դռնբաց նիստում, քննության առնելով Արդարադատության նախարարի՝ «Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանին, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին, Ռուզաննա Հակոբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու մասին» 2024 թվականի հունվարի 3-ի թիվ 1-Ա որոշումը և կից ներկայացված փաստաթղթերը,

1. Գործի նախապատմությունը.

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստան Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև՝ ՄԻԵԴ)՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն (այսուհետ նաև՝ Դիմումատու ընկերություն) ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված վճռի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

 Արդարադատության նախարարության կողմից ՄԻԵԴ-ի վճռի ուսումնասիրության շրջանակներում 21.07.2023 թվականի թիվ 33922-2023 գրությամբ Միջազգային իրավական հարցերով ներկայացուցչի գրասենյակ հասցեագրված խնդրանք է ներկայացվել, ի թիվս այլ գործերի, «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի գործով ՄԻԵԴ վճռին առնչվող գործի ողջ նյութերը և փաստաթղթերը տրամադրելու մասին:

Միջազգային իրավական հարցերով ներկայացուցչի 08.08.2023 թվականի գրությամբ Արդարադատության նախարարությանն են տրամադրվել «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի գործով Միջազգային իրավական հարցերով ներկայացուցչի գրասենյակի տիրապետության ներքո գտնվող նյութերը:

Արդարադատության նախարարության վերահսկողական վարչության պետի կողմից Արդարադատության նախարարին 27.10.2023 թվականին հասցեագրված զեկուցագրով նախարարի քննարկմանն է ներկայացվել «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված ՄԻԵԴ-ի վճռի ուսումնասիրության հիման վրա Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի, Ռուզաննա Հակոբյանի (այսուհետ նաև` Դատավորներ) կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմերի՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ նաև՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ Վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ ՎԴՕ) 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների առերևույթ խախտման հիմքով Դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու հարցը։

Արդարադատության նախարարի 03.11.2023 թվականի թիվ 82-Ա որոշմամբ Դատավորների նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ:

Հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում Դատավորները 20.11.2022 թվականին ներկայացրել են գրավոր բացատրություն (այսուհետ նաև՝ Բացատրություն):

Խորհրդի 22.01.2024 թվականի որոշմամբ նշանակվել է դատական նիստ:

Խորհուրդը 29.01.2024 թվականի արձանագրային որոշմամբ բավարարել է Խորհրդի նախագահ Կարեն Անդրեասյանի և Խորհրդի անդամ Քրիստինե Մկոյանի կողմից ներկայացված ինքնաբացարկի միջնորդությունները:

29.01.2024 թվականին կայացած նիստում գործի քննությունն ավարտվել է և 05.02.2024 թվականին նշանակվել է դատական ակտի հրապարակման օր:

2. Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը.

Վարույթ հարուցող մարմինը վկայակոչելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 18-րդ, 19-րդ հոդվածները, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, Վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» և «բ» ենթակետերը, 76-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-3-րդ կետերը, 77-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, 125-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 133-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 135-րդ հոդվածը, 136-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՄԻԵԴ մի շարք որոշումներով արտահայտած դիրքորոշումները (տե՛ս Tolstoy Miloslavsky v. The United Kingdom թիվ 18139/91 գործով 13.07.1995թ. վճիռը, կետ 59, Khalfaoui v. France թիվ 34791/97 գործով 14.12.1999թ. վճիռը, կետ 36, Dumitru Gheorghe v. Romania 33883/06 գործով 12.04.2016թ. վճիռը, կետ 28), Սահմանադրական դատարանի 10.12.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1127, 10.02.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1190, 03.03.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1192, 16.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1220, 26.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1222, 10.03.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1257, Վճռաբեկ դատարանի 14.03.2017 թվականի թիվ ՎԴ/3804/05/15 որոշումներով արտահայտած դիրքորոշումները, նշել է, որ վերոգրյալ իրավանորմերի և մեջբերված դատական ակտերի վերլուծությունից հետևում է, որ անձն իր իրավունքների ու ազատությունների խախտման յուրաքանչյուր դեպքում՝ ողջամիտ սահմանափակումների պայմաններում, իրավունք ունի արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, օրենքի հիման վրա ստեղծված, անկախ և անկողմնակալ դատարանի միջոցով հասնելու իր խախտված իրավունքների և ազատությունների վերականգնմանը, իսկ դատական պաշտպանության իրավունքի իրացման հնարավոր սահմանափակումները չպետք է կրեն ձևական բնույթ, որպեսզի շահագրգիռ անձը հավասար պայմաններում ունենա դատարանի կողմից իր գործի քննության իրավունքի իրացման իրական հնարավորություն: Ավելին, անձի դատարան դիմելու մատչելիության իրավունքը կարող է ամբողջությամբ սահմանափակվել միայն այն դեպքում, երբ վերջինս հայց հարուցելու իրավունք առհասարակ չունի, և դատարանն իրավասու չէ լուծել տվյալ վեճը:

Վարչական արդարադատության իրականացման միջոցով դատարան դիմող սուբյեկտին ի թիվս այլնի, հնարավորություն է ընձեռնված վիճարկման առարկա դարձնելու իր իրավունքները և ազատությունները ոտնահարող այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթները, որի հետ կապված վերջինս բարձրացնում է դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող (բացառությամբ Սահմանադրության) նորմատիվ իրավական ակտերի հետ հակասելիության (անհամապատասխանության) հարց: Ընդ որում, Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածում օրենսդիրն ինչպես անուղղակիորեն, այնպես էլ՝ ուղղակիորեն առանձնացրել է այն վարչական մարմինների և պաշտոնատար անձանց շրջանակը, որոնց կողմից ընդունված նորմատիվ իրավական ակտերը կարող են դարձվել վիճարկման առարկա, դրանում հատուկ ընդգծելով նաև Հանրապետության նախագահի կողմից ընդունվող և նորմատիվ բնույթ կրող իրավական ակտերը: Միևնույն ժամանակ Վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսվել է, որ հայցադիմում ներկայացվելիս հայցադիմումը վերադարձնելու և հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմքերի բացակայության դեպքում Վարչական դատարանը պարտավոր է վարույթ ընդունել այն, քննել և լուծել առաջացած վեճը։

Նշվածի արդյունքում, Վարչական դատարանի կողմից նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հայցադիմումի ընդունելության հարցը որոշելիս, անհրաժեշտ է հաշվի առնել հետևյալը (ներառյալ նաև՝ հայցադիմում ներկայացնելու ժամկետները, հայցադիմումին ներկայացվող պահանջների պահպանված լինելը և այլն).

- Արդյո՞ք դատարան դիմող սուբյեկտի կողմից վիճարկվում է նորմատիվ բնույթ կրող այնպիսի իրավական ակտ, որը նախատեսված է Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով:

- Արդյո՞ք դատարան դիմող սուբյեկտը հայցադիմումով բարձրացնում է վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի՝ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտի (բացառությամբ Սահմանադրության) հետ հակասելիության (անհամապատասխանության) հարց:

- Արդյո՞ք դատարան դիմող սուբյեկտը համարում է, որ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտով խախտվել են վերջինիս՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 2-րդ գլխում, մարդու և քաղաքացու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության օրենքներում ամրագրված իրավունքները:

Նշված պայմաններից բոլորի միաժամանակյա առկայության դեպքում Վարչական դատարանը պարտավոր է վարույթ ընդունել ներկայացված հայցադիմումը և կայացնել դրա վերաբերյալ եզրափակիչ դատական ակտ, հակառակ դեպքում, այն կարող է որակվել որպես անձի՝ դատարան դիմելու մատչելիության իրավունքի անհարկի սահմանափակում:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ թիվ ՎԴ/3182/05/08 գործով (այսուհետ նաև` Գործ) հայցվոր՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն 30.04.2008 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Վարչական դատարան ընդդեմ Նախագահի՝ Նախագահի՝ 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածին, 04.03.2002 թվականի «Իրավական ակտերի մասին» օրենքի 68-րդ հոդվածի 1-ին մասի և 2-րդ մասի 1-ին պարբերության, 13.12.2003 թվականի «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածին և 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-2-րդ ենթակետերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին՝ դրանում ներկայացնելով հիշյալ իրավական ակտերի հակասելիության վերաբերյալ անհրաժեշտ հիմնավորումներ և վերլուծություններ (նշված օրենքների մասով դրանք արտացոլվել են հայցադիմումի 3-5-րդ էջերում), որի հիման վրա Վարչական դատարանը (նախագահող դատավոր՝ Ելենա Սողոմոնյան, դատավորներ՝ Աշոտ Աբովյան, Աշոտ Սարգսյան, Գալուստ Ղարիբյան, Լարիսա Սոսյան1)` 06.05.2008 թվականին կայացրել է հայցադիմումի ընդունում մերժելու մասին որոշում:

Այնուհետև, Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Արգիշտի Ղազարյան, դատավորներ` Արծրուն Միրզոյան, Հովսեփ Բեդևյան, Քրիստինե Մկոյան, Ռուզաննա Հակոբյան)՝ 19.05.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի` 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված բողոքը մերժվել է: Վարչական դատարանը, վկայակոչելով Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 100-րդ հոդվածի 1-ին կետը, նշել է, որ տվյալ դեպքում հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Հանրապետության նախագահի 2008 թվականի մարտի 1-ի «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարցը, որը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի հիմքով վարչական դատարանին ընդդատյա չէ։

Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի՝ 19.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է:

06.10.2008 թվականին Դիմումատու ընկերությունը դիմում է ներկայացրել Սահմանադրական դատարան՝ պահանջելով Նախագահի 01.03.2008 թվականի հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը ճանաչել որպես Սահմանադրության 27-րդ, 44-րդ հոդվածների, 55-րդ հոդվածի 14-րդ և 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետերին չհամապատասխանող, որի հիման վրա 08.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանն առանց քննելու վերադարձրել է Դիմումատու ընկերության դիմումն այն հիմքով, որ Դիմումատու ընկերությունը Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն, իրավունք չուներ դիմելու Սահմանադրական դատարան: Այնուհետև, Դիմումատու ընկերությունն այս առնչությամբ բողոք է ներկայացրել Սահմանադրական դատարանի նախագահին՝ խնդրելով քննության առնել իր դիմումը, որի հիման վրա 30.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանը քննել է բողոքը և մերժել Դիմումատու ընկերության դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի համաձայն, Սահմանադրության հետ Նախագահի հրամանագրերի համատեղելիությանը վերաբերող դիմումներ ներկայացնելու իրավունք ունեցող անձինք են միայն Հանրապետության նախագահը, Ազգային ժողովի պատգամավորների առնվազն մեկ հինգերորդը, Կառավարությունը, դատարանները, գլխավոր դատախազը և Մարդու իրավունքների պաշտպանը: Հիշյալ որոշմամբ նշվել է, որ 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետով առանձին դիմումներ կարող են ներկայացվել, միայն եթե վիճարկվում է օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը: Հետևաբար, Դիմումատու ընկերությունն իրավունք չուներ վիճարկելու նախագահի հրամանագրի սահմանադրականությունը:

 Ամփոփելով վերոգրյալը՝ վարույթ հարուցող մարմինը նշել է հետևյալը.

1. Դիմումատու ընկերությունը դիմելով Վարչական դատարան՝ նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վարույթի շրջանակներում վիճարկման առարկա է դարձրել Նախագահի հրամանագրերի համապատասխան դրույթները՝ բարձրացնելով դրանք իրենցից ավելի բարձ իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին (բացառությամբ Սահմանադրության անհամապատասխանության հարց, որը Վարչական դատարանի կողմից վարույթ չի ընդունվել, ապա նույն դատարան ներկայացված բողոքը նույնաբովանդակ հիմնավորմամբ մերժվել է՝ հիմքում դրվելով այն մոտեցումը, որ հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Նախագահի հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարց այն դեպքում, երբ Դիմումատու ընկերությունը ներկայացված հայցադիմումում հստակ նշել է այն օրենքների շրջանակը, որոնց, իր համոզմամբ, հակասում են Նախագահի հրամանագրերը՝ ներկայացրած լինելով հիմնավորումներ և դրանց վերաբերյալ վերլուծություններ:

2. Սահմանադրական դատարանը մերժել է Դիմումատու ընկերության դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ անձինք առանձին դիմումներ կարող են ներկայացնել Սահմանադրական դատարան միայն, եթե վիճարկում են օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը՝ եզրահանգելով, որ Դիմումատու ընկերությունն իրավունք չուներ վիճարկելու նախագահի հրամանագրի սահմանադրականությունը։

3. Սույն հարցի վերաբերյալ առկա է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված վճիռ, որով, ի թիվս այլնի, արձանագրվել է, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու վերաբերյալ Նախագահի հրամանագրի դեմ ներկայացված՝ Դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը Վարչական դատարանի կողմից ներկայացված հիմքով մերժվելու արդյունքում խախտվել է Դիմումատու ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը, և տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում։

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ վարույթ հարուցող մարմինը հարկ է համարել նշել, որ Դիմումատու ընկերության կողմից Վարչական դատարան ներկայացված հայցադիմումն իրենում ուղղակիորեն պարունակելով Հանրապետության նախագահի հրամանագրի՝ դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի հետ (բացառությամբ Սահմանադրության) կապված անհամապատասխանության վեճ՝ դատարանների կողմից, ըստ էության, քննության առարկա չի դարձվել՝ դիտարկվելով, որ դրանում բարձրացված է սահմանադրականության հետ կապված հարց, ինչի արդյունքում ոչ իրավաչափորեն սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ արդար դատաքննության իրավունքի տարր հանդիսացող դատարան դիմելու մատչելիության իրավունքը, որպիսի խախտում է արձանագրվել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից:

Նման պայմաններում, Դատավորների կողմից թույլ են տրվել դատավարական իրավունքի նորմերի՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի, 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի խախտումներ:

Անդրադառնալով Բացատրությամբ նշված այն հանգամանքին, որ չնայած նրան, որ հայցվոր ընկերության կողմից ներկայացված դատավարական փաստաթղթերում, որպես ավելի բարձր իրավական ուժ ունեցող նորմատիվ ակտեր, վկայակոչված են որոշակի իրավական ակտեր, այդուհանդերձ ներկայացված նորմատիվ իրավական ակտի վիճարկման հայցի շրջանակում հրամանագրի՝ հիշյալ ակտերի համապատասխանության հարցի քննարկումն ու լուծումն առկախված է Նախագահի, որպես սահմանադրական մարմնի արտակարգ դրություն հռչակելու լիազորության հետ, ինչն իրավահարաբերության ծագման պահին կարգավորված է եղել բացառապես Սահմանադրությամբ, վարույթ հարուցող մարմինը հարկ է համարել նշել, որ Դիմումատու ընկերության կողմից ներկայացված հայցադիմումի տարբեր հատվածներում, այդ թվում ներածական-նկարագրական, պատճառաբանական և եզրափակիչ հատվածներում հայցվորը ոչ թե վերացական կերպով, այլ՝ հստակ և կոնկրետ նշել է այն բոլոր նորմատիվ իրավական ակտերի ցանկը (բացառությամբ Սահմանադրության), որոնք Նախագահի համապատասխան հրամանագրերի հետ, իր համոզմամբ, ունեն հակասություն, որի պայմաններում ներպետական դատարանները պարտավոր էին հայցադիմումին ներկայացվող պահանջները պահպանված լինելու պայմաններում վարույթ ընդունել և ըստ էության քննության առարկա դարձնել հայցվորի կողմից բարձրացված հարցերը և ըստ այդմ՝ եզրափակիչ դատական ակտ կայացնելու շրջանակներում արտահայտել իրենց դիրքորոշումն այն մասին, թե արդյոք ներկայացված հայցադիմումը ենթակա էր բավարարման կամ մերժման: Քանզի նման փաստական հանգամանքների առկայության պայմաններում, դատարանների կողմից Դիմումատու ընկերության ներկայացրած հայցադիմումը քննության առարկա չդարձվելու արդյունքում սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ դատարան դիմելու մատչելիության իրավունքը:

Ինչ վերաբերում է Դատավորների կողմից կատարված այն եզրահանգմանը, որ ըստ էության, վիճարկվել է Հանրապետության նախագահի 2008 թվականի մարտի 1-ի «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարցը, ապա Դիմումատու ընկերության կողմից հայցադիմումով մատնանշված՝ հրամանագրերի և հստակորեն նշված օրենքների հակասելիության հարց բարձրացված լինելու պայմաններում դատարանների կողմից հայցադիմումի ընդունելության փուլում չէր կարող նման դիրքորոշում հայտնվեր, քանի որ դատարանները նման եզրահանգման կարող էին գալ միայն գործի ըստ էության քննության արդյունքում՝ այդպիսի հիմքերի առկայության դեպքում:

Վարույթ հարուցող մարմինը նշել է, որ վերոգրյալից բացի, նշվածի կապակցությամբ անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ արդեն իսկ ՄԻԵԴ-ի կողմից Գործի կապակցությամբ արտահայտվել է դիրքորոշում, որով նույն պատճառաբանությամբ արձանագրվել է Դատավորների կողմից թույլ տրված խախտումը, այսինքն՝ առկա է Գործի վերաբերյալ բարձրագույն միջազգային դատարանի կողմից արձանագրված խախտում՝ ինչը չի կարող որևէ կերպ հերքվել և դեռ ավելին՝ նշված վճռի հիման վրա արդեն իսկ նոր հանգամանքի հիմքով Վճռաբեկ դատարանի կողմից վերանայվել է Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը, վերացվել է Վարչական դատարանի 19.05.2008 թվականի՝ «Բողոքը մերժելու մասին» որոշումը, կայացվել է նոր դատական ակտ՝ վերացվել է «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշումը:

 Անդրադառնալով Բացատրությամբ նշված այն հանգամանքին, որ վարչադատական կարգով նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վարույթը տվյալ պահին հանդիսացել է նոր կայացող ինստիտուտ և առկա են եղել օրենսդրական բացեր, որպիսի օբյեկտիվ պայմաններն իրենց հերթին նպաստել են նման արարք թույլ տալուն և որոնք իրենց հերթին վկայում են դատավորների արարքում դիտավորության և կոպիտ անփութության բացակայության մասին, ապա վարույթ հարուցող մարմինը գտել է, որ նշվածի շրջանակներում Դատավորների կողմից չեն մատնանշվել, թե կոնկրետ ինչ խոչընդոտող հանգամանքներ են առկա եղել և թե ինչ օրենսդրական բացերն են նպաստել նման խախտում թույլ տալուն, որպիսի փաստերի վարույթ հարուցող մարմինը հնարավորություն ունենար անդրադառնալ և դրանց վերաբերյալ տալ համապատասխան գնահատական: Այդուհանդերձ, նույնիսկ նման պայմաններում, թույլ տրված խախտումը չի կարող համարվել նվազ և Դիմումատու ընկերության իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից հետևանքներ չառաջացրած, քանի որ օրենսդրական հստակ կարգավորման և ներկայացված հայցադիմումում վիճելի իրավանորմերի շրջանակը հստակորեն ընդգծված լինելու պայմաններում Դատավորների կողմից կայացված դատական ակտով սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը և մոտ 14 տարի անց՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված դատական ակտի հիման վրա հնարավորություն է ընձեռնվել քննարկման առարկա դարձնելու Դիմումատու ընկերության կողմից բարձրացված հարցը, ինչը սակայն այսօր իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, չի կարող լինել արդյունավետ:

Ինչ վերաբերում է Բացատրությամբ կատարված այն եզրահանգմանը, որ տվյալ պահին գործող որոշակի սուբյեկտային կազմ նախատեսող սահմանադրական կարգավորման հետևանք է եղել Դիմումատու ընկերության՝ Սահմանադրական դատարան դիմելու արգելքը, ապա վարույթ հարուցող մարմինը մեջ է բերել հետևյալը.

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ Սահմանադրությամբ և սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով սահմանված կարգով սահմանադրական դատարան կարող են դիմել՝ (...) յուրաքանչյուր ոք՝ կոնկրետ գործով, երբ առկա է դատարանի վերջնական ակտը, սպառվել են դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները և վիճարկում է այդ ակտով իր նկատմամբ կիրառված օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը:

Վկայակոչված սահմանադրական դրույթի ուսումնասիրությունից պարզվում է, որ ի թիվս դրանում նշված մյուս պայմանների, անձն իրավասու է եղել դիմելու Սահմանադրական դատարան, եթե վիճարկել է այդ ակտով իր նկատմամբ կիրառված իրավական ակտերի տեսակներից միայն օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը՝ ի տարբերություն գործող խմբագրությամբ Սահմանադրության նույնաբովանդակ կարգավորման, որտեղ օգտագործված է «նորմատիվ իրավական ակտ» հասկացությունը (տե՛ս, 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետը), այսինքն՝ իր նկատմամբ կիրառված բոլոր տեսակի նորմատիվ իրավական ակտերի դեպքում: Արդյունքում, ստացվում է, որ անհատական դիմում ներկայացնելու շրջանակներում Դիմումատու ընկերությունն իրավասու չի եղել նաև բողոք ներկայացնելու Սահմանադրական դատարան, սակայն ինչպես արձանագրել է ՄԻԵԴ-ը՝ «Վարչական դատարանը մերժեց դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը՝ նշելով, որ ինքն այդպիսի իրավազորություն չունի, քանի որ հայցադիմումի մեջ բարձրաձայնված հարցերը վերաբերում են վիճարկվող հրամանագրի սահմանադրականությանը և գտնվում են Սահմանադրական դատարանի բացառիկ իրավազորության ներքո (տե՛ս վճռի 19-րդ պարբերությունը): (…) Վարչական դատարանն անտեսել է դիմումատու ընկերության կոնկրետ փաստարկները՝ ելնելով այն ենթադրությունից, որ նրա կողմից ներկայացված հայցադիմումը ոչ թե վարչական այլ սահմանադրական բողոք է»: Արդյունքում, Վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումը՝ դրա բողոքարկման արդյունքում Դատավորների կողմից թողնվել է անփոփոխ և Դիմումատու ընկերության մոտ փաստացի ձևավորվել է համոզմունք, որ իր կողմից առաջ քաշված վեճը ենթակա է քննության Սահմանադրական դատարանում, իսկ Սահմանադրական դատարանում այն հնարավոր չի եղել քննության առնել քանի, որ անհատական դիմումի քննության շրջանակներում տվյալ պահին գործող կարգավորման պայմաններում հնարավոր է եղել քննարկման առարկա դարձնել միայն օրենքի սահմանադրականության հարցը կամ Սահմանադրության 101-րդ հոդվածով նախատեսված մյուս մարմինների կողմից ներկայացված դիմումի հիման վրա՝ Նախագահի հրամանագրի սահմանադրականության հարցը:

Վարույթ հարուցող մարմինը, անդրադառնալով Դատավորների մեղքի ձևին, վկայակոչել է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենսգիրք) 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, նույն հոդվածի 4-5-րդ մասերը, հայտնել է, որ հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում փաստերի գնահատման և կատարված իրավական վերլուծության համադրման արդյունքում, վարույթ հարուցող մարմինը գտել է, որ Դատավորների կողմից դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները կատարվել են կոպիտ անփութությամբ, քանի որ Դատավորները չեն գիտակցել, որ ներկայացված հայցադիմումով վիճարկման առարկա է դարձվել Հանրապետության նախագահի համապատասխան հրամանագրի և հայցադիմումով նշված օրենքների միջև Դիմումատու ընկերության կողմից առաջքաշված հակասությունը՝ թեև առկա իրավակարգավորումների պայմաններում ակնհայտորեն պարտավոր էին վարույթ ընդունել և քննության առարկա դարձնել Դիմումատուի հայցադիմումը, որում հստակ նշված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի՝ իրենից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի՝ օրենքների հետ հակասելիության վերաբերյալ վեճ, ինչը փաստվել է նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից:

Վերոգրյալի արդյունքում վարույթ հարուցող մարմինը նշել, որ Դատավորները չեն գիտակցել իրենց վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էին և պարտավոր էին դա անել:

Նշանակված դատական նիստում վարույթ հարուցող մարմնի ներկայացուցիչը պնդել է ներկայացված միջնորդությունը:

3․ Դատավորների դիրքորոշումները հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Դատավորները վարույթ հարուցող մարմնին ներկայացրած Բացատրությամբ խնդրել են կարճել հարուցված կարգապահական վարույթը՝ ներկայացնելով հետևյալ հիմնավորումները.

Դատավորները նշել են, որ թեև վճռով արձանագրվել է, որ «դիմումատու ընկերությունն առերևույթ վիճարկել է նախագահի հրամանագրի օրինականությունը՝ նշելով, ի թիվս այլնի, այն օրենքները, որոնց իր կարծիքով չի համապատասխանում հրամանագիրը», սակայն հայցվոր ընկերության կողմից ներկայացված հայցադիմումի և բողոքի բովանդակությունից ուղղակիորեն հետևում է, որ վերջինիս կողմից հրամանագրի ոչ իրավաչափության հիմք ծառայեցվում է ՀՀ նախագահի սահմանադրական լիազորություն չունենալը: Չնայած այն հանգամանքին, որ հայցվոր ընկերության կողմից ներկայացված վերոգրյալ դատավարական փաստաթղթերում, որպես ավելի բարձր իրավական ուժ ունեցող նորմատիվ ակտեր, վկայակոչված են որոշակի իրավական ակտեր, այդուհանդերձ ներկայացված նորմատիվ իրավական ակտի վիճարկման հայցի շրջանակում հրամանագրի՝ հիշյալ ակտերի համապատասխանության հարցի քննարկումն ու լուծումն առկախված է ՀՀ նախագահի, որպես սահմանադրական մարմնի, արտակարգ դրություն հռչակելու լիազորության հետ, ինչ էլ իրավահարաբերության ծագման պահին կարգավորված էր բացառապես ՀՀ Սահմանադրությամբ:

Մեջբերված իրավական և փաստական հիմքերի պարագայում է, որ ՀՀ վարչական դատարանի մոտ ձևավորվել է համոզմունք` նորմատիվ իրավական ակտի վիճարկման վերաբերյալ տվյալ գործը ՀՀ վարչական դատարանին ընդդատյա չլինելու վերաբերյալ, ինչը վկայում է վերը նշված վճռով հաստատված արարքի կատարման մեջ դիտավորության և կոպիտ անփութության բացակայության մասին, քանի որ Դատավորները չեն գիտակցել իրենց վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, ավելին տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն չէին կարող դա անել: Այսպիսով, Դատավորները գտել են, որ թեև ձևական առումով առկա է դատավորներին կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հատկանիշներ, սակայն նկատի ունենալով, որ արարքը չի դրսևորվել դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ, պետք է եզրահանգել, որ բովանդակային առումով բացակայում է սուբյեկտիվ կողմը:

Դատավորները նշել են, որ վարչադատական կարգով նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վարույթը տվյալ պահին հանդիսանում էր նոր կայացող ինստիտուտ (ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը, ՀՕ-269-Ն, ընդունվել էր 28.11.2007թ., ուժի մեջ մտել 01.01.2008 թվականին), ավելին առկա էին օրենսդրական բացեր, որպիսի օբյեկտիվ պայմաններն իրենց հերթին նպաստել են նման արարք թույլ տալուն, որոնք իրենց հերթին վկայում են դատավորների արարքում դիտավորության և կոպիտ անփութության բացակայության մասին:

 Անդրադառնալով վճռում նշված հայցվոր ընկերության՝ ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու արգելքին, Դատավորները նշել են, որ դա տվյալ պահին գործող որոշակի սուբյեկտային կազմ նախատեսող սահմանադրական կարգավորման հետևանք է:

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավոր Քրիստինե Մկոյանը 25.01.2024 թվականին Բարձրագույն դատական խորհրդին ներկայացված դիմումով հայտնել է, որ պնդում է սույն կարգապահական վարույթի վերաբերյալ Արդարադատության նախարարին ներկայացված Բացատրությունը:

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը 19.01.2024 թվականին Բարձրագույն դատական խորհրդին են ներկայացրել պատասխան՝ հայտնելով հետևյալը.

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ ՀՕ-197-Ն օրենքի 48-րդ հոդվածով Դատական օրենսգրքի 146-րդ հոդվածով նախատեսված՝ կարգապահական պատասխանատվություն հարուցելու առիթների շրջանակը լրացվել է ևս մեկով` 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով, համաձայն որի՝ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ ՀՀ մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

 Թիվ ՀՕ-197-Ն օրենքն ուժի մեջ է մտել 02.05.2020 թվականին:

 Թիվ 82-Ա և թիվ 1-Ա որոշումների մեջ մեջբերում է կատարվել ՀՀ Սահմանադրության (2005 թվականի փոփոխություններով) 18-րդ և 19-րդ հոդվածներից, սակայն հետևողականություն չի ցուցաբերվել և չի վկայակոչվել նույն Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, որի համաձայն՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտեր հետադարձ ուժ չունեն:

 Համանման կարգավորում է ամրագրվել նաև ՀՀ Սահմանադրության (2015 թվականի փոփոխություններով) 73-րդ հոդվածով, որի 1-ին մասի համաձայն՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն:

 ՀՀ Սահմանադրությունն ինչպես 2005 թվականի, այնպես էլ 2015 թվականի փոփոխություններով, փաստորեն ամրագրել է անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքը:

 ՀՀ սահմանադրական դատարանը 15.01.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-723 որոշման մեջ նշված սկզբունքի առնչությամբ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. «ՀՀ Սահմանադրության 42 հոդվածի 3-րդ մասն ամրագրում է անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքը: Վերջինս հանդիսանում է պետական իշխանության նկատմամբ վստահության և իրավական պետության սկզբունքների կարևոր բաղադրատարրերից մեկը: Այդ սկզբունքը միաժամանակ հանդես է գալիս որպես իրավական որոշակիության սկզբունքի ապահովման կարևոր երաշխիք։ Օրենքի հետադարձ ուժի մերժման սկզբունքից բխում է այն արգելքը, համաձայն որի՝ անթույլատրելի է այն իրավունքների սահմանափակումը կամ վերացումը, որոնք ամրագրվել են նախկինում գործող նորմերի հիման վրա:

 (...) Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը՝ իրավական անվտանգության սկզբունքի հետ մեկտեղ, կոչված է ապահովելու լեգիտիմ ակնկալիքների հանդեպ հարգանքը»:

 Եվրոպայի խորհրդի «Ժողովրդավարություն՝ իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովի (այսուհետ նաև՝ Վենետիկի հանձնաժողով) կողմից տրված 21.03.2022 թվականի թիվ CDL-AD (2002)002 կարծիքի2 71-րդ պարբերությամբ նշվել է, որ օրենքի հետադարձ ուժի կիրառումը խստիվ բացառվում է քրեական իրավունքի հարցերում: Իրավական այլ ոլորտներում (օրինակ՝ քաղաքացիական իրավունք) օրենքի հետադարձ ուժի կիրառումը կարող է ընդունվել օրենսդիր մարմնի կողմից, սակայն այն անհրաժեշտ է մանրամասն քննարկման առարկա դարձնել իրավական որոշակիության սկզբունքի համատեքստում` որպես իրավունքի գերակայության կարևոր տարր:

 Միաժամանակ նույն կարծիքի 89-րդ պարբերության 6-րդ կետով Վենետիկի հանձնաժողովը մտահոգություն է արտահայտել այն մասին, որ հետադարձ օրենսդրությունը պետք է ընդհանրապես բացառվի՝ ապահովելով, որ հետագայում Հայաստանի համար ՄԻԵԴ-ում նոր հնարավոր խնդիրներ չառաջանան: Նշվածը, թեև խստորեն չի դիտվում եվրոպական չափանիշների խախտում, սակայն անհրաժեշտ է հիմնավորել «ընդհանուր շահի անհերքելի հիմքերի» կամ «հանրային շահի նկատառումների» առկայությունը և բավարարումը կանխատեսելիության պահանջներին:

 Դատավորները նշել են, որ վերոգրյալի լույսի ներքո ակնհայտ է, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի հիմքով՝ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում 02.05.2020 թվականից ուժի մեջ մտած թիվ ՀՕ-197 օրենքով լրացված 146-րդ հոդածի 1-ին մասի 4-րդ կետի կիրառմամբ իրենց նկատմամբ չէր կարող կարգապահական վարույթ հարուցվել, քանի որ այն իրենց իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական նորմ է:

 Մինչդեռ վարույթ հարուցած մարմինը, անտեսելով օրենքի հետադարձության արգելքի սահմանադրական հիմնարար սկզբունքը, որին համահունչ կարծիք է արտահայտել նաև Վենետիկի հանձնաժողովը վերը վկայակոչված կարծիքում, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 146-րդ հոդածի 1-ին մասի 4-րդ կետին, ըստ էության, տվել է հետադարձ ուժ, ինչը դրսևորվել է նշված իրավանորմի հիմքով իրենց նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելով:

 Վարույթ հարուցած մարմնի կողմից «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 146-րդ հոդածի 1-ին մասի 4-րդ կետին փաստացի հետադարձ ուժ է տրվել՝ անտեսելով նաև թիվ ՀՕ-197 օրենքի «Եզրափակիչ մաս և անցումային դրույթներ» վերտառությամբ 58-րդ հոդվածի 15-րդ մասի իրավակարգավորումը, որով օրենսդիրը հստակ սահմանել է մինչև նույն օրենքի ուժի մեջ մտնելը ծագած հիմքերով (խախտումներով) հարուցվող կարգապահական վարույթների հարուցման նկատմամբ կիրառվող իրավակարգավորումները, որոնց ուժով Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով սահմանված նորմին չի կարող տրվել հետադարձ ուժ:

 Ըստ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի՝ թիվ ՀՕ-197-Ն օրենքի «Եզրափակիչ մաս և անցումային դրույթներ» վերտառությամբ 58-րդ հոդվածի 15-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենքի` կարգապահական պատասխանատվության հիմքերի և վարույթի վերաբերյալ դրույթները տարածվում են նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո հարուցված կարգապահական վարույթների նկատմամբ։ Մինչև նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը ծագած հիմքերով (խախտումներով) հարուցվող կարգապահական վարույթների հարուցման նկատմամբ կիրառվում են մինչև նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ Օրենսգրքի՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը և 144-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետները։

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի կարծիքով իրենց վերոգրյալ իրավակարգավորման ուժով վերագրվող՝ 2008 թվականին կատարված առերևույթ խախտման առիթով կարգապահական վարույթ հարուցելու հարցը քննարկելիս պետք է հաշվի առնվեին մինչև թիվ ՀՕ-197-Ն օրենքն ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ Օրենսգրքի՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը և 144-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետները։

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի՝ մինչև 02.05.2020 թվականը գործած խմբագրությամբ 146-րդ հոդվածի 1-ին մասն ունեցել է հետևյալ խմբագրությունը.

 «1. Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթներն են՝

 1) անձի, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ պաշտոնատար անձի հաղորդումը.

 2) կարգապահական խախտման մասին զանգվածային լրատվության միջոցների հրապարակումները.

 3) վարույթ հարուցող մարմնի կողմից իր լիազորություններն իրականացնելիս առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի ինքնուրույն հայտնաբերումը»:

 Այսինքն՝ 02.05.2020 թվականին նախորդող տարիներին Հայաստանի Հանրապետությունում գործած որևէ իրավական ակտով նախատեսված չի եղել մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ ՀՀ մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերման հիմքով դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավական հիմք: Այդպիսի հնարավորություն ընձեռնվել է միայն ՀՕ-197-Ն օրենքի ընդունմամբ, որն ուժի մեջ է մտել 02.05.2020 թվականից:

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի` մինչև 02.05.2020 թվականը գործած խմբագրությամբ 144-րդ հոդվածի՝ քննարկվող դեպքին վերաբերելի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթը կարող է հարուցվել արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտման հիմքերով՝ խախտումը հայտնաբերելուց հետո՝ վեց ամսվա ժամկետում։ Եթե խախտումը հայտնաբերվել է մինչև դատական վարույթն ավարտվելը, ապա սույն կետով նախատեսված վեցամսյա ժամկետը հաշվարկվում է դատական վարույթն ավարտվելու պահից: Սույն կետով նախատեսված հիմքով կարգապահական վարույթ չի կարող հարուցվել, եթե դատական վարույթն ավարտվելուց հետո անցել է հինգ տարի:

 Ըստ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի իրենց վերագրվող առերևույթ խախտման հիմքով կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթ կարող էր հարուցվել խախտումը հայտնաբերելուց հետո վեցամսյա ժամկետում: Տվյալ դեպքում իրենց վերագրվող առերևույթ խախտումն արձանագրած ՄԻԵԴ-ի վճիռն ընդունվել է 21.09.2021 թվականին, մինչդեռ կարգապահական վարույթ հարուցելու մասին թիվ 82-Ա որոշումն ընդունվել է 03.11.2023 թվականին՝ ավելի քան 2 տարի անց: Ընդ որում, հարկ են համարել նշել, որ ՄԻԵԴ-ի վճռի հիմքով դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու համար որևէ ժամկետով վարույթ հարուցող մարմինը սահմանափակված չէ, ինչը ոչ միայն չի բխում իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքից, այլև խախտում է կարգապահական վարույթի ընթացքում կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը, քանի որ դատավորների համեմատ վարույթ հարուցող մարմինը ստանում է առավելություն և դատավորներին պատասխանատվության ենթարկելու հարց բարձրացնելու ու Խորհուրդ դիմելու առավել բարենպաստ պայմաններ։

 Բացի այդ, վերոհիշյալ 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով իրենց նկատմամբ կարգապահական վարույթ չէր կարող հարուցվել, քանի որ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի վարույթն ավարտվել է 20.06.2008 թվականին՝ «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» Վճռաբեկ դատարանի որոշման կայացմամբ, այսինքն՝ դատական վարույթն ավարտվելուց հետո անցել է ավելի քան հինգ տարի՝ 15 տարի:

 Հաշվի առնելով, որ 2008 թվականին առերևույթ թույլ տրված խախտման հիմքով կարգապահական վարույթ հարուցելու՝ մինչև ՀՕ-197-Ն օրենքն ուժի մեջ մտնելը գործած խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթ հարուցելու ժամկետները 09.08.2022 թվականին լրացած են եղել, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը գտել են, որ կարգապահական վարույթ չէր կարող հարուցվել՝ վարույթ հարուցելու վերոգրյալ իրավանորմով սահմանված ժամկետները լրացած լինելու հիմքով:

 Միևնույն ժամանակ ՀՕ-197-Ն օրենքի 58-րդ հոդվածի 19-րդ մասով հստակ սահմանվել է, որ նույն օրենքով լրացվող՝ 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված առիթով կարգապահական վարույթ կարող է հարուցվել Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի՝ նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո կայացրած ակտերի հիման վրա:

 Այսինքն, վերոգրյալ իրավանորմերով օրենսդիրն ամրագրել է անձի իրավական վիճակը վատթարացնող նորմերի հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը՝ սահմանելով կանոն ոչ միայն այն մասին, որ կարգապահական վարույթ կարող է հարուցվել Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի` նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո կայացրած ակտերի հիման վրա միայն, այլ նաև կանոն, որ մինչև նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը ծագած հիմքերով (խախտումներով) հարուցվող կարգապահական վարույթների հարուցման նկատմամբ պետք է կիրառվեն մինչև նույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը և 144-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետները:

 Այսպիսով, օրենսդրի կողմից ՀՕ-197-Ն օրենքի՝ «Եզրափակիչ մաս և անցումային դրույթներ» վերտառությամբ 58-րդ հոդվածի 15-րդ մասով սահմանված իրավակարգավորումն ուղղակիորեն բխում են ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքից:

 Ընդ որում, նույնիսկ եթե վերը նշված կարգավորումն օրենսդրի կողմից չսահմանվեր, ապա վարույթը հարուցած մարմինը պարտավոր էր անմիջականորեն կիրառել անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքն ամրագրող Սահմանադրական նորմը:

 Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը գտել են, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի հաշվառմամբ՝ 02.05.2020 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՕ-197-Ն օրենքով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենք ներմուծված 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետն իրենց նկատմամբ չէր կարող կիրառվել և այդ հիմքով կարգապահական վարույթ հարուցվել, ինչն անտեսվել է վարույթը հարուցած մարմնի կողմից։

 Հարկ են համարել նաև հատուկ ընդգծել, որ Խորհրդի 26.12.2022 թվականի թիվ ԲԴԽ-105-Ո-Կ-26, 26.01.2023 թվականի թիվ ԲԴԽ-1-Ո-Կ-4 և 03.07.2023 թվականի թիվ ԲԴԽ-57-Ո-Կ-17 որոշումների ուսումնասիրության արդյունքում պարզել են, որ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկված բոլոր դատավորներն իրենց բացատրություններում պնդումներ են ներկայացրել ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի մասին, սակայն վերոգրյալ որոշումներից ոչ մեկը չի պարունակում այդ պնդումները հերքող իրավական դիրքորոշումներ: Այսինքն՝ առկա չէ Խորհրդի կողմից ընդունված ակտ, որում ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի հաղթահարման հնարավորության մասին իրավական դիրքորոշում պարունակվի, ուստի գտել են, որ տվյալ դեպքում նշված սկզբունքը կիրառելու հարցում Բարձրագույն դատական խորհուրդը որևէ իրավական դիրքորոշմամբ կաշկանդված չէ և լիարժեքորեն հնարավորություն ունի ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի հաշվառմամբ իրենց նկատմամբ չկիրառել 02.05.2020 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՕ-197-Ն օրենքով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենք ներմուծված 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը:

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը հայտնել են, որ Վարույթը հարուցող մարմինը թիվ 82-Ա որոշմամբ նշել է, թե առկա են մեղավորությամբ կատարված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման հատկանիշներ, այն դեպքում երբ իրենց վերագրվող խախտման մեջ մեղքի առկայության կամ բացակայության հարցը պարզելու և հաստատված համարելու իրավասությունը Օրենսգրքով վերապահված է միայն Խորհրդին, իսկ վարույթը հարուցած մարմինը նման իրավասություն օրենսդրությամբ չունի:

 Այսպես, Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կարգապահական խախտման համար դատավորը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղքն ապացուցված չէ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով՝ Բարձրագույն դատական խորհրդի՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին որոշմամբ: Դատավորի կողմից կատարված կարգապահական խախտման վերաբերյալ չփարատված կասկածները մեկնաբանվում են դատավորի օգտին: Վերոգրյալ իրավանորմն իր մեջ ներառում է անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, որն ամբողջությամբ անտեսվել է վարույթը հարուցած մարմնի կողմից:

 Նախարարին ներկայացվել են բավարար փաստարկներ այն մասին, որ իրենց կողմից դատավարական նորմերի խախտում թույլ տալու, այն էլ մեղավորությամբ կատարելու հանգամանքը թիվ 82-Ա որոշմամբ հիմնավորված չէ, ուստի գտել են, որ նշված հիմքով իրենց նկատմամբ կարգապահական վարույթ չէր կարող հարուցվել, առավել ևս հաշվի առնելով նաև ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքը, ինչպես նաև բաց են թողնվել կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթ հարուցելու վերը նշված ժամկետները, որպիսի հանգամանքները, սակայն, անտեսվել են վարույթը հարուցող մարմնի կողմից:

 Արդյունքում ընդունվել է կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Խորհրդին դիմելու մասին թիվ 1-Ա որոշումը, որի 4-րդ կետով առաջադրվել է իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի առկայությունը պարզելու համար հարցադրում և անդրադարձ է կատարվել այդ հարցադրումների իրավական հիմքերին ու հիմնավորումներին: Այսպես, թիվ 1-Ա որոշման 4-րդ կետում վկայակոչելով և վերլուծության ենթարկելով Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 18-րդ, 19-րդ հոդվածները, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» և «բ» ենթակետերը, 76-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-3-րդ կետերը, 77-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, 135-րդ հոդվածը, 136-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 125-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 133-րդ հոդվածի 1-ին մասը, դատարանի մատչելիության վերաբերյալ ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից 2013 և 2015 թվականներին կայացված մի շարք որոշումներ, ՄԻԵԴ-ի կողմից կայացված վճիռներ, Վճռաբեկ դատարանի կողմից 2017 թվականին կայացված որոշում, նկարագրելով թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի դատավարական ընթացքը՝ սկսած ՀՀ վարչական դատարան դիմելու պահից մինչև ՀՀ սահմանադրական դատարան դիմելու և վերջիններիս կողմից համապատասխան ակտերի կայացումը, մեջբերումներ անելով նաև Ընկերության դիմումի հիման վրա ՄԻԵԴ-ի կողմից կայացված վճռի շրջանակներում ներկայացված փաստերից և եզրահանգումներից, վարույթը հարուցող մարմինը փաստել է, որ Դատավորների կողմից թույլ են տրվել դատավարական իրավունքի նորմերի՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի, 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի խախտումներ:

 Թիվ 1-Ա որոշման 5-րդ կետում անդրադառնալով դատավորների մեղքի ձևի իրավական հիմքերին ու հիմնավորումներին՝ վարույթը հարուցող մարմինն արձանագրել է, որ Դատավորների կողմից նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները կատարվել են կոպիտ անփութությամբ, քանի որ Դատավորները չեն գիտակցել, որ ներկայացված հայցադիմումով վիճարկման առարկա է դարձվել Հանրապետության նախագահի համապատասխան հրամանագրի և հայցադիմումով նշված օրենքների միջև Դիմումատու ընկերության կողմից առաջ քաշված հակասությունը՝ թեև առկա իրավակարգավորումների պայմաններում ակնհայտորեն պարտավոր էին վարույթ ընդունել և քննության առարկա դարձնել Դիմումատուի հայցադիմումը, որում հստակ նշված է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի՝ իրենից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի՝ օրենքների հետ հակասելիության վերաբերյալ վեճ, ինչը փաստվել է նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից:

 Ըստ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի՝ թիվ 82-Ա որոշմամբ արձանագրվել է, թե առկա են մեղավորությամբ կատարված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման հատկանիշներ:

 Վերոգրյալը վկայում է այն մասին, որ հարուցված կարգապահական վարույթի ընթացքում, փաստորեն, քննարկման առարկա է դարձել իրենց վերագրվող արարքը մեղավորությամբ կատարված լինելը, ինչի մասին էլ իրենք Նախարարին ներկայացրել են բացատրություն՝ վստահ լինելով, որ վերջինիս կողմից Խորհրդին չեն կարող ներկայացվել իրենց վերագրվող արարքը մեղավորությամբ կատարված լինելը հիմնավորող փաստարկներ կամ ապացույցներ:

 Թիվ 1-Ա որոշմամբ Խորհրդին ներկայացված միջնորդությամբ իրենց վերագրվող դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները դիտարկվել են որպես կոպիտ անփութությամբ կատարված, այն դեպքում, երբ թիվ 82-Ա որոշման մեջ դրա մասին խոսք չի եղել, ինչն իրենց զրկել է դրա մասին Նախարարին բացատրություն ներկայացնելու և իրենց իրավունքները պատշաճ կերպով պաշտպանելու հնարավորությունից:

 Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

 Թեև թիվ 1-Ա որոշումն իրենց վերագրվող արարքը կոպիտ անփութությամբ կատարված լինելու մասին նշում չի պարունակում, այդուհանդերձ հարկ են համարել Խորհրդի ուշադրությունը հրավիրել նրա վրա, որ խոսք չի կարող լինել իրենց կողմից վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը չգիտակցելու մասին, քանի որ իրենց համոզմամբ ոչ իրավաչափ վարքագիծ չեն դրսևորել:

 Թիվ 1-Ա որոշման 15-րդ էջում անդրադառնալով իրենց կողմից ներկայացված այն փաստարկին, որ վարչադատական կարգով նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վարույթը տվյալ պահին հանդիսացել է նոր կայացող ինստիտուտ և առկա են եղել օրենսդրական բացեր, որպիսի օբյեկտիվ պայմաններն իրենց հերթին նպաստել են նման արարք թույլ տալուն, որոնք իրենց հերթին վկայում են դատավորների արարքում դիտավորության և կոպիտ անփութության բացակայության մասին, վարույթը հարուցած մարմինն արձանագրել է հետևյալը. «Դատավորների կողմից չեն մատնանշվել, թե կոնկրետ ինչ խոչընդոտող հանգամանքներ են առկա եղել և թե ինչ օրենսդրական բացերն են նպաստել նման խախտում թույլ տալուն, որպիսի փաստերին վարույթ հարուցող մարմինը հնարավորություն ունենար անդրադառնալ և դրանց վերաբերյալ տալ համապատասխան գնահատական: Այդուհանդերձ, նույնիսկ նման պայմաններում, թույլ տրված խախտումը չի կարող համարվել նվազ և Դիմումատու ընկերության իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից հետևանքներ չառաջացրած, քանի որ օրենսդրական հստակ կարգավորման և ներկայացված հայցադիմումում վիճելի իրավանորմերի շրջանակը հստակորեն ընդգծված լինելու պայմաններում Դատավորների կողմից կայացված դատական ակտով սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը և մոտ 14 տարի անց՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված դատական ակտի հիման վրա հնարավորություն է ընձեռնվել քննարկման առարկա դարձնելու Դիմումատու ընկերության կողմից բարձրացված հարցը, ինչը, սակայն, այսօր, իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, չի կարող լինել արդյունավետ»։

 Վերոգրյալի առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը հարկ են համարել նշել հետևյալը.

 Դիմումատու ընկերության կողմից ներկայացված հայցադիմումի ընդունումը մերժվել է ՀՀ վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշմամբ (նախագահող դատավոր՝ Ե. Սողոմոնյան, դատավորներ՝ Ա. Աբովյան, Ա. Սարգսյան, Գ. Ղարիբյան, Լ. Սոսյան), որի դեմ ընկերության կողմից 2008 թվականին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումների համաձայն բողոք է ներկայացվել նույն՝ ՀՀ վարչական դատարան:

 Ծանոթանալով հայցադիմումի բովանդակությանը, մասնավորապես հայցի էության հակիրճ նկարագրությանը, հայցվոր ընկերության պահանջի հիմքում ընկած փաստերին ու հայցվորի պահանջի իրավական հիմքերին, ՀՀ վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ ընկերության բերած բողոքում ներկայացված փաստարկներին ու դրանց հիմնավորումներին, բողոքը քննող դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ա. Ղազարյան, դատավորներ՝ Ա. Միրզոյան, Հ. Բեդևյան, Ք. Մկոյան, Ռ. Հակոբյան) մոտ ձևավորվել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ տվյալ գործով ներկայացված պահանջն ընդդատյա չէ ՀՀ վարչական դատարանի քննությանը, ինչը, իրենց խորին համոզմամբ, վկայում է իրենց վերագրվող արարքի կատարման մեջ կոպիտ անփութության բացակայության մասին:

 Նշվածն ըստ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի՝ հիմնավորվում է նաև այն հանգամանքով, որ ՀՀ վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ ընկերության բերած բողոքը մերժելու մասին 19.05.2008 թվականի որոշումը կայացվել է այդ պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ և 135-րդ հոդվածների բովանդակության սեփական ընկալմամբ, այլ ոչ թե դրսևորվել է կոպիտ անփութություն: Վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներից մեկում, հիմք ընդունելով դատավորի անկախության սկզբունքը և որպես այդ սկզբունքի կարևոր դատավարական երաշխիք՝ օրենքի մեկնաբանության և դրա հիման վրա որոշման կայացման լիարժեք անկախությունը, արձանագրել է, որ յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում դատարանը կիրառում է իրավունքի նորմը՝ ղեկավարվելով դրա բովանդակության սեփական ընկալմամբ: Դատարանի պարտականությունների մեջ է մտնում որոշելը, թե տվյալ գործով ինչ օրենքներ են ենթակա կիրառման և ինչպես պետք է դրանք կիրառվեն: Ընդ որում, դատարանները պարտավոր են ղեկավարվել նորմատիվ նյութի սեփական ընկալմամբ (Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 13.10.1994 թվականի թիվ R(94)12 հանձնարարական, 5-րդ սկզբունք), քանի որ գործում է դատարանի կողմից օրենքի պատշաճ իմացության կանխավարկածը (jura novit curia) (տե'ս, Ա. Եփրեմյանն ընդդեմ Ն. Մանվելյանի թիվ 07-3993 (3-132 (ՎԴ)) քաղաքացիական գործով Վճռաբեկ դատարանի 27.03.2008 թվականի որոշումը):

 Նշել են նաև, որ եթե անգամ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ և 135-րդ հոդվածների բովանդակության իրենց ընկալումը եղել է սխալ, ապա վերադաս դատական ատյանը, տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, իրացնելով իր լիազորությունները, պետք է վերացներ այդ սխալ ընկալման հիմքով ընդունված դատական ակտը, ինչը, սակայն տեղի չի ունեցել և իրենց մոտ ամրապնդվել է այն համոզմունքը, որ նշված նորմերի կիրառման առնչությամբ իրենց ընկալումները ճիշտ են եղել:

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը նշել են նաև, որ թիվ 1-Ա որոշման մեջ վկայակոչված Վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/3804/05/15 որոշումը կայացվել է 14.03.2017 թվականին և վերաբերել է 07.01.2014 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի կարգավորմանը, ուստի այդ որոշման մեջբերումը համարել են ոչ տեղին և գտել, որ դրանով արտահայտված դիրքորոշումները չեն կարող կիրառելի լինել 2008 թվականին կայացված դատական ակտերի նկատմամբ: Այդուհանդերձ, նույնիսկ եթե վարույթ հարուցող մարմինը գտել է, որ Վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ դիրքորոշումը կիրառելի է նաև սույն դեպքում, ապա դրանով հաստատվում է, որ իրենց կողմից ընդունված որոշմամբ իրենք չեն սահմանափակել հայցվոր ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքը, քանի որ անփոփոխ թողնելով «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» ՀՀ վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշումը, իրենք բնավ չեն հաստատել, որ ընկերությունը հայց հարուցելու իրավունք առհասարակ չունի: Ճիշտ հակառակը, գտնելով, որ հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Հանրապետության նախագահի 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների սահմանադրականության հարցը, որի լուծումը, ըստ իրենց ընկալման, դուրս է եղել ՀՀ վարչական դատարանի իրավասությունից, արձանագրել են հայցվորի բարձրացրած հարցը ՀՀ սահմանադրական դատարանում լուծման ենթակա լինելու մասին: Իսկ այն, որ հայցվորը հետագայում զրկված է եղել այդ հնարավորությունից, եղել է օրենսդրական բացի խնդիր, որի լուծումը ևս դուրս է եղել ՀՀ վարչական դատարանի իրավասությունից:

 Ինչ վերաբերում է Նախարարի այն դիտարկմանը, որ «թույլ տրված խախտումը չի կարող համարվել նվազ և Դիմումատու ընկերության իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից հետևանքներ չառաջացրած, քանի որ (...) Դատավորների կողմից կայացված դատական ակտով սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը և մոտ 14 տարի անց՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված դատական ակտի հիման վրա հնարավորություն է ընձեռնվել քննարկման առարկա դարձնելու Դիմումատու ընկերության կողմից բարձրացված հարցը, ինչը, սակայն, այսօր, իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից, չի կարող լինել արդյունավետ», ապա հարկ են համարել արձանագրել, որ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի՝ ՄԻԵԴ-ի 21.09.2021 թվականի վճռի կայացման համար հիմք հանդիսացած թիվ 61737/08 գանգատը ընկերությունը ՄԻԵԴ է ներկայացրել դեռևս 16.12.2008 թվականին, ուստի Դիմումատու ընկերության կողմից բարձրացված հարցը շուրջ 14 տարի ՄԻԵԴ-ի կողմից քննարկման առարկա չդարձնելու հետևանքով ընկերության իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից ոչ արդյունավետ լինելու հարցում իրենց մեղավորությունն իսպառ բացակայում է։ Դիմումատու ընկերության կողմից բարձրացված հարցի քննարկումը հենց ՄԻԵԴ-ի կողմից սահմանված ողջամիտ ժամկետներում իրականացնելու պարագայում հնարավոր կլիներ ապահովել ընկերության իրավունքների արդյունավետ պաշտպանությունը և ՀՀ վարչական դատարանի 19.05.2008 թվականի «Բողոքը մերժելու մասին» որոշումը վերացնելու և նոր դատական ակտ կայացնելու, այն է՝ «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» ՀՀ վարչական դատարանի 06.05.2008 թվականի որոշումը վերացնելու մասին Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի որոշումը կկայացվեր ոչ թե 23.02.2022 թվականին, այլ շատ ավելի վաղ։ Հետևաբար գտել են, որ իրենց վերագրվող արարքը նվազ և Դիմումատու ընկերության իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից հետևանքներ չառաջացրած համարվելու հարցում չի կարող որոշիչ նշանակություն ունենալ ՄԻԵԴ-ի դատական ակտը 14 տարի անց կայացնելու հանգամանքը:

 Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը նշել են, որ բացատրության մեջ նշված վերլուծությունները վկայում են, որ ՀՀ Սահմանադրության և Օրենսգրքի վերոհիշյալ կարգավորումների պայմաններում չէր կարող որոշում կայացվել իրենց նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու, ապա նաև իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Խորհրդին դիմելու մասին:

 Ընդ որում, հիշյալ պնդման վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումները միանշանակ են, մինչդեռ կարգապահական վարույթ հարուցելու և կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Խորհրդին դիմելու մասին որոշումները հակասում են հիշյալ օրենսդրական կարգավորումներին, ուստիև օրինական ու հիմնավոր չեն:

 Հարկ են համարել նաև ընդգծել, որ այս առումով որևէ հակասություն չկա օրենսդրական դաշտում: Ընդամենը վարույթ հարուցած մարմնի որոշումները չեն բխում վկայակոչված օրենսդրական կարգավորումների պահանջներից և հակասում են դրանց:

 Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը գտել են, որ իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ Խորհրդին դիմելու հիմքեր առկա չեն եղել, բացակայում են իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը, ուստի վերոգրյալ հիմնավորումներով և Օրենսգրքի 156-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով միջնորդել են 1) ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող իրավական ակտերի հետադարձության ուժի մերժման սկզբունքի հաշվառմամբ իրենց նկատմամբ չկիրառել 02.05.2020 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՕ-197-Ն օրենքով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենք ներմուծված 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը և այդ հիմքով մերժել իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը, կամ 2) մերժել իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը, քանի որ առկա է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 147-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքը, կամ 3) մերժել իրենց կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը՝ արարքում մեղավորության բացակայության հիմքով:

4. Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

4.1. Թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործով հայցվոր «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն 30.04.2008 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Վարչական դատարան ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության նախագահի (այսուհետ նաև՝ Նախագահ)՝ Նախագահի՝ 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն3 ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, որը 05.05.2008 թվականին մակագրվել է Վարչական դատարանի դատավորներ Ելենա Սողոմոնյանին (նախագահող դատավոր), Աշոտ Աբովյանին, Աշոտ Սարգսյանին, Գալուստ Ղարիբյանին, Լարիսա Սոսյանին:

Ներկայացված հայցադիմումով «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն, որպես դատարանին ուղղված պահանջ, խնդրել է Նախագահի 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով շարադրված խմբագրությունը ճանաչել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածին, 03.04.2002 թվականի «Իրավական ակտերի մասին» օրենքի 68-րդ հոդվածի 1-ին մասին և 2-րդ մասի 1-ին պարբերությանը, 13.12.2003 թվականի «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածին և 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-2-րդ ենթակետերին հակասող և անվավեր՝ ներկայացնելով դրանց վերաբերյալ համապատասխան հիմնավորումներ:

4.2 Գործով Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ելենա Սողոմոնյան, դատավորներ՝ Աշոտ Աբովյան, Աշոտ Սարգսյան, Գալուստ Ղարիբյան, Լարիսա Սոսյան) 06.05.2008 թվականի որոշմամբ հայցադիմումի ընդունումը մերժվել է:

4.3 Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Արգիշտի Ղազարյան, դատավորներ՝ Արծրուն Միրզոյան, Հովսեփ Բեդևյան, Քրիստինե Մկոյան, Ռուզաննա Հակոբյան)՝ 19.05.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված բողոքը մերժվել է: Վարչական դատարանը, վկայակոչելով Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 100-րդ հոդվածի 1-ին կետը, նշել է, որ. «Տվյալ դեպքում, հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Հանրապետության Նախագահի 2008 թվականի մարտի 1-ի «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարցը, որը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի հիմքով վարչական դատարանին ընդդատյա չէ: Հետևաբար, բողոք բերող անձի փաստարկը, որ վիճարկվում են հրամանագրի կոնկրետ դրույթներն այն առումով, որ դրանք չեն համապատասխանում վերը նշված օրենքների և Կոնվենցիայի պահանջներին, չի նշանակում, որ տվյալ հայցը ընդդատյա է վարչական դատարանին:

Նման պայմաններում Վարչական դատարանը գտնում է, որ անհիմն է բողոքի պատճառաբանություններն առ այն, որ նշված որոշմամբ խախտված են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 18-րդ և 19-րդ հոդվածների, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի պահանջները: (...)»:

4.4 Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 20.06.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի` 19.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է:

4.5 06.10.2008 թվականին Դիմումատու ընկերությունը դիմում է ներկայացրել Սահմանադրական դատարան՝ պահանջելով Նախագահի 01.03.2008 թվականի ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի 13.03.2008 թվականի Նախագահի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունը ճանաչել Սահմանադրության 27-րդ, 44-րդ հոդվածներին, 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետին և 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետին հակասող և անվավեր:

08.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանն առանց քննելու վերադարձրել է Դիմումատու ընկերության դիմումը. «Ի պատասխան ՀՀ Սահմանադրական դատարանին ուղղված Ձեր 06.10.2008 թվականի, մտից թիվ 4-181 դիմումի հայտնում ենք, որ Դուք, ՀՀ Սահմանադրության 42 1 հոդվածի և 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետով սահմանված կարգով, որպես իրավաբանական անձ Ձեր դիմումում նշված հարցով, չեք հանդիսանում ՀՀ Սահմանադրական դատարան դիմող սուբյեկտ: (...)»:

4.6 Դիմումատու ընկերությունն այս առնչությամբ բողոք է ներկայացրել Սահմանադրական դատարանի նախագահին՝ խնդրելով քննության առնել իր դիմումը:

 30.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանը քննել է բողոքը և մերժել Դիմումատու ընկերության դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ, Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի համաձայն, Սահմանադրության հետ Նախագահի հրամանագրերի համատեղելիությանը վերաբերող դիմումներ ներկայացնելու իրավունք ունեցող անձինք են միայն Հանրապետության նախագահը, Ազգային ժողովի պատգամավորների առնվազն մեկ հինգերորդը, Կառավարությունը, դատարանները, գլխավոր դատախազը և Մարդու իրավունքների պաշտպանը։ 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետով առանձին դիմումներ կարող են ներկայացվել, միայն եթե վիճարկվում է օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը: Հետևաբար Դիմումատու ընկերությունն իրավունք չուներ վիճարկելու նախագահի հրամանագրի սահմանադրականությունը:

4.7 ՄԻԵԴ-ի կողմից «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված վճռով արձանագրվել է հետևյալը.

«86. Դատարանը նշում է, որ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նորմատիվ իրավական ակտերին, այդ թվում՝ նախագահի հրամանագրերին համապատասխանությանը վերաբերող գործերի ենթակայությունը, Սահմանադրությունից բացի ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող այլ օրենքներով, վերապահվել է Վարչական դատարանին (տե՛ս վերևում 36-րդ պարբերությունը): Դիմումատու ընկերությունը դիմել է այդ դատարան՝ վիճարկելով արտակարգ դրություն հայտարարելու և տեղեկություններ հաղորդելու իրավունքին միջամտելու վերաբերյալ նախագահի հրամանագրի համապատասխանությունը մի շարք ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող օրենքներին, ինչպիսիք են «Իրավական ակտերի մասին» օրենքը և «Զանգվածային լրատվության միջոցների մասին» օրենքը, ինչպես նաև Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը (տե՛ս վերևում 18-րդ պարբերությունը): Վարչական դատարանը մերժեց դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը՝ նշելով, որ ինքն այդպիսի իրավազորություն չունի, քանի որ հայցադիմումի մեջ բարձրաձայնված հարցերը վերաբերում են վիճարկվող հրամանագրի սահմանադրականությանը և գտնվում են Սահմանադրական դատարանի բացառիկ իրավազորության ներքո (տե՛ս վերևում 19-րդ պարբերությունը)։ Դիմումատու ընկերության կողմից Վարչական դատարան և Վճռաբեկ դատարան ներկայացված բողոքներն անօգուտ էին (տե՛ս վերևում 20-23- պարբերությունները)։

87. Դատարանը նշում է, որ արդեն քննել է նմանատիպ իրավիճակ Հայաստանի դեմ հարուցված մի շարք գործերով՝ գտնելով, որ խախտվել է դատարանի մատչելիության իրավունքը (տե՛ս Մելիքյանն ընդդեմ Հայաստանի (Melikyan v. Armenia), թիվ 9737/06, §§ 46- 49, 2013 թվականի փետրվարի 19 և Սաղաթելյանն ընդդեմ Հայաստանի (Saghatelyan v Armenia), թիվ 7984/06, §§ 46-51, 2015 թվականի հոկտեմբերի 20): Ինչպես նշվել է այդ վճիռներում Սահմանադրական դատարանի 2006 թվականի նոյեմբերի 16-ի որոշման առնչությամբ, Հայաստանում գոյություն ունի դատական պրակտիկա, որին համապատասխան դատարանները պարբերաբար մերժում են քննության առնել որոշ պետական մարմինների և պաշտոնյաների կողմից ընդունված ակտերի, այդ թվում՝ Հայաստանի նախագահի հրամանագրերի դեմ բողոքները՝ անկախ այն հանգամանքից՝ դիմումատուները վիճարկել են այդ ակտերի օրինականությունը թե սահմանադրականությունը (տե՛ս վերևում հիշատակված Մելիքյանի գործը, § 47 և վերևում հիշատակված՝ Սաղաթելյանի գործը, § 49):

88. Թվում է, թե սույն գործի դեպքում ստեղծվել է նմանատիպ իրավիճակ: Դիմումատու ընկերությունն առերևույթ վիճարկել է նախագահի հրամանագրի օրինականությունը՝ նշելով, ի թիվս այլնի, այն օրենքները, որոնց իր կարծիքով չի համապատասխանում հրամանագիրը սակայն Վարչական դատարանն անտեսել է դիմումատու ընկերության կոնկրետ փաստարկները՝ ելնելով այն ենթադրությունից, որ նրա կողմից ներկայացված հայցադիմումը ոչ թե վարչական, այլ սահմանադրական բողոք է: Արդյունքում դիմումատու ընկերությունը զրկվել է նախագահի հրամանագիրը և 10-րդ հոդվածով սահմանված իր իրավունքներին միջամտելու փաստը որևէ ներպետական դատական մարմնում վիճարկելու հնարավորությունից, քանի որ, ինչպես հենց Սահմանադրական դատարանն է հաստատում (տե՛ս վերևում 27-րդ պարբերությունը), դիմումատու ընկերությունը նախագահի տվյալ հրամանագրի վիճարկման համար սահմանադրական բողոք ներկայացնելու հիմք չի ունեցել (համեմատել վերևում հիշատակված՝ Սաղաթելյանի գործը, § 48):

89. Վերը նշվածի հիման վրա Դատարանը եզրակացնում է, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու վերաբերյալ նախագահի հրամանագրի դեմ ներկայացված՝ դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը Վարչական դատարանի կողմից ներկայացված հիմքերով մերժելը խախտել է դիմումատու ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը:

90. Հետևաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:»:

4.8 Գործով 22.11.2021 թվականին «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից նոր հանգամանքի հիմքով ներկայացվել է վճռաբեկ բողոք, որի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանի՝ 23.02.2022 թվականի որոշմամբ վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը: Վերացվել է Վարչական դատարանի 19.05.2008 թվականի՝ «Բողոքը մերժելու մասին» որոշումը և կայացվել է նոր դատական ակտ՝ վերացվել է «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշումը:

5. Հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում էական նշանակություն ունեցող իրավական հարցադրումները.

Հաշվի առնելով վարույթ հարուցող մարմնի կողմից միջնորդությունում բերված փաստարկներն ու հիմնավորումները և դրանց դեմ Դատավորների կողմից ներկայացված պատասխանները` Խորհուրդը Դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար էական է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրումներին.

5.1. արդյո՞ք թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի շրջանակներում դատավորներ Արգիշտի Ղազարյանի, Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի և Ռուզաննա Հակոբյանի կողմից 19.05.2008 թվականին կայացված որոշմամբ թույլ են տրվել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի և 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների ենթադրյալ խախտումներ,

5.2. արդյո՞ք թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործով Դատավորների կողմից թույլ տրված ենթադրյալ խախտումը կատարվել է դիտավորությամբ, թե՞ կոպիտ անփութությամբ:

6․ Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննարկելով Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանին, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին և Ռուզաննա Հակոբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով Արդարադատության նախարարի հաղորդումը, ինչպես նաև վերջինիս ներկայացուցիչների, Դատավորների դիրքորոշումները, ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է բավարարման՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սահմանադրության 173-րդ հոդվածի համաձայն՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ դատավորի, դատարանի և դատական իշխանության անկախության վերաբերյալ իրավական կարգավորումներն ամրագրված են ինչպես ներպետական օրենսդրությամբ, այնպես էլ միջազգային իրավական փաստաթղթերով, ընդ որում դատավորի անկախության վերաբերյալ իրավական կարգավորումների ընդհանուր իրավական բովանդակության էությունը կայանում է նրանում, որ դատավորի անկախությունը հանդիսանում է ոչ միայն նրա իրավունքը, այլ հասարակության՝ օրինական և հիմնավորված արդարադատության իրականացման ապահովման երաշխիքը:

Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ դատավորի անկախության երաշխիքներն ապահովող գործիքակազմում կարևոր տեղ է զբաղեցնում դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու ինստիտուտը:

Խորհուրդն իր սահմանադրական առաքելության հաշվառմամբ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորությունը պետք է իրականացնի այնպես, որպիսի չվտանգի դատավորի և դատարանի անկախության սահմանադրական պահանջը:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ.

2) դատավորի կողմից սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորի վարքագծի կանոնները խախտելը, բացառությամբ սույն օրենքի 69-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետով սահմանված կանոնի, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ էական կարգապահական խախտում է՝ սույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված խախտումը, որը հանգեցրել է Սահմանադրությամբ կամ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված՝ մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտման կամ դատական իշխանության հեղինակազրկման։

Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը սահմանում է, որ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կայացրած ակտի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը՝ ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից:

Խորհուրդը գտնում է, որ Օրենսգրքի հիշյալ հոդվածների շարադրանքից ակնհայտ է, որ ՄԻԵԴ որոշման հիման վրա հարուցված կարգապահական վարույթն ուղղակիորեն չի ենթադրում, որ կատարված արարքն իր բնույթով էական կարգապահական խախտում է։

Սույն համատեքստում Խորհուրդը կարևոր է համարում անդրադառնալ Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 1-ին և 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետերին, որոնց ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը տարանջատել է «ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված՝ մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտում» և «մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում» հասկացությունները։

Ակնհայտ է, որ օրենսդրի կողմից կոնկրետ բառերի կիրառումը երբևէ ինքնանպատակ չէ, առավել ևս, երբ նորմի կարգավորման առարկան վերաբերում է այնպիսի առանցքային ինստիտուտի, ինչպիսին դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելն է։ «Հիմնարար» բառը գնահատողական տերմին է, որպիսի ձևակերպումների կիրառումն ընդունելի պրակտիկա է մի շարք եվրոպական երկրներում, քանի որ որոշակի դեպքերում դրանց կիրառումը անխուսափելի է4: Վենետիկի հանձնաժողովն արձանագրել է, որ օրենսդրի կողմից նմանատիպ ձևակերպումների կիրառման դեպքում կարևոր նշանակություն ունի, թե կոնկրետ որ մարմինն է լիազորված այդ ձևակերպումների մեկնաբանման և կիրառման համար: Հայաստանում այդ լիազորությունը վերապահված է Խորհրդին, որն ունի բավարար ինստիտուցիոնալ անկախություն և ապահովում է արդար դատաքննության հիմնարար երաշխիքներ5։

Այսպիսով, օրենսդիրը, կիրառելով «ՀՀ վավերացրած միջազգային պայմանագրերով ամրագրված՝ մարդու իրավունքների և (կամ) ազատությունների հիմնարար խախտում» և «մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում» ձևակերպումները, Խորհրդին տվել է դատավորի կողմից կատարված նյութական կամ դատավարական նորմի՝ մարդու իրավունքների հիմնարար խախտման հանգեցնելու և դրա արդյունքում էական կարգապահական խախտում հանդիսանալու հարցի վերաբերյալ մեկնաբանություններ անելու և չափանիշներ սահմանելու լիազորություն։ Մասնավորապես, կարևոր է ընդգծել, որ «հիմնարար խախտում» եզրույթը պետք է տարանջատել «հիմնարար իրավունքի խախտում» եզրույթից, քանի որ առանձին դեպքերում անհրաժեշտ է գնահատել թե արդյոք հիմնարար իրավունքի խախտումը հանգեցրել է հիմնարար խախտման, թե՝ ոչ։ Հակառակ պարագայում, դիցուք, դատավարական նորմի խախտումը թեև կարող է դիտարկվել արդար դատաքննության՝ որպես հիմնարար իրավունքի խախտման դրսևորում, սակայն իր բնույթով չհանդիսանա հիմնարար խախտում և նշված խախտման դեպքում լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժի կիրառումն անհամաչափ գործիք կլինի հանրային շահի և դատական իշխանության հեղինակության պաշտպանության համար։ Հետևաբար, նկատի ունենալով Խորհրդի սահմանադրական առաքելությունը, յուրաքանչյուր դեպքում Խորհուրդը պարտավոր է գնահատել խախտման բնույթը՝ հստակեցնելով կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը և ապահովելով Օրենսգրքի նորմերի որոշակի կիրառելիությունը և պրակտիկայի կանխատեսելիությունը։

Հակառակ մեկնաբանման դեպքում վարույթ հարուցող մարմնի կողմից նման հիմքով վարույթի հարուցումն ինքնաբերաբար հանգեցնելու է արարքի որակման, որն էլ անխուսափելիորեն հանդիսանալու է լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժի կիրառման հիմք և Խորհրդի՝ Սահմանադրությամբ ամրագրված դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու լիազորության գործարկումը ստանալու է ձևական բնույթ։ Նման իրավիճակում Խորհրդի դերը կսահմանափակվի միայն դատավորի կողմից դրսևորած մեղքի ձևի ուսումնասիրությամբ։

Ավելին, վերոնշյալն ամրագրվել է նաև ««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՕ-197-Ն սահմանադրական օրենքի հիմնավորումներում, իսկ հետագայում վերահաստատվել նաև ««Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՕ-333-Ն սահմանադրական օրենքների հիմնավորումներով, որտեղ բացահայտվում է նաև օրենսդրի կամքը։ Մասնավորապես, ըստ հիշյալ փոփոխությունների հիմնավորումների համապատասխանաբար նշվել է՝

- «(…) Նման մոտեցում ամրագրվել է այն նպատակով, որպեսզի մի կողմից դատավորը պատասխանատվության չենթարկվի պարզապես փաստերի ու ապացույցների իր գնահատման համար, մյուս կողմից՝ գնահատման ենթարկվի դատավորի վերաբերմունքը մարդու իրավունքների նկատմամբ՝ որպես բարեվարքության կարևոր ցուցանիշ (…)»,

- «(…) Նախ, ինչպես բխում է Դատական օրենսգրքի կարգավորումներից կարգապահական պատասխանատվության հիմքը ոչ թե ինքնին ՄԻԵԴ վճիռն է, այլ դրանով բացահայտված մարդու իրավունքների հիմնարար խախտումը, որը ենթակա է գնահատման որպես դատարան գործող Խորհրդի կողմից (…)»։

Հետևաբար, կասկածից վեր է, որ ՄԻԵԴ որոշման հիման վրա հարուցված կարգապահական վարույթի շրջանակներում Խորհուրդը, յուրաքանչյուր դեպքում հաշվի առնելով գործի կոնկրետ հանգամանքները, պետք է գնահատի թույլ տրված ենթադրյալ կարգապահական խախտման բնույթը։

Խորհուրդն արձանագրում է, որ Արդարադատության նախարարի կողմից կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդության հիման վրա Դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը քննության է առնում Օրենսգրքի 152-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթի պահանջներին համապատասխան, այն է՝ «Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը Բարձրագույն դատական խորհրդում կատարվում է միայն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը լուծելու համար միջնորդություն ներկայացնելու մասին որոշմամբ նշված կարգապահական խախտման սահմաններում»:

Այդ կապակցությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդի իրավական հետազոտման առարկան սահմանափակվում է միջնորդությամբ ներկայացված հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակներում:

Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել նաև, որ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքի առկայության ապացուցման պարտականությունը կրում է կարգապահական վարույթը հարուցած մարմինը:

Վերը նշված հոդվածի մեկնաբանությունից բխում է, որ տվյալ դեպքում վարույթ հարուցող մարմինն է կրում դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի առկայությունն ապացուցելու պարտականությունը: Վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից պետք է ձեռք բերվեն բավարար ապացույցներ, որոնք իրենց համակցության մեջ բավարար կլինեն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար և կհաստատեն վերջինիս մեղքը:

Քննարկվող պարագայում համաձայն Արդարադատության նախարարի կողմից ներկայացված միջնորդության՝ Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի և Ռուզաննա Հակոբյանի կողմից թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի շրջանակներում թույլ են տրվել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի և 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների խախտումներ:

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 18-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների դատական, ինչպես նաև պետական այլ մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք:

Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 19-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք: (…)»:

Դատարանի մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ դիրքորոշումներ են արտահայտվել նաև ՄԻԵԴ-ի կողմից, որոնք, մասնավորապես, հանգում են հետևյալին.

«Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է հետապնդի իրավաչափ նպատակ, և կիրառված միջոցների ու հետապնդվող նպատակի միջև պետք է առկա լինի համաչափության ողջամիտ հարաբերակցություն. հակառակ պարագայում այդպիսի սահմանափակումները չեն համապատասխանի «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասին»: (Khalfaoui v. France, 14.12.1999 թ. վճիռ, գանգատ թիվ 34791/97, 36-րդ կետ, Hirschhorn v. Romania, 26.07.2007 թ. վճիռ, գանգատ թիվ 29294/02, 50-րդ կետ), «Անձի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումները չպետք է այն կերպ կամ այն աստիճան լինեն, որ վնաս հասցնեն այդ իրավունքի բուն էությանը»: (Luordo v. Italy, 17.10.2003 թ. վճիռ, գանգատ թիվ 32190/96, 85-րդ կետ, Staroszczyk v. Poland, 09.07.2007 թ. վճիռ, գանգատ թիվ 59519/00, 124-րդ կետ, Stanev v. Bulgaria, 17.01.2012 թ. վճիռ, գանգատ թիվ 36760/06, 230-րդ կետ):

Խորհուրդն իր նախկին որոշումներով արձանագրել է, որ «(…) սուբյեկտիվ իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունը, որն իրականացվում է դատարանի կողմից օբյեկտիվ իրավունքի կիրառմամբ, իր հանրային իրավական ընկալման տիրույթում կոչված է ապահովելու գործող իրավակարգի անշեղ կենսագործումը: Այդ առումով իրավունքի յուրաքանչյուր խախտում այս կամ այն կերպ բացասաբար է անդրադառնում իրավակարգի բնականոն գործելու վրա: Միաժամանակ հարկ է նշել, որ կախված իրավախախտման հետևանքից, այն տարաբնույթ անդրադարձ կարող է ունենալ պետության իրավակարգի գործառնական խնդիրների լուծման վրա: Այն բոլոր դեպքերում, երբ իրավունքի խախտումն առաջ չի բերում որևէ սուբյեկտիվ իրավունքից զրկում կամ դրա սահմանափակում, ինչպես նաև իրավունքի սուբյեկտի մոտ չի առաջացնում օրենքով չնախատեսված պարտականություններ կամ այդպիսիք առաջանալու հնարավորություն, ապա իրավունքի նման խախտումը զանցակազմի նյութական բաղադրիչի առկայության պայմաններում «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով կարող է որակվել որպես նվազ կարևորություն ունեցող և դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք չհանդիսացող, թեկուզև այն առերևույթ պարունակել է կարգապահական խախտում համարվող արարքի հատկանիշներ: (…)»6:

Վերոշարադրյալ իրավական վերլուծությունների լույսի ներքո անդրադառնալով սույն միջնորդության հիմքերին և հիմնավորումներին` Խորհուրդն արձանագրում է հետևյալը.

Տվյալ դեպքում Խորհուրդն արձանագրում է, որ ՄԻԵԴ-ը, «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով, 21.09.2021 թվականի վճռով արձանագրել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում, հետևաբար Խորհուրդը Դատավորների արարքներին կանդրադառնա վերոնշյալ վճռով հաստատված հանգամանքների շրջանակներում:

Այսպես, տվյալ ժամանակահատվածում գործող Վարչական դատավարության օրենսգրքի «Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը» վերտառությամբ 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» և «բ» ենթակետերի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ`

 1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, այդ թվում, եթե`

 ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,

բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով»:

Նույն օրենսգրքի «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելը» վերտառությամբ 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ «Վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե՝ հայցը ենթակա չէ վարչական դատարանում քննության»:

Նույն օրենսգրքի «Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 135-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը.

1) գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը.

2) Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի նորմատիվ բնույթ ունեցող ակտերի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ որոշումների, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, համայնքի ավագանու, համայնքի ղեկավարի որոշումների՝ դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ ակտերին (բացի Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը»:

Նույն օրենսգրքի «Վարչական դատարան դիմելու իրավունքը» վերտառությամբ 136-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված գործերով վարչական դատարան կարող է դիմել յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ, եթե համարում է, որ այդ նորմատիվ իրավական ակտերով խախտվել են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 2-րդ գլխում, մարդու և քաղաքացու իրավունքներին և ազատություններին վերաբերող միջազգային իրավունքի նորմերով, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության օրենքներում ամրագրված իր իրավունքները»:

Տվյալ դեպքում հայցվոր «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն 30.04.2008 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Վարչական դատարան ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության նախագահի` Նախագահի՝ 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն7 ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, որի վարույթ ընդունումը Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ելենա Սողոմոնյան, դատավորներ՝ Աշոտ Աբովյան, Աշոտ Սարգսյան, Գալուստ Ղարիբյան, Լարիսա Սոսյան) 06.05.2008 թվականի որոշմամբ մերժվել է, այնուհետև Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Արգիշտի Ղազարյան դատավորներ՝ Արծրուն Միրզոյան, Հովսեփ Բեդևյան, Քրիստինե Մկոյան, Ռուզաննա Հակոբյան)՝ 19.05.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված բողոքը մերժվել է: Վարչական դատարանը, վկայակոչելով Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 100-րդ հոդվածի 1-ին կետը, նշել է, որ. «Տվյալ դեպքում, հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Հանրապետության Նախագահի 2008 թվականի մարտի 1-ի «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարցը, որը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի հիմքով վարչական դատարանին ընդդատյա չէ: Հետևաբար, բողոք բերող անձի փաստարկը, որ վիճարկվում են հրամանագրի կոնկրետ դրույթներն այն առումով, որ դրանք չեն համապատասխանում վերը նշված օրենքների և Կոնվենցիայի պահանջներին, չի նշանակում, որ տվյալ հայցը ընդդատյա է վարչական դատարանին:

Նման պայմաններում Վարչական դատարանը գտել է, որ անհիմն է բողոքի պատճառաբանություններն առ այն, որ նշված որոշմամբ խախտված են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 18-րդ և 19-րդ հոդվածների, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի պահանջները: (...)», իսկ Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 20.06.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի` 19.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է:

ՄԻԵԴ-ի կողմից «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված վճռով, ի թիվս այլնի, արձանագրվել է, որ վերը նշվածի հիման վրա Դատարանը եզրակացնում է, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու վերաբերյալ նախագահի հրամանագրի դեմ ներկայացված՝ դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը Վարչական դատարանի կողմից ներկայացված հիմքերով մերժելը խախտել է դիմումատու ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը: Հետևաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:

Խորհուրդն իր հերթին հարկ է համարում արձանագրել, որ ինչպես վերը նշված իրավական նորմերի վերլուծությունից, այնպես էլ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի թիվ 61737/08 վճռի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի շրջանակներում Վարչական դատարանի կողմից կայացված «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ բերված բողոքը 19.05.2008 թվականին Վարչական դատարանի կողմից կայացված «Բողոքը մերժելու մասին» որոշմամբ մերժվելու, ինչպես նաև նույն գործով Վճռաբեկ դատարան ներկայացված վճռաբեկ բողոքը 20.06.2008 թվականի որոշմամբ վճռաբեկ դատարանի կողմից վերադարձվելու արդյունքում ներպետական բոլոր դատարաններում մերժվել են «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի դատարանի մատչելիության իրավունքը՝ այն պարագայում, երբ տվյալ ժամանակահատվածում գործող Վարչական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն իրավունք է ունեցել սահմանված կարգով դիմել դատարան` իր իրավունքների պաշտպանության համար:

Խորհուրդն առաջ անցնելով՝ հարկ է համարում անդրադառնալ հայցվոր «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից 30.04.2008 թվականին Վարչական դատարան ներկայացված՝ Նախագահի՝ 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին հայցի բնույթին՝ թե՛ դրա ներկայացման ժամանակահատվածի, և թե՛ հետևանքի տեսանկյունից:

Այսպես, Նախագահի 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունը թե՛ ընդունող սուբյեկտի, և թե՛ կարգավորման ենթակա հարցի համատեքստում իր մեջ առավելապես ներառում է՝ հանրային քաղաքական տարրեր, որոնք պայմանավորված են եղել 2008 թվականի մարտ ամսին տեղի ունեցած որոշակի քաղաքական իրադարձությունների հետ:

Ինչ վերաբերում է Նախագահի վերոնշյալ հրամանագրերի ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի ներկայացման ժամանակահատվածին և տվյալ ժամանակահատվածով պայմանավորված հայցի բավարարման կամ մերժման հնարավոր հետևանքներին, ապա Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ Նախագահի 01.03.2008 թվականի հրամանագրով հայտարարված և նույն ամսվա ընթացքում դադարած արտակարգ դրության ավարտից հետո՝ 30.04.2008 թվականին, Նախագահի՝ 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի՝ Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին հայցադիմումի վարույթ ընդունումը Վարչական դատարանի կողմից 06.05.2008 թվականին մերժվելու և տվյալ որոշման դեմ ներկայացված բողոքի 19.05.2008 թվականին մերժվելու արդյունքում «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն 2008 թվականի մարտ ամսվա ընթացքում զրկվել է իր գործունեության սահմանափակման հիմք հանդիսացող Նախագահի հրամանագրի ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին համապատասխանելու հարցի պարզման հնարավորությունից, սակայն եթե պայմանականորեն ընդունենք մի իրավիճակ, երբ 30.04.2008 թվականին «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված հայցադիմումը Վարչական դատարանի կողմից ընդունվեր վարույթ և գործի քննության արդյունքում բավարարվեր, «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի հետագա գործունեության առումով էական նշանակություն չէր կարող ունենալ, քանի որ 30.04.2008 թվականից առաջ՝ որոշակի իրադարձությունների հիմքով արդեն իսկ վերոնշյալ հրամանագրերով նախատեսված սահմանափակումները դադարել են իրավաբանական առումով գոյություն ունենալուց:

Դատավորների կողմից թույլ տրված խախտումների հետևանքների ծանրության աստիճանը գնահատելու համար Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել նաև, որ ՄԻԵԴ-ի կողմից «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված վճռի հիման վրա 22.11.2021 թվականին «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից նոր հանգամանքի հիմքով ներկայացվել է վճռաբեկ բողոք, որի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանի՝ 23.02.2022 թվականի որոշմամբ վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը: Վերացվել է Վարչական դատարանի 19.05.2008 թվականի՝ «Բողոքը մերժելու մասին» որոշումը և կայացվել է նոր դատական ակտ վերացվել է «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշումը, ինչի արդյունքում «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ստացել է իր իրավունքների դատական պաշտպանության հնարավորություն:

Ինչ վերաբերում է Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի կողմից օրենքի հետադարձ ուժի արգելքի սկզբունքի կիրառելիության մասին պնդումներին, ապա Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել, որ բովանդակային առումով նմանաբնույթ միջնորդությունների արդեն իսկ անդրադարձել է 03.07.2023 թվականի թիվ ԲԴԽ-57-Ո-Կ-17, 26.12.2022 թվականի թիվ ԲԴԽ-105-Ո-Կ-26 և 26.01.2023 թվականի թիվ ԲԴԽ-1-Ո-Կ-4 որոշումներով:

Սույն կարգապահական վարույթի փաստական հանգամանքների և կատարված իրավական վերլուծության համադրման արդյունքում Խորհուրդը, անդրադառնալով Դատավորների արարքին և մեղքի ձևին, հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է դիտավորությամբ կատարված, եթե դատավորը գիտակցել է իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

Վերը նշված իրավանորմերի տրամաբանությունից բխում է, որ օրենսդրի կողմից արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտման վարքագծի առումով առանձնացվել են մեղքի դրսևորման երկու ձևեր՝ դիտավորություն և կոպիտ անփութություն:

Խորհուրդն արձանագրում է, որ դատավորի կարգապահական պատասխանատվության տեսանկյունից մեղքը դատավորի վերաբերմունքն է իր կողմից կատարված արարքի նկատմամբ:

Սույն կարգապահական վարույթի քննության ընթացքում հաստատված փաստերից հետևում է, որ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ՝ Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի և Ռուզաննա Հակոբյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի կողմից թույլ տրված արարքը դրսևորվել է նրանում, որ թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի շրջանակներում Վարչական դատարանի կողմից կայացված «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ բերված բողոքն 19.05.2008 թվականին Վարչական դատարանի կողմից կայացված «Բողոքը մերժելու մասին» որոշմամբ մերժվելու արդյունքում ներպետական բոլոր դատարաններում մերժվել են «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի դատարանի մատչելիության իրավունքը՝ այն պարագայում, երբ տվյալ ժամանակահատվածում գործող Վարչական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն իրավունք է ունեցել սահմանված կարգով դիմել դատարան` իր իրավունքների պաշտպանության համար:

Տվյալ ժամանակահատվածում գործող Վարչական դատավարության օրենսգրքի «Վարչական դատարանի բողոքարկման ենթակա միջանկյալ դատական ակտերը» վերտառությամբ 125-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ «Վարչական դատարանը` 3 դատավորի կազմով, քննում է վարչական դատարանի կայացած հետևյալ որոշումների դեմ ներկայացված բողոքները.

1) հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին.»:

Նույն օրենսգրքի «Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթը» վերտառությամբ 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը.

2) Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի նորմատիվ բնույթ ունեցող ակտերի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ որոշումների, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, համայնքի ավագանու, համայնքի ղեկավարի որոշումների՝ դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ ակտերին (բացի Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը:»:

Նույն օրենսգրքի «Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով դատարանի կազմը» վերտառությամբ 137-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Սույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով վարչական դատարանի ընդդատությանը վերապահված գործերն ըստ էության քննում և լուծում է վարչական դատարանը` կոլեգիալ` 5 դատավորի կազմով»:

Նույն օրենսգրքի «Գործերի միանձնյա և կոլեգիալ քննությունը» վերտառությամբ 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «1. Գործերն առաջին անգամ ըստ էության քննվում են միանձնյա, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված այն դեպքերի, երբ որոշակի գործեր առաջին անգամ ըստ էության քննվում են կոլեգիալ:»։

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Գործերի միանձնյա և կոլեգիալ կազմով քննության ժամանակ որոշումներ ընդունելու և հատուկ կարծիք ներկայացնելու հետ կապված հարաբերությունների վրա տարածվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան նորմերը:»։

Տվյալ դեպքում թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործը Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Քրիստինե Մկոյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի կողմից քննվել է կոլեգիալության կարգով, որպիսի հանգամանքից հետևում է, որ Դատավորները 19.05.2008 թվականին կայացված «Բողոքը մերժելու մասին» որոշմամբ արտահայտել են իրենց դիրքորոշումը «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված հայցադիմումի ընդունելիության վերաբերյալ, հետևաբար Դատավորներից յուրաքանչյուրի արարքին առանձին-առանձին անդրադառնալու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Անդրադառնալով Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանի, Քրիստինե Մկոյանի, Հովսեփ Բեդևյանի և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի կողմից թույլ տրված արարքում նրանց մեղքի առկայությանը և մեղքի ձևին՝ Խորհուրդն արձանագրում, որ այն դրսևորվել է կոպիտ անփութությամբ, քանի որ սույն վարույթի շրջանակներում առկա ապացույցներով չի հաստատվել, որ Դատավորները, վերոնշյալ որոշումը կայացնելով, դիտավորություն են ունեցել սահմանափակելու բողոքաբերի դատարանի մատչելիության իրավունքը, միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Ռուզաննա Հակոբյանը, Քրիստինե Մկոյանը, Հովսեփ Բեդևյանը և Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանը կոլեգիալության կարգով քննելով Վարչական դատարանի կողմից կայացված «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ բերված բողոքն 19.05.2008 թվականին ներքին համոզմամբ գնահատելով ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործի հանգամանքներն իրենց կողմից կայացված «Բողոքը մերժելու մասին» որոշմամբ միանման դիրքորոշում են արտահայտել «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված բողոքի ընդունելիության վերաբերյալ՝ չգիտակցելով իրենց վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էին և պարտավոր էին դա անել:

Հետևաբար Դատավորները նման որոշում կայացնելով զերծ չեն մնացել դատական իշխանությունը վարկաբեկող, ինչպես նաև դատական իշխանության անկախության և անաչառության վերաբերյալ հանրության վստահությունը նվազեցնող վարքագիծ դրսևորելուց:

Օրենսգրքի 149-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատավորի նկատմամբ կիրառվող կարգապահական տույժը պետք է համաչափ լինի կատարված խախտմանը: Կարգապահական տույժ կիրառելիս Բարձրագույն դատական խորհուրդը հաշվի է առնում խախտման բնույթը և հետևանքները, դիտավորությունը կամ կոպիտ անփութությունը, դատավորի անձը, առկա տույժերը և ուշադրության արժանի այլ հանգամանքներ:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով, 6-րդ մասի 1-ին կետով, 149-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Խորհուրդը,

1․ Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը՝ Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանին, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին և Ռուզաննա Հակոբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, բավարարել: Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանին, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին և Ռուզաննա Հակոբյանին հայտարարել նկատողություն:

2․ Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

____________________________

Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստը նախագահող	Ն. Հովսեփյան
Անդամներ`     Դեմ (Հատուկ կարծիք)	Հ. ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ Ե. ԹՈՒՄԱՆՅԱՆՑ Էդ. ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ Ա. ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Վ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ

Արժևորելով ստորև քննարկվող հարցերի շուրջ Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամներ Ն.Հովսեփյանի (նախագահող), Ե.Թումանյանցի, Վ.Քոչարյանի, Հ.Գրիգորյանի և Է.Հովհաննիսյանի ներքին համոզմունքը, այնուամենայնիվ, դատավորներ Արգիշտի Ղազարյանին, Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին և Ռուզաննա Հակոբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ Լիազոր մարմնի միջնորդությունը բավարարելու և որպես կարգապահական տույժ նկատողություն կիրառելու վերաբերյալ Խորհրդի՝ 2024 թվականի փետրվարի 5-ի որոշման եզրափակիչ մասի առնչությամբ մնում եմ հատուկ կարծիքի՝ հետևյալ փաստարկներով և հիմնավորումներով:

1. Վարույթի դատավարական նախապատմությունը․

1.1 Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել վարույթ հարուցող մարմնի կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև՝ ՄԻԵԴ)՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված վճռի ուսումնասիրության արդյունքում առերևույթ կարգապահական խախտման հատկանիշներ պարունակող արարքի հայտնաբերումը:

1.2 Արդարադատության նախարարության վերահսկողական վարչության պետի կողմից արդարադատության նախարարին 27.10.2023 թվականին հասցեագրված զեկուցագրով նախարարի քննարկմանն է ներկայացվել «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.2021 թվականին կայացված ՄԻԵԴ-ի վճռի ուսումնասիրության հիման վրա Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի, Ռուզաննա Հակոբյանի (այսուհետ նաև՝ Դատավորներ) կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմերի՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, ՎԴՕ 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջների առերևույթ խախտման հիմքով Դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու հարցը:

1.3 Արդարադատության նախարարի 03.11.2023 թվականի թիվ 82-Ա որոշմամբ Դատավորների նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ:

1.4 Կարգապահական վարույթի շրջանակներում Լիազոր մարմնը պարզել է հետևյալը․

Թիվ ՎԴ/3182/05/08 վարչական գործով հայցվոր «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն 30.04.2008 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Վարչական դատարան ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության նախագահի (այսուհետ նաև՝ Նախագահ)՝ Նախագահի` 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի` Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով սահմանված խմբագրությունն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին հակասող և անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, որը 05.05.2008 թվականին մակագրվել է Վարչական դատարանի դատավորներ Ելենա Սողոմոնյանին (նախագահող դատավոր), Աշոտ Աբովյանին, Աշոտ Սարգսյանին, Գալուստ Ղարիբյանին, Լարիսա Սոսյանին:

Ներկայացված հայցադիմումով «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն, որպես դատարանին ուղղված պահանջ, խնդրել է Նախագահի 01.03.2008 թվականի թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և նույն ենթակետի` Նախագահի՝ 13.03.2008 թվականի ՆՀ-38-Ն հրամանագրով շարադրված խմբագրությունը ճանաչել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածին, 04.03.2002 թվականի «Իրավական ակտերի մասին» օրենքի 68-րդ հոդվածի 1-ին մասի և 2-րդ մասի 1-ին պարբերության, 13.12.2003 թվականաի «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածին և 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-2-րդ ենթակետերին հակասող անվավեր՝ ներկայացնելով դրանց վերաբերյալ համապատասխան հիմնավորումներ:

Գործով Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Ելենա Սողոմոնյան, դատավորներ՝ Աշոտ Աբովյան, Աշոտ Սարգսյան, Գալուստ Ղարիբյան, Լարիսա Սոսյան)՝ 06.05.2008 թվականի որոշմամբ հայցադիմումի ընդունումը մերժվել է:

Վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Արգիշտի Ղազարյան, դատավորներ՝ Արծրուն Միրզոյան, Հովսեփ Բեդևյան, Քրիստինե Մկոյան, Ռուզաննա Հակոբյան)՝ 19.05.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված բողոքը մերժվել է: Վարչական դատարանը, վկայակոչելով ՎԴՕ 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, Սահմանադրության (2005 թվականի խմբագրությամբ) 100-րդ հոդվածի 1-ին կետը, նշել է, որ.

«Տվյալ դեպքում, հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Հանրապետության Նախագահի 2008 թվականի մարտի 1-ի «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» թիվ ՆՀ-35-Ն հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարցը, որը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետի, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի հիմքով վարչական դատարանին ընդդատյա չէ: Հետևաբար, բողոք բերող անձի փաստարկը, որ վիճարկվում են հրամանագրի կոնկրետ դրույթներն այն առումով, որ դրանք չեն համապատասխանում վերը նշված օրենսգրքի և Կոնվենցիայի պահանջներին, չի նշանակում, որ տվյալ հարցը ընդդատյա է Վարչական դատարանին:

Նման պայմաններում Վարչական դատարանը գտնում է, որ անհիմն է բողոքի պատճառաբանություններն առ այն, որ նշված որոշմամբ խախտված են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 18-րդ և 19-րդ հոդվածների, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի պահանջները…»:

Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի որոշմամբ Վարչական դատարանի՝ 19.05.2008 թվականի որոշման դեմ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է:

06.10.2008 թվականին Դիմումատու ընկերությունը դիմում է ներկայացրել Սահմանադրական դատարան՝ պահանջելով Նախագահի 01.03.2008 թվականի հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը ճանաչել որպես Սահմանադրության 27-րդ, 44-րդ հոդվածների, 55-րդ հոդվածի 14-րդ և 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետերին չհամապատասխանող:

08.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանն առանց քննելու վերադարձրել է Դիմումատու ընկերության դիմումն այն հիմքով, որ Դիմումատու ընկերությունը Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն, իրավունք չուներ դիմելու Սահմանադրական դատարան:

Դիմումատու ընկերությունն այս առնչությամբ բողոք է ներկայացրել Սահմանադրական դատարանի նախագահին՝ խնդրելով քննության առնել իր դիմումը:

30.10.2008 թվականին Սահմանադրական դատարանը քննել է բողոքը և մերժել Դիմումատու ընկերության դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ, Սահմանադրության 101-րդ հոդվածի համաձայն, Սահմանադրության հետ Նախագահի հրամանագրերի համատեղելիությանը վերաբերող դիմումներ ներկայացնելու իրավունք ունեցող անձինք են միայն Հանրապետության նախագահը, Ազգային ժողովի պատգամավորների առնվազն մեկ հինգերորդը, Կառավարությունը, դատարանները, գլխավոր դատախազը և Մարդու իրավունքների պաշտպանը: 101-րդ հոդվածի 6-րդ կետով առանձին դիմումներ կարող են ներկայացվել, միայն եթե վիճարկվում է օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը: Հետևաբար Դիմումատու ընկերությունն իրավունք չուներ վիճարկելու նախագահի հրամանագրի սահմանադրականությունը:

1.5 ՄԻԵԴ-ի կողմից «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ Հայաստանի (գանգատ թիվ 61737/08) գործով 21.09.20121 թվականին կայացված վճռով արձանագրվել է հետևյալը.

«86. Դատարանը նշում է, որ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նորմատիվ իրավական ակտերին, այդ թվում՝ նախագահի հրամանագրերին համապատասխանությանը վերաբերող գործերի ենթակայությունը, Սահմանադրությունից բացի ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող այլ օրենքներով, վերապահվել է Վարչական դատարանին (տե՛ս վերևում 36-րդ պարբերությունը)։ Դիմումատու ընկերությունը դիմել է այդ դատարան՝ վիճարկելով արտակարգ դրություն հայտարարելու և տեղեկություններ հաղորդելու իրավունքին միջամտելու վերաբերյալ նախագահի հրամանագրի համապատասխանությունը մի շարք ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող օրենքներին, ինչպիսիք են «Իրավական ակտերի մասին» օրենքը և «Զանգվածային լրատվության միջոցների մասին» օրենքը, ինչպես նաև Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը (տե՛ս վերևում 18-րդ պարբերությունը)։ Վարչական դատարանը մերժեց դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը՝ նշելով, որ ինքն այդպիսի իրավազորություն չունի, քանի որ հայցադիմումի մեջ բարձրաձայնված հարցերը վերաբերում են վիճարկվող հրամանագրի սահմանադրականությանը և գտնվում են Սահմանադրական դատարանի բացառիկ իրավազորության ներքո (տե՛ս վերևում 19-րդ պարբերությունը)։ Դիմումատու ընկերության կողմից Վարչական դատարան և Վճռաբեկ դատարան ներկայացված բողոքներն անօգուտ էին (տե՛ս վերևում 20-23-րդ պարբերությունները)։

87. Դատարանը նշում է, որ արդեն քննել է նմանատիպ իրավիճակ Հայաստանի դեմ հարուցված մի շարք գործերով՝ գտնելով, որ խախտվել է դատարանի մատչելիության իրավունքը (տե՛ս Մելիքյանն ընդդեմ Հայաստանի [Melikyan v. Armenia], թիվ 9737/06, §§ 46-49, 2013 թվականի փետրվարի 19 և Սաղաթելյանն ընդդեմ Հայաստանի [Saghatelyan v. Armenia], թիվ 7984/06, §§ 46-51, 2015 թվականի հոկտեմբերի 20)։ Ինչպես նշվել է այդ վճիռներում Սահմանադրական դատարանի 2006 թվականի նոյեմբերի 16-ի որոշման առնչությամբ, Հայաստանում գոյություն ունի դատական պրակտիկա, որին համապատասխան դատարանները պարբերաբար մերժում են քննության առնել որոշ պետական մարմինների և պաշտոնյաների կողմից ընդունված ակտերի, այդ թվում՝ Հայաստանի նախագահի հրամանագրերի դեմ բողոքները՝ անկախ այն հանգամանքից՝ դիմումատուները վիճարկել են այդ ակտերի օրինականությունը, թե սահմանադրականությունը (տե՛ս վերևում հիշատակված՝ Մելիքյանի գործը, § 47 և վերևում հիշատակված՝ Սաղաթելյանի գործը, § 49)։

88. Թվում է, թե սույն գործի դեպքում ստեղծվել է նմանատիպ իրավիճակ։ Դիմումատու ընկերությունն առերևույթ վիճարկել է նախագահի հրամանագրի օրինականությունը՝ նշելով, ի թիվս այլնի, այն օրենքները, որոնց իր կարծիքով չի համապատասխանում հրամանագիրը, սակայն Վարչական դատարանն անտեսել է դիմումատու ընկերության կոնկրետ փաստարկները՝ ելնելով այն ենթադրությունից, որ նրա կողմից ներկայացված հայցադիմումը ոչ թե վարչական, այլ սահմանադրական բողոք է։ Արդյունքում դիմումատու ընկերությունը զրկվել է նախագահի հրամանագիրը և 10-րդ հոդվածով սահմանված իր իրավունքներին միջամտելու փաստը որևէ ներպետական դատական մարմնում վիճարկելու հնարավորությունից, քանի որ, ինչպես հենց Սահմանադրական դատարանն է հաստատում (տե՛ս վերևում 27-րդ պարբերությունը), դիմումատու ընկերությունը նախագահի տվյալ հրամանագրի վիճարկման համար սահմանադրական բողոք ներկայացնելու հիմք չի ունեցել (համեմատել վերևում հիշատակված՝ Սաղաթելյանի գործը, § 48)։

89. Վերը նշվածի հիման վրա Դատարանը եզրակացնում է, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու վերաբերյալ Նախագահի հրամանագրի դեմ ներկայացված՝ դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը Վարչական դատարանի կողմից ներկայացված հիմքերով մերժելը խախտել է դիմումատու ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը։

90. Հետևաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:»:

1.6 Գործով 22.11.2021 թվականին «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի կողմից նոր հանգամանքի հիմքով ներկայացվել է վճռաբեկ բողոք, որի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանի՝ 23.02.2022 թվականի որոշմամբ վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի՝ 20.06.2008 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը: Վերացվել է Վարչական դատարանի՝ 19.05.2008 թվականի՝ «Բողոքը մերժելու մասին» որոշումը և կայացվել է նոր դատական ակտ՝ վերացվել է «Հայցադիմումի ընդունումը մերժելու մասին» Վարչական դատարանի՝ 06.05.2008 թվականի որոշումը:

2. Միջնորդության իրավական հիմքերը և հիմնավորումները․

2.1 Ըստ Լիազոր մարմնի վարկածի՝ Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանի, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանի, Քրիստինե Մկոյանի, Ռուզաննա Հակոբյանի (այսուհետ նաև՝ Դատավորներ) կողմից թույլ են տրվել դատավարական իրավունքի նորմերի՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի» (այսուհետ նաև՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ Վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ նաև՝ ՎԴՕ) 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի և 135-րդ հոդվածի 2-րդ կետի խախտումներ այն է՝ «Դարեսկիզբ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ նաև՝ Դիմումատու ընկերություն) կողմից Վարչական դատարան ներկայացված հայցադիմումն իրենում ուղղակիորեն պարունակելով Հանրապետության նախագահի հրամանագրի՝ դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի հետ (բացառությամբ Սահմանադրության) կապված անհամապատասխանության վեճ՝ դատարանների կողմից, ըստ էության, քննության առարկա չի դարձվել՝ դիտարկվելով, որ դրանում բարձրացված է սահմանադրականության հետ կապված հարց:

2.2 Լիազոր մարմինը, ամփոփելով սույն վարույթին վերաբերող փաստերը, առանձնացնել է նաև հետևյալը.

«1. Դիմումատու ընկերությունը դիմելով Վարչական դատարան՝ նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վարույթի շրջանակներում վիճարկման առարկա է դարձրել Նախագահի հրամանագրերի համապատասխան դրույթները՝ բարձրացնելով դրանք իրենցից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերին (բացառությամբ Սահմանադրության) անհամապատասխանության հարց, որը Վարչական դատարանի կողմից վարույթ չի ընդունվել, ապա նույն դատարան ներկայացված բողոքը նույնաբովանդակ հիմնավորմամբ մերժվել է՝ հիմքում դրվելով այն մոտեցումը, որ հայցադիմումով, ըստ էության, վիճարկվում է Նախագահի հրամանագրի որոշ դրույթների հենց սահմանադրականության հարց այն դեպքում, երբ Դիմումատու ընկերությունը ներկայացված հայցադիմումում հստակ նշել է այն օրենքների շրջանակը, որոնց, իր համոզմամբ, հակասում են Նախագահի հրամանագրերը՝ ներկայացրած լինելով հիմնավորումներ և դրանց վերաբերյալ վերլուծություններ:

2. Սահմանադրական դատարանը մերժել է Դիմումատու ընկերության դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ անձինք առանձին դիմումներ կարող են ներկայացնել Սահմանադրական դատարան միայն, եթե վիճարկում են օրենքի դրույթի սահմանադրականությունը՝ եզրահանգելով, որ Դիմումատու ընկերությունն իրավունք չուներ վիճարկելու Նախագահի հրամանագրի սահմանադրականությունը:

3. Սույն հարցի վերաբերյալ առկա է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված վճիռ, որով, ի թիվս այլնի, արձանագրվել է, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու վերաբերյալ Նախագահի հրամանագրի դեմ ներկայացված` Դիմումատու ընկերության հայցադիմումի քննությունը Վարչական դատարանի կողմից ներկայացված հիմքով մերժվելու արդյունքում խախտվել է Դիմումատու ընկերության դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը, և տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:

Ամփոփելով ամբողջ վերոգրյալը՝ հարկ է նշել, որ Դիմումատու ընկերության կողմից Վարչական դատարան ներկայացված հայցադիմումն իրենում ուղղակիորեն պարունակելով Հանրապետության նախագահի հրամանագրի՝ դրանից ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերի հետ (բացառությամբ Սահմանադրության) կապված անհամապատասխանության վեճ՝ դատարանների կողմից, ըստ էության, քննության առարկա չի դարձվել՝ դիտարկվելով, որ դրանում բարձրացված է սահմանադրականության հետ կապված հարց, ինչի արդյունքում ոչ իրավաչափորեն սահմանափակվել է Դիմումատու ընկերության՝ արդար դատաքննության իրավունքի տարր հանդիսացող դատարան դիմելու մատչելիության իրավունքը, որպիսի խախտում է արձանագրվել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից»:

3. Արդար դատական քննության իրավունքին վերաբերելի ու կիրառելի իրավական նորմեր.

«ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենք) 90-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝

«Դատավորին և Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու, դատավորի և Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամի լիազորությունները դադարեցնելու (…) վերաբերյալ հարցերը քննելիս Բարձրագույն դատական խորհուրդը հանդես է գալիս որպես դատարան»:

Օրենքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը քննելիս դատավորն օգտվում է Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածներով նախատեսված երաշխիքներից»:

2015 թվականի դեկտեմբերի 22-ի խմբագրմամբ ՀՀ սահմանադրության 61-րդ հոդվածի համաձայն՝

1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

2. Յուրաքանչյուր ոք, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերին համապատասխան, ունի իր իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության խնդրով մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունք»:

Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք: (…)»:

 Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա կամ Եվրոպական կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝

«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք: (…)»:

4. Անձնական կյանքը հարգելու իրավունքին վերաբերելի ու կիրառելի իրավական նորմեր.

Եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի համաձայն՝

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական ու ընտանեկան կյանքի, բնակարանի և նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունք։

2. Չի թույլատրվում պետական մարմինների միջամտությունն այդ իրավունքի իրականացմանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա նախատեսված է օրենքով և անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում՝ ի շահ պետական անվտանգության, հասարակական կարգի կամ երկրի տնտեսական բարեկեցության, ինչպես նաև անկարգությունների կամ հանցագործությունների կանխման, առողջության կամ բարոյականության պաշտպանության կամ այլ անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով»:

Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով սահմանվում է անձնական և ընտանեկան կյանքի, բնակարանի և նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունքը: Ընդհանուր առմամբ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Դատարան) Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի շրջանակը սահմանել է շատ լայն, նույնիսկ եթե դրանում որևէ կոնկրետ իրավունք միանշանակ ամրագրված չէ:

ՄԻԵԴ-ը կոնկրետ գործերի նկատմամբ կանոնավոր կերպով կիրառում է այս կամ նմանաբնույթ այլ սահմանափակող նորմերում ամրագրված չափանիշը` թեստը, որի միջոցով որոշում է, թե արդյոք պետությունը խախտել է դիմողի մեկ կամ ավելի իրավունքներ: ՄԻԵԴ-ում գործին ընթացք տալու համար բողոքը ներկայացնողը պետք է ընդամենը հիմնավորի, որ իր գործով տեղի է ունեցել միջամտություն ՄԻԵԿ-ով պաշտպանվող իրավունքի նկատմամբ, որից հետո պետությունն է կրում միջամտության օրինականությունը և Կոնվենցիայի համաձայն հիմնավորվածությունն ապացուցելու պարտավորությունը` բեռը:

Դատարանն առաջին հերթին պետք է պարզի, թե արդյոք կոնկրետ խնդիրը տեղավորվում է Կոնվենցիայով նախատեսված մարդու իրավունքի շրջանակի մեջ: ՄԻԵԴ-ը, որպես կանոն, լայն մեկնաբանություն է տալիս ՄԻԵԿ-ով նախատեսված իրավունքներին: Ավելին՝ Դատարանը պետք է համոզվի, որ գոյություն ունի մարդու իրավունքի նկատմամբ «միջամտություն»: Պետության գործողությունը կամ անգործությունը, անգամ օրենքները կարող են մարդու իրավունքների նկատմամբ միջամտություն առաջացնել:

Այնուհետև ՄԻԵԴ-ը հետևյալ սկզբունքների կիրառությամբ պարզում է, թե արդյոք միջամտությունը հանգեցրել է մարդու իրավունքի խախտման.

• Օրինականություն: Որպեսզի կանխվի կամայականությունը, մարդու իրավունքների նկատմամբ կիրառվող ցանկացած սահմանափակում պետք է սահմանված լինի օրենքով: Օրենքը պետք է բավարար չափով հասանելի լինի. անձը պետք է ի վիճակի լինի համարժեքորեն իմանալու տվյալ հանգամանքներում կոնկրետ գործի նկատմամբ կիրառելի իրավական կանոնները: Ավելին՝ նորմը չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն բավականաչափ ճշգրտորեն ձևակերպված չէ, որպեսզի անձն ի վիճակի լինի կարգավորելու իր վարքագիծը. անձը պետք է ի վիճակի լինի տվյալ հանգամանքներին բնորոշ ողջամտության սահմաններում կանխատեսելու կոնկրետ գործողության հնարավոր հետևանքները [«Sunday Times-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության», գանգատ թիվ 6538/74, 26 ապրիլ, 1979 թ.]:

• Իրավաչափ նպատակ: Պետական իշխանությունները չեն կարող մարդու իրավունքի նկատմամբ միջամտությունը հիմնավորելու համար մեջբերել կամայական նպատակ: ՄԻԵԿ–ում թվարկված են իրավաչափ նպատակները, այսինքն` այն կարևոր իրավական շահերը, որոնք հետապնդելիս կարելի է սահմանափակել նշված իրավունքները: Այնուհանդերձ, այդ թվարկումը բավական ընդհանրական է (օրինակ` ազգային անվտանգություն, հանրային անվտանգություն, հասարակական կարգ, առողջություն կամ բարոյականություն, այլոց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանություն):

• Անհրաժեշտություն և համաչափություն: Մարդու իրավունքների նկատմամբ միջամտությունները պետք է սահմանափակվեն նրանցով, որոնք անհրաժեշտ են իրավաչափ նպատակի հասնելու համար:

Դրանք պետք է համահունչ լինեն «հրատապ սոցիալական կարիքին»: Ավելին՝ դրանք պետք է անհրաժեշտ լինեն «ժողովրդավարական հասարակությունում», այսինքն` բացառվում են այն միջոցառումները, որոնք չեն կարող համատեղելի համարվել ժողովրդավարությանը: Միջոցառումը պետք է համահունչ լինի հետապնդվող նպատակին: Եթե միևնույն նպատակին հասնելու համար առկա են նվազ միջամտող այլընտրանքներ, ապա պետք է կիրառվեն առավել մեղմ միջոցառումները:

Հետապնդվող նպատակը պետք է համաչափ լինի այն վնասին, որը պատճառվում է իրավունքի սահմանափակմամբ. որքան ավելի ծանր է միջոցառման վնասակար հետևանքը, այնքան ավելի կարևոր պետք է լինի նպատակը, որպեսզի միջոցառումը հիմնավորված համարվի:

Որոշելու համար, թե արդյոք Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի հիման վրա տեղի ունեցած միջամտությունն անհրաժեշտ է «ժողովրդավարական հասարակությունում», Դատարանը հավասարակշռության է բերում անդամ պետության շահերը և դիմումատուի իրավունքը:

Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի վերաբերյալ կայացված ուղենիշային վճիռներից մեկում Դատարանը հստակեցրել է, որ «անհրաժեշտ» ածականն այս համատեքստում չունի այն բառերի ճկունությունը, ինչպիսիք են՝ «օգտակար», «ողջամիտ» կամ «տեղին» բառերը, փոխարենը՝ այն ենթադրում է «ծայրահեղ սոցիալական կարիքի» գոյություն՝ դիտարկվող միջամտությանը դիմելու համար: Յուրաքանչյուր գործով ծայրահեղ սոցիալական կարիքի վերաբերյալ նախնական գնահատական անելու պարտականությունը կրում են ներպետական մարմինները, այսպիսով, նրանք ունեն թույլատրելի հայեցողության շրջանակ: Այնուամենայնիվ, նրանց որոշումը ենթակա է Դատարանի վերահսկողությանը: Որպեսզի միջամտությունը Կոնվենցիայով պաշտպանված իրավունքին համարվի «անհրաժեշտ ժողովրդավարական հասարակությունում», որի երկու հատկանիշներն են հանդուրժողականությունն ու լայնահայացությունը, այն պետք է, մասնավորապես, համաչափ լինի հետապնդվող իրափաչափ նպատակին («Դաջնն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության», § 51-53):

Դատարանը հետագայում հաստատել է, որ վիճարկվող միջոցների «անհրաժեշտությունը ժողովրդավարական հասարակությունում» որոշելիս, գործը դիտարկելով որպես մեկ ամբողջություն, այն ուսումնասիրելու է, թե արդյոք դրանց հիմնավորման համար վկայակոչված պատճառները վերաբերելի և բավարար են եղել, և թե արդյոք այդ միջոցները համաչափ են եղել հետապնդվող իրավաչափ նպատակներին («Զ.-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի», § 94): Դատարանը նաև հստակեցրել է այս պահանջը՝ նշելով, որ «անհրաժեշտության» գաղափարը Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի իմաստով ենթադրում է ծայրահեղ սոցիալական կարիքի վրա հիմնված և, մասնավորապես, հետապնդվող իրավաչափ նպատակին համաչափ միջամտություն: Որոշելու համար, թե արդյոք միջամտությունը եղել է «անհրաժեշտ», Դատարանը հաշվի է առնում ներպետական մարմիններին վերապահված թույլատրելի հայեցողության շրջանակը, սակայն պատասխանող պետությունը շարունակում է կրել միջամտության հիմքում ընկած ծայրահեղ սոցիալական կարիքի գոյությունն ապացուցելու պարտականությունը («Պյեչովիցն ընդդեմ Լեհաստանի», § 212): «Պարադիզոն և Կամպանելին ընդդեմ Իտալիայի» ([ՄՊ], §§ 179-184) գործի շրջանակներում Դատարանը վերահաստատել է թույլատրելի հայեցողության շրջանակի ղեկավար սկզբունքները:

Ներպետական կառավարության կողմից ձեռնարկված ընդհանուր միջոցների մասով Դատարանի նախադեպային իրավունքից բխում է, որ ընդհանուր միջոցի համաչափությունը որոշելու համար Դատարանը պետք է նախ ուսումնասիրի այդ միջոցի հիմքում ընկած օրենսդրության ընտրությունը: Այս առումով առանձնակի կարևորություն ունի այդ միջոցի անհրաժեշտության, այդ թվում՝ թույլատրելի հայեցողության համապատասխան շրջանակի կիրառման առնչությամբ խորհրդարանական և դատական վերահսկողության որակը: Անհատին հասանելի ընթացակարգային երաշխիքները հատկապես կարևոր կլինեն՝ որոշելու, թե արդյոք կարգավորման շրջանակը սահմանելիս պատասխանող պետությունը մնացել է իրեն վերապահված թույլատրելի հայեցողության շրջանակում: Մասնավորապես՝ Դատարանը պետք է ուսումնասիրի՝ արդյոք միջամտության միջոցների կիրառմանը հանգեցրած որոշումների կայացման գործընթացը եղել է արդար՝ այդպիսով անձին տրամադրելով Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով երաշխավորված շահերի նկատմամբ պատշաճ հարգանք ապահովելու հնարավորություն («Ա.-Մ.Վ.-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի», §§ 82-84):

«Ժողովրդավարություն իրավունքի միջոցով» եվրոպական հանձնաժողովը (այսուհետ՝ Վենետիկի հանձնաժողով) իր մի շարք կարծիքներում անդրադարձել է դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցին և պետությունների ներպետական օրենսդրություններում դատավորների կարգապահական պատասխանատվության վերաբերյալ նորմերի որոշակիության խնդրին՝ հայտնելով հետևյալ դիրքորոշումները:

Այսպես, ըստ Վենետիկի հանձնաժողովի՝ այն օրենսդրությունը, որը կարգավորում է դատավորի կարգապահական պատասխանատվության և կարգապահական որոշում կայացնող մարմինների հետ կապված իրավահարաբերությունները, պետք է ձևակերպվի հստակ: Երկրները հաճախ դժվարությունների են հանդիպում, երբ կարգապահական գործողությունների հիմքերը բավարար չափով մանրամասնված չեն: Հստակ սահմանված կանոնների բացակայությունը վտանգավոր է, քանի որ կարգապահական իրավախախտումների դեպքում հնարավոր է սկսվի կամայական հետապնդում դատավորների նկատմամբ: Այդ իսկ պատճառով Եվրոպայի խորհրդի շրջանակներում գործող Եվրոպական դատավորների խորհրդատվական խորհուրդը (այսուհետ՝ ԵԴԽԽ) «Դատական համակարգի անկախության և դատավորների անփոփոխելիության չափորոշիչների մասին» իր թիվ 1 (2001) կարծիքում առաջարկել է սահմանել այնպիսի չափորոշիչներ, որոնք կսահմանեն ոչ միայն այն վարքագիծը, որը կարող է հանգեցնել դատավորի պաշտոնից հեռացմանը, այլև բոլոր այն արարքները, որոնք կարող են հանգեցնել կարգապահական տույժի կամ կարգավիճակի փոփոխության (CDL-AD(2007) 009, կետ 6-րդ):

Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի վերաբերյալ ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքը, ընդհանուր առմամբ, ճանաչում է անձնական կյանքի և դրա հետ կապված արժեքների կարևորությունը: Այդ արժեքները, ի թիվս այլնի, ներառում են բարեկեցությունը և արժանապատվությունը («Բեյզարասը և Լևիցկասն ընդդեմ Լիտվայի», § 117), անհատականության զարգացումը («Ֆոն Հանովերն ընդդեմ Գերմանիայի (թիվ 2)» [ՄՊ], § 95), ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիությունը («Սյոդերմանն ընդդեմ Շվեդիայի», [ՄՊ], § 80), այլ անձանց հետ հարաբերությունները («Կուդերկը և Աշետ Ֆիլիպակի Գործընկերներն ընդդեմ Ֆրանսիայի» [ՄՊ], § 83), անձնական տվյալների պաշտպանությունը («Մ.Լ.-ն և Վ.Վ.-ն ընդդեմ Գերմանիայի», § 87) և անձի պատկերը («Ռեկլոսը և Գավուրլիսն ընդդեմ Հունաստանի», § 38):

Թեև աշխատանքի, քաղաքացիական ծառայության մատչելիության կամ որոշակի մասնագիտություն ընտրելու որևէ ընդհանուր իրավունք չի կարող բխեցվել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածից, «անձնական կյանք» հասկացությունը սկզբունքորեն չի բացառում մասնագիտական կամ առևտրային բնույթի գործունեությունը («Բարբուլեսկուն ընդդեմ Ռումինիայի» [ՄՊ], § 71, «Յանկաուսկասն ընդդեմ Լիտվայի (թիվ 2)», § 56-57, «Ֆերնանդես Մարտինեսն ընդդեմ Իսպանիայի» [ՄՊ], §§ 109-110): Իրականում, անձնական կյանքը ներառում է այլոց հետ հարաբերություններ հաստատելու և զարգացնելու անձի իրավունքը, այդ թվում՝ մասնագիտական և առևտրային ոլորտում («Ց.-ն ընդդեմ Բելգիայի», § 25, «Վոլկովն ընդդեմ Ուկրաինայի», § 165): Ի վերջո, իրենց աշխատանքային կյանքում է, որ մարդկանց մեծ մասը ստանում է իրենց կապն արտաքին աշխարհի հետ ամրապնդելու բազմաթիվ հնարավորություններ («Նիմիցն ընդդեմ Գերմանիայի», § 29. «Բարբուլեսկուն ընդդեմ Ռումինիայի» [ՄՊ], § 71, և դրանում մեջբերվող հղումները, «Անտովիչը և Միրկովիչն ընդդեմ Մոնտենեգրոյի», § 42):

Հետևաբար, հաստատվել է, որ մասնագիտական գործունեությամբ զբաղվելու հարցում կիրառվող սահմանափակումները միջամտություն են «անձնական կյանքի» նկատմամբ («Սիդաբրասը և Ձզյաուտասն ընդդեմ Լիտվայի», § 47, «Բիգաևան ընդդեմ Հունաստանի», §§ 22-25, տե՛ս նաև «Յանկաուսկասն ընդդեմ Լիտվայի (թիվ 2)» (§ 56) և «Լեկավիչյենեն ընդդեմ Լիտվայի» (§ 36) գործերը՝ նախկինում դատապարտված լինելու պատճառով փաստաբանների պալատին անդամակցելու առնչությամբ կիրառված սահմանափակումների վերաբերյալ), և նույնը վերաբերում է աշխատանքը կորցնելուն («Ֆերնանդես Մարւրինեսն ընդդեմ Իսպանիայի» [ՄՊ], § 113): Նմանապես, հաստատվել է, որ աշխատանքից հեռացումը միջամտություն է անձնական կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքին («Յոզփինարն ընդդեմ Թուրքիայի», §§ 43-48):

Վոլկովն ընդդեմ Ուկրաինայի» գործով Դատարանն արձանագրել է հետևյալը․

« 165. (…) անձնական կյանքը բովանդակում է այլ անհատների հետ անհատապես հարաբերություններ ձևավորելու և զարգացնելու իրավունքը, այդ թվում` մասնագիտական և գործարար բնույթի հարաբերություններ (տես` «Ս.-ն ընդդեմ Բելգիայի», 7 օգոստոսի 1996, կետ 25, Զեկույցներ 1996 III): Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածը պաշտպանում է անձնական զարգացման ու այլ անհատների հետ հարաբերություններ ձևավորելու և զարգացնելու իրավունքներն ու արտաքին աշխարհի հետ շփումը (տես` «Պրեթիին ընդդեմ Միացյալ Թագավորության», թիվ 2346/02, կետ 61, ECHR 2002 III): «Անձնական կյանք» հասկացությունն սկզբունքորեն չի բացառում մասնագիտական կամ բիզնես բնույթի գործունեությունը: Ամեն ինչից զատ, այն նաև իր աշխատանքային կյանքի ուղեգիծն է, որի ընթացքում մարդկանց մեծամասնությունն ունի արտաքին աշխարհի հետ իր շփումները զարգացնելու էական հնարավորություն (տես` «Նիեմիեթցն ընդդեմ Գերմանիայի», 16 դեկտեմբերի 1992, կետ 29, Սերիա Ա թիվ 251 Բ): Ուստի մասնագիտություն ունենալու սահմանափակումները ճանաչվել են որպես անձնական կյանքին միջամտություն (տես` «Սիդաբրասն ու Դզիաուտասն ընդդեմ Լիտվայի», թիվ 55480/00 և թիվ 59330/00, կետ 47, ECHR 2004 VIII, և «Բիգաևան ընդդեմ Հունաստանի», թիվ 26713/05, կետեր 22-25, 28 մայիսի 2009): Նմանապես, պաշտոնից ազատելը ճանաչվել է որպես անձնական կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքին միջամտություն (տես` «Օզպինարն ընդդեմ Թուրքիայի», թիվ 20999/04, կետեր 43-48, 19 հոկտեմբերի 2010): Վերջապես, 8-րդ հոդվածը վերաբերում է նաև պատվի և արժանապատվության պաշտպանությանը` որպես անձնական կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքի բաղկացուցիչ մաս (տես` «Պֆեյֆերն ընդդեմ Ավստրիայի», թիվ 12556/03, կետ 35, 15 նոյեմբերի 2007 և «Ա.-ն ընդդեմ Նորվեգիայի», թիվ 28070/06, կետեր 63 և 64, 9 ապրիլի 2009)»:

Նույն գործով անդրադառնալով Միջամտության՝ արդարացված լինելու հարցին և Միջամտության օրինականության ընդհանուր սկզբունքներին ՝ ՄԻԵԴ-ն արձանագրել է հետևյալը.

«169. «Օրենքին համապատասխան» արտահայտությունը պահանջում է, նախ` վիճարկվող որոշումը ներպետական իրավունքում պետք է ունենա որոշակի հիմք: Երկրորդ` այն հղում է կատարում քննարկվող օրենքի որակին` պահանջելով, որպեսզի այն մատչելի լինի շահագրգիռ անձին, ում համար պետք է առավելապես կանխատեսելի լինեն դրա հետևանքները, և համատեղելի լինի օրենքի գերակայության հետ (տես` ի թիվս այլնի, «Կոպն ընդդեմ Շվեյցարիայի», 25 մարտի 1998, կետ 55, Վճիռների և որոշումների վերաբերյալ զեկույցներ 1998-II):

170. Այսպիսով, կիրառվող եզրույթը, inter alia, որ ներպետական իրավունքն ինքնին պետք է բավականին կանխատեսելի լինի, որպեսզի անհատներին յուրաքանչյուր դեպքի հանգամանքներին համարժեք ուղղություն և պայմաններ տրամադրի Կոնվենցիայով նախատեսված իրենց իրավունքների վրա ազդող պետական մարմինների այն գործողությունների համար, որոնցով նրանք լիազորված են օրենքով (տես` «Ս.Ջ.-ն և այլոք ընդդեմ Բուլղարիայի», թիվ 1365/07, կետ 39, 24 ապրիլի 2008): Բացի դրանից, օրենքը պետք է պետական մարմինների կամայական միջամտությունից իրավական պաշտպանության որոշակի աստիճան առաջարկի: Առանձնահատուկ ընթացակարգային երաշխիքների առկայությունն այս համատեքստում նյութական է: Այն ինչ պահանջվում է երաշխիքի ձևով, նվազագույնը որոշակի մակարդակով, կախված է քննարկվող միջամտության բնույթից ու աստիճանից (տես` «Պ.Ջ.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության», թիվ 44787/98, կետ 46, ECHR 2001-IX):

4.1 Ներպետական օրենսդրության վերլուծություն.

Հին օրենսգրքի վերաբերելի դրույթների համաձայն՝ կարգապահական վարույթ կարող էր հարուցվել դատավորի կողմից նյութական կամ դատավարական նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում թույլ տալու դեպքերում գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը կայացնելուց հետո` 1 տարվա ժամկետում, իսկ Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան միջազգային պայմանագրով սահմանված` մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների խախտումն արձանագրած ՄԻԵԴ ակտը կայացվելու դեպքում՝ այդ ակտի կայացման պահից 1 տարվա ժամկետում:

Այլ կերպ՝ քննարկվող օրենսգրքի գործողության ողջ ժամանակահատվածում կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ, ինչպես նաև հիմք է հանդիսացել դատավորի կողմից նյութական կամ դատավարական նորմի խախտում թույլ տալը, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան միջազգային պայմանագրով սահմանված` մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների խախտումն արձանագրած ՄԻԵԴ ակտի կայացվելը, ընդ որում՝ երկու դեպքում էլ վարույթի հարուցման առավելագույն ժամկետը կազմում էր ակտերի կայացման պահից ընդամենը 1 տարի:

Հին օրենսգրքի կարգավորումների համաձայն՝ կարգապահական տույժերի թվում առկա էր նաև դատավորի լիազորությունների դադարեցման միջնորդությամբ Հանրապետության նախագահին դիմելը (նախատեսված՝ տվյալ օրենսգրքի 157-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետում), որը բովանդակային առումով համապատասխանում է գործող իրավակարգավորմամբ նախատեսված՝ Խորհրդի կողմից դատավորների լիազորությունները դադարեցնելու տույժի տեսակին: Տույժի այդ տեսակն ենթակա էր կիրառման այն դեպքում, եթե դատավորի կողմից թույլ տրված կարգապահական կոպիտ կամ պարբերական խախտման հետևանքով այն այլևս անհամատեղելի էր դատավորի պաշտոնի հետ, ընդ որում, դատավորի պաշտոնի հետ անհամատեղելիության էությունը և չափանիշները Հին օրենսգրքով բացահայտված չէին:

Սույն վարույթի շրջանակներում ՄԻԵԴ քննարկվող ակտը կայացվել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, երբ Հին օրենսգիրքն ուժը կորցրել էր և փաստացի չէր գործում: Ընդ որում, 09.04.2018թ. ուժի մեջ մտած Օրենքի սկզբնական տեսքում ՄԻԵԴ-ի կողմից արձանագրված մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների խախտումն որպես կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ կամ հիմք նախատեսված չէր, և օրենսդիրն ի սկզբանե հրաժարվել էր Հին օրենսգրքում նախատեսված այդ կարգավորումից:

Քննարկվող Օրենքում այն նախատեսվել է 25.03.20 թվականին՝ դրանում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին ՀՕ-197-Ն օրենքով (ուժի մեջ է մտել 02.05.2020 թվականին):

Փաստորեն սույն վարույթի շրջանակներում դատավորներին վերագրվող իրավախախտման համար վարույթ հարուցելու առիթը և հիմքը ծագել են 2021 թվականի սեպտեմբերի 21-ին՝ ՄԻԵԴ-ի կողմից համապատասխան ակտը կայացնելու և այն ուժի մեջ մտնելու օրը, սակայն տվյալ ակտը կայացնելու օրվա դրությամբ՝ «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքը գործում էր և 25.03.20 թվականին փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին ՀՕ-197-Ն օրենքով դրանում այլևս նախատեսվել էր ՄԻԵԴ-ի կողմից արձանագրված խախտման փաստով վարույթ հարուցելու առիթը և դատավորին պատասխանատվության ենթարկելու հիմքը:

ՀՕ-197-Ն օրենքով Օրենքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվել է նաև, որ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով վարույթը կարող է հարուցվել`

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ խախտման հիմքով՝ վարույթ հարուցող մարմնի կողմից խախտումն հայտնաբերվելուց հետո՝ մեկ տարվա ժամկետում: Սույն կետով նախատեսված հիմքով կարգապահական վարույթ չի կարող հարուցվել, եթե եզրափակիչ դատական ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է ութ տարի.

ՀՕ-197-Ն օրենքի 1.1-րդ մասի համաձայն՝ 144 հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված ժամկետները չեն տարածվում սույն օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետով նախատեսված առիթով հարուցվող կարգապահական վարույթների վրա և այդ առիթով կարգապահական վարույթ կարող է հարուցվել Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի` սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելուց (այսինքն՝ 02.05.2020թ.) հետո կայացրած ակտերի հիման վրա:

Օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին 06.07.2022թ. ընդունված և 13.08.2022թ. ուժի մեջ մտած ՀՕ-333-Ն օրենքի համաձայն՝ եթե արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի (…) խախտումը հայտնաբերվել է մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող` ՄԻԵԴ ակտի ուսումնասիրության արդյունքով, այդ խախտման հիմքով կարգապահական վարույթ չի կարող հարուցվել, եթե ՄԻԵԴ-ի ակտն ուժի մեջ մտնելուց հետո անցել է 15 տարի (նախկին խմբագրմամբ համապատասխան նորմում 8 տարի էր): Դեռ ավելին, ՀՕ-333-Ն օրենքի 3-րդ հոդվածում, որը վերնագրված է որպես «Եզրափակիչ մաս և անցումային դրույթ», նախատեսվել է տվյալ օրենքի ստորև նշված կարգավորմանը հետադարձություն տալու հնարավորություն, այն է՝ մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը կայացված՝ ՄԻԵԴ ակտերի ուսումնասիրության արդյունքով հայտնաբերված խախտման հիմքով հարուցված կարգապահական վարույթով էական կարգապահական խախտման հիմքով լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժը կարող է կիրառվել, եթե դա ակնհայտորեն պայմանավորված է դատական իշխանության անկախության և անաչառության ապահովման, դատական իշխանության հեղինակությունը բարձր պահելու, դատական իշխանության անկախության և անաչառության վերաբերյալ հանրության վստահության և իրավունքի գերակայության ապահովման հանրային շահերով:

Դատավորները նրանց վերագրված վարքագծի խախտումը ենթադրաբար կատարել են 2008 թվականի մայիսի 19-ին, և այդ պահին գործող ՀՀ դատական օրենսգրքի կարգավորումների համաձայն՝ նրա նկատմամբ կարգապահական վարույթ կարող էր հարուցվել գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը կայացնելուց հետո` մեկ տարվա ընթացքում, իսկ մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների խախտումն արձանագրած ՄԻԵԴ ակտ կայացվելու դեպքում՝ այդ ակտի կայացման պահից 1 տարվա ընթացքում:

Հաշվի առնելով, որ վերագրվող իրավախախտման հիմքը ՄԻԵԴ-ն արձանագրել է 2021 թվականի սեպտեմբերի 21-ին՝ Դատավորների համար բարենպաստ կարգավորում նախատեսող Հին օրենսգրքի համաձայն՝ (անշուշտ դրա գործողությունը դադարեցված չլինելու պարագայում) այդ ժամկետը լրանալու էր 2022 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, որից հետո Դատավորների նկատմամբ կարգապահական վարույթ չէր կարող hարուցվել, հետևաբար՝ չէր կարող նաև Դատավորների նկատմամբ որևէ կարգապահական տույժ նշանակվել։

Ակնհայտ է նաև, որ Դատավորին վերագրված իրավախախտումը կատարելու պահին գործող Օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին 25.03.20թ. ՀՕ-197-Ն օրենքով քննարկվող իրավակարգավորմանը հետադարձություն տալու հնարավորություն նախատեսված չէր, այն նախատեսվել է Օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին 06.07.2022թ. ընդունված և 13.08.2022թ. ուժի մեջ մտած ՀՕ-333-Ն օրենքով։

Եվրոպական դատարանը «Վոլկովն ընդդեմ Ուկրաինայի» գործով կարգապահական վարույթի հարուցման և իրականացման ժամկետային սահմանափակման հարցի շուրջ արտահայտել է վերաբերելի հետևյալ իրավական դիրքորոշումը.

«137. Վաղեմության ժամկետները ծառայում են մի քանի կարևոր նպատակների, մասնավորապես, երաշխավորում են իրավական որոշակիությունն ու ավարտվելիությունը, հավանական մեղադրյալներին պաշտպանում են ուժը կորցրած հայցերից, որոնք հաշվելը կարող է դժվար լինել և կանխարգելել յուրաքանչյուր անարդարություն, որը կարող է ի հայտ գալ, եթե դատարաններից պահանջվի որոշումներ ընդունել այնպիսի հանգամանքների վերաբերյալ, որոնք տեղի են ունեցել շատ վաղ անցյալում` այնպիսի ապացույցների հիման վրա, որոնք, հավանաբար, դարձել են անարժանահավատ և ոչ ամբողջական ժամանակի կտրվածքի պատճառով (տե´ս «Սթաբբինգսը և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության», 22 հոկտեմբերի 1996թ., կետ 51, Զեկույցներ 1996 IV): Վաղեմության ժամկետները Պայմանավորվող պետությունների ներպետական իրավունքի ընդհանուր հատկանիշներից են, որոնք վերաբերում են քրեական, կարգապահական և մյուս իրավախախտումներին:

138. Ինչ վերաբերում է Դիմողի գործին, ապա 2010 թվականին ԱԲԽ-ի կողմից քննված հանգամանքները թվագրված են 2003 և 2006 թվականներին, հետևաբար, Դիմողին դրել են ծանր կացության մեջ, քանի որ նա պետք է իր պաշտպանությունը կառուցեր այն հանգամանքների վրա, որոնց մի մասը տեղի էր ունեցել վաղ անցյալում:

139. Դիմողի գործով ԲՎԴ-ի որոշումից և Կառավարության դիրքորոշումներից հետևում է, որ ներպետական իրավունքը որևէ ժամանակային արգելք չէր նախատեսում երդումը խախտելու համար դատավորների աշխատանքից ազատման դատավարությունների համար: Քանի դեռ Դատարանը չի գտել, թե վաղեմության որ ժամկետը կարող է համարժեք լինել, այն արձանագրում է, որ դատական համակարգին վերաբերող կարգապահական գործերի նկատմամբ առանց ժամանակային սահմանափակման մոտեցումն իրավական որոշակիության սկզբունքին լուրջ վնաս է պատճառում:

140. Նման հանգամանքներում, Դատարանը գտնում է, որ այս կապակցությամբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի խախտում»:

Խնդրահարույց է նաև 13.08.2022թ. ուժի մեջ մտած ՀՕ-333-Ն օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված («Եզրափակիչ մաս և անցումային դրույթ») կարգավորումը, համաձայն որի՝ «Մինչև սույն օրենքն ուժի մեջ մտնելը կայացված՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի ակտերի ուսումնասիրության արդյունքով հայտնաբերված խախտման հիմքով հարուցված կարգապահական վարույթով էական կարգապահական խախտման հիմքով լիազորությունների դադարեցում կարգապահական տույժը կարող է կիրառվել, եթե դա ակնհայտորեն պայմանավորված է դատական իշխանության անկախության և անաչառության ապահովման, դատական իշխանության հեղինակությունը բարձր պահելու, դատական իշխանության անկախության և անաչառության վերաբերյալ հանրության վստահության և իրավունքի գերակայության ապահովման հանրային շահերով»:

Փաստորեն միայն 13.08.2022թ. ուժի մեջ մտած ՀՕ-333-Ն օրենքով է նախատեսվել այն, որ ՄԻԵԴ ակտերի հիման վրա հարուցված կարգապահական վարույթով էական կարգապահական խախտման հիմքով դատավորի լիազորությունները կարող են ընդհուպ դադարեցվել (կամ այլընտրանքային տույժեր նշանակվել) նաև այն դեպքերում, երբ ՄԻԵԴ ակտը կայացվել և ուժի մեջ է մտել 13.08.2022 թվականից առաջ և այդ ակտն ուժի մեջ մտնելուց հետո չի անցել 15 տարի: Այլ կերպ՝ ՀՕ-333-Ն օրենքն էլ ավելի է վատթարացրել սույն գործով դատավորների իրավական վիճակը, քանի որ ըստ էության վերացրել է նույնիսկ ՀՕ-197-Ն օրենքով նախատեսված՝ կարգապահական վարույթ հարուցելու ժամկետային սահմանափակումը (այդ օրենքը տարածվելու էր 02.05.2020 թվականից հետո ուժի մեջ մտած ՄԻԵԴ ակտերով արձանագրված խախտումներ թույլ տրված դատավորների նկատմամբ):

Վերոնշյալ վերլուծության և դատողությունների արդյունքներով այն համոզմանն եմ, որ առերևույթ առկա էր սույն կարգապահական վարույթի շրջանակներում կիրառման ենթակա (կիրառված) օրենքներին ոչ իրավաչափորեն հետադարձություն տալու վերաբերյալ խնդիր, որի անտեսումն հանգեցրել է Դատավորներին անհիմն կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելուն։

Այլ կերպ ասած՝ առկա էին նախքան Դատավորների նկատմամբ կարգապահական տույժեր նշանակելը քննարկվող օրենքների սահմանադրականությունը ստուգելու և պարզելու նպատակով Սահմանադրական դատարան դիմելու հիմնավոր կասկածներ, ինչը, որպես դատարան հանդես եկող, ձայների մեծամասնությամբ որոշումներ կայացնող Բարձրագույն դատական խորհուրդը չի կատարել, թեև պարտավոր էր:

5. Կիրառման ենթակա օրենքի սահմանադրականությունը որոշելու վերաբերյալ ՍԴ դիմելու լրացուցիչ փաստարկներ և իրավական հիմնավորումներ.

Սույն Կարծիքի 3-4 կետերում ներկայացված վերլուծության և դատողությունների արդյունքներով՝ գտնում եմ, որ կարգապահական վարույթի շրջանակներում ի հայտ էին եկել հիմնավոր կասկածներ՝ կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի (վերը քննարկված նորմերի) սահմանադրականության վերաբերյալ, որի պայմաններում Բարձրագույն դատական խորհուրդը պարտավոր էր իր նախաձեռնությամբ դիմել Սահմանադրական դատարան․ 3

դատավորների արդար դատաքննության և անձնական կյանքը հարգելու իրավունքների երաշխավորումը և սույն վարույթի արդարացի լուծումն ուղղակիորեն պայմանավորված էր այդ որոշումը նախապես կայացնելու և վարույթի ընթացքում բացահայտված խնդրի շուրջ Սահմանադրական դատարանի վերջնական և համապարտադիր դիրքորոշումը (որոշումը) ստանալու հանգամանքով:

ՀՀ սահմանադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, օրենքները պետք է համապատասխանեն սահմանադրությանը, իսկ օրենքների նորմերի և Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերի միջև հակասության դեպքում կիրառման ենթակա են միջազգային պայմանագրերի նորմերը:

Լիազոր մարմնի ներկայացրած միջնորդությունը և քննարկվող օրենքին հետադարձ ուժ տալու փաստարկներն ու հիմնավորումները, որոնք գլխավորապես կառուցված են նմանատիպ վարույթներով Բարձրագույն դատական խորհրդի ձևավորած՝ դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու պրակտիկայի վրա, չեն բխում մարդու և քաղաքացու հիմնարար իրավունքները երաշխավորող՝ Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային իրավական պարտավորությունների բովանդակությունից, առերևույթ՝ նաև ՀՀ սահմանադրությունից:

Իր մի շարք որոշումներում (ՍԴՈ-649, ՍԴՈ-723, ՍԴՈ-758, ՍԴՈ-881, ՍԴՈ-1000, ՍԴՈ-1061, ՍԴՈ-1142, ՍԴՈ-1224, ՍԴՈ-1326) անդրադառնալով անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձ ուժի արգելքի սահմանադրաիրավական խնդրին՝ Սահմանադրական դատարանն արտահայտել է իրավական դիրքորոշումներ, համաձայն որոնց՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձ ուժի արգելքի սկզբունքը՝

- պետական իշխանության նկատմամբ վստահության և իրավական պետության սկզբունքների կարևոր բաղադրատարրերից մեկն է,

- իրավական անվտանգության սկզբունքի հետ մեկտեղ կոչված է ապահովելու հարգանքը լեգիտիմ ակնկալիքների հանդեպ,

- ընդհանուր կանոն է, իսկ իրավական ակտերի հետադարձ ուժով գործողության հնարավորությունը՝ բացառություն ընդհանուր կանոնից, ինչը բխում է մարդու իրավունքների երաշխավորման, իրավակիրառ մարմինների կողմից կամայականությունների կանխարգելման նկատառումներից,

- իրավական որոշակիության սկզբունքի ապահովման կարևոր երաշխիք է:

Միաժամանակ, այդ սկզբունքից բխում է այն արգելքը, համաձայն որի՝ անթույլատրելի է այն իրավունքների սահմանափակումը կամ վերացումը, որոնք ամրագրվել են նախկինում գործող նորմերի հիման վրա, ինչը կհակասեր նաև մի շարք միջազգային պայմանագրերով ՀՀ ստանձնած պարտավորություններին:

«Դատավորների անկախության, արդյունավետության և դերի մասին» Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեի թիվ R (94) 12 առաջարկության VI.2 սկզբունքից հետևում է, որ կարգապահական վարույթի հիմքերը պետք է սահմանվեն նախօրոք, ավելին, ցանկացած կարգապահական վարույթի համար պետք է տրվեն հստակ հիմնավորումներ, երբ նման վարույթ հարուցվում կամ իրականացվում է:

Սույն դեպքում կարգապահական վարույթ հարուցելու և Դատավորներին պատասխանատվության ենթարկելու վաղեմության 8-ամյա (15-ամյա) ժամկետը նախօրոք՝ իրավախախտումը կատարելու պահին գործող օրենքում՝ 2007 թվականին ընդունված ՀՀ դատական (Հին) օրենսգրքում սահմանված, հետևաբար՝ Դատավորների համար կանխատեսելի չէր: Նույնիսկ այդ հանգամանքն անտեսելու պարագայում՝ ըստ էության պատասխանատվություն սահմանող օրենքին հետադարձություն տալու առերևույթ հակասահմանադրական իրավակարգավորման սահմանումն 2018 թվականին ընդունված «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում պետք է նվազագույնը նախորդեր ՄԻԵԴ կայացրած դատական ակտն ուժի մեջ մտնելուն՝ 2021 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, մինչդեռ այն սահմանվել է միայն 2022 թվականի օգոստոսի 13-ին, այսինքն՝ դարձյալ առկա է վերագրված իրավախախտման համար պատասխանատվություն նախատեսող իրավական հետևանքները կանխատեսելու խնդիր:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն (համապատասխանում է մինչ այդ գործող «Իրավական ակտերի մասին» օրենքի 78-րդ հոդվածի 1-ին մասին)՝ «Նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա (…):

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության 73-րդ հոդվածին համապատասխան` անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն, այլ կերպ՝ անձի վիճակը վատթարացնող օրենքին 4 հետադարձություն տալու անթույլատրելիության սկզբունքն ամրագրված է ոչ միայն ՀՀ սահմանադրությամբ, այլև օրենքով»:

ՀՀ սահմանադրական դատարանի 2008թ. մայիսի 13-ի ՍԴՈ-753 որոշման համաձայն՝ «Իրավական պետության սկզբունքը, ի թիվս այլոց, պահանջում է նաև իրավական օրենքի առկայություն, որը պետք է լինի բավականաչափ մատչելի՝ իրավունքի սուբյեկտները պետք է համապատասխան հանգամանքներում հնարավորություն ունենան կողմնորոշվելու, թե տվյալ դեպքում ինչ իրավական նորմեր են կիրառվում: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», եթե այն ձևակերպված չէ բավարար ճշգրտությամբ, որը թույլ կտա իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց դրան համապատասխանեցնել իրենց վարքագիծը. նրանք պետք է հնարավորություն ունենան կանխատեսել այն հետևանքները, որոնք կարող է առաջացնել տվյալ գործողությունը»:

Իր ՍԴՈ-630, ՍԴՈ-1142 որոշումներում անդրադարձ կատարելով իրավական որոշակիության սկզբունքին՝ Սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ «այն անհրաժեշտ է, որպեսզի համապատասխան հարաբերությունների մասնակիցները ողջամիտ սահմաններում ի վիճակի լինեն կանխատեսել իրենց վարքագծի հետևանքները և վստահ լինեն ինչպես իրենց պաշտոնապես ճանաչված կարգավիճակի անփոփոխելիության, այնպես էլ ձեռք բերված իրավունքների և պարտավորությունների հարցում»:

Օրինագծի հիմնավորման մեջ մեջբերված Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքի առնչությամբ ԱԺ վերոնշյալ վարչությունն արձանագրել էր, որ այդ հանձնաժողովը ևս ֆիքսում է նորմատիվ իրավական ակտերին հետադարձ ուժ տալու արգելքը, միաժամանակ՝ ոչ այդքան խիստ մոտեցմամբ անդրադառնալով եվրոպական չափորոշիչներին՝ նշում է, որ էական է ապացուցել, որ հետադարձ ուժ տալը բխում է հանրային շահերից կամ նկատառումներից (հանրային շահ հանդիսացող որոշակի հիմքերից):

Ինչ խոսք, արդարադատություն իրականացնելու իր բարդ և միաժամանակ պատասխանատու աշխատանքում դատավորը պարտավոր է առավելագույն ջանքեր գործադրել՝ խուսափելու նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներ թույլ տալու դեպքերից, առնվազն նվազագույնի հասցնել դատական սխալների թիվը, որոնց իսպառ բացառելը գործնականում հնարավոր չէ։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը պարտավոր էր հաշվի նստել այն իրողության հետ, որ մոտ 14 տարի առաջ դատական ակտ կայացրած դատավորը իրավախախտման պահին գործող վերաբերելի իրավակարգավորման համատեքստում չէր կարող կանխատեսել, որ իր վարույթում քննվող գործով նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտում թույլ տալու հանգամանքն ՄԻԵԴ-ի կողմից արձանագրվելուց հետո չի օգտվելու կարգապահական պատասխանատվության ենթարկվելու իրավական երաշխիքից՝ վարույթ հարուցելը բացառող 1-ամյա ժամկետային սահմանափակումից, զրկվելու է այդ լեգիտիմ ակնկալիքից։ Այդ ժամկետային սահմանափակումը օրենսդրի կողմից երկու անգամ երկարաձգվել է, նախ՝ 2020, ապա՝ 2022 թվականին, թերևս օրենսդրի լիազորությունների տիրույթում է, սակայն այն պետք է կիրառվի այդ օրենսդրական փոփոխության և լրացման ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագող իրավահարաբերությունների նկատմամբ։

Ըստ Վենետիկի հանձնաժողովի՝ կանխատեսելիության առումով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը տարիների ընթացքում մշակել է չափանիշներ՝ որոշելու, թե արդյո՞ք իրավունքին միջամտելը նախատեսված է օրենքով, և եկել է այն եզրակացության, որ իրավական կարգավորումների առկայությունը բավարար չէ, դրանք պետք է ճշգրիտ լինեն, և դրանց հետևանքները պետք է լինեն կանխատեսելի բոլոր շահագրգիռ կողմերի համար: Այս պահանջները կիրառելի են կարգապահական վարույթի դեպքում, քանի որ այդ վարույթում նույնպես պետք է պարզ լինի, թե որ գործողություններն են ենթակա կարգապահական պատասխանատվության (CDL- AD(2007) 009, կետ 15):

Սահմանադրական դատարանը 2019 թվականի նոյեմբերի 15-ի ՍԴՈ-1488 որոշմամբ փաստել է, որ «իրավական որոշակիության սկզբունքը ենթադրում է ինչպես հնարավորինս հստակ իրավակարգավորման առկայություն, այնպես էլ դրա կանխատեսելիության ապահովում: Մասնավորապես, իրավակարգավորման ձևակերպումը պետք է հնարավորություն տա անձին ոչ միայն դրան համապատասխան ձևավորելու իր վարքագիծը, այլև կանխատեսելու, թե ինչպիսի՞ն կարող են լինել հանրային իշխանության գործողությունները, և ի՞նչ հետևանքներ կառաջանան տվյալ իրավակարգավորման կիրառման արդյունքում»:

Օրենքի դրույթների հետադարձ կիրառման առնչությամբ Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ «հետադարձ ուժի արգելման սկզբունքը վերաբերելի է միմիայն այն դեպքերին, երբ օրենքով կարգավորված հարաբերությունների մեջ արդեն իսկ գտնվող, որոշակի իրավունքներ և պարտականություններ կրող անձի իրավական վիճակը օրենքի փոփոխման պատճառով վատթարանում է, նա զրկվում է իրավունքներից կամ սահմանափակվում է այդ իրավահարաբերությունների ուժով նրա իրավունքի իրացումը»: (ՍԴՈ-1224, 2015թ. հուլիսի 7)։

Քննարկվող դեպքում օրենքին հետադարձություն տալու իրավակարգավորումը ընդունվել է Դատավորների կողմից դատավարական խախտումներ թույլ տալու փաստն արձանագրած ՄԻԵԴ ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո, իրավախախտումը կատարելու պահին տվյալ իրավակարգավորումը գոյություն չուներ, բնականաբար՝ Դատավորները նույնիսկ ընդհանուր գծերով չէին կարող կանխատեսել թույլ տրվող հնարավոր իրավախախտումների իրավական հետևանքները, այնքանով, որքանով այդ հետևանքները կարող էին վրա հասնել և դատավորների նկատմամբ կարող էր կարգապահական տույժ նշանակվել (այդ թվում՝ այդ նպատակով կարգապահական վարույթ հարուցվել) ՄԻԵԴ կողմից համապատասխան ակտը կայացնելուց առավելագույնը 1 տարվա ընթացքում, որի պայմաններում կարգապահական վարույթ հարուցելը, օրինականության սկզբունքի խախտմամբ հարուցված վարույթի շրջանակներում Դատավորներին կարգապահական խախտում վերագրելը, առավել ևս՝ նրանց նկատմամբ Խորհրդի կողմից տույժի միջոց նշանակելը, իրավաչափ չէ:

Ինչպես իրավախախտման պահին գործող ՀՀ սահմանադրության 42-րդ հոդվածի, այնպես էլ 2015 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ սահմանադրության 73-րդ հոդվածի համաձայն՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերն հետադարձ ուժ չունեն: Սահմանադրությունը նախատեսում է միայն մեկ իրավիճակ, որի պայմաններում օրենքին կարող է տրվել հետադարձ ուժ, այն է՝ եթե նոր օրենքն անձի իրավական վիճակը բարելավող է, ընդ որում, դա էլ իր հերթին պետք է հատուկ նախատեսվի նոր օրենքով:

Աներկբա է, որ Օրենքի քննարկվող լրացումներն ու փոփոխությունները Դատավորների իրավական վիճակը վատթարացնող են, քանի որ կարող էին հանգեցնել և փաստացի հանգեցրել են նրանց նկատմամբ կարգապահական տույժ նշանակելուն, ինչը նախորդ՝ իրավախախտման պահին առկա իրավակարգավորման պայմաններում բացառվում էր:

Կարծում եմ, որ Լիազոր մարմնի կայացրած որոշումները՝ կարգապահական վարույթ հարուցելու, Դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությամբ Խորհրդին դիմելու վերաբերյալ, ինչպես նաև Խորհրդի եզրափակիչ որոշումը՝ այդ միջնորդությունը բավարարելու մասին, չեն բխում Սահմանադրական դատարանի վերը նշված իրավական դիրքորոշումների տրամաբանությունից:

Ավելին, ՍԴ դիմելը Խորհրդի ոչ թե իրավունքն, այլ պարտականությունն է, ինչը տվյալ դեպքում ոչ իրավաչափորեն չի կատարվել:

Կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի վերաբերելի նորմերի սահմանադրականության շուրջ ծագած հիմնավոր կասկածը ստուգելու և Սահմանադրական դատարան դիմելու միջոցով վերջնականապես պարզելու գործընթացը, ըստ իս, պետք է նախորդեր սույն կարգապահական վարույթով դատավորների նկատմամբ եզրափակիչ դատական ակտ կայացնելուն, քանզի հակառակ հաջորդականությանը նախապատվություն տալու պարագայում Խորհուրդը դատավորներին ըստ էության զրկում է վերագրված «մեղադրանքից» դատարանում պաշտպանվելու միակ արդյունավետ միջոցից՝ գիտակցելով, որ դատավորներն առնվազն մինչև կարգապահական վարույթի (դատաքննության) ավարտը չունեն «մեղադրանքի» բաղկացուցիչ մաս կազմող՝ կիրառման ենթակա «օրենքի որակն» այլ կերպ ստուգելու հնարավորություն։ Ավելին, «օրենքի որակը» կարող է և պետք է ստուգվի նախքան դատավորի նկատմամբ նույն օրենքի կիրառմամբ կարգապահական պատասխանատվության հարցը վերջնականապես լուծելը, հատկապես, երբ դատավորի նկատմամբ Խորհուրդը նշանակում է տույժի որևէ միջոց։ Այդ դեպքում կարգապահական վարույթի արդարության, Դատավորների արդար դատական քննության իրավունքը երաշխավորելու մասին խոսք գնալ չի կարող:

ՀՀ սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ « Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք»:

Սահմանադրական դատարանը 2020 թվականի ապրիլի 14 ՍԴԱՈ-81 աշխատակարգային որոշմամբ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը.

«Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ «Դատարաններն իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի սահմանադրականության հարցով դիմում են Սահմանադրական դատարան, եթե հիմնավոր կասկածներ ունեն դրա սահմանադրականության վերաբերյալ և գտնում են, որ տվյալ գործի լուծումը հնարավոր է միայն այդ նորմատիվ իրավական ակտի կիրառման միջոցով»: Ինչպես ուղղակիորեն բխում է մեջբերված դրույթի բովանդակությունից, դատարանների՝ Սահմանադրական դատարան դիմելու իրավասությունն առկա է միայն հետևյալ երկու պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում, երբ՝

1. հիմնավոր կասկածներ ունեն իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի սահմանադրականության վերաբերյալ և,

 2. գտնում են, որ տվյալ գործի լուծումը հնարավոր է միայն այդ նորմատիվ իրավական ակտի կիրառման միջոցով (կոնկրետ սահմանադրական վերահսկողություն):

«Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 71-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` դատարանը պետք է հիմնավորի իր դիրքորոշումը նորմատիվ իրավական ակտի վիճարկվող դրույթի՝ Սահմանադրությանը հակասելու վերաբերյալ, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ այդ գործի լուծումը հնարավոր է միայն վիճարկվող դրույթի կիրառման միջոցով: «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի նշված պահանջը դատարանները պետք է դիտարկեն Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 4-րդ մասում սահմանված պայմանների (կոնկրետ սահմանադրական վերահսկողության) ենթատեքստում: Ըստ այդմ, դատարանները համապատասխան դիմումներում պետք է ներկայացնեն ոչ միայն վիճարկվող դրույթի՝ Սահմանադրությանը հակասելու վերաբերյալ իրենց հիմնավորումները, այլ նաև դրա վերաբերելիությունը կոնկրետ գործի հանգամանքներին, այն բացասական հետևանքները, որոնք վրա են հասնելու կոնկրետ գործի շրջանակներում շահագրգիռ անձանց համար, դիմողի կարծիքով, առերևույթ հակասահմանադրական դրույթի կիրառման կամ մեկնաբանման արդյունքում: Այլ կերպ, եթե վիճարկվող դրույթը դատարանի կողմից կիրառվելու է զուտ ձևական իմաստով կամ վիճարկվող դրույթի՝ Սահմանադրությանը հակասության վերաբերյալ դատարանի հիմնավորումները վերաբերելի չեն նրա վարույթում գտնվող կոնկրետ գործի փաստական հանգամանքներին, ապա Սահմանադրական դատարանի՝ գործն ըստ էության լուծող որոշմամբ վիճարկվող դրույթի վերաբերյալ արտահայտած ցանկացած գնահատական որևէ նշանակություն չի ունենալու կոնկրետ գործի լուծման համար: Այդ պարագայում դատարանի դիմումը ենթադրելու է ոչ թե կոնկրետ, այլ վերացական սահմանադրական վերահսկողություն: Այդպիսի դիմումները ենթակա են մերժման՝ «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիմքով:

Սահմանադրության 73-րդ հոդվածի նախատեսված կանոնի համաձայն՝ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն: Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է, որ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով:

Սահմանադրական դատարանը ՍԴՈ–1148 որոշմամբ նշել է. «Իրավական պետությունում, իրավունքի գերակայության սկզբունքի որդեգրման շրջանակներում, օրենքում ամրագրված իրավակարգավորումները պետք է անձի համար կանխատեսելի դարձնեն իր իրավաչափ սպասելիքները։ Իրավակարգավորումների և իրավակիրառ պրակտիկայի հիմքում պետք է դրվի այն հիմնարար մոտեցումը, որ օրինական ակնկալիքների իրավունքի պաշտպանության սկզբունքը հանդիսանում է իրավական պետության ու իրավունքի գերակայության երաշխավորման անբաժանելի տարրերից մեկը»։

Մեկ այլ, 2019 թվականի հունվարի 25-ի ՍԴԱՈ-7 աշխատակարգային որոշման մեջ անդրադառնալով դատարանների, մասնավորապես` Վճռաբեկ դատարանի կողմից Սահմանադրության մեկնաբանության և կիրառման հարցին՝ Սահմանադրական դատարանն արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. «Այն հանգամանքը, որ սահմանադրական արդարադատության ոլորտը, Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, դուրս է Վճռաբեկ դատարանի գործառույթների շրջանակից, չի նշանակում, որ Վճռաբեկ դատարանը չունի Սահմանադրությունը մեկնաբանելու և կիրառելու լիազորություն», և որ՝ «Որպես Սահմանադրության գերակայության ապահովման միջոց՝ Սահմանադրության վերջնական և համապարտադիր մեկնաբանությունն ու կիրառումն է Սահմանադրական դատարանի բացառիկ իրավասությունը, իսկ հանրային իշխանության բոլոր մարմինները՝ Սահմանադրությամբ և օրենքներով ամրագրված իրենց լիազորությունների շրջանակներում մեկնաբանում և կիրառում են Սահմանադրությունը, հատկապես եթե, Սահմանադրության 3-րդ հոդվածին համահունչ, խոսքն անմիջականորեն գործող իրավունքի, այն է՝ մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների մասին է, որոնցով սահմանափակված է ամբողջ հանրային իշխանությունը»:

Բացի այդ, տվյալ որոշման մեջ Սահմանադրական դատարանը՝ ամրագրելով, որ սահմանադրական արդարադատության իրականացումը, հատկապես նաև օրենքի և Սահմանադրության մեջ նշված այլ նորմատիվ իրավական ակտերի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելը, Սահմանադրական դատարանի բացառիկ իրավասությունն է, այնուամենայնիվ, փաստել է, որ սահմանադրականության ստուգումը բոլոր դատարանների պարտականությունն է: Սահմանադրական դատարանն այնուհետև հատուկ շեշտել է, որ Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` եթե դատարաններն իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով հանգում են կիրառման ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի սահմանադրականության խնդրի, այսինքն՝ այդ կապակցությամբ առաջանում են հիմնավոր կասկածներ, և եթե տվյալ գործի լուծումը հնարավոր է միայն այդ նորմատիվ իրավական ակտի կիրառման միջոցով, ապա նրանք պարտավոր են դիմել Սահմանադրական դատարան այդ ակտի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանությունը որոշելու հարցով, ինչը նշանակում է, որ բոլոր դատարանները, և ոչ միայն Վճռաբեկ դատարանը, պետք է ինցիդենտ կերպով ստուգեն կիրառվելիք նորմատիվ իրավական ակտի սահմանադրականությունը և պարտավոր են դիմել Սահմանադրական դատարան՝ նշված նախադրյալների առկայության դեպքում:

Վերահաստատելով իր հիշյալ իրավական դիրքորոշումները` Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ օրենքի որոշակիության խնդրի կամ օրենքի որևէ այլ` մեկնաբանությամբ չհաղթահարվող` սահմանադրականության տեսանկյունից նշանակություն ունեցող թերության բացահայտումը դատարանների կողմից, նրանց պարտադիր լիազորությունն է, որն ապահովված է հատկապես Սահմանադրության 169-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջներով:

Սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ օրենքում նման խնդիրների բացահայտումն անխուսափելի է դարձնում Սահմանադրական դատարան դիմելը, քանի որ դրանք չեն կարող հաղթահարվել այլ (ոչ սահմանադրական) դատարանների կողմից: Օրենքի պահանջների մեկնաբանության դեպքում դրանց անորոշությունը փաստելը ոչ այլ ինչ է, քան սահմանադրականության խնդրի արձանագրում: Այդ (սահմանադրականության) խնդրի առկայությունն օրենքով սահմանված պահանջի կատարումից «ազատվելու» և սեփական լիազորություններն ընդլայնելու կամ սահմանափակելու համար հիմք դարձնելը նշանակում է սահմանադրականության խնդրի յուրօրինակ լուծում ոչ Սահմանադրական դատարանի կողմից, ինչն անթույլատրելի է: Իսկ քննված գործի շրջանակներում վիճարկվող դրույթի իրավակիրառ պրակտիկայի վերլուծությունը վկայում է, որ Վճռաբեկ դատարանը Օրենսգրքի վիճարկվող դրույթի անորոշությունը պատճառաբանելու նպատակով հղում է արել նախկինում ընդունված իր որոշումներից մեկին՝ անտեսելով Սահմանադրական դատարան դիմելու՝ Սահմանադրությամբ սահմանված պարտադիր լիազորության առկայությունը:»:

6. Եզրահանգում.

Այսպիսով, սույն վարույթի շրջանակներում դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման հիմքով Դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելը և նրանց նկատմամբ տույժ նշանակելն հանդիսացել է միջամտություն 6 Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով երաշխավորված՝ նրանց «անձնական կյանքի» նկատմամբ հարգանքի իրավունքին, որն այդ միջամտությամբ խախտվել է:

Մասնավորապես՝ Դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու որոշման հիմքում դրված օրենքը չպետք է մեկնաբանվեր և կիրառվեր կամայականորեն (ոչ իրավաչափորեն), դրա (օրենքի) մեկնաբանումն ու կիրառումը պետք է համահունչ լիներ Եվրոպական կոնվենցիայի և ՀՀ սահմանադրության՝ սույն Կարծիքում ներկայացված նորմերի պահանջներին, ավելին՝ իրավախախտման կատարման պահին հասանելի լիներ Դատավորներին:

Ավելին, Դատավորները պետք է ի վիճակի լինեին՝

ա. համարժեքորեն տեղեկացված լինել տվյալ հանգամանքներում իրենց վարույթի նկատմամբ կիրառելի իրավական կանոնների մասին,

բ. դրան համապատասխան կարգավորել իրենց վարքագիծը և

գ. ողջամտության սահմաններում կանխատեսել դատավարական իրավունքի նորմերի խախտում թույլ տալու հնարավոր իրավական հետևանքները, այդ թվում՝ պատասխանատվությունը բացառող հիմքից (կարգապահական պատասխանատվության ենթարկվելու վաղեմության 1-ամյա ժամկետից օգտվելու լեգիտիմ ակնկալիքից) զրկված լինելու հանգամանքը և պատասխանատվության շրջանակն ընդլայնող օրենքին հետադարձություն տալու եղանակով կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու իրավական հնարավորության սահմանվելը, որոնք իրավախախտման կատարման պահին գործող օրենքի համատեքստում կանխատեսելն անհնար էր:

«ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 156-րդ հոդվածի համաձայն՝

«1. Բարձրագույն դատական խորհուրդը մերժում է դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը, եթե՝

1) առկա է սույն օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 6-րդ մասով և 147-րդ հոդվածի 6-րդ մասով սահմանված որևէ հիմք.

(…) »:

Օրենքի 146-րդ հոդվածի համաձայն՝

«(…):

 6. Կարգապահական վարույթ չի հարուցվում, եթե՝

(…).

4) դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն առերևույթ բացակայում են:

Ելնելով վերոգրյալից, հաշվի առնելով սույն կարծիքում ներկայացված վերլուծությունները և եզրահանգումները, ղեկավարվելով «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 7-րդ մասով, 156-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և 146-րդ հոդվածի 6-րդ մասի 4-րդ կետով՝

Լիազոր մարմնի ներկայացրած միջնորդությունը՝ Վարչական դատարանի դատավոր Արգիշտի Ղազարյանին, Վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատի դատավորներ Հովսեփ Բեդևյանին, Քրիստինե Մկոյանին, Ռուզաննա Հակոբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, ենթակա է մերժման։

_________________________

«5» փետրվարի 2024 թ.

ԽՈՐՀՐԴԻ ԱՆԴԱՄ Ա.ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 փետրվարի 2024 թվական: