Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան՝ Համապատասխանողները պահանջել են Սամվել Մարտիրոսյանին և նրա հետ բնակվող այլ անձանց վտարել իրենց ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով պատկանող Երևանի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 6 հանրակացարանի 33-րդ բնակարան հասցեում գտնվող բնակելի տնից:

Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան) 26.12.2016 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր` Մ. Հարթենյան, դատավորներ` Լ. Գրիգորյան, Ա. Պետրոսյան) 15.06.2017 թվականի որոշմամբ Սամվել Մարտիրոսյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 26.12.2016 թվականի վճիռը բեկանվել է, ու գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Թորոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 10.10.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26.03.2020 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 01.07.2020 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների միջնորդությունը՝ վճռաբեկ բողոք բերելու համար սահմանված ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի ճանաչելու և բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին, մերժվել է, և վճռաբեկ բողոքը թողնվել է առանց քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 17.12.2021 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների՝ դատական ակտը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու վերաբերյալ բողոքը բավարարվել է, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 01.07.2020 թվականի «Վճռաբեկ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին» որոշումը և այն վերացվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Համապատասխանողները (ներկայացուցիչ՝ Գուրգեն Թորոսյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ և 60-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) թիվ 11 արձանագրության 1-ին հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ, 172-րդ, 187-րդ, 274-րդ, 279-րդ և 280-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ և 380-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի 48-րդ և 132-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձինք նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել են հետևյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Սաթենիկ Խաչատրյանն իրեն պատկանող անշարժ գույքը Սամվել Մարտիրոսյանին և նրա ընտանիքի անդամներին տրամադրել է օգտագործման նպատակով, որը ոչ մի կերպ չի վկայում այն մասին, որ գույքի սեփականատերը հրաժարվել է այդ գույքից:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ հայցվորը (հակընդդեմ պատասխանողը) վիճելի բնակարանը չի գնել, նրանց միջև առկա չէ որևէ գործարք:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ հայցվորը չի ներկայացրել որևէ ապացույց, որը կհաստատեր իր տիրապետման բարեխղճությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նույն դատարան նոր քննության կամ փոփոխել այն՝ հայցը մերժել, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճռով Սամվել Մարտիրոսյանի հայցը բավարարվել է, իսկ Համապատասխանողների հակընդդեմ հայցը մերժվել է (հատոր  7-րդ, գ.թ. 75-86).

2) նշված վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել Համապատասխանողները: Վերաքննիչ դատարանը 26.03.2020 թվականին որոշում է կայացրել Համապատասխանողների բերած վերաքննիչ բողոքը մերժելու և Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճիռն անփոփոխ թողնելու մասին (հատոր 8-րդ, գ.թ. 42-51, 97-104).

3) Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշման յուրաքանչյուր էջը կնքվել է գործը զեկուցող դատավոր Ա. Խառատյանի կնիքով, որոշման եզրափակիչ մասն ստորագրվել և կնքվել է բողոքը քննած դատավորներից Ս. Թորոսյանի և Ն. Բարսեղյանի կողմից: Բողոքը քննած զեկուցող դատավոր Ա. Խառատյանը, կնքելով որոշման եզրափակիչ մասը, այն չի ստորագրել (հատոր 8-րդ, գ.թ. 97-104):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը որոշում կայացնելիս թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի խախտում, որը դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք է՝ անկախ վճռաբեկ բողոքի հիմքերից և հիմնավորումներից:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից կայացված որոշման եզրափակիչ մասը գործը քննած դատավորի կողմից ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքին՝ անկախ այդ մասին վճռաբեկ բողոքում նշված լինելու հանգամանքից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 404-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վճռաբեկության կարգով բողոքի քննության ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գործով կայացված դատական ակտը վերանայում է միայն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։ Դատարանի ըստ էության ճիշտ դատական ակտը չի կարող բեկանվել միայն ձևական նկատառումներով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ անկախ բողոքի հիմքերից և հիմնավորումներից` դատական ակտը ենթակա է բեկանման, եթե առկա են նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ, 7-րդ, 9-րդ և 11-րդ կետերով սահմանված` դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքերը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե դատական ակտն ստորագրված կամ կնքված չէ։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանի որոշման յուրաքանչյուր էջը կնքվում է գործը զեկուցող դատավորի կնիքով, իսկ որոշման եզրափակիչ մասն ստորագրում և կնքում են բողոքը քննած դատավորները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում գործը զեկուցող դատավորը պարտավոր է վերաքննիչ դատարանի կողմից կայացված եզրափակիչ դատական ակտի յուրաքանչյուր էջը կնքել իր կնիքով, իսկ բողոքը քննած դատավորները, այդ թվում նաև` գործը զեկուցող դատավորը, պարտավոր են ստորագրել և կնքել այդ դատական ակտի եզրափակիչ մասը (տե՛ս «Ավիակոմպանիա «Պոբեդա»» ՍՊԸ-ի դիմումով թիվ ԱՐԱԴ/0006/16/19 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 14.05.2021 թվականի որոշումը):

Նույն որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքերի ցանկի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդիրը քննարկվող հոդվածում առանձնացրել է այնպիսի դատավարական սխալներ, որոնք անմիջականորեն կապված են արդարադատության սկզբունքների և դատական պաշտպանության սահմանադրական իրավունքի խախտումների հետ: Հենց դրանով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ նման խախտումների առկայության պայմաններում դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, և այն բողոքարկող անձը պարտավոր չէ ապացուցել, որ այդ դատավարական խախտումները հանգեցրել են կամ կարող էին հանգեցնել գործի սխալ լուծման: Այդպիսի խախտումների առանձնահատկությունը մյուս դատավարական խախտումների համեմատ կայանում է նրանում, որ դրանք այնքան էական են, որ խաթարում են դատարանի՝ իբրև իրավունքների համապարփակ և արդյունավետ պաշտպանությանը կոչված պետական մարմնի դերն ու նշանակությունը: Նման խախտումների առկայությամբ կայացված դատական ակտը չի կարող լինել համոզիչ ու հեղինակավոր և պետք է գնահատվի որպես թույլ տրված խախտման հետևանք: Գործի քննության ժամանակ կարող են տեղի ունենալ տարբեր բնույթի դատավարական իրավունքի նորմի խախտումներ։ Ընդ որում, նման խախտումները հնարավոր է լինեն ինչպես դատավարության մասնակիցների, այնպես էլ դատարանի ոչ իրավաչափ վարքագծի հետևանք, որոնք գործի ելքի վրա ունենում են տարբեր ազդեցություն:

Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ օրենսդիրը, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի համար սահմանելով պարտականություն բողոքարկվող դատական ակտը որպես կանոն վերանայելու միայն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, միևնույն ժամանակ ընդհանուր կանոնից նախատեսել է ուղղակի բացառություն այն դեպքերի համար, երբ բողոքի քննությամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը հայտնաբերում է, որ առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված՝ դատական ակտի անվերապահ բեկանման համապատասխան հիմքը։ Այս դեպքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անկախ այդ հիմքի (հիմքերի) և դրա վերաբերյալ հիմնավորումների մասին վճռաբեկ բողոքում նշված լինելու հանգամանքից, պարտավոր է, դուրս գալով վճռաբեկ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններից, անվերապահորեն բեկանել բողոքարկվող դատական ակտը՝ այդ խախտումը համարելով դատավարական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որի դեպքում այլևս էական չէ՝ այն հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծմանը, թե՝ ոչ: Ընդ որում, այդպիսի խախտումն օրենսդիրը չի համարել ձևական։ Այդպիսի խախտում է, օրինակ, դատական ակտը ստորագրված կամ կնքված չլինելը, որի դեպքում օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի  2-րդ մասի 3-րդ կետով այն դիտել է որպես դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք՝ անկախ այդ հիմքի և դրա վերաբերյալ հիմնավորումների մասին վճռաբեկ բողոքում նշված լինելու հանգամանքից։ Այսպես՝ եթե ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի քննությամբ հայտնաբերում է, որ առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետում նշված՝ դատական ակտի անվերապահ բեկանման համապատասխան հիմքը, քանի որ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատական ակտն ստորագրված կամ կնքված չէ, ապա անկախ այդ հիմքի և դրա վերաբերյալ հիմնավորումների մասին վճռաբեկ բողոքում նշված լինելու հանգամանքից, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը պարտավոր է, դուրս գալով վճռաբեկ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններից, անվերապահորեն բեկանել բողոքարկվող դատական ակտը՝ այդ խախտումը համարելով դատավարական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որի դեպքում այլևս էական չէ՝ այն հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծմանը, թե՝ ոչ:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճռով Սամվել Մարտիրոսյանի հայցը բավարարվել է, իսկ Համապատասխանողների հակընդդեմ հայցը մերժվել է:

Նշված վճռի դեմ վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել Համապատասխանողները: Վերաքննիչ դատարանը 26.03.2020 թվականին որոշում է կայացրել Համապատասխանողների բերած վերաքննիչ բողոքը մերժելու և Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճիռն անփոփոխ թողնելու մասին:

Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշման յուրաքանչյուր էջը կնքվել է գործը զեկուցող դատավոր Ա. Խառատյանի կնիքով, որոշման եզրափակիչ մասն ստորագրվել և կնքվել է բողոքը քննած դատավորներից Ս. Թորոսյանի և Ն. Բարսեղյանի կողմից: Բողոքը քննած զեկուցող դատավոր Ա. Խառատյանը, կնքելով որոշման եզրափակիչ մասը, այն չի ստորագրել:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Համապատասխանողները՝ դրանում որպես բողոք բերելու հիմքեր նշելով Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ և 60-րդ հոդվածների, Կոնվենցիայի թիվ 11 արձանագրության 1-ին հոդվածի, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ, 172-րդ, 187-րդ, 274-րդ, 279-րդ և 280-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ և 380-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի 48-րդ և 132-րդ հոդվածների խախտումներ թույլ տալը, ինչպես նաև այդ հիմքերի վերաբերյալ հիմնավորումները՝ միաժամանակ պահանջելով բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նույն դատարան նոր քննության կամ փոփոխել այն՝ հայցը մերժել, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարել:

Այսինքն՝ Համապատասխանողները վճռաբեկ բողոքում որպես դրա հիմք չեն նշել Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 7-րդ մասում նշված դատավարական իրավունքի նորմի խախտում թույլ տալու մասին:

Հիմք ընդունելով վերը նշված իրավական դիրքորոշումները և այն, որ Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշման եզրափակիչ մասն ստորագրված չէ գործը քննած զեկուցող դատավոր Աստղիկ Խառատյանի կողմից՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով առկա է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետում նշված՝ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք, որը տվյալ դեպքում պայմանավորված է նրանով, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ հոդվածի 7-րդ մասի խախտում:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը վերը նշված հանգամանքը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի  2-րդ կետով սահմանված՝ դատական ակտն ամբողջությամբ բեկանելու և գործը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան` նոր քննության ուղարկելու լիազորությունը՝ Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճռի դեմ Համապատասխանողների բերած վերաքննիչ բողոքը քննելու նպատակով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան՝ նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Մ. Դրմեյան
Զեկուցող	Գ. Հակոբյան
	Ա. Բարսեղյան
	Ս. Միքայելյան
	Ա․ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵԱԴԴ/3222/02/14 քաղաքացիական գործով 10․02․2023 թվականին կայացված որոշման վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), գրավոր ընթացակարգով քննելով Սաթենիկ, Ռաֆայել և Լիլիթ Խաչատրյանների բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26․03․2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Սամվել Մարտիրոսյանի ընդդեմ Սաթենիկ, Ռաֆայել և Լիլիթ Խաչատրյանների` ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին, և ըստ հակընդդեմ Սաթենիկ, Ռաֆայել և Լիլիթ Խաչատրյանների ընդդեմ Սամվել, Ծովինար, Անդրանիկ, Մանյա և Արևիկ Մարտիրոսյանների՝ վտարելու պահանջի մասին, 10․02․2023 թվականին որոշել է «Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան՝ նոր քննության»:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի դատավորներ Էդ․ Սեդրակյանս, Ա․ Բարսեղյանս և Տ․ Պետրոսյանս, համաձայն չլինելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից 10․02․2023 թվականին թիվ ԵԱԴԴ/3222/02/14 քաղաքացիական գործով կայացված որոշման պատճառաբանական մասի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը նույն որոշման պատճառաբանական մասի վերաբերյալ:

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Սամվել Մարտիրոսյանը պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել իր սեփականության իրավունքը Երևանի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 6 հանրակացարանի 33-րդ բնակարանի նկատմամբ:

Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան՝ համապատասխանողները պահանջել են Սամվել Մարտիրոսյանին և նրա հետ բնակվող այլ անձանց վտարել իրենց ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով պատկանող Երևանի Դավթաշեն 3-րդ թաղամասի թիվ 6 հանրակացարանի 33-րդ բնակարան հասցեում գտնվող բնակելի տնից:

Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Փիլոսյան)  26.12.2016 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր` Մ. Հարթենյան, դատավորներ` Լ. Գրիգորյան, Ա. Պետրոսյան) 15.06.2017 թվականի որոշմամբ Սամվել Մարտիրոսյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Երևանի Աջափնյակ և Դավթաշեն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 26.12.2016 թվականի վճիռը բեկանվել է, ու գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Թորոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 10.10.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26.03.2020 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 10.10.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 01.07.2020 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների միջնորդությունը՝ վճռաբեկ բողոք բերելու համար սահմանված ժամկետը բաց թողնելու պատճառը հարգելի ճանաչելու և բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու մասին, մերժվել է, և վճռաբեկ բողոքը թողնվել է առանց քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 17.12.2021 թվականի որոշմամբ Համապատասխանողների՝ դատական ակտը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու վերաբերյալ բողոքը բավարարվել է, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 01.07.2020 թվականի «Վճռաբեկ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին» որոշումը և այն վերացվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Համապատասխանողները (ներկայացուցիչ՝ Գուրգեն Թորոսյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվել է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ և 60-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) թիվ 11 արձանագրության 1-ին հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ, 172-րդ, 187-րդ, 274-րդ, 279-րդ և  280-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 381-րդ և 380-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի 48-րդ և 132-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձինք նշված հիմքերի առկայությունը պատճառաբանել են հետևյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Սաթենիկ Խաչատրյանն իրեն պատկանող անշարժ գույքը Սամվել Մարտիրոսյանին և նրա ընտանիքի անդամներին տրամադրել է օգտագործման նպատակով, որը ոչ մի կերպ չի վկայում այն մասին, որ գույքի սեփականատերը հրաժարվել է այդ գույքից:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ հայցվորը (հակընդդեմ պատասխանողը) վիճելի բնակարանը չի գնել, նրանց միջև առկա չէ որևէ գործարք:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ հայցվորը չի ներկայացրել որևէ ապացույց, որը կհաստատեր իր տիրապետման բարեխղճությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 26.03.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նույն դատարան նոր քննության կամ փոփոխել այն՝ հայցը մերժել, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարել:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի  394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը որոշում կայացնելիս թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի խախտում, որը դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմք է՝ անկախ վճռաբեկ բողոքի հիմքերից և հիմնավորումներից։

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել անդրադառնալ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից կայացված որոշման եզրափակիչ մասը գործը քննած դատավորի կողմից ստորագրված չլինելու պատճառաբանությամբ դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքին՝ անկախ այդ մասին վճռաբեկ բողոքում նշված լինելու հանգամանքից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 404-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վճռաբեկության կարգով բողոքի քննության ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գործով կայացված դատական ակտը վերանայում է միայն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։ Դատարանի ըստ էության ճիշտ դատական ակտը չի կարող բեկանվել միայն ձևական նկատառումներով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ անկախ բողոքի հիմքերից և հիմնավորումներից` դատական ակտը ենթակա է բեկանման, եթե առկա են նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ,  4-րդ, 5-րդ, 7-րդ, 9-րդ և 11-րդ կետերով սահմանված` դատական ակտի անվերապահ բեկանման հիմքերը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն՝ դատական ակտը բոլոր դեպքերում ենթակա է բեկանման, եթե դատական ակտն ստորագրված կամ կնքված չէ։

Վճռաբեկ դատարանի որոշման պատճառաբանական մասում վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու արձանագրված հիմնավորման հետ համաձայն չեմ, քանի որ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու փուլում վճռաբեկ դատարանն անդրադառնում է բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերին և դրանց հիմնավորումներին։ Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու փուլում վճռաբեկ դատարանն իրավասու չէ անդրադարձ կատարել վճռաբեկ բողոքի հիմքերին և հիմնավորումներին, առավել ևս առանց բողոքը վարույթ ընդունելու իրականացնել բողոքի քննություն։ Սույն գործով որպես վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմք բողոքաբերները նշել են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասը, համաձայն որի՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե վճռաբեկ դատարանը հանգում է այն հետևության, որ` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար.  առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե`… 5) դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու կապակցությամբ բողոքաբերները նշել են, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ և 280-րդ հոդվածների միատեսակ կիրառման և իրավունքի զարգացման համար պետք է պարզաբանվի հետևյալ իրավական հարցը.

Արդյո՞ք սեփականությունից հրաժարում է համարվում այն դեպքը, երբ գումարից ենթադրյալ հրաժարվելու ժամանակահատվածում պատասխանողները սեփականատեր չեն եղել, այլ դարձել են գույքի համասեփականատերեր դրանից հետո, ինչպես նաև նշված ժամանակահատվածում պատասխանողներից երկուսը հանդիսացել են անչափահասներ:

Բացի այդ, բողոքաբերների կողմից նշվել է նաև այն, որ ստորադաս դատարանների դիրքորոշումներն ուղղակիորեն հակասում են ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կայացրած 10.11.2007 թվականի թիվ 3-1451 /ՎԴ/, 10.10.2007 թվականի թիվ 3-1451 /ՎԴ/, 18.05.2007 թվականի թիվ  3-410 /ՎԴ/, 01.08.2007 թվականի թիվ 3-1229 /ՎԴ/, 12.03.2010 թվականի թիվ ԱՐԴ/1933/02/08, 30.07.2010 թվականի թիվ ԵԿԴ/1499/02/08, 03.12.2010 թվականի թիվ ԵԱԴԴ/1503/02/09 որոշումներով արտահայտված իրավական դիրքորոշմանը:

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը որոշում կայացնելիս թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի խախտում, սակայն,  հաշվի առնելով վերոգրյալը հարկ եմ համարում նշել, որ բողոքի վարույթ ընդունելու նման հիմք բողոքում չի եղել, հետևաբար չի կարող վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորվել այդ հանգամանքով։

Վերոգրյալի հիման վրա գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանի որոշման պատճառաբանական մասում նշված բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը և դրա հիմնավորումը պետք է նույնական լինի վճռաբեկ բողոքում բողոք բերած անձի կողմից բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքին և հիմնավորմանը, որպիսի պայմանը չի ապահովվել սույն գործով։

Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հարցը որոշելիս կիրառելի են բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի իրավակարգավորումները, և միայն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելուց հետո, վճռաբեկ դատարանը հաշվի առնելով նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի կարգավորումները վճռաբեկության ծավալի և դրա բացառությունների մասին, կարող է իրականացնել վճռաբեկ բողոքի քննությունը։

Դատավորներ`	ԷԴ. Սեդրակյան
	Ա. Բարսեղյան
	Տ. Պետրոսյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 28 նոյեմբերի 2023 թվական: