նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Հ. Բեդևյան
		Լ. Հակոբյան

2023 թվականի մարտի 24-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ՝ Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 16.04.2021 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ Կոմիտեի` Կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության 13.06.2019 թվականի թիվ 3001334 ակտը մասնակի՝ շահութահարկի մասով, անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է մասնակի՝ շահութահարկի մասով, անվավեր ճանաչել Կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության 13.06.2019 թվականի թիվ 3001334 ակտը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Հ․ Այվազյան) (այսուհետ` Դատարան) 26.02.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 16․04․2021 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 26․02․2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ՝ Արման Մնացականյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ՝ Ռոբերտ Դավթյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել «Բաժնետիրական ընկերությունների մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 28-րդ հոդվածի 13-րդ մասը, «Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման, իրավաբանական անձանց առանձնացված ստորաբաժանումների, հիմնարկների և անհատ ձեռնարկատերերի պետական հաշվառման մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 13-րդ կետը, 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի 18-րդ կետը, 50-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 51-րդ հոդվածի 8-րդ մասը, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 70-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 87-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, 88-րդ հոդվածի 1-ին մասը, սխալ է կիրառել ՀՀ կառավարության 19.12.2002 թվականի թիվ 2052-Ն որոշման Հավելված 1-ով հաստատված կարգի 14-րդ կետի «բ» ենթակետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ին և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ին սնանկ ճանաչելու մասին համապատասխան դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու հաշվետու տարիներին (համապատասխանաբար՝ 22.12.2015 թվականին և 29.03.2016 թվականին) դեռևս առկա չէր Ընկերության կողմից վերոնշյալ կազմակերպությունների՝ երրորդ կողմերին ունեցած պարտավորությունները մարելու փաստը, որոնք Ընկերության և կազմակերպությունների միջև ձևակերպվել են որպես Ընկերության կողմից տրամադրված փոխառություններ (այսինքն՝ տրամադրված փոխառությունների գծով պարտավորությունները գոյացել են սնանկ ճանաչելու մասին կայացված վճիռներից հետո), հետևաբար՝ այդ փոխառությունների գծով առաջացած դեբիտորական պարտքերը մինչև այդ պարտավորությունները ծագելու պահը կայացված անվճարունակ (սնանկ) ճանաչվելու վերաբերյալ դատական ակտերի հիմքով չէին կարող հարկային հաշվառման առումով համարվել անհուսալի և նվազեցվել համախառն եկամտից:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ վիճարկվող ակտի շրջանակներում որպես խախտում չեն դիտարկվել «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ին և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ին սնանկ ճանաչելու մասին համապատասխան դատական ակտերի օրինական ուժի մեջ մտնելու՝ հաշվետու տարիներին անհուսալի ճանաչված և դուրս գրված այն դեբիտորական պարտքերը, որոնք գոյացել էին մինչև նշյալ՝ սնանկ ճանաչելու վերաբերյալ կայացված վճիռները, ըստ այդմ՝ այդ դեբիտորական պարտավորությունների դուրսգրումների մասով վիճարկվող ակտով հարկային պատասխանատվություն չի առաջադրվել:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն փաստը, որ տրամադրված փոխառությունների գծով պարտավորությունները գոյացել են սնանկ ճանաչելու մասին կայացված վճիռներից հետո, հետևաբար՝ օրենսդիրը տրամաբանորեն չէր կարող այդ փոխառությունների գծով առաջացած դեբիտորական պարտքերն անհուսալի ճանաչելու իրավական հնարավորության ծագումը կապել մինչև այդ պարտավորությունների ծագման պահը կայացված անվճարունակ (սնանկ) ճանաչվելու վերաբերյալ դատական ակտերի հետ:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչման նպատակով Ընկերությունը Կարգի 14-րդ կետի «բ» ենթակետով նախատեսված 2-րդ իրավական հնարավորությունը կարող է օգտագործել միայն նշված ընկերությունների սնանկության դատական գործերով («Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ՝ թիվ ԵԿԴ/0078/04/15 գործ, «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ՝ թիվ ԵԿԴ/0035/04/16 գործ) դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած՝ լուծարման հետևանքով սնանկության վերաբերյալ գործի ավարտի մասին վճռի առկայության և «Գլենդել Հիլզ» և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ների լուծարման վերաբերյալ ՀՀ ԱՆ իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի գործակալության գրանցամատյանում գրանցում կատարելուն համընկնող հաշվետու ժամանակաշրջանում։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի՝ դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչման համար Ընկերությունը պետք է սպասի թիվ ԵԿԴ/0078/04/15 և թիվ ԵԿԴ/0035/04/16 սնանկության գործերով վերջնական դատական ակտերի կայացմանը՝ հաշվի առնելով, որ «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ն և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ն դեռևս լուծարված չեն, նրանց գոյությունը դադարած չէ, ինչպես նաև բացառված չէ նրանց ֆինանսական առողջացման հնարավորությունը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 16.04.2021 թվականի որոշումը և հայցն ամբողջությամբ մերժել կամ գործն ուղարկել նոր քննության:

 2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Վերաքննիչ դատարանի որոշումն օրինական է և բխում է իրավական պետության սկզբունքներից և գործող օրենսդրությունից:

Սնանկ ճանաչված ընկերությունների դեբիտորական պարտքերը ենթակա էին անհուսալի ճանաչման պարտքի գոյացման հաշվետու տարում՝ անկախ պարտքի մարման համար սահմանված ժամկետներից։

Տվյալ դեպքում սնանկ ճանաչված «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի կառավարիչները չեն միջնորդել դատարանին լուծելու Ընկերության հետ կնքված գործակալության պայմանագրերը, ավելին, կառավարիչն ինքն է գրությամբ դիմել Ընկերությանը՝ խնդրելով, որ գործակալը շարունակի գործակալական պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների կատարումը, իսկ սնանկության գործերը քննող դատարանների կողմից չի կայացվել որևէ որոշում Ընկերության հետ կնքված գործակալության պայմանագրերը լուծելու վերաբերյալ, ուստի գործակալության երկու պայմանագրերն էլ շարունակել են գործել, և Ընկերությունը պարտավորություն է ունեցել վերը նշված ընկերությունների անունից և վերջիններիս հաշվին կատարելու իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող ֆիզիկական անձանց վճարումները, ինչի հետևանքով հայցվորի մոտ առաջացել են նոր դեբիտորական պարտքեր:

«Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ սնանկության վարույթը սկսվելուց հետո մինչև վերջիններիս նկատմամբ լուծարման գործընթաց սկսելը և գործունեությունները կասեցնելը, հայցվորն ըստ էության կատարել է նրանց պարտավորությունները և համապատասխանաբար գործող գործակալության պայմանագրերի հիման վրա՝ հաշվետու ժամանակահատվածներում, կուտակել է դեբիտորական պարտավորություններ։

ՀՀ կառավարությունը բացառություններ է սահմանել «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի ունեցած հասարակության, պետության կարիքների համար սեփականության օտարման արդյունքում օտարման գոտու նախկին սեփականատերերի և (կամ) օգտագործողների նկատմամբ ձևավորված մեկ տարուց ավել կետանցված կրեդիտորական պարտքերի համար, որոնց հետագա սպասարկումն իրականացվել է հայցվորի միջոցով: Կառավարությունն ի սկզբանե գիտակցել է, որ այդ պայմանական արտոնությունը տրվում է, ոչ թե պարտապան ընկերություններին, այլ օտարման գոտու նախկին սեփականատերերին և (կամ) օգտագործողներին, և դա կարող է իրացվել բացառապես երրորդ անձի միջամտությամբ, որը տվյալ դեպքում հանդիսացել է հայցվոր ընկերությունը, ով ի սկզբանե գիտակցելով իր բոլոր ռիսկերը և ստանալով որոշ երաշխիքներ, այդ թվում՝ Կառավարության վերոնշյալ որոշման տեսքով, մտել է այս գործընթացի մեջ, և հնարավորինս մեղմացրել է օտարման գոտու անձանց կարգավիճակը, կապված պարտապան ընկերությունների հետ ունեցած իրենց իրավահարաբերությունների հետ:

Այսինքն, թվարկված դեբիտորական պարտքերն ըստ էության առաջացել են ընկերությունների սնանկ ճանաչվելու հաշվետու տարուն հաջորդող ժամանակաշրջաններում, հետևաբար՝ դրանք որևէ կերպ չէին կարող անհուսալի ճանաչվել մինչև սնանկության մասին վճիռ կայացվելը, և Կառավարությունն այս դեպքերի համար է սահմանել հատուկ բացառություն:

Վարչական մարմինը որոշել է Ընկերության նկատմամբ կիրառել իրավահարաբերությունները կարգավորող մեկ այլ այնպիսի նորմ, որով սահմանափակվել են վերջինիս իրավունքները, ինչն ուղղակիորեն արգելված է ՀՀ Սահմանադրությամբ:

Հայցվորը որևէ կերպ չի խուսափել իր հարկային պարտավորություններից, վարել է ճշգրիտ հաշվապահական և հարկային հաշվառում՝ պատշաճ կատարելով իր հարկային պարտավորությունները նաև այն դեպքերում, երբ բավարարում է ստացել անհուսալի դեբիտորներից:

Տվյալ դեպքում պարտապան ընկերությունների սնանկ ճանաչված լինելու, ինչպես նաև սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտավորական հարաբերությունների սուբյեկտ դառնալու դեպքն այն բավարար փաստակազմն է, որի դեպքում հայցվոր ընկերությունն իրավասու էր շահութահարկի հաշվարկման դեպքում համախառն եկամտից նվազեցնելու պարտապան սնանկ ընկերություններին որպես փոխառություն տրամադրված դեբիտորական պարտքի գումարները:

Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը հատուկ ընդգծել է, որ հայցվոր ընկերության կողմից դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչումն ինքնին չի հանգեցրել հետագայում՝ անկախ ժամկետային սահմանափակումից, անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը մարվելու դեպքում, դրանք շահութահարկի հաշվարկում ներառելու համար։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ 05.05.2015 թվականին սկսվել է սնանկության վարույթ, որի արդյունքում Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 22.12.2015 թվականի վճռով «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ն ճանաչվել է սնանկ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 45-46):

2) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 18.11.2015 թվականի «Մորատորիումի ընթացքում որոշակի գործողությունների կատարումը թույլատրելու մասին» որոշման համաձայն՝ «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի տնօրենի միջնորդությունը բավարարվել է և որոշվել է. «Թույլատրել մորատորիումի ընթացքում «Պետության կարիքների համար բնակարանների և սպասարկման օբյեկտների ձեռքբերման» թիվ ՄԲԱՊՁԲ-08/41 պետական գնման պայմանագրերի և երկրաշարժի հետևանքով անօթևան մնացած ընտանիքների համար անհատական բնակելի տների կառուցման համար անհրաժեշտ հողատարածքների տարաժամկետ վճարմամբ առուվաճառքի եռակողմ պայմանագրերի շրջանակներում կառուցված՝ Հավելված 1-ում ներկայացված հասցեների անհատական բնակելի տները ՀՀ ԿԱ անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանումներում գրանցելուց հետո նշված բնակելի տները և հողատարածքները վաճառել ՀՀ քաղաքաշինության նախարարի հրամաններով շահառու ճանաչված անձանց՝ կնքելով անշարժ գույքի առուվաճառքի և նվիրատվության եռակողմ պայմանագրեր» (հատոր 2-րդ, գ.թ. 54-56):

3) 15.01.2016 թվականին «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ Ընկերության միջև կնքվել է գործակալության պայմանագիր, համաձայն որի՝
«Պայմանագրի առարկան. Սույն պայմանագրով Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ՝ Պրինցիպալի հանձնարարությամբ, Պրինցիպալի անունից և Պրինցիպալի հաշվին կատարել իրավաբանական և այլ գործողություններ, որոնք կապված են Իրացման պայմանագրերով սահմանված ամսական գումարները Իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող անձանց բանկային հաշիվներին փոխանցելու կամ կանխիկ վճարելու հետ» (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 65-66):

4) «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի կառավարիչ Կ. Ասատրյանը 13.07.2016 թվականի գրությամբ հայտնել է, որ ««Գլենդել Հիլզ» ՓԲ ընկերությունը (այսուհետ՝ Ընկերություն) հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման գոտում գտնվող գույքային միավորների նկատմամբ գույքային իրավունք ունեցողների հետ կնքել է հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման, ինչպես նաև ֆինանսական աջակցություն ստանալու և տարածքի ազատման պայմանագրեր (այսուհետ՝ Օտարման պայմանագրեր):

 Կնքված վերոնշյալ Օտարման պայմանագրերի իրավատերերի նկատմամբ Ընկերության ստանձնած պարտավորությունները «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի փոխարեն համապատասխան պարտավորությանը համարժեք պայմաններով «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ ընկերության կողմից կատարվելու դեպքում «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ն կհամարի, որ «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ ընկերությունը «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ ձեռք է բերել կատարված պարտավորության չափով դրամական պահանջի իրավունք» (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 50):

5) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից 25.01.2017 թվականին կայացվել է «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ լուծարման վարույթ սկսելու մասին որոշում (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 45-46):

6) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 25.01.2017 թվականի որոշմամբ կասեցվել է պարտապան «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի գործունեությունը, գույքը կառավարելու և տնօրինելու պարտապանի բոլոր իրավունքները (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 44):

 7) 15.01.2016 թվականին «ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի և «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ Ընկերության միջև կնքվել է գործակալության պայմանագիր, համաձայն որի՝
«Պայմանագրի առարկան. Սույն պայմանագրով Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ՝ Պրինցիպալի հանձնարարությամբ, Պրինցիպալի անունից և Պրինցիպալի հաշվին կատարել իրավաբանական և այլ գործողություններ, որոնք կապված են Իրացման պայմանագրերով սահմանված ամսական գումարները Իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող անձանց բանկային հաշիվներին փոխանցելու կամ կանխիկ վճարելու հետ» (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 37-38):

8) «ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ 16.02.2016 թվականին սկսվել է սնանկության վարույթ, որի արդյունքում Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 29․03․2016 թվականի վճռով «ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ն ճանաչվել է սնանկ (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 47-48):

9) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից 13.12.2016 թվականին կայացվել է «ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ լուծարման վարույթ սկսելու մասին որոշում (հատոր 2-րդ, գ.թ․ 47-48):

10) «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ սնանկության վարույթը սկսվելուց հետո մինչև վերջիններիս նկատմամբ լուծարման գործընթաց սկսելը և գործունեությունները կասեցնելը, հայցվորն ըստ էության կատարել է նրանց պարտավորությունները և համապատասխանաբար գործող Գործակալության պայմանագրերի հիման վրա հաշվետու ժամանակահատվածներում կուտակել է դեբիտորական պարտավորություններ։

11) Կոմիտեի նախագահի 23.10.2018 թվականի թիվ 3001334 հանձնարարագրի համաձայն՝ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի խոշոր և միջին հարկ վճարողների հարկային տեսչություն-վարչության ստուգումների թիվ 6 բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Միքայել Օհանյանին, Արսեն Զուրաբյանին, Ալբերտ Անանյանին հանձնարարվել է «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊԸ-ում իրականացնել համալիր հարկային ստուգում: Ստուգման ժամկետ սահմանվել է մինչև 15 անընդմեջ աշխատանքային օր (հատոր 1-ին, գ.թ․ 105-106):

12) Կոմիտեի նախագահի 20.12.2018 թվականի թիվ Ս-2397-Ա հրամանով «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊԸ-ում Կոմիտեի նախագահի 23.10.2018 թվականի թիվ 3001334 հանձնարարագրով իրականացվող համալիր հարկային ստուգման ժամկետը երկարաձգվել է մինչև 10 անընդմեջ աշխատանքային օրով, ստուգումը 12.12.2018 թվականից կասեցվել է 30 աշխատանքային օրով (հատոր 1-ին, գ.թ․ 120):

13) Կոմիտեի նախագահի 08.02.2019 թվականի թիվ Ս-226-Ա հրամանի համաձայն՝ Կոմիտեի նախագահի 23.10.2018 թվականի թիվ 3001334 հանձնարարագրով իրականացվող համալիր հարկային ստուգման՝ Կոմիտեի նախագահի 20.12.2018 թվականի թիվ Ս-2397-Ա հրամանով կասեցման ժամկետը երկարաձգվել է 30 աշխատանքային օրով (հատոր 1-ին, գ.թ․ 117):

14) Կոմիտեի նախագահի 22.03.2019 թվականի թիվ Ս-612-Ա հրամանի համաձայն՝ Կոմիտեի նախագահի 23.10.2018 թվականի թիվ 3001334 հանձնարարագրով իրականացվող համալիր հարկային ստուգման՝ Կոմիտեի նախագահի 20.12.2018 թվականի թիվ Ս-2397-Ա հրամանով կասեցման ժամկետը երկարաձգվել է 30 աշխատանքային օրով (հատոր 1-ին, գ.թ․ 114):

15) Կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության 31․05.2019 թվականի թիվ 3001334 ակտի 1-ին կետի համաձայն՝ «1. 2016 թվականի համար հարկային մարմին ներկայացված շահութահարկի հաշվարկում հարկային վնասն ավել է հաշվարկել 104.243.100 դրամի չափով, որը ենթակա է պակասեցման: ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 28.04.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1203 որոշման մեջ արտահայտած իրավական դիրքորոշման համաձայն՝ «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի (մինչև 01․01․2018 թվականը գործող խմբագրությամբ) 69-րդ հոդվածով սահմանված տուգանքը չի կիրառվում: 2017 թվականի համար հարկային մարմին ներկայացված շահութահարկի հաշվարկում հարկային վնասն ավել է հաշվարկել 78.541.500 դրամի չափով, ինչպես նաև ավել է ցույց տվել նախորդ տարվանից (2016 թվականից) փոխանցվող հարկային վնասը 104.243.100 դրամի չափով: ՀՀ հարկային օրենսգրքի 404-րդ հոդվածի համաձայն՝ 2017 թվականի շահութահարկի հաշվարկում ավել ցույց տրված հարկային վնասը գումարով՝ 182.784.600 դրամ, ենթակա է պակասեցման:

2016 և 2017 թվականների Աղյուսակ 6-ում ներդրումներ (այդ թվում՝ տրված վարկեր, փոխառություններ) տողում արտացոլված հարկային բազաները ենթակա են ավելացման համապատասխանաբար՝ 104.243.100 դրամի և 182.784.600 դրամի չափով» (հատոր 1-ին, գ.թ․ 107-113):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, պայմանավորված Վերաքննիչ դատարանի կողմից մինչև 01․01․2018 թվականը գործող ՀՀ կառավարության 19․12․2002 թվականի թիվ 2052-Ն որոշման Հավելված 1-ով հաստատված կարգի 14-րդ կետի «բ» ենթակետի սխալ կիրառման արդյունքում արդարադատության բուն էությունը խաթարող դատական սխալ թույլ տալու հանգամանքով, ինչը սակայն հերքվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը.

- արդյո՞ք սնանկ ճանաչված ընկերությունների դեբիտորական պարտքը, որպես անհուսալի, ենթակա է շահութահարկի հաշվարկում դուրսգրման և համախառն եկամտից նվազեցման այն պայմաններում, երբ ընկերությունները սնանկ են ճանաչվել ավելի վաղ, իսկ պարտավորական հարաբերությունները ծագել են ընկերությունների սնանկ ճանաչվելուց հետո և նշված հանգամանքով պայմանավորված ի՞նչ ժամանակահատվածում են հարկատուի դեբիտորական պարտքերը ենթակա անհուսալի ճանաչման։

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ շահութահարկը հարկ վճարողների կողմից նույն օրենքով սահմանված կարգով և չափով պետական բյուջե վճարվող ուղղակի հարկ է:

Օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ռեզիդենտների համար հարկվող օբյեկտ է համարվում Հայաստանի Հանրապետության տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ստացվող հարկվող շահույթը:

Օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկվող շահույթը հարկատուի համախառն եկամտի և նույն օրենքով սահմանված նվազեցումների դրական տարբերությունն է (....):

Օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն՝ հարկվող շահույթը որոշելիս համախառն եկամտից թույլատրվում է կատարել նույն գլխով նախատեսված նվազեցումները (ծախսեր, կորուստներ և այլ նվազեցումներ):

Օրենքի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հարկվող շահույթը որոշելիս համախառն եկամուտը նվազեցվում է անհուսալի դեբիտորական պարտքերի դուրսգրման համար Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, իսկ բանկերի, վարկային կազմակերպությունների, ապահովագրական ընկերությունների և արժեթղթերի շուկայի մասնագիտացված անձանց դեպքում՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազորած մարմնի և Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի համատեղ սահմանած կարգով՝ պահուստաֆոնդին կատարվող մասհանումների, իսկ այդ պարտքերի դուրսգրման դեպքում՝ այդ նպատակով ստեղծված պահուստաֆոնդին կատարված մասհանումների գերազանցող գումարի չափով:

ՀՀ կառավարությունը 19.12.2002 թվականի «Կազմակերպությունների (բացառությամբ բանկերի և ապահովագրական ընկերությունների) դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստի (պահուստաֆոնդի) ձևավորման, դեբիտորական ու կրեդիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչման և դուրսգրման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 2052-Ն որոշմամբ (ուժի մեջ է մտել 31.12.2002 թվականին և ուժը կորցրել է 01.01.2018 թվականին) «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ժե» և «ժզ» ենթակետերին ու 18-րդ հոդվածին համապատասխան՝ որոշել է հաստատել կազմակերպությունների (բացառությամբ բանկերի և ապահովագրական ընկերությունների, ինչպես նաև ջրօգտագործողների ընկերությունների կողմից ոռոգման ջրի մատակարարման դիմաց ֆիզիկական անձանց մասով առաջացած դեբիտորական պարտքերի) դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստի (պահուստաֆոնդի) ձևավորման, դեբիտորական ու կրեդիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչման և դուրսգրման կարգը (այսուհետ Կարգ)` համաձայն N 1 հավելվածի (...):

Այսպես՝ Կարգի «Ընդհանուր դրույթներ» բաժնի 2-րդ կետով սահմանվել է, որ նույն կարգը տարածվում է շահութահարկ վճարող հանդիսացող կազմակերպությունների նկատմամբ (բացառությամբ բանկերի և ապահովագրական ընկերությունների, ինչպես նաև ջրօգտագործողների ընկերությունների կողմից ոռոգման ջրի մատակարարման դիմաց ֆիզիկական անձանց մասով առաջացած դեբիտորական պարտքերի)` այլ անձանց հետ պայմանագրերից, աշխատանքային հարաբերությունները կարգավորող օրենսդրությունից, վնաս պատճառելու հետևանքով կամ օրենքով նախատեսված այլ հիմքերով առաջացած պարտավորությունների (այսուհետ` դեբիտորական կամ կրեդիտորական պարտքեր) վրա:

Կարգի 3-րդ կետով ամրագրվել է, որ նույն կարգի կիրառման առումով`

ա) դեբիտորական պարտքը` կազմակերպությանն այլ անձանց (դեբիտորների) կողմից վճարման (այլ ձևով հատուցման) ենթակա պարտքի գումարն է.

բ) կրեդիտորական պարտքը (այդ թվում` աշխատանքի վարձատրության և դրան հավասարեցված այլ վճարումների, շահաբաժինների գծով)` կազմակերպության կողմից այլ անձանց (կրեդիտորներին) վճարման (այլ ձևով հատուցման) ենթակա պարտքի գումարն է:

Կարգի 4-րդ կետի 1-ին նախադասությամբ նշվել է, որ դեբիտորական կամ կրեդիտորական պարտքը համարվում է կետանցված, եթե այն նույն կարգի 2-րդ կետում նշված հիմքերով սահմանված ժամկետում չի մարվել:

Կարգի «Դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստի (պահուստաֆոնդի) ձևավորում, դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչում» վերտառությամբ 2-րդ բաժնի 14-րդ կետի «բ» ենթակետով ամրագրվել է, որ նույն կարգի 3-րդ կետի «ա» ենթակետով սահմանված դեբիտորական պարտքը ճանաչվում է անհուսալի` պարտապանի՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով անվճարունակ (սնանկ) ճանաչվելու կամ պարտապան կազմակերպության լուծարվելու (պարտապան ֆիզիկական անձի մահվան) դեպքերում` անկախ պարտքի մարման ժամկետից:

 Կարգի 17-րդ կետի համաձայն՝ մինչև դեբիտորական պարտքի կետանցված դառնալու օրվանից 366-րդ օրը լրանալը նույն կարգի 14-րդ կետի համաձայն անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը դուրս են գրվում անհուսալի դառնալու (պարտապանի՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով անվճարունակ (սնանկ) ճանաչելու կամ պարտապան կազմակերպության լուծարման, կամ պարտապան ֆիզիկական անձի մահվան դեպքերում) հաշվետու տարում և չպահուստավորված դեբիտորական պարտքը որպես այլ նվազեցում հաշվի է առնվում կազմակերպության հաշվետու տարվա հարկվող շահույթը (վնասը) որոշելիս:

Կարգի 18-րդ կետի համաձայն՝ այն կազմակերպությունները, որոնք պահուստ (պահուստաֆոնդ) չեն ձևավորում, նույն կարգի 14-րդ կետի համաձայն անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը դուրս են գրում անհուսալի դառնալու հաշվետու տարում և դուրս գրված դեբիտորական պարտքը հաշվի է առնվում որպես այլ նվազեցում` կազմակերպության հաշվետու տարվա հարկվող շահույթը (վնասը) որոշելիս:

Այսպես, ՀՀ հարկային օրենսգրքի 123-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝
ռեզիդենտ շահութահարկ վճարողի և մշտական հաստատության միջոցով Հայաստանի Հանրապետությունում գործունեություն իրականացնող ոչ ռեզիդենտ շահութահարկ վճարողի հարկման բազայի որոշման նպատակով համախառն եկամտից նվազեցվում են՝ Կառավարության սահմանած կարգով շահութահարկ վճարողների (բացառությամբ նույն մասի 3-րդ կետով սահմանված դեպքերի) կողմից՝

ա. անհուսալի դեբիտորական պարտքերի դուրսգրման համար պահուստին կատարվող մասհանումները,

բ. անհուսալի դեբիտորական պարտքերի դուրսգրման դեպքում` այդ նպատակով ստեղծված պահուստին կատարված մասհանումները գերազանցող գումարները,

գ. նախկինում դուրս գրված անհուսալի կրեդիտորական պարտքերի մարման գումարները.

Նույն կետի կիրառության իմաստով՝ 100 հազար դրամը գերազանցող ընդհանուր գումարով դեբիտորական պարտքը համարվում է անհուսալի դեբիտորական պարտքի գումարը բռնագանձելու պահանջը բավարարելու կամ մերժելու վերաբերյալ դատական ակտի (վճռի, որոշման կամ կարգադրության, բացառությամբ դեբիտորական պարտքի գումարը ներելու կամ այն որևէ հիմքով չպահանջելու վերաբերյալ կայացված վճռի, որոշման կամ կարգադրության)՝ օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից։

Միաժամանակ, ՀՀ կառավարությունը 05.10.2017 թվականի «Շահութահարկ վճարողների (բացառությամբ բանկերի, վարկային կազմակերպությունների, ապահովագրական ընկերությունների և արժեթղթերի շուկայի մասնագիտացված անձանց) դեբիտորական պարտքերի հնարավոր կորուստների պահուստի (պահուստաֆոնդի) ձևավորման, դեբիտորական ու կրեդիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչման և դուրսգրման կարգը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 19․12․2002 թվականի թիվ 2052-Ն որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» թիվ 1373-Ն որոշմամբ (ուժի մեջ է մտել 01․01․2018 թվականից) հաստատված թիվ 1 հավելվածի 15-րդ կետի 3-րդ ենթակետով սահմանել է, որ նույն կարգի 3-րդ կետի 1-ին ենթակետով սահմանված դեբիտորական պարտքը ճանաչվում է անհուսալի` պարտապանի՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով անվճարունակ (սնանկ) ճանաչվելու կամ պարտապան կազմակերպության լուծարվելու, կամ պետական հաշվառումից հանված պարտապան անհատ ձեռնարկատիրոջ, կամ գործունեությունը կասեցված պարտապան նոտարի, կամ պարտապան ֆիզիկական անձի մահվան դեպքերում` անկախ պարտքի մարման ժամկետից:

Նույն հավելվածի 18-րդ կետի համաձայն՝ մինչև դեբիտորական պարտքի կետանցված դառնալու օրվանից 366-րդ օրը լրանալը նույն կարգի 15-րդ կետի համաձայն անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը դուրս են գրվում անհուսալի դառնալու (պարտապանի՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով անվճարունակ (սնանկ) ճանաչելու կամ պարտապան կազմակերպության լուծարման, կամ պարտապան անհատ ձեռնարկատիրոջ պետական հաշվառումից հանվելու, կամ պարտապան նոտարի գործունեության կասեցման, կամ պարտապան ֆիզիկական անձի մահվան դեպքերում) հաշվետու (հարկային) տարում և չպահուստավորված դեբիտորական պարտքը, որպես այլ նվազեցում, հաշվի է առնվում հարկ վճարողի հաշվետու (հարկային) տարվա հարկվող շահույթը (հարկման բազան) կամ հարկային վնասը որոշելիս:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում անդրադառնալով իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ շահութահարկը պետական բյուջե վճարվող ուղղակի հարկ է, որի հարկվող օբյեկտը ռեզիդենտների համար Հայաստանի Հանրապետության տարածքում և նրա սահմաններից դուրս ստացվող հարկվող շահույթն է։ Ընդ որում, հարկվող շահույթ է հարկատուի համախառն եկամտի, այսինքն` հաշվետու տարում անկախ դրանց ստացման աղբյուրներից հարկատուի բոլոր եկամուտների հանրագումարի, և օրենքով սահմանված նվազեցումների դրական տարբերությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ տնտեսվարող սուբյեկտի հարկվող շահույթը որոշելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել օրենքով սահմանված հետևյալ երկու տարրերը. տնտեսվարող սուբյեկտի համախառն եկամուտը և «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված թույլատրելի նվազեցումները, որտեղ համախառն եկամուտը տնտեսվարող սուբյեկտի բոլոր եկամուտների հանրագումարն է` անկախ դրանց ստացման աղբյուրներից, իսկ թույլատրելի նվազեցումներն օրենքով սահմանված ծախսերն են, կորուստները և այլ նվազեցումները: Նշված երկու տարրերի` համախառն եկամտի և թույլատրելի նվազեցումների դրական տարբերությունը տնտեսվարող սուբյեկտի մոտ առաջացնում է հարկվող շահույթ, որից հնարավոր է հաշվարկել օրենքով սահմանված վճարման ենթակա շահութահարկի գումարը (տե՛ս, «Արթիկի «Ստեկլոմաշ» ԲԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Գյումրու տարածքային հարկային տեսչության թիվ ՎԴ5/0519/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Վերոնշյալ իրավակարգավորումների համակարգային վերլուծությունից հետևում է, որ շահութահարկը պետական բյուջե վճարվող ուղղակի հարկ է, իսկ որպես տվյալ հարկատեսակի հարկվող օբյեկտ՝ համարվում է ռեզիդենտ ընկերության հարկվող շահույթը, որն էլ ընկերության համախառն եկամտի և օրենքով սահմանված նվազեցումների տարբերությունն է: Հարկվող շահույթը որոշելիս օրենսդրի կողմից սահմանվել է նաև, թե ինչպիսի նվազեցումներ է թույլատրվում կատարել համախառն եկամտից՝ որպես այդպիսին դիտարկելով նաև անհուսալի դեբիտորական պարտքերը: Օրենսդիրը՝ որպես դեբիտորական պարտքի անհուսալի ճանաչման հիմք, նախատեսել է նաև պարտապան ընկերության՝ սնանկ ճանաչվելը, այսինքն, պարտապան ընկերության սնանկության կարգավիճակն օրենսդիրը դիտարկել է որպես դեբիտորական պարտքի անհուսալի ճանաչման հիմք:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 45-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից` 2 ամսվա ընթացքում, կառավարչի միջնորդությամբ, դատարանի որոշմամբ կարող են լուծվել պարտապանի կողմից կնքված և կատարման ժամկետը չլրացած պայմանագրերը, որոնք երկու կողմից էլ ամբողջությամբ դեռ չեն կատարվել: Նշված պայմանագրերը չլուծվելու դեպքում գործում են մինչև պարտապանի գործունեության կասեցումը:

Ներկայումս գործող խմբագրությամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 45-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու պահից` 2 ամսվա ընթացքում, կառավարչի միջնորդությամբ, դատարանի որոշմամբ կարող են լուծվել պարտապանի կողմից կնքված և կատարման ժամկետը չլրացած պայմանագրերը, որոնք երկու կողմից էլ ամբողջությամբ դեռ չեն կատարվել, ներառյալ` պարտապանի գույքի և ակտիվների վրա էականորեն ազդող այն պայմանագրերը, որոնք պարտապանը ստիպված կնքել է ծանր հանգամանքների բերումով իր համար ծայրահեղ ոչ ձեռնտու պայմաններով, որից օգտվել է մյուս կողմը: Նշված պայմանագրերը չլուծվելու դեպքում գործում են մինչև պարտապանի գործունեության կասեցումը:

Ելնելով վերոգրյալից՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով սնանկ ճանաչված ընկերության կողմից նոր պարտավորական հարաբերությունների մեջ մտնելու վերաբերյալ թեև սահմանված են որոշակի առանձնահատկություններ, սակայն նման պարտավորությունների առաջացումը բացառված չէ, ավելին՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ որևէ կերպ արգելված չէ սնանկ ճանաչված ընկերության՝ սնանկ ճանաչվելուց հետո նոր պարտավորական հարաբերությունների մեջ մտնելը։

Վերոնշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ օրենսդիրը՝ որպես դեբիտորական պարտքի անհուսալի ճանաչման հիմք, նախատեսել է պարտապան ընկերության որոշակի կարգավիճակ, տվյալ դեպքում՝ «ընկերության սնանկ ճանաչվելը», միաժամանակ՝ չնախատեսելով որևէ օրենսդրական արգելք սնանկ ճանաչված ընկերության նոր պարտավորական իրավահարաբերությունների սուբյեկտ դառնալու վերաբերյալ:

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թեև Կարգի 17-րդ կետով սահմանվել է դեբիտորական պարտքերի դուրսգրումը դեբիտոր ընկերության սնանկ ճանաչվելու հաշվետու տարում, սակայն սնանկ ճանաչված ընկերության կողմից նոր պարտավորական հարաբերությունների մեջ մտնելու օրենսդրական հնարավորությունն իրավունք է վերապահում նոր պարտավորական հարաբերության մյուս կողմ հանդիսացող ընկերությանը շահութահարկի հաշվարկման դեպքում համախառն եկամտից նվազեցնելու պարտապան՝ արդեն իսկ սնանկ ճանաչված ընկերության դեբիտորական պարտքի գումարները: Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պարտապան ընկերության սնանկ ճանաչված լինելու, ինչպես նաև սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտավորական հարաբերությունների սուբյեկտ դառնալու դեպքում առկա է այն բավարար փաստակազմը, որի հիմքով ռեզիդենտ ընկերությունն իրավասու է շահութահարկի հաշվարկման դեպքում համախառն եկամտից նվազեցնելու պարտապան՝ արդեն իսկ սնանկ ճանաչված ընկերության դեբիտորական պարտքի գումարները:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել նաև, որ ռեզիդենտ ընկերության կողմից դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչումն ինքնին չի հանգեցնում հետագայում, անկախ ժամկետային սահմանափակումից, անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը մարվելու դեպքում դրանք շահութահարկի հաշվարկում ներառելու համար՝ նկատի ունենալով, որ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 11-րդ կետի «բ» ենթակետի համաձայն՝ շահութահարկով հարկման բազայի որոշման նպատակով շահութահարկ վճարողների համար եկամուտ են համարվում նաև՝ Կառավարության սահմանած կարգով շահութահարկ վճարողների (բացառությամբ նույն մասի 12-րդ կետով սահմանված դեպքերի) կողմից՝ նախկինում դուրս գրված անհուսալի դեբիտորական պարտքերի մարման գումարները։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վարչական գործը հարուցվել է Ընկերության հայցի հիման վրա, որով Ընկերությունը պահանջել է մասնակի՝ շահութահարկի մասով, անվավեր ճանաչել Կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության 13.06.2019 թվականի թիվ 3001334 ակտը։

Դատարանը 26․02․2020 թվականի վճռով բավարարելով Ընկերության հայցը՝ արձանագրել է հետևյալը. «(…) քանի որ համապատասխան դեբիտորական պարտքերն առաջացել են մինչև ընկերությունների լուծարման մասին դատարանի որոշում կայացնելը, ուստի հայցվորն իրավունք ուներ դրանց համարելու անհուսալի: (…) Դատարանը գտել է, որ պատասխանողի կողմից խախտվել են ՀՀ օրենսդրության պահանջները, ուստի վիճարկվող ակտը մասնակի՝ շահութահարկի մասով, ենթակա է անվավեր ճանաչման»:

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը է և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ՝ արձանագրել է, որ «(...) սույն դեպքում պարտապան ընկերությունների սնանկ ճանաչված լինելու, ինչպես նաև սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտավորական հարաբերությունների սուբյեկտ դառնալու դեպքում այն բավարար փաստակազմն է, որի դեպքում հայցվոր ընկերությունն իրավասու էր շահութահարկի հաշվարկման դեպքում համախառն եկամտից նվազեցնելու պարտապան՝ սնանկ ընկերություններին որպես փոխառություն տրամադրված դեբիտորական պարտքի գումարները»:

Վերը նշված վերլուծությունների և իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 22.12.2015 թվականի վճռով «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ն ճանաչվել է սնանկ։

 «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ Ընկերության միջև 15.01.2016 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր, համաձայն որի՝
«Պայմանագրի առարկան. Սույն պայմանագրով Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ՝ Պրինցիպալի հանձնարարությամբ, Պրինցիպալի անունից և Պրինցիպալի հաշվին կատարել իրավաբանական և այլ գործողություններ, որոնք կապված են Իրացման պայմանագրերով սահմանված ամսական գումարները Իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող անձանց բանկային հաշիվներին փոխանցելու կամ կանխիկ վճարելու հետ»:

«ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի և «Պրոջեքթ Մենեջմենթ» ՍՊ Ընկերության միջև 15.01.2016 թվականին կնքվել է գործակալության պայմանագիր, համաձայն որի՝
«Պայմանագրի առարկան. Սույն պայմանագրով Գործակալը պարտավորվում է վարձատրությամբ՝ Պրինցիպալի հանձնարարությամբ՝ Պրինցիպալի անունից և Պրինցիպալի հաշվին կատարել իրավաբանական և այլ գործողություններ, որոնք կապված են Իրացման պայմանագրերով սահմանված ամսական գումարները Իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող անձանց բանկային հաշիվներին փոխանցելու կամ կանխիկ վճարելու հետ»։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 29․03․2016 թվականի վճռով «ԷՅ ՋԻ Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ն ճանաչվել է սնանկ։

Հայցվոր Ընկերության պարտապան հանդիսացող սնանկ ճանաչված «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի կառավարիչները չեն միջնորդել դատարանին լուծելու Ընկերության հետ կնքված գործակալության պայմանագրերը, ավելին՝ սույն գործի փաստերի համաձայն՝ կառավարիչն ինքն է գրությամբ դիմել Ընկերությանը՝ խնդրելով, որ գործակալը շարունակի գործակալական պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների կատարումը, իսկ սնանկության գործերը քննող դատարանների կողմից չի կայացվել որևէ որոշում Ընկերության հետ կնքված գործակալության պայմանագրերը լուծելու վերաբերյալ:

«Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի նկատմամբ սնանկության վարույթը սկսվելուց հետո մինչև վերջիններիս նկատմամբ լուծարման գործընթաց սկսելը և գործունեությունները կասեցնելը, հայցվորն ըստ էության կատարել է նրանց պարտավորությունները և համապատասխանաբար գործող Գործակալության պայմանագրերի հիման վրա հաշվետու ժամանակահատվածներում կուտակել է դեբիտորական պարտավորություններ։

Կոմիտեն վիճարկվող ակտի 1-ին կետով մասնավորապես արձանագրել է, որ Ընկերությունը 2016 և 2017 թվականների համար ներկայացված շահութահարկի հաշվարկներով համախառն եկամտից նվազեցրել է անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերի գումարները։ 2016 թվականի շահութահարկի հաշվարկով նվազեցված գումարից 2.360.000 ՀՀ դրամը վերաբերվում է «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ին, 104.243.100 ՀՀ դրամը վերաբերվում է «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ին։ 2017 թվականի շահութահարկի հաշվարկով նվազեցված գումարից 440.000 ՀՀ դրամը վերաբերվում է «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ին, 78․101․500 ՀՀ դրամը վերաբերվում է «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ին։ «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի և «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի մասով ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով դատական ակտերն օրինական ուժի մեջ են մտել համապատասխանաբար 29.03.2016 թվականին և 22.12.2015 թվականին։ Խախտվել են «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի (մինչև 01.01.2018 թվականի խմբագրությամբ) 18-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջները և ՀՀ կառավարության 19.12.2002 թվականի թիվ 2052-Ն որոշման (մինչև 01.01.2018 թվականի խմբագրությամբ) Հավելված 1-ով հաստատված կարգի 17-րդ կետի պահանջները։

Սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների և վերոգրյալ փաստական հանգամանքների համադրմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանն իրավացիորեն է եկել այն եզրահանգման, որ գործակալության երկու պայմանագրերն էլ շարունակել են գործել, և Ընկերությունը պարտավորություն է ունեցել «Գլենդել Հիլզ» ՓԲԸ-ի և «Էյ Ջի Դիվելըփմենթ» ՓԲԸ-ի անունից և վերջիններիս հաշվին կատարելու Իրացման պայմանագրերի կողմ հանդիսացող ֆիզիկական անձանց վճարումները, ինչի հետևանքով Ընկերության մոտ առաջացել են նոր դեբիտորական պարտքեր:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն իրավաչափ է համարում Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումն առ այն, որ տվյալ դեպքում պարտապան ընկերությունների սնանկ ճանաչված լինելու, ինչպես նաև սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտավորական հարաբերությունների սուբյեկտ դառնալու դեպքում առկա է այն բավարար փաստակազմը, որի դեպքում Ընկերությունն իրավասու էր շահութահարկի հաշվարկման դեպքում համախառն եկամտից նվազեցնելու պարտապան՝ սնանկ ընկերություններին որպես փոխառություն տրամադրված դեբիտորական պարտքի գումարները։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դեբիտորական պարտքն անհուսալի համարվելու՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 31.12.2002 թվականի թիվ 2052-Ն որոշման Հավելված 1-ով հաստատված կարգի 14-րդ կետով և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 05.10.2017 թվականի թիվ 1373-Ն որոշման Հավելված 1-ով հաստատված կարգի 15-րդ կետով սահմանված հիմքի կիրառման իմաստով սնանկ ճանաչվելու ժամանակն էական չէ. բավարար է միայն պարտապանի սնանկ ճանաչված լինելու հանգամանքը:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ռեզիդենտ ընկերության կողմից դեբիտորական պարտքերի անհուսալի ճանաչումն ինքնին չի հանգեցնում հետագայում, անկախ ժամկետային սահմանափակումից, անհուսալի ճանաչված դեբիտորական պարտքերը մարվելու դեպքում դրանք շահութահարկի հաշվարկում ներառելու համար։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի 26․02․2020 թվականի վճիռը թողնելով անփոփոխ, կայացրել է գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտ: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախսեր կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 16․04․2021 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ։

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Հ. Բեդևյան
	Լ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 նոյեմբերի 2023 թվական: