2022 թվականի հոկտեմբերի 13-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.02.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Փրիթի Ուեյ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ Կոմիտեի` ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության 28.12.2015 թվականի կամերալ մաքսային ստուգման թիվ 0019 ակտը և 28.12.2015 թվականի ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին թիվ 0019 որոշումը վերացնելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1.Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության 28.12.2015 թվականի կամերալ մաքսային ստուգման թիվ 0019 ակտը և 28.12.2015 թվականի ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին թիվ 0019 որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Հարությունյան) (այսուհետ` Դատարան) 05.12.2017 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 15.02.2019 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 05.12.2017 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ՝ Ա. Մնացականյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածը, 42-րդ հոդվածի 1-ին մասը,  43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» և «բ» կետերը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 98-րդ հոդվածի 4-րդ մասը, 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 131-րդ հոդվածը, «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության և Վրաստանի Կառավարության միջև մաքսային գործերում վարչական փոխօգնության մասին» 15.10.2007 թվականի համաձայնագրի 5-րդ և 6-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ  փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Ընկերության անվամբ տեղափոխվող բեռի տեսակի, քանակի, քաշի, տեղափոխող տրանսպորտային միջոցի, ինչպես  նաև մատակարարի վերաբերյալ տվյալները Վրաստանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում նույնական են, սակայն առկա է տարբերություն տեղափոխվող ապրանքի արժեքների և առաքման պայմանի մեջ: Արտահանման երկրում ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում բեռի արժեքը եղել է 35․221,99 ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ ներմուծված և մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում այն ներկայացվել է ցածր՝ 20.186 ԱՄՆ դոլար:

Վերաքննիչ դատարանը նշված հանգամանքները չի դիտարկել պատճառահետևանքային կապի մեջ և չի գնահատել, թե գործարքի կողմերի համար այն ինչ փաստացի հետևանքներ է առաջացրել: Ակնհայտ է, որ հաշիվ-ապրանքագրերում գործարքի արժեքը ցածր ներկայացնելը ձեռնտու էր միայն ՀՀ ներմուծող ընկերությանը, քանի որ վերջինս այդ պարագայում վճարում է պակաս մաքսային վճարներ, իսկ մատակարարող թուրքական ընկերության և Վրաստանից վերաարտահանող ընկերության համար ապրանքների արժեքը իրականից ավելի բարձր ներկայացնելը որևէ տրամաբանական բացատրություն չունի, քանի որ, ապրանքների արժեքն արհեստականորեն բարձրացնելով, արտահանող կազմակերպությունը կարող էր առանց որևէ տրամաբանության կրել վնասներ՝ հարկային ավել վճարումներ կատարելու տեսքով: 

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ մաքսային մարմինն ունեցել է Ընկերության կողմից ներկայացված փաստաթղթերը ոչ հավաստի դիտարկելու հիմնավոր կասկածներ և դրանց արժանահավատության մեջ հավաստիանալու նպատակով, ինքնուրույն, իր հաշվին ձեռնարկել է միջոցներ այլ ապացույցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ, այսինքն՝ իրականացրել է համապատասխան հարցումներ և ձեռք է բերել բավարար ապացույցներ, որոնցով հաստատել է Ընկերության կողմից ոչ արժանահավատ տեղեկություններ և փաստաթղթեր ներկայացնելու փաստը։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև այն հանգամանքը, որ ստուգման ընթացքում կատարվել է գործի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկում, ուսումնասիրվել են Ընկերության հաշվապահական, ապրանքն ուղեկցող փաստաթղթերը, կատարվել է նաև հայտարարագրված տվյալների համադրում, որի արդյունքում պարզվել է, որ Ընկերության կողմից հայտարարագրվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ապրանքների մաքսային արժեքի վերաբերյալ, ինչի արդյունքում Ընկերությանն առաջադրվել է մաքսային արժեքները պակաս հայտարարագրելու հետևանքով քիչ վճարված մաքսային վճարների վճարման պահանջ:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 15.02.2019 թվականի որոշումը և փոփոխել այն՝ հայցը մերժել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության Ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի գլխավոր մաքսային տեսուչ Հ. Գրիգորյանի կողմից 12.11.2015 թվականին կազմվել է Ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանք, որով, որպես վերլուծական աշխատանքի իրականացման հիմք, նշվել է Ընկերության 08.07.2012 թվականի թիվ C 19608 մաքսային հայտարարագիրը` կից փաստաթղթերով, Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681) գրությանը կից տեղեկատվությունը: Վերլուծության ընթացքում պարզվել է, որ Ընկերությունը 08.07.2015 թվականի թիվ C 19608 հայտարարագրով` «բացթողում` ներքին սպառման համար» մաքսային ընթացակարգով, ձևակերպել է REEXPOTRANS-GEO LLC (Վրաստան) ընկերությունից գնված և ՀՀ տարածք ներմուծված 9․136կգ բրուտտո և 8․755,8կգ նետտո քաշերով 300 հատ էլեկտրական գազօջախներ, էլեկտրական վառարաններ և գազօջախի մասեր: Հայտարարագրված ապրանքների ընդհանուր հաշիվ-ապրանքագրային արժեքը /հաշվին-ապրանքագիր թիվ TE 02 առ 03.07.2015թ./ կազմել է 20․186 ԱՄՆ դոլար` CIP Երևան մատակարարման բազիսային պայմանով, մաքսային արժեքների հանրագումարը` 10.156.409 դրամ:

Վրաստանի մաքսային ծառայության 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 գրությամբ ստացված տեղեկատվության համաձայն` REEXPOTRANS-GEO LLC (Վրաստան) ընկերությունը՝ համաձայն 03.07.2015 թվականի թիվ 29 հաշիվ-ապրանքագրի Վրաստանից Ընկերությանն է մատակարարել 35․221,99 ԱՄՆ դոլար ընդհանուր հաշիվ-ապրանքագրային արժեքով /FCA Բաթումի մատակարարման բազիսային պայմանով/ ապրանք:

Համադրելով 08․07․2015 թվականի թիվ C19608 հայտարարագրով ներկայացված տվյալները Վրաստանի մաքսային ծառայությունից ստացված արտահանման երկրի մաքսային մարմինների տեղեկությունների հետ՝ պարզվել է, որ Ընկերության մոտ առաջանում են պակաս վճարված մաքսային վճարներ, ուստի առաջարկվել է 08․07․2015 թվականի թիվ C19608 հայտարարագրի մասով Ընկերությունում իրականացնել կամերալ մաքսային ստուգում  (հատոր 1-ին, գ.թ. 87).

2) ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի պետը, հիմք ընդունելով 12.11.2015 թվականին կազմված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքը՝ Ընկերության կողմից մաքսային օրենսդրության հնարավոր խախտման մասին վկայող տեղեկատվության առկայության վերաբերյալ, 12.11.2015 թվականի զեկուցագրով հետբացթողումային հսկողության վարչության պետի ժ/պ Հ. Հակոբյանին առաջարկել է Ընկերությունում իրականացնել կամերալ մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 86).

3) «Ապավեն» ՍՊԸ-ի 23.12.2015 թվականի թիվ F/15-138 գրության համաձայն՝ 2015 թվականի հուլիս ամսվա ընթացքում Բաթումի-Երևան բեռնափոխադրման պարագայում Բաթումի քաղաքից մինչև Բագրատաշենի Մ/Կ հատվածի համար մեկ բեռնատարի 9-10 տոննա բեռի ընդհանուր քաշով տեղափոխման արժեքը կարող էր կազմել 650-750 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 106).

4) ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության կողմից 28.12.2015 թվականին կազմվել է կամերալ ստուգման թիվ 0019 ակտը, որի համաձայն՝ Ընկերությունում իրականացվել է կամերալ մաքսային ստուգում՝ 08.07.2015 թվականի թիվ C 19608 հայտարարագրով Արարատյան Տ/Մ ձևակերպված ապրանքների վերաբերյալ ներկայացված տեղեկությունների արժանահավատության ստուգման վերաբերյալ:

Ստուգման ժամանակ իրականացվել են հետևյալ միջոցառումները. Մաքսային ստուգում` ներմուծված ապրանքների հայտարարագրման ժամանակ ներկայացված տեղեկությունները Վրաստանի մաքսային ծառայությունից ստացված արտահանման ժամանակ ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերի տվյալների հետ համադրելու միջոցով:

Ստուգման արդյունքում պարզվել է, որ Ընկերությունը 08.07.2015 թվականի թիվ C 19608 մաքսային հայտարարագրով «ներմուծում ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ձևակերպել է վրացական Reexpotrans-Geo LLC ընկերության կողմից մատակարարված 9․136կգ բրուտտո և 8․755,8կգ նետտո քաշով (մեկ բեռնատար իր կիսակցորդով՝ OEO597/ BZ295 պետհամարանիշի) 300 հատ էլեկտրական գազօջախներ, էլեկտրական վառարաններ և գազօջախի մասեր՝ մաքսային ձևակերպումների ժամանակ ներկայացնելով Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերության կողմից դուրս գրված 03.07.2015 թվականի թիվ TE02 հաշիվ-ապրանքագիրը 20186 ԱՄՆ դոլար արժեքով (1 ԱՄՆ դոլարը = 474.39 դրամ)՝ CIP Երևան մատակարարման պայմանով։ Հայտարարագրված ապրանքների ընդհանուր մաքսային արժեքը կազմել է 10.156.409 դրամ (10․152․420 դրամի էլ.սարքավորումներ և 3․989 դրամի էլ.սարք.մասեր):

Վրաստանի մաքսային ծառայության՝ 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 գրությամբ ստացված տեղեկության համաձայն՝ Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերությունը Ընկերությանը OEO597/ BZ295 պետհամարանիշով մեկ տրանսպորտային միջոցով մատակարարել է 9․136 կգ բրուտտո և 8․616 կգ նետտո քաշով 300 հատ ընդհանուր քանակով էլեկտրական գազօջախներ, էլեկտրական վառարաններ և գազօջախի մասեր՝ համաձայն Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերության 03.07.2012 թվականի թիվ 29 հաշիվ-ապրանքագրի 35․221,99 ԱՄՆ դոլար արժեքով (1 ԱՄՆ դոլարը = 474.39 դրամ)՝ FCA Բաթումի մատակարարման պայմանով (35․191,43 ԱՄՆ դոլարի էլ.սարքավորումներ և 3056 ԱՄՆ դոլարի էլ.սարք.մասեր)։

Մաքսային ստուգման ընթացքում կատարվել է հարցում «Ապավեն» ՍՊ ընկերությանը՝ վերը նշված ապրանքների՝ մինչև ՀՀ սահման տեղափոխման արժեքը որոշելու նպատակով։ «Ապավեն» ՍՊ ընկերության 23.12.2015 թվականի թիվ F/15-138 գրությամբ տրամադրված տեղեկության համաձայն՝ 2015 թվականի հուլիս ամսին Վրաստանի Բաթումի քաղաքից մինչև Բագրատաշենի մաքսային կետ 1 բեռնատար ավտոմեքենայով 9-10 տոննա բեռի տեղափոխման արժեքը կազմել է 650-750 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ:

Հիմք ընդունելով վերը նշված տեղեկությունները` Ընկերության կողմից 08.07.2015 թվականի C 19608 հայտարարագրով ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքների իրական մաքսային արժեքների հանրագումարը կկազմի`

17.017.313 դրամ = (35․221,99 ԱՄՆ դոլար /ապրանքների հ/ա արժեքը արտահանման երկրում/ + 650 ԱՄՆ դոլար /Բաթումի-Բագրատաշենի մ/կ հատվածի փոխադրման մինիմալ արժեք/ x 474,39 /դրամի փոխարժեք/):

Պակաս հայտարարագրված մաքսային արժեքը կկազմի` 6․860․904 դրամ = (17․017․313 դրամ իրական մ/արժեք – 10․156․409 դրամ հայտարարագրված մ/արժեք):

Ակտի համաձայն՝ Ընկերության կողմից խախտվել են Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 188-րդ և 189-րդ հոդվածների պահանջները՝ ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքների հաշիվ-ապրանքագրային արժեքների վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 88-93).

5) ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչությունը, հիմք ընդունելով 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 ակտը, նույն օրը կայացրել է «Ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին» թիվ 0019 որոշումը, որով առաջադրվել է Մաքսային միության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածին համապատասխան՝ ապրանքների հայտարարագրերում կատարել համապատասխան որոշմամբ ներկայացված փոփոխությունները և լրացումները՝ ճշգրտված տվյալների հիման վրա (հատոր 1-ին, գ.թ. 107-109):

6) ՀՀ ֆինանսների նախարարության հարկային և մաքսային մարմինների գանգատարկման հանձնաժողովի 23.02.2016 թվականի թիվ 7/9 որոշման համաձայն` ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության կամերալ մաքսային ստուգման 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 ակտը և ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 որոշումը թողնվել է անփոփոխ, իսկ Ընկերության գանգատը մերժվել է (հատոր 1-ին, գ.թ. 18-22):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի  1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի «ա» կետի կիրառման կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վերոգրյալով պայմանավորված Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե ինչ միջոցներով կարող է անձը վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում կատարել իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունը և ինչ հետևանք կարող է ունենալ նրա կողմից այդ պարտականությունը չկատարելը՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ինչպես 2005 թվականի, այնպես էլ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածով Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակվել է իրավական պետություն:

2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների դատական, ինչպես նաև պետական այլ մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք:

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքները և ազատություններն օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանելու իրավունք։

2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

 «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 13-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, ում նույն կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք:

Վարչական մարմինների հետ հարաբերություններում ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց` ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության պատշաճ երաշխիք  ապահովելու նպատակով ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 18.02.2004 թվականին ընդունվել է  «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը, որի 1-ին հոդվածում ամրագրվել է, որ նույն oրենքը uահմանում է վարչարարության հիմունքները, կարգավորում է վարչական ակտեր ընդունելու, վարչական ակտերը, վարչական մարմինների գործողությունները և անգործությունը բողոքարկելու, վարչական ակտի կատարման, վարչական ծախuերի, ինչպեu նաև վարչարարությամբ հաuցված վնաuի հատուցման հետ կապված` վարչական մարմինների և ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց միջև ծագած հարաբերությունները:

Նշված օրենքի 2-րդ գլխում (հոդվածներ 4-12) ամրագրվել են նաև վարչարարության հիմնարար սկզբունքները: Մասնավորապես, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական մարմինները պարտավոր են հետևել օրենքների պահպանմանը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վարչական մարմինների լիազորությունները սահմանվում են օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում` իրավական այլ ակտերով:

Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից հետևում է, որ իրավական պետությունում վարչական մարմիններն իրենց գործունեությունում «ազատ» չեն, այլ կապակցված են իրավունքով և օրենքով, ինչը դրսևորվում է նաև օրենքի գերակայությամբ (վարչական մարմնի ոչ մի իրավական ակտ, գործողություն կամ անգործություն չպետք է հակասի օրենքին) և օրենքի վերապահմամբ (վարչական մարմինը որևէ լիազորություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով): Վարչարարություն իրականացնող բոլոր մարմինները պարտավոր են պահպանել վարչարարության հիմնարար սկզբունքները, որոնցից առավել մեծ նշանակությամբ, թերևս, առանձնանում է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածում ամրագրված՝ վարչարարության օրինականության սկզբունքը: Այն իրավական պետության հիմնաքարերից մեկն է, քանի որ, եթե վարչական մարմինները գործում են ոչ թե իրավաչափորեն, այլ կամայականորեն, ապա մյուս սկզբունքների պահպանումն այլևս իմաստազրկվում է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկին որոշումներից մեկում անդրադառնալով օրինականության սկզբունքին՝ նշել է, որ այս սկզբունքն ուղղակիորեն պահանջում է, որ պետական մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեությունը հիմնված լինի Սահմանադրության և օրենքի վրա. (…): Օրինականության սկզբունքը բացառիկ կարևոր նշանակություն ունի հատկապես այն ժամանակ, երբ պետական մարմիններն առնչվում են մասնավոր անձանց հիմնական իրավունքների հետ (տե՛ս, «Ինեկոբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/2127/05/11 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով օրենսդիրը նախատեսել է օրինականության ենթասկզբունք հանդիսացող օրենքի վերապահումը: Օրենքի վերապահում նշանակում է, որ վարչական մարմինը որևէ գործողություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքում՝ նաև այլ իրավական ակտով (տե՛ս, ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կապանի տարածքային հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Վարդանի Զարթոնքը» ՍՊԸ-ի թիվ ՎԴ/11193/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներից մեկում գտել է, որ վարչական վարույթը մի գործընթաց է, որը կարող է բաղկացած լինել մի քանի փուլերից, և այդ բոլոր փուլերը հետապնդում են միասնական նպատակ, այն է` վարչական ակտի ընդունումը (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության հանքարտադրողների ոլորտային հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Գևորգ-Ա» ՍՊԸ-ի թիվ 3-918(ՏԴ) գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 06.07.2007 թվականի որոշումը):

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝  վարչական մարմինը պարտավոր է ապահովել փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումը` բացահայտելով գործի բոլոր, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վարչական մարմինն իրավունք չունի չընդունելու վարչական վարույթի մասնակիցների ներկայացրած` վարույթին առնչվող դիմումները և փաստաթղթերը, որոնց քննարկումը մտնում է իր իրավասության մեջ:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի՝ «Ապացույցները վարչական վարույթում» վերտառությամբ 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները, փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և գնահատման համար:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի՝ «Ապացուցման պարտականությունը բաշխելը» վերտառությամբ 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝  անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է`

ա) անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում.

բ) վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում:

Անդրադառնալով վերոգրյալ իրավակարգավորումների վերլուծությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում արձանագրել է, որ օրենսդիրը հստակ ամրագրել է վարչական վարույթում ապացուցման պարտականության կանոնները, սահմանելով, որ անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում անձի համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է տվյալ անձը, իսկ անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է վարչական մարմինը:

Միևնույն ժամանակ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում օրենսդիրը սահմանել է այն ապացույցների շրջանակը, որոնց միջոցով անձը և վարչական մարմինը կարող են կատարել ապացուցման իրենց պարտականությունը: Ընդ որում, վարչական վարույթի ընթացքում հետազոտվել և գնահատվել կարող են միայն օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված և օրենքին համապատասխանող ապացույցները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ անձի կողմից ապացուցման իր պարտականությունը չկատարելու որևէ բացասական հետևանք «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով օրենսդիրը չի սահմանել: Նշված օրենքով բացասական հետևանք չի սահմանվել նաև վարչական մարմնի կողմից իր պարտականությունը չկատարելու համար, այդուհանդերձ, վարչական մարմնի վրա օրենսդիրը դրել է գործի փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումն ապահովելու, այդ թվում՝ վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու ուղղությամբ անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցները ձեռնարկելու պարտականություն, քանի որ հենց վարչական մարմինն է կրում հիմնավորված և իրավաչափ վարչական ակտ ընդունելու պարտականությունը: Այսինքն՝ վարչական վարույթն իրականացնող վարչական մարմինը պարտավոր է վարչական վարույթի եզրափակման և վարչական ակտ ընդունելու համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները, այդ թվում՝ վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու նպատակով ձեռնարկել անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցներ՝ իր գործողությունները որևէ կերպ չպայմանավորելով անձի կողմից ապացուցման պարտականությունը չկատարելու հանգամանքով: Ավելին՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում (հոդված 10-րդ), որպես վարչական մարմինների հետ հարաբերություններում վարչական վարույթի մասնակցի՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության պատշաճ երաշխիք, ամրագրվել է հավաստիության կանխավարկածի սկզբունքը, համաձայն որի՝ վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Արգելվում է անձանցից պահանջել իրենց ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթեր կամ լրացուցիչ տեղեկություններ, եթե այդ պահանջը սահմանված չէ օրենքով:

Եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար (տե՛ս, «ԱՄՈԿԱ ԳԼԱՍ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ  ՎԴ/7522/05/17 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03.03.2022 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունն անձը կարող է կատարել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված ապացույցներ ներկայացնելու միջոցով, որոնցում պարունակվող տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Միևնույն ժամանակ, օրենսդիրը վարչական մարմնին պարտավորեցրել է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության մեջ հավաստիանալու համար, եթե հիմնավոր կասկածներ ունի այդ տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ: Ընդ որում, վարչական մարմնի կողմից անհրաժեշտ միջոցները պետք է ձեռնարկվեն օրենքին համապատասխան, իսկ ձեռք բերված ապացույցները պետք է համապատասխանեն օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի, ենթակա լինեն հետազոտման և գնահատման։

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստական հանգամանքների նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վարչական գործը հարուցվել է Ընկերության կողմից ներկայացված վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է վերացնել ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության 28.12.2015 թվականի կամերալ մաքսային ստուգման թիվ 0019 ակտը և 28.12.2015 թվականի ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին թիվ 0019 որոշումը:

Դատարանը բավարարել է Ընկերության հայցը՝ պատճառաբանելով, որ Կոմիտեն Ընկերության կողմից ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ տվյալները հերքելիս հիմնվել է բացառապես Վրաստանի մաքսային ծառայության կողմից վրացական մասնավոր սուբյեկտներին կատարված հարցումների հիման վրա ձեռք բերված փաստաթղթերով նշված մաքսային արժեքի վրա՝ առանց բազմակողմանի ուսումնասիրելու նշված փաստաթղթերը և միջոցներ ձեռնարկելու Ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները հերքելու կամ հաստատելու համար այլ տեղեկություններ և ապացույցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ։ Դատարանը եզրահանգել է, որ երկու իրարամերժ, սակայն հավասարազոր տեղեկությունների առկայության պայմաններում նախապատվությունը տրվել է Վրաստանի մաքսային ծառայության ներկայացրած տեղեկությանը՝ առանց նշված հավասարազոր տեղեկությունները հերքելու կամ հաստատելու նպատակով այլ ապացույցներ ձեռք բերելու և գնահատելու։

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, իրավաչափ է համարել Դատարանի հետևությունները, գտնելով, որ մաքսային մարմինը ձեռնպահ է մնացել ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության 28.12.2015 թվականի կամերալ մաքսային ստուգման թիվ 0019 ակտում արտացոլելու ստուգման ընթացքում ուսումնասիրված փաստաթղթերի ու դրանցում առկա տվյալների գնահատման և Ընկերության կողմից ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ներկայացված լինելու փաստը Վրաստանի մաքսային ծառայության կողմից ստացված փաստաթղթերի ու դրանցում առկա տեղեկությունների հիման վրա հաստատված համարելու գործընթացի կապակցությամբ իր դատողություններն ու այդ համատեքստում, կրելով Ընկերության համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման բեռը, չի նշել որևէ հիմնավորում Վրաստանի մաքսային ծառայության կողմից ստացված փաստաթղթերում առկա տվյալներն ավելի արժանահավատ լինելու վերաբերյալ ու չի պատճառաբանել, թե ինչպես են այդ տվյալներով հերքվում Ընկերության կողմից ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացված փաստաթղթերում առկա տեղեկությունները:

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո դիտարկելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ՝ զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները):

Օրենսդիրը,  ամրագրելով, որ վարչական դատարանում գործ հարուցելու հիմքը հայցն է, միևնույն ժամանակ, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում սահմանել է հանրային իրավահարաբերություններից ծագող գործերով իրավասու սուբյեկտների կողմից վարչական դատարան դիմելու հայցատեսակները՝ որպես վարչական գործի հարուցման հիմքեր: Վարչական դատարանում գործի հարուցման հիմք հանդիսացող առանձին հայցատեսակներից է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածով սահմանված վիճարկման հայցը, որով հայցվորը կարող է պահանջել վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող ոչ իրավաչափ վարչական ակտը։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ նշել է, որ վիճարկման հայցի առարկան միջամտող վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասամբ վերացնելու պահանջն է: Հայցի առարկայի բաղկացուցիչ մասն է կազմում, կամ որ նույնն է՝ հայցի առարկայի նյութական հիմքն է հայցի նյութական օբյեկտը: Վիճարկման հայցի դեպքում հայցի նյութական օբյեկտը վիճարկվող վարչական ակտն է: Վերջինս վարչական դատավարությունում հանդիսանում է դատական քննության հիմնական օբյեկտը (տե՛ս, Սամվել Մելքումյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարության թիվ ՎԴ/1346/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկման հայցով հայցվորն իրավունք ունի պահանջելու վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Վիճարկման հայցը՝ որպես ոչ իրավաչափ վարչական ակտերից անձանց իրավական պաշտպանության միջոց, օրենսդրի կողմից սահմանված հայցի տեսակ է, որն ուղղված է դատական կարգով վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնելուն: Վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործի շրջանակներում դատարանը ձեռնամուխ է լինում վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանը՝ ստուգելով վիճարկվող վարչական ակտի համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին:

Նույն որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ օրենսդիրը հստակորեն կանխորոշել է վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության դատական վերահսկողության սահմանները՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրելով, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում: Դատարանի կողմից վարչական ակտի իրավաչափության գնահատումը պետք է կատարվի տվյալ վարչական ակտի ընդունման համար հիմք հանդիսացած փաստական հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի իրավական նորմերով սահմանված պահանջների պահպանման հարցը պարզելու միջոցով (տե՛ս, Հասմիկ Մելքոնյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/8975/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկով արձանագրել է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է՝ դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից:

Դատարանը գործն ըստ էության լուծող պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու նպատակով պետք է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ գնահատի գործում եղած բոլոր ապացույցները՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Դատարանի կողմից ապացույցների գնահատման արդյունքներն արտացոլվում են դատական ակտի պատճառաբանական մասում, որտեղ դատարանը պետք է մատնացույց անի այն ապացույցները, որոնց վրա կառուցում է իր եզրահանգումներն ու հետևությունները, ինչպես նաև այն դատողությունները, որոնցով հերքվում է այս կամ այն ապացույցը: Դատական ակտը կարող է համարվել պատշաճ կերպով պատճառաբանված միայն այն դեպքում, երբ դրա պատճառաբանական մասում դատարանը ցույց է տվել ապացույցների գնահատման հարցում իր ներքին համոզմունքի ձևավորման օբյեկտիվ հիմքերը (տե´ս, Ջաջուռի գյուղապետարանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և մյուսների թիվ ՎԴ5/0029/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):

Այսպիսով, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով օրենսդիրը սահմանել է, որ վիճարկման հայցով հայցվորն իրավունք ունի պահանջելու վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործի շրջանակներում դատարանը ձեռնամուխ է լինում վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանը՝ ստուգելով վիճարկվող վարչական ակտի համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ օրենսդիրը հստակորեն կանխորոշել է վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության դատական վերահսկողության սահմանները՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրելով, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում:

Ամփոփելով վերոգրյալը և վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանն ուղղված դատական վերահսկողությունը պետք է ուղղված լինի այդ ակտի ընդունման հիմքում ընկած բոլոր փաստական և իրավական հիմքերի ստուգմանը։

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի գլխավոր մաքսային տեսուչ Հ. Գրիգորյանի կողմից 12.11.2015 թվականին կազմվել է Ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանք, որով, որպես վերլուծական աշխատանքի իրականացման հիմք, նշվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681) գրությանը կից տեղեկատվությունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 87)։ Ընդ որում, նշված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքում շարադրվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681) օտարալեզու գրության (հատոր 1-ին, գ.թ. 100) բովանդակությունը:

ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի պետը, հիմք ընդունելով 12.11.2015 թվականին կազմված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքը՝ Ընկերության կողմից մաքսային օրենսդրության հնարավոր խախտման մասին վկայող տեղեկատվության առկայության վերաբերյալ, 12.11.2015 թվականի զեկուցագրով հետբացթողումային հսկողության վարչության պետի ժ/պ Հ. Հակոբյանին առաջարկել է Ընկերությունում իրականացնել կամերալ մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 86):

Ստուգման արդյունքում ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության կողմից 28.12.2015 թվականին կազմվել է կամերալ ստուգման թիվ 0019 ակտը, որով արձանագրվել է, որ Ընկերությունը 08.07.2015 թվականի թիվ C 19608 մաքսային հայտարարագրով «ներմուծում ազատ շրջանառության համար» մաքսային ռեժիմով ձևակերպել է վրացական Reexpotrans-Geo LLC ընկերության կողմից մատակարարված 9․136կգ բրուտտո և 8․755,8կգ նետտո քաշով (մեկ բեռնատար իր կիսակցորդով՝ OEO597/ BZ295 պետհամարանիշի) 300 հատ էլեկտրական գազօջախներ, էլեկտրական վառարաններ և գազօջախի մասեր՝ մաքսային ձևակերպումների ժամանակ ներկայացնելով Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերության կողմից դուրս գրված 03.07.2015 թվականի թիվ TE02 հաշիվ-ապրանքագիրը 20․186 ԱՄՆ դոլար արժեքով (1 ԱՄՆ դոլարը = 474.39 դրամ)՝ CIP Երևան մատակարարման պայմանով։ Հայտարարագրված ապրանքների ընդհանուր մաքսային արժեքը կազմել է 10.156.409 դրամ (10․152․420 դրամի էլ.սարքավորումներ և 3․989 դրամի էլ.սարք.մասեր):

Վրաստանի մաքսային ծառայության՝ 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 գրությամբ ստացված տեղեկության համաձայն՝ Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերությունը Ընկերությանը OEO597/ BZ295 պետհամարանիշով մեկ տրանսպորտային միջոցով մատակարարել է 9․136կգ բրուտտո և 8․616կգ նետտո քաշով 300 հատ ընդհանուր քանակով էլեկտրական գազօջախներ, էլեկտրական վառարաններ և գազօջախի մասեր՝ համաձայն Reexpotrans-Geo LLC (Վրաստան) ընկերության 03.07.2012 թվականի թիվ 29 հաշիվ-ապրանքագրի 35․221,99 ԱՄՆ դոլար արժեքով (1 ԱՄՆ դոլարը = 474.39 դրամ)՝ FCA Բաթումի մատակարարման պայմանով (35․191,43 ԱՄՆ դոլարի էլ.սարքավորումներ և 30․56 ԱՄՆ դոլարի էլ.սարք.մասեր)։

Մաքսային ստուգման ընթացքում կատարվել է հարցում «Ապավեն» ՍՊ ընկերությանը՝ վերը նշված ապրանքների՝ մինչև ՀՀ սահման տեղափոխման արժեքը որոշելու նպատակով։ «Ապավեն» ՍՊ ընկերության 23.12.2015 թվականի թիվ F/15-138 գրությամբ տրամադրված տեղեկության համաձայն՝ 2015 թվականի հուլիս ամսին Վրաստանի Բաթումի քաղաքից մինչև Բագրատաշենի մաքսային կետ 1 բեռնատար ավտոմեքենայով 9-10 տոննա բեռի տեղափոխման արժեքը կազմել է 650-750 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ:

Հիմք ընդունելով վերը նշված տեղեկությունները` Ընկերության կողմից 08.07.2015 թվականի C 19608 հայտարարագրով ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքների իրական մաքսային արժեքների հանրագումարը կկազմի`

17.017.313 դրամ = (35․221,99 ԱՄՆ դոլար /ապրանքների հ/ա արժեքը արտահանման երկրում/ + 650 ԱՄՆ դոլար /Բաթումի-Բագրատաշենի մ/կ հատվածի փոխադրման մինիմալ արժեք/ x 474,39 /դրամի փոխարժեք/):

Պակաս հայտարարագրված մաքսային արժեքը կկազմի` 6․860․904 դրամ = (17․017․313 դրամ իրական մ/արժեք – 10․156․409 դրամ հայտարարագրված մ/արժեք):

Ակտի համաձայն՝ Ընկերության կողմից խախտվել են Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 188-րդ և 189-րդ հոդվածների պահանջները՝ ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքների հաշիվ-ապրանքագրային արժեքների վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 88-93).

Նշված ակտի հիման վրա նույն օրը՝ 28.12.2015 թվականին ընդունվել է նաև սույն գործով վիճարկվող «Ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին» թիվ 0019 որոշումը (հատոր 1-ին, գ.թ. 107-109):

ՀՀ ֆինանսների նախարարության հարկային և մաքսային մարմինների գանգատարկման հանձնաժողովի 23.02.2016 թվականի թիվ 7/9 որոշման համաձայն` ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության կամերալ մաքսային ստուգման 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 ակտը և ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 ակտը թողնվել է անփոփոխ, իսկ Ընկերության բողոքը մերժվել է (հատոր 1-ին, գ.թ. 18-22):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոմիտեն փաստորեն անարժանահավատ է համարել ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերում պարունակվող տեղեկությունը, փոխարենը հավաստի համարելով Վրաստանի Մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերով տեղեկատվությունը, որի հիման վրա էլ եզրահանգում է արել այն մասին, որ  Ընկերությունը ճիշտ չի ներկայացրել հայտարարագրման ենթակա ապրանքների մաքսային արժեքները:

Անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից որպես արժանահավատ ապացույց ընդունված Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը՝ կից փաստաթղթերով, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը․

2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 12-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:

2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին  մասի համաձայն՝ վարչական վարույթն իրականացվում, և վարչական ակտն ընդունվում է հայերենով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը կազմվում են, և ամբողջ գործավարությունն իրականացվում է հայերենով:

Եթե վարույթի մասնակիցները փաստաթղթեր են ներկայացրել այլ լեզվով, ապա վարչական մարմնի պահանջով նրանք պարտավոր են ներկայացնել նաև դրանց` օրենքով սահմանված կարգով կատարված հայերեն թարգմանությունները։

Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից ակնհայտ է, որ վարչական վարույթի ընթացքում վարչական մարմիններն իրավունք չունեն օգտագործելու օտարալեզու փաստաթղթեր (գրավոր ապացույցներ):

Տվյալ դեպքում վարչական վարույթում հայերեն լեզվով կազմված են միայն Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերն ու այլ փաստաթղթերը: Մնացած գրավոր ապացույցներն օտարալեզու են, ուստի դրանք չեն կարող հանդիսանալ թույլատրելի ապացույցներ, գնահատվել ու դրվել վարչական ակտի հիմքում: Մինչդեռ վարչական մարմինը հղում է կատարել Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը՝ կից փաստաթղթերով:

Այսպես. սույն գործով վիճարկվող՝ 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը:

Վկայակոչված գրությունը՝ «մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681» գրառմամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 100) օտարալեզու է, ուստի, ակնհայտ է, որ Կոմիտեն վարչական վարույթի ընթացքում գնահատել է օտարալեզու փաստաթուղթ՝ խախտելով 2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 12-րդ հոդվածի, 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի պահանջները: Ավելին՝ նշված իրավանորմերի խախտմամբ գնահատված օտարալեզու փաստաթուղթը Կոմիտեն դրել է վիճարկվող վարչական ակտի հիմքում:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերությունը, ի կատարումն  «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի  1-ին մասի «ա» կետով նախատեսված իր պարտականության, վարչական մարմնին է ներկայացրել օրենքով սահմանված պահանջներին համապատասխանող ապացույցներ, այդ թվում հայերեն լեզվով կազմված փաստաթղթեր, մինչդեռ վարչական մարմինը դրանց համեմատ առավելություն է տվել օտարալեզու փաստաթղթերին՝ չունենալով դրանց պատշաճ թարգմանված օրինակները: Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանն իրավաչափ է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգումը, որ Կոմիտեն սույն գործով վիճարկվող ակտում չի նշել որևէ հիմնավորում Վրաստանի մաքսային ծառայության կողմից ստացված փաստաթղթերում առկա տվյալներն ավելի արժանահավատ լինելու վերաբերյալ ու չի պատճառաբանել, թե ինչպես են այդ տվյալներով հերքվում Ընկերության կողմից ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացված փաստաթղթերում առկա տեղեկությունները:

Փաստորեն Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերի ընդունման հիմքում ընկած բոլոր փաստական և իրավական հիմքերի ստուգման միջոցով  ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով դատական վերահսկողության է ենթարկել նշված վարչական ակտերի իրավաչափությունը և անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից վարչական ակտերի հիմքում դրված գրավոր ապացույցներին, իրավացիորեն եզրահանգել է, որ վարչական մարմինը ճիշտ չի գնահատել վարչական վարույթում առկա ապացույցները՝ առանց որևէ հիմնավորման դրանցից մեկին տալով առավելություն մյուսի նկատմամբ:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ, Ընկերության ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածներ ունենալու պարագայում վարչական մարմինը ոչ միայն իրավունք ուներ, այլ նաև պարտավոր էր ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար, սակայն այդ միջոցների ձեռնարկման արդյունքում ձեռք բերված ապացույցները պետք է համապատասխանեին օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի և ենթակա լինեին հետազոտման և գնահատման:

Տվյալ դեպքում, ինչպես վերն արդեն նշվել է, սույն գործով վիճարկվող՝ 28.12.2015 թվականի թիվ 0019 վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 20.10.2015 թվականի թիվ 21-10/109595 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 28.10.2015 թվականի թիվ 16681) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը, որոնք օտարալեզու են, չեն համապատասխանում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական լեզվի մասին սահմանադրական կարգավորմանը, ինչպես նաև վարչական վարույթը հայերենով իրականացնելու և վարչական ակտը հայերենով ընդունելու, վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը հայերենով կազմելու և ամբողջ գործավարությունը հայերենով իրականացնելու օրենսդրական կարգավորումներին, ուստի դրանք չէին կարող հետազոտվել, գնահատվել վարչական վարույթի ընթացքում և դրվել վիճարկվող վարչական ակտերի հիմքում։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերն ընդունվել են օրենքի խախտմամբ` միաժամանակ, ոչ իրավաչափորեն միջամտելով օրենքով չնախատեսված պարտականություններ չկրելու` ՀՀ Սահմանադրությամբ պաշտպանվող Ընկերության իրավունքներին, ինչն էլ հիմք է եզրահանգելու, որ քննարկվող դեպքում առկա է վիճարկվող վարչական ակտերն անվավեր ճանաչելու` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավական հիմքը, որպիսի իրավացի եզրահանգման են եկել ստորադաս դատարանները:

Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ Դատարանը, անվավեր ճանաչելով ՀՀ ֆինանսների նախարարության հետբացթողումային հսկողության վարչության 28.12.2015 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0019 վարչական ակտը և 28.12.2015 թվականի ապրանքների մաքսային արժեքի ճշգրտման մասին թիվ 0019 որոշումը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար, սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի  169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.02.2019 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ:

2.  Պետական տուրքի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող և զեկուցող	Ռ. Հակոբյան
	Լ. Հակոբյան
	Ք. Մկոյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 30 հունիսի 2023 թվական: