2023 թվականի հոկտեմբերի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ կադաստրի կոմիտեի (այսուհետ՝ Կոմիտե) բերած վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 07․07․2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Գագիկ Գրիգորյանի ընդդեմ Կոմիտեի, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարություն (այսուհետ՝ Նախարարություն)` Գագիկ Գրիգորյանին ապօրինի վարչարարությամբ պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու մասին վարչական ակտ ընդունելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Գագիկ Գրիգորյանը պահանջել է պարտավորեցնել Կոմիտեին ընդունել վարչական ակտ՝ իրեն ապօրինի վարչարարությամբ պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու մասին:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր Ա. Ծատուրյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.02.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 07.07.2021 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի և Նախարարության վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 26.02.2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ի պաշտոնե ներկայացուցիչ Նարինե Ավագյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 96-րդ, 100-րդ հոդվածները, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 226-րդ հոդվածը, որոնք պետք է կիրառեր:

Վերաքննիչ դատարանը, քննարկելով պատճառահետևանքային կապի առկայությունը, ոչ միայն սխալ է գնահատել «անխուսափելի և անմիջական արդյունք» եզրույթի կիրառելիությունը, այլ նաև չի անդրադարձել, թե արդյո՞ք բացասական հետևանքները կարող էին առաջանալ նաև առանց ոչ իրավաչափ վարչարարության:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ սույն գործի շրջանակներում Գագիկ Գրիգորյանը զրկվել է սեփականության իրավունքից ոչ թե ինքնին գրավի իրավունքի առկայության ուժով, այլ գրավառուի հանդեպ պարտավորությունը չկատարելու ուժով: Ընդ որում, հիշյալ փաստը չի հերքվել թե՛ Դատարանի, թե՛ Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Այսինքն, դատարաններն անդրադարձել են միայն գրավի, որպես իրային իրավունքի, առկայության իրավաչափությանը, առանց քննարկելու դրա մյուս կարևորագույն բաղադրատարրը՝ պարտավորաիրավական բնույթը։ Մինչդեռ, գրավն ապահովման միջոց է և գոյություն ունի այնքան ժամանակ, քանի դեռ կա պարտավորություն։ Հետևաբար, Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը տրամաբանական չէ, չի բխում գրավի հասկացությունից, դրա էությունից և դերից քաղաքացիաիրավական շրջանառությունում: Ավելին, հենց գրավի իրավունքի առկայությունն ինքնին հավաստում է պատճառահետևանքային կապի ոչ անմիջական և ոչ անխուսափելի լինելու մասին, քանի որ եթե գրավառուի հանդեպ պարտավորությունները պատշաճ կատարված լինեին սեփականության իրավունքի դադարեցման հարց երբևէ չէր կարող լիներ: Եթե նույնիսկ պարտավորությունն ապահովված չլիներ գրավով, պարտատերը՝ բանկը, կդիմեր դատարան գումարի բռնագանձման պահանջով, գուցե, որպես հայցի ապահովման միջոց՝ պահանջելով արգելանք կիրառել հայցվորին պատկանող գույքի նկատմամբ։ Ավելին, եթե նույնիսկ արգելանք չկիրառվեր, և հայցը բավարարվեր, դրամական միջոցներ չունենալու դեպքում, բռնագանձումը տարածվելու էր սեփականության իրավունքով պատկանող գույքի վրա։ Այսինքն, պարտավորության առկայության դեպքում հայցվորի համար անբարենպաստ հետևանքներն անխուսափելի են։ Եթե չլիներ որևէ պարտավորություն կամ պարտավորությունը կատարված լիներ, գրավի իրավունքը կդադարեր: Մինչդեռ թե՛ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով, թե՛ սույն գործով դատարանները չեն անդրադարձել այս հարցին, որը տվյալ գործում պատճառահետևանքային կապը պարզելու համար միակ և բավարար նյութաիրավական փաստն է:

Հայցվորը 2011 թվականից իմացել է բանկի՝ գրավի իրավունքի առկայության մասին, չի վիճարկել դրա իրավաչափությունը, անգամ բռնագանձման ծանուցման հետ կապված որևէ առարկություն չի ներկայացրել Կոմիտե: Այսինքն՝ անձը, իմանալով իր իրավունքների ենթադրյալ խախտումների մասին, կարող էր դրանք կանխել՝ չկորցնելով բնակարանի նկատմամբ սեփականության իրավունքը: Ավելին՝ գրավի իրավունքի առկայության ոչ իրավաչափության հարցը կարող էր քննարկվել նաև թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործի շրջանակներում, ինչը չի արվել շահագրգիռ անձի՝ հայցվորի կողմից:

Սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը նախադատելի է համարել թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված փաստերը՝ անտեսելով բողոք բերողի կողմից ներկայացված նոր փաստարկները, ինչպես նաև թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով հաստատված փաստերը: Կոմիտեի ներկայացուցիչը ներկայացրել էր «Նոր ապացույցները ՀՀ վարչական դատարանում գործի քննության ժամանակ պատասխանողի կամքից անկախ չներկայացնելու և այդ ապացույցների՝ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունենալու վերաբերյալ հիմնավորումներ» վերտառությամբ փաստաթուղթ, որով կասկածի տակ է դրվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից որպես նախադատելի համարվող դատական ակտի հիմքում դրված փաստերը, մասնավորապես այն, որ Գագիկ Գրիգորյանը փայավճարը չի վճարել (ընդ որում հատկանշանական է, որ փայավճարը չմուծելու վերաբերյալ տեղեկատվությունը հայտնել է հենց Գագիկ Գրիգորյանը): Նշված փաստը կարևորվում է այն պատճառով, որ Դատարանը թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ոչ իրավաչափ վարչարարության հիմքում դրել է միայն այդ փաստը:

Չանդրադառնալով այն հարցին, որ թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով Դատարանը քննարկման առարկա պետք է դարձներ ոչ թե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի իմաստով գրավը պահպանելու հիմքերի բացակայությունը, այլ գրավը դադարելու հիմքերը՝ նույն օրենսգրքի 247-րդ հոդվածի իմաստով, և համապատասխանաբար «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի դրույթները, այդուհանդերձ Վերաքննիչ դատարանը սույն գործի շրջանակներում պարտավոր էր իրավական գնահատական տալ ներկայացված նոր ապացույցին, այլ ոչ թե հղում կատարեր թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով հաստատված հանգամանքներին: Չնայած նրան, որ Վերաքննիչ դատարանն առաջնորդվել է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի պարտադիրության հատկանիշը պահպանելու սկզբունքով, այդուհանդերձ անհասկանալի է, թե ինչու նման վերաբերմունք չի դրսևորել թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով օրինական ուժի մեջ մտած որոշման նկատմամբ, որով հաստատվել է, որ բնակարանը համարվում է կոոպերատիվի պարտավորությունների համար բանկում գրավադրված գույք: Ավելին, նշված բնակարանը թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով 23.02.2015 թվականի օրինական ուժի մեջ մտած որոշմամբ թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել: Տվյալ իրավիճակում Վերաքննիչ դատարանը պետք է անդրադարձ կատարեր այս երկու իրար հետ մրցակցող օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերին և նախադատելիություն կիրառելիս հիմնավորեր, թե ինչով է պայմանավորված, որ մեջբերելով ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով որոշումը՝ որևէ իրավական գնահատական չի տրվել այդ գործով հաստատված փաստերին։

Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 96-րդ և 100-րդ հոդվածները կիրառվել են ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ՎԴ/1761/05/14 գործով տրված մեկնաբանություններին հակասական մեկնաբանությամբ։ Մասնավորապես, սույն գործով Վերաքննիչ դատարանի կողմից պատճառահետևանքային կապի վերաբերյալ եզրահանգումները հակասում են ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ որոշմամբ տրված մեկնաբանություններին։

Վերաքննիչ դատարանը, նաև անդրադառնալով գրավի իրավունքի առկայության և սեփականության իրավունքի զրկման կապին, գրավի իրավունքին վերաբերող նորմերը մեկնաբանել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի թիվ ԵԿԴ/0169/02/15 քաղաքացիական գործով գրավի իրավունքի վերաբերյալ տրված մեկնաբանություններին հակասող մեկնաբանությամբ։ Վերաքննիչ դատարանը սեփականության իրավունքից զրկումը դիտել է որպես գրավի իրավունքի անմիջական հետևանք: Մինչդեռ գրավը, բացի իրային իրավական բնույթ ունենալուց, նաև պարտավորաիրավական բնույթ ունի, ինչը նշանակում է, որ գրավի իրավունքի իրացումը հնարավոր է միայն պարտավորությունները չկատարելու արդյունքում։

Վերոգրյալի հիման վրա՝ բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 07.07.2021 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցը մերժել, կամ գործն ուղարկել համապատասխան դատարան՝ նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 30.01.2014 թվականի վճռով «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ) դիմումն ընդդեմ «Նոր շենք» ԲՇՈԱԿ-ի (այսուհետ՝ Կոոպերատիվ)՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին, բավարարվել է՝ Կոոպերատիվը ճանաչվել է սնանկ:

Թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 քաղաքացիական գործով կայացված վճռով, որպես «Դիմումի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստեր», ի թիվս այլնի, հաստատվել է, որ.

«1. Բանկի և Կոոպերատիվի միջև 15.10.2009 թվականի կնքված թիվ 58/09ՀՎ վարկային պայմանագիրը, համաձայն որի` վերջինիս տրամադրվել է 450.000 ԱՄՆ դոլար վարկ տարեկան 16 (տասնվեց) տոկոսով, վարկը մաս առ մաս, սկսած 15.04.2010 թվականից, յուրաքանչյուր ամսվա 15-ին վարկից 18.000 ԱՄՆ դոլար մարելու և վարկն ամբողջությամբ մինչև 16.04.2012 թվականը վերադարձնելու պայմանով:

2. Վարկային պայմանագրով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով՝ համաձայն Բանկի և Կոոպերատիվի, Հասմիկ Ավդալյանի միջև 15.10.2009 թվականին կնքված երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) թիվ 58/09ՀՎ պայմանագրի, Բանկի (գրավառու), Կոոպերատիվի (պարտապան), Լալա Քոչարյանի (գրավատու) միջև 15.10.2009 թվականին կնքված երրորդ անձի անշարժ գույքի գրավի (հիփոթեքի) թիվ 59/09ՀՎ պայմանագրի, Բանկի (գրավառու), Կոոպերատիվի (պարտապան), Սիրանուշ Խալաթյանի, Վահրամ Ավագյանի և Գոհար Ավագյանի (գրավատուներ) միջև 15.10.2009 թվականին կնքված երրորդ անձանց անշարժ գույքի գրավի (հիփոթեքի) թիվ 60/09ՀՎ պայմանագրի:

3. Բանկի և Կոոպերատիվի միջև 25.12.2009 թվականին կնքված թիվ 74/09ՀՎ վարկային պայմանագիրը, որի համաձայն՝ վերջինիս տրամադրվել է 220.000 ԱՄՆ դոլար վարկ տարեկան 16 տոկոսով, վարկը մաս առ մաս, սկսած 15.06.2010 թվականից, յուրաքանչյուր ամսվա 15-ին վարկից 9.565 ԱՄՆ դոլար մարելու և վարկն ամբողջությամբ մինչև 16.04.2012 թվականը վերադարձնելու պայմանով:

4. Վարկային պայմանագրով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով՝ համաձայն Բանկի և Կոոպերատիվի, Հասմիկ Ավդալյանի միջև 25.12.2009 թվականին կնքված երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) թիվ 74/09ՀՎ պայմանագրի, Բանկի (գրավառու), Կոոպերատիվի (պարտապան), Լալա Քոչարյանի (գրավատու) միջև 25.12.2009 թվականին կնքված երրորդ անձի անշարժ գույքի գրավի (հիփոթեքի) թիվ 75/09ՀՎ պայմանագրի, Բանկի (գրավառու), Կոոպերատիվի (պարտապան), Սիրանուշ Խալաթյանի, Վահրամ Ավագյանի և Գոհար Ավագյանի (գրավատուներ) միջև 25.12.2009 թվականին կնքված երրորդ անձանց անշարժ գույքի գրավի (հիփոթեքի) թիվ 76/09ՀՎ պայմանագրի:

5. Բանկի և Կոոպերատիվի միջև 29.06.2010 թվականին կնքված թիվ 65/10ՀՎ վարկային պայմանագրի վերջինիս տրամադրվել է 695.000 ԱՄՆ դոլար վարկ՝ տարեկան 16 տոկոսով, վարկը մաս առ մաս՝ 29.07.2011 թվականին, 29.09.2011 թվականին, 31.10.2011 թվականին և 29.12.2011 թվականին 115.833-ական ԱՄՆ դոլար մարելու, իսկ 29.08.2011 թվականին և 29.11.2011 թվականին 115.834-ական ԱՄՆ դոլար մարելու, վարկն ամբողջությամբ մինչև 29.12.2011 թվականին վերադարձնելու պայմանով:

6. Վարկային պայմանագրով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով՝ համաձայն Բանկի և Կոոպերատիվի, Հասմիկ Ավդալյանի միջև 29.06.2010 թվականին կնքված երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) թիվ 65/10ՀՎ պայմանագրի:

7. Բանկի և Կոոպերատիվի միջև 19.11.2010 թվականին կնքված թիվ 183/10ՀՎ վարկային պայմանագիրը, որի համաձայն՝ վերջինիս տրամադրվել է 875.000 ԱՄՆ դոլար վարկ տարեկան 16 տոկոսով, վարկը մաս առ մաս 20.08.2012 թվականին, 20.09.2012 թվականին, 22.10.2012 թվականին, 21.11.2012 թվականին և 19.12.2011 թվականին 175.000-ական ԱՄՆ դոլար մարելու և այն ամբողջությամբ մինչև 19.12.2012 թվականը վերադարձնելու պայմանով:

8. Վարկային պայմանագրով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով՝ համաձայն Բանկի և Կոոպերատիվի միջև 19.11.2010 թվականին կնքված անշարժ գույքի հաջորդող գրավի (հիփոթեքի) թիվ 183/10ՀՎ պայմանագրի:

9. Կոոպերատիվի վարկային պարտավորությունների չափի մասին տեղեկանքը, որի համաձայն՝ նրա պարտքը Բանկի նկատմամբ 02.06.2013թ. դրությամբ կազմում է 1.346.977,66 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ:

(...)

11. 28.10.2009 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0126564 վկայականը, 28.10.2009 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0126563 վկայականը, 16.06.2009 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0146123 վկայականը, 22.01.2010 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0146438 վկայականը, 22.01.2010 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0146437 վկայականը, 29.06.2010 թվականին տրված գրավի, հիփոթեքի իրավունքի գրանցման թիվ 0221241 վկայականը:

(...)

14. Պարտապանի անվիճելի վճարային պարտավորությունը գերազանցում է օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը և առկա է 60 օրից ավելի ժամկետով կետանց» (հիմք՝ datalex.am դատական տեղեկատվական համակարգ):

2) Թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 23.02.2015 թվականի ««Նոր Շենք» ԲՇՈԱԿ-ի գույքը հրապարակային սակարկություններով վաճառելու թույլտվության մասին» որոշմամբ Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Հ. Ղամբարյանին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել պարտապան Կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքերը՝ 10 լոտով, որոնցից լոտ 1-ն իրենից ներկայացնում է Կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված ք. Երևան, Ռիգայի փ., թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարանը, մեկնարկային գինը՝ 47․000․000 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 50-52):

3) «Նոր Շենք» ԲՇՈԱԿ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հրանտ Ղամբարյանի (այսուհետ՝ Վաճառող) և «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Գնորդ) միջև 02․06․2015 թվականին կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր, որով Վաճառողը, ղեկավարվելով Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 23․02․2015 թվականի թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 «Նոր Շենք» ԲՇՈԱԿ-ի գույքը հրապարակային սակարկություններով վաճառելու թույլտվության մասին որոշմամբ և 03․04․2015 թվականի աճուրդի արդյունքների մասին արձանագրությամբ, Գնորդին որպես սեփականություն հանձնել է Գագիկ Գրիգորյանին պատկանող ք․ Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանը (հատոր 3-րդ, գ.թ. 124-125):

4) Թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով 23.10.2017 թվականին կայացված և 12.12.2018 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Գագիկ Գրիգորյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, երրորդ անձինք «Արդշինբանկ» ՓԲԸ և Կոոպերատիվ, բավարարվել է՝ ոչ իրավաչափ է ճանաչվել Բանկի վարչության նախագահի 03.02.2012 թվականի թիվ 05-192 դիմումի հիման վրա 08.02.2012 թվականին կատարված ք. Երևան, Ռիգայի փ., թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանի և բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-40):

5) Թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով 23.10.2017 թվականին կայացված և 12.12.2018 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով, որպես «Գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստեր», ի թիվս այլոց, հաստատված են համարվել հետևյալ փաստերը.

«1. 11.10.2010 թվականի թիվ 3 արձանագրության համաձայն՝ 11.10.2010 թվականին տեղի է ունեցել Կոոպերատիվի ընդհանուր ժողովը: Օրակարգում եղել է Կոոպերատիվի անդամներին իրենց փայի դիմաց տարածքների փոխանցման հարցը: Օրակարգի հարցի վերաբերյալ ելույթ ունեցած ժողովի նախագահ Արտակ Ավդալյանն առաջարկել է տարածքների բաշխումը կոոպերատիվի անդամների միջև կատարել վիճակահանությամբ ըստ ցուցակի: Նույն ցուցակի 7-րդ տողի համաձայն՝ «Ռիգայի փ., 126/4 շ., թիվ 7 բնակարան՝ Գագիկ Գրիգորյան»:

2. Բանկի «Մալաթիա» մասնաճյուղի կառավարիչ Կ. Գյուլնազարյանի կողմից 18.01.2011 թվականին Կադաստրի «Արաբկիր» տարածքային ստորաբաժանման ղեկավար Յուրի Հայրապետյանին ուղղված թիվ 25-031 գրության համաձայն՝ ««Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ում գրավադրված քաղաք Երևան, Արաբկիր համայնք, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան շենքի ստորև նշված բնակելի տարածքների նկատմամբ, որպես առանձին միավորներ, խնդրում ենք կատարել սեփականության իրավունքի գրանցում, պայմանով, որ յուրաքանչյուր միավորի նկատմամբ գրանցվի և պահպանվի բանկի՝ որպես գույքային իրավունքի իրավատեր, գրավի իրավունքը: Ստորև նշված բնակարանի սեփականության իրավունքի գրանցումը խնդրում ենք կատարել կոոպերատիվի հետևյալ անդամի՝ թիվ 7 բնակարան՝ Գագիկ Գրիգորյանի անունով, թողնելով այն գրավի տակ»:

3. 23.02.2011 թվականի թիվ 2653563 սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականի համաձայն՝ Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.10.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1579/02/2010 վճռի, 07.07.2010 թվականի շին.շահ-ն փաստ-ն ակտի, 11.10.2010 թվականի թիվ 3 արձանագրության, 08.11.2010 թվականի կանոնադրության հիման վրա ք.Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեի նկատմամբ գրանցվել է Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի սեփականության իրավունքը, 0,12464 հա մակերեսով հողամասը՝ բաժնային սեփականության իրավունքով, իսկ 112 քմ բնակարանը՝ սեփականության իրավունքով:

4. 05.05.2011 թվականի թիվ 007 հաշվի համաձայն՝ վճարող Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանը մատակարար Կոոպերատիվի հաշվին «ք.Երևան, Ռիգայի 126/4 բն. թիվ 7»-ի համար կատարել է 17.341.630 ՀՀ դրամի վճարում (նշված փաստաթղթի պատճենն առկա է նաև սույն գործում, հիմք՝ հատոր 1-ին, գ․թ․ 62-ում առկա թիվ 007 հաշիվ)։

5. 05.05.2011 թվականի «Ք. Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի բնակարանների» հանձնման-ընդունման ակտի համաձայն՝ «Համաձայն 01.09.2010 թվականին կայացած ընդհանուր ժողովի արձանագրության «Նոր շենք» ԲՇՈԱԿ-ն ի դեմս կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի, հանձնեց ք.Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի համար 7 բնակարանը 112,0 քմ մակերեսով՝ Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանին, որով հաստատվեց Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի փայի ետգնումը «Նոր շենք» ԲՇՈԱԿ-ից»: Ակտում առկա են հանձնող Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի և ընդունող Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի ստորագրությունները:

6. Բանկի վարչության նախագահ Մհեր Գրիգորյանի կողմից 03.02.2012 թվականին Կադաստրի աշխատակազմի «Արաբկիր» սպասարկման գրասենյակի պետ Յուրի Հայրապետյանին ուղղված թիվ 05-192 «Դիմումի» համաձայն՝ «Համաձայն «Նոր Շենք» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային կոոպերատիվի ընդհանուր ժողովի 11.10.2010 թվականի որոշման կոոպերատիվի սեփականությունը հանդիսացող «ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4» հասցեում գտնվող (գրանցված) բազմաբնակարան շենքի բնակարանները ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 118-րդ և 172-րդ հոդվածների հիման վրա բաժանվել են կոոպերատիվի անդամների միջև: Միաժամանակ վերոհիշյալ բազմաբնակարան շենքը՝ իր զբաղեցրած և սպասարկման համար հատկացված 0,13 հեկտար հողամասով հանդերձ, համաձայն 04.02.2008 թվականի թիվ 34/08ՀՎ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի, 30.04.2008 թվականի թիվ 217/08ՀՎ, 20.08.2008 թվականի թիվ 367/08ՀՎ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի, 14.05.2009 թվականի թիվ 21/09ՀՎ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի, 15.10.2009 թվականի թիվ 58/09ՀՎ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի, 25.12.2009 թվականի թիվ 74/09ՀՎ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի, 29.06.2010 թվականի թիվ 65/10ՎՀ երրորդ անձի անշարժ գույքի հաջորդող գրավի պայմանագրերի, գրավադրված է եղել և ներկայումս էլ գրավադրված է «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ում: Բազմաբնակարան շենքի բաժանումը կատարվել է «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի գրավի իրավունքների պահպանմամբ: Բազմաբնակարան շենքի բաժանման արդյունքում, Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանին որպես կոոպերատիվի անդամի, սեփականության իրավունքով անցել է «ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, 7 բնակարան» հասցեում գտնվող բնակարանը: Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ գրավ դրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարելիս կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն այլ անձի անցնելիս գրավի իրավունքը պահպանում է իր ուժը: Գրավատուի իրավահաջորդը զբաղեցնում է գրավատուի տեղը և կրում նրա բոլոր պարտականությունները, եթե այլ բան նախատեսված չէ գրավառուի հետ համաձայնությամբ: Համաձայն «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի 2-րդ կետի՝ հիփոթեքով ապահովված պարտավորության ծավալի, կատարման ժամկետի, հիփոթեք դրված անշարժ գույքի սեփականատիրոջ փոփոխման կամ գրավառուի` հիփոթեքի պայմանագրից բխող իր իրավունքներն այլ անձի փոխանցելու դեպքում, իսկ պայմանագրով նախատեսված դեպքերում՝ գրավառուի համաձայնությամբ, գրավառուի ներկայացմամբ կատարվում է գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում: Ելնելով վերոգրյալից խնդրում եմ «ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, 7 բնակարան» հասցեում գտնվող (գրանցված) բնակարանի և հողամասի ու բազմաբնակարան շենքի ընդհանուր գույքի բաժնային սեփականության իրավունքում համապատասխան բաժնի նկատմամբ կատարել «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲԸ-ի գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում»:

7. 08.02.2012 թվականի «Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման» վկայականի համաձայն՝ գրավի 04.02.2008 թվականի թիվ 34/08, 30.04.2008 թվականի թիվ 217/08, 20.08.2008 թվականի թիվ 367/08, 14.05.2009 թվականի թիվ 21/09, 15.10.2009 թվականի թիվ 58/09, 25.12.2009 թվականի թիվ 74/09 և 29.06.2010 թվականի թիվ 65/10 պայմանագրերի հիման վրա Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեի անշարժ գույքի՝ 112 քմ մակերեսով բնակարանի նկատմամբ գրանցված է Բանկի գրավի իրավունքը: Նույն վկայականի «Լրացուցիչ նշումներ և տեղեկություններ» հատվածում առկա է գրառում «Գրավի առարկա է հանդիսանում նաև բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ սեփականատիրոջ, ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով, բաժնեմասը: Գրավատու Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյան»:

8. 22.06.2015 թվականի «Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման» վկայականի համաձայն՝ նոտարի 02.06.2015 թվականի թիվ 2574 անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեի անշարժ գույքը՝ 0,1246 հա մակերեսով հողամասը՝ ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով, իսկ 112 քմ բնակարանը՝ սեփականության իրավունքով, պատկանում է «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ին» (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-40):

6) Գագիկ Գրիգորյանի ներկայացուցիչ Տիգրան Գալստյանը 12.02.2019 թվականին դիմում է ներկայացրել ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի կոմիտե՝ խնդրելով ընդունել Գագիկ Գրիգորյանին վարչական մարմնի ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու մասին վարչական ակտ (հատոր 1-ին, գ.թ. 15-20):

7) ՀՀ անշարժ գույքի կադաստրի կոմիտեի ղեկավարի տեղակալի 13.03.2019 թվականի թիվ ԱՄ/1966-19 գրությամբ՝ Գագիկ Գրիգորյանի ներկայացուցիչ Տիգրան Գալստյանի դիմումի կապակցությամբ, մասնավորապես՝ հայտնվել է հետևյալը. «(…) Երևանի Ռիգայի փողոց 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վերաբերյալ N ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ոչ իրավաչափ վարչարարության և քաղաքացուն պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը բացակայում է, ուստի (…) դիմումով ներկայացված պահանջն անհիմն է» (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-22):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 96-րդ, 100-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ կետի, 226-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, ինչը, սակայն, հերքվում է ստորև ներկայացվող պատճառաբանությամբ։

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման դեպքերին և կարգին՝ վերահաստատելով նախկինում հայտնած դիրքորոշումերը։

ՀՀ Սահմանադրության 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց ոչ իրավաչափ գործողություններով կամ անգործությամբ, իսկ օրենքով սահմանված դեպքերում` նաև իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավունք: Վնասի հատուցման պայմանները և կարգը սահմանվում են օրենքով:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն՝ նույն օրենքը (...) կարգավորում է (...) վարչարարությամբ հասցված վնասի հատուցման հետ կապված` վարչական մարմինների և ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց (...) միջև ծագած հարաբերությունները:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 95-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական մարմինների կողմից իրականացվող վարչարարության հետևանքով անձանց պատճառված վնասը ենթակա է հատուցման նույն օրենքի 7-րդ բաժնի դրույթներին համապատասխան: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ոչ իրավաչափ վարչարարության (...) հետևանքով անձանց պատճառված վնասի համար պատասխանատվությունը կրում է` (ա) Հայաստանի Հանրապետությունը` նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «ա» և «բ» ենթակետերում նշված վարչական մարմինների դեպքում. (բ) համապատասխան համայնքը` նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «գ» ենթակետում նշված վարչական մարմինների դեպքում:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 96-րդ հոդվածի համաձայն` վնասի հատուցում չի իրականացվում, քանի դեռ վարչական մարմնի իրավական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը, որով անձին վնաս է հասցվել, սահմանված կարգով ոչ իրավաչափ չի ճանաչվել (...):

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 100-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վնասի հատուցման պահանջը պետք է ներկայացվի այն վարչական մարմին, որի վարչարարության հետևանքով պատճառվել է դա: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վնասի հատուցման պահանջը ներկայացվում է դիմումի միջոցով, որի նկատմամբ կիրառվում են նույն օրենքի 31-րդ հոդվածի կանոնները:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմնում վնասի հատուցման պահանջը քննարկվում և լուծվում է դիմումի քննարկման համար` նույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վնաս կրած անձը վարչական մարմնի կողմից հատուցման պահանջն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մերժելու կամ դիմումը չքննարկելու դեպքում կարող է դա բողոքարկել` վարչական ակտը, վարչական մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը բողոքարկելու համար` նույն օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ, անդրադառնալով վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավունքի էությանը, արտահայտել է այն դիրքորոշումը, որ իրավական պետությունը պահանջում է արդյունավետ իրավական պաշտպանության ապահովում, ինչը նշանակում է, որ մասնավոր անձինք պետք է պետության ոչ իրավաչափ գործողություններից կամ անգործությունից պաշտպանվելու հնարավորություն ունենան: Ընդ որում, իրավական պաշտպանությունը ոչ միայն ենթադրում է, որ հետագայում հնարավոր կլինի վերստուգել պետության գործողությունների կամ անգործության իրավաչափությունը, այլ նաև այդպիսի գործողության կամ անգործության հետևանքով առաջացած վնասը կհատուցվի: Արդյունավետ իրավական պաշտպանության ապահովման նպատակով օրենսդիրն ամրագրել է ոչ իրավաչափ, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում նաև իրավաչափ վարչարարության հետևանքով անձանց պատճառված վնասի հատուցման իրավական հնարավորություն` սահմանելով վարչական մարմինների պատասխանատվությանը վերաբերող այնպիսի իրավակարգավորում, որի միջոցով ապահովվում է անձանց կրած վնասների հատուցումը: Վարչական մարմինների պարտականությունների խախտման հետևանքով անձանց կրած վնասների հատուցման վերաբերյալ դրույթներ ամրագրելով` օրենսդիրը ոչ միայն երաշխավորել է պետության ոչ իրավաչափ գործողություններից պաշտպանվելու իրական հնարավորություն, այլ նաև` այդ գործողությունների հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման պահանջ ներկայացնելու և օրենքով սահմանված պայմանների առկայության դեպքում հատուցում ստանալու իրական հնարավորություն (տե՛ս, Աշոտ Մարտիրոսյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/1761/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման իրավունքի իրականացման կառուցակարգին, իր նախկին որոշումներում ձևավորել է այն կայուն նախադեպային դիրքորոշումը, որի համաձայն՝ ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով վնասի հատուցման պահանջով անհրաժեշտ է, որպեսզի առաջին հերթին ոչ իրավաչափ ճանաչված լինի անձին վնաu հաuցրած վարչական մարմնի իրավական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը: Դրանից հետո միայն անձը պարտավոր է ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով վնասի հատուցման պահանջով նախ դիմել վնասը պատճառած վարչական մարմին, որի կողմից հատուցման պահանջն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մերժելու կամ դիմումը չքննարկելու դեպքում կարող է վարչական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը բողոքարկել վերադասության կամ դատական կարգով (տե՛ս, Ժորա Սարգսյանն ընդդեմ Երևանի Քանաքեռ-Զեյթուն թաղապետարանի թիվ ՎԴ/0277/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03.12.2010 թվականի որոշումը):

Աշոտ Մարտիրոսյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/1761/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 26.12.2016 թվականի որոշմամբ անդրադարձել է վարչարարության հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման պայմաններին՝ նշելով, որ պետության կամ համայնքի պատասխանատվությունը ծագում է հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում`

1) իրականացվել է ոչ իրավաչափ (իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ) վարչարարություն,

2) պատճառվել է վնաս,

3) իրականացված վարչարարության և պատճառված վնասի միջև առկա է պատճառահետևանքային կապ:

Այսպիսով, ոչ իրավաչափ վարչարարության արդյունքում պետության կամ համայնքի պատասխանատվության պայմաններն են վնասի առկայությունը և դրա վրա հասնելը (պատճառվելը) ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով: Այսինքն` վարչական մարմինների պարտականությունների խախտման և վնասի պատճառման միջև պետք է առկա լինի իրավական նշանակություն ունեցող պատճառահետևանքային կապ: Այլ կերպ ասած` վարչարարության արդյունքը ոչ իրավաչափ ճանաչելը դեռևս չի նշանակում, որ անձը վնասը կրել է հենց այդ վարչարարության հետևանքով. անհրաժեշտ է, որ վարչարարության և պատճառված վնասի միջև առկա լինի անմիջական պատճառահետևանքային կապ: Պատճառահետևանքային կապի հարցը յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում առանձին գնահատման առարկա պետք է դառնա, և դրա առկայությունը որոշելիս առանցքային պետք է համարվի այն գաղափարը, որ պատճառահետևանքային կապի առկայության մասին կարող է խոսք լինել միայն այն դեպքում, երբ վնասի առաջացումը ոչ իրավաչափ վարչարարության անխուսափելի և անմիջական արդյունքն է: Հետևաբար ոչ իրավաչափ վարչարարության և առաջացած վնասների միջև պատճառահետևանքային կապ կարող է առկա լինել, եթե վնասի առաջացումը հանդիսանում է իրականացված վարչարարության օբյեկտիվորեն անհրաժեշտ և ուղղակի արդյունքը: Եթե բացասական հետևանքները կարող էին առաջանալ նաև առանց ոչ իրավաչափ վարչարարության (իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ վարչարարության), ուրեմն դրանց միջև պատճառահետևանքային կապը բացակայում է: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրակացրել է, որ նշված պայմաններից թեկուզ մեկի բացակայությունը բացառում է վնասի հատուցման պահանջի բավարարման հնարավորությունը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել հավելել, որ պատճառական կապն արտացոլում է երևույթների անհրաժեշտ ծագումնաբանական կապը, երբ մի երևույթը՝ պատճառը, որոշակի պայմանների առկայության դեպքում անհրաժեշտաբար առաջացնում է մյուսը՝ հետևանքը: Ընդ որում, կոնկրետ ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ վնաս պատճառելու իրավահարաբերությունում վնասի հատուցման նախապայմանների առկայության հարցը լուծելիս էական է իրավական նշանակություն ունեցող պատճառական կապի առկայության հարցը պարզելը: Իսկ պատճառական կապն ունի իրավական նշանակություն, երբ վնաս պատճառողի վարքագիծը վնասակար հետևանքի հնարավորությունը դարձրել է իրականություն կամ պայմանավորել է այդ հետևանքի առաջացման կոնկրետ հնարավորությունը: Այսպիսով, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման համար պատճառական կապի առկայության հարցում էական է այն հանգամանքը, թե վարչական մարմնի ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունն արդյո՞ք անմիջականորեն հանգեցրել են ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին հասցված վնասի առաջացմանը, թե՝ ոչ (տե՛ս, Աիդա Հարությունյանն ընդդեմ ՀՀ ԱՆ ԴԱՀԿ ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/0832/05/16 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30․11․2018 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ թեև պատճառահետևանքային կապը վնասի հատուցման վերաբերյալ վեճերում հանդիսանում է ապացուցման առարկայի տարր, այդուհանդերձ օրենսդիրը չի սահմանել պատճառահետևանքային կապի կոնկրետ հասկացությունը կամ վեճում դրա հաստատման չափանիշները։ Միևնույն ժամանակ, խուսափելու համար այն տարընկալումներից, որ պատճառահետևանքային կապը ոչ իրավաչափ (օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ) վարչարարության և պատճառված վնասի առաջացման անմիջական և անխուսափելի հետևանք է, հարկ է ընդգծել, որ, որպես վնասի կազմի առանձին բաղադրատարր, պատճառահետևանքային կապը ենթակա է ինքնուրույն ապացուցման։ Այսինքն, պատճառահետևանքային կապի առկայության հարցը յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է առանձին գնահատման առարկա դառնա։ Ըստ այդմ, ոչ իրավաչափ (օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ) վարչարարության և պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայության փաստն ապացուցված կհամարվի, երբ հիմնավորվի, որ վնասը հանդիսացել է ոչ իրավաչափ (օրենքով նախատեսված դեպքերում՝ նաև իրավաչափ) վարչարարության ուղղակի, անմիջական հետևանք: Հակառակ պարագայում, երբ վնասը չի առաջացել ոչ իրավաչափ (կամ իրավաչափ) վարչարարության արդյունքում, կամ ոչ իրավաչափ (կամ իրավաչափ) վարչարարության և վնասի միջև կապն անուղղակի է, ապա վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի պայմանը չի կարող համարվել առկա և հիմք հանդիսանալ վնասի հատուցման պահանջը բավարարելու համար։ Ուստի, բոլոր դեպքերում նմանատիպ վեճերով հարցերի լուծման համար անհրաժեշտ է՝ պարզել, բացահայտել և հիմնավորել, թե արդյոք վարչարարության և վնասի միջև առկա է անմիջական, ուղղակի պատճառահետևանքային կապ, որից հետո միայն հանգել համապատասխան եզրակացության վնասի հատուցման պահանջը բավարարելու կամ մերժելու համար։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Գործի նյութերով հիմնավորվել է, որ Բանկի և Կոոպերատիվի միջև կնքվել են մի շարք վարկային պայմանագրեր, որոնցով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով, այդ թվում՝ գրավադրվել է գրավատուին սեփականության իրավունքով պատկանող Երևանի Արաբկիր համայնքի Ռիգայի փողոցի 126/4 հասցեում գտնվող 9226,7քմ մակերեսով բազմաբնակարան բնակելի շենքը և 0,13 հա մակերեսով հողամասը։

Ըստ 11.10.2010 թվականի թիվ 3 արձանագրության՝ նույն օրը տեղի է ունեցել Կոոպերատիվի ընդհանուր ժողովը, որի օրակարգում եղել է Կոոպերատիվի անդամներին իրենց փայի դիմաց տարածքների փոխանցման հարցը։ Նախագահ Արտակ Ավդալյանի առաջարկությամբ տարածքների բաշխումը Կոոպերատիվի անդամների միջև կատարվել է վիճակահանությամբ՝ ըստ ցուցակի։ Համաձայն նշված ցուցակի՝ ք․ Երևան, Ռիգայի փ., 126/4 շ., թիվ 7 բնակարանը հատկացվել է Գագիկ Գրիգորյանին:

Բանկի «Մալաթիա» մասնաճյուղի կառավարիչ Կ. Գյուլնազարյանը 18.01.2011 թվականին Կադաստրի «Արաբկիր» տարածքային ստորաբաժանման ղեկավար Յուրի Հայրապետյանին ուղղված թիվ 25-031 գրությամբ խնդրել է Կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց Բանկում գրավադրված քաղաք Երևան, Արաբկիր համայնք, Ռիգայի փողոց 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան շենքի համապատասխան բնակելի տարածքների նկատմամբ, որպես առանձին միավորներ, կատարել սեփականության իրավունքի գրանցում, պայմանով, որ յուրաքանչյուր միավորի նկատմամբ գրանցվի և պահպանվի Բանկի՝ որպես գույքային իրավունքի իրավատեր, գրավի իրավունքը: Միաժամանակ, խնդրել է թիվ 7 բնակարանի նկատմամբ գրանցել Գագիկ Գրիգորյանի սեփականության իրավունքը՝ բնակարանը թողնելով գրավի տակ։

Համաձայն 23.02.2011 թվականի թիվ 2653563 սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականի՝ Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.10.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1579/02/2010 վճռի, 07.07.2010 թվականի շին.շահ-ն փաստ-ն ակտի, 11.10.2010 թվականի թիվ 3 արձանագրության, 08.11.2010 թվականի կանոնադրության հիման վրա ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեի նկատմամբ գրանցվել է Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի սեփականության իրավունքը, 0,12464 հա մակերեսով հողամասը՝ բաժնային սեփականության իրավունքով, իսկ 112 քմ բնակարանը՝ սեփականության իրավունքով:

Ըստ 05.05.2011 թվականի թիվ 007 հաշվի՝ վճարող Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանը մատակարար Կոոպերատիվի հաշվին «ք.Երևան, Ռիգայի 126/4 բն. թիվ 7»-ի համար կատարել է 17.341.630 ՀՀ դրամի վճարում։ Նույն թվականին կազմված «Ք. Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի բնակարանների» հանձնման-ընդունման ակտով «Համաձայն 01.09.2010 թվականին կայացած ընդհանուր ժողովի արձանագրության «Նոր շենք» ԲՇՈԱԿ-ն ի դեմս կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի, հանձնեց ք. Երևան, Ռիգայի 126/4 հասցեում գտնվող բազմաբնակարան բնակելի շենքի համար 7 բնակարանը 112,0 քմ մակերեսով՝ Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանին, որով հաստատվեց Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի փայի ետգնումը «Նոր շենք» ԲՇՈԱԿ-ից»: Ակտում առկա են հանձնող Կոոպերատիվի նախագահ Արտակ Ավդալյանի և ընդունող Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյանի ստորագրությունները:

Բանկի վարչության նախագահ Մհեր Գրիգորյանը 03.02.2012 թվականին Կադաստրի աշխատակազմի «Արաբկիր» սպասարկման գրասենյակի պետ Յուրի Հայրապետյանին ուղղված թիվ 05-192 դիմումով հայտնել է, որ ընդհանուր ժողովի 11.10.2010 թվականի որոշմամբ Կոոպերատիվի սեփականությունը հանդիսացող «ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4» հասցեում գտնվող (գրանցված) բազմաբնակարան շենքի բնակարանները ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 118-րդ և 172-րդ հոդվածների հիման վրա բաժանվել են Կոոպերատիվի անդամների միջև: Միաժամանակ վերոհիշյալ բազմաբնակարան շենքը (․․․․) գրավադրված է եղել և ներկայումս էլ գրավադրված է Բանկում։ Բազմաբնակարան շենքի բաժանումը կատարվել է Բանկի գրավի իրավունքների պահպանմամբ: Բազմաբնակարան շենքի բաժանման արդյունքում, Գագիկ Գրիգորյանին որպես կոոպերատիվի անդամի, սեփականության իրավունքով անցել է ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 հասցեում գտնվող բնակարանը: (․․․) խնդրել է ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 հասցեում գտնվող (գրանցված) բնակարանի և հողամասի ու բազմաբնակարան շենքի ընդհանուր գույքի բաժնային սեփականության իրավունքում համապատասխան բաժնի նկատմամբ կատարել Բանկի գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում»:

Ըստ 08.02.2012 թվականի «Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման» վկայականի՝ գրավի 04.02.2008 թվականի թիվ 34/08, 30.04.2008 թվականի թիվ 217/08, 20.08.2008 թվականի թիվ 367/08, 14.05.2009 թվականի թիվ 21/09, 15.10.2009 թվականի թիվ 58/09, 25.12.2009 թվականի թիվ 74/09 և 29.06.2010 թվականի թիվ 65/10 պայմանագրերի հիման վրա Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեի անշարժ գույքի՝ 112 քմ մակերեսով բնակարանի նկատմամբ գրանցված է Բանկի գրավի իրավունքը: Նույն վկայականի «Լրացուցիչ նշումներ և տեղեկություններ» հատվածում առկա է գրառում «Գրավի առարկա է հանդիսանում նաև բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ սեփականատիրոջ, ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով, բաժնեմասը: Գրավատու Գագիկ Համբարձումի Գրիգորյան։»:

Գործի նյութերով հիմնավորվել է նաև, որ Կոոպերատիվի՝ վարկային պայմանագրով իր կողմից ստանձնած պարտավորությունները ոչ պատշաճ կատարման արդյունքում Բանկի նկատմամբ պարտքը 02.06.2013 թվականի դրությամբ կազմել է 1.346.977,66 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ:

Հաշվի առնելով, որ պարտապան Բանկի անվիճելի վճարային պարտավորությունը գերազանցել է օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը և առկա է եղել 60 օրից ավելի ժամկետով կետանց՝ Բանկը դիմել է դատարան Կոոպերատիվին սնանկ ճանաչելու պահանջով։ Թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 քաղաքացիական գործով Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 30.01.2014 թվականի վճռով Բանկի դիմումն ընդդեմ Կոոպերատիվի՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին, բավարարվել է՝ Կոոպերատիվը ճանաչվել է սնանկ։

Թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 սնանկության գործով Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 23.02.2015 թվականին ««Նոր Շենք» ԲՇՈԱԿ-ի գույքը հրապարակային սակարկություններով վաճառելու թույլտվության մասին» որոշմամբ Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Հ. Ղամբարյանին թույլատրվել է հրապարակային սակարկություններով վաճառել պարտապան Կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված գույքերը՝ 10 լոտով, որոնցից լոտ 1-ն իրենից ներկայացնում է Կոոպերատիվի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված ք. Երևան, Ռիգայի փ., թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարանը, մեկնարկային գինը՝ 47․000․000 ՀՀ դրամ։

«Նոր Շենք» ԲՇՈԱԿ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հրանտ Ղամբարյանի (այսուհետ՝ Վաճառող) և «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Գնորդ) միջև 02․06․2015 թվականին կնքված առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա Գագիկ Գրիգորյանին պատկանող ք․ Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանը որպես սեփականություն հանձնվել է «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ին։

Համաձայն 22.06.2015 թվականի «Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման» վկայականի՝ նոտարի 02.06.2015 թվականի թիվ 2574 անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեի անշարժ գույքը՝ 0,1246 հա մակերեսով հողամասը, ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով, իսկ 112 քմ բնակարանը՝ սեփականության իրավունքով, պատկանում է «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ին։

Թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով 23.10.2017 թվականին կայացված և 12.12.2018 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Գագիկ Գրիգորյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի, երրորդ անձինք «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի և Կոոպերատիվի բավարարվել է՝ ոչ իրավաչափ է ճանաչվել Բանկի վարչության նախագահի 03.02.2012 թվականի թիվ 05-192 դիմումի հիման վրա 08.02.2012 թվականին կատարված ք. Երևան, Ռիգայի փ., թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանի և բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը։

Գագիկ Գրիգորյանի ներկայացուցիչ Տիգրան Գալստյանը 12.02.2019 թվականին դիմում է ներկայացրել Կոմիտե՝ խնդրելով ընդունել իրեն վարչական մարմնի ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու մասին վարչական ակտ։ Կոմիտեի ղեկավարի տեղակալի 13.03.2019 թվականի թիվ ԱՄ/1966-19 գրությամբ՝ Գագիկ Գրիգորյանի ներկայացուցիչ Տիգրան Գալստյանի դիմումի կապակցությամբ, ըստ էության, հայտնվել է, որ Երևանի Ռիգայի փողոց 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեում գտնվող անշարժ գույքի վերաբերյալ N ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ոչ իրավաչափ վարչարարության և քաղաքացուն պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապը բացակայում է, ուստի դիմումով ներկայացված պահանջն անհիմն է։

Դատարանը 26․02․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է՝ անվավեր է ճանաչել Կոմիտեի ղեկավարի տեղակալի 13.03.2019 թվականի թիվ ԱՄ/1966-19 գրությունը և պարտավորեցրել է Կոմիտեին ընդունել վարչական ակտ՝ Գագիկ Գրիգորյանին ապօրինի վարչարարությամբ պատճառված վնասը 38.400.000 ՀՀ դրամի չափով հատուցելու մասին:

Դատարանը, գործում առկա փաստերի հաշվառմամբ, սույն վեճին իրավաչափ լուծում տալու նպատակով, վճռով բարձրացրել է հետևյալ հարցադրումները․ «(․․․) 1) առկա՞ է, արդյոք, օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտ, որով Կադաստրի վարչարարությունը ոչ իրավաչափ է ճանաչվել,

2) արդյո՞ք հայցվորը «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 101-րդ հոդվածով սահմանված ժամկետում վնասի հատուցման պահանջով դիմել է վնասը պատճառած վարչական մարմնին, տվյալ դեպքում՝ Կադաստրին,

3) առկա՞ է, արդյոք, վնասի հատուցման վերաբերյալ հայցվորի դիմումի մերժման փաստը,

4) առկա՞ է, արդյոք, պատճառված վնաս,

5) առկա՞ է, արդյոք, պատճառահետևանքային կապ Կադաստրի կողմից ընդունված ոչ իրավաչափ վարչական ակտի և պատճառված վնասի միջև,

6) առկա՞ է, արդյոք, պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու պայմանը, այն է՝ նախկին դրությունը վերականգնելու կամ առնվազն դրան համարժեք դրություն ստեղծելու անհնարինությունը կամ անարդյունավետությունը»։ Պատասխանելով նշված հարցադրումներին՝ Դատարանն արձանագրել է, որ «(․․․) թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով Դատարանի 23.10.2017 թվականի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Գագիկ Գրիգորյանի հայցն ընդդեմ Կադաստրի, (երրորդ անձինք՝ Բանկ և Կոոպերատիվ) բավարարվել է՝ ոչ իրավաչափ է ճանաչվել Բանկի վարչության նախագահի 03.02.2012 թվականի թիվ 05-192 դիմումի հիման վրա 08.02.2012 թվականին կատարված Երևանի Ռիգայի փողոցի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանի և բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքի պետական գրանցումը: () օրինական ուժի մեջ մտած թիվ ՎԴ/6893/05/15 դատական ակտով հաստատվում է այն հանգամանքը, որ սույն գործով հայցվորին պատճառված վնասի (զրկվել է սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող բնակարանից) և Կադաստրի կողմից իրականացված վարչարարության (նշված բնակարանի նկատմամբ գրանցել է Բանկի գրավի իրավունքը) միջև առկա է պատճառահետևանքային կապ: (․․․) Դատարանի վերոնշյալ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո, 12.12.2019 թվականի դիմումով, այսինքն՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 101րդ հոդվածով սահմանված ժամկետում հայցվորի ներկայացուցիչը դիմել է Կադաստրին և խնդրել ընդունել վարչական ակտ վերոնշյալ վարչական գործով Կադաստրի կողմից իրականացված ոչ իրավաչափ վարչարարության հետևանքով իրեն պատճառված վնասը դրամական միջոցներով հատուցելու մասին, մինչդեռ Կադաստրի տեղակալի 13.03.2019 թվականի թիվ ԱՄ/1966-19 գրությամբ այդ դիմումը՝ վնասը հատուցելու վերաբերյալ, մերժվել է»:

Վերաքննիչ դատարանը, բողոքարկվող որոշմամբ, ըստ էության հաստատելով Դատարանի դիրքորոշումը, Կոմիտեի և Նախարարության վերաքննիչ բողոքները մերժելու հիմքում դրել է այն պատճառաբանությունը, որ «(․․․) Գագիկ Գրիգորյանին պատճառված վնասի, այն է՝ ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեի նկատմամբ սեփականության իրավունքից զրկելը՝ նշված գույքի կորուստը, առաջացումը ՀՀ կադաստրի կոմիտեի՝ թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 23.10.2017թ. կայացրած և օրինական ուժի մեջ մտած վճռով ոչ իրավաչափ ճանաչված վարչարարության, մասնավորապես՝ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության վարչության նախագահի 03.02.2012թ. թիվ 05-192 դիմումի հիման վրա 08.02.2012թ. կատարված Երևանի Ռիգայի փողոցի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեում գտնվող բնակարանի և բազմաբնակարան շենքի հողամասի և ընդհանուր օգտագործման տարածքների նկատմամբ «Արդշինինվեստբանկ» ՓԲ ընկերության գրավի իրավունքի պետական գրանցման անխուսափելի և անմիջական արդյունքն է, որից ելնելով եզրահանգում, որ տվյալ դեպքում հաստատվում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող այն հանգամանքը, որ Գագիկ Գրիգորյանին պատճառված վնասի և ՀՀ կադաստրի կոմիտեի՝ թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 23.10.2017թ. կայացրած և օրինական ուժի մեջ մտած վճռով ոչ իրավաչափ ճանաչված վարչարարության միջև առկա է իրավական նշանակություն ունեցող, անմիջական պատճառահետևանքային կապ: (․․․)»։

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք հիմնավոր են, իսկ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ բողոքի կառուցվածքային վերլուծությունից ակնհայտ է դառնում, որ դրանում ներկայացված հիմքերն ու հիմնավորումները, ըստ էության, հանգում են հետևյալին․

ա․ սույն գործով պատճառահետևանքային կապի առկայությունը բացահայտելու համար ստորադաս դատարանները պարտավոր էին պարզել, թե արդյո՞ք գրավի իրավունքի առկայությունը վնասի առաջացման անմիջական և անխուսափելի արդյունք է եղել,

բ․ արդյո՞ք սույն գործով հայցվորի համար բացասական հետևանքները չէին կարող առաջանալ նաև առանց ոչ իրավաչափ վարչարարության։

Վճռաբեկ դատարանը նշված հարցերին պատասխանելու նպատակով հարկ է համարում անդրադառնալ այն հարցին, թե որքանով է իրավաչափ կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի վերաբերյալ վերջինիս և բանկի միջև կնքված հիփոթեքի պայմանագրի հիմքով այդ գույքի առանձնացված՝ ինքնուրույն գույքային միավորի նկատմամբ ևս գրավառուի գրավի իրավունքի առկայությունը պահպանելը և այդ իրավունքը պետական գրանցման ենթարկելը։

Այսպես, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի անցումն այլ անձի հիմք չէ այդ գույքի նկատմամբ սեփականատեր չհամարվող անձանց գույքային իրավունքների դադարման համար, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 226-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավի իրավունքը գրավատուի գույքի նկատմամբ գրավառուի գույքային իրավունքն է, որը միաժամանակ միջոց է գրավառուի հանդեպ պարտապանի ունեցած դրամական կամ այլ պարտավորության կատարման ապահովման համար։

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գրավը լրացուցիչ (ակցեսոր) պարտավորություն է գրավառուի (պարտատիրոջ) հանդեպ գրավատուի (պարտապանի) հիմնական պարտավորության կատարման ապահովման համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 227-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավը ծագում է պայմանագրի ուժով: Գրավը ծագում է նաև օրենքի հիման վրա` դրանում նշված հանգամանքների երևան գալով: Օրենքում պետք է նախատեսվի այն գույքը, որը համարվում է պարտավորության կատարման ապահովման համար գրավ դրված:

Նախկինում կայացված որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 170-րդ և 226-րդ հոդվածների վկայակոչված իրավադրույթների բովանդակությունից հետևում է, որ գրավի իրավունքը կամ գրավը պարտավորությունների՝ իրային-իրավական ապահովման միջոց է, որը գրավառուին իրավունք է վերապահում հիմնական պարտավորության չկատարման դեպքում գրավատուի այլ պարտատերերի հանդեպ նախապատվության իրավունքով բավարարում ստանալու գրավի առարկայի արժեքից: Վերոգրյալ բնորոշումից բխում է, որ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատերը գրավի առարկայի արժեքից իր պահանջի բավարարման նախապատվության իրավունք ունի մյուս պարտատերերի նկատմամբ, այսինքն՝ գրավով ապահովված պարտավորության պարտապանի մյուս պարտատերերի համեմատությամբ գրավով ապահովված պարտավորության պարտատիրոջ պահանջը ենթակա է բավարարման նախապատվության իրավունքով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գրավի իրավունքն առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում իրային իրավունքների շարքում: Ի տարբերություն այլ իրային իրավունքների` գրավն առաջանում և իրավական արժևորում է ստանում այնքանով, որքանով այն անհրաժեշտ է օգտագործել հիմնական պարտավորության կատարումն ապահովելու համար: Այդ իսկ պատճառով գրավը, որպես այդպիսին, ունի երկակի բնույթ. այն բնութագրվում է որպես պարտավորաիրավական բնույթի իրային-իրավական ապահովման միջոց: Գրավի իրավունքին բնորոշ են իրային իրավունքներին ներհատուկ հետևյալ առանձնահատկությունները.

- «բացարձակ իրավունքը». գրավի իրավունքին համապատասխանում է բոլորի և յուրաքանչյուրի պարտականությունը՝ ձեռնպահ մնալու այդ իրավունքի իրականացումը խախտող կամ խոչընդոտող արարքներից (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 241-րդ հոդված),

- «հետևելու իրավունքը». գրավի իրավունքի կրողը պահպանում է իր իրավունքն անգամ այն դեպքում, երբ գրավի առարկան անցնում է այլ անձի սեփականության ներքո (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետ):

Այսպիսով, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ գրավի իրավունքը պետք է դիտարկել որպես «գույք»՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով, քանի որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսդրության համաձայն՝ (1) գրավի իրավունքը հանդիսանում է գրավառուի սահմանափակ իրային իրավունքը, (2) գրավառուն ունի հիմնական պարտավորության չկատարման դեպքում նախապատվության իրավունքով գրավադրված գույքի արժեքից իր պահանջների բավարարում ստանալու «օրինական սպասելիք»: Հետևաբար սեփականության իրավունքի պաշտպանության թե՛ սահմանադրաիրավական, թե՛ կոնվենցիոն ընթացակարգերը հավասարապես կիրառելի են նաև գրավի իրավունքի պաշտպանության նկատմամբ (տե´ս, օրինակ, «Սեյվր» ՍՊԸ-ի հայցն ընդդեմ Նշան Ալեքսանյանի ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/0169/02/15 քաղաքացիական գործով 26.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե գրավի առարկան ոչնչացել կամ վնասվել է կամ դրա նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարել է օրենքով սահմանված հիմքերով, ապա գրավատուն պարտավոր է ողջամիտ ժամկետում վերականգնել գրավի առարկան կամ այն փոխարինել այլ հավասարարժեք գույքով, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Նույն օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավ դրված գույքը հատուցմամբ կամ անհատույց օտարելիս կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքն այլ անձի անցնելիս գրավի իրավունքը պահպանում է իր ուժը: Գրավատուի իրավահաջորդը զբաղեցնում է գրավատուի տեղը և կրում նրա բոլոր պարտականությունները, եթե այլ բան նախատեսված չէ գրավառուի հետ համաձայնությամբ:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համալիր վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը նպատակ է ունեցել սահմանելու գրավի իրավունքի պահպանման գրավառուի հնարավորությունն անգամ այն դեպքում, երբ գրավ դրված գույքի նկատմամբ իրավունքն անցնում է այլ անձի, սակայն սեփականության իրավունքի անցումն այլ անձի պետք է լինի հատուցմամբ կամ անհատույց օտարման կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով։ Նման պայմաններում պահպանվում են նաև գրավառուի բոլոր պարտավորությունները, իսկ գրավառուի իրավահաջորդը, ipso jure (օրենքի ուժով), զբաղեցնում է նրա տեղը:

Քննարկվող պարագայում, գործի նյութերով հիմնավորվել է, որ Բանկի և Կոոպերատիվի միջև կնքված վարկային պայմանագրերով ծագած պարտավորությունների կատարումն ապահովվել է գրավով։ Գրավադրվել է Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող 9․226,7քմ մակերեսով բազմաբնակարան բնակելի շենքը և 0,13հա մակերեսով հողամասը, իսկ պայմանագրերից ծագող գրավի իրավունքը ենթարկվել է պետական գրանցման։

Գործի նյութերով հիմնավորվել է նաև, որ Կոոպերատիվի 11.10.2010 թվականի արձանագրությամբ Կոոպերատիվի անդամների միջև կատարվել է տարածքների բաշխում և Գագիկ Գրիգորյանին հատկացվել է ք․ Երևան, Ռիգայի փ., 126/4 շ., թիվ 7 բնակարանը: Կոոպերատիվի կողմից իրեն տրամադրված բնակարանի համար Գագիկ Գրիգորյանը 05.05.2011 թվականին մուծել է իր փայավճարը՝ 17.341.630 ՀՀ դրամի չափով։ 23.02.2011 թվականին ք. Երևան, Ռիգայի փողոց, 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեի նկատմամբ գրանցվել է Գագիկ Գրիգորյանի սեփականության իրավունքը։ Բանկի վարչության նախագահ Մհեր Գրիգորյանը 03.02.2012 թվականին Կադաստրի աշխատակազմի «Արաբկիր» սպասարկման գրասենյակի պետ Յուրի Հայրապետյանին ուղղված թիվ 05-192 դիմումով խնդրել է ՀՀ, քաղաք Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեում գտնվող (գրանցված) բնակարանի և հողամասի ու բազմաբնակարան շենքի ընդհանուր գույքի բաժնային սեփականության իրավունքում համապատասխան բաժնի նկատմամբ կատարել Բանկի գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում: 08.02.2012 թվականին Երևան, Արաբկիր, Ռիգայի 126/4 շենք, 7 բնակարան հասցեի անշարժ գույքի՝ 112 քմ մակերեսով բնակարանի նկատմամբ գրանցվել է Բանկի գրավի իրավունքը։ Այնուհետ՝ 22.06.2015 թվականին նոտարի 02.06.2015 թվականի թիվ 2574 անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա նույն հասցեում գտնվող բնակարանի նկատմամբ գրանցվել է «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի սեփականության իրավունքը։

Փաստորեն, վերոգրյալից ակնհայտ է դառնում, որ նախ գրավառուի՝ Բանկի հանդեպ Կոոպերատիվի ունեցած դրամական պարտավորության կատարման ապահովման համար գրավադրված գույքերը տարբեր գույքային միավորներ են՝ և՛ փաստական, և՛ իրավական տեսանկյունից։ Հետևաբար, Բանկի գրավի իրավունքը ծագել է միմյանցից տարբեր գույքային միավորների նկատմամբ։ Այսինքն, Երևան քաղաքի Ռիգայի փողոցի թիվ 126/4 հասցեում գտնվող ամբողջական բազմաբնակարան բնակելի շենքից թիվ 7 բնակարանի առանձնացումը չի ենթադրել գրավ դրված գույքի հատուցմամբ կամ անհատույց օտարում կամ համապարփակ իրավահաջորդության կարգով այդ գույքի նկատմամբ գրավատուի սեփականության իրավունքի՝ այլ անձի անցում։ Նշվածը հիմնավորվում է նրանով, որ վիճելի հասցեում գտնվող բնակարանը բաժանվել է մեկ ամբողջական գույքից և որպես առանձին գույքային միավոր փոխանցվել է Կոոպերատիվի անդամին՝ առանց գրավի իրավունքով ծանրաբեռնված լինելու։ Այսինքն, տվյալ դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետի կանոնը կիրառելի չի եղել, որպիսի փաստն ըստ էության արձանագրվել է նաև թե' սույն գործով ստորադաս դատարանների կողմից կայացված դատական ակտերով, թե' թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի կողմից 23․10․2017 թվականին կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած վճռով։

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ վիճելի հասցեում գտնվող բնակարանի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքը չէր կարող պահպանել իր ուժը, քանի որ տվյալ դեպքում տեղի է ունեցել ոչ միայն գրավով ծանրաբեռնված գույքի սեփականատիրոջ փոփոխություն, այլ նաև փոխվել է գրավի առարկան։ Հետևաբար, այն դեպքում, երբ Բանկի գրավի իրավունքը ք․ Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին կետի կանոնի համաձայն, իր ուժը չէր պահպանել՝ Կոմիտեն իրավասու չի եղել «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով կատարել գրավի իրավունքի փոփոխման պետական գրանցում։ Նշված փաստն ամրագրվել է նաև սույն գործով նախադատելի՝ թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի կողմից 23․10․2017 թվականին կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած վճռով, որով Բանկի՝ օրենքի խախտմամբ կատարված գրավի իրավունքը ճանաչվել է ոչ իրավաչափ։

Վերոգրյալից հետևում է, որ անկախ բողոք բերած անձի պնդումներից՝ Կոմիտեի գործողությունների և Գագիկ Գրիգորյանի կրած վնասի միջև առկա է ուղղակի, անմիջական պատճառահետևանքային կապ։ Նշվածը հիմնավորվում է նաև նրանով, որ Կոմիտեի կողմից վիճելի անշարժ գույքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքը պետական գրանցման ենթարկելու պայմաններում ք․ Երևան, Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, թիվ 7 բնակարան հասցեում գտնվող անշարժ գույքը հանդիսացել է գրավի առարկա և հետագայում իրացվել։ Արդյունքում՝ Գագիկ Գրիգորյանը զրկվել է սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող գույքից, այն է՝ կրել է վնաս, որպիսի փաստն արձանագրվել է նաև ստորադաս դատարանների կողմից։

Ավելին, Դատարանը, Կադաստրի կողմից ներկայացված՝ հայցադիմումի վերաբերյալ առարկություններում առկա տեղեկություններով չվիճարկված է գնահատել այն փաստական հանգամանքները, որ․

- Երևանի Ռիգայի փողոց, թիվ 126/4 շենք, 7 բնակարանի (այսուհետ՝ Բնակարան) նկատմամբ 22.06.2015 թվականին գրանցվել է Բանկի սեփականության իրավունքը,

- 07.03.2018 թվականին անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրի հիման վրա Բնակարանի նկատմամբ գրանցվել է Ելենա Վյաչեսլավովնա Լյուտովայի սեփականության իրավունքը,

- 14.03.2018 թվականին նվիրատվության պայմանագրի հիման վրա Բնակարանի նկատմամբ գրանցվել է Արմեն Ժորայի Ահարոնյանի սեփականության իրավունքը,

- 18.04.2018 թվականին անշարժ գույքի առուվաճառքի և գրավի պայմանագրերի հիման վրա Բնակարանի նկատմամբ գրանցվել է Սասուն Սուրիկի Սեդրակյանի, Լիլիթ Աշոտի Քոչարյանի համատեղ սեփականության իրավունքը և Բանկի գրավի իրավունքը։

Նշվածից ակնհայտ է, որ ըստ էության, Գագիկ Գրիգորյանի համար նախկին դրությունը վերականգնելը կամ դրան համարժեք դրություն ստեղծելն անհնար է, ուստի Դատարանն իրավամբ արձանագրել է, որ Գագիկ Գրիգորյանին պատճառված վնասը ենթակա է հատուցման դրամական միջոցներով։

Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ անհիմն են դառնում նաև բողոք բերած անձի փաստարկներն այն մասին, որ սույն գործով վիճելի գույքի նկատմամբ Բանկի գրավի իրավունքը պետական գրանցման ենթարկելու, հետագայում այդ գրանցումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու և այդ գույքի սեփականատիրոջը՝ Գագիկ Գրիգորյանին, պատճառված վնասի միջև պատճառահետևանքային կապ առկա չէ։ Նշվածի համատեքստում անհիմն են նաև բողոք բերած անձի այն պնդումները, որ «(․․․) հայցվորը 2011 թվականից իմացել է Բանկի՝ գրավի իրավունքի առկայության մասին, չի վիճարկել դրա իրավաչափությունը, (․․․)» և «(․․․) եթե նույնիսկ արգելանք չկիրառվեր, և հայցը բավարարվեր, դրամական միջոցներ չունենալու դեպքում, բռնագանձումը տարածվելու էր սեփականության իրավունքով պատկանող գույքի վրա (․․․)», քանի որ եթե անգամ Գագիկ Գրիգորյանի կողմից չեն իրացվել իր իրավունքները, այդուհանդերձ վերջինս զրկված չէ իր իրավունքի պաշտպանության նշված կարգն ընտրելու հնարավորությունից։

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել նաև, որ հակառակ Կոմիտեի փաստարկների, սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը, պահպանելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթները, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, կատարել է գործի նյութերի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն։ Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանի կողմից ոչ միայն իրավաչափորեն նախադատելի են համարվել թիվ ՎԴ/6893/05/15 վարչական գործով հաստատված փաստերը, այլ նաև դատական ակտը կայացնելիս՝ հիմք են ընդունվել և սույն գործով ներկայացված ապացույցների հետ համադրվել են թիվ ԵՄԴ/0035/04/13 քաղաքացիական գործով հաստատված փաստերը։

Ինչ վերաբերում է բողոք բերած անձի այն փաստարկին, որ Վերաքննիչ դատարանը «(․․․) նոր ներկայացված ապացույցները քննության առարկա չդարձնելու արդյունքում չի կատարել դատարան ներկայացված ապացույցների լրիվ, օբյեկտիվ և բազմակողմանի հետազոտություն (․․․)», ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 2-րդ մասով օրենսդիրը հստակեցրել է, որ Վերաքննիչ դատարանն ընդունում է նույն օրենսգրքով կամ վարչական դատարանի սահմանած ժամկետում դատավարության մասնակցի կողմից վարչական դատարան չներկայացված ապացույցները, բացառությամբ այն դեպքի, երբ համարում է, որ դրանք գործի լուծման համար էական նշանակություն չունեն։ Քննարկվող պարագայում, որպես նոր ապացույց՝ բողոք բերած անձը դատարան է ներկայացրել այնպիսի փաստաթղթեր, որոնք գործի լուծման համար էական նշանակություն չեն կարող ունենալ, քանի որ դրանցում ամրագրված չեն այնպիսի հանգամանքներ, որոնք սույն վեճի լուծման համար կունենան որոշիչ նշանակություն՝ փաստերի հաստատման կամ հերքման տեսանկյունից։ Միաժամանակ, հարկ է ընդգծել, որ հակառակ բողոք բերած անձի փաստարկների, Վերաքննիչ դատարանը, ուսումնասիրելով ներկայացված նոր ապացույցները, ևս հայտնել է նման դիրքորոշում՝ հավելելով, որ «(․․․) բացակայում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված նախապայմանը (լրացուցիչ ապացույցը պետք է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունենա) բողոքով գործի քննության ժամանակ հայցվոր Գագիկ Գրիգորյանի ներկայացուցիչ Ա. Մարգարյանի և պատասխանող ՀՀ կադաստրի կոմիտեի կողմից ներկայացված հիշյալ փաստաթղթերի պատճենները որպես լրացուցիչ ապացույց դիտելու և, ըստ դրա՝ գնահատելու համար»։

Վերոգրյալ իրավական և փաստական հիմնավորումներով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանը և Վերաքննիչ դատարանն իրավացիորեն են եզրահանգել, որ Կոմիտեի ոչ իրավաչափ գործողությունների արդյունքում Գագիկ Գրիգորյանին պատճառվել է վնաս, որը ենթակա է հատուցման։ Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է նաև, որ բողոք բերած անձի փաստարկները հիմք չեն կարող հանդիսանալ վճռաբեկ բողոքը բավարարելու և Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ, ուստի բողոքարկվող դատական ակտը պետք է թողնել անփոփոխ։

Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Դատարանի և Վերաքննիչ դատարանի իրավական դիրքորոշումներն ու եզրահանգումները համահունչ են Վճռաբեկ դատարանի սույն գործով արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին:

Ամփոփելով վերոշարադրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանը, բավարարելով հայցը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը՝ կայացրել են գործի ելքը ճիշտ լուծող դատական ակտեր, որպիսի պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն իրացնում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված՝ վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն անփոփոխ թողնելու լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ․

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որն իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա են մերժման:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 07․07․2021 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ։

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող և զեկուցող	Ք. ՄԿՈՅԱՆ
	Ա․ ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ
	Լ. Հակոբյան
	Ռ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 22 դեկտեմբերի 2023 թվական: