● ունեն լավ համբավ,

● ունեն առևտրի բավարար կարողություններ և փորձ,

● ունեն գործարքների կատարման համար բավարար միջոցներ։

Օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձանց՝ շուկայում առևտրին մասնակցության հարցի վերաբերյալ դիրքորոշումը ձևավորելիս Կենտրոնական բանկի խորհուրդը էական է համարում նաև այն հարցի դիտարկումը, թե որքանով է դա բխում արժեթղթերի շուկայի զարգացման նպատակներից։ Այս համատեքստում Կենտրոնական բանկի խորհուրդը գտնում է, որ օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձանց ուղղակի մասնակցությունը արժեթղթերով առևտրին կարող է էապես խթանել արժեթղթերի շուկայի զարգացումը՝ նպաստելով իրացվելիության աճին և շուկայի խորացմանը։

Մյուս կողմից, Կենտրոնական բանկի խորհուրդը կարևորում է այն հանգամանքը, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ներդրումային ծառայությունների մատուցման համար Օրենքը նախատեսում է լիցենզավորման պահանջ։ Ներդրումային ծառայությունների մատուցման համար լիցենզավորման պահանջը բխում է ներդրողների (այդ թվում՝ սպառողների) իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության, արժեթղթերի շուկայի թափանցիկության, կայուն և արդյունավետ զարգացման ապահովման, արժեթղթերի գնագոյացման համակարգի արժանահավատության ապահովման և արժեթղթերի շուկայի համակարգային ռիսկերի նվազեցման նպատակներից:

Գործարար վարվելակերպի, շուկայի վարվելակերպի և պրուդենցիալ կանոնների պահպանումը միտված է վերոնշյալ նպատակների իրագործմանը: Ուստի, առանցքային հարցն այն է, թե օտարերկրյա մասնակիցների կողմից հեռավար մասնակցությունն արդյո՞ք համահունչ է Օրենքով նախատեսված նպատակներին։

Եթե օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձինք կարգավորվող շուկայում առևտրի ժամանակ կնքում են իրենց հաշվին և իրենց անունից գործարքներ, ինչպես նաև ներդրումային ծառայությունների մատուցումը իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս և Հայաստանի Հանրապետության տարածքում չեն սպասարկում ՀՀ ռեզիդենտ հաճախորդներին, ապա ակնհայտորեն չի առաջանում ներդրողների (այդ թվում՝ սպառողների) իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության նպատակից բխող կարգավորման ռիսկ։ Մյուս կողմից, Կենտրոնական բանկը գիտակցում է շուկայի մասնակցի դերի կարևորությունը շուկայի իրացվելիության ապահովման տեսանկյունից, ինչպես նաև հեռավար մասնակիցների կողմից շուկայի չարաշահումների և փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման (ՓԼ/ԱՖ) ռիսկերի առկայությունը: Այս պարագայում ակնհայտ է, որ հնարավոր ռիսկերին ուղղված նվազագույն պահանջները, այդ թվում ՀՀ կիրառելի օրենսդրության պահանջները, պետք է ամրագրված լինեն կարգավորվող շուկայի օպերատորի և Կենտրոնական դեպոզիտարիայի կողմից։ Մասնավորապես, Օրենքով սահմանված սկզբունքների ներքո ներդրված են առևտրին մասնակցությունից բխող ռիսկերի կառավարման գործուն մեխանիզմներ, որոնք հնարավորություն են տալիս կառավարել ՓԼԱՖ ռիսկերը, արդյունավետորեն կանխարգելել և վերահսկել շուկայի չարաշահումները:

Միևնույն ժամանակ, Կենտրոնական բանկի խորհուրդն առանցքային է համարում օտարերկրյա մասնակիցների նկատմամբ պատշաճ վերահսկողության գործիքակազմի առկայությունը։ Այս առումով, Կենտրոնական բանկի խորհուրդն ընդունելի է համարում միայն այնպիսի օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձանց մասնակցությունը կարգավորվող շուկայում առևտրին, որոնց վերահսկող մարմինը ստորագրել է Արժեթղթերի հանձնաժողովների միջազգային կազմակերպության (IՕSCՕ) «Խորհրդատվության, համագործակցության և տեղեկատվության փոխանակման վերաբերյալ» բազմակողմ համաձայնության հուշագիրը։

Կարգավորվող շուկայի (բորսայի) մասնակիցների նկատմամբ վերահսկողության տեսանկյունից Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ վերահսկողական գործառույթները բաշխված են երեք մարմինների, այն է՝ Կենտրոնական բանկի, Կենտրոնական դեպոզիտարիայի և կարգավորվող շուկայի օպերատորի միջև՝ ըստ յուրաքանչյուրի իրավասության շրջանակի։ Մասնավորապես.

● Կենտրոնական դեպոզիտարիան վերահսկում է արժեթղթերով գործարքների քլիրինգի և վերջնահաշվարկի, ինչպես նաև արժեթղթերի պահառության հետ կապված ծառայությունների մատուցման գործընթացը՝ պահառուների և հաշվարկային համակարգի անդամների կողմից խախտումների բացահայտման նպատակով (Օրենքի 183-րդ հոդված)։

● Իր հերթին, կարգավորվող շուկայի (բորսայի) օպերատորը վերահսկում է շուկայում գնագոյացումը և գործարքների կնքումը՝ ներքին տեղեկատվության օգտագործմամբ, գնային չարաշահմամբ և իրավական ակտերի խախտումով կնքված գործարքները բացահայտելու և կանխարգելելու նպատակով (Օրենքի 139-րդ հոդված)։ Միևնույն ժամանակ, ֆոնդային բորսայի «Վերահսկողության կանոնակարգ»-ը սահմանում է բորսայի օպերատորի վերահսկողության ոլորտները (կետ 6), որի շրջանակում բորսայի օպերատորը կարող է, ի թիվս այլ միջոցառումների, իրականացնել կարգապահական վարույթ և կիրառել կարգապահական տույժ (կետ 7)։ Սակայն, բորսայի օպերատորը կարգապահական պատասխանատվության միջոցներ կարող է կիրառել միայն շուկայի մասնակցի կամ թողարկողի կողմից օպերատորի կանոններով կամ օպերատորի հետ կնքված պայմանագրով սահմանված պահանջները չկատարելու, օպերատորի կողմից սահմանված տուգանքները չվճարելու, օպերատորի վերահսկողական գործառույթների իրականացումը խոչընդոտելու դեպքերում (կետ 58)։ Ինչ վերաբերում է օրենքով սահմանված պահանջների խախտումներին, ապա այդպիսիք բացահայտելու դեպքում Օպերատորը պարտավոր է այդ մասին տեղեկացնել Կենտրոնական բանկին` Կենտրոնական բանկի սահմանած կարգով (Օրենքի 140-րդ հոդվածի 2-րդ մաս): Մասնավորապես, Կանոնակարգ 5/05-ով սահմանված պահանջի համաձայն՝ օպերատորը կարգավորվող շուկայի մասնակիցների և հաշվետու թողարկողների կողմից արժեթղթերի շուկան կարգավորող օրենքներով սահմանված պահանջների ցանկացած խախտման մասին խախտումը բացահայտելուց հետո 2 աշխատանքային օրվա ընթացքում տեղեկացնում է Կենտրոնական բանկին:

Հետևաբար, օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձանց՝ շուկայում մասնակցության շրջանակներում ՀՀ կիրառելի օրենսդրության բոլոր պահանջների պահպանման նկատմամբ կարգավորվող շուկայի օպերատորը պետք է իրականացնի վերահսկողություն և, օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների խախտում հայտնաբերելու դեպքում՝ այդ մասին տեղեկացնի Կենտրոնական բանկին:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը և հիմք ընդունելով Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին օրենքի 42-րդ հոդվածի 5-րդ մասը՝ Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի խորհուրդը

Պաշտոնապես պարզաբանում է.

Օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձինք կարող են մասնակցել Հայաստանի Հանրապետությունում կարգավորվող շուկայի օպերատորի կողմից կազմակերպվող արժեթղթերի առևտրին, եթե․

● օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձինք չեն առաջարկում Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ներդրումային ծառայությունների մատուցում և Հայաստանի Հանրապետության տարածքում չեն սպասարկում հաճախորդներին, և վերջինս ամրագրված է կարգավորվող շուկայի օպերատորի կանոններում և հեռավար մասնակցության պայմանագրում,

● կարգավորվող շուկայի օպերատորի կանոնները նախատեսում են հեռավար մասնակցության հետ կապված շուկայական չարաշահումների, իրացվելիության, ֆինանսական կայունության և ՓԼ/ԱՖ ռիսկերի կառավարման ՀՀ կիրառելի օրենսդրությանը համապատասխան մեխանիզմներ,

● կարգավորվող շուկայի օպերատորը, իր կանոնների համաձայն, իրականացնում է շուկայի հեռավար մասնակիցների կողմից՝ շուկայում մասնակցության շրջանակներում արժեթղթերի շուկայի ՀՀ կիրառելի օրենսդրության հետ կապված համապատասխանության պատշաճ վերահսկողություն, և այդ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների խախտում հայտնաբերելու դեպքում՝ կիրառում է պատասխանատվության միջոցներ,

● կարգավորվող շուկայի օպերատորի կանոնները նախատեսում են օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձանց մուտքի պահանջները,

● օտարերկրյա ներդրումային ծառայություններ մատուցող անձի վերահսկող մարմինը ստորագրել է Արժեթղթերի հանձնաժողովների միջազգային կազմակերպության (IՕSCՕ) «Խորհրդատվության, համագործակցության և տեղեկատվության փոխանակման վերաբերյալ» բազմակողմ համաձայնության հուշագիր։

_______________

1 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02014L0065-20250117

Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի նախագահ՝	Մ. Գալստյան
Երևան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 25 նոյեմբերի 2025 թվական: