ԵՐԵՎԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՊԵՏ

ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԲՈՂՈՔԸ ՄԵՐԺԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

 1. Որոշմամբ լուծվող հարցի նկարագրությունը.

 Երևանի քաղաքապետարան հասցեագրված «ՌԻԴ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ՝ նաև Ընկերություն) ներկայացուցիչ Աշոտ Աբրահամյանի 2025 թվականի ապրիլի 29-ի թիվ Դ-45618-25 վարչական բողոքի հիման վրա «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի դրույթներին համապատասխան իրականացվել է վարչական բողոքի քննություն:

 2025 թվականի ապրիլի 29-ի թիվ Դ-45618-25 վարչական բողոքի քննության կապակցությամբ 2025 թվականի մայիսի 19-ին հրավիրվել է լսումներ, որին մասնակցել է Ընկերության ներկայացուցիչ՝ Աշոտ Աբրահամյանը:

Ուսումնասիրելով 2025 թվականի ապրիլի 29-ի թիվ Դ-45618-25 վարչական բողոքը և դրան կից ներկայացված ապացույցները, լսումների վերաբերյալ կազմված՝ 2025 թվականի մայիսի 19-ի արձանագրությունը, գնահատելով ներկայացված պահանջին առնչվող բոլոր փաստական հանգամանքները, պարզվել է հետևյալը.

 2. Որոշման կայացման համար հիմք հանդիսացող փաստերը.

Երևանի քաղաքապետարան հասցեագրված 2025 թվականի ապրիլի 29-ի թիվ Դ-45618-25 վարչական բողոքով (այսուհետ՝ Բողոք) Ընկերության ներկայացուցիչը, հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ վարչական դատարանի թիվ ՎԴ/9472/05/21 վարչական գործով 2024 թվականի հունիսի 28-ի որոշումը (այսուհետ՝ Որոշում), «Գնահատման և փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության կողմից 2025 թվականի ապրիլի 25-ին կազմված թիվ ԱԳ-134/ՎՆ/25 եզրակացությունը (այսուհետ՝ Եզրակացություն)՝ խնդրել է Երևանի քաղաքապետի առաջին տեղակալի 2025 թվականի մարտի 25-ի N 1123-Ա որոշումը (այսուհետ՝ Երևանի քաղաքապետի որոշում)՝ գործողությունն ամբողջությամբ ճանաչել ոչ իրավաչափ և հանձնարարել վարչական ակտն ընդունած ստորադաս վարչական մարմնին՝ կատարելու նոր գործողություն, այն է՝ կատարելու ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով պատճառված 697.117.096 (վեց հարյուր իննսունյոթ միլիոն մեկ հարյուր տասնյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամ վնասը հատուցելու հայցվող գործողությունը:

Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում գտնվող 0,69 հա մակերեսով հողամասը հանդիսանում է Ընկերության սեփականությունը, ինչը հավաստվում է 2020 թվականի մարտի 3-ին տրված՝ անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 03032020-01-0270 վկայականով, որի համաձայն՝ հողամասի նպատակային նշանակությունը հանդիսանում է բնակավայրերի, իսկ գործառնական նշանակությունը կամ հողատեսքը՝ բնակելի կառուցապատման:

 2021 թվականի հունիսի 18-ին Ընկերությունը հայտ է ներկայացրել Երևանի քաղաքապետարան՝ խնդրելով տրամադրել Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում բնակելի տուն կառուցելու նախագծման թույլտվություն: Նշված հայտին կից ներկայացվել է Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում նախատեսվող անհատական բնակելի տան էսքիզային նախագիծը:

Հայաստանի Հանրապետության վերաքննիչ վարչական դատարանի Որոշմամբ թիվ ՎԴ/9472/05/21 վարչական գործով Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատարանի 2022 թվականի հոկտեմբերի 19-ի վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է, այն է՝ Ընկերության հայցը բավարարվել է և պարտավորեցվել է Երևանի քաղաքապետարանին Ընկերությանը տրամադրել Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում բնակելի տան կառուցման համար նախագծման թույլտվություն (ճարտարապետահատակագծային առաջադրանք):

Եզրակացությամբ գնահատման օբյեկտ է հանդիսացել Երևան քաղաքի Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում գտնվող հողամասը, որը փորձագետը դիտարկել է որպես կառուցապատման փուլում գտնվող անշարժ գույքի օբյեկտ:

Եզրակացության 8-րդ էջում նշվել են էական և հատուկ ենթադրությունները, որոնք են. «Գնահատումն անհրաժեշտ է իրականացնել տրամադրված նյութերի հիման վրա, հաշվի առնելով, որ կառուցապատման փուլում գտնվող անշարժ գույքի օբյեկտն իրենից ներկայացնում է 6900քմ մակերեսով հողամասի վրա 3632,39քմ ընդհանուր մակերեսով 2 հարկից և կիսանկուղային հարկից բաղկացած կառույց:

Ենթադրվել է, որ նախագծի իրականացման ողջ ընթացքում (սկիզբ-ավարտ), որևէ նորմատիվ-իրավական, ֆինանսական, տեխնիկական, տնտեսական և այլ բնույթի սահմանափակումներ, խոչընդոտներ, որոնք կարող են դարձնել նախագծի իրականացումը անհնար կամ ժամանակավորապես հետաձգեն, երկարաձգեն ի հայտ չեն գալու:

Ենթադրվել է, որ նախագծի իրականացման ողջ ընթացքում (սկիզբ-ավարտ) անշարժ գույքի շուկայում ընդհանուր միտումները և բնութագրերը կլինեն ներկա իրավիճակին:

Ենթադրվել է, որ նախագծի իրականացման ողջ ընթացքում (սկիզբ-ավարտ) անշարժ գույքի, շինարարական աշխատանքների, շինանյութի շուկաներում շուկայական փոփոխությունները կանխատեսելի են և օրինաչափ:

Ենթադրվել է, որ բնակելի տան նախագիծը աշխատանքների իրականացման ողջ ընթացքում (սկիզբ-ավարտ) էական փոփոխումներ չի կրելու:

Ենթադրվել է, որ պատվիրատուի կողմից ներկայացված բոլոր փաստաթղթերը համապատասխանում են բնօրինակներին, ճիշտ են և գնահատման օրվա դրությամբ համապատասխանում են համապատասխան փաստաթղթերին ներկայացվող օրենսդրական պահանջներին:»:

Եզրակացության 13-րդ էջում նշված են չստացված եկամտի հաշվարկի համար հիմք ընդունված հետևյալ ելակետային տվյալները. «1. Երևան քաղաքի Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում բնակելի տան կառուցման նախագծման թույլտվություն ստանալու համար Ընկերությունը Երևանի քաղաքապետարան դիմում է ներկայացրել 2021 թվականի հունիսի 18-ին:

2. Նախատեսվել է, որ նախագծման թույլտվություն ստանալու, նախագծային փաթեթի և շինարարության թույլտվության ժամկետը տևելու է 0.6 տարի, իսկ կառուցապատման աշխատանքների կատարման ժամանակահատվածը (սկիզբ-ավարտ)՝ 1,9 տարի: Ամբողջ կառուցապատման գործընթացը (ներառյալ բոլոր փուլերը՝ դիմում հայտ ներկայացնելուց մինչև ավարտական ակտ (շահագործման ակտ) ստանալը) տևելու է 2,5 տարի: Այսինքն՝ կառուցապատման աշխատանքների ավարտը դիտարկվել է 2023 թվականի դեկտեմբերի 18-ը:

3. Բնակելի տան կառուցման նախագծով նախատեսվել էր կառուցել 3632,39 քառակուսի մետր մակերեսով բնակելի շենք, որից 2317,66քմ մակերեսը՝ զրոյական նիշից բարձր, իսկ 1314,73քմ մակերեսը զրոյական նիշից ցածր:

4. Ընկերության կողմից կառուցապատման աշխատանքների իրականացման ժամանակահատված ընդունվել է 2,5 տարին, իսկ կառուցված օբյեկտի վաճառահանման ժամանակահատված՝ հաջորդ 0,5 տարին: Ակնկալված չստացված եկամուտը համարվել է ձևավորված 2024 թվականի հունիսի 18-ի դրությամբ:»:

Եզրակացության «Հետևություններ» բաժնում, փորձագետը պատասխանելով առաջադրված հարցին, պատասխանել է հետևյալը. «Հիմք ընդունելով սույն փորձաքննության շրջանակում պատվիրատուի կողմից բերված նկարագրված հանգամանքները, ինչպես նաև հաշվի առնելով Ընկերության կողմից տրամադրված նյութերը և այդ նյութերի հիման վրա կատարված վերլուծությունները, ենթադրությունները և գնահաշվարկները, զուտ գնահատման տեսանկյունից դիտվում է, որ Երևան քաղաքի Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան Հ.Բաբայան փողոց, թիվ 1/1 հասցեում բնակելի տան կառուցման նախագծման թույլտվություն ստանալու համար 2021 թվականի հունիսի 18-ին Երևանի քաղաքապետարան ներկայացված դիմումին համապատասխան թույլտվությունը տրամադրելու դեպքում և համապատասխան նախագծային, կառուցապատման աշխատանքները սկսելու դեպքում, և հետագայում ըստ նախագծի հողամասի վրա կառուցապատումը իրականացնելու և 2023 թվականի դեկտեմբերի 18-ին այն ավարտելու դեպքում, ինչպես նաև կառուցապատված օբյեկտը մինչև 2024 թվականի հունիսի 18-ը վաճառքի դեպքում «ՌԻԴ» ՍՊ ընկերության չստացված եկամուտը 2024 թվականի հունվար ամսվա դրությամբ կկազմեր 632 290 000 (վեց հարյուր երեսուներկու միլիոն երկու հարյուր իննսուն հազար) ՀՀ դրամ, իսկ 2024 թվականի հունիսի 18-ից առ փորձաքննության կատարման օրը՝ 24 ապրիլի 2025 թվականը, ակնկալվող եկամտի տիրապետման ժամկետի կորուստով պայմանավորված չստացված եկամուտը կկազմի 64 827 096 (վաթսունչորս միլիոն ութ հարյուր քսանյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամ: Ընդհանուր չստացված եկամուտը կկազմի (632 290 000 + 64 827 096դր) 697 117 096 (վեց հարյուր իննսունյոթ միլիոն մեկ հարյուր տասնյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամ»:

 3. Որոշումն ընդունելու հիմնավորումները.

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 69-րդ հոդվածի համաձայն՝ անձինք իրենց իրավունքները պաշտպանելու նպատակով իրավունք ունեն բողոքարկելու վարչական ակտերը, այդ թվում՝ զուգորդվող վարչական ակտերի միջամտող դրույթները, ինչպես նաև վարչական մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը (այսուհետ` ակտ):

 Բողոքի հիմքում, որպես պահանջը հիմնավորող ապացույցներ, Ընկերությունը դրել է Որոշումը և Եզրակացությունը, իսկ Երևանի քաղաքապետի որոշումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու պահանջի հիմքում դրվել է այն, որ սխալ են մեկնաբանվել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 96-րդ հոդվածի և Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի դրույթները, չեն պատճառաբանվել ոչ իրավաչափ վարչարարության և առաջացած վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի բացակայության եզրահանգումները, ինչպես նաև այն փաստարկը, որ թեև «Վնասի հաշվարկ» վերտառությամբ ապացույցը գնահատվել է ոչ վերաբերելի, ոչ թույլատրելի և ոչ արժանահավատ, սակայն Ընկերության կողմից ներկայացվել է Եզրակացությունը, որով փորձագետը հաշվարկել է Ընկերության ենթադրյալ չստացված եկամուտը:

 Անդրադառնալով Բողոքի հիմքերին՝ հարկ է նշել, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 96-րդ հոդվածը սահմանում է, որ վնասի հատուցում չի իրականացվում, քանի դեռ վարչական մարմնի իրավական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը, որով անձին վնաս է հասցվել, սահմանված կարգով ոչ իրավաչափ չի ճանաչվել, բացառությամբ սույն օրենքի 109-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի:

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 97-րդ հոդվածի համաձայն՝ վնասի հատուցումն իրականացվում է վարչարարությամբ առաջացած հետևանքները վերացնելու կամ դրամական միջոցներով հատուցելու եղանակով:

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 98-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ եթե վնասը որևէ փաստացի դրության` ի վնաս անձի փոփոխության մեջ է, ապա պատասխանատվություն կրողը պարտավոր է վերացնել դրա առաջացրած հետևանքները` նախկին դրության, իսկ եթե դա անհնար կամ անարդյունավետ է, ապա դրան համարժեք այլ դրության վերականգնման միջոցով:

  «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 99-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պատասխանատվություն կրողը վնասը հատուցում է դրամական միջոցներով, եթե հետևանքների վերացումը հնարավոր կամ բավարար չէ, կամ հետևանքների վերացման համար անհրաժեշտ են ավելի մեծ ծախսեր, քան պատճառված գույքային վնասը:

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում անդրադարձել է պատճառված վնասի համար պատասխանատվության պայմաններին, մասնավորապես` արձանագրել է, որ վնասի հատուցման համար պարտադիր պայման է իրավունքը խախտած անձի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը: Ընդ որում, նշված պայմաններից որևէ մեկի բացակայության դեպքում վնասը ենթակա չէ հատուցման (տե՛ս, Նատալյա Հակոբյանն ընդդեմ Վարդան Հայրապետյանի թիվ ՀՔԴ3/0016/02/08 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը):

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանն, անդրադառնալով վնասի հատուցման օրենսդրական կարգավորումներին, ընդգծել է հետևյալը. «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածից հետևում է, որ վնասը կարող է արտահայտվել չնախատեսված լրացուցիչ ծախսեր կատարելով կամ այդպիսի ծախսերի կատարման անհրաժեշտությամբ, գույքի կորստով կամ վնասվածքով, եկամուտների չստացմամբ (բաց թողնված օգուտ): Հակաիրավական, ոչ օրինաչափ վարքագիծն այն գործողությունը կամ անգործությունն է, որը խախտում է օրենքի, այլ իրավական ակտերի պահանջները, ինչպես նաև անձի սուբյեկտիվ իրավունքը: Գործողությունն անձի նպատակաուղղված, կամային արարքն է, իսկ անգործությունն արտահայտվում է անհրաժեշտ և պարտադիր վարքագիծ դրսևորելուց ձեռնպահ մնալով: Ոչ օրինաչափ վարքագծի և վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը ենթադրում է, որ վնասը պետք է հանդիսանա ոչ օրինաչափ վարքագծի ուղղակի, անմիջական հետևանք: Այն դեպքում, երբ վնասն անհրաժեշտաբար թելադրված չէ ոչ օրինաչափ գործողությամբ (անգործությամբ), կամ գործողության (անգործության) և վնասի միջև կապն անուղղակի է, վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի պայմանն առկա չէ: (տես՝ Նելլի Մկրտչյանի ընդդեմ «Երևան հյուրանոց» ԲԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2600/02/10 գործով 04․10․2013 թվականի որոշումը)։»:

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման խնդրին, նախկինում կայացրած որոշմամբ նշել է, որ վարչարարության հետևանքով վնասի հատուցման պահանջով անհրաժեշտ է, որպեսզի առաջին հերթին ոչ իրավաչափ ճանաչված լինի անձին վնաս հասցրած վարչական մարմնի իրավական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը, որից հետո միայն անձը պարտավոր է նախ դիմել վնասը պատճառած վարչական մարմին, որի կողմից հատուցման պահանջն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մերժելու կամ դիմումը չքննարկելու դեպքում կարող է վարչական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը բողոքարկել վերադասության կամ դատական կարգով (տե՛ս, թիվ ՎԴ/3280/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2010 թվականի դեկտեմբերի 3-ի որոշումը):

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը թիվ ՎԴ/1761/05/14 վարչական գործով 2016 թվականի դեկտեմբերի 26-ին կայացված որոշմամբ տվել է հետևյալ պարզաբանումը.

«Այսպիսով, ոչ իրավաչափ վարչարարության արդյունքում պետության պատասխանատվության պայմաններն են վնասի առկայությունը և դրա վրա հասնելը (պատճառվելը) ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով: Այսինքն` վարչական մարմինների պարտականությունների խախտման և վնասի պատճառման միջև պետք է առկա լինի իրավական նշանակություն ունեցող պատճառահետևանքային կապը: Այլ կերպ ասած` վարչարարությունն ոչ իրավաչափ ճանաչելը դեռևս չի նշանակում, որ անձը վնասը կրել է հենց վարչարարության հետևանքով. անհրաժեշտ է, որ վարչարարության և պատճառված վնասի միջև առկա լինի անմիջական պատճառահետևանքային կապ:

Պատճառահետևանքային կապի հարցը յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում առանձին գնահատման առարկա պետք է դառնա, և դրա առկայությունը որոշելիս առանցքային պետք է համարվի այն գաղափարը, որ պատճառահետևանքային կապի առկայության մասին կարող է խոսք լինել միայն այն դեպքում, երբ վնասի առաջացումը ոչ իրավաչափ վարչարարության անխուսափելի և անմիջական արդյունքն է: Հետևաբար ոչ իրավաչափ վարչարարության և առաջացած վնասների միջև պատճառահետևանքային կապ կարող է առկա լինել, եթե վնասի առաջացումը հանդիսանում է իրականացված վարչարարության օբյեկտիվորեն անհրաժեշտ և ուղղակի արդյունքը: Եթե բացասական հետևանքները կարող էին առաջանալ նաև առանց ոչ իրավաչափ վարչարարության (իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ վարչարարության), ուրեմն դրանց միջև պատճառահետևանքային կապը բացակայում է:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրակացնում է, որ նշված պայմաններից թեկուզ մեկի բացակայությունը բացառում է վնասի հատուցման պահանջի բավարարման հնարավորությունը:»:

 Բողոքի հիմքում դրված Որոշմամբ պարտավորեցվել է Երևանի քաղաքապետարանին Ընկերությանը տրամադրել նախագծման թույլտվություն, որով սահմանվող պայմանները «Քաղաքաշինության մասին» օրենքի 22.1-րդ հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված իրավակարգավորման համաձայն՝ հիմք են ճարտարապետաշինարարական նախագծային փաստաթղթերի մշակման համար, ինչից հետևում է, որ քննարկվող իրավահարաբերություններում բացակայում է Որոշմամբ ոչ իրավաչափ դիտարկված վարչարարության և ենթադրյալ ժամանակահատվածում կառուցման ենթակա շինության օտարման արդյունքում ակնկալվող եկամտի միջև պատճառահետևանքային կապը:

 Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործողության կատարման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել կատարելու որոշակի գործողություններ կամ ձեռնպահ մնալու այնպիսի գործողություններից, որոնք ուղղված չեն վարչական ակտի ընդունմանը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված է, որ գործողության կատարման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել նաև օրենքով սահմանված ժամկետում վարչական ակտ չընդունվելու հետևանքով վարչական ակտն ընդունված համարվելու դեպքում տրամադրել օրենքով նախատեսված համապատասխան փաստաթուղթը։

 Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ճանաչման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ոչ իրավաչափ ճանաչել այլևս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտը կամ կատարմամբ կամ որևէ այլ կերպ իրեն սպառած գործողությունը կամ անգործությունը, եթե հայցվորն արդարացիորեն շահագրգռված է ակտը կամ գործողությունը կամ անգործությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մեջ, այսինքն`

1) առկա է նմանատիպ իրավիճակում նմանատիպ միջամտող վարչական ակտ կրկին ընդունելու կամ գործողություն կրկին կատարելու վտանգ.

2) հայցվորը մտադիր է պահանջել գույքային վնասի հատուցում, կամ

3) դա նպատակ է հետապնդում վերականգնելու հայցվորի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը։

 Մեջբերված դատավարական նորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ վնասի հատուցում պահանջելուն հանգեցնող դատական ակտով պետք է ոչ իրավաչափ ճանաչվի այլևս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտը կամ կատարմամբ կամ որևէ այլ կերպ իրեն սպառած գործողությունը կամ անգործությունը, մինչդեռ Որոշմամբ հաստատված է համարվել Երևանի քաղաքապետարանին Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում բնակելի տան կառուցման համար նախագծման թույլտվություն Ընկերությանը տրամադրելուն պարտավորեցնելու իրավաչափությունը, ինչից հետևում է, որ Որոշմամբ չի ապացուցվում Երևանի քաղաքապետարանի գործողությունը կամ անգործությունը ոչ իրավաչափ ճանաչված լինելու՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 96-րդ հոդվածի պահանջից բխող պայմանի առկայությունը:

Բողոքի փաստարկն առա այն, որ Երևանի քաղաքապետի որոշման մեջ չի պատճառաբանվել ոչ իրավաչափ վարչարարության և ենթադրյալ վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայությունը, անհիմն է, քանի որ Ընկերության կողմից պահանջված ենթադրյալ վնասը չի հանդիսանում Որոշմամբ արձանագրված ոչ իրավաչափ վարչարարության ուղղակի, անմիջական և անխուսափելի հետևանքը: Ասվածը հիմնավորվում է այն հանգամանքով, որ նախագծման թույլտվություն տրամադրելու և Ընկերության համար եկամուտ ապահովող իրադրության առաջացման միջակայքում, ըստ գործող օրենսդրական կարգավորումների, առնվազն գոյություն ունեն հետևյալ փուլերը՝ կառուցապատման նախագծի համաձայնեցման վարչարարություն, շինարարության թույլտվության (վարչական ակտ) տրման վարչական վարույթ, կառուցապատման իրականացում, շինարարական աշխատանքների ավարտի փաստագրում և ավարտական ակտի (վարչական ակտ) տրամադրում, անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցում, անշարժ գույքի օտարում (գործարքի կնքում): Ակնհայտ է, որ նախագծման թույլտվությունը ոչ իրավաչափ վարչարարության արդյունքում տրամադրված չլինելու ուղղակի հետևանք կարող է հանդիսանալ կառուցապատման նախագծի համաձայնեցման ու շինարարության թույլտվության տրամադրման ակնկալիքը, որպիսին, ինքնուրույն վերցրած, չի կարող ուղղակի կերպով հանգեցնել բողոքում նկարագրված վնասի առաջացմանը:

 Ինչ վերաբերում է Եզրակացությանը, ապա այն չի հանդիսացել Երևանի քաղաքապետի որոշման ընդունման հիմք հանդիսացած 2025 թվականի փետրվարի 24-ի թիվ Դ-20000-25 դիմում-պահանջագրի վարույթի նյութ (վնասի չափը հիմնավորող ապացույց): Եզրակացությունը կազմվել է 2025 թվականի ապրիլի 25-ին, ինչից հետևում է, որ այն հիմք չի հանդիսանում 3.069.154.577,0 (երեք միլիարդ վաթսունինը միլիոն մեկ հարյուր հիսունչորս հազար հինգ հարյուր յոթանասունյոթ) ՀՀ դրամի չափով վնասի պահանջը մերժող Երևանի քաղաքապետի որոշումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու համար, ավելին՝ Եզրակացությունն ապացուցում է ենթադրյալ վնասը 3.069.154.577,0 (երեք միլիարդ վաթսունինը միլիոն մեկ հարյուր հիսունչորս հազար հինգ հարյուր յոթանասունյոթ) ՀՀ դրամ չկազմելու հանգամանքը:

 Քննարկվող պարագայում քննության առարկա է հանդիսանում Ընկերության Բողոքը, այլ ոչ թե նոր ապացույցի (Եզրակացության) հիմքով վնասի փոխհատուցման պահանջ պարունակող դիմումը, ինչի կապակցությամբ Ընկերության ներկայացուցիչ Աշոտ Աբրահամյանը լսումների ընթացքում հայտնել է, որ Բողոքն ուղղված է Երևանի քաղաքապետի առաջին տեղակալի 2025 թվականի մարտի 25-ի N 1123-Ա որոշման դեմ, Բողոքը բերվել է որոշմամբ պահանջը մերժող իրավական հիմքերի դեմ և իրականացվել է վնասի չափի ճշգրտում՝ անկախ փորձագետի կողմից կազմված թիվ ԱԳ-134/ՎՆ/25 եզրակացությամբ: Այսինքն՝ 2025 թվականի մարտի 25-ի N 1123-Ա որոշումը բողոքարկելու հիմքում դրվել է ոչ միայն այն հանգամանքը, որ վնասի սկզբնական չափը գնահատվել էր ոչ արժանահավատ, այլև այն հիմքը, որ վնասի հատուցման պահանջ ներկայացնելու համար, հակառակ որոշումը կայացնողի դիրքորոշման, չի պահանջվում վարչական մարմնի ակտի կամ գործողության ոչ իրավաչափ ճանաչում:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական մարմինը պարտավոր է ապահովել փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումը՝ բացահայտելով գործի բոլոր, այդ թվում՝ վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները:

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները, փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և գնահատման համար:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է` անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում:

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 37-րդ, 42-րդ և 43-րդ հոդվածների դրույթների կիրառմամբ անդրադառնալով Եզրակացության, որպես Բողոքով ներկայացված՝ «հանձնարարել վարչական ակտն ընդունած ստորադաս վարչական մարմնին՝ կատարելու նոր գործողություն, այն է՝ կատարելու ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով պատճառված 697.117.096 (վեց հարյուր իննսունյոթ միլիոն մեկ հարյուր տասնյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամ վնասը հատուցելու հայցվող գործողությունը» պահանջի հիմքում դրված գրավոր ապացույցի ապացուցողական նշանակությանը, հարկ է նշել, որ այն չի հանդիսանում արժանահավատ ապացույց, ինչը պատճառաբանվում է ներքոշարադրյալ իրավանորմերով և փաստարկներով:

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ անձը, ում իրավունքը խախտվել է, կարող է պահանջել իրեն պատճառված վնասների լրիվ հատուցում, եթե վնասների հատուցման ավելի պակաս չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով:

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վնասներ են` իրավունքը խախտված անձի ծախսերը, որ նա կատարել է կամ պետք է կատարի խախտված իրավունքը վերականգնելու համար, նրա գույքի կորուստը կամ վնասվածքը (իրական վնաս), ինչպես նաև չստացված եկամուտները, որոնք այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր (բաց թողնված օգուտ):

Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 409-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ բաց թողնված օգուտը որոշելիս հաշվի են առնվում այն ստանալու համար պարտատիրոջ ձեռնարկած միջոցները և այդ նպատակով կատարված նախապատրաստությունները:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներում անդրադարձել է բաց թողնված օգուտի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի դրույթների մեկնաբանությանը, մասնավորապես, նշելով, որ բաց թողնված օգուտն այն եկամուտն է, որը սեփականատերը քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում կստանար, եթե չխախտվեր նրա իրավունքը: Բաց թողնված օգուտի առկայությունը, այսինքն՝ անձի իրավունքի չխախտման պարագայում եկամտի ստացման իրական հնարավորությունը որոշելը յուրաքանչյուր գործով ինքնուրույն գնահատման ենթակա հարց է, որի ընթացքում պետք է հաշվի առնվեն տվյալ գործի առանձնահատկությունները: Մասնավորապես, բաց թողնված օգուտի առկայությունը որոշելու համար նախ և առաջ պետք է հաշվի առնվի մինչև իրավունքի խախտումը քաղաքացիական շրջանառությունում համապատասխան գույքի ունեցած կարգավիճակը, կամ սեփականատիրոջ իրական մտադրության և հնարավորության միաժամանակյա առկայությունը այդ գույքի տնօրինման եղանակների առնչությամբ (տես` Ջուլիետա Պետրոսյանը, Կարեն Դավթյանը և Արման Դավթյանն ընդդեմ Թևոս Սաֆարյանի` պատճառված վնասների հատուցման պահանջի մասին թիվ 3-691(ՎԴ) ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.03.2007 թվականի որոշումը):

Հիշյալ որոշմամբ Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը նաև նշել է հետևյալը. «Վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային իրավունքում հաստատել է, որ բաց թողնված օգուտի որոշման ժամանակ իրական մտադրությունը պետք է զուգորդվի իրական հնարավորության հետ: Դա բխում է նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 409-րդ հոդվածի 4-րդ կետից, որի համաձայն` բաց թողնված օգուտը որոշելիս հաշվի են առնվում այն ստանալու համար պարտատիրոջ ձեռնարկած միջոցները և այդ նպատակով կատարված նախապատրաստությունները:

….

Ընկերության իրական հնարավորությունը կարող է հաստատվել օգուտ ստանալու վերաբերյալ համապատասխան իրական կամ ողջամտորեն հավանական ապացույցներով: Օրինակ կարող են լինել ընկերության շրջանառության վերաբերյալ տվյալները, որոնք ցույց են տալիս նմանատիպ ապրանքներից կամ ծառայություններից ընկերության ստացած հասույթը, որպիսիք կարող են արտացոլված լինել ընկերության հաշվապահական կամ այլ փաստաթղթերում կամ պետական տարբեր մարմինների (հարկային, մաքսային և այլն) տվյալներում:

….

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բաց թողնված օգուտի հաշվարկման ժամանակ դատարանները պետք է հաշվի առնեն, որ բաց թողնված օգուտն այն եկամուտն է, որն այդ անձը կստանար քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում, եթե նրա իրավունքը չխախտվեր: Այսինքն` բաց թողնված օգուտը չի կարող նույնանալ կազմակերպության շրջանառության կամ հասույթի հետ:

Վերոնշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատարանները բաց թողնված օգուտի հաշվարկման ժամանակ պետք է նվազեցնեն անհրաժեշտ այն ծախսերը, որոնք վնաս կրած անձը կկատարեր վնասը չպատճառվելու դեպքում: Այդ ծախսերի մեջ կարող են ներառվել ապրանքի արտադրության, վաճառքի կամ ծառայության մատուցման համար նյութերի, օգտագործվող հումքի արժեքը, ամորտիզացիոն ծախսերը, աշխատողներին վճարվող աշխատավարձը և այլն: Պետք է նվազեցվեն նաև այն հարկերը, որոնք անձը կվճարեր այդ ապրանքների կամ ծառայությունների համար: Արդյունքում պետք է մնա այն շահույթը, որը ձևավորվում է անհրաժեշտ ծախսերի նվազեցումից հետո: Բացի այդ, կախված ապրանքաշրջանառության կամ մատուցվող ծառայության առանձնահատկություններից` կարող են հաշվի առնվել սեզոնային փոփոխությունները, շուկայում տիրող վիճակը, պետության ֆինանսական քաղաքականության փոփոխությունները և այլն:»:

Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի կայացրած վճիռներով (օրինակ, Հարությունյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 36549/03 Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 26986/03, Մայզիթն ընդդեմ Ռուսաստանի թիվ 63378/00 գանգատներով վճիռները) տրվել են հատուցման ենթակա վնասի հատուցման պահանջին ներկայացվող որոշակի չափանիշներ։ Մասնավորապես, վնասի հատուցման պահանջը պետք է լինի իրական, անհրաժեշտ և ողջամիտ։ Իրական՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է փաստաթղթային ողջամիտ ապացույցներ ներկայացնի առ այն, որ վնասն իրականում գոյություն ունի, վնասի հատուցման պահանջը չի կարող հիմնված լինել ենթադրությունների, շահարկումների և ապագայում տեղի ունենալիք հնարավոր կամ անհնարին իրադարձությունների ու փաստերի վրա։ Անհրաժեշտ՝ նշանակում է, որ պահանջ ներկայացրած անձը պետք է ապացուցի, որ այդ հատուցումն իրոք անհրաժեշտ է իր խախտված իրավունքները վերականգնելու համար և, որ ամենակարևորն է, պետք է ցույց տա իր կրած վնասների ու իր իրավունքների խախտման միջև պատճառահետևանքային կապը։ Ողջամիտ՝ նշանակում է, որ վնասի հատուցման պահանջի չափը պետք է համարժեք լինի հենց այդ վնասներին, ինչը բնականաբար ևս հնարավոր է ապացուցել միայն հստակ փաստաթղթային եղանակով, բացառելով ենթադրությունները և շահարկումները։ Վերը նշվածը վերլուծելով, հատուցման համար պարտադիր պայման է պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագծի, վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի և պարտապանի մեղքի միաժամանակյա առկայությունը։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵԷԴ/1284/02/12 քաղաքացիական գործով 2015 թվականի հուլիսի 17-ին կայացված որոշմամբ անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նշել է, որ ապացույցի յուրաքանչյուր տեսակ ունի իր առանձնահատկությունները, ինչը կարող է պայմանավորված լինել ապացույցի կազմավորման բնույթով, աղբյուրով, արտահայտման ձևով և այլ գործոններով, հետևաբար անգամ ընդհանուր կարգով գնահատումն անհրաժեշտ է իրականացնել այդ առանձնահատկությունների հաշվառմամբ: Նույն որոշմամբ անդրադառնալով փորձագետի եզրակացության, որպես ապացույցի գնահատման առանձնահատկություններին, Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը առանձնացրել է այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք ենթակա են կիրառման ապացույցի գնահատումը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից իրականացնելիս: Ըստ այդմ՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ փորձագետի եզրակացությունը վերաբերելիության առումով գնահատելիս՝ նախևառաջ պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, թե փորձագետին առաջադրված հարցերը որքանով նշանակություն ունեն գործի լուծման համար, ապա միայն անդրադառնալ այդ հարցադրումների վերաբերյալ արված եզրահանգումներին, թույլատրելիության տեսանկյունից գնահատման ենթարկելիս՝ առաջնահերթ կարևորվում է փորձաքննությունն իրականացնող անձի որակավորումը և ձեռնհասությունը, արժանահավատության տեսանկյունից գնահատելիս՝ պետք է հաշվի առնել փորձաքննության ընթացքում կիրառված մեթոդների գիտական հիմնավորվածության աստիճանը, ելակետային տվյալների բնույթը, փորձագետի հետևությունների փաստարկվածության աստիճանը, եզրակացության համապատասխանությունը գործում առկա այլ ապացույցներին:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵԷԴ/1661/02/09 քաղաքացիական գործով 2013 թվականի հոկտեմբերի 4-ին կայացրած որոշմամբ, անդրադառնալով փորձագետի եզրակացության ապացուցողական նշանակությանը, կատարել է վերլուծություն հետևյալ բովանդակությամբ. «Փորձագետի հետևությունների ձևը չի որոշում եզրակացության դերը և տեղն ապացուցման պրոցեսում: Հետևության ձևը (հավանական կամ կատեգորիկ) և փորձաքննության արդյունքում տրված եզրակացությունն այն երկու բաղադրամասերն են, որոնք հնարավոր չէ տարանջատել: Ոչ հավանական եզրակացությունն ինքնին և ոչ էլ եզրակացության մեջ նշված տվյալներն առանձին վերցրած չունեն ապացուցողական նշանակություն. այդպիսին չեն համարվում նաև հիպոթետիկ եզրակացության համար հիմք հանդիսացող տվյալները: Հավանական հետևությունների թվից, որքան էլ որ դրանք շատ լինեն, չի առաջանում հավաստի և իրական եզրակացություն. հավանական հետևությունների քանակը չի ավելացնում փորձագիտական եզրակացության ապացուցողական նշանակությունը:

Հետևաբար փորձագիտական եզրակացությունների գնահատումը պետք է կատարել այնպես, որ ամբողջ եզրակացությունը, այլ ոչ թե այդ եզրակացության որոշակի բաժնում արտացոլված տվյալները գնահատվեն որպես մեկ ապացույց:»:

Քննարկվող պարագայում՝ Եզրակացության մեջ հաշվարկված վնասի հիմքում ընկած են բացառապես ենթադրություններ (տես՛ Եզրակացության «Էական և հատուկ ենթադրություններ» բաժինը, էջ 10-12), ինչից հետևում է, որ Եզրակացությունը, որպես ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված ենթադրյալ վնասի առկայությունն ու վնասի չափը հիմնավորող ապացույց, արժանահավատ չէ և չի հանդիսանում պատշաճ ապացույց, ավելին՝ Եզրակացության ամբողջական բովանդակության, կիրառված մեթոդների և փորձագետի՝ ենթադրություններից բխեցված հետևությունների գնահատումը թույլ է տալիս փաստելու, որ Եզրակացությամբ հաշվարկված վնասը հատուցելու պահանջը ոչ միայն չի համապատասխանում Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի կայացրած վճիռներով տրված չափանիշներին, մասնավորապես, ապացուցված չեն պահանջի իրական, անհրաժեշտ և ողջամիտ լինելու հանգամանքները, այլև՝ Եզրակացությամբ չի հիմնավորվում Որոշմամբ ոչ իրավաչափ գնահատված վարչարարության և ենթադրյալ վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայությունը:

Ինչպես հաստատված է համարվել Երևանի քաղաքապետի որոշման առարկա վարույթով, այնպես էլ Բողոքի քննության շրջանակներում կատարված՝ բողոքի վարույթի նյութերում առկա ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտությամբ հաստատվում է, որ Ընկերության կողմից չեն ներկայացվել ապացույցներ առ այն, որ Ընկերության կողմից պահանջված գումարն իրենից ներկայացնում է բաց թողնված օգուտ, քանի որ չի հիմնավորվել վնասի իրական գոյությունը, չի ապացուցվել մինչև իրավունքի խախտումը քաղաքացիական շրջանառությունում համապատասխան գույքի առկայությունը, Ընկերության իրական մտադրության և հնարավորության միաժամանակյա առկայությունը:

Եզրակացությունը գնահատվում է ոչ արժանահավատ նաև այն հիմնավորմամբ, որ փորձագետը վնասի ընդհանուր գումարի չափի մեջ հաշվարկել է նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կարգավորումներից բխող տոկոսներ, մինչդեռ քննարկվող պարագայում՝ նշված իրավանորմի դրույթները կիրառելի չեն, ինչը պատճառաբանվում է ներքոշարադրյալ իրավանորմերով և փաստարկներով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 408-րդ հոդվածի համաձայն՝ պարտավորության խախտում է համարվում այն չկատարելը կամ անպատշաճ (կետանցով, ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների թերություններով կամ պարտավորության բովանդակությամբ որոշվող այլ պայմանների խախտմամբ) կատարելը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում այդ գումարին վճարվում են տոկոսներ: Տոկոսները հաշվարկվում են կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը՝ ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների: Նույն մասով նախատեսված կարգը գործում է, եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ պարտավորությունը պետք է կատարվի պատշաճ: Այսպես՝ պարտավորության ուժով պարտապանը պարտավոր է պարտատիրոջ օգտին կատարել որոշակի գործողություն, այն է՝ վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը: Հակառակ դեպքում՝ պարտավորությունը խախտողի նկատմամբ առաջանում են որոշակի բացասական հետևանքներ: Մասնավորապես, եթե այդ պարտավորական հարաբերություններն ունեն դրամային բնույթ, և դրա ուժով պարտապանը պարտավոր է վճարել դրամ, ապա այդ դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցող դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու համար այդ գումարին վճարվում են նաև տոկոսներ (տե՛ս, «Դվին կոնցեռն» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Հայկանուշ Գրիգորյանի և մյուսների թիվ ԵԿԴ/1060/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի վերլուծությանը՝ նշելով, որ դրամական պարտավորությունը չկատարելու համար գումարին տոկոսներ վճարելու պարտավորության ծագման հիմքն ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելն է (տե՛ս, օրինակ, Արամ Հայրապետյանն ընդդեմ Նորիկ Գզիրյանի և մյուսների թիվ 3-502/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.09.2008 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվությունը վրա է հասնում հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում, և

- եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով կամ օրենքով կամ պայմանագրով վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար:

Այսինքն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման, եթե առկա է դրամային պարտավորություն, որի կատարումը խախտվել է, կամ այն չի կատարվել (տե՛ս, «Գագարին» սերմնաբուծական սպառողական կոոպերատիվն ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ապահովագրական սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության թիվ ԵԿԴ/0735/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված կարգավորումը դրամական պարտավորությունը խախտելու համար նախատեսված պատասխանատվության ընդհանուր կանոն է: Այսինքն՝ նշված կարգավորումը գործում է դրամական պարտավորությունների խախտման բոլոր այն դեպքերում, երբ այլ կարգավորում նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով: Ընդ որում, եթե այլ կարգավորում նախատեսված է կոնկրետ ժամանակահատվածի համար, ապա այդ ժամանակահատվածի ավարտից հետո նույնպես գործում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվության ընդհանուր կանոնը: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված կարգավորումը՝ որպես ընդհանուր կանոն, չի գործում այն դեպքերում, երբ պատասխանատվության հստակ չափ և կարգավորում նախատեսվում է օրենքով կամ պայմանագրով՝ որպես հատուկ կանոն (տե՛ս, Ռազմիկ Ուզունյանն ընդդեմ «ԳեոՊրոՄայնինգ Գոլդ» ՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/3908/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով և զարգացնելով վերոգրյալ դիրքորոշումները` Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ օրենսդիրը հստակեցրել է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվարկը պետք է կատարել սկսած կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը` սահմանելով նաև, որ նույն հոդվածով նախատեսված կարգը կիրառելի է բացառապես այն դեպքերի համար, երբ հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով: Այսինքն` վիճարկվող գումարը վերադարձնելու պարտականության ծագման պահից սկսած, երբ անձը չի կատարում կամ ոչ պատշաճ է կատարում այդ պարտականությունը, առաջ է գալիս ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված պարտավորության կատարման կետանցում: Նման պայմաններում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կարգավորումները կիրառելու համար էական նշանակություն ունի այն հարցերի պարզաբանումը, թե որ դրամական հարաբերությունների նկատմամբ է կիրառելի նշված իրավանորմի կանոնը և որ պահից է դրամական պարտավորությունը որակվում կետանցված:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը` տոկոսների հաշվարկը և բռնագանձումը, կիրառելի է այնպիսի իրավահարաբերությունների նկատմամբ, որտեղ պարտապանը պարտատիրոջը պարտավոր է վերադարձնել իր մոտ առկա` վերջինիս պատկանող դրամական միջոցը, սակայն խուսափում է դրանք վերադարձնելուց կամ պարտավորությունը կատարում է անպատշաճ։ Նշվածից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսների բռնագանձումը պատասխանատվության միջոց է, որը կիրառելի է պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու դեպքում: Ընդ որում, նշված հոդվածով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման պարտավորության կատարման ժամկետի ավարտից սկսած մինչև գումարը վերադարձնելու օրը: Հետևաբար, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին մասի պարբերության դրույթը կիրառելու համար հարկ է պարզել, թե որ պահից սկսած է պարտապանի մոտ առաջացել պարտավորության կետանցը, որի արդյունքում վերջինիս մոտ պահվել կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստացվել կամ խնայվել է գումար:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառման կապակցությամբ կատարված վերլուծությունների համատեքստում՝ կարելի է պնդել, որ Երևանի քաղաքապետի կամ Երևան համայնքի և Ընկերության միջև չեն ծագել դրամական պարտավորական հարաբերություններ, Եզրակացությամբ, որպես չստացված եկամուտ հաշվարկված 632 290 000 (վեց հարյուր երեսուներկու միլիոն երկու հարյուր իննսուն հազար) ՀՀ դրամ գումարը չի հանդիսանում Ընկերությանը պատկանող, սակայն Երևանի քաղաքապետի կամ Երևան համայնքի կողմից ապօրինի պահվող դրամական միջոց կամ դրամական պարտավորությունը չկատարելու այլ դրսևորման դիսպոզիտիվ նկարագրին համապատասխանող գումար, ավելին՝ պահանջի առարկան հանդիսանում է վնասի հատուցումը, իսկ ոչ միայն վնասի չափը, այլև ներկայում առկա փաստական հանգամանքների հաշվառմամբ վնասի առկայությունն ինքնին Երևանի քաղաքապետարանի գնահատմամբ հանդիսանում է չապացուցված և չհիմնավորված, ինչից հետևում է, որ 64 827 096 (վաթսունչորս միլիոն ութ հարյուր քսանյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամ գումարի չափով տոկոսներ հաշվարկելը և այն ենթադրյալ վնասի չափի մեջ ներառելը իրավաչափ չէ և հակասում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի դրույթներին:

Այսպիսով՝ Բողոքի վարույթով ձեռք բերված ապացույցների ամբողջական գնահատման և հետազոտման արդյունքում կարելի է փաստել, որ Ընկերության կողմից չեն ներկայացվել պատշաճ ապացույցներ, որոնցով կհերքվեին Երևանի քաղաքապետի որոշմամբ հաստատված և Բողոքի վարույթին վերաբերող հետևյալ փաստական հանգամանքները՝

1. Որոշման առարկան վերաբերել է Երևանի քաղաքապետարանին գործողություն կատարելուն, այն է՝ նախագծման թույլտվություն տրամադրելը պարտավորեցնելուն, այլ ոչ թե Երևանի քաղաքապետարանի՝ ենթադրյալ գործողությունը կամ անգործությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելուն,

2. նախագծման թույլտվության հիման վրա Ընկերությունը ձեռք է բերելու կառուցման նախագիծ պատվիրելու, այն վարչական մարմնի համաձայնեցմանը ներկայացնելու և շինարարության թույլտվություն ստանալու, այլ ոչ թե քաղաքաշինական գործունեություն իրականացնելու իրավունք, հետևաբար նախագծման թույլտվությունը հիմք չի կարող հանդիսանալ նախատեսվող շինարարական աշխատանքների սկիզբը փաստելու, առավել ևս՝ կառուցվելիք շինության մակերեսը որոշելու համար,

3. վնասը ներկայացվել է բաց թողնված օգուտի ձևով, առանց անհրաժեշտ հիմնավորումների և ապացույցների՝ հիմնված բացառապես ենթադրությունների և մտադրությունների վրա,

4. ապացուցված չէ Որոշման պահանջի առարկան կազմող վարչարարության հետևանքով Ընկերության համար բաց թողնված օգուտի ձևով վնաս առաջանալու հանգամանքը, ինչպես նաև ենթադրյալ վնասը վարչարարության հետևանքները վերացնելու ձևով հատուցելու հնարավորության բացակայությունը,

5. ապացուցված չէ Որոշման պահանջի առարկան կազմող վարչարարության և Ընկերության կողմից պահանջված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայությունը, քանի որ ապացուցված չէ ենթադրյալ վնասը Որոշման առարկա վարչարարության ուղղակի, անմիջական անխուսափելի հետևանքը հանդիսանալու հանգամանքը,

6. Եզրակացությունը հանդիսանում է ոչ պատշաճ ապացույց, քանի որ հիմնավորված չէ դրա արժանահավատությունը,

7. ապացուցված չէ, որ Երևան քաղաքի Հ.Բաբայան փողոցի թիվ 1/1 հասցեում կառուցապատում իրականացնելու «Օրինական ակնկալիքը» Ընկերության համար առաջացրել է բաց թողնված օգուտի տեսքով 697 117 096 (վեց հարյուր իննսունյոթ միլիոն մեկ հարյուր տասնյոթ հազար իննսունվեց) ՀՀ դրամի չափով վնաս:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 76-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ քննարկելով վարչական ակտի վերաբերյալ բերված վարչական բողոքը՝ վարչական մարմինը, որն ընդունել է բողոքարկվող վարչական ակտը, իրավասու է՝

ա) բավարարելու բողոքն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն` ճանաչելով վարչական ակտն անվավեր կամ առ ոչինչ կամ ընդունելով նոր վարչական ակտ.

բ) մերժելու բողոքը՝ վարչական ակտը թողնելով անփոփոխ։

 Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ, 408-րդ, 409-րդ, 411-րդ հոդվածների և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» օրենքի 37-րդ, 42-րդ, 43-րդ, 69-րդ, 76-րդ, 96-րդ, 97-րդ, 98-րդ հոդվածների դրույթներով՝

ՈՐՈՇԵՑԻ

1. «ՌԻԴ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության անունից Երևանի քաղաքապետարան հասցեագրված՝ 2025 թվականի ապրիլի 29-ի թիվ Դ-45618-25 վարչական բողոքը մերժել ամբողջությամբ՝ Երևանի քաղաքապետի առաջին տեղակալ, Երևանի քաղաքապետի պաշտոնակատարի 2025 թվականի մարտի 25-ի N 1123-Ա որոշումը թողնելով անփոփոխ:

2. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում այն ստանալու հաջորդ օրը:

3. Սույն որոշումը կարող է վարչական կարգով բողոքարկվել Երևանի քաղաքապետին կամ դատական կարգով՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատարան՝ դրա ուժի մեջ մտնելու օրվանից երկամսյա ժամկետում։

Տ. Ավինյան