2023 թվականի հոկտեմբերի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 11․12․2020 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի Աշոտ Ազիզյանի ընդդեմ Կոմիտեի իրավաբանական վարչության՝ 22․08․2018 թվականի թիվ 384592/01 որոշումը վերացնելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Աշոտ Ազիզյանը պահանջել է վերացնել Կոմիտեի իրավաբանական վարչության պետի 22․08․2018 թվականի թիվ 384592/01 որոշումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա․ Հարությունյան) (այսուհետ` Դատարան) 12․03․2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է։

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11․12․2020 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 12․03․2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ՝ Արման Մնացականյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածը։

Բողոք բերած անձը նշված հիմքերի առկայությունը հիմնավորել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը ոչ վերաբերելի և ոչ թույլատրելի է գնահատել վիճարկվող ակտի հիմքում ընկած վարչական վարույթի նյութերում առկա ապացույցը` ՀՀ ՊԵԿ ՕՀՎ-ի կողմից 06.07.2018 թվականին կայացված թիվ 1502961 վարչական ակտը, մինչդեռ ինչպես վարչական իրավախախտման վարույթ իրականացնող մարմինը, այնպես էլ Վերաքննիչ դատարանը պետք է առաջնորդվեին վարչական ակտի իրավաչափության կանխավարկածով` անկախ այն հանգամանքից՝ վիճարկվող ակտի հիմքում դրված ստուգման ակտը անբողոքարկելի է, թե՝ դեռևս ոչ:

Վարչական վարույթի նյութերում առկա ստուգման ակտն ապացույց չդիտարկելը հակասում է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/2085/05/12 գործով 30.04.2015 թվականին կայացրած որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին, քանի որ ստուգման ակտ հանդիսացող ապացույցն անհրաժեշտ է եղել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի` իրավախախտման առկայությունը հաստատելու համար, և բացի այդ, վարչական մարմինը վարչական վարույթի ընթացքում իրականացրել է այլ ապացույցների ձեռքբերմանն ուղղված գործողություններ, այդ թվում՝ հայցվորի համար բարենպաստ հանգամանքների վերաբերյալ, սակայն վարչական ակտի հասցեատերը չի ներկայացրել և որևէ փաստարկ կամ ապացույց ողջ վարչական վարույթի ընթացքում, որը կհաղթահարեր ստուգման ակտով արձանագրվածը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.12.2020 թվականի որոշումը` ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բեկանել դատական ակտը՝ բեկանված մասով գործն ուղարկել համապատասխան դատարան՝ նոր քննության, կամ որոշումը բեկանել և կայացնել նոր դատական ակտ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) ՀՀ ՊԵԿ օպերատիվ հետախուզության վարչության 06․07․2018 թվականի «Հարկային պարտավորությունների առաջադրման և պատասխանատվության միջոցների կիրառման վերաբերյալ» թիվ 1502961 վարչական ակտով, հիմք ընդունելով 25․06․2018 թվականի թիվ 1502961 արձանագրությունը, «Թռչնաֆաբրիկա գետամեջ 2016» ՍՊԸ-ի նկատմամբ նշանակվել է 200.000 ՀՀ դրամ տուգանք՝ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 410-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն (հատոր 1-ին, գ.թ. 32-34)։ Նշված վարչական ակտը վիճարկվել է ՀՀ վարչական դատարանում (հիմք՝ «Datalex.am» կայք)։

2) ՀՀ ՊԵԿ օպերատիվ հետախուզության վարչության 06․07․2018 թվականի «Հարկային պարտավորությունների առաջադրման և պատասխանատվության միջոցների կիրառման վերաբերյալ» թիվ 1502961 վարչական ակտի պատճենի վերջնամասում առկա է 06․07․2018 թվականին կատարված՝ Աշոտ Ազիզյանի ստորագրությունը և գրառում հետևյալ բովանդակությամբ․ «Համաձայն չեմ ակտի հետ և պատրաստվում եմ բողոքարկել ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով» (հատոր 1-ին, գ.թ. 34)։

3) ՀՀ ՊԵԿ աշխատակազմի իրավաբանական վարչության վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի բաժնի առաջին կարգի մասնագետի կողմից 22.08.2018 թվականին կազմված «Վարչական իրավախախտման վերաբերյալ» արձանագրության համաձայն՝ «... «Թռչնաֆաբրիկա Գետամեջ 2016» ՍՊԸ-ի տնօրեն Աշոտ Ազիզյանը (...) համաձայն ՀՀ ՊԵԿ ՕՀՎ 06.07.2018թ. թիվ 1502961 վարչական ակտի, հաշվապահական հաշվառումից բացի, օրենսդրությամբ նախատեսված այլ հաշվառում (գրանցում) չի վարել, որը կարող է՝ առաջացնել հարկի նվազեցում, որի համար պատասխանատվություն է նախատեսված Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 169.1 հոդվածի 1-ին մասով ...» (հատոր 1-ին, գ.թ. 28)։

4) ՀՀ ՊԵԿ աշխատակազմի իրավաբանական վարչության պետը 22.08.2018 թվականի վարչական իրավախախտման գործի վերաբերյալ թիվ 384592/01 որոշմամբ, քննելով վարչական իրավախախտման վերաբերյալ թիվ 16635 գործը և ուսումնասիրելով 22.08.2018 թվականի արձանագրությունը և կից նյութերը, Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 169.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավախախտման համար Աշոտ Ազիզյանի նկատմամբ նշանակել է տուգանք՝ 15.000 ՀՀ դրամի չափով (հատոր 1-ին, գ.թ. 6)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների իրականացման արդյունքում բացահայտված վարչական իրավախախտման վերաբերյալ վարույթի առանձնահատկություններին։ Մասնավորապես, կարևորվում է հետևյալ իրավական հարցադրումը․ կարող է արդյո՞ք օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում տնտեսվարողին հարկային պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ անբողոքարկելի չդարձած վարչական ակտը համարվել թույլատրելի ապացույց այդ միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված վարչական իրավախախտում կատարելու փաստը հաստատված համարելու համար։

Վճռաբեկ դատարանը նշված հարցադրումն անհրաժեշտ է համարում դիտարկել հարկային և վարչական պատասխանատվության տարանջատման համատեքստում՝ հաշվի առնելով նաև անբողոքարկելի չդարձած հարկային պատասխանատվության վերաբերյալ վարչական ակտերի կարգավիճակը։

Հարկային և վարչական պատասխանատվության՝ որպես պատասխանատվության առանձին տեսակների տարանջատման խնդրին է անդրադարձել ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր 18․02․2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1139 որոշմամբ։ ՀՀ սահմանադրական դատարանը, մասնավորապես, արձանագրել է, որ հարկային պարտավորությունների չկատարման (ոչ պատշաճ կատարման) բնութագրիչներ պարունակող արարքի որակման և իրավագնահատման հարցում (եթե բացակայում են հանցակազմի հատկանիշները) օրենսդիրն ըստ էության տարանջատել է վարչական և հարկային պատասխանատվության տեսակները՝ նկատի ունենալով, ի թիվս այլնի, հարկային պատասխանատվությամբ և վարչական պատասխանատվությամբ հետապնդվող առանձին խնդիրներն ու նպատակները, կիրառվող հարկադրանքի միջոցները, տարբերակված հարկային և վարչական պատասխանատվության ենթակա սուբյեկտների կազմը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նույն կերպ տարանջատված են նաև տնտեսվարողին հարկային պատասխանատվության ենթարկելու վարույթը և վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթը։ Վերջինս ունի իր ուրույն խնդիրները, որոնք ամրագրված են Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 245-րդ հոդվածում։ Այն է՝ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթի խնդիրներն են` յուրաքանչյուր գործի հանգամանքները ժամանակին, համակողմանիորեն, լրիվ և օբյեկտիվորեն պարզելը, գործը օրենսդրությանը ճիշտ համապատասխան լուծելը, ընդունված որոշման կատարումն ապահովելը, ինչպես նաև վարչական իրավախախտումների կատարմանը նպաստող պատճառներն ու պայմանները բացահայտելը, իրավախախտումները կանխելը (…):

Օրենսգրքի՝ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթը բացառող հանգամանքները սահմանող 247-րդ հոդվածի և վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործը քննելիս պարզման ենթակա հանգամանքների շրջանակը սահմանող 279-րդ հոդվածի համադրված վերլուծությունից բխում է, որ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերով անհրաժեշտ է պարզել հետևյալ հանգամանքները. վարչական իրավախախտման դեպքի առկայությունը, անձին, ով կատարել է հակաիրավական գործողությունը (անգործությունը), անձի մեղավորությունը վարչական իրավախախտում կատարելու մեջ, վարչական պատասխանատվությունը մեղմացնող և խստացնող հանգամանքները, գույքային վնասի առկայությունը, այն հանգամանքները, որոնք բացառում են վարչական պատասխանատվության վարույթի հարուցումը:

Օրենսգրքի 251-րդ հոդվածը սահմանում է վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի ապացույցների շրջանակը։ Օրենսգրքի  252-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան՝ վարչական մարմինն անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելիս կրում է Օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով սահմանված ապացույցների գնահատման արդյունքում վերը նշված բոլոր հանգամանքների համակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման պարտականություն:

Վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի վարույթը մեկնարկում է Օրենսգրքի 255-րդ հոդվածով նախատեսված վարչական իրավախախտման վերաբերյալ արձանագրության կազմամբ և եզրափակվում Օրենսգրքի 282-րդ հոդվածով նախատեսված հետևյալ որոշումներից որևէ մեկի կայացմամբ՝ վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշում կամ գործի վարույթը կարճելու մասին որոշում:

Միաժամանակ, Օրենսգիրքը սահմանում է վարչական պատասխանատվության վաղեմության ժամկետները։ Օրենսգրքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ վարչական տույժը կարող է նշանակվել իրավախախտումը կատարվելու օրվանից ոչ ուշ, քան երկու ամսվա ընթացքում, բացառությամբ նույն հոդվածով նախատեսված դեպքերի, իսկ շարունակվող և տևող իրավախախտման դեպքում` այն բացահայտվելու օրվանից երկու ամսվա ընթացքում, բացառությամբ նույն հոդվածով նախատեսված դեպքերի: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշված երկամսյա ժամկետով է պայմանավորել նաև վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի վարույթի տևողությունը (տե՛ս, Ցողիկ Ավետիսյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/8942/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01․12․2022 թվականի որոշումը)։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր որոշումներում անդրադառնալով վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթի իրավակարգավորման առանձնահատկություններին, արձանագրել է, որ օրենսդիրը Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքում հստակ սահմանել է այդ վարույթի խնդիրները։ Դրանցից են՝ յուրաքանչյուր գործի հանգամանքները ժամանակին, համակողմանիորեն, լրիվ և օբյեկտիվորեն պարզելը, գործն օրենսդրությանը ճիշտ համապատասխան լուծելը։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է նաև, որ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ գործերի վարույթի խնդիրներն իրականացվում են նաև գործի ճիշտ լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների ապացուցման միջոցով, որն իր մեջ ներառում է նաև ապացույցների բացահայտումը, հավաքագրումը և դրանց պատշաճ ձևակերպումը։ Այսպիսով, օրենսդիրը միանշանակ պարտավորեցնում է վարչական մարմնին պարզել գործի փաստական հանգամանքները և բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկել դրանք։ Վարչական մարմինն օրենքով սահմանված կարգով պետք է պարզի այն բոլոր փաստական հանգամանքները, որոնք, ըստ համապատասխան օրենքի, անհրաժեշտ են կոնկրետ վարչական ակտն ընդունելու համար։

Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով վերոնշյալ իրավանորմերի համակցված վերլուծությանը, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործը քննելիս համապատասխան վարչական մարմինը (պաշտոնատար անձը) պարտավոր է պարզել՝ կատարվել է արդյո՞ք վարչական իրավախախտումը, և արդյո՞ք անձը մեղավոր է այն կատարելու մեջ: Նշված հարցերը պարզելու համար վարչական մարմինը (պաշտոնատար անձը) պետք է ամբողջությամբ վերցված բոլոր հանգամանքների համակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ և ղեկավարվելով օրենքով՝ գնահատի գործով ձեռք բերված ապացույցները (տե՛ս, Սուրեն Սիմոնյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/4842/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):

Ի ամփոփումն վերոգրյալի Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի վարույթն առանձին տեսակի վարչական վարույթ է, որը մեկնարկում է վարչական արձանագրության կազմամբ (հարուցման փուլ), որի ընթացիկ փուլում վարչական վարույթն իրականացնող մարմնի (պաշտոնատար անձի) խնդիրն է Օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով սահմանված ապացույցների գնահատման արդյունքում բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննությամբ պարզել Օրենսգրքի 247-րդ և 279-րդ հոդվածներում նշված հանգամանքները, և երկամսյա ժամեկտում վարչական վարույթը եզրափակել կամ վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշմամբ կամ վարույթը կարճելու մասին որոշմամբ (եզրափակիչ փուլ)։

ՀՀ հարկային օրենսգրքի 428-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է․  «1. Օրենսգրքի 407-410-րդ հոդվածներով սահմանված իրավախախտումները  «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով իրականացվող օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերվելու և արձանագրվելու դեպքում հարկային պարտավորությունները հաշվարկվում և գանձման են առաջադրվում հարկային մարմնի կողմից «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի դրույթներին համապատասխան հարուցված վարչական վարույթի շրջանակներում և նույն օրենքով սահմանված կարգով հարկային մարմնի ղեկավարի կամ նրա լիազորած պաշտոնատար անձի ընդունած վարչական ակտով»:

Վերոհիշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ  օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված և արձանագրված՝ ՀՀ հարկային օրենսգրքով նախատեսված խախտումների համար հարկային պարտավորություններ հաշվարկելու և գանձման առաջադրելու վարչական վարույթը և նույն միջոցառումների շրջանակներում բացահայտված վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի վարույթը միմյանցից տարանջատված, ինքնուրույն վարույթներ են, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր խնդիրները, իրականացման ընթացակարգը, պարզման ենթակա հանգամանքների շրջանակը։

Հետևաբար, անկախ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված և արձանագրված՝ ՀՀ հարկային օրենսգրքով նախատեսված խախտումների համար հարկային պարտավորություններ հաշվարկելու և գանձման առաջադրելու վարչական վարույթի ընթացքից և արդյունքներից՝ պետք է իրականացվի այդ միջոցառումների շրջանակում բացահայտված վարչական պատասխանատվության վերաբերյալ գործի վարույթը՝ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքով սահմանված կարգին համապատասխան։ Օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների ընթացքում բացահայտված վարչական իրավախախտման համար վարչական տույժ նշանակելու որոշումը պետք է հիմնվի Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքով սահմանված կարգին համապատասխան իրականացված առանձին և ինքնուրույն վարույթի արդյունքների, այդ վարույթում ձեռք բերված և գնահատված՝ Օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված ապացույցների բավարար համակցության վրա։

Վարչական ակտերի անբողոքարկելի դառնալու պայմանների վերաբերյալ ընդհանուր դրույթներ է բովանդակում «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը (այսուհետ՝ Օրենք)։

Օրենքի 71-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է․ «1. Վարչական բողոքը կարող է բերվել`

ա) վարչական ակտն ուժի մեջ մտնելու օրվանից 2 ամսվա ընթացքում.

(․․․)

դ) գրավոր վարչական ակտում դրա բողոքարկման ժամկետը նշված չլինելու դեպքում` վարչական ակտի ուժի մեջ մտնելու օրվանից մեկ տարվա ընթացքում:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված ժամկետները բաց թողնելուց հետո ակտը դառնում է անբողոքարկելի: (․․․)»։

Այսպիսով՝ ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ վարչական ակտն անբողոքարկելի է դառնում ուժի մեջ մտնելու պահից հաշված երկամսյա ժամկետի ավարտից հետո։

Հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման և հարկային պարտավորություններ առաջադրող այլ վարչական ակտերի անբողոքարկելի դառնալու հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են ՀՀ հարկային օրենսգրքի 398-րդ հոդվածով։ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման կամ այլ վարչական ակտերով հարկային պարտավորություններ առաջադրված լինելու դեպքում նշված ստուգման կամ այլ վարչական ակտերը դառնում են անբողոքարկելի ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ երկամսյա ժամկետում, և դրանցով արձանագրված հարկային պարտավորությունները հարկ վճարողի կողմից ենթակա են կատարման նշված ակտերն անբողոքարկելի դառնալու օրվան հաջորդող 10-օրյա ժամկետում:

Հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման կամ այլ վարչական ակտերով արձանագրված հարկային պարտավորությունները նույն մասով սահմանված ժամկետում չվճարվելու դեպքում նշված ստուգման կամ այլ վարչական ակտերը կատարվում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով և ժամկետներում:

ՀՀ հարկային օրենսգրքի 320-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ ստուգման ակտով (ուսումնասիրության արձանագրությամբ) առաջադրված գումարների նկատմամբ դրանց անբողոքարկելի դառնալու երկամսյա և վճարման 10-օրյա ժամկետների համար տույժեր չեն հաշվարկվում:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 88-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դրամական պահանջները ենթակա են կատարման անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա` «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված կարգով: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դրամական պահանջները ներկայացվում են հարկադիր կատարման նույն օրենքին համապատասխան` վարչական ակտն անբողոքարկելի դառնալուց, իսկ վարչական ակտի կատարումը հետաձգելու կամ տարաժամկետելու դեպքում՝ հետաձգելու կամ տարաժամկետելու ժամկետի ավարտից հետո՝ եռամսյա ժամկետում:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերը նշված իրավակարգավորումները համահունչ են Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) իրավական դիրքորշումներին։ Բողոքարկման գործընթացում գտնվելու ընթացքում հարկային պարտավորություններ առաջադրող վարչական ակտերի կատարումը խնդրահարույց է համարել նաև Եվրոպական դատարանը։ Մասնավորապես, Եվրոպական դատարանը նշել է․ «Կոնվենցիայի ո՛չ 6-րդ հոդվածը, ո՛չ էլ որևէ այլ հոդված սկզբունքորեն չի բացառում լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրող որոշումների կատարման միջոցառումների հնարավորությունը մինչև այդ որոշումների վերջնական դառնալը։ (․․․) Այնուհանդերձ, հաշվի առնելով, որ լրացուցիչ հարկային պարտավորություններ առաջադրող որոշումների կատարումը՝ մինչև դրանց վերջնական դառնալը, կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ շահագրգիռ անձի համար և բացասաբար ազդել նրա պաշտպանության վրա հետագա դատական գործընթացներում, (․․․) պետություններից պահանջվում է ողջամտորեն սահմանափակել այդ որոշումների կատարումը՝ ապահովելով արդարացի հարաբերակցություն համապատասխան շահերի միջև։ Նշվածը կարևորվում է հատկապես այն դեպքերում, երբ (․․․) կատարման միջոցառումները տեղի են ունենում վարչական մարմինների որոշումների հիման վրա, այսինքն՝ մինչև այդ պարտավորությունների իրավաչափության հաստատումը դատարանի կողմից (տե՛ս, Յանոշեվիչն ընդդեմ Շվեդիայի գործով Եվրոպական դատարանի 23.07.2002 թվականի վճիռ, կետ 106):

Վերը նշված իրավակարգավորումների համադրված վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման և հարկային պարտավորություններ առաջադրող այլ վարչական ակտերը, այդ թվում՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքներով տնտեսվարողին հարկային պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ վարչական ակտերն իրավական հետևանքներ չեն առաջացնում, քանի դեռ չի սպառվել անբողոքարկելի դառնալու համար օրենքով սահմանված երկամսյա ժամկետը՝ հաշված տվյալ վարչական ակտի ուժի մեջ մտնելու պահից։ Այդ ակտերի բողոքարկման համար սահմանված երկամսյա ժամկետի ընթացքում դրանցով հաստատված փաստական հանգամանքները դեռևս վիճելի են, հերքելի և ոչ հավաստի․ այդ փաստական հանգամանքները կարող են հերքվել բողոքարկման (վերադասության կամ դատական կարգով) արդյունքում։

Վերոհիշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անբողոքարկելի չդարձած հարկային պարտավորություններ առաջադրող վարչական ակտերը չեն կարող դրվել անձին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ որոշման հիմքում։ Ինչ վերաբերում է բողոքաբերի այն փաստարկին, որ նման մոտեցումը հակասում է վարչական ակտերի իրավաչափության կանխավարկածին, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այդ կանխավարկածը վերաբերում է միայն անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտերին։

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ 21.11.2019թ. ուժի մեջ մտած «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» ՀՕ-200-Ն ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության 1985 թվականի դեկտեմբերի 6-ի օրենսգրքի 37-րդ հոդվածը լրացվել է հետևյալ բովանդակությամբ 9-րդ մասով. «9. Հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման կամ այլ վարչական ակտերով արձանագրված վարչական իրավախախտումների դեպքում վարչական տույժը կարող է նշանակվել ստուգման կամ այլ վարչական ակտն անբողոքարկելի դառնալուց հետո՝ ոչ ուշ, քան երկու ամսվա ընթացքում»: Նշված օրենսդրական փոփոխությունը վկայում է այն մասին, որ օրենսդիրը ևս առաջնորդվել է այն տրամաբանությամբ, որ վարչական տույժ նշանակելու մասին որոշման հիմքում կարող է դրվել միայն անբողոքարկելի դարձած՝ հարկային մարմնի իրականացրած հարկային հսկողության արդյունքներով կազմված ստուգման կամ այլ վարչական ակտը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ հիմնական իրավունքների խախտմամբ ձեռք բերված կամ արդար դատաքննության իրավունքը խաթարող ապացույցների օգտագործումն արգելվում է: Դրանք ապացուցողական ուժ չունեն և չեն կարող դրվել դատական ակտի հիմքում:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանի գնատմամբ՝ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում տնտեսվարողին հարկային պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ անբողոքարկելի չդարձած վարչական ակտը չի կարող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի իմաստով համարվել թույլատրելի ապացույց այդ միջոցառումների արդյունքում հայտնաբերված վարչական իրավախախտում կատարելու փաստը հաստատված համարելու համար։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Դիմելով Դատարան՝ Աշոտ Ազիզյանը պահանջել է վերացնել Կոմիտեի 22.08.2018 թվականի թիվ 384592/01 որոշումը, որով վերջինս վարչական պատասխանատվության է ենթարկվել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 169․1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված արարք կատարելու համար։

Դատարանի 12․03․2019 թվականի վճռով հայցը բավարարել է՝ արձանագրելով, որ «(․․․)վիճարկվող որոշումն ընդունելու հիմք հանդիսացող թիվ 1502961 ակտը կազմվել է 06.07.2018թ.։ Նշված ակտն ուժի մեջ մտնելու օրվանից «Թռչնաֆաբրիկա Գետամեջ 2016» ՍՊԸ-ն ուներ օրենքով երաշխավորված իրավունք բողոքարկելու նշված ակտը վարչական կարգով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 71-րդ հոդվածով սահմանված ժամկետում կամ վիճարկելու այդ ակտը դատական կարգով` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 72-րդ հոդվածով սահմանված ժամկետում, հետևաբար թիվ 1502961 ակտով արձանագրված խախտման առկայությունը հաստատված համարելու և դրա հիման վրա «Թռչնաֆաբրիկա Գետամեջ 2016» ՍՊԸ-ի տնօրեն Աշոտ Ազիզյանին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար վարչական մարմինը պարտավոր էր սպասել բողոքարկման ժամկետները լրանալուն, որպեսզի ակտը դառնար անբողոքարկելի, որից հետո միայն դրանում արձանագրված խախտումը կարող էր համարվել հաստատված»։

Վերաքննիչ դատարանը, 11․12․2020 թվականի վիճարկվող որոշմամբ մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի 12․03․2019 թվականի վճիռը թողնելով անփոփոխ, ևս անընդունելի է համարել վիճարկվող որոշմամբ անբողոքարկելի չդարձած վարչական ակտը հիմք ընդունելը:

Վճռաբեկ դատարանը, գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի վերլուծությունների հիմնավորվածությունը, գտնում է, որ դրանք հիմնավոր են հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սույն դեպքում հայցվորը վարչական պատասխանատվության է ենթարկվել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 169.1-ին հոդվածի 1-ին մասի հիմքով, որը սահմանում է. «Հաշվապահական հաշվառումից բացի, օրենսդրությամբ նախատեսված այլ հաշվառում (գրանցում) չվարելը կամ ձեռնարկատիրական գործունեության առարկաները չգրանցելը կամ հաշվառումը (գրանցումը) այնպիսի խախտումով վարելը կամ հայտարարագրի կամ հաշվարկի կամ հաշվետվության (այդ թվում` հաշվապահական) կամ հարկման հիմք հանդիսացող այլ փաստաթղթի մեջ այնպիսի կեղծ տվյալներ մտցնելը, որոնք կարող են առաջացնել (առաջացրել են) հարկի նվազեցում` առաջացնում է տուգանքի նշանակում` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնհինգապատիկից մինչև քսանհինգապատիկի չափով»։

Վարչական իրավախախտման վերաբերյալ 22.08.2018 թվականի արձանագրության և վիճարկվող որոշման ուսումնասիրության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պատասխանողը հայցվորին վերագրված իրավախախտման դեպքի առկայությունը հաստատված է համարել՝ հիմք ընդունելով ՀՀ ՊԵԿ ՕՀՎ 06․07․2018 թվականի թիվ 1502961 վարչական ակտը (այսուհետ՝ Թիվ 1502961 վարչական ակտ), որով օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների արդյունքում բացահայտված՝ ապրանքների մատակարարման կամ տեղափոխության փաստաթղթավորման համար ՀՀ հարկային օրենսգրքի պահանջների խախտման համար «Թռչնաֆաբրիկա Գետամեջ 2016» ՍՊԸ-ն հարկային պատասխանատվության է ենթարկվել ՀՀ հարկային օրենսգրքի 410-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով։ Այսինքն՝ որպես հայցվորին վերագրվող վարչական իրավախախտման դեպքի առկայությունը հիմնավորող ապացույց է դիտարկվել մեկ այլ վարչական ակտ, որով տնտեսվարողը ենթարկվել է հարկային պատասխանատվության։ Ըստ գործում առկա ապացույցների՝ Թիվ 1502961 վարչական ակտը տնտեսվարողին է հանձնվել 06․07․2018 թվականին, որպիսի պայմաններում նշված վարչական ակտը «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասին համապատասխան, ուժի մեջ է մտել 07․07․2018 թվականին։ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 6-րդ մասին համապատասխան Թիվ 1502961 վարչական ակտն անբողոքարկելի է դարձել միայն 11․09․2018 թվականին (հաշվի առնելով, որ սեպտեմբերի 08-ը և 09-ը ոչ աշխատանքային օրեր են)։

Ըստ այդմ՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ 22․08․2018 թվականին ընդունված վիճարկվող որոշման հիմքում դրվել է բացառապես դեռևս անբողոքարկելի չդարձած վարչական ակտ, որում արձանագրված փաստական հանգամանքները դեռևս վիճելի և հերքելի էին։ Կոմիտեն Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքով սահմանված կարգին համապատասխան վարույթ իրականացնելու, հայցվորի կողմից վերջինիս վերագրվող վարչական իրավախախտումը կատարված լինելու հանգամանքը այդ վարույթի շրջանակներում Օրենսգրքի 251-րդ հոդվածով նախատեսված ապացույցների գնահատման միջոցով պարզելու փոխարեն բավարարվել է միայն անբողոքարկելի չդարձած վարչական ակտին հղում կատարելով։ Վճռաբեկ դատարանը, իր վերը նշված իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ ոչ իրավաչափ է համարում Կոմիտեի նման վարքագիծը և ըստ այդմ՝ գտնում է, որ ստորադաս դատարանների դիրքորոշումը հիմնավոր է և իրավաչափ։

Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանը, բավարարելով Աշոտ Ազիզյանի հայցը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ եթե պատասխանող է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, ապա դատական ծախսերը դրվում են Հայաստանի Հանրապետության կամ համապատասխան համայնքի վրա, եթե պատասխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է ոչ իրավաչափ:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 11․12․2020 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ։

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող	Հ. ԲԵԴևՅԱՆ
Զեկուցող	Լ. ՀԱԿՈԲՅԱՆ
	Ա. ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ
	Ռ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 22 դեկտեմբերի 2023 թվական: