2022 թվականի հոկտեմբերի 21-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09․04.2021 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի  Ընկերության ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության (այժմ՝ ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն) (այսուհետ՝ Նախարարություն), երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձման և դատական ծախսի պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․02․2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս Նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` «Տոկոսի բռնագանձման» պահանջի մասով թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործից առանձնացվել է առանձին վարույթում ըստ Ընկերության հայցի ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս Նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձման պահանջի մասը և այդ առանձնացված մասով քաղաքացիական գործով քննությունը շարունակվել է՝  և նշանակվել է նախնական դատական նիստ։

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ժ․ Ասատրյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 06․10․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է։

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 09․04․2021 թվականի որոշմամբ Նախարարության և ՀՀ ֆինանսների նախարարության վերաքննիչ բողոքները բավարարվել են մասնակիորեն՝ Դատարանի 06․10․2020 թվականի վճիռը մասնակիորեն բեկանվել և փոփոխվել է՝ Հայաստանի Հանրապետությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 1.195.970 ՀՀ դրամ՝ որպես դրամային պարտավորությունը խախտելու համար հաշվարկված տոկոսների գումար, հայցը մնացած մասով մերժվել է: Հայաստանի Հանրապետությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 23.920 ՀՀ դրամ՝ որպես հայցի համար վճարված պետական տուրքի նախապես վճարված գումար, ինչպես նաև 100.000 ՀՀ դրամ գումար՝ որպես փաստաբանի՝ Դատարանում և Վերաքննիչ դատարանում մատուցված ծառայությունների խելամիտ վարձատրության գումար: Ընկերությունից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության բռնագանձվել է 793.650 ՀՀ դրամ՝ որպես ՀՀ կրթության և գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության և ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից վերաքննիչ բողոքների համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար՝ բավարարված վերաքննիչ բողոքներին համամասնորեն:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ Ժենյա Մինասյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխաններ են ներկայացրել Նախարարությունը և ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ հոդվածների, 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջները, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածը, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածը, 352-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերը, որոնք պետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Այսպես՝ թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 քաղաքացիական գործով 11.09.2017 թվականին կայացված վճռով ոչ թե ստեղծվել է պատասխանողների պարտավորությունը հայցվոր ընկերության նկատմամբ, այլ հաստատվել է օրենքի ուժով վաղուց առկա, պատասխանողի կողմից կատարման ենթակա, սակայն չկատարված պարտավորության առկայությունը: Կետանցի օրը չի կարող կապվել վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու հանգամանքի հետ, քանի որ կետանցի առկայությունն, ըստ էության, վճիռը կայացնելու համար անհրաժեշտ պայման է հանդիսանում:

Պատասխանողը պարտավոր է եղել առաջացած պարտավորության ուժով հայցվոր ընկերությանը վճարել դրամ (ինչը հաստատվում է նաև թիվ ԵԿԴ/0003/02/12 քաղաքացիական գործով կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով): Չվճարելով այդ դրամը` պատասխանողներն ապօրինի պահել են այն, խնայել բողոքաբերի հաշվին, այդ թվում՝ նաև մինչև թիվ ԵԿԴ/0003/02/12 քաղաքացիական գործով կայացված դատական ակտիվ օրինական ուժի մեջ մտնելը: Ուստի մինչև վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառումը լիովին իրավաչափ է: Այն պահից, երբ պատասխանողների մոտ ծագում է հայցվորին վիճարկվող գումարը վերադարձնելու պարտականություն, այդ պարտականության չկատարումը կամ ոչ պատշաճ կատարումը ենթակա է որակման որպես պարտավորության կատարման կետանցում:

Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությունը, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները կարող են հաշվարկվել հիմնական պարտավորության վերաբերյալ դատական ակտն ուժի մեջ մտնելուց հետո, անհիմն է, քանի որ այդ տրամաբանությամբ կարելի է պատճառաբանել, որ ցանկացած այն դեպքում, երբ անձը դիմում է դատական պաշտպանության՝ հայցելով դրամական միջոցների բռնագանձում, ապա պարտավորության ծագումը կախված է պահանջը բավարարման ենթակա լինելու կամ չլինելու հարցի դատական լուծումից: Այդ տրամաբանությամբ պետք է մերժվեն մինչև դատական ակտն օրինական ուժի մեջ մտնելը պահանջվող բոլորը տույժերը, տոկոսները բռնագանձելու պահանջները, քանի որ դրամական միջոցներ վճարելու պարտավորության ծագումը կախված է պահանջը բավարարման ենթակա լինելու կամ չլինելու հարցի դատական լուծումից, հարցի դրական լուծումից:

Փաստն այն է, որ տվյալ դեպքում դատարանը ոչ թե ստեղծել է պարտավորություն, այլ արդարադատություն իրականացնելու միջոցով, իրեն տրված իշխանության ուժով՝ հաստատել այդ պարտավորության առկայությունը, որը ներառում է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները:

Պահանջը դատական կարգով քննվելու և այն դատական ակտի հիման վրա բռնագանձվելու հանգամանքը հիմք չէ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածը չկիրառելու համար, քանի որ պարտավորությունը ծագել է ավելի վաղ՝ համապատասխան հիմքի ի հայտ գալու ուժով, իսկ գործի դատական կարգով քննությունն ընդամենը անձի` իր խախտված իրավունքների դատական պաշտպանության եղանակն է: Ավելին, օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով հաստատվել է նաև այն հանգամանքը, որ Հայաստանի Հանրապետությունն անհիմն է մերժել հայցվոր ընկերության նկատմամբ ունեցած պարտավորությունը կատարելու դիմումը:

Բացի այդ, ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից 23.01.2019 թվականին տրվել է FN-19/01 սերիայով թիվ 00406 փոխանցելի մուրհակը, որով Հայաստանի Հանրապետությունն՝ ի դեմս ՀՀ ֆինանսների նախարարության, պարտավորվել է վճարել 43.827.940 ՀՀ դրամ և սույն մուրհակի կազմման օրվանից մինչև մարման օրը տարեկան 6 տոկոս տոկոսադրույքով հաշվարկված տոկոսագումարը Ընկերությանը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականի) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռի և ՀՀ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից 14.12.2018 թվականին տրված կատարողական թերթի հիման վրա, վճարող՝ Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ, վճարման աղբյուր՝ ՀՀ պետական բյուջե, մուրհակի մարման օրը՝ 17.01.2020 թվական, մուրհակի վճարման վայրը՝ ՀՀ կենտրոնական բանկ, մուրհակի կազմման ամսաթիվ՝ 23.01.2019 թվական:

Փաստորեն, Հայաստանի Հանրապետությունն առանց հայցվոր ընկերության համաձայնության տրամադրել է 23.01.2019 թվականի FN-19/01 սերիայով թիվ 00406 փոխանցելի մուրհակը, հետևաբար չի կարող խոսք լինել այն մասին, որ մուրհակով նախատեսված տոկոսագումարը կողմերի համաձայնությամբ է նախատեսվել:

Միաժամանակ մուրհակով նախատեսված վեց տոկոս տոկոսադրույքը ոչ թե դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերի համար վճարվող տոկոսագումար է, այլ նշված տոկոսագումարը տրամադրվում է «Բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածի 13-րդ մասի ուժով։

Սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածը ենթակա է կիրառման հարցի դատական դրական լուծումից հետո, իսկ պարտավորությունը դադարում է մուրհակի տրամադրմամբ, ինչպիսի մեկնաբանությունը հակասում է ՀՀ Վճռաբեկ դատարանի որոշումներին:

Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է մասնակիորեն` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների բռնագանձման պահանջի մերժման մասով բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09․04․2021 թվականի որոշումը և փոփոխել այն՝ ամբողջությամբ բավարարել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների բռնագանձման հայցվորի պահանջը:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի դեմ երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից բերված պատասխանի հիմնավորումները․

Պատասխանողի համար Ընկերության կողմից կատարված լրացուցիչ աշխատանքների համար վճարելու պարտականությունը հիմնավորվել է բացառապես Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11․09․2017 թվականի թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռով, որով է միայն պետական գնման պայմանագրի գրավոր ձևը չպահպանված գործարքը ճանաչվել վավեր։ Հետևաբար միայն վերը նշված վճռով է հաստատվել և առաջացել պատասխանողի կողմից Ընկերությանը 43․827․940 ՀՀ դրամ գումար վճարելու պարտավորությունը։ Այսինքն՝ միայն 11․09․2017 թվականի թիվ եԿԴ/0003/02/14 վճռի օրինական ուժի մեջ մտնելու հետևանքով է առաջացել պատասխանողի կողմից հայցվորին գումար վճարելու պարտականությունը։

Միաժամանակ հաշվի առնելով, որ մուրհակի տրամադրման հիմքով 23․01․2019 թվականին դադարել է պատասխանողի դատական ակտը կատարելու պարտականությունը՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվեգրման ժամկետի ավարտը չի կարող դիտարկվել հայցվորի կողմից կնքված պահանջի իրավունքի զիջման պայմանագրի հիմքով գումարները փոխանցված լինելու օրը՝ 22․04․2019 թվականը, պատասխանողի պարտավորությունների կատարման ժամկետն ավարտվել է 23․01․2019 թվականին և դատական ակտի կատարման հիմքով դադարել է պատասխանողի պարտավորությունը հայցվորի նկատմամբ։

Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի բողոքարկվող որոշումը պատճառաբանված և հիմնավոր է, ուստի վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման։

2.2 Վճռաբեկ բողոքի դեմ Նախարարության կողմից բերված պատասխանի հիմնավորումները․

Նախարարության համար Ընկերության կողմից կատարված լրացուցիչ աշխատանքների համար վճարելու պարտականությունը բացառապես սահմանվել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 11․09․2017 թվականի թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռով, որի համաձայն է միայն պետական գնման պայմանագրի գրավոր ձևը չպահպանած գործարքը ճանաչվել վավեր։

Սույն գործում առկա փաստերի համաձայն՝ մուրհակի տրամադրման հիմքով 23․01․2019 թվականին դադարել է դատական ակտը կատարելու պատասխանողի պարտականությունը, ուստի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվեգրման ժամկետի ավարտը չի կարող դիտարկվել Ընկերության կողմից կնքված պահանջի իրավունքի զիջման պայմանագրի հիմքով գումարները փոխանցված լինելու օրը՝ 22․04․2019 թվականը։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականին) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռով վճռվել է. «1. «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ԿԱ քաղաքաշինության պետական կոմիտեի (նախկինում` ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության), ՀՀ ֆինանսների նախարարության, «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Ա.Կարակելյանի` 43.827.940 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին, բավարարել: Հայաստանի Հանրապետությունից` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության հօգուտ «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության բռնագանձել 43.827.940 ՀՀ դրամ գումար: 2. Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունից հօգուտ «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության բռնագանձել 200.000 ՀՀ դրամ` որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար» Թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 Վճռով հաստատվել է, որ. «Դատարանը հարկ է համարում նշել, որ գործի քննության ընթացքում ՀՀ ֆինանսների նախարարությունն ընդունել է այն հանգամանքը, որ պահանջվող գումարը լրացուցիչ աշխատանքների կատարման համար փոխանցվել է ֆինանսավորողի կողմից, սակայն հայցվորին չի վճարվել, քանի որ լրացուցիչ աշխատանքները համաձայնեցված չեն եղել պետական իրավասու մարմնի՝ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության հետ:

- Անդրադառնալով աշխատանքների համաձայնեցման հարցին՝ Դատարանը հարկ է համարում նշել, որ այդ հանգամանքի կապակցությամբ Դատարանին ցուցմունք է տվել վկա Վրեժ Հակոբյանը, ով հայտնել է, որ ինքը հանդիսացել է Թալինի արհեստակցական քոլեջի նախկին տնօրենը: Տնօրենի պաշտոնը ստանձնել է 1987 թվականից մինչև 2011 թվականի հուլիսի 11-ը, սակայն քոլեջում կատարված շինարարական աշխատանքների հանձնումը եղել է 2011 թվականի օգոստոսի 05-ին: Հայտնել է նաև, որ այդ քոլեջում կատարվել են կապիտալ աշխատանքներ, որոնք կատարվել են ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության միջոցով, ֆինանսավորվել են Եվրոպական բանկի միջոցով: Պայմանագրի կողմեր են եղել նաև ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունը և ՀՀ քաղաքաշինության նախարարությունը: Շինարարական աշխատանքների ծավալը գնահատված է եղել, բայց գումարի չափը հստակ չի հիշում: Կատարվել են կապիտալ շինարարական աշխատանքներ: Լրացուցիչ շինարարական աշխատանքներ կատարելու անհրաժեշտությունից ելնելով պաշտոնական գրություն է ուղղվել ՀՀ կրթության և գիտության նախարարին, ստացվել է վերջիններիս թույլտվությունը լրացուցիչ աշխատանքների կատարման համար, բացի այդ, տեղում բազմաթիվ այցեր են կատարվել նախարարության աշխատակիցների կողմից: Լրացուցիչ շինարարական աշխատանքները տևել են 2011 թվականի մայիսից մինչև օգոստոս: Իր պաշտոնից ազատման ժամանակ արդեն բոլոր շինարարական աշխատանքները ավարտված են եղել:

-Դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հայցվորի կողմից վկայակոչված՝ շինարարական լրացուցիչ աշխատանքների կատարման, և դրանց կատարման համար ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության հանձնարարականի և համաձայնության առկայության հիմնավորմանն են ծառայում նաև հայցվորի կողմից ներկայացված՝ 18.08.2011 թվականի ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությանը հասցեագրված «Արագածոտնի տարածաշրջանային պետական քոլեջ» ՊՈԱԿ-ի թիվ 025/02 գրությունը՝ հետևյալ բովանդակությամբ. «Արագածոտնի տարածաշրջանային պետական քոլեջ» ՊՈԱԿ-ում կատարվել է վերակառուցման և վերանորոգման աշխատանքներ։ Այժմ ընթանում է շինարարական աշխատանքների երկրորդ փուլը։ Շինարարական աշխատանքների ծավալներում չի նախատեսվել սահմանային պարիսպի կառուցումը, դրսի զուգարանների և նկուղային մասի վերանորոգման աշխատանքները, ինչպես նաև շենքի ֆասադի, պահակատան և պահեստային մասի վերանորոգման աշխատանքները։ Խնդրում ենք քոլեջում ուսումնական գործընթացը ապահովելու նպատակով նշված աշխատանքները ընդգրկել ընթացիկ ծրագրում»։

-ՀՀ քաղաքաշինության նախարարին 24.08.2011 թվականին ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության, ի դեմս նախարարի, կողմից հասցեագրվել է թիվ 01/12.2/9344-11 գրությունը, որին կից ներկայացվել է «Արագածոտնի տարածաշրջանային պետական քոլեջ» ՊՈԱԿ-ի տնօրենի 18.08.2011 թվականի թիվ 025/02 գրության պատճենը՝ քոլեջի բնականոն գործունեությունն ապահովող մի շարք աշխատանքներ առաջնահերթության կարգով իրականացնելու վերաբերյալ։ Նույն գրությամբ հայտնվել է, որ «այդ աշխատանքները տնօրինության առաջարկով սկսվել են նախկին շինարարի կողմից, մնացել են անավարտ և կարևորվում են ուսումնական գործընթացն անխափան կազմակերպելու առումով»։ Հաշվի առնելով վերոհիշյալը, հնարավորության դեպքում, խնդրվել է ՀՀ քաղաքաշինության նախարարի աջակցությունը նշված աշխատանքներն ավարտին հասցնելու համար։

-ՀՀ քաղաքաշինության նախարարի 15.09.2011 թվականի թիվ 01/14/44667 գրության համաձայն` «Արագածոտնի տարածաշրջանային պետական քոլեջ» ՊՈԱԿ-ի մի շարք առաջնահերթ շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու վերաբերյալ վերջինս հայտնել է, որ 24.08.2011 թվականի թիվ 01/12.2/9344-11 գրությամբ ներկայացված առաջարկությունները քննարկվել են համապատասխան շահագրգիռ կազմակերպության հետ և խնդրին լուծում կտրվի սահմանված կարգով:

-«Տավրիդա» ՍՊ ընկերության կողմից 19.09.2011 թվականին դիմում է հասցեագրվել ՀՀ կրթության և գիտության նախարարին, որով խնդրվել է տալ հանձնարարական` հավելյալ կատարված շինարարական աշխատանքների ուսումնասիրման և դրա դիմաց վճարում կատարելու համար:

-ՀՀ վարչապետի համապատասխան հանձնարարականի հիմքով ՀՀ քաղաքաշինության և ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունների հետ համատեղ, ՀՀ ՔՆ «Քաղաքաշինական ԾԻԳ» ՊՀ տնօրենի 27.01.2012 թվականի թիվ 12-Ա հրամանով ստեղծվել է «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի կողմից քոլեջում իրականացվող լրացուցիչ շինարարական աշխատանքների ուսումնասիրման հանձնաժողով, որի արդյունքում 01.02.2012 թվականին կազմվել և հանձնաժողովի անդամների կողմից ստորագրվել է «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի կողմից լրացուցիչ շինարարական աշխատանքների կատարման վերաբերյալ արձանագրություն:

-ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության աշխատակազմի ղեկավարի 20.02.2012 թվականի գրությամբ հայտնվել է, որ ՀՀ քաղաքաշինության և ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունների կողմից համատեղ ստեղծված հանձնաժողովը տեղում ուսումնասիրել է «Արագածոտնի տարածաշրջանային պետական քոլեջ» ՊՈԱԿ-ում «Տավրիդա» ՍՊ ընկերության կատարած լրացուցիչ աշխատանքները և արձանագրել դրանց ծավալները: Բարձրացված հարցի կարգավորման ուղղությամբ հաջորդ քայլերին անցնելու համար անհրաժեշտ է «Տավրիդա» ՍՊ ընկերության համաձայնությունն արձանագրված ծավալների նկատմամբ, իսկ անհամաձայնության դեպքում անհրաժեշտ է ներկայացնել համապատասխան փաստաթղթերով հիմնավորված նկատառումները:

-«Տավրիդա» ՍՊԸ-ն, ի պատասխան 20.02.2012 թվականի գրության, 27.02.2012 թվականի թիվ 12/3 գրությամբ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության աշխատակազմի ղեկավարին հայտնել է, որ հանձնաժողովը քոլեջում իր կողմից կատարված լրացուցիչ աշխատանքների միայն մի մասն է արձանագրել` կից ներկայացնելով կատարված այն աշխատանքների ծավալը, որը դուրս է մնացել հանձնաժողովի ուսումնասիրությունից:

-«Սեյսմանվտանգություն» ՍՊԸ-ի կողմից կազմված թվով 2 նախահաշիվների համաձայն՝ շինարարական լրացուցիչ աշխատանքների արժեքը կազմել է 43.827.940 ՀՀ դրամ: «Սեյսմանվտանգություն» ՍՊԸ-ի կողմից կազմած թվով երկու նախահաշիվներով նշված աշխատանքների արժեքի հաշվարկը կատարվել է պայմանագրի անբաժանելի մաս կազմող ծավալաթերթ-նախահաշվով սահմանված գներով:

-Վերոհիշյալ փաստական հանգամանքների լույսի ներքո Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ հայցվորի կողմից նախքան լրացուցիչ շինարարական աշխատանքներ ծավալելը՝ պետական իրավասու մարմնին հասցեագրվել է գրություն՝ խնդրելով նշված աշխատանքներն ընդգրկել ընթացիկ ծրագրում, իսկ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության՝ ի դեմս նախարարի կողմից դիրքորոշում է հայտնվել առ այն, որ նշված աշխատանքներն անհրաժեշտ են ուսումնական գործընթացն ապահովելու համար: Ավելին, հետագայում կատարված լրացուցիչ շինարարական աշխատանքներն ընդունվել են պատասխանողի կողմից, և կազմվել է համապատասխան արձանագրություն:

-Այսպիսով, Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ հայցվորի կողմից ստացվել է պետական իրավասու մարմնի թույլտվությունը լրացուցիչ շինարարական աշխատանքների իրականացման համար, որոնց փաստացի ընդունմամբ և օրենքով սահմանված կարգով որևէ առարկություն չներկայացնելով՝ պատասխանողը փաստել է դրանց պատշաճ կատարման և դրանց՝ իր հավանությունը տալու հանգամանքը:

-Վերոհիշյալ իրավական նորմերի և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 30.06.2015 թվականի որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշման լույսի ներքո Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ խնդրո առարկա լրացուցիչ շինարարական աշխատանքները ծավալվել են առանձին՝ պետական գնումների պայմանագրի շրջանակից դուրս, և առկա է եղել այդպիսիք կատարելու մասին ինչպես կապալառուի՝ հայցվորի թույլտվություն ստանալուն ուղղված գրությունը, այնպես էլ պատվիրատուի կողմից տրված ի պատասխան գրությունները, որոնցով վերջինս չի առարկել դրանց կատարմանը, ավելին, տվել է իր հավանությունը՝ ընդունելով լրացուցիչ կատարված աշխատանքները:

- Դատարանը հարկ է համարում նշել, որ լրացուցիչ աշխատանքների կատարման մասով չի պահպանվել կապալի պայմանագրի գրավոր ձևը, սակայն նշված հանգամանքը չի զրկում կողմին գործարքի և դրա պայմանների վերաբերյալ այլ գրավոր ապացույցներ ներկայացնելու հնարավորությունից, ինչը տվյալ դեպքում հայցվորի կողմից կատարվել է: Ավելին, աշխատանքների կատարման փաստը և դրանք հայցվորի կողմից կատարված լինելու հանգամանքը պատասխանողը չի վիճարկել:

-Ինչ վերաբերում է կատարված աշխատանքների արժեքին, ապա պատասխանողի կողմից չի վիճարկվել նաև դրա չափը, և գնահատման արժեքը, ուստիև նման պայմաններում Դատարանն իրավաչափ է համարում նաև հայցվորի կողմից ներկայացված հայցագինը (հատոր 1-ին գ․թ․ 27-35):

2. Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ բաժնի հարկադիր կատարողի 19.12.2018 թվականի կատարողական վարույթ հարուցելու մասին որոշմամբ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականին) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռի հիման վրա տրված կատարողական թերթի հիմքով հարուցվել է թիվ 04866860 կատարողական վարույթը (հատոր 1-ին գ․թ․ 35 դարձերեսին):

3. ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից 23.01.2019 թվականին տրվել է FN-19/01 սերիայով թիվ 00406 փոխանցելի մուրհակը, որով Հայաստանի Հանրապետությունը՝ ի դեմս ՀՀ ֆինանսների նախարարության, պարտավորվել է վճարել 43.827.940 ՀՀ դրամ և սույն մուրհակի կազմման օրվանից մինչև մարման օրը տարեկան 6 տոկոս տոկոսադրույքով հաշվարկված տոկոսագումարը Ընկերությանը Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականին) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռի և ՀՀ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից 14.12.2018 թվականին տրված կատարողական թերթի հիման վրա, վճարող՝ Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ, վճարման աղբյուր՝ ՀՀ պետական բյուջե, մուրհակի մարման օրը՝ 17.01.2020 թվական, մուրհակի վճարման վայրը՝ ՀՀ կենտրոնական բանկ, մուրհակի կազմման ամսաթիվ՝ 23.01.2019 թվական (հատոր 2-րդ գ․թ․ 85):

4. 25.03.2019 թվականի Ընկերության սնանկության գործով կառավարչի (Ցեդենտ) և «Տոնտոն» ՍՊԸ-ի (Ցեսիոնար) միջև կնքվել է պահանջի իրավունքը զիջելու մասին պայմանագիր, որի հիման վրա Ցեդենտը զիջել է, իսկ Ցեսիոներն ընդունել է Ցեդենտի ՀՀ ֆինանսների նախարարության թողարկած FN-19/01 սերիայի 00406 համարի 17.01.2020 թվականին մարման ժամկետով փոխանցելի մուրհակի հիման վրա Ցեդենտին պատկանող 43.827.940 ՀՀ դրամ տարեկան 6 տոկոս տոկոսադրույքով պահանջի իրավունքը, Ցեդենտի պահանջի իրավունքը նշված գումարի չափով անցնում է Ցեսիոնարին՝ սույն պայմանագիրը ստորագրելու պահին առկա ծավալով և պայմաններով: Ընդ որում, Արարատբանկի միջոցով 22.04.2019 թվականին այն փոխանցվել է Ընկերության հաշվեհամարին, որպիսի փաստն ընդունել է հայցվոր կողմը (հատոր 2-րդ գ․թ․ 80):

5. Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ բաժնի հարկադիր կատարողը՝ հիմք ընդունելով «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածը և 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, 01.02.2019 թվականի կատարողական վարույթը կարճելու մասին որոշմամբ կարճել է 19.12.2018 թվականին Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականին) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռի հիման վրա տրված կատարողական թերթի հիմքով հարուցված թիվ 04866860 կատարողական վարույթը (հատոր 2-րդ գ․թ․ 64):

6. ՀՀ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 05.10.2020 թվականի վճռով Ընկերության հայցն ընդդեմ Նախարարության, պատասխանող կողմում ներգրավված ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` «Տոկոսի բռնագանձման» պահանջի մասին՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 22.04.2016 թվականից մինչև 25.07.2016 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 1.354.462,92 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձելու պահանջի մասով, մերժվել է՝ հայցային վաղեմություն կիրառելու հիմքով (հատոր 1-ին գ․թ․ 13-21):

7. ՀՀ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․02.2020 թվականի որոշմամբ պատասխանող կողմի միջնորդությունը՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձման մասով հայցային վաղեմություն կիրառելու մասին, մերժվել է և թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործի քննությունը վերսկսվել (հատոր 1-ին գ․թ․ 4-12):

8. ՀՀ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․02.2020 թվականի որոշմամբ «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հայցի ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության, պատասխանող կողմում ներգրավված ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` «Տոկոսի բռնագանձման» պահանջի մասով թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործից առանձնացվել է առանձին վարույթում ըստ «Տավրիդա» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության հայցի ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության, պատասխանող կողմում ներգրավված ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձման պահանջի մասը և այդ առանձնացված մասով քաղաքացիական գործով քննությունը շարունակել՝ նշանակելով նախնական դատական նիստ (հատոր 1-ին գ․թ․ 2-3):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի  411-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառման կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների վճարման պարտավորության առաջացման հիմքերին՝ վերահաստատելով և զարգացնելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումը։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտավորության ուժով մի անձը (պարտապանը) պարտավոր է մեկ այլ անձի (պարտատիրոջ) օգտին կատարել որոշակի գործողություն. այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պարտավորությունները ծագում են պայմանագրից, վնաս պատճառելու հետևանքով և նույն օրենսգրքում նշված այլ հիմքերից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 352-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` եթե պարտավորությունը նախատեuում է կամ հնարավորություն է ընձեռում որոշել դրա oրը կամ ժամանակահատվածը, ապա պարտավորությունը պետք է կատարվի այդ oրը կամ այդ ժամանակահատվածի ցանկացած պահին: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ այն դեպքերում, երբ պարտավորությունը կատարման ժամկետ չի նախատեսում և ժամկետի որոշման պայմաններ չի պարունակում, այն պետք է կատարվի պարտավորության ծագումից հետո` ողջամիտ ժամկետում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 408-րդ հոդվածի համաձայն՝ պարտավորության խախտում է համարվում այն չկատարելը կամ անպատշաճ (կետանցով, ապրանքների, աշխատանքների և ծառայությունների թերություններով կամ պարտավորության բովանդակությամբ որոշվող այլ պայմանների խախտմամբ) կատարելը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում այդ գումարին վճարվում են տոկոսներ: Տոկոսները հաշվարկվում են կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը` ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների: Նույն կետով նախատեսված կարգը գործում է, եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ պարտավորությունը պետք է կատարվի պատշաճ: Այսպես` պարտավորության ուժով պարտապանը պարտավոր է պարտատիրոջ օգտին կատարել որոշակի գործողություն, այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը: Հակառակ դեպքում` պարտավորությունը խախտողի նկատմամբ առաջանում են որոշակի բացասական հետևանքներ: Մասնավորապես, եթե այդ պարտավորական հարաբերություններն ունեն դրամային բնույթ, և դրա ուժով պարտապանը պարտավոր է վճարել դրամ, ապա այդ դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու համար այդ գումարին վճարվում են նաև տոկոսներ (տե՛ս, «Դվին կոնցեռն» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Հայկանուշ Գրիգորյանի և մյուսների թիվ ԵԿԴ/1060/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի վերլուծությանը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, մասնավորապես, նշել է, որ դրամական պարտավորությունը չկատարելու համար գումարին տոկոսներ վճարելու պարտավորության ծագման հիմքն ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելն է (տե՛ս, օրինակ, Արամ Հայրապետյանն ընդդեմ Նորիկ Գզիրյանի և մյուսների թիվ 3-502/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.09.2008 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվությունը վրա է հասնում հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում.

- ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում, և

- եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով կամ օրենքով կամ պայմանագրով վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար:

Այսինքն` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման, եթե առկա է դրամային պարտավորություն, որի կատարումը խախտվել է, կամ այն չի կատարվել (տե՛ս, «Գագարին» սերմնաբուծական սպառողական կոոպերատիվն ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ապահովագրական սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության թիվ ԵԿԴ/0735/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով և զարգացնելով վերոգրյալ դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը հստակեցրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվարկը պետք է կատարել սկսած կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը` սահմանելով նաև, որ նույն հոդվածով նախատեսված կարգը կիրառելի է բացառապես այն դեպքերի համար, երբ հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով: Այսինքն` վիճարկվող գումարը վերադարձնելու պարտականության ծագման պահից սկսած, երբ անձը չի կատարում կամ ոչ պատշաճ է կատարում այդ պարտականությունը, առաջ է գալիս ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված պարտավորության կատարման կետանցում: Նման պայմաններում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կարգավորումները կիրառելու համար էական նշանակություն ունի այն հարցերի պարզաբանումը, թե որ դրամական հարաբերությունների նկատմամբ է կիրառելի նշված իրավանորմի կանոնը և որ պահից է դրամական պարտավորությունը որակվում կետանցված:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը` տոկոսների հաշվարկը և բռնագանձումը, կիրառելի է այնպիսի իրավահարաբերությունների նկատմամբ, որտեղ պարտապանը պարտատիրոջը պարտավոր է վերադարձնել իր մոտ առկա` պարտատիրոջը պատկանող դրամական միջոցը, սակայն խուսափում է դրանք վերադարձնելուց կամ պարտավորությունը կատարում է անպատշաճ։ Նշվածից հետևում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսների բռնագանձումը պատասխանատվության միջոց է, որը կիրառելի է պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու դեպքում: Ընդ որում, նշված հոդվածով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման պարտավորության կատարման ժամկետի ավարտից սկսած մինչև գումարը վերադարձնելու օրը։

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում հավելել, որ կողմերի միջև չկատարված դրամական պարտավորության գումարը բռնագանձելու վերաբերյալ վեճի առկայության պայմաններում Դատարանի կողմից գումարի բռնագանձման վերաբերյալ վճիռ կայացնելու ժամկետը որևէ կերպ չի կարող ազդել դրամական պարտավորության կետանցի ժամկետի վրա, եթե տվյալ դրամական պարտավորությունը չի սահմանվում վճռով, այլ առկա է մինչև վճռի կայացումը։ Նման դեպքերում դրամական պարտավորության գումարի բռնագանձման վերաբերյալ վճիռը ոչ թե սահմանում է նոր պարտավորություն, այլ արձանագրում է նախկինում առկա կետանցված պարտավորությունը, և ըստ այդմ էլ բռնագանձման է ենթակա ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների գումարը կետանցի ժամկետին համապատասխան։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06․02․2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս Նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` «Տոկոսի բռնագանձման» պահանջի մասով թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործից առանձնացվել է առանձին վարույթում ըստ Ընկերության հայցի ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս Նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձման պահանջի մասին։

Դատարանը 06․10․2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է պատճառաբանելով, որ․ Նախարարությունը պարտավոր էր Ընկերության կողմից լրացուցիչ կատարված աշխատանքների համար ծախսած 43.827.940 ՀՀ դրամը վճարել նշված լրացուցիչ կատարված աշխատանքների արդյունքն ընդունելուց հետո օրենքով սահմանված կարգով, սակայն Նախարարության կողմից պարտավորությունը օրենքով սահմանված կարգով չկատարելու և Ընկերության կողմից դատական պաշտպանության միջոցով գումարը բռնագանձելու պայմաններում Դատարանն անհիմն է համարել պատասխանողի և երրորդ անձի պատճառաբանությունները, որ Նախարարության համար պարտավորությունը ծագել է միայն 11.09.2017 թվականի թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 օրինական ուժի մեջ մտած վճռի հիմքով: Միաժամանակ Դատարանը փաստել է, որ Հայաստանի Հանրապետության կողմից 23.01.2019 թվականի մուրհակի տրամադրմամբ ոչ թե դադարել է պատասխանողի պարտավորությունը պատշաճ կատարմամբ 23.01.2019 թվականի դրությամբ, այլ ընդհակառակը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը ստանձնել է պարտավորություն մուրհակում նշված գումարը մարել 17.01.2020 թվականին՝ անգամ տրամադրելով տարեկան տոկոսադրույք, ինչը հավաստում է, որ եթե մուրհակի տրամադրմամբ պարտավորությունը համարվեր կատարված, ապա մուրհակով չէր սահմանվի նաև մուրհակով տրվող պարտավորությունը տոկոսադրույքով վերադարձնելու պայման և մուրհակում Հայաստանի Հանրապետությունը՝ ի դեմս ՀՀ ֆինանսների նախարարության չէր ամրագրի, որ պարտավորվում է վճարել, այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետության՝ ի դեմս ՀՀ ֆինանսների նախարարության համար մուրհակով ծագում է պարտավորություն մուրհակում նշված գումարը վճարելու վերաբերյալ:

Դատարանն արձանագրել է նաև, որ 25.03.2019 թվականին Ընկերության սնանկության գործով կառավարչի (Ցեդենտ) և «Տոնտոն» ՍՊԸ-ի (Ցեսիոնար) միջև կնքվել է պահանջի իրավունքը զիջելու մասին պայմանագիր, որի հիման վրա Ցեդենտը զիջել է, իսկ Ցեսիոնարն ընդունել է Ցեդենտի ՀՀ ֆինանսների նախարարության թողարկած  FN-19/01 սերիայի 00406 համարի 17.01.2020 թվականին մարման ժամկետով փոխանցելի մուրհակի հիման վրա Ցեդենտին պատկանող 43.827.940 ՀՀ դրամ տարեկան 6 տոկոս տոկոսադրույքով պահանջի իրավունքը, Ցեդենտի պահանջի իրավունքը նշված գումարի չափով անցնում է Ցեսիոնարին՝ սույն պայմանագիրը ստորագրելու պահին առկա ծավալով և պայմաններով: Ընդ որում, Արարատբանկի միջոցով 22.04.2019 թվականին այն փոխանցվել է Ընկերության հաշվեհամարին, որպիսի փաստն ընդունել է հայցվոր կողմը:

Ամփոփելով վերոգրյալը Դատարանը գտել է, որ Հայաստանի Հանրապետության՝ ի դեմս ՀՀ ֆինանսների նախարարության մուրհակով ստանձնած պարտավորությունը կարող էր դադարել մինչև մուրհակում նշված գումարը դրանում նշված ժամկետում վճարելը, սակայն հաշվի առնելով այն փաստը, որ 25.03.2019 թվականի Ընկերության սնանկության գործով կառավարչի (Ցեդենտ) և «Տոնտոն» ՍՊԸ-ի (Ցեսիոնար) միջև կնքված պահանջի իրավունքը զիջելու մասին պայմանագրով Ընկերությունը մուրհակում նշված գումարը ստացել է 22.04.2019 թվականին, որպիսի փաստն ընդունել է Ընկերությունը, ուստիև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների հաշվարկը պետք է իրականացնել մինչև 22.04.2019 թվականը:

Վերաքննիչ դատարանը՝ բեկանելով և փոփոխելով Դատարանի դատական ակտն արձանագրել է, որ Դատարանը չի անդրադարձել այն հանգամանքին, որ հայցվորը աշխատանքները կատարելու վերաբերյալ որևէ պայմանագիր կամ համապատասխան գրավոր փաստաթուղթ, որով պետք է որոշվեին աշխատանքների ծավալը, արժեքը, վճարման և այլ պայմանները, չի կնքել, որպիսի պայմաններում առկա է եղել նշված հարցերի շուրջ վեճ, որը կարգավորելու նպատակով նույնիսկ հանձնաժողով է ստեղծվել և որոշակի աշխատանք կատարվել, սակայն միևնույն է՝ հարցը լուծվել է միայն վերը նշված դատական ակտով, ինչն էլ իր հերթին հիմք է փաստելու, որ Հայաստանի Հանրապետության դրամային պարտավորությունն առաջացել է թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճիռն ուժի մեջ մտնելուց հետո միայն, այսինքն՝ 31.10.2018 թվականից, որն էլ պետք է հաշվի առնվեր՝ որպես պարտավորության կատարման խախտման սկիզբ՝ նկատի ունենալով, որ այդ պահից սկսած գումարը չի վճարվել հայցվորին:

Ըստ Վերաքննիչ դատարանի՝ Դատարանն անհիմն եզրահանգման է եկել նաև պարտավորության խախտման վերջնաժամկետը որոշելիս, քանի որ անտեսել է այն փաստը, որ 23.01.2019 թվականին FN-19/01 սերիայով թիվ 00406 փոխանցելի մուրհակը հայցվորին տալով Հայաստանի Հանրապետությունը դադարեցրել է հայցվորի գումարն ապօրինի պահելու գործողությունները և նույն մուրհակով կողմերը պայմանավորվել են վճարման ենթակա գումարը տարեկան վեց տոկոս տոկոսադրույքով 17.01.2020 թվականի մարման ժամկետին, որպիսի հանգամանքն արդեն բացառում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի՝ 23.01.2019 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածում կիրառումը:

Վերոնշյալին համապատասխան հաշվարկներն իրականացնելով Դատարանը պետք է գար հետևության, որ Հայաստանի Հանրապետությունից հօգուտ հայցվորի պետք է բռնագանձվեր ընդամենը պարտավորության 83 օրվա տևողությամբ խախտման համար հաշվարկված տոկոսներ՝ 1.195.970 ՀՀ դրամի չափով, քանի որ 31.10.2018 թվականից մինչև 23.01.2019 թվականն ընկած ժամանակահատվածում Հայաստանի Հանրապետությունը չի վճարել հայցվորին դրամային պարտավորությունը:

Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ստորադաս դատարանների վերը նշված պատճառաբանությունների հիմնավորվածությանը, արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը` տոկոսների հաշվարկը և բռնագանձումը, կիրառելի է այնպիսի իրավահարաբերությունների նկատմամբ, որտեղ պարտապանը պարտատիրոջը պարտավոր է վերադարձնել իր մոտ առկա` վերջինիս պատկանող դրամական միջոցը, սակայն խուսափում է դրանք վերադարձնելուց կամ պարտավորությունը կատարում է անպատշաճ։ Նշվածից հետևում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի  1-ին կետով նախատեսված տոկոսների բռնագանձումը պատասխանատվության միջոց է, որը կիրառելի է պարտապանի կողմից պարտավորությունը չկատարելու կամ անպատշաճ կատարելու դեպքում: Ընդ որում, նշված հոդվածով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման պարտավորության կատարման ժամկետի ավարտից սկսած մինչև գումարը վերադարձնելու օրը։ Հետևաբար, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի առաջին պարբերության դրույթը կիրառելու համար հարկ է պարզել, թե որ պահից սկսած է պարտապանի մոտ առաջացել պարտավորության կետանցը, որի արդյունքում վերջինիս մոտ պահվել կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստացվել կամ խնայվել է գումար։ 

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ անհրաժեշտ է քննարկման առարկա դարձնել այն հանգամանքը, թե վիճելի իրավահարաբերության մեջ պարտապանի մոտ որ պահից սկսված է ծագել պարտավորության կետանցը: Նշված հանգամանքը վեճի լուծման համար ունի էական նշանակություն, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթների կիրառությունն ուղղակիորեն պայմանավորված է պարտապանի կողմից կետանցման պահի բացահայտմամբ:

Սույն գործի փաստերի համաձայն Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 11.09.2017 թվականի (օրինական ուժի մեջ է մտել 31.10.2018 թվականին) թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 վճռով վճռվել է Ընկերության հայցն ընդդեմ Նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ԿԱ քաղաքաշինության պետական կոմիտեի (նախկինում` ՀՀ քաղաքաշինության նախարարության), ՀՀ ֆինանսների նախարարության, Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Ա.Կարակելյանի` 43.827.940 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին, բավարարվել է․ Նախարարությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 43.827.940 ՀՀ դրամ գումար:

Վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշումներով անդրադարձել է ինչպես պարտավորության կետանցին, այնպես էլ դրա համար նախատեսված պատասխանատվության իրավական հարցին և արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված պարտավորության կատարման կետանցումն առաջ է գալիս վիճարկվող գումարը վերադարձնելու պարտականության ծագման պահից սկսած, երբ անձը չի կատարում կամ ոչ պատշաճ է կատարում այդ պարտականությունը: Այսինքն` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթների կիրառությունն ուղղակիորեն պայմանավորված է պարտապանի կողմից կետանցման պահի բացահայտմամբ: Ընդ որում, այն դեպքում, երբ պարտավորության կատարման համար ժամկետ նախատեսված չէ` դրանք պետք է կատարվեն պարտավորության ծագումից` ողջամիտ ժամկետում: Միաժամանակ` այդ ժամկետում պարտավորության չկատարման դեպքում օրենքով սահմանված կարգով կիրառվում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգավորումը (տե՛ս, «Հայաստանի ավտոապահովագրողների բյուրո» ՀԿ ընդդեմ Արթուր Սարգսյանի և Արմեն Կարապետյանի թիվ ԵԴ/29755/02/18 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17․03․2021 թվականի որոշումը):

Վերոնշյալ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատվել է դրամական պահանջի կետանցի փաստը։ Այսինքն՝ դատական ակտով ոչ թե սահմանվել է պարտավորություն, այլ վճռվել է բռնագանձել կետանցված պարտավորության գումարը։ Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի այն դիրքորոշումը, որ թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 քաղաքացիական գործով լուծվել է պայմանագրի կամ համապատասխան փաստաթղթի բացակայության պայմաններում կատարված աշխատանքի ծավալի, արժեքի, վճարման և այլ պայմանների հարցը, անհիմն է, քանի որ ինչպես նշվեց վերևում, թիվ ԵԿԴ/0003/02/14 քաղաքացիական գործի շրջանակներում հաստատված է համարվել այն փաստը, որ Նախարարության կողմից թույլ է տրվել կատարված շինարարական աշխատանքների համար գումարի վճարման կետանց։ Հայաստանի Հանրապետությունից` որպես պարտապանից, դրամական միջոցների բռնագանձումը կարգավորվում է «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի (մասնավորապես, օրենքի 15-րդ հոդվածի 13-րդ մասի) և ՀՀ կառավարության 07․08․2000 թվականի «Դատական ակտերի հիման վրա Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեից բռնագանձման ենթակա գումարների դիմաց փոխանցելի մուրհակների տրամադրման կարգը հաստատելու մասին» N 436 որոշման դրույթներով, ինչը և կատարվել է պարտապանի կողմից։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները պետք է հաշվարկել և գանձել շինարարական աշխատանքների ընդունման օրվանից հաշված մինչև մուրհակի տրամադրման օրը՝ հաշվի առնելով թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործով դատարանի կողմից կիրառված հայցային վաղեմության ժամանակահատվածը։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ թիվ ԵԴ/23470/02/19 քաղաքացիական գործով «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության, պատասխանող կողմում ներգրավված ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` «Տոկոսի բռնագանձման» պահանջի մասին՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 22.04.2016 թվականից մինչև 25.07.2016 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները՝ հաշվարկված 1.354.462,92 ՀՀ դրամի չափով, բռնագանձելու պահանջի մասով մերժվել է՝ հայցային վաղեմություն կիրառելու հիմքով, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները պետք է հաշվարկել և գանձել ոչ թե շինարարական աշխատանքների ընդունման օրվանից, այլ 25․07․2016 թվականից մինչև ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից 23.01.2019 թվականին թիվ FN-19/01 սերիայով թիվ 00406 փոխանցելի մուրհակի տրամադրելը։

Վերոգրյալ պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի դեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության պատասխանում բերված փաստարկները:

Անդրադառնալով Նախարարության կողմից 05․10․2021 թվականին ներկայացված վճռաբեկ բողոքի պատասխանին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձն իրավունք ունի ներկայացնելու վճռաբեկ բողոքի պատասխան վճռաբեկ բողոքի պատճենն ստանալու օրվանից մինչև վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին  որոշումն ստանալուն հաջորդող 15-րդ օրը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշումը Նախարարությունը ստացել է 13․08․2021 թվականին (հիմք՝ փոստային հավաստագիր): Հետևաբար վճռաբեկ բողոքի պատասխան կարող էր ներկայացվել մինչև 03․09․2021 թվականը ներառյալ (հաշվարկում ներառված չեն ոչ աշխատանքային օրերը): Մինչդեռ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի պահանջներին համապատասխան վճռաբեկ բողոքի պատասխանը ներկայացվել է 06․10․2021 թվականին՝ սահմանված ժամկետի խախտմամբ և միջնորդություն չի պարունակում ժամկետի խախտումը հարգելի համարելու վերաբերյալ: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը չի գնահատում ներկայացված պատասխանը:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն՝ հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` գույքային պահանջով հայցագնի երկու տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 150 տոկոսից:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով՝ վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի 3 տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի 3 տոկոսի չափով, իսկ ոչ գույքային բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի տասնապատիկի չափով:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով՝ հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի քսանապատիկի չափով:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը՝ բեկանման և փոփոխման, որի արդյունքում հայցը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքը պետք է բռնագանձվի հետևյալ համամասնությամբ.

-  Նախարարությունից հօգուտ Ընկերության ենթակա է բռնագանձման 262․247 ՀՀ դրամ (43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկել սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 23.01.2019 թվականը կազմում է 13․112․355 ՀՀ դրամ (13․112․355×2%=262․247)), որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և Ընկերության կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

-  Սույն գործով Նախարարության կողմից վերաքննիչ բողոքի համար նախապես վճարվել է 432․708 ՀՀ դրամ, մինչդեռ վճարման էր ենթակա 393․670 ՀՀ դրամ (13․112․355×3%=393․370): Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի «ա» կետի հիմքով ավել վճարված պետական տուրքը՝ 39․338 ՀՀ դրամը, ենթակա է վերադարձման Նախարարությանը:

-  Նախարարությունից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման բավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 393․670 ՀՀ դրամ (13․112․355×3%=393․370)՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 04․08․2021 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար:

-  Ընկերությունից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման չբավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 39․337 ՀՀ դրամ՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար ((14․423․589-13․112․355)×3%=39․337)։

-  Ընկերությունից հօգուտ ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման չբավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 19․337 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումար ((14․423․589-13․112․355)×3%-20․000 ՀՀ դրամ նախապես վճարված պետական տուրքի գումար =19․337)։

Անդրադառնալով հայցվորի՝ փաստաբանի խելամիտ վարձատրությանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր բազմաթիվ նախադեպային որոշումներով արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ «որպես դատական ծախս, թե՛ հայցվորը և թե՛ պատասխանողը դատական քննության ընթացքում կարող են ներկայացնել փաստաբանի մատուցած ծառայությունների համար կատարված կամ կատարվելիք վճարումը հավաստող ապացույց»:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵԿԴ/1587/02/10 քաղաքացիական գործով 29.06.2012 թվականի որոշմամբ արտահայտել է նաև այն իրավական դիրքորոշումը, որ «փաստաբանի վարձատրության խելամտության հարցը որոշելիս անհրաժեշտ է ամբողջության մեջ հաշվի առնել գործով փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը (ապացույցներ հավաքելու և ներկայացնելու անհրաժեշտությունն ու այդ գործողությունները փաստացի կատարելու հանգամանքը, գործի քննությանը մասնակցության աստիճանը), գործի բարդությունը (վիճելի իրավահարաբերության բնույթը, գործի քննության տևողությունը), նմանատիպ գործերով պրակտիկայում ընդունված փաստաբանական ծառայության մատուցման դիմաց վճարվող գումարի չափը, ինչպես նաև դատական ակտով բռնագանձվող գումարի և պահանջվող փաստաբանական վճարի չափի հարաբերակցությունը»:

Տվյալ դեպքում Ընկերությունը ի դեմս տնօրեն Վ․ Գաբրիելյանի՝ 27․05․2019 թվականի լիազորագրով լիազորել է Տիգրան Խուրշուդյանին և (կամ) Ժենյա Մինասյանին որպես ներկայացուցիչ և (կամ) փաստաբան հանդես գալ բոլոր ատյանների դատարաններում։ Միաժամանակ «ԱԳՈԱ ՓԱՍՏԱԲԱՆԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆ» ՍՊԸ-ի ի դեմս տնօրեն Տիգրան Խուրշուդյանի և Ընկերության միջև 01․03․2020 թվականին կնքվել է իրավաբանական ծառայությունների վճարովի մատուցման թիվ ՔՊ-01/03-2020 պայմանագիրը, ըստ որի՝ կատարողը պարտավորվում է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանում քննվող թիվ ԵԴ/6344/02/19 և ԵԴ/4549/02/20 քաղաքացիական գործերի շրջանակներում պատվիրատուին մատուցել վճարովի խորհրդատվություն, դատական ներկայացուցչություն, ինչպես նաև պատվիրատուի իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության համար անհրաժեշտ իրավաբանական (փաստաբանական) ծառայություններ: Պայմանագրի գինը կազմել է՝ 500․000 ՀՀ դրամ:

Վճռաբեկ դատարանը հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ սույն գործով Ընկերության անունից վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերության ներկայացուցիչ Ժենյա Մինասյանը, իսկ սույն որոշմամբ վերջինիս ներկայացրած վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մասնակի բավարարման, ապա սույն վճռաբեկ բողոքը ներկայացնելու մասով փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի բռնագանձման պահանջը ենթակա է մասնակի բավարարման, այն է՝ 100.000 ՀՀ դրամ գումարի չափով:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 09․04.2021  թվականի որոշումը և փոփոխել այն՝ «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության` ի դեմս ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության, երրորդ անձ ՀՀ ֆինանսների նախարարության` 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 22.04.2019 թվականը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկված 14.423.589,08 ՀՀ դրամի չափով բռնագանձելու պահանջի մասին, բավարարել մասնակիորեն՝ 43.827.940 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները հաշվարկել սկսած 25.07.2016 թվականից մինչև 23.01.2019 թվականը և Հայաստանի Հանրապետությունից` ի դեմս ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունից հօգուտ «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 13․112․355 ՀՀ դրամ։ Մնացած մասով հայցը մերժել։

2. Հայաստանի Հանրապետությունից` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 393․670 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 04․08․2021 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար:

Հայաստանի Հանրապետությունից` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունից հօգուտ «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 262․247 ՀՀ դրամ՝ հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Հայաստանի Հանրապետությունից` ի դեմս ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունից հօգուտ «Տավրիդա» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության հատուցման ենթակա գումար:

Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել չբավարարված հայցապահանջի չափին համամասնորեն 58․674 ՀՀ դրամ՝ որպես վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար սահմանված պետական տուրքի գումար։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Մ. Դրմեյան
Զեկուցող	Ս. Անտոնյան
	Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
	Գ. Հակոբյան
	Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 21 մարտի 2023 թվական: