■ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգիրքը,

■ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը,

■ ՀՀ քրեական և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքերը,

■ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքը,

■ «Հարկային ծառայության մասին» և «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքները,

■ «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքը:

Այսպիսով, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ հարկային պարտավորությունների ծագման հետ կապված իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի են միայն նշված իրավական ակտերի դրույթները, և այս հստակ կանոնից որևէ շեղում չի կարող համարվել իրավաչափ (տե՛ս, Սամվել Ճզմաչյանն ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/2978/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03․11․2022 թվականի որոշումը):

Օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 23-րդ, 25-րդ և 27-րդ կետերի համաձայն՝ հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի կիրառության իմաստով՝ ստորև նշված հասկացություններն ունեն հետևյալ իմաստն ու նշանակությունը.

23) եկամուտ՝ ձեռնարկատիրական, անձնական և (կամ) պասիվ եկամուտ.

25) անձնական եկամուտ՝ ֆիզիկական անձի կողմից աշխատանքային կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում իրականացվող գործունեությանը վերագրվող կամ ցանկացած այլ հիմքով (բացառությամբ նույն մասի 24-րդ և 26-րդ կետերով սահմանված դեպքերի) ստացվող դրամական միջոց կամ այլ ակտիվ (այդ թվում՝ բնամթերային ձևով): Նույն կետի կիրառության իմաստով՝ անհատ ձեռնարկատեր կամ նոտար համարվող ռեզիդենտ ֆիզիկական անձի կողմից ստացվող շահաբաժինը համարվում է անձնական եկամուտ՝ անկախ շահաբաժինը որպես անհատ ձեռնարկատեր կամ որպես նոտար ստանալու հանգամանքից և նույն մասի 26-րդ կետի դրույթներից.

27) համախառն եկամուտ՝ հաշվետու ժամանակաշրջանում ստացված կամ ստացման ենթակա Օրենսգրքով սահմանված եկամուտների հանրագումար։

Օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկը և վճարը համարվում են սահմանված միայն այն դեպքում, երբ սահմանված են հետևյալ տարրերը, բացառությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված դեպքերի.

1) հարկ վճարողների շրջանակը.

2) հարկման օբյեկտը.

3) հարկման բազան.

4) հարկի դրույքաչափը.

5) հարկի հաշվարկման կարգը.

6) հարկի վճարման կարգը և ժամկետները:

Օրենսգրքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հաշվետու ժամանակաշրջանը ժամանակահատված է, որի համար հաշվարկվում և վճարվում են հարկեր և (կամ) բնօգտագործման վճար, ներկայացվում են հարկային հաշվարկներ (բացառությամբ ներմուծման հարկային հայտարարագրերի, ապրանքների ներմուծման և անուղղակի հարկերի վճարման (կամ անուղղակի հարկերից ազատման, անուղղակի հարկերն այլ կարգով վճարելու) մասին հայտարարության և արտահանման հարկային հայտարարագրերի), կատարվում են Օրենսգրքով սահմանված այլ պարտավորություններ:

Օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հարկի կամ բնօգտագործման վճարի հաշվարկը կատարվում է հաշվառման հաշվեգրման մեթոդով, եթե օրենսգրքով չի նախատեսվում, որ հարկի կամ բնօգտագործման վճարի հաշվարկը կատարվում է հաշվառման դրամարկղային մեթոդով:

Նույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի «ա» ենթակետի համաձայն՝ Օրենսգրքի կիրառության իմաստով՝ հաշվառման դրամարկղային մեթոդը նշանակում է, որ հարկ վճարողը եկամուտների և ծախսերի հաշվառումն իրականացնում է՝ ելնելով հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահից՝ անկախ իր կողմից այդ եկամուտների ստացման իրավունքը ձեռք բերելու կամ իր համար այդ ծախսերը ճանաչելու պահից:

Օրենսգրքի 139-րդ հոդվածի համաձայն՝ եկամտային հարկը Օրենսգրքի 141-րդ հոդվածով սահմանված հարկման օբյեկտի համար Օրենսգրքով սահմանված կարգով, չափով և ժամկետներում պետական բյուջե վճարվող պետական հարկ է:

Օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ եկամտային հարկով հարկման օբյեկտ է համարվում ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց համար՝ Հայաստանի Հանրապետության աղբյուրներից և (կամ) Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գտնվող աղբյուրներից ստացվող համախառն եկամուտը, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետությունում հաշվառված անհատ ձեռնարկատերերի և նոտարների ձեռնարկատիրական եկամուտների:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ նույն բաժնի կիրառության իմաստով՝ եկամտային հարկով հարկման օբյեկտի հաշվառումն իրականացվում է (հարկի հաշվարկը կատարվում է) քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում կատարված աշխատանքների և (կամ) մատուցված ծառայությունների համար ստացվող եկամուտների մասով՝ հաշվառման դրամարկղային մեթոդով:

Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ եկամտային հարկով հարկման բազա է համարվում ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց համար՝ հարկվող եկամուտը, որը որոշվում է որպես Օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված համախառն եկամտի և Օրենսգրքի 147-րդ հոդվածով սահմանված նվազեցվող եկամուտների դրական տարբերություն:

Օրենսգրքի 151-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Օրենսգրքի 152-րդ հոդվածով սահմանված՝ եկամտային հարկը հարկային գործակալի կողմից հաշվարկելու, պահելու և պետական բյուջե վճարելու դեպքերում եկամտային հարկի հաշվարկման և վճարման համար հաշվետու ժամանակաշրջան է համարվում յուրաքանչյուր հաշվետու ամիսը:

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծության հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ եկամտային հարկով հարկման օբյեկտ է համարվում ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց համար՝ Հայաստանի Հանրապետության աղբյուրներից և (կամ) Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գտնվող աղբյուրներից ստացվող համախառն եկամուտը, որը հաշվետու ժամանակաշրջանում ստացված կամ ստացման ենթակա հարկային օրենսգրքով սահմանված եկամուտների հանրագումարն է: Հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի կիրառության իմաստով եկամուտը ձեռնարկատիրական, անձնական և (կամ) պասիվ եկամուտն է, իսկ ֆիզիկական անձի կողմից քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում իրականացվող գործունեությանը վերագրվող կամ ցանկացած այլ հիմքով ստացվող դրամական միջոցը կամ այլ ակտիվը համարվում է անձնական եկամուտ: Քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում կատարված աշխատանքների և (կամ) մատուցված ծառայությունների համար ստացվող եկամուտների մասով՝ եկամտային հարկով հարկման օբյեկտի հաշվառումն իրականացվում է (հարկի հաշվարկը կատարվում է) հաշվառման դրամարկղային մեթոդով: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ հաշվառման դրամարկղային մեթոդի էությունը կայանում է նրանում, որ հարկ վճարողի եկամուտների և ծախսերի հաշվառումն իրականացվում է՝ հիմք ընդունելով հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահը, և հարկային օրենսդրության տեսանկյունից որևէ իրավական նշանակություն չունի հարկ վճարողի կողմից այդ եկամուտների ստացման իրավունքը ձեռք բերելու պահը: Օրենսդիրը հստակ սահմանել է, որ հաշվառման դրամարկղային մեթոդը կիրառվում է ելնելով հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահից՝ անկախ իր կողմից այդ եկամուտների ստացման իրավունքը ձեռք բերելու կամ իր համար այդ ծախսերը ճանաչելու պահից: Եկամտային հարկով հարկման օբյեկտի հաշվառման համար էական է համարվում հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահը, որը չի կարող նույնացվել հատուցումների ստացման վերաբերյալ քաղաքացիաիրավական պայմանագրից ծագող իրավունքների պետական գրանցման պահի հետ:

Ըստ այդմ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում կատարված աշխատանքների և (կամ) մատուցված ծառայությունների համար ստացվող եկամուտների` եկամտային հարկով հարկման օբյեկտի հաշվառումն իրականացվում է (հարկի հաշվարկը կատարվում է) հաշվառման դրամարկղային մեթոդով, որի կիրառման համար հիմք է ընդունվում ոչ թե քաղաքացիաիրավական պայմանագրերից ծագող իրավունքների պետական գրանցման, այլ հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահը: Հետևաբար, որպես եկամտային հարկի հաշվարկման և վճարման համար հաշվետու ժամանակաշրջանը որոշելու ելակետ է ընդունվում հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահը՝ համաձայն հարկային օրենսդրության (տե՛ս, Սամվել Ճզմաչյանն ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/2978/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03․11․2022 թվականի որոշումը):

Անդրադառնալով հարկային գործակալ համարվելու կապակցությամբ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջներին՝ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում քննարկման առարկա դարձնել վերաբերելի օրենսդրական իրավակարգավորումները։

Այսպես, մինչև 01․01․2018 թվականը գործած «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկային գործակալը հարկ վճարողներին եկամուտներ վճարող (հատկացնող կամ բնամթերային ձևով տրամադրող) իրավաբանական անձն է (այդ թվում` օտարերկրյա իրավաբանական անձի հիմնարկը, օտարերկրյա իրավաբանական անձի մասնաճյուղը կամ ներկայացուցչությունը), անհատ ձեռնարկատերը, նոտարը, հիմնարկը, տեղական ինքնակառավարման մարմինը, որի վրա օրենքի համաձայն, դրված է հարկ վճարողներին եկամուտներ վճարելիս (հատկացնելիս կամ տրամադրելիս) նրանց եկամուտներից հարկերը (այդ թվում` անուղղակի) հաշվարկելու, պահելու (գանձելու) և Հայաստանի Հանրապետության և համայնքների բյուջեներ վճարելու պարտավորությունը:

Մինչև 01․01․2018 թվականը գործած «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ եկամուտ է համարվում աշխատանքային կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում կամ ցանկացած այլ հիմքով հարկ վճարողի ստացման ենթակա` հաշվեգրված (պասիվ եկամուտների, ինչպես նաև անհատ ձեռնարկատեր կամ նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձանց մասով` քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում ստացված) գույքը, ինչպես նաև բնամթերային (ոչ դրամական) ձևով ստացման ենթակա` հաշվեգրված (պասիվ եկամուտների, ինչպես նաև անհատ ձեռնարկատեր կամ նոտար չհանդիսացող ֆիզիկական անձանց մասով` քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում ստացված) եկամուտները:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ համանման իրավակարգավորում է նախատեսված նաև գործող օրենսդրությամբ։ Մասնավորապես՝ Օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հարկային գործակալը հարկ վճարողներին եկամուտներ վճարող (հատկացնող կամ բնամթերային ձևով տրամադրող)` Օրենսգրքի 58-րդ գլխով սահմանված կարգով հարկային մարմնում որպես հարկ վճարող հաշվառված կազմակերպությունն է, անհատ ձեռնարկատերը կամ նոտարը, որի վրա, Օրենսգրքի համաձայն, դրված է հարկ վճարողներին եկամուտներ վճարելիս (հատկացնելիս կամ բնամթերային ձևով տրամադրելիս) նրանց եկամուտներից հարկերը կամ վճարները հաշվարկելու, պահելու (գանձելու) և Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարելու պարտավորությունը: Նույն մասի կիրառության իմաստով` հարկային գործակալի կողմից հարկ վճարողին եկամտի վճարում (հատկացում կամ բնամթերային ձևով տրամադրում) է համարվում նաև՝

1) հարկային գործակալի կողմից եկամտի վճարումը (հատկացումը կամ բնամթերային ձևով տրամադրումը) եկամուտ ստացող հարկ վճարողի նշած անձին.

2) հարկային գործակալի նշած անձի կողմից եկամտի վճարումը (հատկացումը կամ բնամթերային ձևով տրամադրումը) եկամուտ ստացող հարկ վճարողին:

Վկայակոչված նորմերից հետևում է, որ հարկային գործակալն այն սուբյեկտն է, որի վրա դրված է հարկ վճարողներին եկամուտներ վճարելու, վերջիններիս եկամուտներ վճարելիս հարկեր կամ վճարներ հաշվարկելու, պահելու (գանձելու) և Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարելու պարտավորություն։

Այսինքն՝ կոնկրետ սուբյեկտի՝ հարկային գործակալ համարվելու փաստը պարզելու նպատակով պետք է առաջին հերթին, բացահայտել, թե արդյոք վերջինս իրականացնում է վերոնշյալ գործառույթները, թե՝ ոչ, որոնցից առանցքային նշանակություն նախևառաջ ունի հարկ վճարողին կամ հարկ վճարողի նշած անձին եկամուտներ, այդ թվում նաև՝ ֆիզիկական անձի կողմից աշխատանքային կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերի շրջանակներում իրականացվող գործունեությանը վերագրվող կամ ցանկացած այլ հիմքով ստացվող դրամական միջոց կամ այլ ակտիվ (այդ թվում՝ բնամթերային ձևով), վճարելու հանգամանքը։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` ՀՀ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27․12․2016 թվականի «Ապահովված պահանջի չափը հաստատելու և ապահովված իրավունքի առարկայի իրացումը թույլատրելու մասին» որոշմամբ «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ին թույլատրվել է իրացնել 17․12․2015 թվականին կնքված պայմանագրով գրավ դրված անշարժ գույքերը։

Անշարժ գույքի աճուրդի արդյունքների 13․09․2017 թվականի արձանագրության համաձայն՝ աճուրդի կազմակերպիչ ««Ֆլորես» աճուրդի տուն» ՍՊԸ-ի կողմից ««ԱԿՍՈՆ» ապրանքա-հումքային բորսա» ՍՊԸ-ի հարթակում իրականացված հրապարակային սակարկություններում վաճառված լոտի գնորդ է արձանագրվել Ընկերությունը, իսկ վաճառող «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ն։

12․09․2017 թվականի թիվ 015013 վճարման հանձնարարագրի համաձայն՝ Ընկերության կողմից ««Ֆլորես» աճուրդի տուն» ՍՊԸ-ին վճարվել է 2․461․050 ՀՀ դրամ՝ որպես անշարժ գույքի աճուրդի նախավճար, իսկ 15․09․2017 թվականի թիվ 000469 վճարման հանձնարարագրի համաձայն՝ վճարվել է 817․888․950 ՀՀ դրամ՝ որպես անշարժ գույքի աճուրդից ձեռքբերման վճար։

«ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի, ««Ֆլորես» աճուրդի տուն» ՍՊԸ-ի և Ընկերության միջև 27․12․2017 թվականին կնքվել է հրապարակային սակարկություններով իրացված անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր, որով Ընկերությունը, 13․09․2017 թվականին ստորագրված անշարժ գույքի աճուրդի արդյունքների արձանագրության հիման վրա, ձեռք է բերել գրավի իրավունքով «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ին պատկանող անշարժ գույքերը՝ 820.350.000 ՀՀ դրամ արժեքով։

Կոմիտեի նախագահի 28․08․2020 թվականի թիվ 3003824 հանձնարարագրի համաձայն` Կոմիտեի համալիր հարկային ստուգումների վարչության ստուգումների թիվ 7-րդ բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Ռուբեն Գևորգյանին, Միսակ Մուրադյանին և Գագիկ Գևորգյանին հանձնարարվել է Ընկերությունում իրականացնել համալիր հարկային ստուգում։

Կոմիտեի նախագահի 28․08․2020 թվականի թիվ 3003824 հանձնարարագրի հիման վրա Կոմիտեի համալիր հարկային ստուգումների վարչության պաշտոնատար անձանց կողմից Ընկերությունում իրականացվել է համալիր հարկային ստուգում, որի արդյունքում 25․12․2020 թվականին կազմվել է թիվ 3003824 ստուգման ակտը, որի 3-րդ կետով (վիճարկվող մաս) Ընկերությանը եկամտային հարկի գծով առաջադրվել են 335․933․325 ՀՀ դրամի չափով լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ։

ՀՀ կադաստրի կոմիտեի 16․10․2020 թվականի թիվ 52457-2020 գրությանը կից ներկայացված տվյալների համաձայն՝ 27․12․2017 թվականի առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա Ընկերության անվամբ իրավունքների պետական գրանցումը կատարվել է 17․01․2018 թվականին։

Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 22․01․2021 թվականի թիվ 4/19 որոշմամբ Կոմիտեի համալիր հարկային ստուգումների վարչության 25․12․2020 թվականի թիվ 3003824 ակտի դեմ Ընկերության դիմում-բողոքը մերժվել է։

Ընկերությունը, դիմելով դատարան, պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի 25․12․2020 թվականի թիվ 3003824 ստուգման ակտի 3-րդ կետը։

Դատարանը հայցը բավարարել է հետևյալ պատճառաբանությամբ․ «(․․․) Դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերության կողմից հնարավոր եկամուտները վճարվել են մինչև ՀՀ հարկային օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելն ավարտված հաշվետու ժամանակաշրջանում, իսկ ՀՀ հարկային օրենսգրքի եկամտային հարկի հետ կապված հարաբերությունները կարգավորող դրույթներին հետադարձ ուժ տալու մասին կանոններ սահմանված չեն։ Սակայն հարկային մարմինն այս հանգամանքը չի կարևորել և ի սկզբանե սխալ է որոշել վիճելի իրավահարաբերության ծագման պահը և ըստ այդմ՝ դրա նկատմամբ կիրառելի իրավանորմերը: Բացի այն, որ հարկային մարմինը ճիշտ չի ընտրել կիրառելի իրավունքը, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածով սահմանված վարչական վարույթի ի պաշտոնե քննության սկզբունքին համապատասխան չի ապահովել գործի փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումը և չի պարզել Ընկերության կողմից ֆիզիկական անձին եկամուտ վճարելու՝ գրավ դրված գույքի օտարման գնի և գրավով ապահովված պարտավորության դրական տարբերության առկայությունը և դրանով պայմանավորված հարկային գործակալի պարտավորություն ունենալու հանգամանքը»։

Վերաքննիչ դատարանը բավարարել է Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը՝ Դատարանի վճիռը բեկանել և գործն ուղարկել է ՀՀ վարչական դատարան նոր քննության՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ․ «(․․․) անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիրը ստորագրվել է 2017 թվականի դեկտեմբերի 27-ին, դրանից ծագած Ընկերության սեփականության իրավունքը գրանցվել է 2018 թվականի հունվարի 17-ին, իսկ նշված պայմանագրից ծագած իրավունքները ենթակա էին պետական գրանցման՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ փաստացի նշված առուվաճառքի պայմանագիրը, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 449-րդ հոդվածի 3-րդ մասով ամրագրված կանոնակարգումների, կնքվել է 2018 թվականի հունվարի 17-ին։ Սա նշանակում է, որ նշված գործարքից ծագող հարկային իրավահարաբերությունների նկատմամբ՝ դրանց առկայության դեպքում, կիրառելի են ՀՀ հարկային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) կանոնակարգումները, քանի որ Օրենսգիրքն ուժի մեջ է մտել 2018 թվականի հունվարի 01-ից։ Այլ կերպ ասած՝ վիճահարույց պայմանագիրը կնքված է համարվում 2018 թվականի հունվարի 17-ից, որպիսի ժամանակային տիրույթում գործել է Օրենսգիրքը, հետևապես նշած գործարքի շրջանակներում ենթադրաբար առաջացող հարկային իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի են Օրենսգրքի կարգավորումները։ (․․․)

Մինչդեռ, Վարչական դատարանը գտել է, որ քննարկվող դեպքում վիճելի իրավահարաբերությունների նկատմամբ Օրենսգրքով ամրագրված կանոնակարգումները կիրառելի չեն՝ թույլ տալով դատական սխալ։

Ըստ այդմ, Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ վիճարկվող մասով թիվ 3003824 ստուգման ակտի իրավաչափությունը ենթակա էր ստուգման Օրենսգրքով ամրագրված կանոնակարգումները, ինչպես նաև իրավահարաբերությունների ձևավորման պահին գործած՝ հարկային իրավահարաբերությունները կանոնակարգող, մյուս իրավական ակտերի պահանջները պահպանված լինելու լույսի ներքո։

(․․․)

Այսպիսով, քննարկվող դեպքում Վարչական դատարանը նախ՝ ճիշտ չի որոշել վիճելի իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի իրավական ակտերի շրջանակը, հետո՝ բավարար հստակությամբ չի անդրադարձել դատավարության մասնակիցների միջև առկա՝ սույն վեճի օբյեկտիվ հանգուցալուծման տեսանկյունից առանցքային նշանակություն ունեցող, վիճահարույց գործարքի շրջանակներում Ընկերության՝ հարկային գործակալ լինելու կամ չլինելու վեճի պարզմանը՝ միաժամանակ գործի փաստերի նկատմամբ ոչ ճիշտ մեկնաբանմամբ կիրառելով «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքի (մինչև 2018 թվականի հունվարի 01-ը գործած խմբագրությամբ) 8․1-ին հոդվածի 1-ին մասով ամրագրված կանոնակարգումները»։

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ տվյալ պարագայում եկամտային հարկի հաշվարկը կատարվում է` ելնելով ոչ թե քաղաքացիաիրավական պայմանագրերից ծագող իրավունքների պետական գրանցման, այլ հատուցումների ստացման կամ վճարումների կատարման պահից:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն դեպքում Ընկերության կողմից ձեռք բերված անշարժ գույքի համար վճարման պահը՝ 15․09․2017 թվականը, չի ներառվում 2018 թվականի փետրվար ամսվա եկամտային հարկի հաշվարկման և վճարման հաշվետու ժամանակաշրջանում, հետևաբար, Օրենսգրքի 447-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով, հարկային պարտավորությունները ենթակա են կատարման 15․09․2017 թվականին անշարժ գույքի ձեռքբերման նպատակով Ընկերության կողմից կատարված վճարման դրությամբ գործող օրենսդրությամբ սահմանված կարգով և ժամկետներում:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի «ա» ենթակետն իրավակիրառ պրակտիկայում պետք է մեկնաբանվի սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ, որպիսի պարագայում նշված իրավանորմի կարգավորումը սույն գործով վիճելի իրավահարաբերության նկատմամբ չի կարող կիրառելի լինել, քանի որ հատուցումն ստանալու պահը` 15․09․2017 թվականը, չի ներառվում 2018 թվականի հաշվետու ժամանակաշրջանում: Ըստ այդմ՝ հայցվորի համար պայմանագրի ուժով չի կարող ծագել իր նկատմամբ կիրառման ոչ ենթակա նորմով սահմանված՝ հարկային մարմին եկամտային հարկի հաշվարկ ներկայացնելու և դրա արդյունքում առաջացող եկամտային հարկի գումարը վճարելու պարտավորություն, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից։

Միաժամանակ, անդրադառնալով Ընկերության՝ հարկային գործակալ հանդիսանալու հարցին՝ նախ պետք է պարզել, թե արդյոք Ընկերությունը ֆիզիկական անձին վճարել է եկամուտ, թե՝ ոչ։

Տվյալ դեպքում Ընկերությունը գրավի առարկա գույքը ձեռք է բերել «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ից, և դրա դիմաց որևէ ֆիզիկական անձի գումար չի վճարել, այլ վճարումը կատարվել է 13․09․2017 թվականի անշարժ գույքի աճուրդի արդյունքների արձանագրությամբ հրապարակային սակարկություններում վաճառված լոտի վաճառող նշված «ՀԱՅԲԻԶՆԵՍԲԱՆԿ» ՓԲԸ-ի հաշվին։

Հետևաբար, Ընկերությունն ինչպես Օրենսգրքի, այնպես էլ մինչև 01․01․2018 թվականը գործած «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի իմաստով չէր կարող համարվել հարկային գործակալ։

Ինչ վերաբերում է գույքի օտարման արդյունքում այդ գույքը ֆիզիկական անձից ձեռք բերելու պատասխանողի փաստարկներին, ապա պետք է նշել, որ Ընկերությունն ուղղակիորեն ֆիզիկական անձին գումար չի վճարել, իսկ թե իր կողմից գումարը ստացած սուբյեկտն ինչպես է տնօրինել այդ գումարը, տվյալ դեպքում սույն գործի համար որևէ էական նշանակություն չունի։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Դատարանը, Ընկերության հայցը բավարարելով, կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Վերոգրյալի հիման վրա՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված` Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու և Դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտին օրինական ուժ տալիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ, եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:

Նկատի ունենալով այն, որ Ընկերության կողմից վճռաբեկ բողոքի համար վճարվել է 30.000 ՀՀ դրամ, մինչդեռ, վճարման էր ենթակա 20.000 ՀՀ դրամ` որպես մեկ ոչ դրամական պահանջի գործով վճռաբեկ բողոքի համար օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումար, իսկ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, ուստի, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերության կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը՝ 20․000 ՀՀ դրամի չափով, ենթակա է հատուցման Կոմիտեի կողմից, իսկ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով ավել վճարված պետական տուրքը՝ 10․000 ՀՀ դրամը, ենթակա է վերադարձման Ընկերությանը։

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Հաշվի առնելով վերը շարադրված հիմնավորումները և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

Նախագահող	Հ. Բեդևյան
Զեկուցող	ռ. Հակոբյան
	ա. Թովմասյան
	լ. Հակոբյան Ք. ՄԿՈՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 7 նոյեմբերի 2024 թվական: