1․ Գործի նախապատմությունը

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև՝ ՄԻԵԴ)՝ Կարեն Պողոսյանն (այսուհետ նաև՝ Դիմումատու) ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության (գանգատ թիվ 62356/09) գործով 31.03.2016 թվականին կայացված վճռի (այսուհետ նաև՝ Վճիռ) ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

Արդարադատության նախարար Գրիգոր Մինասյանի 19.07.2024 թվականի թիվ 70-Ա որոշմամբ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավոր Լևոն Գրիգորյանի (այսուհետ նաև՝ Դատավոր կամ Դատարան) նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ:

Արդարադատության նախարար Գրիգոր Մինասյանի 11.09.2024 թվականի թիվ 92-Ա որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Բարձրագույն դատական խորհուրդ (այսուհետ նաև՝ Խորհուրդ)՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

Խորհրդի 07.10.2024 թվականի որոշմամբ նշանակվել է դատական նիստ:

28.10.2024 թվականին կայացած նիստում գործի քննությունն ավարտվել է, իսկ 05.11.2024 թվականին նշանակվել է դատական ակտի հրապարակման օր:

2․ Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը

Վարույթ հարուցած մարմինը, վկայակոչելով Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 19-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ նաև՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը, Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածը, նշել է, որ նշված դրույթները, այնուամենայնիվ չեն խոչընդոտում պետության՝ այնպիսի օրենքներ կիրառելու իրավունքին, որոնք նա անհրաժեշտ է համարում ընդհանուր շահերին համապատասխան, սեփականության օգտագործման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու կամ հարկերի կամ մյուս գանձումների կամ տուգանքների վճարում ապահովելու համար:

Վարույթ հարուցած մարմինը, վկայակոչելով Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի1 (այսուհետ նաև՝ ՔԴՕ) 207-րդ հոդվածի 1-ին, 5-րդ, 6-րդ, 7-րդ մասերը, 140-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 144-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, նշել է, որ օրենսդիրը սահմանել է անձի դատական պաշտպանության իրավունքի իրականացման կարգը և ժամկետները, որի նպատակն արդարադատության պատշաճ իրականացման ապահովումն է: ՔԴՕ-ում ամրագրված է գործին մասնակից չդարձված անձանց՝ իրենց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացված գործն ըստ էության լուծող օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու իրավունքը, պայմանով, որ այդպիսի բողոքը պետք է ներկայացվի այն օրվանից սկսած՝ երեք ամսվա ընթացքում, երբ հիշյալ անձինք իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մասին: Միաժամանակ, անկախ եռամսյա ժամկետը պահպանված լինելու հանգամանքից, ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված իրավունքը կարող է իրացվել բացառապես դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո 20 տարվա ընթացքում:

Վերոնշյալ կարգավորումներից վարույթ հարուցած մարմինը բխեցրել է, որ Վերաքննիչ դատարանը ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասով վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս կրում է պարտականություն պարզելու վերաքննիչ բողոք բերող գործին մասնակից չդարձած անձի կողմից նման դատական ակտի կայացման մասին տեղեկացված լինելու հանգամանքի և տեղեկացվածության ժամանակը պարզելու պարտականություն: Ընդ որում, դատարանը ոչ միայն պետք է պարզի այն հարցը, թե երբ է գործին մասնակից չդարձած վերաքննիչ բողոք բերողը տեղեկացել իր իրավունքները խախտող դատական ակտի կայացման մասին, այլ նաև՝ թե նշված անձը, ելնելով գործի հանգամանքներից, գործին մասնակցող անձանց կողմից ներկայացված փաստարկներից, երբ կարող էր իմանալ այդպիսի դատական ակտի կայացման մասին:

Դատարանի հիշյալ պարտականությունը գործում է նաև այն հարաբերություններում, երբ գործին մասնակից չդարձած անձինք վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված եռամսյա ժամկետի խախտմամբ: Տվյալ դեպքում վերջիններս կրում են բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելու, իսկ դատարանը՝ նաև դատավարական ժամկետի բաց թողնման պատճառները գնահատելու (հարգելի և ոչ հարգելի) պարտականություն:

Այսպիսով՝ Դատարանը յուրաքանչյուր դեպքում ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, ինչպես նաև 207-րդ հոդվածի 6-րդ մասը կիրառելիս, ի թիվս տվյալ նորմերով սահմանված դրանց կիրառման համար պարտադիր այլ հանգամանքների, կրում է գործին մասնակից չդարձված անձանց կողմից նման ակտի կայացման մասին իմանալը կամ իմանալու հնարավորությունը հիմնավորող հանգամանքները պարզելու և հաստատված համարելու պարտականություն, որը միաժամանակ երաշխիք է գործին մասնակից չդարձված անձանց շահերի և պատշաճ արդարադատություն իրականացնելու անհրաժեշտության միջև արդարացի հավասարակշռություն ապահովելու համար: Հակառակ պարագայում նորմերի կարգավորումներից շեղումը հանգեցնում է իրավական որոշակիության սկզբունքի չհիմնավորված խաթարման:

Վարույթ հարուցած մարմինը նշել է նաև, որ թիվ 2-885 գործով (այսուհետ նաև՝ Գործ) Դատարանը գործին մասնակից չդարձված անձանց՝ Երևանի քաղաքապետարանի և Գլխավոր դատախազության կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու մասին 12.06.2009 թվականի որոշման կայացման իրավական հիմքում դրել է ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը: Որոշմամբ արձանագրվել է, որ Երևանի քաղաքապետարանը Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի մասին իմացել է Դատական դեպարտամենտի կողմից 06.02.2009 թվականի թիվ Ե-319 գրությամբ տրամադրված վճռից, իսկ Գլխավոր դատախազությունը՝ Երևանի քաղաքապետարանի 24.02.2009 թվականի գրությունից:

Մինչդեռ՝ Գործի փաստերի, մասնավորապես՝ Երևանի քաղաքապետարանի 18.05.2009 թվականի վերաքննիչ բողոքի համաձայն՝ վերջինս բողոքարկվող դատական ակտի մասին տեղեկացել է ՀՀ ԿԱ ԱԳԿ պետական կոմիտեի «Էրեբունի» տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարի 24.02.2009 թվականի թիվ 1Կ-04/3-1374 գրությունից, որը Երևանի քաղաքապետարանում ստացվել է 18.03.2009 թվականին, իսկ Գլխավոր դատախազության 07.05.2009 թվականի վերաքննիչ բողոքի համաձայն՝ վերջինս բողոքարկվող դատական ակտի մասին իրազեկվել է Երևանի քաղաքապետարանի 24.02.2009 թվականի գրությամբ: Ընդ որում, Երևանի քաղաքապետարանի վերաքննիչ բողոքում առկա է տեղեկատվություն այն մասին, որ Դատական դեպարտամենտի ղեկավարի տեղակալի 06.02.2009 թվականի թիվ 319 գրությամբ տրամադրվել է Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 26.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճիռը, որն առնչություն չունի բողոքարկվող վճռի հետ:

Փաստորեն՝ Երևանի քաղաքապետարանը բողոքարկվող դատական ակտի մասին կարող է տեղեկացված լինել միայն 18.03.2009 թվականին, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՀՀ ԿԱ ԱԳԿ պետական կոմիտեի «Էրեբունի» տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարի 24.02.2009 թվականի թիվ 1Կ-04/3-1374 գրությունը Երևանի քաղաքապետարանում մուտքագրվել է նշված ամսաթվին: Ինչ վերաբերում է բողոքարկվող վճռի մասին Գլխավոր դատախազության իրազեկվածության ժամանակին՝ վերջինիս իրազեկված լինելու պահը կարող է տեղ գտնել միայն 18.03.2009 թվականի հաջորդող ժամանակահատվածում՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Գլխավոր դատախազությունը որպես իրազեկման աղբյուր վկայակոչում է Երևանի քաղաքապետարանին:

Այս կապակցությամբ Վճռով արձանագրվել է, որ ներկայացված ապացույցների ուսումնասիրությունը և գնահատումը, ինչպես նաև այդ փաստի հաստատումը ներպետական դատարանների, հատկապես Վերաքննիչ դատարանի գործառույթն է, սակայն Դատարանն այս հարցով որևէ ուսումնասիրություն չի կատարել և այս առնչությամբ Դիմումատուի փաստարկներին չի անդրադարձել՝ չնայած դրա հակասական և վիճարկելի բնույթին և այն հանգամանքին, թե ինչն է վտանգվում: Դատարանը որևէ հիմնավորում չի ներկայացրել քաղաքապետի և գլխավոր դատախազի տեղակալի փաստարկների ընդունման վերաբերյալ և վճիռը վերջնական դառնալուց գրեթե ութ տարի անց նրանց կողմից բերված վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու վերաբերյալ իր կողմից կայացված որոշման մասով, և ամբողջությամբ վերցրած դրա պատճառաբանությունը, համարվում է զուտ եզրահանգում այն մասին, որ այդ փաստարկները «եղել են հիմնավորված»:

Ավելին, Դատարանը ոչ միայն իր որոշման համար որևէ հիմնավորում չի ներկայացրել, այլ ուշադրություն չի դարձրել մի շարք որոշիչ հանգամանքների և կատարել է ակնհայտ սխալ հետևություններ: Վերաքննիչ դատարանը, մասնավորապես, նշել է, որ քաղաքապետարանը պնդել է, որ 08.06.2001 թվականի վճռի առկայության մասին տեղեկացել է ՀՀ դատական դեպարտամենտի 06.02.2009 թվականի նամակի միջոցով, մինչդեռ քաղաքապետարանը վիճարկել է բոլորովին այլ հանգամանք, մասնավորապես այն, որ այդ վճռի մասին տեղեկացել է Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանման 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով և, ավելին, իր վերաքննիչ բողոքի մեջ նշել է, որ ՀՀ դատական դեպարտամենտի 06.02.2009 թվականի նամակին կից ներկայացված է եղել Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի մեկ այլ վճռի պատճենը, որը որևէ առնչություն չի ունեցել Դիմումատուի գործին: Վերաքննիչ դատարանն այնուհետև չի անդրադարձել գլխավոր դատախազի տեղակալի այն պնդմանը, որ 08.06.2001 թվականի վճռի մասին տեղեկացել է քաղաքապետի 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով՝ չնայած այն հանգամանքին, որ դա ուղղակիորեն հակասում է քաղաքապետի՝ այդ վճռի մասին միայն 18.03.2009 թվականին տեղեկանալու փաստարկին:

Բացի այդ, Դատարանը նաև որևէ կերպ չի անդրադարձել այն հարցին, թե համապատասխան մարմինները երբ «պետք է տեղեկացված լինեին» 08.06.2001 թվականի վճռի կայացման մասին, ինչը ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասում ընդգրկված պայմաններից մեկն է, որը կարող էր դիտվել որպես այդ հոդվածով երաշխավորված որևէ իրավունքի չարաշահման դեմ կարևոր լրացուցիչ երաշխիք:

Վերոգրյալից հետևել է, որ Դատարանը 12.06.2009 թվականի որոշմամբ կատարել է իր եզրահանգումը վերաքննիչ բողոք ներկայացրած անձանց կողմից բողոքարկվող վճռի մասին իրազեկված լինելու ժամանակի վերաբերյալ, որը ոչ միայն չի բխում Գործի փաստերից, այլև որոշմամբ չեն ներկայացվել հիմնավորումներ վիճելի իրավահարաբերությունների նկատմամբ, ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը կիրառելի լինելու և համապատասխան որոշումը կայացնելու համար: Դատարանը կիրառել է ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, սակայն Դատարանի 12.06.2009 թվականի որոշման ուսումնասիրությունից ամեն դեպքում պարզ չէ, թե վերաքննիչ բողոքները ներկայացվել են նորմով սահմանված եռամսյա ժամկետում, թե նշված ժամկետի խախտմամբ, քանի որ ըստ Դատարանի 12.06.2009 թվականի որոշման՝ Դատարանը վերաքննիչ բողոքները ընդունել է վարույթ ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ վերաքննիչ բողոք ներկայացրած անձանց միջնորդությունները բավարարելու արդյունքում: Ընդ որում, Դատարանն այս դեպքում ևս չի ներկայացրել հիմնավորումներ ժամկետի բաց թողնման պատճառները հարգելի համարելու վերաբերյալ:

Վերոգրյալից բացի, Երևանի քաղաքապետարանի և Գլխավոր դատախազության վերաքննիչ բողոքների ուսումնասիրությունից հետևել է, որ վերաքննիչ բողոք բերելու համար սահմանված դատավարական ժամկետը բաց թողնելու պատճառները հարգելի համարելու և բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու միջնորդություն ներկայացված է միայն Գլխավոր դատախազության կողմից, մինչդեռ Դատարանը 12.06.2009 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ նման միջնորդություն ներկայացվել է նաև Երևանի քաղաքապետարանի կողմից: Արդյունքում Դատարանն իր 12.06.2009 թվականի որոշմամբ բավարարել է միջնորդություն, որը փաստացի ներկայացված չի եղել Դատարանին:

Վերոգրյալի համատեքստում Երևանի քաղաքապետարանի կողմից վերաքննիչ բողոքը ներկայացվել է 18.05.2009 թվականին, իսկ Գլխավոր դատախազության կողմից՝ 07.05.2009 թվականին: Երևանի քաղաքապետարանը, որպես բողոքարկվող վճռի մասին իրազեկման պահ նշել է 18.03.2009 թվականը, իսկ Գլխավոր դատախազությունը՝ 24.02.2009 թվականը, որպիսի հանգամանքը թեև չի հիմնավորվում Գործի փաստերով, սակայն ստացվում է՝ Գլխավոր դատախազության տեղեկացվածության պահը նախորդում է Երևանի քաղաքապետարանի տեղեկացված լինելուն այն դեպքում, երբ Գլխավոր դատախազությունն իր տեղեկացվածության հանգամանքը կապել է Երևանի քաղաքապետարանի՝ վճռի մասին տեղեկացվածության փաստի հետ:

Ելնելով վերոգրյալից՝ վարույթ հարուցած մարմինը եկել է այն հետևության, որ գործին մասնակից չդարձված անձանց կողմից վճռի դեմ վերաքննիչ բողոքները ներկայացվել են նորմով սահմանված՝ իրազեկման պահից 3-ամսյա և դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից 20 տարվա ժամկետների պահպանմամբ, որպիսի պարագայում բացակայում է գործին մասնակից չդարձված անձանց կողմից վերաքննիչ բողոք բերելու համար սահմանված դատավարական ժամկետները բաց թողնելու հանգամանքը և դրանք վերականգնելու միջնորդություն ներկայացնելու անհրաժեշտությունը: Մինչդեռ Դատարանը 12.06.2009 թվականի որոշմամբ Գլխավոր դատախազության և Երևանի քաղաքապետարանի (այդպիսի միջնորդության բացակայության դեպքում) միջնորդությունները բավարարել է՝ հարգելի համարելով վճռի բողոքարկման ժամկետի բացթողումը: Ստացվել է, որ Դատարանի կողմից, ըստ էության, կիրառվել է ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 6-րդ մասը, այն պայմաններում, երբ Դատարանի եզրահանգումը զուրկ է իրավական և փաստական հիմնավորումներից:

Վարույթ հարուցած մարմինը, վկայակոչելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի մի շարք որոշումներով (տես՝ H. v. Belgium, 30.11.1987, N8950/80, § 53, Suominen v. Finland, 24.07.2003, 37801/97, § 36), Բարձրագույն դատական խորհրդի 02.04.2020 թվականի թիվ ԲԴԽ-6-Ո-Կ-3 որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, նշել է, որ Գործի փաստական հանգամանքների, Դատարանի 12.06.2009 թվականի որոշման և վկայակոչված իրավական նորմերի համադրված ուսումնասիրությունից հետևում է, որ Դատարանի կողմից վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու վերաբերյալ 12.06.2009 թվականի որոշման մեջ բացակայում է դրա կայացման պատճառաբանությունը: Դատավորը, կիրառել է ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, սակայն միաժամանակ բավարարել է ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդությունները, իր՝ 12.06.2009 թվականի որոշման հիմքում դրել է Գործի փաստական հանգամանքներից չբխող տվյալներ, չի ներկայացրել այն շարժառիթները, որոնք հիմք են հանդիսացել վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո ութ տարի անց դրա դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքները ընդունել վարույթ, ինչը չի կարող համարվել պատշաճ պատճառաբանվածություն: Մինչդեռ նման պատճառաբանության անհրաժեշտությունն ինքնանպատակ չէ և գործի արդարացի քննության տեսանկյունից կոչված է երաշխավորելու ինչպես գործին մասնակցող անձանց իրավունքների, այնպես էլ արդարադատության պատշաճ իրացման հնարավորությունը:

Վկայակոչելով ՄԻԵԴ կողմից կայացված որոշումներով արտահայտած դիրքորոշումները (տես՝ Բրումարեսկուն ընդդեմ Ռումինիայի [ՄՊ] [Brumarescu v. Romania [GC]], թիվ 28342/95, § 61, ՄԻԵԴ 1999-VII, Ռյաբիխն ընդդեմ Ռուսաստանի [Ryabykh v. Russia], թիվ 52854/99, §52, ՄԻԵԴ 2003-IX))՝ վարույթ հարուցած մարմինը փաստել է, որ Դատարանն իր կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումների հետ միաժամանակ, այն է՝ օրինական ուժի մեջ մտած վերջնական՝ Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի առկայության պայմաններում, այն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո ութ տարի անց դրա դեմ բերված վերաքննիչ բողոքներն առանց պատշաճ հիմնավորման և պատճառաբանության վարույթ ընդունելով և նշված վճիռը բեկանելով՝ թույլ է տվել նաև res judicata (դատարանի վճիռները վերջնական լինելու) սկզբունքի, ինչպես նաև անձի՝ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածով, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով և Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության և սեփականության իրավունքների խախտումներ:

Վերոգրյալի հիման վրա Դատարանի կողմից թույլ են տրվել դատավարական իրավունքի նորմերի՝ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ, 6-րդ մասերի, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի և նյութական իրավունքի նորմի՝ Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի պահանջների խախտումներ:

Վարույթ հարուցած մարմինը, անդրադառնալով Դատավորի կողմից ներկայացված բացատրությանը, հայտնել է, որ Դատավորը նշել է, որ Գլխավոր դատախազությունը և Երևանի քաղաքապետարանը բաց չեն թողել Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի դեմ բողոք բերելու՝ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասով սահմանված եռամսյա ժամկետը, սակայն ինչպես իր՝ 12.06.2009 թվականի որոշմամբ, տվյալ դեպքում Դատավորը ևս չի ներկայացրել հիմնավորում, թե գործի որ հանգամանքների գնահատման և համադրման արդյունքում է եկել նման եզրահանգման, վեճի առարկա իրավահարաբերությունների նկատմամբ ինչու է կիրառելի հենց ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը:

Հաջորդիվ չնայած այն հանգամանքին, որ Դատավորն արդեն իսկ փաստել էր Գլխավոր դատախազության և Երևանի քաղաքապետարանի կողմից դատավարական ժամկետի բաց թողնված չլինելու հանգամանքը, ավելին՝ արձանագրել է, որ Երևանի քաղաքապետարանը ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդություն չի ներկայացրել, նշել է, որ բողոք բերած անձանց կողմից ներկայացված՝ բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու պահանջի մասին միջնորդությունները համարել է հիմնավոր, քանի որ երկու մարմիններն էլ 08.06.2001 թվականի վճռի մասին տեղեկացել են Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանման 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով:

Այդուհանդերձ վարույթ հարուցած մարմինը հարկ է համարել նկատել, որ Դատավորի կողմից ներկայացված հանգամանքների, այն է՝ գործին մասնակից չդարձած անձանց կողմից իրենց իրավունքներին առնչվող դատական ակտի դեմ վերաքննիչ բողոք բերելու համար օրենքով նախատեսված դատավարական ժամկետը բաց թողնված չլինելու և դատավարական ժամկետը բաց թողնելու դեպքում բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելու նկատմամբ կիրառել են տարբեր իրավական կարգավորումներ, առաջին դեպքում՝ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, երկրորդ դեպքում՝ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 6-րդ մասը:

Բացի այդ, հիշյալ իրավակարգավորումների և սույն կարգապահական վարույթի առարկայի քննության համատեքստում խնդիրը վերաբերում է ոչ թե այն հանգամանքին, թե ինչ աղբյուրներից են վերաքննիչ բողոք բերողները տեղեկացել բողոքարկվող դատական ակտի մասին, այլ՝ թե վերջիններս ե՞րբ են տեղեկացել կամ ե՞րբ կարող էին տեղեկանալ: Ուստի Դատավորի այն փաստարկը, որ վերոնշյալ երկու մարմինները 08.06.2001 թվականի վճռի մասին տեղեկացել են Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանման 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով՝ չի հանդիսանում ՔԴՕ-ի 205-րդ հոդվածի 5-րդ և 6-րդ մասերի նորմերի դիսպոզիցիայով նախատեսված պայման:

Այսպիսով, վերոնշյալը վկայել է, որ Դատավորի կողմից բացատրությամբ ներկայացված փաստարկները հիմնավոր չեն:

Անդրադառնալով մեղքի ձևին, վկայակոչելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենսգիրք) 142-րդ հոդվածի 1-ին, 5-րդ մասերը՝ վարույթ հարուցած մարմինը գործի փաստական հանգամանքների ուսումնասիրության և կատարված իրավական վերլուծության համադրման արդյունքում գտել է, որ Դատավորի կողմից դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները կատարվել են մեղավորությամբ, որոնք դրսևորվել են կոպիտ անփութությամբ: Հաշվի է առնվել նաև հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում Դատավորի կողմից իրեն վերագրվող խախտման հանգամանքների և պատճառների, խախտման իրավական գնահատականի վերաբերյալ բացատրությամբ ներկայացված փաստարկները, ինչպես նաև վարույթ հարուցած մարմնի կողմից խախտումները դիտավորությամբ կատարելու մասով ապացուցված չլինելու հանգամանքը: Այսպիսով՝ եզրակացրել է, որ Դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը՝ վերագրվող նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումների առնչությամբ, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր նշել իր կողմից կայացված որոշման հիմքերը:

Նշանակված դատական նիստում վարույթ հարուցած մարմնի ներկայացուցիչը պնդել է ներկայացված միջնորդությունը:

3․ Դատավորի դիրքորոշումը հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Դատավորը վարույթ հարուցած մարմնին ներկայացրած բացատրությամբ մասնավորապես նշել է, որ Վերաքննիչ դատարանը բավարար հիմքեր է ունեցել վարույթ ընդունելու Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի դեմ Գլխավոր դատախազության և Երևանի քաղաքապետարանի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքները, քանի որ ըստ էության, բողոքարկման ժամկետները բաց թողնված չեն էլ եղել, ավելին, Երևանի քաղաքապետարանը չի էլ միջնորդել այդպիսին վերականգնել:

Գլխավոր դատախազությունը իրավասու է եղել բողոքարկելու վճիռը, քանի որ Սահմանադրության 176-րդ հոդվածի ուժով ՀՀ դատախազությանն է վերապահվել պետության շահերի վտանգման դեպքում գործելու իրավասությունը:

Վերաքննիչ դատարանը բողոք բերած անձանց կողմից ներկայացված՝ բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու պահանջի մասին միջնորդությունները համարել է հիմնավոր, քանի որ երկու մարմիններն էլ, ըստ գործի նյութերի, 08.06.2001 թվականի վճռի մասին տեղեկացել են Անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանման 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով, և ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի ուժով իրավասու էին այն բողոքարկելու երեք ամսվա ընթացքում, որն էլ, ըստ էության, կատարել են այդ ժամկետում: Ուստի, վարույթ ընդունելով նրանց ներկայացված վերաքննիչ բողոքները և ի վերջո բեկանելով 08.06.2001 թվականի վճիռը՝ Վերաքննիչ դատարանը փորձել է ուղղել այն հիմնարար դատավարական սխալը, որով խաթարվել էր արդարադատության բուն էությունը: Ավելին, թույլ էր տրվել նաև նյութական իրավունքի հիմնարար խախտում, որը Վերաքննիչ դատարանը փորձել է ուղղել, քանի որ Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանը սխալ էր թույլ տվել համապատասխան ներպետական դրույթների մեկնաբանության և կիրառման մեջ: Մասնավորապես, Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանը կիրառել էր Քաղաքացիական օրենսգրքի 178-րդ և 187-րդ հոդվածները, որոնք սույն գործով կիրառելի չէին:

Դատավորը, Խորհրդին ներկայացրած պատասխանով ըստ էության պնդելով վերը ներկայացված բացատրությամբ հայտնած դիրքորոշումները, նշել է, որ Արդարադատության նախարարի թիվ 92-Ա որոշման համաձայն` 12.06.2009 թվականին կայացրել է վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու մասին որոշում, որի արդյունքում խախտվել են Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի, թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի, Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի 5-րդ, 6-րդ մասերի պահանջները, որն արձանագրվել է 31.03.2016 թվականի ՄԻԵԴ վճռով (գանգատ թիվ 62356/09)։

Դատավորը խնդրել է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռով չի ճանաչվել Կարեն Պողոսյանի օգտագործման իրավունքը հողամասի նկատմամբ, քանի որ նման նշում վճռում բացակայում է («թողնել օգտագործմանը» բառերը չեն նշանակում, որ վճռով ճանաչվել է իրավունք, մինչդեռ նույն վճռով ուղղակի ճանաչվել է սեփականության իրավունքը կառույցի նկատմամբ), և այս փաստի առկայությամբ գտել է, որ նշվածի կապակցությամբ որոշման բոլոր եզրահանգումները չեն բխում գործի փաստերից, ինչպես նաև ՄԻԵԴ-ում գանգատը քննելիս վճռի նշված մասի թարգմանության վրիպակ է տեղի ունեցել։ ՀՀ կադաստրի կոմիտեում Կարեն Պողոսյանի` 99 տարով հողամասի վարձակալության իրավունքը գրանցվել է ՀՀ հողային օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի 4-րդ մասի հիմքով և հետագայում՝ վճռի շրջադարձ կատարելու ժամանակ հաշվի չի առնվել այն փաստը, որ հողամասի նկատմամբ օգտագործման իրավունք վճռով չի ճանաչվել և այդ հիմքով նման իրավունք չի գրանցվել: Կարեն Պողոսյանի սեփականության իրավունքը խախտվել է վճռի շրջադարձ կատարելու ժամանակ, քանի որ նման շրջադարձի հիմքերը բացակայել են։

Միևնույն ժամանակ խնդրել է՝ հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու որոշումը կայացվել է միայն բողոքների և քաղաքացիական գործում առկա նյութերի հետազոտման արդյունքում, այսինքն՝ դրանց վարույթ ընդունելը բացառող տվյալները որոշում կայացնելու պահի դրությամբ բացակայել են։

Ինչ վերաբերում է բողոք ներկայացնելու ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդությունները բավարարելու վերաբերյալ որոշմանը, ապա Երևանի քաղաքապետարանի կողմից նման միջնորդությամբ հանդես եկած լինելու փաստի վերաբերյալ որևէ նյութ չի ներկայացվել, որի հաշվառմամբ Դատավորը գտել է, որ նման միջնորդություն գուցե չի ներկայացվել, և որոշման մեջ վրիպակ է թույլ տրվել, սակայն այս հարցին ոչ ոք չի անդրադարձել։ Այս կապակցությամբ հայտնել է, որ անձը, ում իրավունքների՝ կամ՝ պարտականությունների վերաբերյալ առանց իր մասնակցության դատական ակտ է կայացվել, իրավունք ունի բողոքարկել այդ դատական ակտը, և այս առումով օրենսդիրը սահմանափակում է սահմանել 20 տարի ժամանակահատվածը, որը տվյալ դեպքում չէր լրացել: Ինչ վերաբերում է վճռի կայացման պահից 8 տարի անցած լինելու հանգամանքին, ապա բողոքները վարույթ ընդունելու փուլում չունենալով տեղեկատվություն այդ տարիների ընթացքում տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ` քննարկվում է վճռի մասին բողոք բերող անձի կողմից տեղեկանալու շուրջ հայտնի տվյալները միայն (գործի և բողոքի նյութերը) և սույն դեպքում բողոք բերողներն ըստ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասի՝ բողոք բերելու ժամկետը բաց չեն թողել (ՀՀ Գլխավոր դատախազության բողոքը մուտք է եղել 07.05.2009 թվականին, իսկ Երևանի քաղաքապետարանը բողոք է ներկայացրել 18.05.2009 թվականին)։ Քանի որ բողոքները՝ վարույթ չընդունելու վերաբերյալ տվյալներ այդ պահի դրությամբ չեն ունեցել, և այդպիսիք ձեռք բերելու գործիքակազմ օրենքով նախատեսված չէ՝ դրանք ընդունվել են վարույթ, իսկ ըստ էության բողոք բերելու ժամկետը պահպանված լինելու պայմաններում դրա վերաբերյալ ներկայացված առարկայազուրկ միջնորդության բավարարումը կամ այդ հիմքով նույնիսկ մերժումը հետևանքներ չէր առաջացնի։

Ինչ վերաբերում է Քաղաքապետարանի բողոքին կից ներկայացված վճռին, ապա այն ներկայացվել է ի հիմնավորումն այն հանգամանքի, որ վերջինս Դատական դեպարտամենտից պահանջել էր բողոքարկվող վճիռը, սակայն փոխարենը տրամադրվել է այլ գործով կայացված դատական ակտ և բողոքարկվող դատական ակտն այդպես էլ չի տրվել։

Դատական ակտի որոշակիության հետ կապված եզրահանգումների վերաբերյալ Դատավորը հայտնել է, որ ՀՀ Կառավարությունը «Կարեն Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի» (գանգատ թիվ 62356/09) գործով Բարձր դատարանին ներկայացրել էր Կարեն Պողոսյանի բողոքի վերաբերյալ առարկություններ, որոնց հետ միանշանակ համաձայն է, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը բավարար հիմքեր է ունեցել վարույթ ընդունելու 08.06.2001 թվականի վճռի դեմ ներկայացված վերաքննիչ բողոքները և ըստ էության, բողոքարկման ժամկետները՝ բաց թողնված չեն էլ եղել։ ՀՀ գլխավոր դատախազությունը իրավասու էր բողոքարկելու վճիռը, քանի որ ՀՀ Սահմանադրության 176-րդ հոդվածի ուժով ՀՀ դատախազությանն է վերապահվել պետության շահերի վտանգման դեպքում գործելու իրավասությունը: Վերաքննիչ դատարանը բողոք բերած անձանց կողմից ներկայացված միջնորդությունները համարել է հիմնավոր՝ իր պատճառաբանությունների հիմքում դնելով միայն գործում և բողոքներում առկա նյութերի տվյալներն այն մասին, որ վերջիններս գործին մասնակից չեն դարձվել, մինչդեռ վճիռ է կայացվել նրանց իրավունքների վերաբերյալ, 08.06.2001 թվականի վճռի մասին տեղեկացել են 24.02.2009 թվականի նամակի միջոցով, և գործի քննության ժամանակ գործած խմբագրությամբ ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի ուժով իրավասու էին այն բողոքարկելու երեք ամսվա ընթացքում, որն էլ, ըստ էության, կատարել են այդ ժամկետում։

4. Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

4.1. Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճռով վճռվել է․ «Դիմումը բավարարել։

Երևան քաղաքի Բագրատունյաց փողոցի վրա Երևանյան լճի հարևանությամբ գտնվող 500,0 քմ անշարժ գույքը (շենք-շինությունը) ճանաչել տիրազուրկ և այն, որպես տիրապետող անձի, հանձնել Կարեն Սուրիկի Պողոսյանին սեփականության իրավունքով և նրա օգտագործմանը թողնել 1000,0 քմ ընդհանուր մակերեսով հողատարածքը։

Պարտավորեցնել ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի «Էրեբունի» տարածքային ստորաբաժանմանը կատարելու Կ․ Պողոսյանի սեփականությունը հանդիսացող նշված անշարժ գույքի և 1000,0 քմ ընդհանուր մակերեսով հողատարածքի իրավունքների պետական գրանցումները։

Վճիռը կարող է բողոքարկվել ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարան՝ 15-օրում»։

4.2. Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի դեմ Գլխավոր դատախազության կողմից 07.05.2009 թվականին բերվել է վերաքննիչ բողոք, որով նշվել է, որ Գլխավոր դատախազությունը բողոքարկվող դատական ակտի մասին տեղեկացել է 24.02.2009 թվականին Երևանի քաղաքապետի գրությամբ, որպիսի հանգամանքը հիմք է վերաքննիչ բողոք բերելու սահմանված ժամկետը բացթողնելու պատճառը հարգելի համարելու և այն վերականգնելու համար: Գլխավոր դատախազությունը խնդրել է հարգելի համարել վերաքննիչ բողոք բերելու համար սահմանված դատավարական ժամկետը բաց թողնելու պատճառները, վերականգնել բաց թողնված ժամկետը և վերաքննիչ բողոքն ընդունել վարույթ, ամբողջությամբ բեկանել վճիռը, փոփոխել այն և դիմումը մերժել:

4.3. Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի դեմ Երևանի քաղաքապետարանի կողմից 18.05.2009 թվականին բերված վերաքննիչ բողոքով նշվել է, որ բողոքարկվող դատական ակտի մասին Երևանի քաղաքապետարանը տեղեկացել է ՀՀ ԿԱ ԱԳԿ պետական կոմիտեի Էրեբունի տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարի 24.02.2009 թվականի գրությունից, որը Երևանի քաղաքապետարանում ստացվել է 18.03.2009 թվականին: Միաժամանակ նշվել է, որ Դատական դեպարտամենտի ղեկավարի տեղակալի 06.02.2009 թվականի թիվ Ե-319 գրությամբ տրամադրվել է Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 26.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճիռը, որն առնչություն չունի Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռի հետ: Երևանի քաղաքապետարանը խնդրել է բեկանել վճիռը՝ մերժելով դիմումը:

4.4. Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը՝ մասնակցությամբ Դատավորի, 12.06.2009 թվականին որոշում է կայացրել Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճռի դեմ Երևանի քաղաքապետարանի և Գլխավոր դատախազության կողմից բերված վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու մասին: Նշված որոշմամբ արձանագրվել է հետևյալը. «(...) Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր Ա. Մերանգուլյան) 08.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել գործին մասնակից չդարձված անձ Երևանի քաղաքապետարանը 07.05.2009 թվականին և ՀՀ գլխավոր դատախազությունը 12.05.2009 թվականին:

-Երևանի քաղաքապետարանի և ՀՀ գլխավոր դատախազության կողմից բաց է թողնվել օրենքով սահմանված կարգով վճռի բողոքարկման ժամկետը, որի վերաբերյալ վերջիններիս կողմից ներկայացվել են միջնորդություններ ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու մասին, այն պատճառաբանությամբ, որ վճռի մասին տեղեկացել են Երևանի քաղաքապետարանը ՀՀ դատական դեպարտամենտի կողմից 06.02.2009 թվականի թիվ Ե-319 գրությամբ տրամադրված վճռից, իսկ ՀՀ գլխավոր դատախազությունը 24.02.2009 թվականի Երևանի քաղաքապետարանի գրությունից:

Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի 5-րդ կետի՝ գործին մասնակից չդարձված այն անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, իրավունք ունեն վերաքննիչ բողոք բերելու այն օրվանից սկսած՝ երեք ամսվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի մասին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քսան տարի:

Դատարանը գտնում է, որ Երևանի քաղաքապետարանի և ՀՀ դատախազության միջնորդությունները հիմնավոր են և ենթակա են բավարարման:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 214 հոդվածի համաձայն՝ վերաքննիչ բողոքը վերադարձնելու հիմքերի բացակայության դեպքում բողոք բերելու վերջնաժամկետը լրանալուց հետո վերաքննիչ դատարանը կայացնում է վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշում:

Տվյալ դեպքում Երևանի քաղաքապետարանի և ՀՀ գլխավոր դատախազի միջնորդությունները վճռի բողոքարկման ժամկետը հարգելի համարելու մասին ենթակա են բավարարման, իսկ վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունման, քանի որ համապատասխանում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 216-րդ հոդվածի պահանջներին:»:

4.5. Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը՝ մասնակցությամբ Դատավորի, 18.07.2009 թվականի որոշմամբ Երևանի քաղաքապետարանի և Գլխավոր դատախազության վերաքննիչ բողոքները բավարարել է: Երևանի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի թիվ 2-885 վճիռը բեկանել և փոփոխել է. այն է՝ Կարեն Պողոսյանի դիմումը՝ գույքը տիրազուրկ ճանաչելու, դրա նկատմամբ վաղեմության սեփականության իրավունքը ճանաչելու և հողի նկատմամբ օգտագործման իրավունքը ճանաչելու պահանջների մասին, մերժել է:

4.6. Վճռաբեկ դատարանը 09.09.2009 թվականի որոշմամբ վերադարձրել է Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 18.07.2009 թվականի որոշման դեմ Կարեն Պողոսյանի բերած վճռաբեկ բողոքը:

4․7․ Կարեն Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության (գանգատ թիվ 62356/09) գործով 31.03.2016 թվականի վճռով ՄԻԵԴ-ն արձանագրել է հետևյալը.

«(...) 7. 2001 թվականին դիմումատուն հատուկ (իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման) հայց է ներկայացրել Երևանի Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան՝ պահանջելով ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել այդ շինության նկատմամբ իր սեփականության իրավունքը՝ համաձայն Քաղաքացիական օրենսգրքի (ՔՕ) 187-րդ հոդվածի, ինչպես նաև՝ հողամասի նկատմամբ իր օգտագործման իրավունքը:

8. 2001 թվականի հունիսի 8-ին Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը ճանաչել է շինության նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքը և հողամասը թողել նրա օգտագործմանը: Համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը գտել է, որ տվյալ շինությունը չունի գրանցված սեփականատերեր, և դիմումատուն բացահայտ, բարեխղճորեն և անընդմեջ տիրապետել ու օգտագործել է այն ավելի քան տասը տարի, ինչը, ՔՕ 187-րդ հոդվածի համաձայն, նրան իրավունք է վերապահում դառնալ դրա սեփականատերը:

9. Սահմանված 15-օրյա ժամկետում որևէ վերաքննիչ բողոք չի ներկայացվել, ուստի սույն վճիռը մտել է օրինական ուժի մեջ:

10. Հիմք ընդունելով սույն վճիռը՝ 2002 թվականի ապրիլի 9-ին Անշարժ գույքի կադաստրի պետական [կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանման կողմից տրվել է շինության նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքը հավաստող վկայական: Վկայականում նաև նշվել է, որ Հողային օրենսգրքի (ՀՕ) 118-րդ հոդվածի 4-րդ մասի ուժով, դիմումատուն հողամասի նկատմամբ ունի 99 տարի ժամկետով վարձակալության իրավունք:

11. 2003 թվականի մայիսի 20-ին դիմումատուն, ՀՕ-ի 118-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն, վճարել է հողամասի կադաստրային արժեքը, որը կազմել է 1,465,500 ՀՀ դրամ:

12. 2003 թվականի մայիսի 22-ին գրանցվել է հողամասի նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքը, և տրվել է համապատասխան սեփականության վկայական:

13. Հետագա տարիների ընթացքում դիմումատուն պարբերաբար վճարել է ինչպես գույքահարկ, այնպես էլ՝ հողի հարկ:

14. Երևանի քաղաքապետարանի կողմից հիմնադրված և դրա անունից գործող «Քաղաքաշինություն» պետական փակ բաժնետիրական ընկերության ներկայացուցչի կողմից 2008 թվականի հուլիսի 27-ին կատարվել է հողի տեղագրական ուսումնասիրություն: Դիմումատուն համապատասխան սխեմայով նշվել է որպես տվյալ հողի սեփականատեր:

15. 2008 թվականի նոյեմբերի 11-ին ոմն երրորդ անձ նամակով դիմել է Երևանի քաղաքապետարան՝ նշելով, որ ինքը 2008 թվականի հունիսի 16-ին անցկացված աճուրդով գնել է հողամաս: Երբ նա իր սեփականության իրավունքը գրանցելու համար ավելի ուշ դիմել է Անշարժ գույքի կադաստրի պետական [կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանում, իրեն տեղեկացրել են, որ տվյալ հողամասը համադրում ունի հարևան հողամասի հետ: Նա պահանջել է, որ համադրվող հողակտորի մասով աճուրդը ճանաչվի անվավեր, այդ մասի համար վճարված գումարը վերադարձվի և առուվաճառքի նոր պայմանագիր կնքվի իր հողակտորի մնացած մասի առնչությամբ:

16. Կառավարությունը պնդել է, որ հարևան հողամասը պատկանում է դիմումատուին, և որ այդ նամակից հետո Երևանի քաղաքապետարանի և Անշարժ գույքի կադաստրի [պետական կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանման միջև եղել է փոխադարձ նամակագրություն:

17. 2009 թվականի փետրվարի 24-ին Անշարժ գույքի կադաստրի պետական [կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանումը, ի պատասխան քաղաքապետի՝ 2009 թվականի փետրվարի 17-ի հարցմանը, նամակ է հղել քաղաքապետարանին՝ նշելով, որ դիմումատուի սեփականության և վարձակալության իրավունքների գրանցումը կատարվել է 2002 թվականի ապրիլի 9-ին՝ Երևանի Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի հիման վրա: Այդ նամակը, որին կցված է եղել 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի պատճենը, քաղաքապետարանում մուտքագրվել է 2009 թվականի մարտի 18-ին:

18. 2009 թվականի մայիսի 7-ին գլխավոր դատախազի տեղակալը 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել՝ պահանջելով բեկանել այն և մերժել դիմումատուի՝ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջը՝ վիճարկելով, որ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը նյութական իրավունքի համապատասխան դրույթների մեկնաբանության և կիրառման մեջ սխալ է թույլ տվել: Հողը պատկանել է պետությանը և, հետևաբար, այդ ժամանակահատվածում տիրազուրկ չի եղել, ուստի համայնքի դատարանը չպետք է այդ գործի նկատմամբ կիրառեր ձեռքբերման վաղեմության վերաբերյալ կանոնները: Արդյունքում, վճռով վնաս է պատճառել պետության գույքային շահերին: Գլխավոր դատախազի տեղակալն այնուհետև վիճարկել է, որ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը պարտավոր էր որպես դատավարության կողմեր ընդգրկել Անշարժ գույքի [կադաստրի պետական կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանմանը, ինչպես նաև՝ Երևանի քաղաքապետարանին՝ որպես հողի կառավարման լիազորություններով օժտված մարմին: Այդպես չգործելով և նրանց բացակայության պայմաններում կայացնելով իրենց իրավունքներին առնչվող վճիռ, համայնքի դատարանը խախտել է նաև դատավարական իրավունքը: Գլխավոր դատախազի տեղակալը Վերաքննիչ դատարանից պահանջել է վերականգնել բողոքարկման բաց թողնված ժամկետը վիճարկելով, որ Երևանի քաղաքապետարանը տեղյակ չի եղել 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի մասին և այդպիսով զրկվել է վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու հնարավորությունից, մինչդեռ դատախազությունը վճռի մասին տեղեկացվել է քաղաքապետի 2009 թվականի փետրվարի 24-ի նամակի միջոցով:

19. 2009 թվականի մայիսի 18-ին Երևանի քաղաքապետարանը նույնպես 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք է բերել՝ ներկայացնելով համանման նյութական և դատավարական փաստարկներ: Ինչ վերաբերում է դատավարական հարցերին, ապա այն պնդել է, որ Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը խախտել է համապատասխան դրույթները՝ գործը քննելով հատուկ ընթացակարգով և իրեն որպես կողմ չընդգրկելով՝ չնայած այն հանգամանքին, որ քաղաքապետարանը Երևանում պետական հողի կառավարման լիազորություններով օժտված մարմին է, և ուստի վճիռն առնչվում էր իր իրավունքներին: Քաղաքապետարանն այնուհետև պնդել է, որ վիճարկվող վճռի մասին տեղեկացել է Անշարժ գույքի կադաստրի պետական [կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանման՝ 2009 թվականի փետրվարի 24-ին ուղարկած նամակի միջոցով, որը քաղաքապետարանը ստացել է 2009 թվականի մարտի 18-ին: Ի վերջո այն ավելացրել է, որ Հայաստանի [Հանրապետության] դատական դեպարտամենտի 2009 թվականի փետրվարի 6-ի նամակին կից ներկայացվել է Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի մեկ այլ՝ 2001 թվականի հունիսի 26-ի վճռի պատճենը, որը չի վերաբերում սույն գործին:

20. Չպարզված օրը դիմումատուն ներկայացրել է վերաքննիչ բողոքի պատասխանը: Նա վիճարկել է, որ, inter alia, 2003 թվականի մայիսի 20-ին վճարել է հողամասի կադաստրային արժեքը և այն գնել է ուղղակի վաճառքի միջոցով: Ավելին, այն փաստը, որ Երևանի քաղաքապետարանը տեղեկացված է եղել նրա՝ հողամասի նոր սեփականատերը դառնալու հանգամանքի մասին, հաստատվել է պարտադիր վճարներով, որոնք նա պարտավոր էր կատարելու այդ գույքի համար: Այսպիսով, մի կողմից ՀՕ-ի 61-րդ հոդվածի ուժով Երևանի քաղաքապետարանը հողամասն օտարել է նրան, ստացել է որոշակի գումար և այդ ժամանակվանից շարունակել է գանձել գույքահարկ և, մյուս կողմից՝ պնդել է, որ տեղեկացված չի եղել այդ գործարքի մասին: Ավելին, Երևանի քաղաքապետարանը ծանուցվել է նրա՝ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» [ՀՀ] օրենքի ուժով հողամասի նոր սեփականատերը դառնալու հանգամանքի մասին: Ուստի, քաղաքապետարանը դատարանի 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի հիման վրա գույքի նկատմամբ նրա իրավունքների գրանցման և հողամասի ուղղակի վաճառքի մասին տեղեկացված է եղել և այդ վճռի մասին 2009 թվականի փետրվարի 24-ի նամակի միջոցով չի տեղեկացվել, ինչպես որ պնդել է:

21. 2009 թվականի հունիսի 12-ին Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը, հաշվի առնելով Քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (ՔԴՕ) 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, որոշել է վարույթ ընդունել վերաքննիչ բողոքները՝ նշելով.

«Երևանի քաղաքապետարանը և գլխավոր դատախազը բաց են թողել վերաքննիչ բողոք ներկայացնելու՝ օրենքով սահմանված ժամկետները և դա հիմնավորված համարելու միջնորդություն են ներկայացրել վիճարկելով, որ քաղաքապետարանը տեղեկացել է վճռի [2001 թվականի հունիսի 8-ի] մասին Հայաստանի [Հանրապետության] դատական դեպարտամենտի 2009 թվականի փետրվարի 6-ի նամակին կից ներկայացված վճռի պատճենի, իսկ Գլխավոր դատախազությունը՝ Երևանի քաղաքապետարանի 2009 թվականի փետրվարի 24-ի նամակի միջոցով»: ...

Դատարանը գտնում է, որ Երևանի քաղաքապետարանի և Գլխավոր դատախազության միջնորդությունները հիմնավորված են և պետք է բավարարվեն:»:

22. 2009 թվականի հուլիսի 18-ին Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը որոշել է բավարարել վերաքննիչ բողոքները, բեկանել 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճիռը և մերժել դիմումատուի՝ ձեռքբերման վաղեմության պահանջը: Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանը կիրառել է ՔՕ 178-րդ և 188-րդ հոդվածները, որոնք կիրառելի չէին գործի նկատմամբ և չի կիրառել ՔՕ 168-րդ և 188-րդ հոդվածները՝ այդպիսով հանգելով սխալ եզրակացության: Տվյալ շինությունը պետությանը պատկանող հողամասում կառուցված ինքնակամ կառույց էր: Ուստի, միայն պետությունը կարող էր ձեռք բերել այդ շինության նկատմամբ սեփականության իրավունք:

23. Դիմումատուն ներկայացրել է վճռաբեկ բողոք:

24. 2009 թվականի սեպտեմբերի 9-ին Վճռաբեկ դատարանը որոշել է վերադարձնել վճռաբեկ բողոքը՝ հիմքերի բացակայության պատճառով ճանաչելով այն անընդունելի:

25. Այդ որոշումներից հետո համապատասխան մարմինները վարույթ են հարուցել դիմումատուի դեմ՝ հայցելով չեղարկել շինության և հողամասի նկատմամբ նրա սեփականության իրավունքի՝ դատարանի կողմից թույլատրված գրանցումը:

(...):

45. Սույն գործում Դատարանը նշում է, որ Երևանի քաղաքապետարանի և գլխավոր դատախազի կողմից՝ սահմանված ժամկետների բաց թողմամբ բերված վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելով, Վերաքննիչ դատարանը հիմք է ընդունել ՔԴՕ 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, համաձայն որի գործին մասնակից չդարձված այն անձը, որի իրավունքների վերաբերյալ կայացվել է դատական ակտ, իրավունք ունի սահմանված ժամկետներից ուշ բերված վերաքննիչ բողոք բերելու դատարանի այդ ակտի դեմ այն օրվանից սկսած՝ երեք ամսվա ընթացքում, երբ իմացել է կամ կարող էր իմանալ նման դատական ակտի կայացման մասին: Այն որոշել է ընդունել Երևանի քաղաքապետարանի և գլխավոր դատախազի փաստարկները՝ վիճարկելով, որ նրանք միայն 2009 թվականի փետրվարին են տեղեկացել 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի մասին, և որոշել է քննության առնել 2009 թվականի մայիսին նրանց կողմից բերված վերաքննիչ բողոքները, (տե՛ս 21-րդ պարբերությունը), ինչն ի վերջո հանգեցրել է գործի նոր քննության և հօգուտ դիմումատուի կայացված օրինական ուժի մեջ մտած վճռի բեկանման (տե՛ս 22-րդ պարբերությունը):

46. Այսպիսով, սույն գործը կապված է ոչ թե վերջնական և պարտադիր կատարման ենթակա վճռի՝ լրացուցիչ բողոքի միջոցով կամ նոր երևան եկած հանգամանքներով վերանայման հետ (տե՛ս, օրինակ, Տրիգուբենկոն ընդդեմ Ուկրաինայի [Trgubenko v. Ukraine], թիվ 61333/00, §§ 34-38, 2004 թվականի նոյեմբերի 2 և Պրավեդնայան ընդդեմ Ռուսաստանի [Provednaya v. Russia], թիվ 69529/01, §§ 27-34, 2004 թվականի նոյեմբերի 18), այլ զգալի ժամանակահատված բաց թողնելուց հետո վարույթն այն հիմքով վերսկսելու հետ, որ տուժող կողմը տեղեկացված չի եղել դրա մասին, ինչն, ըստ էության, համարժեք է սովորական բողոքարկման ժամկետի վերականգնմանը: Դատարանը նախկինում նպատակահարմար է գտել անփոփոխ թողնել իրավական որոշակիության սկզբունքը մի շարք նման դեպքերում, երբ այս հիմնարար սկզբունքը խաթարվել է նման ընթացակարգային մեխանիզմների կիրառմամբ, ինչպիսին է օրինակ՝ սովորական բողոքարկման ժամկետի երկարաձգումը կամ վերականգնումը (տե՛ս, Պոնոմարյովն ընդդեմ Ուկրանիայի [Ponomaryov v. Ukraine], թիվ 3236/03, §§ 41-42, 2008 թվականի ապրիլի 3 և Բեզռուկովն ընդդեմ Ռուսաստանի [Bezrukovy v. Russia], թիվ 34616/02, §§ 33-44, 2012 թվականի մայիսի 10): Դատարանը դա ճանաչել և հիմնավոր է համարել այնպիսի դեպքերի համար, երբ մի շարք անդամ պետությունների իրավական համակարգերով նախատեսվում է դատավարական ժամկետների վերականգնման հնարավորություն, եթե առկա են այդպես գործելու հիմնավոր պատճառներ: Միևնույն ժամանակ, եթե սովորական բողոքարկման ընթացակարգի համար նախատեսված ժամկետը վերականգնվել է զգալի ժամանակահատված անցնելուց հետո և այնպիսի հիմքերով, որոնք հատկապես համոզիչ չեն թվում, ապա այդպիսի որոշումը կարող է խախտել իրավական որոշակիության սկզբունքը: Մինչդեռ սովորական բողոքարկման ժամկետի վերականգնումը կամ երկարաձգումը սկզբնապես թողնված են ներպետական դատարանների հայեցողությանը, որպիսի հայեցողությունն անսահմանափակ չէ: Դատարաններից յուրաքանչյուր դեպքում պահանջվում է նշել իրենց կողմից կայացված որոշման հիմքերը, ինչպես նաև ստուգել՝ արդյո՞ք բողոքարկման ժամկետի վերականգնման հիմքերը կարող են արդարացնել res judicata սկզբունքին կատարվող միջամտությունը, հատկապես, երբ ներպետական օրենսդրությունը թե՛ ժամանակի, թե՛ ժամկետների վերականգնման հիմքերի առումով չի սահմանափակում դատարանների հայեցողությունը (տե՛ս Պոնոմարյովի գործը՝ վերևում հիշատակված և Բեզռուկովի գործը՝ վերևում հիշատակված): Եթե այս առնչությամբ ներպետական օրենսդրությամբ որևէ արգելող բնույթի սահմանափակում չի նախատեսվում, ապա վերջնական վճռի դեմ բողոքարկման ժամկետի վերականգնումը չարաշահելու վերաբերյալ ենթադրությունը պահանջում է Դատարանի կողմից խիստ վերահսկողություն իրականացնել: Դրա խնդիրն է գնահատել իր տրամադրության տակ գտնվող տվյալ գործի հատուկ հանգամանքները և համապատասխան ներպետական կանոնակարգերն իրականում կիրառելու եղանակը (տե՛ս նույն տեղում, § 35):

47. Դատարանը նշում է, որ Հայաստանի օրենսդրությունը, մասնավորապես, ՔԴՕ-ի 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, որը կիրառվել է սույն գործով, սահմանված ժամկետներից ուշ վերաքննիչ բողոք բերելու համար, սահմանում է քսան տարի ժամկետ, մինչդեռ սույն գործում իրականում անցել է մոտավորապես ութ տարի, որը Դատարանի կարծիքով առանձնապես երկար ժամանակահատված է, ինչը պահանջում է մանրակրկիտ ուսումնասիրություն: Ինչ վերաբերում է սահմանված ժամկետներից ուշ ներկայացված վերաքննիչ բողոքներին, ապա, ինչպես արդեն վերը նշվել է, Վերաքննիչ դատարանը ղեկավարվել է երրորդ անձանց շահերի պաշտպանությամբ. այս դեպքում պետությունը ներկայացրել է Երևանի քաղաքապետարանին և Գլխավոր դատախազությանը, որոնց իրավունքներին առնչվել է վերջնական վճիռը: Դատարանը նախկինում գտել է, որ երրորդ անձանց իրավունքների և շահերի պաշտպանությունը իրավաչափ դիտարկում է, որով կարող է արդարացվել վերջնական և պարտադիր կատարման ենթակա վճռի բեկանումը: Այն, մասնավորապես, գտել է, որ եղել է «լուրջ թերություն» և արդարացրել վարույթի վերսկսումն այն դեպքում, երբ վիճարկվող վճիռներն առնչվել են այն անձի իրավունքներին ու օրինական շահերին, որն, ինչպես սույն գործում է, հանդես չի եկել որպես տվյալ վարույթի կողմ (տե՛ս, Պրոտսենկոն ընդդեմ Ռուսաստանի [Protsenko v. Russia], թիվ 13151/04, §§ 29-34, 2008 թվականի հուլիսի 31) կամ որը չի կարողացել արդյունավետ մասնակցություն ունենալ դրանում (տե՛ս, Տիշկևիչն ընդդեմ Ռուսաստանի [Tishkevich v. Russia], թիվ 2202/05, §§ 25-27, 2008 թվականի դեկտեմբերի 4, և Տոլստոբրովն ընդդեմ Ռուսաստանի [Tolstobrov v. Russia], թիվ 11612/05, §§ 18-20, 2010 թվականի մարտի 4): Դատարանը հիմքեր չունի կասկածելու, որ քննարկվող վարույթում պետության չներկայացված իրավասություններին, ինչպես մեկնաբանել է Վերաքննիչ դատարանը, առնչվել է հօգուտ դիմումատուի կայացված վերջնական վճիռը, ինչը չի վիճարկվել դիմումատուի կողմից: Այն ընդունում է, որ այդ հիմքով վարույթի վերսկսումն, ըստ էության, իրավաչափ դիտարկում է՝ հիմնավորելով իրավական որոշակիության սկզբունքից կատարվող շեղումը:

48. Մյուս կողմից, Դատարանը համոզված չէ, թե սույն գործով ինչպես է իրականում կիրառվել համապատասխան ներպետական դրույթը: Այն նշում է, որ դիմումատուն թե՛ ներպետական դատարաններում, թե՛ Դատարանում վիճարկել է հակառակ կողմի ներկայացրած փաստարկներն՝ այդքան ուշ բերված վերաքննիչ բողոքները և իրենց պնդումների բովանդակությունն հիմնավորելու նպատակով և պնդելու, որ այդ վերաքննիչ բողոքները համապատասխանել են ՔԴՕ 207-րդ հոդված 5-րդ մասի պահանջներին: Նա վիճարկել է, մասնավորապես, այն պնդումը, որ պետության անունից գործող մարմինները 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի և դրա հետևանքների մասին տեղեկացել են միայն գրեթե ութ տարի անց: Կառավարությունը վիճարկել է այդ փաստարկները: Դատարանը համարում է, որ նման հարցերին անդրադառնալը՝ ներկայացված ապացույցների ուսումնասիրությունը և գնահատումը, ինչպես նաև այդ փաստի հաստատումը ներպետական դատարանների, հատկապես Վերաքննիչ դատարանի գործառույթն է: Այն, այնուամենայնիվ, նշում է, որ պարզվել է, որ Վերաքննիչ դատարանն այս հարցով որևէ ուսումնասիրություն չի կատարել և այս առնչությամբ դիմումատուի փաստարկներին չի անդրադարձել՝ չնայած դրա հակասական և վիճարկելի բնույթին և այն հանգամանքին, թե ինչն է վտանգվում: [Վերաքննիչ] դատարանը որևէ հիմնավորում չի ներկայացրել քաղաքապետի և գլխավոր դատախազի տեղակալի փաստարկների ընդունման վերաբերյալ և վճիռը վերջնական դառնալուց գրեթե ութ տարի անց նրանց կողմից բերված վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու վերաբերյալ իր կողմից կայացված որոշման մասով, և ամբողջությամբ վերցրած դրա պատճառաբանությունը համարվում է զուտ եզրահանգում այն մասին, որ այդ փաստարկները «եղել են հիմնավորված» (տե՛ս 21-րդ պարբերությունը):

49. Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը ոչ միայն իր որոշման համար որևէ հիմնավորում չի ներկայացրել, այլ, պարզվել է, որ ուշադրություն չի դարձրել մի շարք որոշիչ հանգամանքների և կատարել է ակնհայտ սխալ հայտարարություններ: Վերաքննիչ դատարանը, մասնավորապես, նշել է, որ քաղաքապետարանը պնդել է, որ 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի առկայության մասին պարզել է Հայաստանի [Հանրապետության] դատական դեպարտամենտի 2009 թվականի փետրվարի 6-ի նամակի միջոցով, մինչդեռ քաղաքապետարանը վիճարկել է բոլորովին այլ հանգամանք, մասնավորապես այն, որ այդ վճռի մասին տեղեկացել է Անշարժ գույքի կադաստրի [պետական կոմիտեի] տարածքային ստորաբաժանման 2009 թվականի փետրվարի 24-ի նամակի միջոցով և, ավելին, իր վերաքննիչ բողոքի մեջ նշել է, որ Հայաստանի [Հանրապետության] դատական դեպարտամենտի 2009 թվականի փետրվարի 6-ի նամակին կից ներկայացված է եղել Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի մեկ այլ վճռի պատճենը, որը որևէ առնչություն չի ունեցել դիմումատուի գործին (տե՛ս 19-րդ պարբերությունը): Վերաքննիչ դատարանն այնուհետև չի անդրադարձել գլխավոր դատախազի տեղակալի այն պնդմանը, որ այն 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի մասին տեղեկացել է քաղաքապետի 2009 թվականի փետրվարի 24-ի նամակի միջոցով՝ չնայած այն հանգամանքին, որ դա ուղղակիորեն հակասում է քաղաքապետի՝ այդ վճռի մասին միայն 2009 թվականի մարտի 18-ին տեղեկանալու փաստարկին (տե՛ս 18-րդ և 19-րդ պարբերությունները): Ի վերջո, այն որևէ կերպ չի անդրադարձել այն հարցին, թե համապատասխան մարմինները երբ «պետք է տեղեկացված լինեին» 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի կայացման մասին, ինչը ՔԴՕ 207-րդ հոդվածի 5-րդ մասում ընդգրկված պայմաններից մեկն է, որը կարող էր դիտվել որպես այդ հոդվածով երաշխավորված որևէ իրավունքի չարաշահման դեմ կարևոր լրացուցիչ երաշխիք:

50. Հետևաբար Դատարանը եզրակացնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը չի կատարել իր պարտականությունը, այն է՝ այդպիսի զգալի ժամանակահատված անցնելուց հետո՝ սահմանված ժամկետների բաց թողնմամբ բերված վերաքննիչ բողոքների վարույթ ընդունումը հիմնավորող բավարար հիմքերի առկայությունը ստուգելը, չի կատարել նման լուրջ հարցի հանգամանալից ուսումնասիրություն և, հետևաբար, դիմումատուի շահերի և պատշաճ արդարադատություն ապահովելու անհրաժեշտության միջև չի ապահովել արդարացի հավասարակշռություն, որն ընդգրկում է երրորդ անձանց շահերը: Այն համարում է, որ իրավունքի գերակայության հիմնարար կողմերից մեկը՝ իրավական որոշակիության սկզբունքը, չափազանց կարևոր է նման մեծ ժամանակահատված անցնելուց հետո՝ վտանգված հակադարձ շահերի այդպիսի մակերեսային ուսումնասիրության հիման վրա ձախողելու համար:

51. Ելնելով վերոնշյալից՝ Դատարանը եզրակացնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, վարույթ ընդունելով Երևանի քաղաքապետարանի և գլխավոր դատախազի տեղակալի կողմից սահմանված ժամկետներից ուշ Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 2001 թվականի հունիսի 8-ի վճռի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները, հիմնավոր և համոզիչ պատճառաբանություն չի ներկայացրել և, այդպիսով, խախտել է իրավական որոշակիության սկզբունքը՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտմամբ:

52. Վերադառնալով թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածին՝ Դատարանը նշում է, որ 2001 թվականի հունիսի 8-ի վերջնական վճռով ճանաչվել է շինության նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքը: Ավելին, [վճռով] ճանաչվել է հողամասի նկատմամբ դիմումատուի օգտագործման իրավունքը, որը հետագայում հիմք է հանդիսացել նրա վարձակալության իրավունքի ճանաչման համար և, վերջապես, դիմումատուին դրա սեփականատերը դառնալու իրավունք է շնորհվել, որից նա օգտվել է 2003 թվականի մայիսի 22-ին: Այդ վճռի հետագա բեկանմամբ դիմումատուն զրկվել է այդ գույքից, որը հանգեցրել է միջամտության նրա՝ գույքի նկատմամբ ունեցած իրավունքներին, ինչը երաշխավորված է թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով (տե՛ս վերը հիշատակված Բրումարեսկոյի գործը, §§ 70 և 74): Քանի որ Դատարանն արդեն գտել է, որ վերջնական վճիռը վերանայվել է իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտմամբ և հանրության շահերի ու դիմումատուի իրավունքների պաշտպանության միջև չի ապահովվել արդարացի հավասարակշռություն, դրանից հետևում է, որ այդ առնչությամբ նաև տեղի է ունեցել թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում (տե՛ս, mutatis mutandis, Մարգուշինն ընդդեմ Ռուսաստանի [Margushin v. Russia], թիվ 11989/03, § 40, 2010 թվականի ապրիլի 1, և Բեզռուկովի գործը՝ վերևում հիշատակված, § 45):

53. Այսպիսով, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի և թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում:»:

4.8. Վճռաբեկ դատարանը 02.12.2016 թվականի որոշմամբ Դիմումատուի վճռաբեկ բողոքը բավարարել է մասնակիորեն: Նոր հանգամանքի հիմքով վերանայել է Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09.09.2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը: Բեկանել է Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 18.07.2009 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել է Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան նոր քննության: Վճռաբեկ դատարանը նշված որոշմամբ նաև նշել է, որ հաշվի առնելով այն, որ ՄԻԵԴ կասկած է հայտնել Գործով վերաքննությունը բացառող ժամկետային սահմանափակումների առկայության վերաբերյալ՝ արձանագրելով իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտում, Գործն ուղարկել է Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան նոր քննության՝ այդ հարցին ՄԻԵԴ Վճռի իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատական տալու համար:

4.9. Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը 28.12.2016 թվականի որոշմամբ Գլխավոր դատախազության և Երևանի քաղաքապետարանի վերաքննիչ բողոքները մերժել է և Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականի վճիռը թողել է անփոփոխ: Վերաքննիչ դատարանը, առաջնորդվելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 15-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, անհրաժեշտ է համարել անդրադառնալ այն հարցադրմանը, թե բողոքարկման ժամկետի վերականգնման հիմքերը կարող են արդարացնել իրավական որոշակիության սկզբունքին կատարվող միջամտությունը, նաև անդրադառնալով՝ վճռի բեկանման արդյունքում Դիմումատուի սեփականության իրավունքը խախտված լինելու հարցին: Վերաքննիչ դատարանը եկել է այն հետևության, որ բողոքաբերներն օրենքի ուժով տեղեկացված են անշարժ գույքի նոր սեփականատիրոջ մասին և նման պայմաններում միայն այն փաստարկը, որ Երևանի քաղաքապետարանը, որպես գույքի տնօրինումն իրականացնող լիազոր մարմին, չի ներգրավվել գործի քննությանը, չի կարող էական հանգամանք հանդիսանալ իրավական որոշակիության սկզբունքից շեղվելու համար, իսկ ինչ վերաբերում է Գլխավոր դատախազության՝ Կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի ներկայացուցչին Գործի քննության ներգրավելու վերաբերյալ փաստարկին, ապա վերջինս օժտված է միայն իրավունքները պետական գրանցման ենթարկելու գործառույթով, ուստի դատական ակտը չէր կարող ազդել նրա որևէ իրավունքի վրա: Արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ վերաքննիչ բողոքներում վկայակոչված նյութաիրավական նորմերի խախտումները հիմնավորված են, սակայն Գործի փաստերի հաշվառմամբ դրանք բավարար հիմք չեն կարող հանդիսանալ իրավական որոշակիությունը խախտելու և Դիմումատուի սեփականության իրավունքին անհամաչափ միջամտելու համար:

4.10. Վիճելի անշարժ գույքի նկատմամբ 14․09․2017 թվականին գրանցվել է Կարեն Պողոսյանի սեփականության իրավունքը (հիմք՝ վերոհիշյալ, ինչպես նաև շրջադարձ կատարելու մասին ներպետական դատական ակտերը և անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման վկայականը)։

5. Հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում էական նշանակություն ունեցող իրավական հարցադրումները

Հաշվի առնելով Արդարադատության նախարարի կողմից միջնորդությունում բերված փաստարկներն ու հիմնավորումները և դրանց դեմ Դատավորի կողմից ներկայացված պատասխանը՝ Խորհուրդը Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար էական է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրումներին.

5.1. Արդյո՞ք Գործի շրջանակներում Դատավորի մասնակցությամբ 12.06.2009 թվականին կայացված որոշմամբ թույլ են տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի, թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի և իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 207-րդ հոդվածի 5-րդ և 6-րդ մասերի պահանջների խախտումներ,

5.2. Դատավորի կողմից թույլ տրված խախտումները կատարվել են դիտավորությամբ, թե՞ կոպիտ անփութությամբ:

6. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննարկելով Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով վարույթ հարուցող մարմնի ներկայացուցիչների և Դատավորի դիրքորոշումները, ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է բավարարման՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սահմանադրության 173-րդ հոդվածի համաձայն՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ դատավորի, դատարանի և դատական իշխանության անկախության վերաբերյալ իրավական կարգավորումներն ամրագրված են ինչպես ներպետական օրենսդրությամբ, այնպես էլ միջազգային իրավական փաստաթղթերով, ընդ որում դատավորի անկախության վերաբերյալ իրավական կարգավորումների ընդհանուր իրավական բովանդակության էությունը կայանում է նրանում, որ դատավորի անկախությունը հանդիսանում է ոչ միայն նրա իրավունքը, այլ հասարակության` օրինական և հիմնավորված արդարադատության իրականացման ապահովման երաշխիքը:

Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ դատավորի անկախության երաշխիքներն ապահովող գործիքակազմում կարևոր տեղ է զբաղեցնում դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու ինստիտուտը:

Խորհուրդն իր սահմանադրական առաքելության հաշվառմամբ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորությունը պետք է իրականացնի այնպես, որպիսի չվտանգի դատավորի և դատարանի անկախության սահմանադրական պահանջը:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն` դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են`

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան` օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ.

2) դատավորի կողմից սույն օրենսգրքով սահմանված` դատավորի վարքագծի կանոնները խախտելը, բացառությամբ սույն օրենքի 69-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետով սահմանված կանոնի, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն` էական կարգապահական խախտում է` սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված խախտումը, որը հանգեցրել է Սահմանադրությամբ կամ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված` մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտման կամ դատական իշխանության հեղինակազրկման:

Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը սահմանում է, որ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը` ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից:

Խորհուրդը նախկինում կայացրած որոշումներով արձանագրել է, որ Օրենսգրքի հիշյալ հոդվածների շարադրանքից ակնհայտ է, որ ՄԻԵԴ որոշման հիման վրա հարուցված կարգապահական վարույթն ուղղակիորեն չի ենթադրում, որ կատարված արարքն իր բնույթով էական կարգապահական խախտում է:

Սույն համատեքստում Խորհուրդը կարևոր է համարում անդրադառնալ Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ին և 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետերին, որոնց ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը տարանջատել է «ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված` մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտում» և «մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում» հասկացությունները:

Ակնհայտ է, որ օրենսդրի կողմից կոնկրետ բառերի կիրառումը երբևէ ինքնանպատակ չէ, առավել ևս, երբ նորմի կարգավորման առարկան վերաբերում է այնպիսի առանցքային ինստիտուտի, ինչպիսին դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելն է: «Հիմնարար» բառը գնահատողական տերմին է, որպիսի ձևակերպումների կիրառումն ընդունելի պրակտիկա է մի շարք եվրոպական երկրներում, քանի որ որոշակի դեպքերում դրանց կիրառումը անխուսափելի է2: Վենետիկի հանձնաժողովն արձանագրել է, որ օրենսդրի կողմից նմանատիպ ձևակերպումների կիրառման դեպքում կարևոր նշանակություն ունի, թե կոնկրետ որ մարմինն է լիազորված այդ ձևակերպումների մեկնաբանման և կիրառման համար: Հայաստանում այդ լիազորությունը վերապահված է Խորհրդին, որն ունի բավարար ինստիտուցիոնալ անկախություն և ապահովում է արդար դատաքննության հիմնարար երաշխիքներ3:

Այսպիսով, օրենսդիրը, կիրառելով «ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված` մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտում» և «մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում» ձևակերպումները, Խորհրդին տվել է դատավորի կողմից կատարված նյութական կամ դատավարական նորմի` մարդու իրավունքների հիմնարար խախտման հանգեցնելու և դրա արդյունքում էական կարգապահական խախտում հանդիսանալու հարցի վերաբերյալ մեկնաբանություններ անելու և չափանիշներ սահմանելու լիազորություն: Մասնավորապես, կարևոր է ընդգծել, որ «հիմնարար խախտում» եզրույթը պետք է տարանջատել «հիմնարար իրավունքի խախտում» եզրույթից, քանի որ առանձին դեպքերում անհրաժեշտ է գնահատել թե արդյոք հիմնարար իրավունքի խախտումը հանգեցրել է հիմնարար խախտման, թե` ոչ: Հակառակ պարագայում, դիցուք, դատավարական նորմի խախտումը թեև կարող է դիտարկվել արդար դատաքննության` որպես հիմնարար իրավունքի խախտման դրսևորում, սակայն իր բնույթով չհանդիսանա հիմնարար խախտում և նշված խախտման դեպքում լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժի կիրառումն անհամաչափ գործիք կլինի հանրային շահի և դատական իշխանության հեղինակության պաշտպանության համար: Հետևաբար, նկատի ունենալով Խորհրդի սահմանադրական առաքելությունը, յուրաքանչյուր դեպքում Խորհուրդը պարտավոր է գնահատել խախտման բնույթը` հստակեցնելով կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը և ապահովելով Օրենսգրքի նորմերի որոշակի կիրառելիությունը և պրակտիկայի կանխատեսելիությունը:

Հակառակ մեկնաբանման դեպքում վարույթ հարուցող մարմնի կողմից նման հիմքով վարույթի հարուցումն ինքնաբերաբար հանգեցնելու է արարքի որակման, որն էլ անխուսափելիորեն հանդիսանալու է լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժի կիրառման հիմք և Խորհրդի` Սահմանադրությամբ ամրագրված դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորության գործարկումը ստանալու է ձևական բնույթ: Նման իրավիճակում Խորհրդի դերը կսահմանափակվի միայն դատավորի կողմից դրսևորած մեղքի ձևի ուսումնասիրությամբ:

Ավելին, վերոնշյալն ամրագրվել է նաև ««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՕ-197-Ն սահմանադրական օրենքի հիմնավորումներում, իսկ հետագայում վերահաստատվել նաև «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՕ-333-Ն սահմանադրական օրենքների հիմնավորումներով, որտեղ բացահայտվում է նաև օրենսդրի կամքը: Մասնավորապես, ըստ հիշյալ փոփոխությունների հիմնավորումների համապատասխանաբար նշվել է`

- «(...) Նման մոտեցում ամրագրվել է այն նպատակով, որպեսզի մի կողմից դատավորը պատասխանատվության չենթարկվի պարզապես փաստերի ու ապացույցների իր գնահատման համար, մյուս կողմից` գնահատման ենթարկվի դատավորի վերաբերմունքը մարդու իրավունքների նկատմամբ` որպես բարեվարքության կարևոր ցուցանիշ (...)»,

- «(...) Նախ, ինչպես բխում է Դատական օրենսգրքի կարգավորումներից կարգապահական պատասխանատվության հիմքը ոչ թե ինքնին ՄԻԵԴ վճիռն է, այլ դրանով բացահայտված մարդու իրավունքների հիմնարար խախտումը, որը ենթակա է գնահատման որպես դատարան գործող Խորհրդի կողմից (...)»:

Հետևաբար, կասկածից վեր է, որ ՄԻԵԴ որոշման հիման վրա հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում Խորհուրդը, յուրաքանչյուր դեպքում հաշվի առնելով գործի կոնկրետ հանգամանքները, պետք է գնահատի թույլ տրված ենթադրյալ կարգապահական խախտման բնույթը:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ Արդարադատության նախարարի կողմից կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդության հիման վրա Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը քննության է առնում Օրենսգրքի 152-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթի պահանջներին համապատասխան, այն է` «Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը Բարձրագույն դատական խորհրդում կատարվում է միայն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը լուծելու համար միջնորդություն ներկայացնելու մասին որոշմամբ նշված կարգապահական խախտման սահմաններում»: Այդ կապակցությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդի իրավական հետազոտման առարկան սահմանափակվում է միջնորդությամբ ներկայացված հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակներում:

Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել նաև, որ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքի առկայության ապացուցման պարտականությունը կրում է կարգապահական վարույթը հարուցած մարմինը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կարգապահական խախտման համար դատավորը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղքն ապացուցված չէ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ Խորհրդի՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին որոշմամբ: Դատավորի կողմից կատարված կարգապահական խախտման վերաբերյալ չփարատված կասկածները մեկնաբանվում են դատավորի օգտին:

Վերը նշված հոդվածի մեկնաբանությունից բխում է, որ տվյալ դեպքում վարույթ հարուցող մարմինն է կրում դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի առկայությունն ապացուցելու պարտականությունը: Վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից պետք է ձեռք բերվեն բավարար ապացույցներ, որոնք իրենց համակցության մեջ բավարար կլինեն Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար և կհաստատեն վերջինիս մեղքը: Այսինքն, գործով ձեռք բերված ապացույցների ոչ բավարար լինելու, դրանց հակասականության կամ բացակայության պայմաններում վարույթ հարուցող մարմինը պետք է կրի այդ պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու բոլոր անբարենպաստ հետևանքները: 

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 8-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և պաշտպանվում է սեփականության իրավունքը:

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 31-րդ հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` ոչ ոքի չի կարելի զրկել սեփականությունից, բացառությամբ դատական կարգով՝ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք: (...)»:

Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք։ Ոչ ոքի չի կարելի զրկել իր գույքից, բացառությամբ ի շահ հանրության և այն պայմաններով, որոնք նախատեսված են օրենքով ու միջազգային իրավունքի ընդհանուր սկզբունքներով։

ՔԴՕ «Վերաքննիչ բողոք բերելու ժամկետը» վերտառությամբ 207-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Գործն ըuտ էության լուծող դատական ակտի դեմ վերաքննիչ բողոք կարող է բերվել մինչև այդ ակտի oրինական ուժի մեջ մտնելու համար uահմանված ժամկետը: (…)

5. Գործին մասնակից չդարձված այն անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ, իրավունք ունեն վերաքննիչ բողոք բերելու այն օրվանից սկսած` երեք ամսվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մասին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քսան տարի:

6. Սույն հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ կետերով, 5-րդ կետի առաջին պարբերությամբ նախատեսված ժամկետներից հետո բերված վերաքննիչ բողոքը դատարանը կարող է ընդունել վարույթ, եթե ներկայացված է համապատասխան ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդություն, և այն բավարարվել է դատարանի կողմից:

7. Առաջին ատյանի դատարանի` գործն ըuտ էության լուծող oրինական ուժի մեջ մտած ակտի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը կարող է ընդունվել քննության այն բացառիկ դեպքերում, երբ գործի նախորդ դատական քննության ընթացքում թույլ են տրվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի այնպիuի հիմնարար խախտումներ, որի արդյունքում ընդունված դատական ակտը խաթարում է արդարադատության բուն էությունը, կամ առկա են նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներ:»:

Տվյալ դեպքում Խորհուրդն արձանագրում է, որ ՄԻԵԴ-ը, Կարեն Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 62356/09) գործով, 31.03.2016 թվականի վճռով արձանագրել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի, Կոնվենցիային կից Թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում, հետևաբար Խորհուրդը Դատավորի արարքներին կանդրադառնա Վճռով հաստատված հանգամանքների շրջանակներում:

ՄԻԵԴ-ը, քննելով Ամիրխանյանն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 22343/08) գործը, 03.12.2015 թվականի վճռում նշել է.«Դատարանը կրկին նշում է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորվող՝ դատարանի առջև արդար դատաքննության իրավունքը պետք է մեկնաբանել Կոնվենցիայի նախաբանի լույսի ներքո, որով ամրագրված է, ի թիվս այլնի, որ իրավունքի գերակայությունը պայմանավորվող Պետությունների ընդհանուր ժառանգության մի մասն է: Իրավունքի գերակայության հիմնարար կողմերից մեկն իրավական որոշակիության սկզբունքն է, որով պահանջվում է, inter alia, որ երբ դատարանները որևէ հարցի վերաբերյալ կայացնում են վերջնական որոշում, այդ որոշումը չպետք է կասկածի տակ դրվի4: Իրավական որոշակիությունը ենթադրում է res judicata սկզբունքի, այն է՝ վճիռները վերջնական լինելու սկզբունքի պահպանում: Այդ սկզբունքով ընդգծվում է, որ որևէ կողմ իրավունք չունի պահանջելու վերջնական և պարտադիր ուժ ունեցող վճռի վերանայում՝ գործը պարզապես կրկին լսելու և դրա վերաբերյալ նոր որոշում կայացնելու հնարավորություն ստանալու նպատակով: Վերադաս դատարանների վերանայման լիազորությունը պետք է իրականացվի դատական սխալները և ոչ պատշաճ իրականացված արդարադատությունն ուղղելու նպատակով, սակայն ոչ նոր քննություն իրականացնելու համար: Վերանայումը չպետք է համարել քողարկված բողոքարկում, և հարցի վերաբերյալ պարզապես երկու տեսակետի առկայության հավանականությունը կրկին քննություն իրականացնելու հիմք չէ: Այդ սկզբունքից շեղումն արդարացվում է միայն այն դեպքում, երբ դա անհրաժեշտ է՝ էական և ծանրակշիռ հանգամանքներով պայմանավորված5»: 

Տվյալ դեպքում, ՄԻԵԴ-ի կողմից Կարեն Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 62356/09) գործով 31.03.2016 թվականին կայացված վճռով արձանագրվել է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի և թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում: Մասնավորապես՝ ՄԻԵԴ-ը փաստել է, որ Վերաքննիչ դատարանը, վարույթ ընդունելով Երևանի քաղաքապետարանի և ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի կողմից սահմանված ժամկետներից ուշ վճռի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքները, հիմնավոր և համոզիչ պատճառաբանություն չի ներկայացրել և, այդպիսով, խախտել է իրավական որոշակիության սկզբունքը՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտմամբ: Վերադառնալով թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածին՝ Դատարանը նշել է, որ 2001 թվականի հունիսի 8-ի վերջնական վճռով ճանաչվել է շինության նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքը: Ավելին, [վճռով] ճանաչվել է հողամասի նկատմամբ դիմումատուի օգտագործման իրավունքը, որը հետագայում հիմք է հանդիսացել նրա վարձակալության իրավունքի ճանաչման համար և, վերջապես, դիմումատուին դրա սեփականատերը դառնալու իրավունք է շնորհվել, որից նա օգտվել է 2003 թվականի մայիսի 22-ին: Այդ վճռի հետագա բեկանմամբ դիմումատուն զրկվել է այդ գույքից, որը հանգեցրել է միջամտության նրա՝ գույքի նկատմամբ ունեցած իրավունքներին, ինչը երաշխավորված է թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով: Քանի որ Դատարանն արդեն գտել է, որ վերջնական վճիռը վերանայվել է իրավական որոշակիության սկզբունքի խախտմամբ և հանրության շահերի ու դիմումատուի իրավունքների պաշտպանության միջև չի ապահովվել արդարացի հավասարակշռություն, դրանից հետևում է, որ այդ առնչությամբ նաև տեղի է ունեցել թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում։

Վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու մասին 12.06.2009 թվականի որոշման կայացման ժամանակահատվածում գործած վերաքննիչ դատարանում գործը վարույթ ընդունելու կարգը սահմանող նորմերի վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը սահմանել է վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունք ունեցող անձանց շրջանակը՝ միաժամանակ չարգելափակելով գործին մասնակից չդարձված անձանց` դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոք բերելու իրավունքը, երբ գործն ըստ էության լուծող ակտերը վերաբերում են տվյալ անձանց իրավունքներին ու պարտականություններին: Ավելին, օրենսդրորեն հստակ սահմանվել է ժամկետ, որի ընթացքում գործին մասնակից չդարձված անձինք կարող են ներկայացնել վերաքննիչ բողոք, այն է՝ այն օրվանից սկսած` երեք ամսվա ընթացքում, երբ իմացել են կամ կարող էին իմանալ նման դատական ակտի կայացման մասին, սակայն այն բացառությամբ, երբ դատական ակտի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է քսան տարի: Միաժամանակ նշված ժամկետից ուշ ներկայացված բողոքների ընդունելության պայման սահմանելով համապատասխան ժամկետի բացթողումը հարգելի համարելու վերաբերյալ միջնորդության ներկայացումն ու դատարանի կողմից դրա բավարարումը:

Ներպետական օրենսդրության մեջ վերաքննության դատավարական ինստիտուտի էության ուսումնասիրությունից հետևում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատարանն օժտված լինելով բողոքարկման ժամկետի բացթողնման հարգելի լինել/չլինելու հանգամանքը գնահատելու հայեցողական լիազորությամբ՝ միաժամանակ կրելով բողոքարկման ժամկետի բացթողնման հիմքերի հարգելիությունը դատական ակտում տեղ գտած պատճառաբանությամբ հիմնավորելու պարտականությունը, պետք է քննարկման առարկա դարձնի մինչև գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի ուժի մեջ մտնելը բողոք չբերելու հանգամանքի հարգելիությունը, որի շրջանակներում էական նշանակություն ունի գործն ըստ էության լուծող դատական ակտի կայացման մասին իմանալու կամ դրա մասին իմանալու հնարավորության հարցի քննարկումը, այնինչ՝ տվյալ դեպքում Դատավորը 12.06.2009 թվականի որոշմամբ առանց անդրադառնալու Երևան քաղաքի Շենգավիթ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 08.06.2001 թվականին թիվ 2-885 գործով վճռի կայացման մասին իմանալու կամ դրա մասին իմանալու հնարավորության հարցին, Երևանի քաղաքապետարանի ու ՀՀ գլխավոր դատախազության համապատասխան միջնորդությունների հիմքով՝ վճռի կայացումից շուրջ 8 տարի անց վարույթ ընդունելով գործն իր իսկ որոշման մեջ մատնանշել է, որ «(…) վճռի մասին տեղեկացել են Երևանի քաղաքապետարանը ՀՀ դատական դեպարտամենտի կողմից 26.02.2009 թվականի թիվ Ե-319 գրությամբ տրամադրված վճռից, իսկ ՀՀ գլխավոր դատախազությունը 24.02.2009 թվականի Երևանի քաղաքապետարանի գրությունից: (…)»: Հետևաբար, 8 տարի անց վերաքննության կարգով վարույթ ընդունելու որոշման հիմքում դրված է եղել վերոնշյալ հիմնավորումը, որն իր հերթին ժամանակագրական առումով պարունակում է ակնհայտ անհամապատասխանություն, որով ի թիվս այլնի փաստվում է 8 տարի անց վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշման ոչ բավարար պատճառաբանված լինելու հանգամանքը:

Վերոգրյալի լույսի ներքո՝ Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 13.02.2009 թվականին կայացված թիվ ԱՐԴ/0062/02/09 որոշմամբ ՄԻԵԴ-ի իրավական դիրքորոշումների համատեքստում անդրադարձել է իրավական որոշակիության սկզբունքին և այդ սկզբունքի շրջանակներում` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի պարտադիրության հատկանիշին: Մասնավորապես, վկայակոչված որոշմամբ արձանագրվել է, որ արդար դատաքննության իրավունքը պահպանված է այն դեպքում, երբ անձը հնարավորություն ունի ստանալու որոշակի, հաստատուն որոշում` կապված իր իրավունքների և պարտականությունների հետ, ու կարող է համոզված լինել, որ որոշ ժամանակ անց այդ որոշումը չի վերացվի: Միաժամանակ Խորհուրդը սույն վարույթի շրջանակներում կարևորում է ՄԻԵԴ-ի դիրքորոշումն առ այն, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը պետք է մեկնաբանվի Կոնվենցիայի նախաբանի լույսի ներքո, որի համաձայն` պայմանավորվող կողմերի ընդհանուր ժառանգության մասն է իրավունքի գերակայությունը, որի հիմնարար հայեցակետերից է իրավական որոշակիության սկզբունքը, որն inter alia պահանջում է, որ դատարանի կողմից որևէ հարցի կապակցությամբ կայացված վերջնական դատական ակտը կասկած չհարուցի, միաժամանակ նշել է, որ իրավական որոշակիության սկզբունքը ենթադրում է res judicata սկզբունքի, այն է` դատական ակտերի վերջնական լինելու սկզբունքի պահպանում: Այդ սկզբունքը պահանջում է, որ կողմերից ոչ մեկը չունենա իրավունք պահանջելու վերջնական և պարտադիր դատական ակտի վերանայում` ուղղակի գործի կրկնակի քննության և գործով նոր ակտի կայացման նպատակով: Այսինքն` հարցի առնչությամբ երկու կարծիքի առկայության հնարավորությունը չպետք է հիմք հանդիսանա կրկնակի քննության համար: Նահանջն այդ սկզբունքից արդարացված է միայն այն դեպքում, երբ դա անհրաժեշտ է էական և անհերքելի բնույթ ունեցող հանգամանքներում:

Վերը նշվածի համատեքստում՝ Խորհուրդը սույն կարգապահական վարույթի շրջանակներում հարկ է համարում արձանագրել, որ Դատավորն իր կողմից թույլ տրված դատավարական խախտումների հետ միաժամանակ, այն է՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռի կայացումից 8 տարի անց, դրա դեմ բերված վերաքննիչ բողոքներն առանց պատշաճ հիմնավորման և պատճառաբանության վարույթ ընդունելով և վճիռը բեկանելով, թույլ է տվել res judicata (դատարանի վճիռները վերջնական լինելու) սկզբունքի, ինչպես նաև անձի՝ Սահմանադրության 19-րդ և 31-րդ հոդվածներով, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով և Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքի և սեփականության իրավունքի խախտումներ։

Ինչ վերաբերում է Դատավորի այն փաստարկներին, որ դատարանի 08.06.2001 թվականի վճռով չի ճանաչվել Կարեն Պողոսյանի օգտագործման իրավունքը հողամասի նկատմամբ, վերջինիս սեփականության իրավունքը խախտվել է վճռի շրջադարձ կատարելու ժամանակ և նրա սեփականության իրավունքի խախտումը որևէ կապ չունի վճռի բեկանման հետ, ապա Խորհուրդն արձանագրում է, որ վիճելի անշարժ գույքի նկատմամբ դիմումատուի սեփականության իրավունքի ծագման հիմքը եղել է դատարանի 08.06.2001 թվականի վճիռը, որի բեկանման արդյունքում հենց տեղի է ունեցել դիմումատուի սեփականության իրավունքին միջամտությունը:

Դատավորի կողմից թույլ տրված խախտումների հետևանքների ծանրության աստիճանը գնահատելու համար Խորհուրդն արձանագրում է, որ Դիմումատուի սեփականության իրավունքի խախտումը կրել է ժամանակավոր բնույթ, քանի որ ՄԻԵԴ-ի Վճռի հիման վրա Կարեն Պողոսյանի կողմից նոր հանգամանքի հիմքով ներկայացվել է վճռաբեկ բողոք, որի վերջնական արդյունքում վերջինիս խախտված իրավունքները վերականգնվել են, և վիճելի անշարժ գույքի նկատմամբ 14․09․2017 թվականին վերագրանցվել է նրա սեփականության իրավունքը:

Սույն կարգապահական վարույթի փաստական հանգամանքների և կատարված իրավական վերլուծության համադրման արդյունքում Խորհուրդը, անդրադառնալով Դատավորի արարքին և մեղքի ձևին, հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` նույն գլխի իմաստով` արարքը համարվում է դիտավորությամբ կատարված, եթե դատավորը գիտակցել է իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` նույն գլխի իմաստով` արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

Վերը նշված իրավանորմերի տրամաբանությունից բխում է, որ օրենսդրի կողմից արդարադատություն կամ որպես դատարան` օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտման վարքագծի առումով առանձնացվել են մեղքի դրսևորման երկու ձևեր` դիտավորություն և կոպիտ անփութություն:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ դատավորի կարգապահական պատասխանատվության տեսանկյունից մեղքը դատավորի վերաբերմունքն է իր կողմից կատարված արարքի նկատմամբ:

Միաժամանակ որոշելու համար Դատավորի մեղքի ձևը՝ Խորհուրդը գտնում է, որ Դատավորին վերագրվող խախտումները դրսևորվել են կոպիտ անփութությամբ, քանի որ սույն վարույթի շրջանակներում առկա ապացույցներով չի հիմնավորվել, որ Դատավորը վերաքննիչ բողոքները վարույթ ընդունելու մասին որոշումը կայացնելիս դիտավորություն է ունեցել սահմանափակելու անձի վերոհիշյալ իրավունքները, այլ միայն չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել։

Խորհուրդը փաստում է, որ դատավորի նկատմամբ կիրառվող կարգապահական տույժը պետք է համաչափ լինի կատարված խախտմանը:

Կարգապահական տույժ կիրառելիս Խորհուրդը հաշվի է առնում խախտման բնույթը և հետևանքները, դիտավորությունը կամ կոպիտ անփութությունը, դատավորի անձը, առկա տույժերը և ուշադրության արժանի այլ հանգամանքներ:

Խորհուրդն արձանագրում է նաև, որ կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության պահին Դատավորը չի ունեցել կարգապահական տույժ:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով, 149-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Խորհուրդը,

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1․ Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը՝ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավոր Լևոն Գրիգորյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, բավարարել: Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավոր Լևոն Գրիգորյանին հայտարարել նկատողություն:

2․ Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

_________________