2024 թվականի հունիսի 21-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ վարչապետի և երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության (այսուհետ՝ Նախարարություն) վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 22․03․2022 թվականի որոշման դեմ՝ վարչական գործով ըստ հայցի Վիգեն Ավետիսյանի ընդդեմ ՀՀ վարչապետի, երրորդ անձ Նախարարություն՝ «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի թիվ 682-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, նախկին պաշտոնին վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Վիգեն Ավետիսյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի թիվ 682-Ա որոշումը, իրեն վերականգնել նախկին պաշտոնին, բռնագանձել հարկադիր պարապուրդի գումարը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր Ա․ Հարությունյան) (այսուհետ` Դատարան) 08․09․2021 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22․03․2022 թվականի որոշմամբ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և երրորդ անձ Նախարարության բերած վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 08․09․2021 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել ՀՀ վարչապետը (ներկայացուցիչ Արման Թադևոսյան) և երրորդ անձ Նախարարությունը (ներկայացուցիչ Հայկ Հարությունյան)։

Վճռաբեկ բողոքների պատասխան չի ներկայացվել։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատը 07․11.2023 թվականի որոշմամբ բավարարել է ՀՀ վարչապետի ներկայացուցչի՝ գործի վարույթը կասեցնելու վերաբերյալ միջնորդությունը, և թիվ ՎԴ/4151/05/20 վարչական գործի վարույթը կասեցվել է մինչև ՀՀ սահմանադրական դատարանի 19․09․2023 թվականի թիվ ՍԴԱՈ-108 աշխատակարգային որոշմամբ քննության ընդունված «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դիմումի հիման վրա՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասի Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործով ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից որոշում կայացնելը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի 13․03․2024 թվականի որոշմամբ վարչական գործի վարույթը վերսկսվել է։

2.1. ՀՀ վարչապետի բերած վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է կիրառել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասը և «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը, կիրառել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասը և 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, որոնք չպետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետը, չի կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետի «ա» և «բ» ենթակետերը, որոնք պետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Բողոքարկվող որոշման վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ Վերաքննիչ դատարանը քննության առարկա է դարձրել նաև «Հանրային ծառայության մասին» և «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքների և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի հարաբերակցության հարցը։ Վերաքննիչ դատարանը եզրահանգել է, որ «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը չի կարող դիտարկվել որպես հայցվորին իր զբաղեցրած պաշտոնից ազատելու հիմք, քանի որ ՀՀ վարչապետն իր այդ լիազորությունից կարող էր օգտվել կա՛մ հիմք ընդունելով «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով որպես վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձին այդ պաշտոնից ազատելու համար նախատեսված երկու առանձին դեպքերը, թեկուզև դեպքերից մեկը («Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերը), կամ պետք է հիմք ընդուներ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով նախատեսված աշխատանքից ազատման համապատասխան հիմքերից որևիցե մեկը, իսկ առկայության դեպքում թեկուզ մի քանիսը:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձանց նշանակման և ազատման հետ կապված վեճի առարկա հարաբերությունները կարգավորված են ՀՀ ոլորտային օրենսդրությամբ՝ «Հանրային ծառայության մասին» և «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքներով, որի պարագայում աշխատանքային օրենսգրքի կարգավորումները կիրառելի չեն:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ թե՛ «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասով, թե՛ «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված իրավակարգավորումներն ինքնին տեսչական մարմնի ղեկավարի ազատման հիմքեր են: Ընդ որում, այդ իրավակարգավորումները, ոլորտի առանձնահատկություններով պայմանավորված, կարելի է որակել որպես ՀՀ կառավարության ղեկավարի՝ ՀՀ վարչապետի իրավաչափ հայեցողություն, որն օրենսդրի հստակ կամահայտնությունն է:

Սույն գործով և՛ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ կերպով չեն անդրադարձել հանրային ծառայության ինստիտուտի առանձնահատկություններին, հանրային, մասնավորապես՝ վարչական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց գործառութային կարգավիճակին:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված կառավարման խորհրդի համապատասխան առաջարկությունն ընթացակարգային պահանջ է, և հայցվորի զբաղեցրած պաշտոնից ազատման իրավահարաբերության մեջ այն չունի որևէ էական նշանակություն։

Վիճարկվող ակտը չի կարող համարվել վարչական ակտ, քանի որ այն չի բավարարում վարչական ակտի սահմանմամբ թվարկված հատկանիշների միաժամանակյա առկայության պահանջը: Մասնավորապես, սույն դեպքում առնվազն բացակայում է վարչական ակտի «արտաքին ներգործության» պարտադիր հատկանիշը, մինչդեռ, հատկանիշներից թեկուզև մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Դատարանը թույլ է տվել նյութական իրավունքի նորմերի սխալ կիրառում, մասնավորապես, կիրառել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը, որը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնում, հայցվորին ազատելուց հետո, ՀՀ վարչապետի 2020 թվականի սեպտեմբերի 10-ի թիվ 1028-Ա և 2021 թվականի ապրիլի 22-ի թիվ 430-Ա որոշումներով նշանակվել են այլ անձինք:

Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով պատասխանողի ներկայացուցչի վերոհիշյալ փաստարկը, ավելին՝ այդ մասին նշում չկատարելով որոշման մեջ, թույլ է տվել դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներ, մասնավորապես՝ պատշաճ չի կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետը, որը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

Սույն գործի փաստական հանգամանքներին նույնանման փաստական հանգամանքներ ունեցող թիվ ՎԴ/3417/05/19 վարչական գործով օրինական ուժի մեջ մտած ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի դատական ակտով, ինչպես նաև օրինական ուժի մեջ չմտած թիվ ՎԴ/2694/05/20, թիվ ՎԴ/2257/05/20, թիվ ՎԴ/9814/05/21 վարչական գործերով վարչական պաշտոնից ազատելու հարցի վերաբերյալ տարբեր դատարանների կողմից տրվել են մեկնաբանություններ, որոնք հակասում են սույն գործով ստորադաս դատարանների կողմից տրված՝ վերը նշված մեկնաբանություններին և կիրառած իրավանորմերին: Մասնավորապես, սույն գործով Վերաքննիչ դատարանի կողմից կիրառվել է «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասը և «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-րդ մասը, որոնցով վարչապետը նշանակում և ազատում է տեսչական մարմնի ղեկավարի վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձին, իսկ վերը նշված՝ թիվ ՎԴ/3417/05/19 դատական գործով քննության առարկա է դարձել մեկ այլ վարչական պաշտոնի՝ վարչապետի աշխատակազմի գրասենյակի ղեկավարի պաշտոնից ազատման հարցը, որին նույնաբովանդակ կարգավորում նախատեսող «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 13-րդ մասի համաձայն՝ պաշտոնից ազատում և պաշտոնի նշանակում է վարչապետը: Տվյալ դեպքում, նշված երկու իրավանորմերը վերաբերում են վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձանց պաշտոնի նշանակմանը և ազատմանը, ուստի ստացվում է, որ թեև կիրառվել են երկու տարբեր դրույթներ, սակայն երկու դեպքում էլ կիրառվել է բովանդակային առումով միևնույն իրավանորմը՝ վարչական պաշտոն զբաղեցնող պաշտոնյայի՝ աշխատանքից ազատման կանոնը:

Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոքաբերը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22․03․2022 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության կամ փոփոխել այն:

2.2. Երրորդ անձ Նախարարության բերած վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, որը չպետք է կիրառեր, չի կիրառել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 3-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 4-րդ մասերը, 4-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերը, 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ մասերը, 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ և 114-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով ամրագրված նորմերի համադրման արդյունքում եկել է այն սխալ եզրահանգման, որ նշված նորմերով նախատեսված է վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի՝ աշխատանքից ազատման երկու հավանական հիմք, որոնք կախված են բացառապես տվյալ պաշտոնը զբաղեցնող անձին նշանակելու և ազատելու իրավասություն ունեցող անձի հայեցողությունից։ Դրանք են․

1․ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը կարող է աշխատանքից ազատվել քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքում,

2․ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը կարող է աշխատանքից ազատվել իր վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխությամբ։

Վերաքննիչ դատարանի վերը նշված եզրահանգումների տրամաբանությունից բխում է, որ քննարկվող 2 դեպքերում անձին պաշտոնից ազատելու լրացուցիչ հիմնավորումներ անհրաժեշտ չեն, առաջին դեպքում այդ հիմնավորումը քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխությունն է, իսկ երկրորդ դեպքում՝ վերադասի կամ անմիջական ղեկավարի փոփոխությունը։ Մինչդեռ, «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով ամրագրված նորմերը ոչ թե սահմանափակում են վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձին նշանակելու և ազատելու իրավասություն ունեցող անձի՝ նույն օրենքով սահմանված հայեցողությունը, այլ՝ ընդգծում են հանրային պաշտոնների (դրանք զբաղեցնող անձանց իրավունքների և պարտականությունների ծավալի) առանձնահատկությունները` ի տարբերություն հանրային ծառայության պաշտոնների:

Վերաքննիչ դատարանը փաստել է նաև, որ նույն ընթացակարգով ՀՀ վարչապետը տեսչական մարմնի ղեկավարին կարող էր ազատել իր զբաղեցրած պաշտոնից նաև ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով նախատեսված հիմքերով, սակայն, վերոգրյալ վերլուծություններից հետևում է, որ Վերաքննիչ դատարանի նշված եզրահանգումն անհիմն է։

Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի խախտման արձանագրմանը, ապա հարկ է նկատել, որ Դատարանի կողմից պատշաճ չի հիմնավորվել Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի առաջարկության բացակայության ազդեցությունը հայցվորի իրավունքների խախտման վրա: Այլ կերպ ասած՝ տվյալ նորմը կարգավորում է պաշտոնի նշանակելու և պաշտոնից ազատելու լիազորություն ունեցող սուբյեկտի և այդ պաշտոնում առաջարկություններ կատարելու լիազորություն ունեցող սուբյեկտի միջև հարաբերությունները, հետևաբար նշված նորմի չպահպանումը կարող էր ազդել միայն Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի իրավունքների վրա:

Ավելին, Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կիրառումն ինքնին հիմնավորում է սույն բողոքի հիմքերը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի առաջարկության առկայության պարտադիր լինելը վիճարկվող հրամանի անվավերության հիմքում դնելով, Վերաքննիչ դատարանը հակասում է որոշմամբ բերված նախկինում իր՝ պաշտոնից ազատելու իրավասություն ունեցող սուբյեկտի հայեցողության սահմանափակման վերաբերյալ եզրահանգումներին, քանի որ այդ պարագայում Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի առաջարկության առկայությունը կամ բացակայությունը չի քննարկվել որպես հայեցողության իրավաչափության գնահատման տարր:

Տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ տրված դատավարական և նյութական իրավունքի նորմերի խախտումներն ազդել են գործի ելքի վրա՝ հանգեցնելով գործի սխալ լուծման։ Միևնույն ժամանակ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառման համար` հաշվի առնելով վճռաբեկ բողոքում բարձրացված հարցադրումների վերաբերյալ վերոնշյալ հոդվածներում պարունակվող նորմերի մասով իրավունքի զարգացման անհրաժեշտությունը:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանման կարիքն ունեն հետևյալ հարցադրումները.

- արդյո՞ք հատուկ օրենքով հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց աշխատանքային հարաբերությունների կարգավորման պայմաններում հանրային պաշտոններ զբաղեցնող անձանց աշխատանքից ազատման հարաբերությունների նկատմամբ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի դրույթները կիրառելի են,

- արդյո՞ք ՀՀ վարչապետը կարող էր առանց տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի առաջարկության ազատել տեսչական մարմնի ղեկավարին պաշտոնից:

Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոքաբերը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22․03․2022 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցն ամբողջությամբ մերժել։

3. Վճռաբեկ բողոքների քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքների քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» թիվ 682-Ա որոշմամբ, «Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասով, Վիգեն Ավետիսյանն ազատվել է բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից (հատոր 1, գ.թ. 9):

2) ՀՀ սահմանադրական դատարանի 27․02․2024 թվականի թիվ ՍԴՈ-1716 որոշման համաձայն՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասը համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանն այն մեկնաբանությամբ, ըստ որի՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի դրույթները չեն տարածվում պետական վարչական պաշտոնում նշանակման և այդ պաշտոնից ազատման իրավահարաբերությունների նկատմամբ (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 27․02․2024 թվականի թիվ ՍԴՈ-1716 որոշումը):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

1․ ՀՀ վարչապետի վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասի և 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետի, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետի «ա» և «բ» ենթակետերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը,

2․ Նախարարության վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ դատարանի կիրառած «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր, ինչպես նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 3-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 4-րդ մասերի, 4-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերի, 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ մասերի, 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով։

Վճռաբեկ դատարանը սույն գործով վճռաբեկ բողոքների քննության շրջանակներում անհրաժեշտ է համարում պատասխանել հետևյալ իրավական հարցադրմանը.

- արդյո՞ք ՀՀ կառավարությանը ենթակա պետական մարմնի ղեկավարին վարչապետի առաջարկությամբ նշանակելու և ազատելու իրավահարաբերությունների նկատմամբ կարող են կիրառելի լինել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի կարգավորումները՝ վերահաստատելով նախկինում հայտնած դիրքորոշումը։

Նկատի ունենալով, որ թե' ՀՀ վարչապետի և թե' երրորդ անձ Նախարարության վճռաբեկ բողոքները բերվել են նույն հիմքով, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, ինչպես նաև այն, որ ըստ էության բողոքներում բարձրացվում է նույն իրավական հարցը՝ Վճռաբեկ դատարանը նպատակահարմար է գտնում վճռաբեկ բողոքները քննել համատեղ։

Այսպես, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը Վահագն Վերմիշյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարության թիվ ՎԴ/2694/05/20 վարչական գործով 04․06․2024 թվականի որոշմամբ, անդրադառնալով վերը նշված իրավական հարցադրմանը, արձանագրել է, որ «(․․․) օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման` ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գործառույթը ենթադրում է ոչ միայն միասնական դիրքորոշման ձևավորում իրավական նորմի մեկնաբանության արդյունքում, այլև՝ ձևավորված դիրքորոշման հետագա զարգացում։ Նման իրավիճակներում իրավունքի զարգացման արդյունքում ձևավորված նոր դիրքորոշումը պետք է գերակայի նախորդ դիրքորոշման նկատմամբ և հիմք ընդունվի ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նոր դիրքորոշումը ձևավորած որոշման կայացման պահին դատարանների վարույթներում գտնվող գործերի լուծման համար»:

Ըստ այդմ՝ նույն վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանն ընդգծել է, որ «(․․․) Իգոր Սարգսյանն ընդդեմ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի թիվ ՎԴ/9829/05/19 վարչական գործով 03.05.2023 թվականի որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշում է արտահայտել առ այն, որ «(…) «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը հանդիսանում է հանրային ծառայության հետ կապված հարաբերությունները կարգավորող հատուկ օրենք, իսկ ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրքը սուբսիդիարության (լրացուցիչ) սկզբունքով կիրառելի է այն պայմաններում, երբ կոնկրետ հարաբերություններն սպառիչ կերպով կարգավորված չեն «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով։ Նշված իրավական դիրքորոշումը բխում է «հատուկ օրենքը վերացնում է ընդհանուրի գործողությունը» (lex specialis derogat legi generali) սկզբունքից։

(…) «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը վարչական պաշտոնից ազատելու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորել է ոչ ամբողջությամբ՝ չսահմանելով վարչական պաշտոնից ազատելու հիմքերի սպառիչ ցանկ և այդ ցանկը չսահմանափակելով միայն այդ Օրենքով սահմանվածներով։

(…) վարչական պաշտոնից ազատելու հետ կապված հարաբերությունները սուբսիդիարության (լրացուցիչ) սկզբունքով կարգավորման են ենթակա նաև ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի նորմերով: Այսինքն՝ ի լրումն «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված՝ վարչական պաշտոնից ազատելու ոչ սպառիչ հիմքերի, վարչական պաշտոնից ազատելու համար կիրառելի են նաև ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 113-րդ հոդվածով սահմանված՝ գործատուի նախաձեռնությամբ աշխատանքային հարաբարությունները դադարեցնելու հիմքերը»»:

Նշվածի հաշվառմամբ՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ «(․․․) իրավակիրառ պրակտիկայի առանձնահատկություններով պայմանավորված՝ օբյեկտիվորեն առկա է նշված դիրքորոշումը վերանայելու և զարգացնելու անհրաժեշտություն»:

Վերահաստատելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/2694/05/20 վարչական գործով 04․06․2024 թվականի որոշմամբ հայտնած դիրքորոշումը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը․

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, քննելով «Վճռաբեկ դատարանի դիմումի հիման վրա՝ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ» գործը, 27․02․2024 թվականին կայացրել է թիվ ՍԴՈ-1716 որոշումը, որով եզրահանգել է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասը համապատասխանում է Սահմանադրությանն այն մեկնաբանությամբ, համաձայն որի՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի դրույթները չեն տարածվում պետական վարչական պաշտոնում նշանակման և այդ պաշտոնից ազատման իրավահարաբերությունների նկատմամբ:

Նշված որոշմամբ վերահաստատելով ընդհանուր հիմունքներով հանրային ծառայության անցնելու սահմանադրական հիմնական իրավունքի առնչությամբ նախկինում արտահայտած դիրքորոշումները (15․11․2019 թվականի թիվ ՍԴՈ-1488 որոշում, կետ 4․1, 10․06․2021 թվականի թիվ ՍԴՈ-1598 որոշում, կետեր 4․4, 4․6 և 4․7, 21․11․2023 թվականի թիվ ՍԴՈ-1704 որոշում, կետ 5.1) ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է հետևյալը․

«(․․․) Սահմանադրության 49-րդ հոդվածի շրջանակում ներառվող հանրային ծառայության ողջ ոլորտը Օրենքով1` ըստ տեսակային հատկանիշների, տարբերակվել է՝ պետական ծառայության, համայնքային ծառայության և հանրային պաշտոնների (Օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մաս)։

Պետական ծառայությունը` որպես մասնագիտական գործունեություն, որն ուղղված է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ պետական մարմիններին վերապահված լիազորությունների իրականացմանը, ունեցած մասնագիտական-ոլորտային առանձնահատկությունների հաշվառմամբ` ընդգրկում է քաղաքացիական ծառայությունը, դիվանագիտական ծառայությունը, մաքսային ծառայությունը, հարկային ծառայությունը, փրկարար ծառայությունը, զինվորական ծառայությունը (բացառությամբ օրենքով սահմանված պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչի միջոցով իրականացվող շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայության), ազգային անվտանգության մարմիններում ծառայությունը, ոստիկանությունում ծառայությունը, հակակոռուպցիոն կոմիտեում ծառայությունը, արտաքին հետախուզության ծառայությունում ծառայությունը, քրեակատարողական ծառայությունը, պրոբացիայի ծառայությունը, հարկադիր կատարման ծառայությունը, դատական կարգադրիչների ծառայությունը, էկոպարեկային ծառայությունը (Օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-3-րդ մասեր): Պետական ծառայության առանձին տեսակները կարգավորվում են համապատասխան ոլորտային օրենքներով և ենթաօրենսդրական ակտերով, որոնցում մանրամասն ներկայացվում են պետական ծառայության կոնկրետ ոլորտի առանձնահատկություններով պայմանավորված կարգավորումները։

Համայնքային ծառայությունը` որպես մասնագիտական գործունեություն, որն ուղղված է Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով և համապատասխան ավագանու որոշումներով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին վերապահված լիազորությունների իրականացմանը (Օրենքի 3-րդ հոդվածի 4-րդ մաս), իր հերթին կարգավորվում է ոլորտային առանձին օրենքով՝ «Համայնքային ծառայության մասին» օրենքով և դրա հետ կապված և փոխլրացնող այլ իրավական ակտերով։

Հանրային ծառայության վերոնշյալ տեսակների սահմանմանը վերաբերող իրավակարգավորումներից բխում են դրանց հետևյալ հիմնական բնութագրիչները՝ մասնագիտական բնույթ, այսինքն՝ պահանջվող մասնագիտական պատրաստվածության անհրաժեշտություն, տվյալ պաշտոնի նշանակման համար մասնագիտական աշխատանքային նախանշված արժանիքների առկայության պահանջ, քաղաքական գործընթացներով չպայմանավորված նշանակման և ազատման գործընթաց:

Փոխարենը՝ հանրային պաշտոնների զբաղեցման համար օրենսդիրը սահմանել է այլ բնութագրիչներ (Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մաս). հանրային պաշտոններն ընտրովի կամ նշանակովի պաշտոններ են, որոնք զբաղեցվում են 1) քաղաքական գործընթացների, 2) հայեցողական որոշումների, 3) ինչպես նաև օրենքով նախատեսված այլ ընթացակարգերի արդյունքով: Այս տեսակի պաշտոններն իրենց հերթին դասակարգվում են պետական և համայնքային հանրային պաշտոնների, որոնցից յուրաքանչյուրը ենթադասակարգվում է քաղաքական, վարչական և հայեցողական պաշտոնների, իսկ պետական հանրային պաշտոնների դեպքում՝ նաև ինքնավար պաշտոնների:

Հանրային պաշտոնների նշյալ դասակարգումից հետևում է դրանց համալրման և պաշտոնից ազատման առանձնահատուկ կարգը: Մասնավորապես, ի տարբերություն հանրային ծառայության պաշտոնների (պետական կամ համայնքային), հանրային պաշտոններին նշանակումները և պաշտոններից ազատումները պայմանավորված են քաղաքական գործընթացներով կամ նշանակման և ազատման լիազորությամբ օժտված պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությամբ։

Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի` հանրային պաշտոնները «զբաղեցվում են քաղաքական գործընթացների, հայեցողական որոշումների, ինչպես նաև օրենքով նախատեսված այլ ընթացակարգերի արդյունքով» օրենսդրական ձևակերպումն ուղղակիորեն վերաբերում է տվյալ պաշտոնը զբաղեցնելուն: Այսինքն՝ առհասարակ պաշտոնավարումը և հետևաբար՝ պաշտոնին նշանակման և պաշտոնավարման դադարեցման հիմքը օրենսդիրը պայմանավորում է քաղաքական գործընթացներով, հայեցողական որոշումներով, ինչպես նաև օրենքով նախատեսված այլ ընթացակարգերով։

(․․․) հանրային պաշտոններ զբաղեցնելու վերաբերյալ որոշումը, որն ուղղակիորեն նշանակում է ոչ միայն այդ պաշտոնում նշանակումը, այլ նաև տվյալ պաշտոնում պաշտոնավարման դադարեցումը, ամբողջովին վերապահված է տվյալ պաշտոնում նշանակելու կամ պաշտոնից ազատելու իրավասությամբ օժտված պետական կամ համայնքային մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությանը, որի շրջանակը սահմանվում է Օրենքով կամ համապատասխան ոլորտային օրենսդրությանը վերաբերող այլ օրենսդրական ակտերով։

(․․․) Օրենքով պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնելու հարցը դասելով հայեցողական որոշմամբ լուծվող հարցերի շրջանակին՝ օրենսդիրը նախատեսել է միայն նման որոշում կայացնելու լիազորությամբ օժտված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց շրջանակը՝ առանց սահմանափակելու նույն հարցի առնչությամբ նրանց վերապահված հայեցողությունը։

Օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը վարչական պաշտոնը բնորոշում է որպես հանրային իշխանության մարմիններում նշանակովի պաշտոն, որն զբաղեցնող պաշտոնատար անձն ապահովում է Սահմանադրությամբ և օրենքներով տվյալ մարմնին վերապահված լիազորությունների արդյունավետ իրականացումը և պատասխանատվություն է կրում իր պաշտոնից բխող նպատակների և խնդիրների իրականացման համար: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ պետական վարչական պաշտոն է, ի թիվս այլնի, Կառավարությանը ենթակա մարմնի ղեկավարի պաշտոնը:

Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով ուղղակիորեն սահմանվում են խնդրո առարկա պաշտոնում նշանակման և պաշտոնից ազատման կարգավորման տեսանկյունից հիմնարար նշանակություն ունեցող կանոններ, այն է՝ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը կարող է փոփոխվել նաև քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքով կամ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխության դեպքում: Ավելին, Օրենքի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասից հետևում է, որ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխության դեպքում վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը` որպես ժամանակավոր պաշտոնակատար, շարունակում է պաշտոնավարել մինչև իր պաշտոնում նոր նշանակում կատարելը կամ նոր նշանակման (վերանշանակման) կատարման համար նույն մասով սահմանված ժամկետի ավարտը: Նոր նշանակումը կատարվում է վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի նշանակման օրվանից հետո` մեկ ամսվա ընթացքում, եթե օրենքով այլ բան նախատեսված չէ:

Այսինքն` վարչական պաշտոնը նշանակովի պաշտոն է, որում անձի պաշտոնավարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է ինչպես իր նշանակման կամ պաշտոնավարման դադարեցման հարցում նման լիազորություն ունեցող մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությամբ, այնպես էլ քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքով կամ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխությամբ։ Ընդ որում` վարչական պաշտոնում անձի փոփոխության՝ քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքի կամ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխության հիմքերը չեն բացառում կամ սահմանափակում նույն պաշտոնում նշանակելու կամ պաշտոնից ազատելու հարցով լիազորված համապատասխան մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությունը։ Ավելին, Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված՝ քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքի հիմքով և Օրենքի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված՝ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի վերադասի (կամ) անմիջական ղեկավարի փոփոխության հիմքով պաշտոնավարման դադարեցման նկարագրված հնարավորությունները ոչ թե սահմանափակում, այլ ամրապնդում են խնդրո առարկա պաշտոնը զբաղեցնելու հարցում լիազոր մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությունը։

Հետևաբար` վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը չի կարող օգտվել իր պաշտոնավարման կայունության այնպիսի երաշխիքից, որի գործադրումը կհակասի իր պաշտոնին նշանակելու և պաշտոնից ազատելու իրավասություն ունեցող պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությանը։

(․․․) վարչական թվարկված պաշտոններում նշանակումների և այդ պաշտոններում պաշտոնավարման դադարեցման հարցերում իրավասու մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությունը դիտարկելով որպես պետական վարչական պաշտոնում պաշտոնավարման հիմք՝ օրենսդիրն այն չի սահմանափակել՝ դրանով իսկ ամրագրելով հանրային (դիցուք՝ վարչական պետական պաշտոնում) պաշտոնում նշանակման և ազատման իրավահարաբերությունների բնույթին համահունչ՝ վերադաս պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողության լայն շրջանակը։ Այդպիսի հայեցողության (անկախ դրա լայն միջակայքից) սահմանափակման բացակայությունը չի կարող ինքնին նշանակել, որ Օրենքով կամ հանրային ծառայության ոլորտը կարգավորող այլ օրենքով «այլ բան նախատեսված չէ» վիճարկվող դրույթի իմաստով։

(․․․) հանրային պաշտոնում նշանակման և պաշտոնից ազատման իրավասությանը վերաբերող դրույթների (Օրենքի 9-րդ հոդված) վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը մի շարք դեպքերում (ներառյալ՝ Կառավարությանը ենթակա մարմնի ղեկավարի պաշտոնում նշանակումը և պաշտոնից ազատումը) այս իրավասության իրացումը բաշխել է պաշտոնում նշանակելու և պաշտոնից ազատելու առաջարկություն կատարող մարմնի (պաշտոնատար անձի) և այդ առաջարկության հիման վրա պաշտոնում նշանակումը և պաշտոնից ազատումն իրականացնող մարմնի կամ պաշտոնատար անձի միջև։ Հաշվի առնելով, որ հանրային պաշտոնում նշանակումը և պաշտոնից ազատումը (գործընթացի ամբողջության մեջ), մասնավորապես, հիմնված են նման իրավասությամբ օժտված համապատասխան մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողության վրա, Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ ինչպես համապատասխան առաջարկությունը կատարող, այնպես էլ այդ առաջարկության հիման վրա պաշտոնում նշանակումը և պաշտոնից ազատումն իրականացնող մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք վարչական պաշտոնից ազատելու համապատասխան առաջարկություն ներկայացնելիս և ազատելիս օժտված են նույն հայեցողությամբ, ինչ վարչական պաշտոնում նշանակելու առաջարկության և այդ պաշտոնում նշանակելու հարցում։

(․․․) Օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնող պաշտոնատար անձն ապահովում է Սահմանադրությամբ և օրենքներով տվյալ մարմնին վերապահված լիազորությունների արդյունավետ իրականացումը և պատասխանատվություն է կրում իր պաշտոնից բխող նպատակների և խնդիրների իրականացման համար:

Օրենքի (սույն որոշման կայացման պահին գործող խմբագրությամբ) նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` պետական վարչական պաշտոններն են Հանրապետության նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի, նրա տեղակալների, Ազգային ժողովի աշխատակազմի ղեկավարի, նրա տեղակալների, վարչապետի աշխատակազմի ղեկավարի, նրա տեղակալների, Միջազգային իրավական հարցերով ներկայացուցչի, Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա մարմինների ղեկավարների և նրանց տեղակալների, վարչապետի աշխատակազմի գրասենյակի ղեկավարի, մարզպետների և նրանց տեղակալների, դատական դեպարտամենտի ղեկավարի, Սահմանադրական դատարանի աշխատակազմի ղեկավարի, գլխավոր ռազմական տեսուչի և նրա տեղակալի պաշտոնները:

Պետական կառավարման համակարգի մարմինները, ի թիվս այլնի, իրենց վերապահված լիազորությունների սահմաններում իրականացնում են Կառավարության քաղաքականությունը, որի արդյունավետությունը պայմանավորված է նաև Կառավարությանը ենթակա պետական կառավարման համակարգի մարմինների և պաշտոնատար անձանց գործունեության նկատմամբ արդյունավետ կառավարման և վերահսկողական գործիքակազմի առկայությամբ:

Սահմանադրության 159-րդ հոդվածն ամրագրում է պետական կառավարման համակարգի մարմինների շրջանակը (այն է՝ պետական կառավարման համակարգի մարմիններն են նախարարությունները, ինչպես նաև Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա այլ մարմինները)՝ օրենսդրին լիազորելով օրենքով սահմանել դրանց կազմավորման կարգը և լիազորությունները: Իրացնելով սույն սահմանադրական լիազորությունը` օրենսդիրը «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածում թվարկել է այս մարմինների հիմնական գործառույթը և դրանց շրջանակը։ Մասնավորապես՝ Կառավարությանը ենթակա մարմինն ապահովում է Կառավարության քաղաքականության՝ օրենքով իրեն վերապահված առանձին ուղղության իրականացումը, ինչպես նաև աջակցում է իրեն վերապահված ուղղության շրջանակներում Կառավարության քաղաքականության մշակմանը։ Այդ մարմինների թվին են դասվում Կադաստրի կոմիտեն, Միջուկային անվտանգության կարգավորման կոմիտեն, Պետական եկամուտների կոմիտեն, Վիճակագրական կոմիտեն, Քաղաքաշինության կոմիտեն, Առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմինը, Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմինը, Կրթության տեսչական մարմինը, Շուկայի վերահսկողության տեսչական մարմինը, Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմինը, Քաղաքաշինության, տեխնիկական և հրդեհային անվտանգության տեսչական մարմինը:

Բացի դրանից, Օրենքի 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի և «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքի (սույն որոշման կայացման պահին գործող խմբագրությամբ) 5-րդ հոդվածի հիմքով վարչապետին ենթակա մարմիններ են համարվում Ազգային անվտանգության ծառայությունը, Արտաքին հետախուզության ծառայությունը, Պետական պահպանության ծառայությունը և Պետական վերահսկողական ծառայությունը։

Օրենքի 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասի և «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» օրենքի (սույն որոշման կայացման պահին գործող խմբագրությամբ) 6-րդ հոդվածի հիմքով նախարարություններին ենթակա մարմիններ են համարվում Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայությունը, Քրեակատարողական ծառայությունը, Պրոբացիայի ծառայությունը, Փրկարար ծառայությունը, Միասնական սոցիալական ծառայությունը, Պետական արարողակարգի ծառայությունը, Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայությունը, Ջրային կոմիտեն, Քաղաքացիական ավիացիայի կոմիտեն, Զբոսաշրջության կոմիտեն, Զինված ուժերի գլխավոր շտաբը, Ռազմարդյունաբերության կոմիտեն, Պետական գույքի կառավարման կոմիտեն, Էկոպարեկային ծառայությունը, Լեզվի կոմիտեն, Ոստիկանությունը, Բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեն:

Օրենքի 6-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված պաշտոնները, մասնավորապես` Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա մարմինների ղեկավարների պաշտոնները նույն դրույթի իմաստով դասակարգվում են որպես պետական վարչական պաշտոններ։ Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա մարմինները հանդիսանում են պետական լիազորություններով և պատասխանատվությամբ օժտված առանցքային պետական գործառույթներ իրականացնող մարմիններ, որոնցից յուրաքանչյուրի գործունեությունը թե՛ իր կարևորությամբ, թե՛ իր նկատմամբ վերադասություն ունեցող մարմնի կամ պաշտոնատար անձի համար այդ մարմնի գործունեության արդյունավետությամբ ուղղակիորեն առաջինի արդյունավետության վրա ունեցած ազդեցությամբ, չանտեսելով նաև վերը նշված ցանկերում ներառված մարմինների ղեկավար պաշտոնատար անձանց՝ 1) տվյալ մարմնի գործունեությունը կազմակերպելու հարցում ունեցած լիազորությունների և պատասխանատվության ծավալը (ինչը որոշ վարչական պաշտոնների դեպքում ամրապնդված և մանրամասնված է նաև հանրային պետական ծառայության ոլորտային օրենսդրությամբ), 2) հանրային ծառայության համակարգում զբաղեցրած բարձր դիրքը և 3) վստահված վարչական պաշտոնում պաշտոնավարման արդյունավետության ազդեցությունը տվյալ պաշտոնը զբաղեցնելու հարցի լուծմամբ իրավասու պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի գործունեության արդյունավետության վրա, որակում են կոնկրետ վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի և իր վերադաս մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հարաբերությունները որպես «հատուկ վստահությամբ և հավատարմությամբ փոխկապակցված» հարաբերություններ (տես՝ mutatis mutandis 2023 թվականի նոյեմբերի 21-ի ՍԴՈ-1704 որոշում, կետ 5.3)։ Այս հարաբերությունները պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնող պաշտոնատար անձին ծառայողական նպատակների իրականացման համար իր վերադաս մարմնի կամ պաշտոնատար անձի կողմից ցուցաբերված հատուկ վստահության և նույն նպատակի շրջանակում նրանից պահանջվող հատուկ հավատարմության փոխադարձ հարաբերություններ են։

«Հատուկ վստահությամբ և հավատարմությամբ փոխկապակցված» փոխադարձ հարաբերությունների այս բնույթն անառարկելիորեն թելադրում է պետական վարչական պաշտոնում նշանակման և դրանում պաշտոնավարման շարունակականության հարցում իրավասու (ներառյալ պաշտոնում նշանակելու կամ պաշտոնից ազատելու առաջարկությամբ հանդես գալու լիազորություն ունեցող) մարմնի կամ պաշտոնատար անձի կողմից նրա գործունեության ընթացիկ գնահատականին համահունչ հայեցողության շրջանակ, որի սահմանումը վերապահված է օրենսդրին։

(․․․) վարչական պաշտոնում նշանակման և վարչական պաշտոնից ազատելու հարցում իրավասու պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողության չսահմանափակված շրջանակը` պայմանով, որ դրա գործադրմամբ պահպանվում է Սահմանադրության 29-րդ հոդվածով նախատեսված խտրականության արգելքը, չի հակասում Սահմանադրության 49-րդ հոդվածին։

(․․․) Օրենքով նախատեսված հատուկ հիմքերը (Օրենքի 6-րդ հոդվածի 2, 3-րդ մասեր, 31-րդ հոդվածի 17-րդ մաս) ոչ թե բացառում են պետական վարչական պաշտոնից ազատման հարցում համապատասխան իրավասու մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հայեցողությունը, այլ ներառված են հայեցողության այդ շրջանակում (Օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մաս)։

Վերը շարադրված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո վիճարկվող դրույթի՝ հանրային ծառայության հարաբերությունների նկատմամբ կիրառելիության առնչությամբ Սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ այն բլանկետային հղում պարունակող նորմ է, որով Օրենսգրքի դրույթների կիրառելիությունը տարածվում է հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձի ծառայողական հարաբերությունների նկատմամբ` պայմանով, որ «համապատասխան օրենքով այլ բան նախատեսված չէ»։

(…) պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնելու հարցի լուծումն Օրենքով վերապահված է այդ պաշտոնում նշանակման և դրանից ազատման (օրենքով նախատեսված դեպքերում նաև նման առաջարկություն ներկայացնելու) լիազորություն ունեցող մարմնի հայեցողությանը, և, հետևաբար, այս մասով բացակայում է իրավահարաբերության կարգավորման բացը։ Այդուհանդերձ, պետական վարչական պաշտոնում պաշտոնավարման հարաբերությունները ներառում են նաև, մասնավորապես, պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձի կողմից իր ծառայողական պարտականությունների կատարման համատեքստում վարձատրության, անձնական տվյալների պաշտպանության, աշխատաժամանակին, հանգստի ժամանակին, աշխատանքային կարգապահությանը, իր անվտանգությանն ու առողջությանը, աշխատանքի պայմաններին և աշխատանքի կատարմանը, նյութական պատասխանատվությանը, տրամադրվելիք երաշխիքներին և հատուցումներին, գործադուլների անցկացմանը վերաբերող իրավահարաբերությունները, որոնցից որևէ մեկի առկայության պայմանով վիճարկվող դրույթի իմաստով համապատասխան օրենքով այլ բան նախատեսված չլինելու դեպքում կարող են կիրառվել Օրենսգրքի համապատասխան դրույթները՝ սուբսիդիարության սկզբունքի շրջանակում։ (…)»։

Իրացնելով օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունն ապահովելու լիազորությունը և հաշվի առնելով ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոշարադրյալ իրավական դիրքորոշումները, և վերահաստատելով թիվ ՎԴ/2694/05/20 վարչական գործով 04․06․2024 թվականի որոշմամբ հայտնած դիրքորոշումը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասը և «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասը ենթակա է կիրառման ՀՀ սահմանադրական դատարանի 27․02․2024 թվականի թիվ ՍԴՈ-1716 որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ, ինչն էական նշանակություն կունենա Տեսչական մարմնի ղեկավարին Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի ներկայացմամբ ՀՀ վարչապետի կողմից պաշտոնի նշանակման, ինչպես նաև ՀՀ վարչապետի կողմից պաշտոնից ազատելու վերաբերյալ ընդունված իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար: Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավակիրառ պրակտիկան պետք է զարգանա այն ուղղությամբ, որ Տեսչական մարմնի ղեկավարին վարչապետի առաջարկությամբ նշանակելու և ազատելու կապակցությամբ առաջացող իրավահարաբերությունները կարգավորված են ՀՀ ոլորտային օրենսդրությամբ՝ «Տեսչական մարմինների մասին», «Հանրային ծառայության մասին» և «Պետական կառավարման համակարգի մարմինների մասին» ՀՀ օրենքներով, որի պարագայում ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի կարգավորումները կիրառելի չեն:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վարչական գործը հարուցվել է Վիգեն Ավետիսյանի կողմից ներկայացված վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել 10.06.2020 թվականի «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» թիվ 682-Ա որոշումը և վերականգնել նախկին հաստիքում։

Դատարանի վճռով հայցը բավարարվել է՝ անվավեր է ճանաչվել ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի «Վիգեն Ավետիսյանին Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» թիվ 682-Ա որոշումը, պարտավորեցվել է ՀՀ վարչապետին վերականգնել Վիգեն Էդիկի Ավետիսյանին նախկին զբաղեցրած՝ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնում, ինչպես նաև հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար վճարել հատուցում՝ միջին աշխատավարձի չափով, սկսած 10.06.2020 թվականից մինչև փաստացի աշխատանքում վերականգնելու պահը: Ըստ Դատարանի՝ «․․․) ՀՀ վարչապետի 10.06.2020թ. թիվ 682-Ա հրամանն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, իրավաչափ չէ և ենթակա է անվավեր ճանաչման։ (․․․) Դատարանը գտնում է, որ բավարարման է ենթակա նաև նախկին աշխատանքում վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի համար վճարելու վերաբերյալ հայցվորի կողմից ներկայացված ածանցյալ պահանջները (․․․))։

Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ ՀՀ վարչապետի և երրորդ անձ Նախարարության կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 08․09․2021 թվականին կայացված վճիռը թողնվել է անփոփոխ։ Ըստ Վերաքննիչ դատարանի՝ ««․․․) վիճելի իրավահարաբերությունների իրավական հիմք հանդիսացող թե՛ «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքը, և թե՛ «Տեսչական մարմինների մասին» օրենքն ամբողջապես չեն կարգավորում հանրային-ծառայական հարաբերություններին վերաբերող բոլոր ընթացակարգերը, հետևաբար, ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի նորմերի կիրառումն ուղղակի անխուսափելի է և անհրաժեշտ։

(․․․) Վերաքննիչ դատարանը գտնում է որ բողոքաբերների վերաքննիչ բողոքի հիմք հանդիսացած այն պնդումները, թե Դատարանի կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի դրույթների կիրառելիությունը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման, անհիմն են, քանի որ Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքի դրույթների վիճելի իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի են այնքանով, որքանով դրանք ոլորտները կարգավորող օրենսդրությամբ նախատեսված չեն եղել։

(․․․) Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ վարչապետի կողմից կայացված որոշումն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, մասնավորապես կիրառելի իրավական նորմերի սխալ մեկնաբանմամբ, հետևաբար իրավաչափ է համարում նաև Դատարանի այն եզրահանգումը, որ ՀՀ վարչապետի 10.06.2020թ. թիվ 682-Ա որոշումն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, իրավաչափ չէ և ենթակա է վերացման»:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով Վիգեն Ավետիսյանը ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» թիվ 682-Ա որոշմամբ ազատվել է Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից՝ «Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով, այն է՝ ՀՀ վարչապետը տեսչական մարմնի ղեկավարին Խորհրդի ներկայացմամբ նշանակում է պաշտոնի, ինչպես նաև պաշտոնից ազատում է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը։

Նման պայմաններում՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի համապատասխան կարգավորումները կիրառելի լինելու իրավական հնարավորությունը սահմանադրաիրավական գնահատման է ենթարկել ՀՀ սահմանադրական դատարանը՝ գտնելով, որ «Տեսչական մարմինների մասին» և «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքներով պետական վարչական պաշտոն զբաղեցնելու հարցը դասելով հայեցողական որոշմամբ լուծվող հարցերի շրջանակին՝ օրենսդիրը նախատեսել է միայն նման որոշում կայացնելու լիազորությամբ օժտված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց շրջանակը՝ առանց սահմանափակելու նույն հարցի առնչությամբ նրանց վերապահված հայեցողությունը։ Ըստ այդմ, ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 7-րդ մասը համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանն այն մեկնաբանությամբ, համաձայն որի՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի դրույթները չեն տարածվում պետական վարչական պաշտոնում նշանակման և այդ պաշտոնից ազատման իրավահարաբերությունների նկատմամբ։

Միաժամանակ, պատասխանելով Նախարարության այն հարցադրմանը, թե արդյոք ՀՀ վարչապետը կարող էր առանց Տեսչական մարմնի կառավարման խորհրդի առաջարկության ազատել Տեսչական մարմնի ղեկավարին պաշտոնից՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված հարցադրման պատասխանը տրված է օրենսդրի կողմից «Տեսչական մարմինների մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասում։ Մասնավորապես, նշված իրավանորմում հստակեցված է, որ Տեսչական մարմնի ղեկավարին ՀՀ վարչապետը պաշտոնի է նշանակում Տեսչական մարմնի խորհրդի ներկայացմամբ, սակայն պաշտոնից ազատում է ՀՀ վարչապետը: Այսինքն, օրենսդրի կողմից Տեսչական մարմնի ղեկավարին ՀՀ վարչապետի կողմից պաշտոնից ազատման համար Տեսչական մարմնի խորհրդի առաջարկություն ներկայացնելու պայման սահմանված չէ։

Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման պայմաններում Վիգեն Ավետիսյանն իրավաչափորեն է ազատվել Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից, ուստի ՀՀ վարչապետի 10․06․2020 թվականի «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» թիվ 682-Ա որոշումը ենթակա չէ անվավեր ճանաչման։

Վիճարկվող որոշման իրավաչափ լինելու պայմաններում անհիմն են նաև Դատարանի և Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումները՝ Վիգեն Ավետիսյանին հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար՝ սկսած 10․06․2020 թվականից մինչև փաստացի աշխատանքում վերականգնելու պահը, միջին աշխատավարձի չափով հատուցում վճարելու վերաբերյալ, և այդ մասերով ևս հայցը ենթակա է մերժման։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Դատարանը և Վերաքննիչ դատարանը հայցը բավարարելիս հանգել են ոչ իրավաչափ եզրակացության, ինչը հիմնավորվում է վերը նշված պատճառաբանությամբ։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքների հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ՀՀ վարչապետը և երրորդ անձ Նախարարությունը վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար համապատասխանաբար վճարել են 10․000-ական ՀՀ դրամ և 40.000-ական ՀՀ դրամ պետական տուրք, իսկ հայցվորը, հայցադիմումը ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով, ազատված է պետական տուրքի վճարումից, ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված։

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքները բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 22․03․2022 թվականի որոշումը և այն փոփոխել․ Վիգեն Ավետիսյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ վարչապետի, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարություն՝ «Վիգեն Ավետիսյանին բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի ղեկավարի պաշտոնից ազատելու մասին» ՀՀ վարչապետի 10.06.2020 թվականի թիվ 682-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու, նախկին պաշտոնին վերականգնելու և հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու պահանջների մասին, մերժել։

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

__________________

Նախագահող	Հ. Բեդևյան
Զեկուցող	ք․ ՄԿՈՅԱՆ
	ա. Թովմասյան
	լ. Հակոբյան ռ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 26 հուլիսի 2024 թվական: