառով չի կամենում վերադառնալ այնտեղ;

Ժամանակավոր ապաստան խնդրող. Օտարերկրացի, ով ունենալով հիմնավոր մտավախություն առ այն, թե կարող է ենթարկվել հետապնդումների ռասսայական, կրոնական, ազգային, հատուկ սոցիալական խմբի անդամակցելու կամ քաղաքական հայացքների պատճառով, գտնվում է իր ազգության երկրից դուրս և չի կարող, կամ տվյալ վախի պատճառով չի կամենում վստահել այդ երկրի պաշտպանությանը, կամ ով, չունենալով ազգություն և գտնվելով իր նախկին բնակության վայրի երկրից դուրս, այդպիսի իրադարձությունների պատճառով չի կարող, կամ նման վախի պատճառով չի կամենում վերադառնալ այնտեղ»:

37. 2006 թվականի հունվարի 16-ին 1994 թվականի Կանոնակարգի 4, 5, 6, 7 և 30-րդ հոդվածները փոփոխվել են Նախարարների խորհրդի որոշմամբ (որոշում թիվ 2006/9938):

38. 1994 թվականի Կանոնակարգի 4,5 և 6-րդ հոդվածներն այժմ նախատեսում են հետևյալը.

 

Հոդված 4

«Օտարերկրացիները, ովքեր մտնում են Թուրքիա օրինական կարգով և փնտրում են ապաստան կամ խնդրում են բնակվելու թույլտվություն այլ երկրում ապաստան փնտրելու ընթացքում, պետք է անմիջապես դիմեն այն քաղաքի ղեկավարին, որտեղ նրանք գտնվում են: Նրանք, ովքեր Թուրքիա են մուտք գործում ապօրինի, պարտավոր են անմիջապես դիմել այն շրջանի ղեկավարին, որտեղով նրանք մտել են երկիր:

Նրանք, ովքեր չեն դիմել իշխանություններին հնարավորինս արագ, պետք է ներկայացնեն պատճառներ դա չանելու համար և պետք է համագործակցեն իրավասու մարմինների հետ»:

 

Հոդված 5

«Հաշվի առնելով այն անհատ օտարերկրացիներին, ովքեր կամ ապաստան են խնդրում Թուրքիայից կամ Թուրքիայից խնդրում են ժամանակավոր բնակության վայր մինչև այլ երկրից ապաստան խնդրելը, քաղաքի ղեկավարի գրասենյակը պետք է

ա) պարզի դիմողների ինքնությունը, լուսանկարի նրանց և վերցնի մատնահետքեր,

բ) իրականացնի հարցազրույց նրանց հետ Փախստականների կարգավիճակի մասին Ժնևի՝ 1951 թվականի Կոնվենցիայի համաձայն: Հարցազրույց իրականացնելու և որոշում կայացնելու համար համապատասխան աշխատակիցների կազմը սահմանվում է ղեկավարի գրասենյակի կողմից, որոնք իրավասու են իրականացնել հարցազրույցն ու կայացնել որոշումներ,

գ) ուղարկի հարցազրույցի փաստաթղթերը հարցազրույցի մեկնաբանությունների և 6-րդ հոդվածի ներքո սահմանված իրավասությանը համապատասխան դիմողի գործով կայացված որոշման հետ մեկտեղ Ներքին գործերի նախարարություն,

դ) մինչև Ներքին գործերի նախարարության կողմից հետագա որոշում կայացնելը պետք է պահի օտարերկրացուն համապատասխան կենտրոնում կամ հյուրանոցում, որը պատշաճ է ճանաչվել Ներքին գործերի նախարարության կողմից կամ թույլ տա օտարերկրացուն ազատ բնակվելու Ներքին գործերի նախարարության կողմից սահմանված վայրում:

ե) ձեռնարկի հետագա քայլեր Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներից հետո»:

 

Հոդված 6

«Անհատ օտարերկրացիների դիմումներով որոշումները, որոնք կամ ապաստան են խնդրում Թուրքիայից կամ Թուրքիայից խնդրում են ժամանակավոր բնակության վայր այլ երկրից ապաստան խնդրելու համար, պետք է ընդունվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից Փախստականների կարգավիճակի մասին Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի և Փախստականների կարգավիճակի մասին 1967 թվականի հունվարի 31-ի Արձանագրության և այս Կանոնակարգի հիման վրա:

Անհրաժեշտ համարելու դեպքում Ներքին գործերի նախարարությունը կարող է որոշում կայացնելու իրավասությունը փոխանցել ղեկավարի գրասենյակին:

Ղեկավարի գրասենյակի կամ Ներքին գործերի նախարարության կողմից կայացված որոշումը պետք է ներկայացվի օտարերկրացուն ղեկավարի գրասենյակի միջոցով:

Այն օտարերկրացիները, որոնց դիմումներն ընդունվում են, պետք է տեղավորվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից հաստատված հյուրանոցներում կամ պետք է ազատ բնակվեն այն վայրում, որը սահմանվում է Ներքին գործերի նախարարության կողմից:

Այն դիմողները, ովքեր չեն ընդունվում, կարող են բողոքարկել համապատասխան ղեկավարի գրասենյակ 15 օրվա ընթացքում:

Առավել արագ որոշում կայացնելու համար բողոքարկման ժամկետն անհրաժեշտության դեպքում կարող է նվազեցվել Ներքին գործերի նախարարության կողմից:

Որոշումը բողոքարկող դիմողի կողմից բողոքը հիմնավորող ցուցմունքը, այլ տեղեկությունը կամ փաստաթղթերը, ով բողոքարկում է որոշումը, պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն ղեկավարի գրասենյակի կողմից: Ցանկացած բողոք պետք է քննվի Ներքին գործերի նախարարության կողմից, իսկ վերջնական որոշումը պետք է ներկայացվի օտարերկրացուն:

Նրանց դրությունը, ում բողոքները մերժվում են վերջնական որոշմամբ, պետք է գնահատվի օտարերկրացիներին վերաբերող ընդհանուր դրույթների շրջանակներում: Այդ շրջանակներում այն օտարերկրացիները, ովքեր չունեն ապաստանի իրավունք, պետք է տեղեկացվեն, որ պետք է լքեն Թուրքիան ղեկավարության կողմից սահմանված ժամկետում: Օտարերկրացիները, ովքեր չեն լքում երկիրը, պետք է արտաքսվեն Թուրքիայից ղեկավարի գրասենյակի միջոցով` Ներքին գործերի նախարարության կողմից ստացված ցուցումների հիման վրա, կամ exofficio ղեկավարի գրասենյակի կողմից, եթե որոշում կայացնելու իրավասությունը փոխանցվել է իրենց»:

3. Շրջաբերական թիվ 57

39. 2006 թվականի հունիսի 22-ին Ներքին գործերի նախարարությունն ընդունել է մի շրջաբերական, որը սահմանում է ցուցումներ կիրառման ենթակա ընթացակարգերի և սկզբունքների մասին 1994 թվականի Կանոնակարգը փոփոխելիս  («Շրջաբերական թիվ 57ե) Եվրոպական Միության կազմում Թուրքիային ընդունելու ընթացակարգի համատեքստում: Շրջաբերականը պարունակում է ուղեցույցներ, inter alia, կապված ապաստան փնտրելու ընթացակարգին մասնակցելու թույլտվության, ապաստանի դիմումներին ընթացք տալու և հարցազրույցներ վարելու ձևի, ժամանակավոր ապաստան տրամադրելը մերժելու որոշումները վերանայելու, Թուրքիայում ապաստան փնտրողներին բնակեցնելու և նրանց այլ շրջաններ տեղափոխելու, ապաստան փնտրողներին բժշկական օժանդակություն տրամադրելու, նրանց երեխաների կրթությունն ապահովելու և Ներքին գործերի նախարարության և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջև հարաբերությունների հետ:

40. Ապաստան և ժամանակավոր ապաստան ստանալու ընթացակարգերին մասնակցելու թույլտվության հարցերի հետ կապված՝ թիվ 57 շրջաբերականը կրկնում է 1994 թվականի հրահանգների 4-րդ և 5-րդ հոդվածները: Ինչ վերաբերում է ապաստան և ժամանակավոր ապաստան փնտրողներին՝ շրջաբերականի 11-րդ բաժինը նախատեսում է, որ այն անձինք, ովքեր դիմել են Թուրքիայում ապաստան կամ ժամանակավոր ապաստան ստանալու համար, բացառությամբ 13-րդ բաժնում թվարկվածների, պետք է, ex officio, ստանան բնակվելու իրավունք 6 ամիս ժամկետով, որն արդյունքում կարող է երկարաձգվել, ex officio, ևս 6 ամսով:

41. Թիվ 57 շրջաբերականի 12-րդ բաժինը նախատեսում է հետևյալը.

Ընթացակարգեր, որոնց պետք է հետևեն քաղաքի ղեկավարների գրասենյակները՝ Ներքին գործերի նախարարության որոշումը ստանալուց հետո և իրավական օժանդակությունը

«Դիմողները ղեկավարների գրասենյակների կողմից պետք է տեղեկացվեն Ներքին գործերի նախարարության որոշման հետ՝ կապված իրենց միջնորդությունների մասին: Եթե որոշումը դրական է, փախստականը /ժամանակավոր ապաստան փնտրողը պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն՝ Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Բացասական որոշումն առաջին ատյանում

Եթե Նախարարության կողմից կայացված առաջին որոշումը դիմողի միջնորդության վերաբերյալ բացասական է, դիմողը պետք է տեղեկացվի առ այն, որ կարող է բողոքարկել այդ որոշումը 15 օրվա ընթացքում՝ 1994 թվականի Կանոնակարգի 6-րդ հոդվածին համապատասխան:

Առարկությունը կարող է ներկայացվել գրավոր կամ հարցազրույցի ժամանակ, եթե դիմողը պահանջում է դա:

Դիմողի բնակվելու թույլտվությունը, ով բողոքարկել է իր նկատմամբ կայացված առաջին որոշումը, պետք է երկարաձգվի և պետք է ձեռնարկվեն համապատասխան գործողություններ՝ Ներքին գործերի նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Դիմողը կարող է ներկայացնել ցանկացած տեղեկություն կամ փաստաթուղթ` ի հիմնավորումն իր առարկության: Դիմողը կարող է առարկություն ներկայացնել իրավաբան-ներկայացուցչի միջոցով կամ խորհրդատուի միջոցով կամ ուղղակիորեն իր ներկայացուցչի միջոցով:

Եթե դիմողը չի ներկայացրել բողոք, նրան պետք է կարգադրվի լքել երկիրը 15 օրվա ընթացքում: Պետք է տեղի ունենա ստուգում` համոզվելու համար, որ նա լքել է երկիրն այդ ժամանակահատվածում:

Եթե անձը չի լքում երկիրն այդ ժամանակահատվածում, պետք է ձեռնարկվի գործողություն նրան արտաքսելու համար՝ օտարերկրացիներին վերաբերող դրույթներին համապատասխան:

Վերջնական որոշում

Դիմողի առարկությունը կամ տեղեկություններն ու փաստաթղթերը պարունակող միջնորդությունը, կապված լրացուցիչ հարցազրույց անցկացնելու հետ, պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն, ինչպես նաև պետք է ձեռնարկվեն գործողություններ՝ վերջինիս ցուցումներին համապատասխան:

Եթե դիմողը ստանում է փախստականի կամ ապաստան փնտրողի կարգավիճակ, Ներքին գործերի նախարարության կողմից տարված քննության արդյունքում նա պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն՝ Նախարարության ցուցումներին համապատասխան:

Դիմողը, ում առարկությունը մերժվել է, կարող է լքել երկիրը կամավոր:

Բնակվելու թույլտվություններ՝ որպես լրացուցիչ պաշտպանություն և պաշտպանություն մարդասիրական նկատառումներով

Դիմողների գործերը, ում առարկությունները մերժվել են վերջնական որոշմամբ, գնահատվում են օտարերկրացիներին վերաբերող 1994 թվականի Կանոնակարգի 6-րդ հոդվածում պարունակվող ընդհանուր դրույթների շրջանակներում:

Այս գնահատականը վերաբերում է այն հարցին, թե արդյոք դիմողը կրում է լուրջ վնաս ստանալու ռիսկ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի լույսի ներքո, և արդյոք անհրաժեշտ է նրան տրամադրել լրացուցիչ պաշտպանություն, թե՝ ոչ:

Պետք է հաշվի առնել նաև այն, թե արդյոք դիմողը պետք է ստանա բնակվելու թույլտվություն մարդասիրական նկատառումներով՝ կապված առողջության, ուսման, ընտանիքի միավորման և այլնի հետ, կամ արդյոք նա դիմել է վարչական դատարաններ, թե՝ ոչ:

Նրանք, ում չի տրվում բնակվելու թույլտվություն լրացուցիչ պաշտպանության կամ մարդասիրական նկատառումներով պաշտպանության համատեքստում, պետք է տեղեկացվեն այդ որոշումների մասին: Այնուհետև, նրանք պետք է տեղեկացվեն, որ պետք է երկիրը լքեն 15 օրվա ընթացքում, եթե Ներքին գործերի նախարարության կողմից չեն սահմանվում այլ ժամկետներ:

Եթե անձը չի լքում երկիրը նշված ժամկետում, պետք է ձեռնարկվի գործողություն նրան արտաքսելու ուղղությամբ՝ օտարերկրացիներին վերաբերող ընդհանուր դրույթներին համապատասխան:

Եթե օտարերկրացին չի լքում երկիրը և դիմում է վարչական դատարան, Ներքին գործերի նախարարությունը պետք է տեղեկացվի դրա մասին: Պետք է ձեռնարկվի գործողություն՝ Նախարարության կողմից ցուցումներ ստանալուն պես...»:

42. Թիվ 57 շրջաբերականի 13-րդ բաժինը նախատեսում է հետևյալը.

Գործեր, որոնցով, ex officio, չի տրամադրվում բնակվելու իրավունք

,...Կանխելու համար միջազգային պաշտպանության չարաշահումները և պարզելու համար նրանց, ովքեր փաստացիորեն ունեն միջազգային պաշտպանության կարիք, նրանք, ովքեր պատկանում են ստորև նշված կատեգորիաներին, չպետք է տրամադրվի, ex officio բնակվելու իրավունք...

կ անձանց, ովքեր ապաստան են փնտրում անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելուց հետո...

կ անձանց, ովքեր ապաստան են փնտրում Թուրքիայում ապօրինի բնակվելու ընթացքում անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելուց հետո

...Եթե դիմողի միջնորդությունը մերժվում է Ներքին գործերի նախարարության կողմից առաջին քննությունից հետո, և եթե դիմողը չի ներկայացնում առարկություն, նա պետք է արտաքսվի:

Եթե դիմողը կամենում է առարկել որոշման դեմ, նրան պետք է տալ դրա համար երկու օր: Առարկությունը և առարկությանն առնչվող փաստաթղթերը պետք է ուղարկվեն Ներքին գործերի նախարարություն` որպես հրատապ հարց: Պետք է ձեռնարկվեն միջոցներ Նախարարության կողմից ստացված ցուցումներին համապատասխան...»:

43. Թիվ 57 շրջաբերականի 3-րդ բաժնի ներքո պարտադիր է ներկայացնել անձը հաստատող փաստաթղթեր բոլոր դիմողների և Թուրքիայում բնակվող ապաստան հայցողների կամ փախստականի կարգավիճակ հայցողների համար` նրանց դիմումներն ընդունելուց հետո 15 օրվա ընթացքում:

4. Գործողությունների ազգային պլան

44. 2005 թվականի մարտի 25-ին Թուրքիայի կառավարությունն ընդունել է Գործողությունների ազգային պլան` Եվրոպական միության շենգենյան համաձայնության վավերացման համար՝ ապաստանների և միգրացիայի ոլորտներում: Գործողությունների ազգային պլանը ենթադրում է ապաստանի տրամադրման մասին նոր օրենքի ընդունում:

5. Անկարայի դատարանի՝ 2008 թվականի սեպտեմբերի 17-ի որոշումը

45. 2008 թվականի օգոստոսի 6-ին Ա.Ա.-ի՝ ազգությամբ մի իրանացու ներկայացուցիչը, ով ճանաչվել էր փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո, և ով այդ ժամանակ պահվում էր Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնում, հայց էր ներկայացրել Անկարայի վարչական դատարան: Նա պահանջել է, որպեսզի դատարանը վերացնի Նախարարության որոշումն իր վստահորդին ազատ չարձակելու մասին և որոշի կասեցնել այդ որոշման կատարումը գործի քննության ընթացքում: 2008 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Անկարայի վարչական դատարանը որոշել է կասեցնել Ներքին գործերի նախարարության որոշման կատարումը և որոշել է, որ Ա.Ա.-ն պետք է ազատ արձակվի: 2008 թվականի հոկտեմբերի 17-ին նա ազատ է արձակվել:

 

III. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐ

 

A. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության՝ 2008 թվականի փետրվարի հաշվետվությունը

46. Դիմողների կողմից Դատարանին ներկայացված ,Իրաքում՝ Ալ-Աշրաֆում Ժամանակավոր հարցազրույցի պաշտպանության ապաստանում իրանյան փախստականներին վերաբերող տեղեկություն (ec-TIPF/ARC)ե կոչվող հաշվետվության մեջ, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, inter alia, նշել է հետևյալը.

«...14. ...Իրանական կառավարության վերաբերմունքը PKOI-ի հայտնի կամ կասկածվող անդամների կամ հետևորդների նկատմամբ, ինչպես հայտնի է, եղել է բավականին դաժան, երկարատև ազատազրկումներով և հազարավոր մահապատիժներով իսլամական հեղափոխությանը հետևած տարիների ընթացքում: PMOI-ի անդամների մահապատիժների մասին եզակի հաղորդումները շարունակվում են հասնել, ներառյալ՝ այլ երկրներում արտադատական սպանություններ: Արդյունքում շատ PMOI/NLA/NCRI-ի անդամներ կամ նույնիսկ օժանդակողներ կամ ընտանիքի անդամներ, կարծես թե ունեն հիմնավոր մտավախություն, որ կենթարկվեն հետապնդման քաղաքական հիմքերով...

18. Իրանական ex-PMOI-ի փախստականները հատկապես ռիսկային վիճակում են Իրաքում: PMOI-ն Իրաքում ոմանց կողմից ընկալվում է որպես Սադամ Հուսսեյնի նախկին իրաքյան ռեժիմի հետնորդ՝ հաշվի առնելով այն պաշտպանությունը, որը ստացել է ռեժիմը: Մյուսները բողոքել են, որ PMOI/NLA-ի ստորաբաժանումները ներգրավված են եղել 1991 թվականի շարժումների մեջ, որոնք բարձրացվել էին իրաքյան քրդերի և շիայական խմբավորումների կողմից, ովքեր օժանդակություն էին ստանում իրանական իշխանությունների կողմից: Խմբավորումները, որոնք եղել են համախոհ կամ արտոնյալ, վերաբերմունքի են արժանացել Սադամ Հուսսեյնի ռեժիմի կողմից, ենթարկվել են սպառնալիքների և դաժան վերաբերմունքի պաղեստինցիների օրինակով:

19. Խորացնելով կապը Իրանի Իսլամական Հանրապետության և Իրաքում ներկայիս Շիայական կառավարչական կոալիցիայի միջև, ինչպես նաև՝ կապը իրանյան կառավարության և Շիայական ազգային ընդդիմադիրների միջև` առաջ է գալիս աճող մտավախություն առ այն, որ նախկին PMOI-ի փախստականների անվտանգությունն աճող ռիսկի տակ է: Հորդանանում 2006 թվականի օգոստոսին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի հետ կայացած հանդիպման ընթացքում իրաքյան իշխանությունները հայտնել են PMOI/NLA-ի և նախկին PMO/NLA-ի անդամներին Իրաքից 6 ամսվա ընթացքում վտարելու իրենց մտադրության մասին: 2007 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ ՓԳՀ-ն տեղեկացվել է, որ վերջին ամիսներին Ալ-Աշրաֆի ճամբարում ապրողների նկատմամբ վերջին ամիսներին սպառնալիքներ են հնչել: Չնայած այս հնարավոր սպառնալիքներն ուղղակիորեն առնչվել են ARC փախստականներին, այլ ոչ թե Ալ-Աշրաֆի ճամբարում բնակվողներին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն գտել է, որ ARC փախստականները գտնվում են միևնույն վտանգի մեջ՝ հաշվի առնելով նրանց անցյալ կապերը PMOI/NLA հետ...

23. Հաշվի առնելով Իրաքի և Իրանի կառավարությունների միջև երկկողմանի հարաբերություններում տեղի ունեցած փոփոխությունները, ինչպես նաև նախկին PMOI-ի անդամների կապը նախկին ռեժիմի հետ, Իրաքում տեղական ինտեգրացիան, ապաստան տրամադրող երկիրը չի հանդիսանում իրական վստահելի լուծում այդ փախստականների համար: Դա վերաբերում է հավասարապես հյուսիսային քրդական կառավարմանը (KRG): KRG-ն նույնպես թշնամական վերաբերմունք ունի PMOI/NLA-ի նախկին անդամների նկատմամբ՝ հաշվի առնելով խմբի ընկալվող կապը նախկին ռեժիմի հետ, հետևաբար հրաժարվել է ընդունել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման միջնորդությունը...:

24. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ներկայումս չի հեշտացնում կամ օժանդակում Իրաքից Իրան փախստականների կամավոր վերադարձին: Կարմիր Խաչի նախկին միջազգային հանձնաժողովը ("ICRC") սահմանափակ աջակցություն է ցուցաբերել 200 PMOI/NLA-ի անդամների կամավոր վերադարձին Իրան Ալ-Աշրաֆի ճամբարից ARC միջով: Մի փոքր սահմանափակ տեղեկություն է հայտնի առ այն, թե ինչ է եղել այդ անձանց հետ, քանի որ ոչ ICRC, ոչ էլ UNHCR չեն կարող վերահսկել վերադարձողների դրությունը: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, այդուհանդերձ, ստացել է մեծ թվով հաշվետվություններ առ այն, որ վերադարձողներից ոմանց ստիպել են/ ,առաջարկել ենե հեռուստատեսությամբ հանդես գալ հրապարակային խոստովանություններով և մեղադրանքներով ընդդեմ PMOI/NLA-ի` վերադառնալուց հետո: PMOI-ի զոհերի կազմակերպությունը, որը բաղկացած է եղել որպես PMOI-ի նախկին անդամ ներկայացված անձանցից (ներառյալ՝ հետ վերադարձածներին), կոչվող Nejat, տեղեկացրել է ՄԱԿ ՓԳՀ-ին այն մասին, որ հետ վերադարձածները որևէ խնդիրներ չեն ունեցել Իրան վերադառնալուց հետո: Հետ վերադարձածներից և ոչ մեկը՝ ոչ Ալ-Աշրաֆի ճամբարից, ոչ էլ՝ ARC-ից, չի դիմել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակներից որևէ մեկին: Իրանական իշխանությունները շարունակում են ԶԼՄ-ներով PMOI-ի անդամներին անվանել "Monafeqin" (i.e. ,Երկերեսանիներ»)»:

25. Ինչպես հայտնի է դարձել, մեկ անգամ Իրանը պատրաստվել է ընդունել PMOI-ի անդամների վերադարձը Իրաքից՝ բացառությամբ որոշ 50 բարձրաստիճան անդամների, եթե նրանք զղջան իրենց անցյալ գործողությունների համար: Այնուամենայնիվ, այս համաներման խոստումը պաշտոնապես չի կրկնվել նախագահ Ահմա Դինայադի կողմից: 2004 թվականին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությանն ուղղված նամակում խնդրել էին իրանական իշխանություններին հաստատել այս բանավոր հայտարարված համաներումը, ինչպես նաև տրամադրել ազատ և ուղղակի մուտք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի միջոցով վերադարձողներին, սակայն որևէ պատասխան չի ստացվել: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մի քանի անգամ առանց հաջողության կրկնել է իր խնդրանքը Իրանի կառավարությանն 2006 թվականին, 2007 թվականին և վերջին անգամ՝ 2008 թվականի հունվարի 24-ին: Չնայած ընտանիքի անդամներից կտրված լինելուն, որոնք մնացել են Իրանում, ինչպես նաև ARC տեղաշարժվելու իրավունքի տարիներ շարունակ առկա սահմանափակումներին, PMOI/NLA-ի նախկին անդամների մեծամասնությունը գերադասել է մնալ ARC-ում՝ Իրաքում Իրաքի բազմազգային ուժերի հսկողության ներքո ("MNF-I"), քան վերադառնալ Իրան: Վերջերս ոմանք ռիսկի են դիմել մեկնել Հյուսիսային Իրաք կամ Թուրքիա ARC-ից դուրս պրծնելու և այլուր ապաստան խնդրելու նպատակով: Նրանցից ոմանք, ովքեր փորձել են գնալ Թուրքիա, հարկադրաբար վերադարձվել են Իրաք...

31. 2007 թվականի նոյեմբերից ի վեր Միացյալ Նահանգների զինված ուժերն օժանդակել են նախկին PMOI-ի փախստականներին մեկնել ARC-ից: Այս փախստականներից ոմանք մեկնել են Հյուսիսային Իրաք, մինչդեռ ոմանք փորձել են մտնել Թուրքիա մեկ ուղղությամբ` laissez passez-ով, որը տրվել է իրաքյան իշխանությունների կողմից Միացյալ Նահանգների զինված ուժերի օժանդակությամբ: Այս փախստականներից ոմանք ներկայացված էին Միացյալ նահանգների Բանակի գնդապետի կողմից ստորագրված նամակներում, համաձայն որոնց՝

«Պարոն կամ Տիկին… կմեկնեն երկրից Իրաքի կառավարության կողմից տրված laissez passez-ով: Նա նպատակ ունի ստանալու վիզա սահմանին և անցնելու Թուրքիա: Այս գործողությունը հաստատվել է MNF-I և Բաղդադում գտնվող Միացյալ նահանգների դեսպանատան կողմից՝ Իրաքի Կառավարության հետ մեկտեղ»:

32. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն չի օժանդակում այս փաստաթղթերի տարածմանը և մտահոգված է, որ ARC-ում բնակվող փախստականները ոչ հստակ տեղեկություն կստանան առ այն, թե նրանք UNHCR կողմից կտեղավորվեն հյուսիսային Իրաքում կամ, որ նրանք կկարողանան ստանալ վիզաներ Թուրքիա մտնելու համար: Դա այդպես չէ: ARC-ն լքող փախստականները կրում են հյուսիսային Իրաքում կանգնելու կամ կալանավորվելու և այլ երկրից արտաքսվելու ռիսկ, ինչպիսին է՝ Թուրքիան: Ավելի քան նախկին PMOI-ի փախստականները կալանավորված են Թուրքիայում ARC-ին լքելուց և ապօրինաբար Թուրքիա մուտք գործելուց հետո: Նրանցից 19 արտաքսվել են հյուսիսային Իրաք, որտեղ շատերը կալանավորվել են Մոսուլում: 10 կալանավորված են մնացել Թուրքիայում` անկանխատեսելի հանգամանքներում: Որոշ նախկին փախստականներ ճանաչվել են կորած, իսկ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտավախություն ունի, որ նրանք արտաքսվել են իրենց ծննդավայր: Մեկ այլ փախստական ARC-ից, ով ապօրինի կերպով մուտք է գործել Գերմանիա, դատարանի որոշմամբ թույլտվություն է ստացել մուտք գործել երկիր և պաշտպանվել ընդդեմ հարկադիր վերադարձի...

34. 2008 թվականի հունվարի 19-ին Իրանը և Թուրքիան ստորագրել են փոխըմբռնման հուշագիր՝ ուժեղացնելու համար անվտանգության հարցերով համագործակցությունը և միավորելու ջանքերը թմրանյութերի առուվաճառքի և ահաբեկչության դեմ պաշտոնապես պայքարելու հարցերում: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտահոգված է, որ նման համաձայնությունը կարող էր օգտագործվել հարկադիր վերադարձնելու նախկին ARC-ի փախստականներին, որոնք կալանքի տակ են գտնվում Թուրքիայում կամ դրա սահմաններին..»:

B. 2008 թվականի ապրիլի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից կազմակերպված մամլո հաղորդագրությունը

47. 2008 թվականի ապրիլի 25-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հանդես է եկել հետևյալ հայտարարությամբ.

«ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ցավում է Թուրքիայից փախստականների արտաքսման համար, որի արդյունքում 4 հոգի մահացել է:

Ժնև- Չորս անձ, ներառյալ մեկ իրանցի փախստական, որոնք խորտակվել են, երբ թուրք ոստիկանները 18 հոգու ստիպել են անցնել արագահոս գետը Թուրքիայի և Իրաքի հարավարևելյան սահմանին, որի մասին Միացյալ Ազգերի փախստականների ծառայությանը հայտնել են ականատեսները:

Դեպքը տեղի է ունեցել ապրիլի 23-ին՝ չորեքշաբթի օրը, սահմանի չվերահսկվող մասում՝ Հաբուրի (Սիլոփի) մոտ, որը Թուրքիայի Սիմակ կոչվող շրջանի պաշտոնական սահմանն է: Ըստ ականատեսների՝ թուրքական իշխանություններն ավելի վաղ փորձել են ստիպողաբար Իրաք արտաքսել տարբեր ազգությունների պատկանող 60 անձի պաշտոնական սահմանով: Իրաքի սահմանին իշխանությունները թույլ են տվել 42 իրաքցու մուտք գործել երկիր, սակայն հրաժարվել են ընդունել 18 իրանացու և սիրիացու: Թուրքական ոստիկանությունն, այնուհետև, 18 անձին, որոնց մեջ եղել են նաև ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կողմից փախստականներ ճանաչված 5 իրանցիներ, տարել են մի վայր, որտեղ գետը տարանջատել է երկու երկրները և ստիպել են նրանց լողալով անցնել սահմանը:

Ըստ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից հարցված վկաների՝ 4 անձինք` ներառյալ մեկ փախստական Իրանից, խեղդվել են հորդառատ գետում: Նրանց մարմինները չեն հայտնաբերվել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ողջ մնացած փախստականների հետ կապի մեջ է Էրբիլում՝ հյուսիսային Իրաքում գտնվող իր գրասենյակի միջոցով: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի անձնակազմի հաղորդմամբ նրանք լուրջ վնաս են կրել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կապ է հաստատել Թուրքիայի կառավարության հետ հինգ իրանյան փախստականների համար, ովքեր կալանավորվել են դեպի Հունաստան սահմանն ապօրինաբար անցնելու փորձ կատարելիս և խնդրել, որ նրանք չարտաքսվեն: Չնայած ՄԱԿ ՓԳՀ-ի խնդրանքին՝ փախստականներին նստեցրել են ավտոբուս արտաքսման ենթակա այլ անձանց հետ միասին և 23 ժամվա ընթացքում հասցրել Իրաքի սահման: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բազմիցս դիմել է Թուրքիայի կառավարությանը, նշելով, որ Իրաքն ապահով երկիր չէ այս փախստականներին ապաստան տալու համար:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն պահանջել է Թուրքիայի կառավարությունից բացատրություն ներկայացնել փախստականների բռնի արտաքսման հանգամանքների և դժբախտ պատահարով մահացու դեպքերի հանգամանքների վերաբերյալ:ե

C. Միացյալ Թագավորության սահմանամերձ գործակալության՝ Իրանին վերաբերող ծննդավայրի մասին տեղեկատվությունը

48. Իր՝ Իրանին վերաբերող ծննդավայրի մասին 2009 թվականի ապրիլի 21-ի տեղեկատվության մեջ Միացյալ Թագավորության սահմանամերձ գործակալությունը, inter alia, նշել է հետևյալը.

«Մարդու իրավունքների պաշտպանության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող կազմակերպությունը 2006 թվականի փետրվարի 27-ի հայտնել է հետևյալը.

«Հոջաթ Զամանին՝ Իրանում հակաօրինական հայտարարված Մոջահեդին Խալք ընդդիմադիր կազմակերպության անդամը, մահապատժի է ենթարկվել փետրվարի 7-ին Քարաջի Գոհարդաշտ դատարանի կողմից. –Մարդու իրավունքների պահպանության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող կազմակերպությունն այսօր դատական նիստից հետո հայտնել է, որ այն չի բավարարել միջազգային չափանիշներին»:

Միջազգային համաներումն իր 2006 թվականի փետրվարի 27-ի հրապարակային հայտարարության մեջ նշել է, որ.

«Իրանում մահապատիժները շարունակում են աճել ահագնացող արագությամբ: Միջազգային համաներումը հաշվել է մահապատժի 94 դեպք 2005 թվականին, թեև իրական թիվը կարծես թե շատ ավելին է: Այդպես, 2006 թվականին, այն գրանցել է մահապատժի մոտ 28 դեպք: Զոհերից շատերն ազատազրկում են կրել այնպիսի հանցագործությունների համար, ինչպիսին սպանությունն է, սակայն նրանցից մեկը, որը վերջերս մահապատժի է ենթարկվել, եղել է քաղաքական բանտարկյալ՝ Հոջջաթ Զամանին, ով հանդիսացել է Իրանի Ժողովրդական մոջահեդական կազմակերպության անդամ, ով հարկադրաբար Թուրքիայից վերադարձվել է Իրան 2003 թվականին և դատապարտվել է մահապատժի 2004 թվականին այն բանից հետո, երբ նա դատապարտվում է Թեհրանում 1988 թվականին ռումբ պայթեցնելու համար, որի արդյունքում մահացել էր 3 մարդ (տե՛ս Urgent Actions AI Index EUR 44/025/2003, 5 November 2003 and MDE13/032/2004): Նա Գոհար Դաշտում գտնվող իր բանտախցից դուրս է բերվել և մահապատժի ենթարկվել 2006 թվականի փետրվարի 7-ին կետ չնայած, որ նրա մահապատիժն իրանական իշխանությունների կողմից պաշտոնապես հաստատվել է միայն փետրվարի 21-ին:

Հոջջաթ Զամանիի մահապատիժն ավելացրել է այն մտավախությունը, որ այլ քաղաքական բանտարկյալներ կարող են նույնպես կանգնել անխուսափելի մահապատժի ռիսկի առջև: Համաձայն չճշտված հայտարարությունների, որոնք հաշվարկվել են սկսած փետրվարի սկզբից, մի շարք քաղաքական և այլ բանտարկյալներ, ովքեր դատապարտված են եղել մահապատժի, տեղեկացվել են բանտի ղեկավարության կողմից, որ նրանք կենթարկվեն մահապատժի, եթե Իրանը ստիպված լինի դիմել ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդին՝ կապված իր միջուկային ծրագրի վերսկսման հետ... Այս բանտարկյալների շարքում են եղել նաև PMOI-ի այլ անդամներ, որն Իրանում անօրինական հայտարարված կազմակերպություն է: Իրանական հակամարտության ազգային խորհուրդը, որի անդամ է PMOI-ն, ապացուցում էր, որ 2002 թվականին իրանյան միջուկային ծրագիրը վերսկսվում է աշխարհում»:

...

Համաձայն 2005 թվականի հունվարի դանիական FFM-ի.

«ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թեհրանում հայտարարել է, որ MKO իրանական ընդդիմադիր կազմակերպության 58 անդամ ստիպողաբար վերադարձվել են Իրան: Նրանց վերադարձը կազմակերպվել է ICRC-ի կողմից: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն որևէ տեղեկություն չի ունեցել առ այն, թե արդյոք այս անձինք օրինական կարգով են հետապնդման ենթարկվել:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Անկարայում հայտարարել է, որ Մոջահեդ Խալքի չճշտված անդամներ վերադարձել են Իրան, սակայն չկա որևէ տեղեկություն առ այն, թե արդյոք, այս անձինք ենթարկվել են օրինական կամ ապօրինի հետապնդման, թե՝ ոչ:

Բռնությունների զոհերի պաշտպանության կազմակերպության միջազգային բաժինը հայտարարել է, որ Մոջահեդ Խալքի շատ անդամներ վերադարձել են Իրան` առանց կրելու պատժի բնույթ ունեցող խնդիրներ:

IOM-ը Թեհրանում հաստատել է, որ Մոջահեդ Խալքի անդամները վերադարձել են Իրան հիմնականում Իրաքից: Աղբյուրը տեղյակ չի եղել, թե նրանք ենթարկվել են որևէ ճնշումների, թե՝ ոչ: IOM-ը հետևել է մի շարք ապարդյուն ապաստան խնդրող անձանց վերադարձին Միացյալ Թագավորությունից: Համաձայն աղբյուրի՝ նրանցից ոչ մեկը չի ենթարկվել հետապնդման»:

...

USSD-ի՝2007 թվականի հաշվետվության մեջ նշված է, որ.

«Զեկույցներ կան, որոնք հաստատում են, որ կառավարությունը որոշ անձանց պահել է բանտերում մի քանի տարի շարունակ, որոնք դատապարտվել են ապօրինի խմբավորումների հետևելու համար, ինչպիսին է Մոջահեդ-է-Խալք ահաբեկչական կազմակերպությունը...Կառավարությունը Իրանական ահաբեկչական կազմակերպության՝ MEK-ի երկրից դուրս ապրող շարքային անդամներին առաջարկել է համաներում: Համապատասխանաբար, ICRC-ն աջակցել է ինքնակամ հայրենադարձ լինել ցանկացող առնվազն 12 անձանց` Իրաքից վերադառնալու գործում, մեկ տարվա ընթացքում` MNF-I հսկողությամբե...»:

D. Միջազգային համաներման մամլո հաղորդագրությունը

49. 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ին և 2009 թվականի մարտի 20-ին արված երկու մամլո հաղորդագրություններում Միջազգային համաներումը հայտարարել է, որ Իրանում մի շարք քաղաքական բանտարկյալներ, ներառյալ՝ PMOI-ի անդամներ, մասնավորապես՝ Վալիոլլահ Ֆեյզ Մահդեվանին և Աբդօլրեզա Ռաջաբին, մահացել են կալանավայրում բավականին կասկածելի հանգամանքներում, և որ նրանց մահվան կապակցությամբ չի տարվել արդյունավետ քննություն:

E. Իրաքում PMOI-ի անդամների առիթով վերջին զարգացումները

50. 2008 թվականի դեկտեմբերին և 2009 թվականի մարտին Իրաքի ազգային անվտանգության խորհրդատուն և Իրաքի կառավարության ներկայացուցիչը հանդես են եկել հայտարարություններով` համաձայն որոնց՝ իրաքյան կառավարությունը նպատակ է ունեցել PMOI-ի անդամներին, ովքեր տեղավորվել էին Ալ-Աշրաֆի ճամբարում, արտաքսել իրենց ծննդավայրերը կամ երրորդ երկիր և խնդրել են միջազգային հանրությանը փնտրել այլ տեղեր, բացառությամբ Իրաքի[1]:

Համապատասխանաբար, 2009 թվականի ապրիլի 14-ին Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի միգրացիայի, փախստականների և ազգաբնակչության գործերով հանձնաժողովի ղեկավարությունը (POCE) լրատվամիջոցներով հայտարարություն է տարածել և կոչ արել Իրաքի կառավարությանը ստիպողաբար չվերադարձնել Իրան Ալ-Աշրաֆի ճամբարում բնակվողներին, ովքեր այնտեղ կկրեն հետապնդման ենթարկվելու ռիսկ, չվտարել այդ անձանց այլ երկիր, որի արդյունքում կարող է վերադարձնել Իրան, ոչ էլ՝ ստիպողաբար տեղափոխել նրանց Իրաքից դուրս[2]:

2009 թվականի ապրիլի 24-ին Եվրոպական խորհրդարանն ընդունել է որոշում Ալ-Աշրաֆ ճամբարի բնակիչների հումանիտար դրության վերաբերյալ, համաձայն որի՝

«Եվրոպական խորհրդարանը

...B. – երբ 2003 թվականին Միացյալ Նահանգների ուժերն Իրաքում զինաթափել են Աշրաֆի ճամբարի բնակիչներին և տրամադրել են նրանց պաշտպանություն, այդ բնակիչները կոչվել են ,պաշտպանված անձինք Ժնևի Կոնվենցիաների ներքո...

D. – երբ ԱՄՆ-ի և Իրաքի միջև կնքված զինված ուժերի կարգավիճակի մասին համաձայնագրի եզրակացության արդյունքում Աշրաֆի ճամբարի հսկողությունը փոխանցվել է Իրաքի անվտանգության ուժերին 2009 թվականի հունվարի 1-ին:

E. – մինչդեռ, ըստ հաղորդագրությունների, Իրաքի ազգային անվտանգության խորհրդականի վերջերս արված հայտարարությունների համաձայն իշխանությունները նպատակ են ունեցել աստիճանաբար Աշրաֆ ճամբարում բնակվել ցանկացողների կյանքն ,անտանելիե դարձնել և նա նաև հղում է կատարել նրանց արտաքսմանը/վտարմանը և/կամ նրանց բռնի տեղափոխմանը Իրաքից դուրս:

1. – Կոչ է անում Իրաքի վարչապետին ապահովելու, որպեսզի Իրաքի իշխանությունների կողմից չձեռնարկվի որևէ գործողություն, որը կխախտի Աշրաֆի բնակիչների իրավունքները և պարզաբանել Իրաքի կառավարության մտադրությունները այդ հարցի հետ կապված: Կոչ է արել Իրաքի իշխանություններին պաշտպանելու Աշրաֆի ճամբարի բնակիչների կյանքը և ֆիզիկական ու բարոյական անվտանգությունը և վերաբերվել նրանց Ժնևի Կոնվենցիայի ներքո ունեցած պարտականություններին համապատասխան, մասնավորապես՝ զերծ մնալ բռնի տեղահանությունից, արտաքսումից, վտարումից կամ non-refoulment սկզբունքի խախտմամբ հայրենադարձ անելուց;

2. – Սեփական ապագայով մտահոգ Աշրաֆի ճամբարի բնակիչների անձնական ցանկության կապակցությամբ, ովքեր ներկայումս գտնվում են Իրաքում, քաղաքական պատճառներով լքելով Իրանը` կարող են կրել մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների ռիսկ, եթե նրանք կամավոր ցանկանում են վերադառնալ Իրան, և պնդում է, որ որևէ մեկը չվերադառնա ոչ ուղղակիորեն,և ոչ էլ երրորդ երկրի միջոցով այն իրավիճակ, երբ նա կարող էր կրել տանջանքների կամ մարդու իրավունքների այլ լուրջ խախտումների ռիսկ...»:

Այդ ժամանակ՝ 2009 թվականի հունվարի 26-ին, Եվրոպական միությունը որոշել է PMOI-ին հանել այն անձանց, խմբավորումների և կազմակերպությունների ցանկից, որոնք ներգրավված են ահաբեկչական գործողությունների մեջ՝ համաձայն Արդարադատության եվրոպական դատարանի՝ 2008 թվականի դեկտեմբերի 4-ի՝ T-284/08 գործով վճռի:

F. Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խմբի հաշվետվությունը

51. 2007 թվականի փետրվարի 7-ին Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խումբը հրապարակել է հաշվետվություն Թուրքիա կատարած իր այցի վերաբերյալ (Կամայական ազատազրկումների հետ կապված Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խմբի՝ 2007 թվականի փետրվարի 7-ի հաշվետվություն, A/HRC/4/40/Add.5): Թուրքիայում արտաքսման սպասող օտարազգիների կալանքի առիթով Միացյալ Ազգերի աշխատանքային խումբը նշել է հետևյալը.

«...86. Օտարազգիները, ովքեր գտնվում են Թուրքիայում առանց փաստաթղթերի, որոնք թույլ կտային նրանց օրինական կերպով մնալ երկրում, կարող են ձերբակալվել ոստիկանության կամ ժանդարմերիայի կողմից: Ոստիկանությունում մի փոքր ժամանակահատված կալանավորված լինելուց հետո նրանք տարվում են այսպես կոչված ,հյուրանոցե, որը նախատեսված է օտարազգիների համար` Ներքին գործերի նախարարության կողմից, որտեղ նրանց, չնայած այս հաստատությունների բարեհամբյուր անվանմանը, հսկողության տակ են պահում մինչև արտաքսումը: Այնուամենայնիվ, դրա մասին որևէ գրավոր որոշում նրանց չի տրամադրվում:

87. Օտարերկրյա քաղաքացիների բնակության մասին օրենքի 23-րդ հոդվածը, նախատեսելով, որ այն օտարերկրացիները, ովքեր ստացել են արտաքսման մասին որոշումը, սակայն չեն կարող անմիջապես արտաքսվել, պետք է մնան այն վայրերում, որոնք նախատեսում է Ներքին գործերի նախարարությունը, բավարար իրավական հիմք չի առաջացնում նման պրակտիկայի համար: Ոչ այս օրենքը, ոչ էլ որևէ այլ օրենք, չի նախատեսում հետագա մանրամասներ նախապայմանների մասով, թե ինչ առավելագույն ժամկետով են պահվում այդ վայրերում օտարերկրացիները մինչև իրենց արտաքսումը: Քանի որ սա քրեական դատավարության շրջանակներում ընդունված միջոց չէ, հաշտարար դատավորները որևէ իրավասություն չունեն որոշում կայացնելու այդ միջոցների դեմ ուղղված բողոքների առիթով: Ստացվում է, որ վարչական տրիբունալներն են իրավասու: Այնուամենայնիվ, այս միջոցը կարծես թե չի գործում պրակտիկայում: Արտաքսման որոշման դեմ բողոքները կարող են կապված լինել նաև կալանքի հարցի հետ, սակայն նրանք պարզապես միջոց չեն ICCPR 9(4) հոդվածով նախատեսված ազատությունից զրկելու փաստի դեմ:

88. Կարևոր է նշել, որ սա կապ չունի քրեական գործերով վարույթների հետ, որոնք կարող են հարուցվել օտարերկրացիների դեմ Թուրքիա ապօրինաբար մուտք գործելու համար: Նման վարույթները պատշաճ կերպով չեն իրականանում և մեղավոր ճանաչվելու դեպքում հանգեցնում են տուգանքի, այլ ոչ թե ազատազրկման:

89. Մեկ այլ վատթարացնող հանգամանք է նաև այն, որ, ըստ ոստիկանության տրամադրած տեղեկության, ոչ միայն օտարերկրացիները, որոնք փաստացի կերպով ենթակա են արտաքսման, կարող են տեղավորվել հյուրանոցներում (i.e. ազատությունից զրկված), այլ նաև բազմաթիվ այլ անձինք, որոնք ոստիկանության կարծիքով կարող են բացասական որոշումներ ունենալ իրենց դեմ հարուցված արտաքսման հետ կապված վարույթներում: Այս պրակտիկան խախտում է նույնիսկ Օտարերկրյա քաղաքացիների բնակության մասին օրենքի 23-րդ հոդվածը:

90. Ամփոփելով` պետք է նշել, որ արտաքսման սպասող օտարերկրացիների համար որևէ միջոց չի նախատեսվում այդ որոշումները վիճարկելու համար և որևէ վերահսկողություն դատական իշխանության կողմից կալանքի նկատմամբ չի իրականացվում: Ճիշտ կարող է լինել այն, որ որոշ դեպքերում արտաքսման ենթակա անձն անցկացնի միայն մի քանի օր հյուրանոցում: Սակայն այլ գործերով, երբ բարդություններ կարող են լինել ճամփորդական փաստաթղթերի վավերականության հետ (ինչն առկա է աֆրիկյան միգրանտների շատ գործերով), կալանքը կարող է տևել ամիսներ, նույնիսկ՝ մեկ տարուց ավել...»:

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

 

1. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ԱՌԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԸՆԴՈՒՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

Տուժողի կարգավիճակի բացակայությունը

52. Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները մտել են Թուրքիայի տարածք ապօրինի և արտաքսվել են Իրաք, որտեղից եկել էին ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան մինչև 2008 թվականի հունիսի 21-ի ձերբակալվելը: Նրանք պնդել են, որ չնայած դրան, դիմողները չունեն տուժողի կարգավիճակ՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով, քանի որ նրանց հետ կապված չի կայացվել արտաքսման որևէ որոշում:

53. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք արտաքսվել են Իրաք, և որ իշխանությունները փորձել են արտաքսել իրենց Իրան` առանց կայացնելու արտաքսման մասին որոշում: Նրանք այդ իսկ պատճառով առարկել են, որ ունեցել են տուժողի կարգավիճակ, չնայած այն հանգամանքին, որ փաստացի չի կայացվել արտաքսման մասին որոշում:

54. Դատարանն ի սկզբանե նկատում է, որ Դատարանը Կառավարությանն ակնհայտորեն խնդրել էր ներկայացնել տեղեկություններ՝ կապված դիմողների 2008 թվականի հունիսի 17-ին Իրաք արտաքսելու իրավական հիմքի հետ, ինչպես նաև Իրան 2008 թվականի հունիսի 28-ի վիճարկվող արտաքսման հետ: Ապա նրանց խնդրվել է ներկայացնել արտաքսման մասին որոշումների պատճենները, ինչպես նաև փաստաթղթեր, որոնք կապացուցեին, որ որոշումները տրամադրվել են դիմողներին: Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը չի ներկայացրել այս փաստաթղթերը: Ավելին, Կառավարությունը նշել է, որ դիմողներն ապօրինի են մուտք գործել Թուրքիա և հետ են արտաքսվել Իրաք մինչև անվտանգության մարմինների կողմից ձերբակալվելը: Այդպիսով` Դատարանը գտնում է, որ դիմողները ներպետական մարմինների կողմից Իրաք արտաքսվել են առնվազն մեկ անգամ` 2008 թվականի հունիսի 17-ին` առանց արտաքսման մասին որոշման կամ առանց այդպիսի որոշում դիմողներին տրամադրելու:

55. Վերը նշվածի լույսի ներքո` Դատարանը գտնում է, որ արտաքսման մասին որոշումների բացակայությունը չի կարող հանգեցնել եզրակացության, թե դիմողները ռիսկ չեն կրել կամ այժմ էլ ռիսկ չեն կրում արտաքսվելու Իրաք կամ Իրան թուրքական իշխանությունների կողմից: Այդ պատճառով Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմողներն ունեն տուժողի կարգավիճակ՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով, և, այդպիսով, մերժում է Կառավարության առարկությունը:

Ներպետական միջոցները սպառած չլինելը

56. Այնուհետև,Կառավարությունն առարկել է, թե արտաքսման որոշումները կայացած լինելու պայմաններում դիմողները կարող էին և պետք է դիմեին վարչական դատարաններ Կոնվենցիայի 125-րդ հոդվածին համապատասխան: Նրանք առարկել են, թե, համաձայն թուրքական օրենսդրության, այն օտարերկրացիները, ովքեր պետք է արտաքսվեն, կարող են դիմել վարչական դատարան և խնդրել հետաձգել արտաքսման որոշումների կատարումը, ինչպես նաև վերացնել վարչական որոշումները: Եթե դատարաններն ընդունեն նրանց խնդրանքն արտաքսման մասին որոշումների կատարումը կասեցնելու մասին, վարչական մարմինները կկասեցնեն արտաքսման վարույթները: Կառավարությունը եզրակացրել է, որ դիմողները չեն սպառել ներպետական միջոցները, որոնք հասու են եղել իրենց՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով:

57. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք չէին կարող վիճարկել մի որոշում, որը տրամադրված չի եղել իրենց:

58. Դատարանը նկատում է, որ իր՝ Gebremedhin [Gaberamadhien] v. France (թիվ 25389/05, կետ 66, ՄԻԵԴ 2007‑V) վճռում արդեն նշել է, որ երբ դիմողը փորձում է կանխել իր արտաքսումը Պայմանավորվող պետությունից, միջոցը կարող է արդյունավետ լինել միայն, եթե այն մեխանիկորեն ունենա կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս նաև՝Čonka v. Belgium, թիվ 51564/99, կետ 79, ՄԻԵԴ 2002‑I): Նմանապես, N.A. v. the United Kingdom (թիվ 25904/07, կետ 90, 17 July 2008) գործով Դատարանը նշել է, որ դատական վերահսկողությունը, երբ այն մատչելի է, և երբ դատական վերահսկողության համար դիմում ներկայացնելը կարող է գործել որպես արտաքսման դեմ պայքարի միջոց, այդ դեպքում այն կարող է համարվել արդյունավետ միջոց, որը, փաստորեն, դիմողները պարտավոր են սպառել մինչև Դատարան գանգատ ներկայացնելը, կամ Դատարանի Կանոնների թիվ 39 կանոնի ներքո միջանկյալ միջոցների համար խնդրելը:

59. Դատարանը նկատում է, որ վարչական դատարաններին ուղղված բողոքը, Սահմանադրության 125-րդ հոդվածի համաձայն, արտաքսման մասին որոշման վերացման հետ կապված չունի ինքնին կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս՝ Jabari v. Turkey, թիվ 40035/98, կետ 49, ՄԻԵԴ2000-VIII): Այդ պատճառով, անգամ եզրակացնելով, թե դիմողներին պետք է տրամադրված լինեին արտաքսման մասին որոշումները, և նրանք հնարավորություն ունենային վիճարկելու դրանք վարչական դատարանում, նրանցից չէր պահանջվի դիմել վարչական դատարան՝ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով ներպետական միջոցները սպառելու համար: Հետևաբար, Դատարանը մերժում է Կառավարության առարկությունը:

C. Համապատասխանությունն այլ վարչական չափանիշին

60. Դատարանը նկատում է, որ գանգատը հիմնականում անհիմն չէ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով: Ապա այն նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Այդ պատճառով, այն համարվում է ընդունելի:

 

ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 2-ՐԴ և 3-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

61. Դիմողները բողոքել են Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների ներքո 2008 թվականի հունիսի 17-ին իրենց Իրաք արտաքսելու, 2008 թվականի հունիսի 28-ին Իրան արտաքսելու իշխանությունների փորձի մասին, ինչպես նաև՝ վերը նշված երկրներ արտաքսվելու իրենց ներկայիս մտավախությունների մասին: Նրանք բողոքել են, որ կկրեն սպանվելու կամ վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու հստակ ռիսկ, եթե արտաքսվեն: Նրանք հայտարարել են, որ իրենց տեղափոխումն Իրան կառաջացնի սպանվելու կամ վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռեալ ռիսկ: Մասնավորապես, որպես PMOI-ի նախկին անդամ, նրանք Իրանում մահապատժի ենթարկվելու ռիսկ են կրում, քանի որ այդ երկրում նրանք իշխանությունների կողմից համարվում են Սադամ Հուսսեյնի նախկին ռեժիմի հետևորդներ:

62. Դատարանը գտնում է,որ առավել նպատակահարմար է քննել դիմողների գանգատները Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի տեսանկյունից (տե՛ս՝ N.A. v. the United Kingdomcited above, կետ 95, 2008թ. հուլիսի 17; Said v. the Netherlands, թիվ. 2345/02, կետ 37 ՄԻԵԴ 2005-VI): 3-րդ հոդվածը նախատեսում է հետևյալը.

«Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»:

63. Կառավարությունն առարկել է դիմողների փաստարկների դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

1. Կառավարությունը

64. Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողները եղել են PMOI-ի անդամներ, որը ԱՄՆ-ի կողմից և ԵՄ-ի կողմից ներկայացվում է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն: Այդ պատճառով, թույլ տալով այս կազմակերպության անդամներին, ներառյալ՝ դիմողներին, մնալ Թուրքիայում, վտանգի սպառնալիք կառաջացնի ազգային անվտանգությանը, հասարակական անվտանգությանը և կարգին: Նրանք պնդել են, որ դիմողներն արտաքսվել են Իրաք ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան, երբ նրանք առաջին անգամ մտել էին Թուրքիա: Ապա նշել են, որ դիմողները կրկին պետք է արտաքսվեին Իրաք, որտեղից եկել էին: Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը ներկայումս կիրառում է միջանկյալ միջոց, որը նշանակվել է Դատարանի Կանոնների թիվ 39 կանոնի ներքո: Այդ կապակցությամբ, նրանք նշել են, որ իրաքյան կառավարությունը ցուցաբերել է էական առաջընթաց անվտանգության ոլորտում և որ այդ պատճառով Իրաքը, որը վերահսկվում և ղեկավարվում էր Կոալիցիոն ուժերի կողմից, անվտանգ էր: Նրանք եզրակացրել են, որ դիմողների արտաքսումն Իրաք չէր առաջացնի նրանց համար որևէ ռիսկ:

2. Դիմողները

65. Դիմողները հայտարարել են, որ իշխանությունները փորձել են արտաքսել իրենց Իրան 2008 թվականի հունիսի 28-ին` առանց արտաքսման մասին որևէ փաստաթղթի, և որ կառավարությունը չի անդրադարձել այն ռիսկերին, որոնք իրենք կարող էին կրել իրենց ծագման երկրներում: Հիմնվելով Դատարանի՝ Chahal v. the United Kingdom (1996թ. նոյեմբերի 15, կետ 96, Վճիռների և որոշումների զեկույցներ 1996-V) վճռի վրա՝ դիմողները խնդրել են Դատարանին տալ սեփական գնահատականը՝ կապված այն ռիսկերի հետ, որոնք իրենք կարող էին կրել Իրանում: Նրանք պնդել են, որ իրենց վատ կվերաբերվեն, և նույնիսկ կարող են մահապատժի ենթարկել Իրանում՝ որպես նախկին PMOI-ի անդամների: Դիմողները հիմնվել են այս առումով ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից իրենց` որպես փախստականներ ճանաչելու փաստի վրա:

66. Այս առումով առաջին դիմողը հայտարարել է, որ ինքը միացել է PMOI-ին, երբ գտնվել է ծառայության մեջ 1992-1994 թվականներին: 1995 թվականին, փորձելով օգնել PMOI-ի անդամին հեռանալ երկրից, նա ձերբակալվել է, կալանավորվել մեկ օրով և ենթարկվել վատ վերաբերմունքի, երբ փորձել է փախուստի դիմել: Ապա նա կարողացել է փախչել Իրաք: Նա չի մասնակցել որևէ զինված գործողությունների PMOI-ի անունից, բացի ռազմական վարժանքներին մասնակցելուց: Երբ նա սկսել է չհամաձայնվել կազմակերպության նպատակների և միջոցների հետ, նրան կանչել են և հարցաքննել: 2001 թվականին նրան ենթարկել են վատ վերաբերմունքի և կալանավորել 4 ամսով Ալ-Աշրաֆի ճամբարում: 2005 թվականի հոկտեմբերին նա վերջապես լքել է PMOI-ն և մտել TIPF: Արդյունքում, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նրան ճանաչել է փախստական:

67. Երկրորդ դիմողը մեկնել է Իրանից 2000 թվականին և եկել է Թուրքիա, քանի որ առկա թեոկրատիկ ռեժիմի պայմաններում այլևս անհնարին է եղել նրա համար ապրել Իրանում: Իրանում գտնվելու ընթացքում նրան ձերբակալել են 20-30 անգամ՝ տարբեր հագուստի և սոցիալական/բարոյական նորմերի չենթարկվելու համար: Նա միացել է PMOI-ին 2001 թվականին և գնացել Իրաք: Այն պահից, երբ վերջինս միացել է PMOI-ին, իրանյան իշխանությունները ճնշում են գործադրել նրա վրա, որի արդյունքում նրա մայրն ունեցել է սրտային հիվանդություն, իսկ հայրը ստացել է կաթված, որի արդյունքում կորցրել է խոսելու ունակությունը: Դիմողը խնդրել է, որ իրեն հանեն կազմակերպությունից Իրաք գալուց երկու ամիս հետո, քանի որ նա այն բռնապետական է համարել: Արդյունքում նրան կալանավորել են երեք ամսով Ալ-Աշրաֆի ճամբարում: 2006 թվականին նրան տեղափոխել են TIPF: Արդյունքում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նրան ճանաչել է փախստական:

68. Ապա դիմողները նշել են, որ իրենք ապահով չեն լինի Իրաքում: Նրանք, նախևառաջ, հայտարարել են, որ Իրաքում համատարած բռնության մթնոլորտ է տիրել: Ավելին, որպես PMOI-ի նախկին անդամներ, նրանք կրել են ներկայիս իրաքյան կառավարության կողմից հետապնդվելու, Թուրքիա տեղափոխվելու դեպքում նույնիսկ Իրաքից Իրան արտաքսվելու ռիսկ: Նրանք նշել են, որ TIPF-ն փակվել է 2008 թվականի ապրիլին Միացյալ Նահանգների կողմից, և որ այդ պատճառով նրանք չէին կարող վերադառնալ այնտեղ, որտեղից եկել էին: Նրանք նաև նշել են, որ Ալ-Աշրաֆի ճամբարի հսկողությունը, որտեղ PMOI-ի անդամներն ապրել են, փոխանցվել է Իրաքի կառավարությանը 2008 թվականի դեկտեմբերին, և որ մի շարք մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպություններ բազմազգ զինված ուժերի բացակայության պայմաններում մտահոգություն են հայտնել այս ճամբարի բնակիչների անվտանգության համար: Դիմողներն ի վերջո հայտարարել են, որ առկա չի եղել որևէ լրացուցիչ համաձայնություն Թուրքիայի և Իրաքի միջև` կապված ազգությամբ իրանցիների հետ, և որ իրաքյան իշխանությունները պարբերաբար հրաժարվել են Իրաք հետ ընդունել նախկին PMOI-ի փախստականներին: Դիմողները նշել են այս առիթով, որ առկա են եղել գործեր, որտեղ թուրքական իշխանություններն իրականացրել են ապօրինի արտաքսումներ, ներառյալ՝ դիմողների 2008 թվականի հունիսի 17-ին արտաքսումը, երբ նրանց ստիպել են անցնել սահմանը դեպի Իրաքի Դիյանա շրջանը:

B. Երրորդ կողմի դիրքորոշումը

69. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ որոշ նախկին PMOI-ի անդամներ, այդ թվում նաև՝ դիմողները, ճանաչվել են փախստականներ իրենց մանդատի ներքո: Նրանք նշել են, որ PMOI-ի նախկին 24 անդամներ Թուրքիայից հետ են արտաքսվել Իրաք, և որ նրանցից երեքն ուղղակիորեն տեղափոխվել են Իրան: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն այս կապակցությամբ հայտարարել է, որ արտաքսումները, ինչպես նաև դրանց փորձերն իրականացվել են առանց պատշաճ կերպով հաշվի առնելով այն փաստը, որ այս անձինք ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից ճանաչվել են փախստականներ: Նրանք բողոքել են, որ պատասխանող կառավարությունը տեղեկացրել է իրենց, որ իրենք չեն ճանաչում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո ճանաչված փախստականի կարգավիճակը Թուրքիայի սահմաններից դուրս:ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ չնայած որ իր մանդատի ներքո ճանաչումն օրինական կերպով անմիջականորեն չի ընդունվել պետությունների կողմից, այն չպետք է անտեսվի առանց պատշաճ իրավասության և պետք է ունենա համոզիչ իրավասություն, երբ գնահատվում է հետապնդումների հիմնավորված մտավախության աստիճանը:

70.ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բացատրել է, որ առաջին ապաստանի երկրի տեղափոխման համար պահանջվել է նախնական գնահատական առ այն, թե արդյոք անձը եղել է պաշտպանված բռնի արտաքսումից և արդյոք նրան թույլատրված է մնալ այդ երկրում և ապրել մարդու հիմնական ճանաչված իրավունքների չափանիշներին համապատասխան` մինչև պատշաճ լուծում ստանալը: Ինչ վերաբերում է Իրաքին, ապա ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ պետությունը ո՛չ Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Կոնվենցիայի, ո՛չ էլ՝ դրան կից 1967 թվականի Արձանագրության կողմ է: Հաշվի առնելով Իրաքում առկա անվտանգության լուրջ խախտումների մթնոլորտը, ինչպես նաև մարդկանց շարունակվող ներքին և արտաքին բռնի տեղաշարժերը` առկա էր մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների ռիսկ, եթե փախստականները վերադառնային այնտեղ:

71. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ նախկին PMOI-ի փախստականներն անվտանգության հետ կապված լուրջ մտավախություններ են ունեցել Իրաքում, բացի այն, որ երկրում առհասարակ ընդհանուր դրությունը խիստ լարված էր: PMOI-ի նախկին անդամները համարվել են նախկին Սադամ Հուսսեյնի ռեժիմի հետնորդներ, որոնք նեցուկ են եղել նրան նախկինում: Նախկին PMOI-ի փախստականների մի փոքր խումբ հյուսիսային Իրաքում չի ստացել փախստականների քարտեր, այլ միայն ստացել է ժամանակավոր կացության թույլտվություն, որն ամեն ամիս թարմացվել է: Նրանց մնալը հյուսիսային Իրաքում թույլատրվել է իշխանությունների կողմից այն կանխավարկածով, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կբնակեցնի նրանց այլ երկրներում: Այնուամենայնիվ, քանի որ բնակեցման հարցը վատթարացել է, հյուսիսային Իրաքի իշխանությունների համբերությունը ևս սպառվել է:

C. Դատարանի գնահատականը

1. Ընդհանուր սկզբունքներ

72. Դատարանը կրկնել է սկզբում, որ պայմանավորվող պետությունները, որպես միջազգային իրավունքի հարցի և իրենց պայմանագրային պարտավորություններ, ներառյալ՝ Կոնվենցիայով ստանձնած պարտավորությունների առարկան, իրավունք ունեն վերահսկել օտարերկրացիների մուտքը, բնակությունը և արտաքսումը (տե՛ս Նner v. the Netherlands [GC], թիվ 46410/99, կետ 54, ՄԻԵԴ 2006‑XII; Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. the United Kingdom, 1985թ. մայիսի 28, Սերիա A, թիվ 94, կետ 67; Boujlifa v. France, 1997թ. հոկտեմբերի 21, կետ 42, Զեկույցներ 1997‑VI): Քաղաքական ապաստանի իրավունքը հստակ կերպով չի պաշտպանվում ո՛չ Կոնվենցիայով, ո՛չ էլ՝ Արձանագրություններով (տե՛ս Salah Sheekh v. the Netherlands, թիվ 1948/04, կետ 135, ՄԻԵԴ 2007‑I): Այնուամենայնիվ, Պայմանավորվող պետության կողմից արտաքսումը կարող է հարց առաջացնել 3-րդ հոդվածի ներքո և այդպիսով ներգրավի այդ պետության պատասխանատվությունը Կոնվենցիայի ներքո, երբ առկա են էական հիմքեր հավատալու, որ անձն արտաքսվելու դեպքում կրում է 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի արժանանալու ռիսկ: Նման դեպքում 3-րդ հոդվածը պարտավորեցնում է չարտաքսել անձին այդ երկիր (տե՛ս Saadi v. Italy [GC], թիվ 37201/06, կետ 125, 2008թ. փետրվարի 28):

73. Երբ գնահատվում է` արդյոք առկա են հիմքեր համոզվելու, որ դիմողը կարող է կրել նման իրական ռիսկ, անխուսափելիորեն պահանջվում է, որպեսզի Դատարանը գնահատի ընդունող երկրի պայմանները՝ կապված Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի չափանիշների հետ (տե՛ս Mamatkulov and Askarov v. Turkey [GC], թիվ 46827/99 և թիվ 46951/99, կետ 67, ՄԻԵԴ 2005‑I): Այս չափանիշները ենթադրում են, որ դիմողի կողմից վկայակոչվող վատ վերաբերմունքը վերադառնալու դեպքում պարունակում է նվազագույն մակարդակի ծանրություն, եթե այն հանդես գա 3-րդ հոդվածի ներքո: Դրա գնահատումը տեղին է՝ հաշվի առնելով գործի հանգամանքները (տե՛ս Hilal v. the United Kingdom, թիվ 45276/99, կետ 60, ՄԻԵԴ 2001‑II):

74. Հաշվի առնելով 3-րդ հոդվածով երաշխավորվող իրավունքի բացարձակ բնույթը՝ չարտաքսելու վերաբերյալ պարտականության առկայությունը կախված չէ այն բանից, թե արդյոք վատ վերաբերմունքի ռիսկն այնպիսի արդյունք է, որը ներգրավում է ընդունող երկրի մարմինների ուղղակի կամ անուղղակի պատասխանատվությունը: 3-րդ հոդվածն այդպիսով կարող է կիրառվել նաև այնպիսի իրավիճակներում, երբ վտանգը բխում է անձանցից կամ անձանց խմբերից, ովքեր պետական պաշտոնյաներ են: Այս համատեքստում կարևորն այն է, թե արդյոք դիմողը կարող է ստանալ պաշտպանություն և ստանալ փոխհատուցում իր նկատմամբ պատասխանատու անձանց գործողությունների դիմաց (տե՛ս վերոնշյալ Salah Sheekh գործը, կետ 147):

75. Այն գործերով, երբ դիմողը բողոքում է, թե ինքը վատ վերաբերմունքի պարբերաբար ենթարկված անձանց խմբի անդամ է, Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանությունը սկսում է գործել, երբ դիմողը հիմնավորում է, որ առկա են լուրջ հիմքեր հավատալու այդ պրակտիկայի առկայությանը և այդ խմբին իր պատկանելիությանը (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետ 132):

Նման հանգամանքներում Դատարանը չի պնդի, որ դիմողը ցույց տա հետագա հատուկ բնորոշ հատկանիշներ, եթե դրանց իրականացումը 3-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանությունը կդարձնի ձևական: Դա կհաստատվի դիմողի տեսանկյան լույսի ներքո և հաշվի առնելով տվյալ երկրում տվյալ խմբի անձանց նկատմամբ առկա դրության առնչությամբ տեղեկությունները (տե՛ս վերոնշյալ Salah Sheekh գործը, կետ 148):

76. Եթե արտաքսումն արդեն տեղի է ունեցել, ռիսկի առկայությունը պետք է գնահատվի` նախևառաջ հղում կատարելով այն փաստերին, որոնք ենթադրվում են որպես հայտնի դարձած Պայմանավորվող պետությանը հանձնման կամ արտաքսման ժամանակ: Դատարանը, այնուամենայնիվ, չի բացառում այն տեղեկությունը, որը հայտնի է դառնում՝ կապված հանձնման կամ արտաքսման հետ (տե՛ս վերոհիշյալ Mamatkulov և Askarov, կետ 69): Եթե դիմողը դեռ չի արտաքսվել կամ հանձնվել, երբ Դատարանը քննում է գործը, համապատասխան ժամանակը կլինի գործը Դատարանում քննելու ժամանակը (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետ 133):

2. Վերը նշված սկզբունքների կիրառումը տվյալ գործի նկատմամբ

77. Դատարանը նախ նկատում է, որ դիմողները բողոքել են 2008 թվականի հունիսի 17-ին իրենց Իրաք արտաքսելու համար, և որ պատասխանող Կառավարությունը Դատարանին ուղղված իր դիտարկումներում ընդունել է, որ դիմողներն արտաքսվել են Իրաք, երբ նրանք առաջին անգամ եկել են Թուրքիա: Կառավարությունը նաև հաստատել է, որ դիմողները կարտաքսվեին Իրաք, որտեղից մտել էին Թուրքիայի տարածք՝ ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան: Դատարանը նորմալ հանգամանքներում կգնահատի իրական ռիսկի առկայությունը՝ հղում կատարելով դիմողների առաջին արտաքսմանը՝ 2008 թվականի հունիսի 17-ին այն ռիսկի հետ մեկտեղ, որը նրանք կարող էին կրել, եթե այժմ արտաքսվեին Իրաք: Այնուամենայնիվ, քանի որ դիմողներն անմիջապես վերադարձել են Թուրքիա առաջին արտաքսումից հետո, և որ նրանք ներկայումս պահվել են Թուրքիայի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում, Դատարանը գտնում է, որ կարիք չկա այլևս քննելու առաջին դեպքը: Դատարանը, այդ պատճառով, կշարունակի գնահատել Իրաքում ցանկացած ռիսկի առկայություն, որը կկրեին դիմողները, եթե արտաքսվեին:

78. Այնուհետև Դատարանը նկատում է, որ դիմողները վիճարկել են, որ թուրքական իշխանությունները նույնպես փորձել են 2008 թվականի հունիսի 28-ին իրենց արտաքսել Իրան: Այդուհանդերձ Կառավարությունը չի անդրադարձել այս հայտարարությանն իրենց դիտարկումներում: Կառավարության լռությամբ պայմանավորված՝ Դատարանը, այնուամենայնիվ, հաշվի կառնի դիմողների հայտարարությունը, նաև կքննի, թե արդյոք դիմողները կենթարկվեն 3-րդ հոդվածի խախտմամբ արտահայտված վերաբերմունքի, եթե նրանք այժմ արտաքսվեն Իրան՝ իրենց ծագման երկիր:

79. Այս համատեքստում Դատարանը նախևառաջ հաշվի է առնում Միացյալ Թագավորության սահմանային վարչության հաշվետվության մեջ պարունակվող տեղեկությունը (Ծագման երկրի տեղեկության հաշվետվությունը) Իրանի վերաբերյալ` կապված 2009 թվականի ապրիլի 21-ի հետ  («Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվություն») և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի դիտարկումներն առ այն, որ տեղի են ունեցել նախկին և ներկայիս PMOI-ի անդամներին Թուրքիայից դեպի Իրան արտաքսելու դեպքեր (տե՛ս վերը՝ կետեր 46 և 48): Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվությունը գրառել է Միջազգային Համաներման և Մարդու իրավունքների նկատմամբ հսկողության կազմակերպության կողմից տրամադրված տեղեկությունն առ այն, որ PMOI-ի անդամները, ովքեր թուրքական իշխանությունների կողմից վերադարձվել են Իրան 2003 թվականին, մահապատժի են ենթարկվել 2006 թվականի փետրվարի 7-ին: Միևնույն հաշվետվությունն այնուհետև առաջ է քաշվել Միացյալ Նահանգների Պետական դեպարտամենտի 2007 թվականի հաշվետվության կողմից, համաձայն որի՝ որոշ մարդիկ տարիներ շարունակ պահվել են Իրանի բանտում՝ դատապարտված լինելով, inter alia, PMOI-ի հետևորդներ լինելու համար:

80. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության հաշվետվության համաձայն՝ PMOI-ի անդամների մահապատիժներն Իրանում դարձել են հազվադեպ երևույթ, ներառյալ՝ արտադատական սպանություններն օտարերկրյա պետություններում: Այդ կապակցությամբ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հիմնվել է Միջազգային համաներման կողմից 2006 թվականի սեպտեմբերի 7-ի հրապարակմանը` համաձայն որի PMOI-ի հետևորդը մահացել է կասկածելի հանգամանքներում` իրանյան բանտերից մեկում: Համաձայն Միջազգային համաներման 2009 թվականի մարտի 20-ի մեկ այլ հրապարակմանը՝ PMOI-ի մեկ այլ անդամ մահացել է բանտում 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ին՝ կրկին կասկածելի հանգամանքներում:

81. Դրան հակառակ՝ Գլխավոր գրասենյակի հաշվետվության մեջ նշվել է, որ սկսած 2005 թվականից` PMOI-ի մի շարք անդամներ, ովքեր նախկինում ապրել են Ալ-Աշրաֆի ճամբարում, Կարմիր Խաչի միջազգային հանձնաժողովի վերահսկողության ներքո ("ICRC") կամավոր վերադարձել են Իրան: Այնուամենայնիվ, համաձայն ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության հաշվետվության, առկա է եղել որոշակի հասանելի անկախ տեղեկատվություն առ այն, թե ինչ է տեղի ունեցել այդ անձանց հետ (թվով՝ 200), քանի որ ո՛չ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, ո՛չ էլ՝ ICRC-ն չեն ստացել հակասող կարծիքներ այդ անձանց վերաբերյալ: Չնայած, որ որոշ աղբյուրներ մատնանշել են, որ վերադարձողները չունեն որևէ խնդիրներ, որոշ այլ հավաստի աղբյուրներ էլ ցույց են տվել, որ վերադարձողներից ոմանց ստիպել են հանդես գալ հրապարակային խոստովանություններով և ցուցմունքներով ընդդեմ PMOI-ի: Այս հանգամանքներում Դատարանը չի կարող հիմնավոր եզրակացություններ անել PMOI-ի անդամների ճակատագրի վերաբերյալ, որոնք վերադարձել են Իրան: Այնուամենայնիվ, հատկանշական է, որ հրապարակային տեղեկությունը նման մեծ թվով անձանց վերաբերյալ բավականին սակավ է: Ավելին, Դատարանը չի կարող անտեսել այն փաստը, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հնարավորություն չի ունեցել վերահսկելու Իրան վերադարձողներին և որ իրանյան կառավարության խոստումը` կապված PMOI-ի անդամների համաներման հետ, ամենևին էլ կյանքի չի կոչվել:

82. Դատարանը նաև պետք է պատշաճ կերպով գնահատի դիմողների բողոքների հետ կապված ՄԱԿ ՓԳՀ-ի եզրակացությունները` մինչև դիմողներին Իրան տեղափոխելու դեպքում ռիսկերի վերաբերյալ սեփական գնահատական տալը (տե՛ս՝ վերոնշյալ Jabari գործը, կետ 41 և N.A. v. the United Kingdom գործը կետ 122): Այդ կապակցությամբ Դատարանը նկատում է, որ, ի տարբերություն թուրքական իշխանությունների, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հարցաքննել է դիմողներին և հնարավորություն է ունեցել բացահայտել նրանց մտավախությունների հավանականությունը և իրենց ծագման երկրում առկա հանգամանքների վերաբերյալ նրանց դիրքորոշումների ճշմարտացիությունը: Այս հարցաքննություններից հետո այն հիմնավորել է, որ դիմողները իրենց ծագման երկրում (կրել են ապօրինաբար ազատազրկվելու, կալանավորվելու և վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռիսկ (տե՛ս վերը՝ կետեր 8 և 9):

83. Վերը նշվածի լույսի ներքո` Դատարանը գտնում է, որ առկա են լուրջ պատճառներ հավատալու, որ Իրանում նախկին կամ ներկայիս PMOI-ի անդամներ և հետևորդներ կարող էին սպանվել կամ ենթարկվել վատ վերաբերմունքի, և որ դիմողները եղել են այս կազմակերպության անդամներ: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գնահատականի լույսի ներքո առկա են եղել հիմքեր ընդունելու, որ դիմողներն Իրան վերադառնալու դեպքում կրում են 3-րդ հոդվածի ներքո իրենց իրավունքների խախտման ռիսկ՝ կապված իրենց անձնական քաղաքական հայացքների հետ:

84. Ինչ վերաբերում է Իրաքում վկայակոչվող ռիսկերին՝ Դատարանը նախ նկատում է, որ Կառավարությունը չի պատասխանել դիմողների դիտարկումներին առ այն, որ չի եղել որևէ լրացուցիչ համաձայնություն Թուրքիայի և Իրաքի միջև՝ կապված իրանցիների հետ, և որ Իրաքի սահմանային իշխանությունները պարբերաբար հրաժարվել են Իրաք հետ ընդունել նախկին PMOI-ի փախստականների: Ոչ-իրաքցիներին Իրաք արտաքսելու իրավական հիմքերի վերաբերյալ Կառավարության կողմից որևէ դիրքորոշում չներկայացնելու պայմաններում Դատարանը գալիս է այն եզրակացության, որ իրանցիներին այդ երկիր տեղափոխելը տեղի է ունեցել պատշաճ իրավական ընթացակարգի բացակայության պայմաններում:

85. Այս կապակցությամբ Դատարանը նկատում է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն և մի շարք այլ աղբյուրներ, ինչպիսիք են Միջազգային համաներումը, հայտնել են, որ կան շատ գործեր, որոնցով ոչ-իրաքցիներ հարկադրաբար և ապօրինաբար թուրքական իշխանությունների կողմից արտաքսվել են Իրաք: Դատարանին ուղղված իրենց դիտարկումներում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հղում է կատարել նրանց՝ 2008 թվականի ապրիլի 25-ի հրապարակմանը, համաձայն որի՝ վկաները հայտնել են, որ թուրքական իշխանությունները 2008 թվականի ապրիլի 23-ին փորձել են 60 հոգու Իրաք արտաքսել պաշտոնական սահմանն անցնելու միջոցով: Քանի որ իրաքյան իշխանություններն ընդունել են միայն իրաքցիներին և հրաժարվել են ընդունել 18 ոչ-իրաքցի փախստականների, թուրքական ոստիկանության աշխատակիցները վերջիններիս հարկադրել են անցնել հորդառատ գետը: Այս անձանցից 4-ը խեղդվել է գետում, իսկ նրանց մարմինները չեն հայտնաբերվել:

86. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի վերաբնակեցման ծառայության 2008 թվականի փետրվարի հայտարարության մեջ այնուհետև նշվել է, որ 2007 թվականին ընդհանուր առմամբ 19 նախկին PMOI-ի փախստականներ արտաքսվել են հյուսիսային Իրաք, որտեղ նրանցից շատերը ձերբակալվել են Իրաքի անվտանգության մարմինների կողմից և համապատասխանաբար կալանավորվել են Մոսուլում: Համաձայն հաշվետվությանը՝ այս նախկին PMOI-ի մի շարք անդամներ կորել են, և ՄԱԿ ՓԳՀ-ն մտավախություն ունի, որ նրանք իրաքյան իշխանությունների կողմից արտաքսվել են Իրան: Դատարանը գտնում է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մտավախությունները հիմնավոր են՝ հաշվի առնելով մասնավորապես այն փաստը, որ Իրաքը չի հանդիսանում Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951 թվականի Ժնևի Կոնվենցիայի անդամ:

87. Այս կապակցությամբ Դատարանը գտնում է, որ նախկին PMOI-ի անդամներին մեկ ուղղությամբ ճամփորդական փաստաթուղթ տալու հետ (տե՛ս վերը՝ կետ 46) կապված իրաքյան կառավարության քաղաքականությունը, PMOI-ի անդամների ներկայությանն Իրաքում վերջ տալու Իրաքի կառավարության մտադրության վերաբերյալ արված հայտարարությունը,որն անմիջապես արձագանք է ստացել թե՛ Եվրոպական միության խորհրդարանում, և թե՛ Փախստականների հարցերով Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի Հանձնաժողովում (տե՛ս վերը՝ կետ 50), ինչպես նաև PMOI-ի նկատմամբ քրդական շրջանային կառավարիչների փոխվող վերաբերմունքը, որի մասին տեղեկացնում է ՄԱԿ ՓԳՀ-ն (տե՛ս վերը՝ կետ 46), ցույց են տալիս, որ առկա է հիմնավոր հնարավորություն, որ PMOI-ի հետ կապ ունեցող անձինք կարող են Իրաքից տեղափոխվել Իրան:

88. Դատարանը կրկնում է, որ օտարերկրացու անուղղակի տեղափոխումը միջանկյալ երկիր չի ազդում արտաքսող Պայմանավորվող երկրի պատասխանատվության վրա` ապահովելու, որպեսզի վերջինս չարտաքսվի իր որոշման համաձայն՝ ի հակադրումն Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի (T.I. v. the United Kingdom (dec.), թիվ 43844/98, ՄԻԵԴ 2000-III; վերոնշյալ Salah Sheekh, կետ 141):

89. Հաշվի առնելով, որ դիմողների արտաքսումն Իրաք կիրականացվեր օրինական հիմքերի բացակայության պայմաններում, որոնցով ապահովվում են պատշաճ երաշխիքներ ընդդեմ Իրաքում մահվան կամ վատ վերաբերմունքի ռիսկերի և ընդդեմ իրաքյան իշխանությունների կողմից դիմողներին Իրան տեղափոխելու, Դատարանը գտնում է, որ առկա են ամուր հիմքեր հավատալու, որ դիմողները Իրաք վերադառնալու դեպքում կրում են իրենց իրավունքների խախտման ռիսկ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո:

90. Դատարանը գտնում է, որ այս հանգամանքները, համաձայն որոնց դիմողների և երրորդ կողմի ներկայացրած ապացույցները proprio motu ստացված նյութերի հետ միասին բավարար են եզրակացնելու, որ առկա է ռիսկ, որ դիմողները Իրան կամ Իրաք վերադառնալու դեպքում կարող են ենթարկվել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի: Դատարանը նաև նկատում է, որ Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ կամ փաստաթուղթ, որը կկարողանար կասկածի տակ դնել դիմողների հայտարարություններն Իրանում և Իրաքում հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ (տե՛ս վերոնշյալ Saadi գործը, կետեր 128 և 129):

91. Վերջապես, ինչ վերաբերում է Կառավարութան փաստարկին առ այն, թե PMOI-ի անդամներին, ներառյալ՝ դիմողներին, Թուրքիայում մնալ թույլատրելն ազգային անվտանգությանը, հասարակական անվտանգությանն ու կարգին ուղղված ռիսկ կառաջացնի, Դատարանը կրկին անգամ մատնանշում է և ընդգծում Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի բացարձակ բնույթը: Դատարանն արդեն որոշել է, որ հնարավոր չէ չափել վատ վերաբերմունքի ռիսկը` կապված այն անձանց հետ, ովքեր պետք է ենթարկվեն արտաքսման, որպեսզի որոշվի, թե արդյոք պետության պատասխանատվությունն առաջ է եկել 3-րդ հոդվածի ներքո, նույնիսկ երբ նման վերաբերմունքը դրսևորվել է այլ պետության կողմից: Այնուամենայնիվ, ներգրավված անձի ոչ ցանկալի կամ վտանգավոր վարքագիծը չի կարող հաշվի առնվել (տե՛ս վերոնշյալ Chahal գործը կետ 81, Saadi գործը, կետ 138): Ավելին, Դատարանը հիշեցնում է, որ դիմողները լքել են PMOI-ն 2005 և 2006 թվականներին և ճանաչվել են փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից: Այդ պատճառով, Դատարանը մերժում է Կառավարության փաստարկը:

92. Համապատասխանաբար, Դատարանը եզրակացնում է, որ տեղի կունենա Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում, եթե դիմողները տեղափոխվեն Իրան կամ Իրաք:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 13-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

93. Դիմողները Բողոք են ներկայացրել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի ներքո առ այն, որ չեն ունեցել որևէ արդյունավետ ներպետական միջոց, որով կկարողանային ներկայացնել իրենց հայտարարությունները Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների ներքո: Մասնավորապես, նրանց թույլ չի տրվել ներկայացնել ապաստանի միջնորդություն, ինչպես նաև վիճարկել իրենց սպասվող արտաքսումը: 13-րդ հոդվածի համաձայն՝

«Յուրաքանչյուր ոք, ում սույն Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք»:

94. Կառավարությունն առարկել է դիմողների փաստարկների դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

1. Կառավարությունը

95. Կառավարությունն ի սկզբանե հայտարարել է, որ Թուրքիան գտնվում է Ասիայի, Աֆրիկայի և Եվրոպայի տեղաշարժման ուղիների վրա, և որ այդ պատճառով ապօրինի ներգաղթյալների հարցերով թուրքական իշխանությունները մտահոգված են: Այնուհետև հայտարարել են, որ ապօրինի ներգաղթյալների դեմ պայքարելով հանդերձ իշխանությունները ձեռնարկել են բոլոր անհրաժեշտ միջոցները պաշտպանելու անձանց, ովքեր ունեն միջազգային պաշտպանության կարիք: Այդ կապակցությամբ 1994 թվականի Կանոնները ենթարկվել են փոփոխությունների, և առաջ է եկել թիվ 57 շրջաբերականը: Ավելին, ապաստանի մասին նոր օրենքը ստեղծվել է այն տեսանկյունից, որ պետք է հարմարեցվի Եվրոպական միությանն անդամագրվելու գործընթացի համատեքստին:

96. Իր՝ 2008 թվականի նոյեմբերի 14-ի և 17-ի դիտարկումներում Կառավարությունն առարկել է, թե դիմողները 1994 թվականի Կանոններին համապատասխան դիմում չեն ներկայացրել ապաստան և ժամանակավոր ապաստան ստանալու համար, երբ նրանք առաջին անգամ եկել են Թուրքիա մինչև առաջին արտաքսումը: Նրանք նկատել են, որ, համաձայն 1994 թվականի Կանոնակարգի և թիվ 57 շրջաբերականի, օտարերկրացիները, որոնք Թուրքիա են մուտք գործում ապօրինի, պետք է ապաստան կամ ժամանակավոր ապաստան հայցելու համար ողջամիտ ժամկետում դիմեն տեղական իշխանություններին, որը չանելով նրանք Թուրքիայում կհամարվեն ապօրինի ներգաղթյալներ: Կառավարությունը պնդել է, որ տեղական իշխանությունները քննել են` արդյոք օտարերկրացին ապաստանի տրամադրման հետ կապված գործընթացի համատեքստում իր ծագման երկրում վատ վերաբերմունքի արժանանալու ռիսկ ունի: Կառավարությունն այդ պատճառով գտել է, որ դիմողներն ապօրինի ներգաղթյալներ են, ովքեր կարող էին արտաքսվել Թուրքիայից ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան: Ապա նրանք նշել են, որ շատ ապօրինի ներգաղթյալներ, ովքեր ձերբակալվել են Թուրքիայից մեկնելու փորձ անելու ժամանակ, փորձելով գտնել այլ վայրեր Եվրոպայում, դիմել են ապաստան ստանալու խնդրանքով, դիմել են նաև Դատարան լոկ իրենց արտաքսումը կանխելու նպատակով:

97. Իր՝ 2009 թվականի մարտի 31-ի դիտարկումներում, Կառավարությունը նշել է, որ ներպետական իշխանությունները քննել են բոլոր դիմումները` չնայած այն փաստին, որ դիմողներից ոմանք, առանց համոզիչ բացատրության, ողջամիտ ժամկետում չեն դիմել իշխանություններին,թեև ունեցել են այդ հնարավորությունը: Նրանք նկատել են, որ անձինք, ովքեր ապօրինի երկիր մուտք գործելու, ապօրինի գտնվելու կամ Թուրքիայից ապօրինի մեկնելու փորձ անելու համար դիմել են ապաստան ստանալու համար, նույնպես ստացել են բնակվելու իրավունք և միջազգային պաշտպանություն: Այդ կապակցությամբ նրանք հղում են կատարել Մ.Բ.-ի գործին, ով ընդդեմ Թուրքիայի գանգատ էր ներկայացրել Դատարան (գանգատ թիվ 32399/08):

98. Այնուհետև, Կառավարությունը նշել է, որ իրավասու մարմինը, որը ստացել և ընթացք է տվել ապաստանի հետ կապված դիմումները, Ներքին գործերի նախարարությունն է, որը հաշվի է առել Արտաքին գործերի նախարարության և ՄԱԿ ՓԳՀ-ի խորհրդատվական կարծիքները: Նրանք հայտարարել են, որ եթե դիմողի ապաստան կամ ժամանակավոր բնակվելու իրավունք ստանալու դիմումը մերժվում էր, նա հնարավորություն ուներ առարկություն ներկայացնելու առաջին ատյանի որոշման դեմ՝ թիվ 57 շրջաբերականի 12-րդ բաժնին համապատասխան: Ապաստանի համար դիմողները կարող էին դիմել միայն վարչական դատարան՝ խնդրելով վերացնել իրենց ապաստան ստանալու խնդրանքի և իրենց արտաքսելու մասին բացասական որոշումը: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը հայտարարել է, որ ոմն իրանցի Ա.Ա., ով ապօրինի կերպով մուտք էր գործել Թուրքիա, վարչական դատարաններում վիճարկել է իրեն ուղղված որոշումը և Դատարան դիմելուց հետո ստացել է ժամանակավոր բնակության իրավունք Քարամանում՝ (գանգատ թիվ 23980/08):

99. Կառավարությունը հայտարարել է, որ ներպետական իշխանությունների կողմից պահպանվել են ապաստանի և ժամանակավոր բնակության համար դիմումների քննության ժամկետները, մինչդեռ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից Թուրքիայում իրականացվող՝ փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթացները տևել են մի քանի ամիս, երբեմն՝ տարի: Նրանք նաև Դատարանի ուշադրությունն են հրավիրել այն փաստի վրա, որ 2006-2008 թվականների ընթացքում ՄԱԿ ՓԳՀ-ն միայն երկու անձի է տեղավորել երրորդ երկրում:

100. Վերջապես Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները կարող էին ունենալ իրավական օգնության հնարավորություն կալանքի տակ գտնվելու ընթացքում, եթե միայն դիմեին դրա համար: Նրանք նկատել են, որ Կումկապի հյուրանոցում գտնվող ապաստան հայցողներից մեկը վերջերս կարողացել է դիմել փաստաբանի օգնությանը: Ապա նրանք նկատել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ին կալանավորված ապաստան հայցողների մոտ գալու թույլտվությունը կարող էր տրվել իրավասու մարմինների կողմից, եթե ներկայացվեին դրա համար բավարար հիմքեր:

2. Դիմողները

101. Դիմողները նշել են, որ իրենք ապաստան և ժամանակավոր բնակության թույլտվություն են հայցել մի քանի անգամ, և որ իշխանություններն ավտոմատ կերպով մշտապես մերժել են իրենց բողոքներն առ այն, որ իրենք կրել են հետապնդումների, վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու և սպանվելու ռիսկ արտաքսվելու դեպքում. դրանք երբևէ չեն գնահատվել իշխանությունների կողմից: Դիմողներն ապա բողոքել են, որ իրենք չեն կարողացել դիմել արտաքսման մասին որոշման դատական վերանայմանը, քանի որ իրենք չեն ստացել այդ որոշումը: Նրանք նկատել են, որ Թուրքիայում դատական վերանայումը ցանկացած դեպքում արդյունավետ չի եղել, քանի որ վարչական դատարաններն իրավասու չեն եղել քննելու վարչական մարմինների որոշումները, որոնցով ապաստան տրամադրելը մերժվել է: Ի վերջո դիմողները նկատել են, որ իրենք ունեցել են փաստաբան, երբ գտնվել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում: Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում պաշտոնապես փաստաբան ունենալու իրենց ջանքերն ապարդյուն են եղել, քանի որ իրենք չեն ունեցել անձը հաստատող վավեր փաստաթղթեր: Քանի որ նրանց թույլ չեն տվել դիմել իշխանություններին ապաստան ստանալու խնդրանքով, նրանք չեն կարողացել ստանալ անձը հաստատող քարտեր՝ թիվ 57 շրջաբերականի 3-րդ բաժնի ներքո:

B. Երրորդ կողմի դիտարկումները

102. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարել է, որ Թուրքիայում ժամանակավոր ապաստանի ներպետական գործընթացին զուգահեռ իրականացրել է փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթաց, քանի որ Ժնևի 1951 թվականի Կոնվենցիայի նկատմամբ Թուրքիայի աշխարհագրական սահմանափակման պատճառով ազգությամբ ոչ եվրոպացիները միջազգային պաշտպանության կարիք ունեին: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թուրքիայում հիմնադրվել է 1960 թվականին և փախստականի կարգավիճակի սահմանման գործընթաց (RSD) իրականացրել է 1980 թվականի կեսերից: Կառավարությունը հաստատել է, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից RSD-ն ներպետական իշխանությունների կողմից ընկալվել է որպես պարտականություն, որ կիսում են միջազգային հանրության հետ: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն լիովին ընդունվել է 1994 թվականի Կանոնակարգում, որը նախատեսում էր վերաբնակեցման և օժանդակության դեր:

103. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն առարկել է, որ իրենց կողմից Թուրքիայում գրանցված բոլոր դիմողները տեղյակ են եղել ժամանակավոր ապաստան հայցելու ներպետական ընթացակարգին և 1994 թվականի Կանոնակարգին համապատասխան դիմել են ներպետական մարմիններին: Եթե ՄԱԿ ՓԳՀ-ն որոշում էր որևէ մեկի ճանաչել փախստական իր մանդատի ներքո, տրամադրվում էր փախստականի վկայագիր և տվյալ անձի համար սկսում էր գործի դնել վերաբնակեցման գործառույթները: Նրանք նշել են, որ սովորաբար թուրքական իշխանությունները սպասել են ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից գործը քննելուն` մինչև որոշում կայացնելը այն հարցով, թե արդյոք պետք է տրամադրել ժամանակավոր ապաստան, թե՝ ոչ: Ներպետական իշխանությունները սովորաբար համաձայնվել են տրամադրել ժամանակավոր պաշտպանություն նրանց, ովքեր ճանաչվել են փախստական ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից: Այնուամենայնիվ, ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նկատել է, որ հետագա գործերով ներպետական իշխանությունները հակված են եղել չտրամադրելու ժամանակավոր բնակության իրավունք, երբ գործը նախնական մերժումից հետո կրկին վերսկսվել է ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից. անձանց դիմումները, որոնց բողոքները իշխանությունների կողմից ճանաչվել են ,ոչ բարեխիղճե, ինչպիսիք են Թուրքիայում իրավական կարգավիճակ չունենալու պատճառով ձերբակալվելու ժամանակ ներկայացվածները, անձանց կողմից ապաստանի տրամադրման համար դիմում ներկայացնելը միջազգային օդանավակայանում; անձանց կողմից դիմումներ ներկայացնելը, ովքեր ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո ճանաչվել են փախստական Թուրքիայից դուրս և դիմումներ նրանց կողմից, ում Թուրքիայում մնալը համարվել է վտանգավոր ազգային անվտանգության համար:

104. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն բողոքել է, որ եղել են իր մանդատի ներքո փախստական ճանաչված անձանց պաշտպանության մերժման դեպքեր: ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից ճանաչված և Իրաք արտաքսված 5 իրաքցի փախստականների առիթով թուրքական իշխանությունները վեր են հանել ազգային անվտանգության հետ կապված պատճառներ՝ նրանց տեղահանմամբ պայմանավորված: Այս անձինք հնարավորություն չեն ունեցել մասնակցելու Թուրքիայում ժամանակավոր ապաստան ստանալու գործընթացին և կրել են ուղղակի կամ անուղղակի հարկադիր արտաքսման ռիսկ, քանի որ նրանք կալանավորված են եղել և ենթակա են եղել արտաքսման կամ ապաստանի նախորդ երկիր կամ ծագման երկիր: Դա պատահել է նախկին PMOI-ի անդամների գործերով:

105. Այնուհետև նրանք հայտարարել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ն Թուրքիայում բախվել է լուրջ բարդությունների, երբ փորձել է հանդիպել Թուրքիայում կալանավորված անձի հետ, ով փախստական էր ճանաչվել ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո, ինչպես ձերբակալված այլ անձանց դեպքում, ովքեր համարվում էին վտանգավոր ազգային անվտանգության համար: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել է, որ 2008 թվականի հոկտեմբերի 14-ին նրանք բանավոր տեղեկացել են Ներքին գործերի նախարարությունից, որ Նախարարությունը թույլ չի տա ՄԱԿ ՓԳՀ-ին տեսնել կալանավորված փախստականին, ում համար Դատարանը նշանակել էր միջանկյալ միջոց Դատարանի Կանոնների 39-րդ կանոնի ներքո:

106. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն ապա հայտարարել է, որ փաստաբանները de jure ունեցել են կալանավորված փախստականներին տեսակցելու իրավունք, սակայն հաճախ պրակտիկայում տեղի է ունեցել հակառակը: Որոշ կալանավայրերում, ինչպիսին է Կումկապիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և տեղավորման կենտրոնը, նրանք անարգել մուտք են գործել ապաստան հայցողների մոտ, մինչդեռ այլ կենտրոններում դա խնդրահարույց է եղել: Վերջապես, քանի որ կալանավորված օտարերկրացիները մինչև իրենց արտաքսվելը միշտ չեն պաշտոնապես ստացել արտաքսման որոշումը, հաճախ խնդիրը նրանում է կայացել, որ արտաքսումը հնարավոր չի եղել վիճարկել ազգային դատարաններում, քանի որ որևէ ձևական վարչական որոշում կայացված չի եղել:

C. Դատարանի գնահատականը

107. Դատարանը կրկնում է, որ 13-րդ հոդվածը երաշխավորում է ընդունելիություն ազգային մակարդակով այն միջոցի համար, որը ներպետական իրավական կարգի պայմաններում ցանկացած ձևով կարող է ապահովել Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքների և ազատությունների իրականացումը: Այս հոդվածի ազդեցությունը, այդպիսով, կայանում է նրանում, որ պահանջում է ներպետական միջոցներ, որոնք թույլ կտան իրավասու ազգային իշխանություններին թե՛ անդրադառնալ համապատասխան Կոնվենցիայի ներքո ներկայացված բողոքներին, և թե՛ տալ պատշաճ լուծում` չնայած, որ Պայմանավորվող պետություններն ունեն որոշակի հնարավորություն որոշելու, թե ինչպես իրենք կարող են իրականացնել իրենց պարտականություններն այս դրույթի ներքո: Ավելին, որոշ հանգամանքներում միջոցների ամբողջականությունը, որը տրամադրվում է ներպետական օրենքի ներքո, կարող է բավարարել 13-րդ հոդվածը (տե՛ս վերոնշյալ Chahal գործը կետ 145):

108. Հաշվի առնելով չարիքի անդառնալի բնույթը, որը կարող է առաջ գալ, եթե տանջանքների կամ վատ վերաբերմունքի ռիսկն իրական դառնա, ինչպես նաև հաշվի առնելով Դատարանի կողմից 3-րդ հոդվածին տրվող կարևորությունը, 13-րդ հոդվածի ներքո համապատասխան արդյունավետ միջոցի հասկացությունը պահանջում է (i) այն բողոքի անկախ և լուրջ քննություն` համաձայն որի առկա են լուրջ հիմքեր հավատալու, որ առկա է եղել 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի դրսևորման լուրջ ռիսկ դիմողին համապատասխան երկիր արտաքսելու դեպքում և (ii) միջոց, որը կունենա ինքնին կասեցնող ազդեցություն (տե՛ս Muminov v. Russia, թիվ 42502/06, կետ 101, 2008թ. դեկտեմբերի 11, վերոնշյալ Gebremedhin [Gaberamadhien] գործը, կետ 66, վերոնշյալ Jabari գործը, կետ 39):

109. Տվյալ գործով Դատարանը նկատում է, որ ապաստանի և ժամանակավոր ապաստանի գործերով քննությունը, որը կարգավորվում է 1994 թվականի Կանոնակարգով և թիվ 57 շրջաբերականով, որ եվրոպացի ապաստան հայցողները, ովքեր ձերբակալվել են Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու համար, այդ թվում դիմողները, կարող են ժամանակավոր ապաստան հայցել Թուրքիայում՝ մինչև իրենց տեղավորվելը երրորդ երկրում: Այս լրացուցիչ օրենսդրությանը համապատասխան անձանց այս խումբը պետք է տեղյակ լինի իրենց կապակցությամբ կայացված որոշման մասին և կայացված որոշման դեմ երկու օրվա ընթացքում կարող է առարկություն ներկայացնել առաջին ատյանում, եթե այդ որոշումը բացասական է: Դիմողները և երրորդ կողմը նկատել են, որ անձանց այս խումբը սովորաբար հնարավորություն չի ունեցել մասնակցել ժամանակավոր ապաստանի հետ կապված վարույթին, մինչդեռ Կառավարությունն առարկել է այդ բողոքի դեմ՝ հղում կատարելով Մ.Բ.-ի գործին, ում տրամադրվել է ժամանակավոր ապաստանի իրավունք Թուրքիայում այդ երկրի տարածք ապօրինի կերպով մտնելու համար ձերբակալվելուց հետո: Նրանք նաև նկատել են, որ Ա.Ա.-ն ստացել է բնակվելու իրավունք՝ վիճարկելով արտաքսումը վարչական դատարաններում:

110. Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում համեմատել Մ.Բ.-ի գործը դիմողների գործի հետ կամ եզրակացություններ անել դրանից, քանի որ Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ առ այն, որ այդ գործերի հանգամանքները նույնն են: Նրանք չեն ներկայացրել նաև որևէ փաստաթուղթ ի հիմնավորումն իրենց դիրքորոշման: Ինչ վերաբերում է Ա.Ա.-ի գործին, Դատարանը նկատում է, որ այս անձը դիմել է վարչական դատարաններ և վիճարկել է իր կալանքի օրինականությունը Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում: Նրանց կողմից վարչական դատարան ներկայացված գործը չի առնչվել սպառնացող արտաքսմանը:

111. Դատարանը նկատում, է, որ երբ դիմողներն առաջին անգամ են եկել Թուրքիա, նրանք արտաքսվել են Իրաք, իսկ նրանց հայտարարությունները չեն ընդունվել իրավասու սահմանապահ մարմինների կողմից (տե՛ս վերը՝ կետ 11), և ակնհայտորեն արտաքսման հետ կապված որևէ պաշտոնական որոշում չի կայացվել: Կառավարությունը հայտարարեց, թե դիմողները չեն դիմել ապաստան ստանալու համար, երբ նրանք առաջին անգամ մուտք են գործել Թուրքիա: Դատարանը բավարարված չէ Կառավարության փաստարկով, որը չի հիմնավորվել որևէ փաստաթղթերով: Իրավական ընթացակարգի բացակայության պայմաններում, որով կիրականանար դիմողների արտաքսումը և կապահովվեր ընթացակարգային երաշխիքների տրամադրումը, նույնիսկ եթե նրանք Թուրքիա գալու ժամանակ դիմած լինեին ապաստան ստանալու համար, հիմքեր չկան հավատալու, թե նրանց միջնորդությունները պաշտոնապես չեն գրանցվել:

112.Դատարանը նկատում է՝ երբ դիմողները կրկին անգամ են մուտք գործել Թուրքիայի տարածք և ձերբակալվել, վերջիններս գրավոր հայտարարություն են ներկայացրել ոստիկանությանը և հստակ կերպով հաստատել են, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մանդատի ներքո փախստականներ են: Նրանք ներկայացրել են իրենց պատմությունը, պատմել են, որ նախկինում եղել են PMOI-ի անդամներ, բացատրել են իրենց գործունեության բնույթն այդ կազմակերպության շարքերում, պատմել են, թե ինչպես են լքել այդ կազմակերպության շարքերը: Նրանք նաև խնդրել են ժամանակավոր բնակություն ժամանակավոր ապաստանի հիման վրա և հստակ խնդրել են նաև տրամադրել փաստաբան (տե՛ս վերը՝ կետ 21): Դիմողները նույնիսկ դիմել են Մուսի հաշտարար դատարան, որը քննել է գործը և դատապարտել նրանց Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու, իրենց հայրենիքը լքելու համար, քանի որ նրանք Իրանում սպանվելու ռիսկ էին կրում: Դատարանը պարզապես նշել է, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն: Այնուամենայնիվ, դիմողները չեն տեղեկացվել ոչ արտաքսվելու որոշման, ոչ էլ ծրագրավորված արտաքսման պատճառների մասին: Հաշտարար դատարանը չի վերցրել նրանցից ցուցմունք այն ռիսկերի վերաբերյալ, որոնք նրանք կարող էին կրել Իրաք կամ Իրան վերադառնալու դեպքում:

113. Դատարանը մտահոգված է այն փաստով, որ թե՛ վարչական, և՛ թե՛ դատական մարմինները լիովին պասիվ են եղել, երբ քննել են դիմողների լուրջ հայտարարությունները Իրաք կամ Իրան վերադառնալու դեպքում վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու ռիսկերի մասին: Նա գտնում է, որ ներպետական մարմինների կողմից դիմողների հայտարարությունների կապակցությամբ որևէ պատասխան չտալը հանգեցրել է ,բազմակողմանի քննությանե բացակայության, որը պահանջվում է Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածով:

114. Ավելին, դիմողները չեն ստացել իրավական օգնության դիմելու հնարավորություն, երբ ձերբակալվել են և դատապարտվել` չնայած այն փաստին, որ նրանք հստակ խնդրել են տրամադրել փաստաբան: Նրանց փաստաբան ունենալու անկարողությունը շարունակվել է նաև, երբ վերջիններս տեղավորվել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում: Կառավարությունը չի վիճարկել այն հայտարարությունը, որ Մարդու իրավունքների ասոցիացիայի Մուսի բաժնի տնօրենին՝ փաստաբանին, ոստիկանությունը թույլ չի տվել 2008 թվականի հունիսի 30-ին տեսակցելու դիմողներին: Այս հանգամանքներում, ինչպես նաև հաշվի առնելով, մասնավորապես, այն փաստը, որ դիմողները փաստաբան են խնդրել 2008 թվականի հուլիսի սկզբներին, Դատարանը չի կարող ընդունել Կառավարության փաստարկն առ այն, թե նրանք կարող էին ունենալ փաստաբան, եթե խնդրեին, առնվազն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում դիմողների անցկացրած ժամանակահատվածին համապատասխան:

115. Միջոցը պետք է արդյունավետ լինի պրակտիկայում, ինչպես նաև օրենքում, որպեսզի համապատասխանի Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջներին: Տվյալ գործով, չքննելով դիմողների միջնորդությունները ժամանակավոր ապաստանի վերաբերյալ, չտեղեկացնելով նրանց ապաստան տրամադրելու միջնորդությունները հաշվի չառնելու պատճառների մասին, ինչպես նաև չապահովելով նրանց իրավաբանական օգնություն ստանալու հնարավորություն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում գտնվելու ժամանակ, ներպետական իշխանությունները թույլ չեն տվել դիմողներին բողոքներ ներկայացնել 3-րդ հոդվածի ներքո ժամանակավոր ապաստան ստանալու ընթացակարգի շրջանակներում, որը նախատեսված է եղել 1994 թվականի Կանոնակարգով և թիվ 57 շրջաբերականով:

116. Ավելին, դիմողները չեն կարողացել դիմել վարչական և դատական մարմիններին իրենց Իրաք կամ Իրան արտաքսելու որոշումները վերացնելու համար, քանի որ նրանք երբևէ չեն ստացել արտաքսման որոշումները, որոնք կայացվել են իրենց առնչությամբ: Նաև նրանք չեն տեղեկացվել Թուրքիայից իրենց տեղահանելու պատճառների մասին: Ցանկացած դեպքում Թուրքիայում արտաքսման գործերով դատական վերանայումը չի կարող դիտվել որպես արդյունավետ միջոց, քանի որ արտաքսման որոշման վերացման դիմումը չունի կասեցնող ազդեցություն, եթե վարչական դատարանը հատուկ չի որոշում այդ որոշումը կասեցնելու մասին (տե՛ս վերը՝ կետ 59):

117. Վերը նշվածի լույսի ներքո Դատարանը եզրակացնում է, որ գործի շրջանակներում դիմողները չեն ստացել արդյունավետ միջոց՝ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո բարձրացված իրենց բողոքների հետ կապված, քանի որ նրանց բողոքն առ այն, թե իրենց արտաքսումն Իրան կամ Իրաք կարող էր ունենալ հետևանքներ այդ դրույթին հակառակ, երբևէ չի քննվել ներպետական մարմինների կողմից: Համապատասխանաբար, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում:

 

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ՎԻՃԵԼԻ ԽԱԽՏՈՒՄ

 

118. Դիմողները բողոք են ներկայացրել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1(f) կետի ներքո առ այն, որ իրենց կալանքը եղել է ապօրինի: Ապա նրանք բողոքել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ներքո առ այն, որ իրենց չեն տեղեկացրել իրենց կալանքի մասին՝ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից: Վերջապես նրանք բողոքել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի ներքո առ այն, որ իրենք չեն կարողացել վիճարկել իրենց կալանքի օրինականությունը: 5-րդ հոդվածի 1(զ), 2 և 4 կետերը նախատեսում են հետևյալը.

«1.Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով.

...

(զ) անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` նրա անօրինական մուտքը երկիր կանխելու նպատակով, կամ այն անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը, որի դեմ միջոցներ են ձեռնարկվում` նրան արտաքսելու կամ հանձնելու նպատակով:

2. Յուրաքանչյուր ձերբակալված իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է իր ձերբակալման պատճառների և ներկայացվող ցանկացած մեղադրանքի մասին:

...

4. Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է»:

119. Կառավարությունն առարկել է այդ փաստարկի դեմ:

A. Կողմերի դիրքորոշումները

 

120.Կառավարությունը դիմողների՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի ներքո ներկայացրած գանգատների առնչությամբ հայտարարել է, որ այն անձինք, ովքեր ապաստան են հայցում, Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու, ապօրինի գտնվելու կամ ապօրինի Թուրքիայից մեկնելու համար ձերբակալվելուց հետո չեն կալանավորվել այլև տեղավորվել են Թուրքիայի Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոններում: Նրանք առարկել են` ասելով, թե ,կալանքըե ազատությունից զրկելն է դատարանի որոշմանը համապատասխան, մինչդեռ դիմողները բնակեցվել են Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում: Դիմողներին այս կենտրոնում տեղավորելու պատճառը, որը չի կարող բնորոշվել որպես կալանք կամ ձերբակալում, իշխանությունների համար միջոց էր վերահսկելու դիմողներին մինչև արտաքսման գործընթացի իրականացումը: Կառավարությունն առարկել է, նշելով, թե այս պրակտիկան չի տարբերվում այլ երկրներում առկա պրակտիկայից և որ այն հիմնված է թիվ 5683 օրենքի և թիվ 5682 օրենքի 4-րդ բաժնի վրա:

121. Կառավարությունը որևէ դատողություններ չի ներկայացրել՝ կապված դիմողների այն գանգատների հետ, թե իրենք չեն տեղեկացվել իրենց կալանքի պատճառների մասին, և որ առկա չի եղել որևէ միջոց, որով իրենք կկարողանային վիճարկել Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում իրենց կալանքը:

122. Դիմողները հայտարարել են, որ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքներում իրենց կալանքը 2008 թվականի հունիսի 23-ից 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը, ինչպես նաև Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնում իրենց կալանքը` սկսած 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ից, որևէ իրավական հիմք չի ունեցել: Նրանք առարկել են, որ դրանք հիմնված չեն եղել արտաքսման որոշման վրա: Իշխանությունները չեն ներկայացրել նաև որևէ հիմք իրենց չափից դուրս երկարատև կալանքի համար: Նրանք նաև նշել են, որ հնարավորություն չեն ունեցել պատշաճ կերպով հաղորդակցվել արտաքին աշխարհի հետ: Իրենց հայտարարություններում դիմողները հղում են կատարել Միացյալ Ազգերի՝ Թուրքիայում կամայական կալանքի գործերով զբաղվող աշխատանքային խմբի հաշվետվությանը` համաձայն որի՝ թիվ 5683 օրենքի 23-րդ բաժինը չի տրամադրել բավարար իրավական հիմք հավանական արտաքսվողների կալանքի համար:

123. Դիմողներն առարկել են` նշելով, որ Մուսի հաշտարար դատարանի կողմից 2008 թվականի հունիսի 23-ին դատապարտվելուց հետո նրանք շարունակել են մնալ կալանավորված Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում, սակայն չեն տեղեկացվել բանտարկված մնալու պատճառների մասին:

124. Դիմողները հայտարարել են, որ իրենք չեն ունեցել արդյունավետ միջոց 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի ներքո իրենց կալանքի օրինականությունը հրատապ վերանայելու համար: Նրանք հայտնել են, որ իրանցի ոմն Ա.Ա.-ի գործը, չնայած որ չի հիշատակվել Կառավարության կողմից 5-րդ հոդվածի ներքո իրենց հայտարարությունների համատեքստում, համեմատելի չի եղել իրենց դրության հետ, քանի որ այդ անձը ստացել է փաստացի արտաքսման մասին որոշումը և անխուսափելիորեն պարտավոր է եղել լքել Թուրքիան Շվեդիայից ստացված վիզայի հիման վրա: Ավելին, գրեթե երկու ամիս է տևել այդ անձի կողմից ներկայացված գործի քննությունը, որը չի համապատասխանում ,անհապաղ դատական վերանայմանե՝ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված պահանջին: Նրան ազատ արձակելը ևս ձգձգվել է. այդ անձը կալանավորված է եղել մեկ ամիս շարունակ՝ վարչական դատարանի կողմից որոշում կայացնելուց հետո:

 

B. Դատարանի գնահատականը

 

1. Ազատությունից զրկելու հանգամանքի առկայությունը

125. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությունն առարկել է առ այն, թե դիմողներին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի իմաստով զրկել են ազատությունից: Դատարանը կրկնում է, որ, նախատեսելով ազատության իրավունք, 5-րդ հոդվածի 1-ին կետը նկատի ունի անձի ֆիզիկական ազատությունը, և դրա նպատակն է ապահովել, որպեսզի ոչ ոք ազատությունից չզրկվի կամայական ճանապարհով: Որպեսզի որոշվի, թե արդյոք, որևէ մեկը ,զրկվել է ազատությունիցե 5-րդ հոդվածի իմաստով, թե՝ ոչ, հիմնական հարցը պետք է լինի նրա կոնկրետ դրությունը, և պետք է հաշվի առնվի չափանիշի ողջ ծավալը, ինչպիսին է քննարկվող միջոցի կիրառման տեսակը, տևողությունը, ազդեցությունը և ձևը (տե՛ս Amuur v. France, 1996թ. հունիսի 25, կետ 42, Զեկույցներ, 1996‑III):

126. Տվյալ գործով դիմողները ձերբակալվել են ժանդարմերիայի աշխատակիցների կողմից 2008 թվականի հունիսի 21-ին և կալանավորվել են ժանդարմերիայի բաժանմունքում մինչև 2008 թվականի հունիսի 23-ը՝ Թուրքիա ապօրինի մուտք գործելու համար դատապարտվելուց հետո: Այնուհետև նրանք դատապարտվել են, սակայն նրանց ազատազրկումը հետաձգվել է: Համապատասխանաբար, միևնույն օրը նրանց տեղավորել են Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունք, որտեղ նրանք պահվել են մինչև 2008 թվականի սեպտեմբերի 26-ը` մինչև նրանց տեղափոխվելը Քիրքլարելիի Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոն, որը ղեկավարվել է Քիրքլարելիի ոստիկանության բաժնի օտարերկրացիների գործերով ստորաբաժանման կողմից: Դատարանն այդ պատճառով նկատում է, որ դիմողները պահվել են ոստիկանության կողմից` սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից:

127. Ապա Դատարանը նկատում է, որ դիմողներն ազատ կարողացել են գնալ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքից կամ Քիրքլարելիի՝ Օտարերկրացիների ընդունման և բնակեցման կենտրոնից: Բացի այդ, նրանք կարող են դիմել փաստաբանի տրամադրման համար, եթե վերջինս իշխանություններին ներկայացնի նոտարական հաստատումով լիազորագիր: Ավելին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ին դիմողների հետ տեսակցելը պետք է թույլատրվի Ներքին գործերի նախարարության կողմից: Այս տարրերի լույսի ներքո Դատարանը չի կարող ընդունել Կառավարության կողմից ներկայացված ,կալանքիե բնորոշումը, որը, փաստորեն, քրեական դատավարության համատեքստում մինչդատական կալանքի բնորոշում է: Դատարանի կարծիքով դիմողներին վերը նշված հաստատություններում տեղավորելը հանգեցրել է ,ազատությունից զրկելուն՝ հաշվի առնելով վարչական մարմինների կողմից նրանց նկատմամբ կիրառված սահմանափակումները՝ չնայած ներպետական օրենսդրության ներքո տրված բնորոշմանը: Այդ պատճառով Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմողները զրկված են եղել ազատությունից:

2. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 1-ին կետին

128. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածը երաշխավորում է մարդու հիմնարար իրավունք, մասնավորապես՝ անձի պաշտպանությունն ընդդեմ պետության կողմից նրա ազատության իրավունքի չարաշահման: 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի (ա)-(զ) ենթակետերը պարունակում են թույլատրելի հիմքերի բավարար ցուցակ, որոնց հիման վրա անձինք կարող են զրկվել ազատությունից, և ազատությունից զրկելու ոչ մի դեպք չի կարող համարվել օրինական, եթե այն չի իրականացել այս հիմքերից որևէ մեկով: (զ) ենթակետում պարունակվող բացառություններից մեկը թույլ է տալիս պետությանը վերահսկել փախստականների ազատությունը միգրացիոն հսկողության համատեքստում (տե՛ս A. and Others v. the United Kingdom [GC], թիվ 3455/05, կետեր 162 և 163, 2009թ. փետրվարի 19, Saadi v. the United Kingdom [GC], թիվ 13229/03, կետ 43, ՄԻԵԴ 2008‑...):

129. 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետը չի պահանջում, որպեսզի կալանքը լինի հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ, օրինակ՝ թույլ չտալ, որպեսզի անձը գործի հանցանք կամ դիմի փախուստի: Ազատությունից զրկելու ցանկացած դեպք 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետի ներքո կլինի արդարացված, եթե ընթացքի մեջ լինեն արտաքսման գործընթացները: Այնուամենայնիվ, եթե այդ գործընթացները չեն իրականացվում պատշաճ կերպով, կալանքը դադարում է լինեն թույլատրելի 5-րդ հոդվածի 1(զ) կետի ներքո (տե՛ս վերոնշյալ A. and Others, կետ 164):

130. Ազատությունից զրկելը նույնպես պետք է լինի ,օրինական»: Երբ քննարկվում է կալանքի ,օրինականությանե հարցը, ներառյալ այն հարցը՝ արդյոք ,օրենքով նախատեսված ընթացակարգըե պահպանվա՞ծ է եղել, թե՞ ոչ, Կառավարությունը հղում է կատարում առավելապես ներպետական օրենսդրությանը և պարտավորեցնում է համապատասխանեցնել ներպետական օրենսդրության նյութական և ընթացակարգային կանոնները: Բացի դրանից, պահանջվում է, որպեսզի ազատությունից ցանկացած զրկում համապատասխանի 5-րդ հոդվածի պահանջին, այն է՝ պաշտպանի անձին կամայականությունից: Նախատեսելով, որ ազատությունից ցանկացած զրկումը պետք է իրականացվի «օրենքով նախատեսված կարգով», 5-րդ հոդվածի 1-ին կետը նախևառաջ պահանջում է, որպեսզի ցանկացած ձերբակալում կամ կալանք ունենա ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված իրավական հիմք: Այնուամենայնիվ, այս խոսքերը պարզապես հղում չեն կատարում ներպետական օրենսդրությանը: Դրանք նաև կապված են օրենքի որակի հետ՝ պահանջելով, որպեսզի դրանք համապատասխանեն օրենքի պահանջին, և դա հայեցակարգ է, որն անբաժանելի է Կոնվենցիայի բոլոր հոդվածներից (տե՛ս վերը՝ կետ 50):

131. Տվյալ գործում դիմողները բողոքել են առ այն, թե իրենք չեն կալանավորվել արտաքսման նպատակով, և որ ցանկացած դեպքում իրենց կալանքը ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված որևէ իրավական հիմք չի ունեցել: Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները կալանավորված չեն եղել թուրքական օրենսդրության իմաստով, այլ դա տեղի է ունեցել թիվ 5683 օրենքի 23-րդ բաժնին և թիվ 5682 օրենքի 4-րդ բաժնին համապատասխան արտաքսման գործընթացի նախաշեմին:

132. Նախևառաջ Դատարանը նկատում է, որ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում 2008 թվականի հունիսի 23-30 դիմողների կալանավորված լինելը մինչև Դատարանի կողմից թիվ 39 կանոնի կիրառումը, կարող է դիտվել որպես ազատությունից զրկում արտաքսման նպատակով, քանի որ Մուսի հաշտարար դատարանն է նշել է իր՝ 2008 թվականի հունիսի 22-ի դատավճռում, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն (տե՛ս վերը՝ կետ 17): Այս առիթով Դատարանը պետք է պարզի` արդյոք դիմողների կալանքը ներպետական օրենսդրության մեջ ունեցել է փաստացի իրավական հիմք, թե՝ ոչ:

133. Դատարանը նկատում է, որ պատասխանող Կառավարության կողմից վերը մատնանշված իրավական դրույթները նախատեսում են, որ օտարերկրացիները, ովքեր չունեն վավեր ճանապարհորդական փաստաթղթեր, կամ ովքեր չեն կարող արտաքսվել, պետք է տեղավորվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից նախատեսված վայրերում: Այս դրույթները չեն վերաբերում արտաքսման ընթացակարգի համատեքստում ազատությունից զրկելուն: Դրանք վերաբերում են Թուրքիայում օտարերկրացիների որոշակի խմբի բնակեցմանը, սակայն ոչ նրանց կալանքին: Դրանք չեն նախատեսում նաև որևէ հիմքեր սահմանելու և իրականացնելու համար կալանք արտաքսման նպատակով և ոչ էլ նախատեսում են ժամկետներ նման կալանքի համար: Այդ պատճառով, Դատարանը գտնում է, որ դիմողների կալանքը 2008 թվականի հունիսի 23-30-ը չի ունեցել բավարար իրավական հիմք:

134. Միևնույն դիտարկումները կիրառելի են նաև դիմողների՝ 2008 թվականի հունիսի 30-ից սկսված կալանքի նկատմամբ: Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ կամ փաստաթուղթ, որը ցույց կտար, որ դիմողների կալանքն ուղղակիորեն նախատեսված է եղել և իրավական հիմք է ունեցել ներպետական օրենսդրության մեջ: Ավելին, Դատարանի կողմից 2008 թվականի հունիսի 30-ին թիվ 39 կանոնով նախատեսված միջոց կիրառելուց հետո Կառավարությունը չէր կարող տեղափոխել դիմողներին` առանց խախտելու իր՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածով նախատեսված պարտականությունը (տե՛ս` վերոնշյալ Gebremedhin [Gaberamadhien], կետեր 73 և 74): Այդ պատճառով, արտաքսման ցանկացած ընթացակարգ, որն իրականանում է դիմողների նկատմամբ, պետք է կասեցվեր հնարավոր հետևանքներով` կապված դրա պատճառով դիմողների շարունակվող ազատազրկման հետ: Չնայած, ճիշտ է, որ 39-րդ կանոնի կիրառումը չի կանխարգելում դիմողներին տարբեր երկրներ ուղարկելը պայմանով, որ այդ երկրի իշխանությունները չեն ուղարկի նրանց Իրան կամ Իրաք, Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ դիրքորոշում այս հարցի կապակցությամբ ևս:

135. Արդյունքում հստակ իրավական դրույթների բացակայության պայմաններում նախատեսվել և իրականացվել է արտաքսման նկատառումներով կալանք և սահմանվել են ժամկետներ նման կալանքի համար, որով դիմողների նկատմամբ իրականացված ազատազրկումը ապահովված չի եղել պատշաճ երաշխիքներով ընդդեմ կամայականության (տե՛ս՝Nasrulloyev v. Russia, թիվ 656/06, կետ 77, 2007թ. հոկտեմբերի 17, վերոնշյալ Chahal, կետ 118, վերոնշյալ Saadi v. the United Kingdom, կետ 74): Ազգային համակարգը չի պաշտպանել դիմողներին կամայական կալանքից և, հետևաբար, նրանց կալանքը չի կարող համարվել «օրինական» Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի իմաստով:

Դատարանը եզրակացնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:

3. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետին

136. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետը պարունակում է պարզ երաշխիքներ առ այն, որ ցանկացած ձերբակալված անձ պետք է իմանա, թե ինչու են իրեն զրկել ազատությունից: Այս դրույթը 5-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանության համակարգի բաղկացուցիչ մասն է: 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ուժով ցանկացած ձերբակալված անձ պարզ, իրեն հասկանալի լեզվով պետք է տեղեկանա իր ձերբակալման հիմնական իրավական և փաստացի հիմքերի վերաբերյալ, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում կարողանա վիճարկել դրա օրինականությունը 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին համապատասխան: Տեղեկության բովանդակության և հրատապության բավարար լինելը գնահատվում են գործի կոնկրետ հանգամանքներից ելնելով: Դատարանը նկատում է, որ չպետք է զրկել տվյալ գործով դիմողներին 2-րդ կետի առավելություններից, քանի որ 4-րդ կետը չի սահմանում որևէ տարբերություն ձերբակալմամբ ազատությունից զրկելու և կալանքով անձին ազատազրկելու միջև (տե՛ս Shamayev and Others v. Georgia and Russia, թիվ 36378/02, կետեր 413 and 414, ՄԻԵԴ 2005‑III):

137. Դատարանը նկատում է, որ դիմողները ձերբակալվել են 2008 թվականի հունիսի 21-ին, իսկ արդյունքում կալանավորվել ոստիկանության բաժանմունքում: Նույն օրը նրանք ստորագրել են փաստաթղթեր` համաձայն որոնց նրանք տեղեկացել են իրենց ձերբակալման հիմքերի մասին: 2008 թվականի հունիսի 23-ին նրանք դատապարտվել են ապօրինի մուտք գործելու համար: Սակայն նրանք չեն ազատվել Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքից: Այդպիսով, սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից, նրանք կալանավորված չեն եղել քրեական մեղադրանքի հիման վրա, այլ դա տեղի է ունեցել միգրացիոն վերահսկողության նկատառումներով: Այդ պատճառով Դատարանը պետք է գնահատի` արդյոք սկսած այդ օրվանից դիմողները տեղեկացել են իրենց կալանքի մասին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան, թե՝ ոչ:

138. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությանը հստակորեն խնդրել են բացատրություններ ներկայացնել առ այն, թե արդյոք դիմողները տեղյակ են եղել իրենց կալանքի պատճառների մասին, թե՝ ոչ և ներկայացնել համապատասխան փաստաթղթեր` ի հիմնավորումն այդ բացատրությունների:Կառավարությունն այդ խնդրանքը չի բավարարել: Կառավարությունից որևէ պատասխան չստանալով և գործի նյութերում որևէ փաստաթղթեր չլինելու պայմաններում, որոնք ցույց կտային, որ դիմողները տեղեկացել են իրենց շարունակվող կալանքի հիմքերի մասին, Դատարանը գալիս է եզրակացության, որ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից դիմողների կալանքը երբևէ չի բացատրվել ներպետական մարմինների կողմից:

Այդ պատճառով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի խախտում:

4. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին

139. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի նպատակն է երաշխավորել, որպեսզի յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալվում է և կալանավորվում, ունենա տվյալ միջոցի օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորություն (տե՛ս՝ mutatis mutandis, De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium, 1971թ. հունիսի 18, կետ 76, Սերիա A, թիվ 12): Միջոցը պետք է հասանելի լինի անձի կալանքի ընթացքում, և թույլ տա, որպեսզի տեղի ունենա դրա օրինականության արագ դատական վերանայում: Այդ վերանայումը պետք է թույլ տա, անհրաժեշտության դեպքում, հասնելու ազատ արձակման: 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով պահանջվող միջոցի առկայությունը պետք է լինի բավականաչափ հստակ ոչ միայն տեսականորեն, այլ նաև պրակտիկայում, որը չպահպանելը կզրկի այն հասանելիությունից և արդյունավետությունից, որոնք պահանջվում են այդ դրույթով (տե՛ս` mutatis mutandis, Stoichkov v. Bulgaria, թիվ 9808/02, կետ 66 in fine, 2005թ. մարտի 24, Vachev v. Bulgaria, թիվ 42987/98, կետ 71, ՄԻԵԴ 2004‑VIII, վերոնշյալ Chahal, կետ 127):

140. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությունը տվյալ գործով որևէ փաստարկ չի ներկայացրել, որը ցույց կտար, որ դիմողներն իրենց տրամադրության տակ ունեցել են որևէ ընթացակարգ, որով իրենց կալանքի օրինականությունը կարող էր ստուգվել դատական կարգով:

141. Ավելին, Դատարանն արդեն գտել է, որ դիմողները սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից չեն տեղեկացել իրենց ազատազրկելու պատճառների մասին, և որ նրանք չեն ունեցել փաստաբանի դիմելու հնարավորություն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում կալանավորված լինելու ընթացքում (տե՛ս վերը՝ կետ 114): Նա գտնում է, որ այս փաստերն ինքնին նշանակում են, որ դիմողների՝ իրենց կալանքը բողոքարկելու իրավունքն արդյունավետ չի եղել (տե՛ս վերոնշյալ Shamayev and Others, կետ 432): Այդ պատճառով, Դատարանը գտնում է, որ երկրորդ դիմողի խնդրանքը ներպետական մարմիններին ազատ արձակելու վերաբերյալ (վերը՝ կետ 27) չի կարող տրամադրել նրան միջոց, որով կապահովվեին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված երաշխիքները:

142. Հետևաբար, Դատարանը գալիս է այն եզրակացության, որ թուրքական իրավական համակարգը դիմողներին միջոց չի տրամադրել, որով նրանք կկարողանային հասնել իրենց կալանքի օրինականության դատական վերանայմանը՝ կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի իմաստով (տե՛ս՝ S.D. v. Greece, թիվ 53541/07, կետ 76, 2009թ. հունիսի 11)[3]:

Այդ պատճառով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում:

 

V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

 

143. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի համաձայն՝

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռնում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

A. Նյութական վնաս

144. Դիմողները պահանջել են 517 եվրո (EUR) նյութական վնասի դիմաց: Նրանք բողոքել են, որ ոստիկանությունն առգրավել է իրենց բոլոր անձնական իրերը, երբ նրանք ձերբակալվել են և չի վերադարձրել 480 ամերիկյան դոլար (USD), նրանց բջջային հեռախոսների SIM քարտերը, երկու գոտի և մեկ ակնոց:

145. Կառավարությունն առարկել է այս պահանջի դեմ` նշելով, որ դիմողներին ձերբակալելիս կատարված անձնական խուզարկության արձանագրության մեջ չի եղել որևէ նշում այս առարկաների վերաբերյալ:

146. Դատարանը մերժում է այս բողոքը՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ չի հաստատվել, թե դիմողներն իրականում ունեցել են վերը նշված առարկաները ձերբակալվելու պահին:

B. Ոչ նյութական վնաս

147. Դիմողները պահանջել են ընդհանուր 60,000 եվրո ոչ նյութական վնասի դիմաց, որը նրանք կրել են Կոնվենցիայի 2-րդ, 3-րդ և 13-րդ հոդվածներով նախատեսված իրենց իրավունքների խախտման արդյունքում: Ապա նրանք պահանջել են 100 եվրո յուրաքանչյուր օրվա համար, որ նրանք անցկացրել են կալանքի տակ՝ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից` որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 4-րդ մասերի խախտման արդյունք:

148. Կառավարությունն առարկել է այս պահանջների դեմ՝ հայտարարելով, որ դիմողների բողոքները վերը նշված հոդվածների խախտման վերաբերյալ անհիմն են:

149. Դատարանը գտնում է, որ դիմողները պետք է կրած լինեն ոչ նյութական վնաս, որը չի կարող բավարարվել լոկ խախտումների հայտնաբերմամբ: Հաշվի առնելով խախտումների մեծությունը և օբյեկտիվ նկատառումներից ելնելով՝ Դատարանը դիմողներից յուրաքանչյուրին տրամադրում է 20000 եվրո այս կետի ներքո:

C. Ծախսեր և ծախքեր

150. Դիմողները պահանջել են նաև 6950 եվրո Դատարանում առաջացած ծախսերի և ծախքերի դիմաց: Դրա հետ կապված նրանք ներկայացրել են ժամանակացույց, որում նշված է եղել, որ իրենց փաստաբանն աշխատել է 90 ժամ, ներկայացված են եղել նաև համապատասխան ծախսերը:

151.Կառավարությունն առարկել է այս պահանջի դեմ, նշելով, որ միայն փաստացի առաջացած ծախսերն են ենթակա վերադարձման:

152. Դատարանի նախադեպային որոշումներին համապատասխան՝ ծախսերն ու ծախքերը ենթակա են վերադարձման դիմողին, եթե ցույց է տրվել, որ դրանք փաստացիորեն և անհրաժեշտաբար առաջացել են և հիմնավոր են: Տվյալ գործով, հաշվի առնելով ներկայացված փաստաթղթերը և վերը նշված չափանիշը, Դատարանը հիմնավոր է համարում դիմողներին տրամադրել ընդհանուր 3500 եվրո՝ դատարանում կատարած ծախսերի դիմաց: Այս գումարից պետք է հանվի 850 եվրո, որը, որպես իրավական օգնություն, տրամադրվել է Եվրոպայի խորհրդի իրավական օգնության շրջանակներում:

D. Տոկոսները

153.Դատարանն անհրաժեշտ է համարում, որ փոխհատուցումը չվճարելու դեպքում տոկոսները պետք է հիմնված լինեն Եվրոպական Կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է ավելացվի երեք տոկոս:

 

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

Վճռում է գանգատը համարել ընդունելի:

Վճռում է, որ դիմողների արտաքսումն Իրան կամ Իրաք կխախտի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը:

Վճռում է, որ որևէ առանձին հարց չի առաջանում Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի ներքո:

Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում դիմողների՝ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո բարձրացված բողոքների առնչությամբ:

Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ն, 2-րդ և 4-րդ կետերի խախտում:

Վճռում է, որ

(a) պատասխանող պետությունը տվյալ վճիռն օրինական ուժ ստանալու օրվանից երեք ամսվա ընթացքում դիմողներին պետք է վճարի հետևյալ գումարները թուրքական լիրաներով վճռի կայացման օրը կիրառելի տոկոսադրույքով՝ Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան.

(i) 20000 (քսան հազար) եվրո յուրաքանչյուր դիմողին՝ ոչ նյութական վնասի դիմաց՝ գումարած ցանկացած կիրառելի հարկ,

(ii) ընդհանուր 3500 (երեք հազար հինգ հարյուր) եվրո ծախսերի և ծախքերի դիմաց` հանած 850 (ութ հարյուր հիսուն) եվրոն, որը տրամադրվել է որպես իրավական օգնություն՝ գումարած ցանկացած կիրառելի հարկ,

(b) վերը նշված երեք ամսվա ժամկետը լրանալիս և մինչև կատարումը տոկոսները պետք է վճարվեն Եվրոպական Կենտրոնական բանկի կողմից հաստատված տոկոսադրույքով` գումարած 3 տոկոս:

Մերժում է դիմողների՝ արդարացի փոխհատուցման պահանջի մնացած մասը:

 

Կատարված է անգլերենով և գրավոր հրապարակվել 2009 թվականի սեպտեմբերի 22-ին՝ Դատարանի կանոնների 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի համաձայն:

 

Սալլի Դոլլե Քարտուղար

Ֆրանչեսկո Թուլքենս Նախագահ

 

____________________________________

¹ տե՛ս http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/2/hi/middle_east/7794842.stmand http://www.reuters.com/article/middleeastCrisis/idUSLK258722

օրենքով նախատեսված կարգով», 5-րդ հոդվածի 1-ին կետը նախևառաջ պահանջում է, որպեսզի ցանկացած ձերբակալում կամ կալանք ունենա ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված իրավական հիմք: Այնուամենայնիվ, այս խոսքերը պարզապես հղում չեն կատարում ներպետական օրենսդրությանը: Դրանք նաև կապված են օրենքի որակի հետ՝ պահանջելով, որպեսզի դրանք համապատասխանեն օրենքի պահանջին, և դա հայեցակարգ է, որն անբաժանելի է Կոնվենցիայի բոլոր հոդվածներից (տե՛ս վերը՝ կետ 50):

131. Տվյալ գործում դիմողները բողոքել են առ այն, թե իրենք չեն կալանավորվել արտաքսման նպատակով, և որ ցանկացած դեպքում իրենց կալանքը ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված որևէ իրավական հիմք չի ունեցել: Կառավարությունը հայտարարել է, որ դիմողները կալանավորված չեն եղել թուրքական օրենսդրության իմաստով, այլ դա տեղի է ունեցել թիվ 5683 օրենքի 23-րդ բաժնին և թիվ 5682 օրենքի 4-րդ բաժնին համապատասխան արտաքսման գործընթացի նախաշեմին:

132. Նախևառաջ Դատարանը նկատում է, որ Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում 2008 թվականի հունիսի 23-30 դիմողների կալանավորված լինելը մինչև Դատարանի կողմից թիվ 39 կանոնի կիրառումը, կարող է դիտվել որպես ազատությունից զրկում արտաքսման նպատակով, քանի որ Մուսի հաշտարար դատարանն է նշել է իր՝ 2008 թվականի հունիսի 22-ի դատավճռում, որ դիմողները պետք է արտաքսվեն (տե՛ս վերը՝ կետ 17): Այս առիթով Դատարանը պետք է պարզի` արդյոք դիմողների կալանքը ներպետական օրենսդրության մեջ ունեցել է փաստացի իրավական հիմք, թե՝ ոչ:

133. Դատարանը նկատում է, որ պատասխանող Կառավարության կողմից վերը մատնանշված իրավական դրույթները նախատեսում են, որ օտարերկրացիները, ովքեր չունեն վավեր ճանապարհորդական փաստաթղթեր, կամ ովքեր չեն կարող արտաքսվել, պետք է տեղավորվեն Ներքին գործերի նախարարության կողմից նախատեսված վայրերում: Այս դրույթները չեն վերաբերում արտաքսման ընթացակարգի համատեքստում ազատությունից զրկելուն: Դրանք վերաբերում են Թուրքիայում օտարերկրացիների որոշակի խմբի բնակեցմանը, սակայն ոչ նրանց կալանքին: Դրանք չեն նախատեսում նաև որևէ հիմքեր սահմանելու և իրականացնելու համար կալանք արտաքսման նպատակով և ոչ էլ նախատեսում են ժամկետներ նման կալանքի համար: Այդ պատճառով, Դատարանը գտնում է, որ դիմողների կալանքը 2008 թվականի հունիսի 23-30-ը չի ունեցել բավարար իրավական հիմք:

134. Միևնույն դիտարկումները կիրառելի են նաև դիմողների՝ 2008 թվականի հունիսի 30-ից սկսված կալանքի նկատմամբ: Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ փաստարկ կամ փաստաթուղթ, որը ցույց կտար, որ դիմողների կալանքն ուղղակիորեն նախատեսված է եղել և իրավական հիմք է ունեցել ներպետական օրենսդրության մեջ: Ավելին, Դատարանի կողմից 2008 թվականի հունիսի 30-ին թիվ 39 կանոնով նախատեսված միջոց կիրառելուց հետո Կառավարությունը չէր կարող տեղափոխել դիմողներին` առանց խախտելու իր՝ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածով նախատեսված պարտականությունը (տե՛ս` վերոնշյալ Gebremedhin [Gaberamadhien], կետեր 73 և 74): Այդ պատճառով, արտաքսման ցանկացած ընթացակարգ, որն իրականանում է դիմողների նկատմամբ, պետք է կասեցվեր հնարավոր հետևանքներով` կապված դրա պատճառով դիմողների շարունակվող ազատազրկման հետ: Չնայած, ճիշտ է, որ 39-րդ կանոնի կիրառումը չի կանխարգելում դիմողներին տարբեր երկրներ ուղարկելը պայմանով, որ այդ երկրի իշխանությունները չեն ուղարկի նրանց Իրան կամ Իրաք, Կառավարությունը չի ներկայացրել որևէ դիրքորոշում այս հարցի կապակցությամբ ևս:

135. Արդյունքում հստակ իրավական դրույթների բացակայության պայմաններում նախատեսվել և իրականացվել է արտաքսման նկատառումներով կալանք և սահմանվել են ժամկետներ նման կալանքի համար, որով դիմողների նկատմամբ իրականացված ազատազրկումը ապահովված չի եղել պատշաճ երաշխիքներով ընդդեմ կամայականության (տե՛ս՝Nasrulloyev v. Russia, թիվ 656/06, կետ 77, 2007թ. հոկտեմբերի 17, վերոնշյալ Chahal, կետ 118, վերոնշյալ Saadi v. the United Kingdom, կետ 74): Ազգային համակարգը չի պաշտպանել դիմողներին կամայական կալանքից և, հետևաբար, նրանց կալանքը չի կարող համարվել ,օրինականե Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի իմաստով:

Դատարանը եզրակացնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:

3. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետին

136. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետը պարունակում է պարզ երաշխիքներ առ այն, որ ցանկացած ձերբակալված անձ պետք է իմանա, թե ինչու են իրեն զրկել ազատությունից: Այս դրույթը 5-րդ հոդվածով նախատեսված պաշտպանության համակարգի բաղկացուցիչ մասն է: 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ուժով ցանկացած ձերբակալված անձ պարզ, իրեն հասկանալի լեզվով պետք է տեղեկանա իր ձերբակալման հիմնական իրավական և փաստացի հիմքերի վերաբերյալ, որպեսզի անհրաժեշտության դեպքում կարողանա վիճարկել դրա օրինականությունը 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին համապատասխան: Տեղեկության բովանդակության և հրատապության բավարար լինելը գնահատվում են գործի կոնկրետ հանգամանքներից ելնելով: Դատարանը նկատում է, որ չպետք է զրկել տվյալ գործով դիմողներին 2-րդ կետի առավելություններից, քանի որ 4-րդ կետը չի սահմանում որևէ տարբերություն ձերբակալմամբ ազատությունից զրկելու և կալանքով անձին ազատազրկելու միջև (տե՛ս Shamayev and Others v. Georgia and Russia, թիվ 36378/02, կետեր 413 and 414, ՄԻԵԴ 2005‑III):

137. Դատարանը նկատում է, որ դիմողները ձերբակալվել են 2008 թվականի հունիսի 21-ին, իսկ արդյունքում կալանավորվել ոստիկանության բաժանմունքում: Նույն օրը նրանք ստորագրել են փաստաթղթեր` համաձայն որոնց նրանք տեղեկացել են իրենց ձերբակալման հիմքերի մասին: 2008 թվականի հունիսի 23-ին նրանք դատապարտվել են ապօրինի մուտք գործելու համար: Սակայն նրանք չեն ազատվել Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքից: Այդպիսով, սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից, նրանք կալանավորված չեն եղել քրեական մեղադրանքի հիման վրա, այլ դա տեղի է ունեցել միգրացիոն վերահսկողության նկատառումներով: Այդ պատճառով Դատարանը պետք է գնահատի` արդյոք սկսած այդ օրվանից դիմողները տեղեկացել են իրենց կալանքի մասին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան, թե՝ ոչ:

138. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությանը հստակորեն խնդրել են բացատրություններ ներկայացնել առ այն, թե արդյոք դիմողները տեղյակ են եղել իրենց կալանքի պատճառների մասին, թե՝ ոչ և ներկայացնել համապատասխան փաստաթղթեր` ի հիմնավորումն այդ բացատրությունների:Կառավարությունն այդ խնդրանքը չի բավարարել: Կառավարությունից որևէ պատասխան չստանալով և գործի նյութերում որևէ փաստաթղթեր չլինելու պայմաններում, որոնք ցույց կտային, որ դիմողները տեղեկացել են իրենց շարունակվող կալանքի հիմքերի մասին, Դատարանը գալիս է եզրակացության, որ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից դիմողների կալանքը երբևէ չի բացատրվել ներպետական մարմինների կողմից:

Այդ պատճառով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 2-րդ կետի խախտում:

4. Համապատասխանությունը 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին

139. Դատարանը կրկնում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի նպատակն է երաշխավորել, որպեսզի յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալվում է և կալանավորվում, ունենա տվյալ միջոցի օրինականությունը դատական կարգով վիճարկելու հնարավորություն (տե՛ս՝ mutatis mutandis, De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium, 1971թ. հունիսի 18, կետ 76, Սերիա A, թիվ 12): Միջոցը պետք է հասանելի լինի անձի կալանքի ընթացքում, և թույլ տա, որպեսզի տեղի ունենա դրա օրինականության արագ դատական վերանայում: Այդ վերանայումը պետք է թույլ տա, անհրաժեշտության դեպքում, հասնելու ազատ արձակման: 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով պահանջվող միջոցի առկայությունը պետք է լինի բավականաչափ հստակ ոչ միայն տեսականորեն, այլ նաև պրակտիկայում, որը չպահպանելը կզրկի այն հասանելիությունից և արդյունավետությունից, որոնք պահանջվում են այդ դրույթով (տե՛ս` mutatis mutandis, Stoichkov v. Bulgaria, թիվ 9808/02, կետ 66 in fine, 2005թ. մարտի 24, Vachev v. Bulgaria, թիվ 42987/98, կետ 71, ՄԻԵԴ 2004‑VIII, վերոնշյալ Chahal, կետ 127):

140. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությունը տվյալ գործով որևէ փաստարկ չի ներկայացրել, որը ցույց կտար, որ դիմողներն իրենց տրամադրության տակ ունեցել են որևէ ընթացակարգ, որով իրենց կալանքի օրինականությունը կարող էր ստուգվել դատական կարգով:

141. Ավելին, Դատարանն արդեն գտել է, որ դիմողները սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից չեն տեղեկացել իրենց ազատազրկելու պատճառների մասին, և որ նրանք չեն ունեցել փաստաբանի դիմելու հնարավորություն Հասկյոյի ոստիկանության բաժանմունքում կալանավորված լինելու ընթացքում (տե՛ս վերը՝ կետ 114): Նա գտնում է, որ այս փաստերն ինքնին նշանակում են, որ դիմողների՝ իրենց կալանքը բողոքարկելու իրավունքն արդյունավետ չի եղել (տե՛ս վերոնշյալ Shamayev and Others, կետ 432): Այդ պատճառով, Դատարանը գտնում է, որ երկրորդ դիմողի խնդրանքը ներպետական մարմիններին ազատ արձակելու վերաբերյալ (վերը՝ կետ 27) չի կարող տրամադրել նրան միջոց, որով կապահովվեին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված երաշխիքները:

142. Հետևաբար, Դատարանը գալիս է այն եզրակացության, որ թուրքական իրավական համակարգը դիմողներին միջոց չի տրամադրել, որով նրանք կկարողանային հասնել իրենց կալանքի օրինականության դատական վերանայմանը՝ կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի իմաստով (տե՛ս՝ S.D. v. Greece, թիվ 53541/07, կետ 76, 2009թ. հունիսի 11)[3]:

Այդ պատճառով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում:

 

V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

 

143. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի համաձայն՝

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռնում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

A. Նյութական վնաս

144. Դիմողները պահանջել են 517 եվրո (EUR) նյութական վնասի դիմաց: Նրանք բողոքել են, որ ոստիկանությունն առգրավել է իրենց բոլոր անձնական իրերը, երբ նրանք ձերբակալվել են և չի վերադարձրել 480 ամերիկյան դոլար (USD), նրանց բջջային հեռախոսների SIM քարտերը, երկու գոտի և մեկ ակնոց:

145. Կառավարությունն առարկել է այս պահանջի դեմ` նշելով, որ դիմողներին ձերբակալելիս կատարված անձնական խուզարկության արձանագրության մեջ չի եղել որևէ նշում այս առարկաների վերաբերյալ:

146. Դատարանը մերժում է այս բողոքը՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ չի հաստատվել, թե դիմողներն իրականում ունեցել են վերը նշված առարկաները ձերբակալվելու պահին:

B. Ոչ նյութական վնաս

147. Դիմողները պահանջել են ընդհանուր 60,000 եվրո ոչ նյութական վնասի դիմաց, որը նրանք կրել են Կոնվենցիայի 2-րդ, 3-րդ և 13-րդ հոդվածներով նախատեսված իրենց իրավունքների խախտման արդյունքում: Ապա նրանք պահանջել են 100 եվրո յուրաքանչյուր օրվա համար, որ նրանք անցկացրել են կալանքի տակ՝ սկսած 2008 թվականի հունիսի 23-ից` որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 4-րդ մասերի խախտման արդյունք:

148. Կառավարությունն առարկել է այս պահանջների դեմ՝ հայտարարելով, որ դիմողների բողոքները վերը նշված հոդվածների խախտման վերաբերյալ անհիմն են:

149. Դատարանը գտնում է, որ դիմողները պետք է կրած լինեն ոչ նյութական վնաս, որը չի կարող բավարարվել լոկ խախտումների հայտնաբերմամբ: Հաշվի առնելով խախտումների մեծությունը և օբյեկտիվ նկատառումներից ելնելով՝ Դատարանը դիմողներից յուրաքանչյուրին տրամադրում է 20000 եվրո այս կետի ներքո:

C. Ծախսեր և ծախքեր

150. Դիմողները պահանջել են նաև 6950 եվրո Դատարանում առաջացած ծախսերի և ծախքերի դիմաց: Դրա հետ կապված նրանք ներկայացրել են ժամանակացույց, որում նշված է եղել, որ իրենց փաստաբանն աշխատել է 90 ժամ, ներկայացված են եղել նաև համապատասխան ծախսերը:

151.Կառավարությունն առարկել է այս պահանջի դեմ, նշելով, որ միայն փաստացի առաջացած ծախսերն են ենթակա վերադարձման:

152. Դատարանի նախադեպային որոշումներին համապատասխան՝ ծախսերն ու ծախքերը ենթակա են վերադարձման դիմողին, եթե ցույց է տրվել, որ դրանք փաստացիորեն և անհրաժեշտաբար առաջացել են և հիմնավոր են: Տվյալ գործով, հաշվի առնելով ներկայացված փաստաթղթերը և վերը նշված չափանիշը, Դատարանը հիմնավոր է համարում դիմողներին տրամադրել ընդհանուր 3500 եվրո՝ դատարանում կատարած ծախսերի դիմաց: Այս գումարից պետք է հանվի 850 եվրո, որը, որպես իրավական օգնություն, տրամադրվել է Եվրոպայի խորհրդի իրավական օգնության շրջանակներում:

D. Տոկոսները

153.Դատարանն անհրաժեշտ է համարում, որ փոխհատուցումը չվճարելու դեպքում տոկոսները պետք է հիմնված լինեն Եվրոպական Կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է ավելացվի երեք տոկոս:

 

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

Վճռում է գանգատը համարել ընդունելի:

Վճռում է, որ դիմողների արտաքսումն Իրան կամ Իրաք կխախտի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը:

Վճռում է, որ որևէ առանձին հարց չի առաջանում Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի ներքո:

Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում դիմողների՝ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ներքո բարձրացված բողոքների առնչությամբ:

Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ն, 2-րդ և 4-րդ կետերի խախտում:

Վճռում է, որ

(a) պատասխանող պետությունը տվյալ վճիռն օրինական ուժ ստանալու օրվանից երեք ամսվա ընթացքում դիմողներին պետք է վճարի հետևյալ գումարները թուրքական լիրաներով վճռի կայացման օրը կիրառելի տոկոսադրույքով՝ Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան.

(i) 20000 (քսան հազար) եվրո յուրաքանչյուր դիմողին՝ ոչ նյութական վնասի դիմաց՝ գումարած ցանկացած կիրառելի հարկ,

(ii) ընդհանուր 3500 (երեք հազար հինգ հարյուր) եվրո ծախսերի և ծախքերի դիմաց` հանած 850 (ութ հարյուր հիսուն) եվրոն, որը տրամադրվել է որպես իրավական օգնություն՝ գումարած ցանկացած կիրառելի հարկ,

(b) վերը նշված երեք ամսվա ժամկետը լրանալիս և մինչև կատարումը տոկոսները պետք է վճարվեն Եվրոպական Կենտրոնական բանկի կողմից հաստատված տոկոսադրույքով` գումարած 3 տոկոս:

Մերժում է դիմողների՝ արդարացի փոխհատուցման պահանջի մնացած մասը:

 

Կատարված է անգլերենով և գրավոր հրապարակվել 2009 թվականի սեպտեմբերի 22-ին՝ Դատարանի կանոնների 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի համաձայն:

 

Սալլի Դոլլե Քարտուղար

Ֆրանչեսկո Թուլքենս Նախագահ

 

____________________________________

¹ տե՛ս http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/2/hi/middle_east/7794842.stmand http://www.reuters.com/article/middleeastCrisis/idUSLK258722