2023 թվականի փետրվարի 03-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 05.09.2022 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի Համլետ Տոնոյանի ընդդեմ Կոմիտեի՝ Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումն անվավեր ճանաչելու և թիվ 05100022/171219/0065130, թիվ 05100022/271219/0068143, թիվ 05100022/271219/0068132, թիվ 05100022/271219/0068145, թիվ 05100022/271219/0068585, թիվ 05100022/281219/0068594, թիվ 05100022/281219/0068588, թիվ 05100022/281219/0068589, թիվ 05100022/281219/0068593, թիվ 05100022/281219/0068591, թիվ 05100022/281219/0068599, թիվ 05100022/281219/0068590, թիվ 05100033/311219/0179214, թիվ 05100033/311219/0179200, թիվ 05100033/311219/0179197, թիվ 05100033/311219/0179204, թիվ 05100033/311219/0179202, թիվ 05100033/311219/0179211, թիվ 05100033/311219/0179246, թիվ 05100033/311219/0179247, թիվ 05100033/311219/0179240, թիվ 05100033/311219/0179245 և թիվ 05100033/311219/0179196 տարանցման հայտարարագրերով (այսուհետ՝ Տարանցման հայտարարագրեր) ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները, կիրառված վարչական տույժերը և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաշվարկելուն և գանձելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Համլետ Տոնոյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումը և պարտավորեցնել Կոմիտեին Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները, կիրառված վարչական տույժերը և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները հաշվարկել և գանձել միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Ղազարյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 20.01.2022 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 05.09.2022 թվականի որոշմամբ Համլետ Տոնոյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 20.01.2022 թվականի վճիռը՝ Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումն անվավեր ճանաչելու և Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաշվարկելուն և գանձելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու մասին պահանջները մերժելու և դրա հետ կապված դատական ծախսերը բաշխելու մասով, բեկանվել է և այդ նույն մասով փոփոխվել. Կոմիտեն պարտավորեցվել է Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները հաշվարկել և գանձել միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար, անվավեր է ճանաչվել Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումը։ Վճիռը՝ կիրառված վարչական տույժերը հաշվարկելու (չգանձելու) պահանջի մասով, թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ՝ Արման Մնացականյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 97-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածի 1-ին մասով և «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 28.2-րդ հոդվածի 1-ին մասով սպառիչ սահմանվել են մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների ժամանակավոր պահպանության համար պետական տուրքից և մաքսավճարի վճարումից ազատման դեպքերը, ըստ որի՝ ո՛չ մաքսավճարի, ո՛չ էլ պետական տուրքի հաշվարկման և գանձման համար մեղքն անհրաժեշտ պայման չէ: Հետևաբար, անձինք նշված պարտավորություններից չեն կարող ազատվել մեղքի բացակայության հիմքով:

Մեղքի բացակայությունը հանգեցնում է վարչական պատասխանատվության բացակայության, մինչդեռ քննարկվող դեպքում խոսքը պետական տուրքի վճարման մասին է, իսկ այդ պարտականության առաջացումը սահմանված է օրենքով: Այդ պարտականության կատարումը չի կարող դիտվել որպես պատասխանատվության կիրառում վարչական մարմնի կողմից: Այսպիսով, մեղքի բացակայությունը հիմք չէ մաքսավճարը կամ պետական տուրքը չհաշվարկելու և չգանձելու համար:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ մաքսային մարմինը չունի որևէ իրավական հիմք վերադարձնելու պետական տուրքի գումարը, քանի որ պետական տուրքից ազատման դեպքերը և հիմքերը սպառիչ են: Հետևաբար պետական տուրքի վերադարձն առանց օրենսդրական հիմքերի առկայության կդիտարկվի մաքսային մարմնի կողմից լիազորությունների սահմանազանցում, իսկ հայցվորը պարտավոր է վճարել պետական տուրքը պետության կողմից մատուցված ծառայության համար:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 05.09.2022 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 20.01.2022 թվականի վճռին։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Համլետ Տոնոյանը 17.12.2019 թվականի Տարանցման հայտարարագրերով Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծել տարբեր մակնիշի աջակողմյան ղեկային տեղակայմամբ թվով 23 ավտոմեքենաներ (չվիճարկվող փաստ).

2) Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահին հասցեագրված 18.01.2020 թվականի դիմումով Համլետ Տոնոյանը հայտնել է, որ 2019 թվականի ընթացքում գնացել է Հյուսիսային մաքսատուն-վարչություն, սակայն հսկայական հերթերի պատճառով չի հասցրել կատարել մաքսազերծում 2019 թվականին գործող մաքսատուրքի դրույքաչափերով, որի արդյունքում խնդրել է ներմուծված ավտոմեքենաների մաքսային ձևակերպումներն իրականացնել 2019 թվականի դրույքաչափերով (հատոր 1-ին, գ.թ. 9).

3) Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 14.02.2020 թվականի թիվ 10/51 որոշմամբ Համլետ Տոնոյանի դիմում-բողոքը՝ ավտոմեքենաները մինչև 31.12.2019 թվականը գործող դրույքաչափով մաքսազերծելու վերաբերյալ, բավարարվել է (հատոր 1-ին, գ.թ. 11-17).

4) Կոմիտեի նախագահի տեղակալին հասցեագրված 04.03.2020 թվականի դիմումով Համլետ Տոնոյանը հայտնել է, որ 19.02.2020 թվականի թիվ 4-6/9010-2020թ. գրությամբ թույլատրվել է ավտոմեքենաները մաքսազերծել 2019 թվականին գործող դրույքաչափերով։ Փետրվարի 20-ին դիմել է Հյուսիսային-մաքսատուն՝ ավտոմեքենաները մաքսազերծելու, սակայն մաքսավորներն ասել են, որ գործարք չի կարող կատարել, քանի որ Trade.gov համակարգում պետք է կատարվեն համապատասխան փոփոխություններ։ Մոտեցել է փետրվարի 28-ին և դիմումով դիմել է Հյուսիսային մաքսատուն-վարչության պետի տեղակալին՝ խնդրելով վերանայել պահպանման տարածքի վճարները, ստացել է պատասխան, որն իրեն չի գոհացրել: Միաժամանակ հայտնել է, որ ավտոմեքենաները մինչև դիմումի ներկայացման օրը գտնվում են Հյուսիսային մաքսատուն վարչության պահպանվող տարածքում և նշված ժամանակահատվածում հսկայական գումարի պատճառով չի հասցրել կատարել մաքսազերծում, ինչից ելնելով՝ խնդրել է վերանայել գումարի չափը և հաշվարկել մաքսազերծման օրվանից (հատոր 1-ին, գ.թ. 18-19).

5) Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշմամբ մաքսային մարմինների կողմից ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող գումարի չափը վերանայելու վերաբերյալ քաղաքացի Համլետ Տոնոյանի դիմում-բողոքը մերժվել է (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-24)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 97-րդ հոդվածի 7-րդ մասի և «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք անձը կարող է ազատվել պետական մարմնի կողմից մատուցված ծառայության համար օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումարը վճարելու պարտականությունից, եթե ծառայությունը մատուցվել է վարչական մարմնի անգործության հետևանքով` ծառայությունն ստացող անձի կամքից անկախ պայմաններում։

«Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային օրենսգրքի մասին» 11.04.2017 թվականի պայմանագրի (ուժի մեջ է մտել 01.01.2018 թվականին) (այսուհետ՝ ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգիրք) 98-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ապրանքների ժամանակավոր պահպանում ասելով ենթադրվում է ժամանակավոր պահպանման վայրերում օտարերկրյա ապրանքների պահպանում մինչև դրանց բացթողումը մաքսային մարմնի կողմից (…):

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 100-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ապրանքները համարվում են ժամանակավոր պահպանման տակ գտնվող՝ ապրանքները ժամանակավոր պահպանման հանձնելու համար ներկայացված փաստաթղթերը մաքսային մարմնի կողմից գրանցվելուց հետո, (…):

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 104-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ապրանքները ենթակա են մաքսային հայտարարագրման դրանք մաքսային ընթացակարգով ձևակերպելու դեպքում (…):

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ մաքսային հայտարարագրումն իրականացվում է հայտարարատուի կամ մաքսային ներկայացուցչի կողմից, եթե նույն Օրենսգրքով այլ բան սահմանված չէ:

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մաքսային հայտարարագիրը ներկայացվում է մաքսային մարմին, որը, անդամ պետությունների՝ մաքսային կարգավորման վերաբերյալ օրենսդրությանը համապատասխան, իրավասու է գրանցելու մաքսային հայտարարագրերը:

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ապրանքների բացթողումն իրականացվում է մաքսային մարմնի կողմից՝ պայմանով, որ անձի կողմից՝

1) պահպանվել են ապրանքները հայտագրված մաքսային ընթացակարգով ձևակերպելու պայմանները կամ այն ապրանքների առանձին կատեգորիաների օգտագործման համար սահմանված պայմանները, որոնք նույն Օրենսգրքին համապատասխան ենթակա չեն մաքսային ընթացակարգերով ձևակերպման՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այնպիսի պայմանը, ինչպիսին է արգելքների և սահմանափակումների պահպանումը «Միության մասին» պայմանագրին և (կամ) անդամ պետությունների օրենսդրությանը համապատասխան, կարող է հաստատվել ապրանքների բացթողումից հետո.

2) մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների բացթողման հետ կապված գործողությունների իրականացման դիմաց մաքսավճարները վճարված են, եթե այդ վճարները սահմանված են անդամ պետության օրենսդրությամբ, և դրանց վճարման ժամկետը սահմանված է նախքան ապրանքների բացթողումը, այդ թվում՝ նախքան մաքսային հայտարարագրի գրանցումը:

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 125-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ մաքսային մարմինը մերժում է ապրանքների բացթողումը հետևյալ հիմքերով՝

1) այն պայմանների չկատարումը, որոնց դեպքում մաքսային մարմինն իրականացնում է ապրանքների բացթողում (…):

ԵԱՏՄ մաքսային օրենսգրքի 127-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Միության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքները և այլ ապրանքներ նույն Օրենսգրքով սահմանված դեպքերում Միության մաքսային տարածքում գտնվելու և օգտագործվելու, Միության մաքսային տարածքից արտահանվելու և (կամ) Միության մաքսային տարածքից դուրս գտնվելու և օգտագործվելու համար ենթակա են մաքսային ընթացակարգերով ձևակերպման, եթե նույն Օրենսգրքով այլ բան սահմանված չէ:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ապրանքների ժամանակավոր պահպանման հետ կապված հարաբերություններն իրավահարաբերության ծագման պահին կարգավորվել են «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքով, որը 07.10.2022 թվականին ընդունված թիվ ՀՕ-353-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելու օրվանից ուժը կորցրած է ճանաչվել: Ընդ որում, վերոնշյալ իրավահարաբերությունները 14.11.2019 թվականի «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ ՀՕ-229-Ն ՀՀ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ 01.02.2020 թվականից՝ կարգավորվել են «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի դրույթներով:

Այսպես՝ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենքի կարգավորման առարկան Հայաստանի Հանրապետության սահմանով ապրանքների տեղափոխման, մաքսային հսկողության ներքո դրանց փոխադրման, ժամանակավոր պահպանության, մաքսային հայտարարագրման, բաց թողնման, մաքսային ընթացակարգերին համապատասխան ապրանքների օգտագործման, մաքսային հսկողության իրականացման, մաքսային վճարների վճարման, ինչպես նաև մաքսային մարմինների և նշված ապրանքների նկատմամբ տիրապետման և (կամ) օգտագործման և (կամ) տնօրինման իրավունքներ ունեցող անձանց միջև հարաբերություններն են:

Մինչև 01.02.2020 թվականը գործող խմբագրությամբ «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Նախկին օրենք) 90-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մաքսատուրք, հարկեր վճարողներ են համարվում հայտարարատուն կամ այն անձինք, որոնք Միության մաքսային օրենսգրքի, Հայաստանի Հանրապետության օրենքների, Միության անդամ պետությունների միջազգային պայմանագրերի և նույն օրենքի համաձայն՝ կրում են մաքսատուրքի, հարկերի վճարման պարտավորություն:

Նախկին օրենքի 95-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մաքսավճարը նույն օրենքով սահմանված կարգով և չափով վճարվող` պետական բյուջեում հաշվառվող պարտադիր վճար է, որն ուղղվում է մաքսային գործի զարգացման և մաքսային մարմինների նյութատեխնիկական ու սոցիալական բազայի ապահովմանը։

 Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ մաքսավճարը վճարվում է Միության մաքսային օրենսգրքի 72-րդ հոդվածով սահմանված՝ մաքսային մարմինների կողմից մաքսային ձևակերպումների իրականացմանն ուղղված գործողությունների, ինչպես նաև մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների ժամանակավոր պահպանության, մաքսային ուղեկցման և նախնական որոշումների տրամադրման համար:

Նախկին օրենքի 97-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ մաքսային մարմինների կողմից ժամանակավոր պահպանության համար մաքսավճարը գանձվում է հետևյալ չափերով.

1) մինչև մեկ տոննայի համար` օրական 1000 դրամ.

2) մեկ տոննայից ավելի յուրաքանչյուր լրացուցիչ (կամ ոչ լրիվ) տոննայի համար` օրական 300 դրամ:

Նախկին օրենքի 98-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ մաքսավճարից ազատվում են`

1) Հայաստանի Հանրապետության տարածք մարդասիրական օգնության և բարեգործական ծրագրերի շրջանակներում ներմուծվող ապրանքները: Օրենսդրությամբ (այդ թվում` միջազգային պայմանագրերով) ուղղակիորեն նշված չլինելու դեպքում ծրագրի տարբերակումն ըստ բնույթի որոշում է մարդասիրական օգնությունը համակարգող՝ Կառավարության լիազորած մարմինը.

2) միջազգային կանոնավոր փոխադրումներ իրականացնող տրանսպորտային միջոցները` այդ փոխադրումների իրականացման ժամանակ.

3) ֆիզիկական անձանց կողմից Հայաստանի Հանրապետության պետական սահմանով տեղափոխվող՝ մաքսատուրքի և հարկերի արտոնություն ունեցող ապրանքները.

4) ֆիզիկական անձանց կողմից Հայաստանի Հանրապետության սահմանով տեղափոխվող` Միության անդամ պետություններում հաշվառված թեթև մարդատար տրանսպորտային միջոցները.

5) ցուցադրման նպատակով «Ժամանակավոր արտահանում» կամ «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ընթացակարգով ձևակերպված, ինչպես նաև դրանց ժամկետի ավարտից հետո համապատասխանաբար «Վերաարտահանում» և «Վերաներմուծում» ընթացակարգերով վերաձևակերպված Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանված կարգով գրանցված կամ գրանցման ենթակա մշակութային արժեքները.

6) մեկ փոխադրողից մեկ ստացողին մեկ տրանսպորտային փաստաթղթով Հայաստանի Հանրապետության սահմանով տեղափոխվող՝ ընդհանուր մաքսային արժեքը 200 եվրոյին համարժեք գումարը չգերազանցող գումարի չափով ապրանքները:

14.11.2019 թվականին ընդունված և 01.02.2020 թվականին ուժի մեջ մտած «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ ՀՕ-229-Ն օրենքի 1-ին հոդվածով Նախկին օրենքի 95-րդ հոդվածը շարադրվել է հետևյալ խմբագրությամբ. մաքսային գործառնությունների իրականացման համար գանձվող պետական տուրքը Միության մաքսային օրենսգրքի 47-րդ հոդվածով սահմանված՝ մաքսային մարմինների կողմից մաքսային գործառնությունների իրականացման, մաքսային ուղեկցման, ապրանքների ժամանակավոր պահպանման, ինչպես նաև նախնական որոշումների տրամադրման համար «Պետական տուրքի մասին» օրենքով սահմանված կարգով և չափով Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարվող պարտադիր վճար է (այսուհետ՝ Պետական տուրք) (…):

Նույն օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` օրենքի ամբողջ տեքստում «մաքսավճար» բառը համապատասխան հոլովաձևերով փոխարինվել է «Պետական տուրք» բառերով:

14.11.2019 թվականին ընդունված և 01.02.2020 թվականին ուժի մեջ մտած «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ ՀՕ-229-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո գործած խմբագրությամբ «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 100-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ ժամանակավոր պահպանման համար պետական տուրքերը պետք է վճարվեն մինչև մաքսային մարմնի պահեստից ապրանքները փաստացի հանելը:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում պետական տուրք վճարողներ են համարվում նույն օրենքի 7-րդ հոդվածով նախատեսված ծառայություններից կամ գործողություններից օգտվող ֆիզիկական և իրավաբանական անձինք (…)։

Նույն օրենքի 7-րդ հոդվածի «ժդ» կետի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետությունում պետական տուրքը գանձվում է` մաքսային մարմինների կողմից օրենքով սահմանված դեպքում մաքսային գործառնությունների իրականացման, մաքսային ուղեկցման, ապրանքների ժամանակավոր պահպանության, ինչպես նաև նախնական որոշումների տրամադրման համար:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի «ա» կետի համաձայն՝ պետական տուրքի գծով կարող են սահմանվել հետևյալ արտոնությունները` պետական տուրքի վճարումից ազատում:

14.11.2019 թվականին ընդունված և 01.02.2020 թվականին ուժի մեջ մտած «Պետական տուրքի մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-230-Ն օրենքի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների համաձայն՝ նույն օրենքը լրացվել է 19.9-րդ և 28.2-րդ հոդվածներով:

Նշված օրենքով «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանվել է հետևյալը. մաքսային մարմինների կողմից օրենքով սահմանված դեպքում մաքսային գործառնությունների իրականացման, մաքսային ուղեկցման, ապրանքների ժամանակավոր պահպանության, ինչպես նաև նախնական որոշումների տրամադրման համար «Մաքսային կարգավորման մասին» օրենքի 90-րդ հոդվածով նախատեսված անձանցից պետական տուրքը գանձվում է հետևյալ դրույքաչափերով՝ մաքսային մարմինների կողմից ժամանակավոր պահպանության համար՝

ա. օրական՝ մինչև մեկ տոննայի համար՝ բազային տուրքի չափով,

բ. մեկ տոննայից ավելի յուրաքանչյուր լրացուցիչ (կամ ոչ լրիվ) տոննայի համար՝ բազային տուրքի 0.3-ապատիկի չափով:

Նույն օրենքի 28.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենքի 19.9-րդ հոդվածով սահմանված պետական տուրքից ազատվում են՝

1) Հայաստանի Հանրապետության տարածք մարդասիրական օգնության և բարեգործական ծրագրերի շրջանակներում ներմուծվող ապրանքները: Օրենսդրությամբ (այդ թվում` միջազգային պայմանագրերով) ուղղակիորեն նշված չլինելու դեպքում ծրագրի տարբերակումն ըստ բնույթի որակում է վարչապետի ստեղծած՝ բարեգործական ծրագրերի համակարգման խորհրդակցական հանձնաժողովը.

2) միջազգային կանոնավոր փոխադրումներ իրականացնող տրանսպորտային միջոցները` այդ փոխադրումների իրականացման ժամանակ.

3) անհատ ձեռնարկատեր չհանդիսացող ֆիզիկական անձանց կողմից մաքսատուրքի և հարկերի վճարումից ազատմամբ Հայաստանի Հանրապետության պետական սահմանով տեղափոխվող ապրանքները.

4) անհատ ձեռնարկատեր չհանդիսացող ֆիզիկական անձանց կողմից Հայաստանի Հանրապետության սահմանով տեղափոխվող` Միության անդամ պետություններում հաշվառված թեթև մարդատար տրանսպորտային միջոցները.

5) ցուցադրման նպատակով «Ժամանակավոր արտահանում» կամ «Ժամանակավոր ներմուծում» մաքսային ընթացակարգերով ձևակերպված, ինչպես նաև դրանց ժամկետի ավարտից հետո համապատասխանաբար «Վերաներմուծում» և «Վերաարտահանում» մաքսային ընթացակարգերով վերաձևակերպված՝ Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանված կարգով գրանցված կամ գրանցման ենթակա մշակութային արժեքները.

6) իրավաբանական անձանց կողմից մեկ փոխադրողից մեկ ստացողին մեկ տրանսպորտային փաստաթղթով Հայաստանի Հանրապետության սահմանով տեղափոխվող՝ ընդհանուր մաքսային արժեքը 200 եվրոյին համարժեք գումարը չգերազանցող գումարի չափով ապրանքները:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածով սահմանված արտոնություններից բացի, այլ արտոնություններ կարող են սահմանվել Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 34-րդ հոդվածի համաձայն՝ պետական տուրքը հաշվարկում և գանձում են նույն օրենքով սահմանված ծառայություններ կամ գործողություններ իրականացնող պաշտոնատար անձինք:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ սույն գործով խնդրո առարկա մաքսային վճարներն առաջացել են ներմուծված տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանության արդյունքում, հարկ է համարում անդրադառնալ ներմուծված տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանության գործընթացի առանձնահատկություններին։

Այսպես՝ ներմուծված տրանսպորտային միջոցները դրանց՝ ժամանակավոր պահպանության հանձնելու համար ներկայացված փաստաթղթերը մաքսային մարմնի կողմից գրանցվելուց հետո մինչև այդ տրանսպորտային միջոցների բացթողումը գտնվում են ժամանակավոր պահպանման տակ։ Ընդ որում, ապրանքների բացթողումն իրականացվում է միայն այն դեպքում, երբ պահպանված են ապրանքները հայտագրված մաքսային ընթացակարգով ձևակերպելու պայմանները, ինչպես նաև վճարված են մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների բացթողման հետ կապված գործողությունների իրականացման դիմաց վճարման ենթակա մաքսավճարները, հակառակ դեպքում մաքսային մարմինը մերժում է ապրանքների բացթողումը՝ ապրանքների բացթողման համար օրենքով սահմանված պայմանները կատարված չլինելու հիմքով։

Փաստորեն ներմուծված տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանությունն ապահովվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ օրենքով սահմանված կարգով չի իրականացվել մաքսային հայտարարագրման գործընթացը և չեն կատարվել համապատասխան վճարումները, որից հետո միայն տեղի է ունենում ժամանակավոր պահպանության վայրից տրանսպորտային միջոցների բացթողումը։ Միաժամանակ, ժամանակավոր պահպանման համար վճարման ենթակա պետական տուրքերը պետք է վճարվեն մինչև մաքսային մարմնի պահեստից ապրանքները փաստացի հանելու պահը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ մաքսային սահմանը հատող անձանց համար ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրման պարտականության նախատեսումն ինքնանպատակ չէ: Մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների և տրանսպորտային միջոցների հայտարարագրումը, ըստ էության, մաքսային սահմանը հատող անձի կողմից մաքսային մարմիններին որոշակի տեղեկատվություն տրամադրելու օրենսդրորեն սահմանված եղանակ է: Նման իրավակարգավորման նպատակը հարկեր, տուրքեր վճարելու, պարտադիր այլ վճարումներ կատարելու անձի սահմանադրաիրավական պարտականության պատշաճ կատարման համար անհրաժեշտ իրավական երաշխիքների ապահովումն է, քանի որ մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքները և տրանսպորտային միջոցները հայտարարագրելու միջոցով լուծվում է տվյալ ապրանքի կամ տրանսպորտային միջոցի ներմուծման կամ արտահանման համար գանձվող մաքսատուրքի վճարման հարցը, ինչպես նաև պարզվում է գանձման ենթակա մաքսատուրքի չափը (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն ընդդեմ Վահե Հարությունյանի և Վահե Հարությունյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/5170/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2014 թվականի որոշումը):

Նախկին օրենքի կարգավորումների համաձայն, ի թիվս այլնի, մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների ժամանակավոր պահպանության համար վճարվում էր մաքսավճար, այնուհետև օրենսդրությամբ կատարված համապատասխան փոփոխությունների հիման վրա՝ մաքսային մարմինների կողմից որոշակի ծառայություն մատուցելու, այդ թվում նաև ապրանքների ժամանակավոր պահպանության համար սահմանվել է վճարման ենթակա պետական տուրք:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հատուկ ընդգծել, որ ինչպես Նախկին օրենքով, այնպես էլ 01.02.2020 թվականից գործող «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի և «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի փոփոխված խմբագրություններով գործող կարգավորմամբ օրենսդրի կողմից սպառիչ կերպով սահմանվել են մաքսային մարմինների կողմից ապրանքների ժամանակավոր պահպանության համար պետական տուրքից ազատելու ձևով արտոնություն կիրառելու դեպքերը, որոնք, ինչպես իրավահարաբերության ծագման պահին գործող, այնպես էլ 01.02.2020 թվականից ուժի մեջ մտած իրավակարգավորումներով, փոփոխության չեն ենթարկվել։ Ըստ այդմ՝ պետական տուրքի գծով այն վճարելուց ազատելու ձևով արտոնություն կարող է կիրառվել միայն օրենքով հստակ ամրագրված հիմքերով` համապատասխան պայմանների առկայության դեպքում:

Վերոգրյալից հետևում է, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ առկա չէ պետական տուրքից ազատման՝ օրենքով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկը, ապա ներմուծված տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանության համար մաքսային մարմնի կողմից մատուցվող ծառայության դիմաց բոլոր դեպքերում ենթակա է վճարման պետական տուրք, անկախ այդ ծառայության մատուցման անհրաժեշտության ծագման հիմքերից:

Այսպիսով, վերոգրյալ վերլուծությունների հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանության ծառայությունը տրանսպորտային միջոցը ներմուծող անձի կամքից անկախ հանգամանքներում, վերջինիս մեղքի բացակայությամբ մատուցված լինելու հանգամանքն ինքնին դեռևս հիմք չէ պետական տուրքը չհաշվարկելու և չգանձելու համար:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ուշադրություն հրավիրել այն հանգամանքին, որ տվյալ դեպքում հարցն առնչվում է պետական մարմնի մատուցած ծառայության դիմաց վճարման ենթակա պետական տուրքին, այլ ոչ թե վարչական իրավախախտման համար կիրառված վարչական տույժին, որի իրավաչափության գնահատման դեպքում է միայն մեղքի առկայությունը համարվում որոշիչ գործոն։ ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 12.10.2010 թվականի թիվ ՍԴՈ-920 որոշմամբ անդրադառնալով ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 189-րդ հոդվածի 2-րդ մասի սահմանադրաիրավական բովանդակությանը, նշել է, որ վարչական պատասխանատվության սկզբունքներից է «պատասխանատվությունը մեղքի համար» սկզբունքը, ինչը նշանակում է, որ վարչական տույժը (պատասխանատվությունը) կարող է կիրառվել միայն վարչական իրավախախտում կատարելու մեջ մեղավոր անձի նկատմամբ: Այդ սկզբունքն է ընկած նաև մաքսային կանոնների խախտման համար պատասխանատվության հիմքում: Հետևաբար մեղքը՝ որպես վարչական զանցակազմի սուբյեկտիվ կողմի պարտադիր տարր, հանդիսանում է վարչական պատասխանատվության իրավական միակ նախապայմանն ու նախադրյալը:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքի վճարման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունը պետական մարմնի կողմից մատուցված լինելու դեպքում օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումարը պարտադիր կերպով ենթակա է գանձման, բացառությամբ պետական տուրքի վճարումից ազատման օրենքով սահմանված դեպքերի: Ընդ որում՝ ծառայությունը վարչական մարմնի անգործության հետևանքով և անձի մեղքի բացակայության պայմաններում մատուցված լինելու հանգամանքն ինքնին չի կարող հիմք հանդիսանալ պետական տուրքի վճարումից անձին ազատելու համար՝ հաշվի առնելով, որ օրենսդրի կողմից սպառիչ կերպով սահմանվել են պետական տուրքի վճարումից ազատելու հիմքերը, իսկ պետական մարմինները, ինչպես նաև դրանց պաշտոնատար անձինք, ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով, իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով: Հետևաբար, օրենքով սահմանված հիմքերից բացի այլ հիմքով պետական տուրքի արտոնություն պետական մարմնի կողմից կիրառվել չէր կարող:

Ամբողջ վերոգրյալի հիման վրա՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն դեպքում, երբ առկա է պետական մարմնի կողմից ծառայության մատուցման փաստ, ծառայություն ստացողը պարտավոր է վճարել այդ ծառայության համար օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումարը՝ նույնիսկ նշված ծառայությունն իր կամքից անկախ, վարչական մարմնի անգործության հետևանքով ստանալու պարագայում: Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նման դեպքերում անձը զրկված չէ օրենքով սահմանված ընթացակարգերի պահպանմամբ վարչական մարմնի անգործության հետևանքով իր կողմից կրած վնասների փոխհատուցում ստանալու իրավունքն իրացնելու հնարավորությունից:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն վարչական գործը հարուցվել է Համլետ Տոնոյանի կողմից ներկայացված վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումը և պարտավորեցնել Կոմիտեին Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները, կիրառված վարչական տույժերը և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները հաշվարկել և գանձել միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար։

Դատարանը 20.01.2022 թվականի վճռով հայցը մերժել է այն պատճառաբանությամբ, որ մեղքի բացակայությունը, ինչպես նաև մաքսային վճարների (պետական տուրքի) չափը վիճարկելը վարչական կամ դատական կարգով, եթե դրա արդյունքում հայցվորի բողոքը կամ հայցը չի բավարարվել, հիմք չէ մաքսային վճարը կամ պետական տուրքը չհաշվարկելու և չգանձելու համար: Միաժամանակ, Դատարանն արձանագրել է, որ անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտը ենթակա է անվերապահ կատարման, և վարչական մարմինն իրավասու չէ չգանձելու դրանով նշանակված տուգանքի գումարը:

Վերաքննիչ դատարանը 05.09.2022 թվականի որոշմամբ Համլետ Տոնոյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարել է մասնակիորեն՝ Դատարանի 20.01.2022 թվականի վճիռը՝ Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումն անվավեր ճանաչելու և Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18․01․2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաշվարկելուն և գանձելուն Կոմիտեին պարտավորեցնելու մասին պահանջները մերժելու և դրա հետ կապված դատական ծախսերը բաշխելու մասով, բեկանել է և այդ նույն մասով փոփոխել՝ Կոմիտեին պարտավորեցրել է Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները հաշվարկել և գանձել միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18․01․2020 թվականն ժամանակահատվածի համար, անվավեր է ճանաչել Կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումը։ Վճիռը՝ կիրառված վարչական տույժերը հաշվարկելու (չգանձելու) պահանջի մասով, թողել է անփոփոխ։ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ մաքսային մարմնի անգործությամբ պայմանավորված՝ ավտոմեքենաների ժամանակավոր պահպանության պարագայում hայցվոր Համլետ Տոնոյանի համար չի կարող առաջանալ համապատասխան ծառայության մատուցման համար նախատեսված պետական տուրք և դրա վճարման պարտավորություն, քանի որ նման ծառայությունները փաստացի մատուցվել են հայցվորի կամքից անկախ հանգամանքների բերումով և մաքսային մարմնի կողմից ցուցաբերած անգործության հետևանքով։ Հայցվորը ծանրաբեռնվել է լրացուցիչ մաքսավճարի, իսկ 01.02.2022 թվականից հետո՝ պետական տուրքի վճարման պարտականությամբ, մինչդեռ առկա է եղել համապատասխան չափով պետական տուրքը և մաքսավճարը Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ նվազեցնելու հանգամանքներ, ինչն անտեսվել է ոչ միայն պատասխանողի, այլև Դատարանի կողմից: Այսինքն՝ պատասխանողը պետք է ձեռնպահ մնար հայցվորի նկատմամբ մինչ 28.02.2022 թվականը ապրանքների ժամանակավոր պահպանության համար պետական տուրք հաշվարկելուց և սահմանափակվեր միայն մինչ 18.01.2022 թվականը մաքսավճար հաշվարկելով, ինչն անհամեմատ ավելի քիչ է կազմում։

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով Համլետ Տոնոյանը 17.12.2019 թվականի Տարանցման հայտարարագրերով Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծել տարբեր մակնիշի աջակողմյան ղեկային տեղակայմամբ թվով 23 ավտոմեքենաներ։

Ներմուծված ավտոմեքենաների մաքսային ձևակերպումները 2019 թվականի դրույքաչափերով իրականացնելու գործընթացով պայմանավորված՝ այդ ավտոմեքենաները փաստացի գտնվել են մաքսային մարմինների հսկողության ներքո՝ ժամանակավոր պահպանության վայրում, և մաքսային մարմինների կողմից փաստացի մատուցվել է պետական տուրքի վճարման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունը։

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով առկա է մի իրավիճակ, երբ թեև հայցվորի կամքից անկախ հանգամանքներում, այդուհանդերձ փաստացի մատուցվել է պետական տուրքի վճարման օբյեկտ հանդիսացող ծառայություն. Համլետ Տոնոյանի կողմից ՀՀ ներմուծված ավտոմեքենաները պահվել են մաքսային մարմինների ժամանակավոր պահպանության վայրում, որի համար օրենսդիրն իմպերատիվ կերպով սահմանել է պետական տուրք վճարելու պարտականություն։

Սույն գործով մասնակի բավարարելով Համլետ Տոնոյանի վերաքննիչ բողոքը և մասնակի բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի վճիռը՝ Վերաքննիչ դատարանը հայցը բավարարել է մասնակի, այն է՝ Կոմիտեին պարտավորեցրել է Տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները հաշվարկել և գանձել միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականին ընկած ժամանակահատվածի համար՝ իր եզրահանգման հիմքում դնելով այն հանգամանքը, որ գոյացած պետական տուրքի գումարը Կոմիտեի կողմից մյուս օրերի համար հաշվարկված մեքենաների ժամանակավոր պահպանության համար ենթակա չէ հաշվարկման և գանձման, քանի որ այդ չափով պետական տուրքը գոյացել է մաքսային մարմնի վրա դրված պարտականությունների ոչ պատշաճ կատարման արդյունքում, ուստի անձը չպետք է կրի դրա բացասական հետևանքները։

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից անտեսվել է այն հանգամանքը, որ առկա է եղել պետական տուրքի վճարման օբյեկտ հանդիսացող ծառայություն մատուցված լինելու փաստը, առկա չի եղել պետական տուրքի վճարումից ազատելու օրենքով սահմանված որևէ հիմք, ուստի ծառայություն ստացողն իր կամքից անկախ այն ստանալու պարագայում անգամ պարտավոր էր կատարել պետական տուրք վճարելու իր պարտականությունը:

Միևնույն ժամանակ անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի այն դիրքորոշմանը, որ ներմուծված տրանսպորտային միջոցների ժամանակավոր պահպանման վճարներն առաջացել են ոչ Համլետ Տոնոյանի մեղքով, այլ մաքսային մարմնի անգործության հետևանքով, ուստի դրա բացասական հետևանքները չպետք է կրի Համլետ Տոնոյանը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Համլետ Տոնոյանը տվյալ դեպքում զրկված չէ օրենքով սահմանված ընթացակարգերի պահպանմամբ վարչական մարմնի անգործության հետևանքով իր կողմից կրած վնասների փոխհատուցում ստանալու իրավունքն իրացնելու հնարավորությունից: Այլ կերպ ասած, եթե պետական մարմնի անգործության հետևանքով Համլետ Տոնոյանը հարկադրված է եղել իր կամքից անկախ պատճառներով վճարել պետական տուրք, ապա վերջինս կարող է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի՝ «Պատասխանատվությունը վարչարարությամբ պատճառված վնասի համար» վերտառությամբ 7-րդ բաժնի կանոններով հայցել մաքսային մարմնի անգործության հետևանքով իրեն պատճառված վնասի հատուցում:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մաքսային մարմնի կողմից մատուցված ծառայության դիմաց օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումարը պարտադիր կերպով ենթակա էր վճարման Համլետ Տոնոյանի կողմից, քանի որ առկա չի եղել պետական տուրքի վճարումից ազատման օրենքով սահմանված որևէ հիմք, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել «Մաքսային կարգավորման մասին» ՀՀ օրենքի 97-րդ հոդվածի 7-րդ մասի և «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 19.9-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, ուստի վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար` գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտին օրինական ուժ տալիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի «ա» կետի համաձայն՝ պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ, եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:

Սույն գործով Համլետ Տոնոյանի կողմից վերաքննիչ բողոքի համար վճարվել է 20.000 ՀՀ դրամ, մինչդեռ վճարման էր ենթակա 10.000 ՀՀ դրամ` որպես մեկ ոչ դրամական պահանջի գործով վերաքննիչ բողոքի համար օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումար։ Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի «ա» կետի հիմքով ավել վճարված պետական տուրքը՝ 10.000 ՀՀ դրամը, ենթակա է վերադարձման Համլետ Տոնոյանին:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է նաև, որ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար վճարվել է 20.000 ՀՀ դրամ, և քանի որ Կոմիտեի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կոմիտեի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի հիմքով, ենթակա է հատուցման Համլետ Տոնոյանի կողմից:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Հաշվի առնելով վերը շարադրված հիմնավորումները և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 153-րդ, 163-րդ, 169-րդ և 171-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 05.09.2022 թվականի որոշումը մասնակի՝ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողովի նախագահի 27.03.2020 թվականի թիվ 18/14 որոշումն անվավեր ճանաչելու և թիվ 05100022/171219/0065130, թիվ 05100022/271219/0068143, թիվ 05100022/271219/0068132, թիվ 05100022/271219/0068145, թիվ 05100022/271219/0068585, թիվ 05100022/281219/0068594, թիվ 05100022/281219/0068588, թիվ 05100022/281219/0068589, թիվ 05100022/281219/0068593, թիվ 05100022/281219/0068591, թիվ 05100022/281219/0068599, թիվ 05100022/281219/0068590, թիվ 05100033/311219/0179214, թիվ 05100033/311219/0179200, թիվ 05100033/311219/0179197, թիվ 05100033/311219/0179204, թիվ 05100033/311219/0179202, թիվ 05100033/311219/0179211, թիվ 05100033/311219/0179246, թիվ 05100033/311219/0179247, թիվ 05100033/311219/0179240, թիվ 05100033/311219/0179245 և թիվ 05100033/311219/0179196 տարանցման հայտարարագրերով ներմուծված տրանսպորտային միջոցների համար գոյացած ժամանակավոր պահպանության համար գանձվող մաքսային վճարները և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարները միայն այդ տրանսպորտային միջոցների ներմուծման օրվանից մինչև 18.01.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար հաշվարկելուն և գանձելուն ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեին պարտավորեցնելու մասին պահանջները բավարարելու մասով, բեկանել և այդ մասով օրինական ուժ տալ ՀՀ վարչական դատարանի 20.01.2022 թվականի վճռին:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 05.09.2022 թվականի որոշումը՝ կիրառված վարչական տույժերը հաշվարկելու (չգանձելու) պահանջի մասով ՀՀ վարչական դատարանի 20.01.2022 թվականի վճիռն անփոփոխ թողնելու մասով, թողնել անփոփոխ:

2. Համլետ Տոնոյանից հօգուտ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող և զեկուցող	Ռ. Հակոբյան
	Հ. Բեդևյան Ա. ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ
	Լ. Հակոբյան
	Ք. Մկոյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 30 հունիսի 2023 թվական: