ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում	Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/33899/02/19  2022 թ.
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/33899/02/19
Նախագահող դատավոր՝  Ա. Խառատյան Դատավորներ՝  Ս. Թորոսյան  Դ. Սերոբյան

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

2022 թվականի ապրիլի 04-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ըստ Մարինա Համդիլյանի հայցի ընդդեմ Արսեն Պետրոսյանի, «Էկոտուն» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (այսուհետ՝ Ընկերություն)՝ անշարժ գույքի արժեքը սահմանված ժամկետում չվճարելու հիմքով առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշման դեմ Ընկերության բերած վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Մարինա Համդիլյանը պահանջել է հողամասի առուվաճառքի պայմանագրով սահմանված անշարժ գույքի արժեքը չվճարելու հիմքով անվավեր ճանաչել Ընկերության տնօրեն Արսեն Պետրոսյանի և իր միջև 17.07.2019 թվականին կնքված Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի 1.07հա հողամասի առուվաճառքի պայմանագիրը և, որպես իրավական հետևանք, անվավեր ճանաչել 17.07.2019 թվականին կնքված Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի 1.07հա հողամասի առուվաճառքի պայմանագրի հիմքով Ընկերության անունով 01.08.2019 թվականին Երևան քաղաքի Մալաթիա-Սեբաստիա Լենինգրադյան փողոց 23/18 հողամաս հասցեով կատարված իրավունքի պետական գրանցումը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Լ. Գրիգորյան) (այսուհետ` Դատարան) 15.07.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է՝ վճռվել է անվավեր ճանաչել Ընկերության՝ ի դեմս տնօրեն Արսեն Պետրոսյանի, և Մարինա Համդիլյանի միջև 17.07.2019 թվականին Երևանի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 (Երևան Մալաթիա-Սեբաստիա Լենինգրադյան փողոց 23/18 հողամաս) հասցեի 1.07հա հողամասի առուվաճառքի պայմանագիրը և իրավունքի պետական գրանցումը՝ անշարժ գույքը վերադարձնելով Մարինա Համդիլյանին:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.10.2020 թվականի որոշմամբ Արսեն Պետրոսյանի և Ընկերության վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 15.07.2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ՝ Տիգրան Նաղդալյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 502-րդ հոդվածի  1-4-րդ կետերը, 504-րդ հոդվածի 1-4-րդ կետերը, 568-րդ հոդվածը, որոնք չպետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Սույն գործով բացակայում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված անվավերության հիմքերը, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը պայմանագրի կետանցը դիտարկել է որպես անվավերության հիմք: Արդյունքում՝ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նյութական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որն ազդել է գործի ելքի վրա։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը և այն փոփոխել՝ հայցն ամբողջությամբ մերժել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) 17.07.2019 թվականին Ալբերտ Մելքոնյանի, ով գործել է Մարինա Համդիլյանի անունից լիազորագրով (Վաճառող) և Ընկերության՝ ի դեմս տնօրեն Արսեն Պետրոսյանի (Գնորդ) միջև կնքվել է անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր։

Պայմանագրի 6-րդ կետի համաձայն՝ գնորդը պարտավորվել է անշարժ գույքի համար գումարը վճարել նույն պայմանագրով սահմանված չափով, կարգով անշարժ գույքի  հանձնման-ընդունման ակտի կնքման պահին (հատոր 1-ին, գ.թ. 12)։

2) 25.07.2019 թվականի «Հանձնման-Ընդունման Ակտ» վերտառությամբ փաստաթղթի համաձայն՝ Մարինա Համդիլյանի ներկայացուցիչ Ալբերտ Մելքոնյանը, հիմք ընդունելով Ընկերության՝ ի դեմս տնօրեն Արսեն Պետրոսյանի հետ 17.07.2019 թվականին կնքված Երևան Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի հողամասի անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագրի 6-րդ կետը, առուվաճառքի պայմանագիրը կնքելուց հետո Արսեն Պետրոսյանին է ներկայացնում Երևան, Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի հողամասի հանձնման ակտը, որով հավաստվում է, որ վաճառված հողամասն ազատ է որևէ անշարժ կամ շարժական գույքերից:

Նշված փաստաթղթի ներքևի հատվածում նշված «Հանձնեց» բառի դիմաց գրառված է  Ալբերտ Մելքոնյան, որի դիմաց առկա է ստորագրություն:

 25.07.2019 թվականի «Հանձնման-Ընդունման Ակտ» վերտառությամբ փաստաթուղթն ընդունող կազմակերպության կողմից ստորագրված չէ (հատոր 1-ին, գ.թ. 51)։

3) Սույն գործով անվիճելի է պատասխանողի կողմից առուվաճառքի պայմանագրով սահմանված գումարը վճարած չլինելը (անվիճելի փաստ)։

4) Ըստ ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու մասին 10.07.2020 թվականի արձանագրության՝ հողամասը Դատարանը զննել է գտնվելու վայրում Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեում: «Հողամասը ցանկապատված չէ, առկա է փայտե զուգարան, որն ըստ հայցվորի չի ապամոնտաժվել պատասխանողի խնդրանքով՝ այն հետագայում կառուցապատման ժամանակ օգտագործելու համար: Հայցվոր կողմը ցույց տվեց հողամասի սահմանները, հարևանությամբ գտնվում է վագոն-տնակ՝ բնակեցված բնակիչներով, որոնք հայտարարեցին, որ վագոն-տնակի մի հատվածը գտնվել է հայցվորի հողամասում, սակայն այն հետագայում տեղափոխել են հայցվորի հողամասից դուրս, հանել են նույնիսկ տնկված ծառերը: Հողամասի մի հատվածում հողի վրա սալիկներ կային, որոնք հայցվորի հայտարարությամբ վագոն-տնակի տակ են դրված եղել» (հատոր 2-րդ, գ.թ. 43)։

5) Մարինա Համդիլյանի ներկայացուցիչը 14.10.2019 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Դատարան ընդդեմ Արսեն Պետրոսյանի, Ընկերության՝ առուվաճառքի պայմանագրով անշարժ գույքի արժեքը սահմանված ժամկետում չվճարելու հիմքով այն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին (հատոր 1-ին, գ.թ. 5-9)։

6) 17.12.2019 թվականին դատարան է մուտքագրվել հայցապահանջի առարկայի և հիմքի ճշգրտում, լրացում և  փոփոխություն կատարելու  մասին միջնորդություն (հատոր  1-ին,  գ.թ. 77-79)։

01.02.2020 թվականին դատարան է ներկայացվել հայցապահանջի առարկայի և հիմքի ճշգրտում, լրացում և փոփոխություն կատարելու ժամանակ թույլ տրված վրիպակի ուղղման վերաբերյալ դիմում (հատոր 1-ին, գ.թ. 98-99)։

7) 17.02.2020 թվականին դատարան է ներկայացվել հայցապահանջի փոփոխություն` առուվաճառքի պայմանագիրը՝ նախատեսված անշարժ գույքի արժեքը սահմանված ժամկետում չվճարելու հիմքով, անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին (հատոր 2-րդ, գ.թ. 1-4)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

  Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ  քաղաքացիական օրենսգրքի 504-րդ հոդվածի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք առուվաճառքի պայմանագրով նախատեսված ապրանքի գինը վճարելուց խուսափելը կարող է հիմք հանդիսանալ առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու համար։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածի համաձայն՝ գործարքները քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց այն գործողություններն են, որոնք ուղղված են քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դրանց դադարելուն:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագիր կնքելու համար անհրաժեշտ է երկու կողմի (երկկողմ գործարք) կամ երեք ու ավելի կողմերի (բազմակողմ գործարք) համաձայնեցված կամքի արտահայտությունը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 303-րդ հոդվածի համաձայն՝ գործարքն անվավեր է նույն օրենսգրքով սահմանված հիմքերով դատարանի կողմից այն այդպիսին ճանաչելու ուժով (վիճահարույց գործարք) կամ անկախ նման ճանաչումից (առոչինչ գործարք):

Վիճահարույց գործարքն անվավեր ճանաչելու պահանջը կարող են ներկայացնել նույն օրենսգրքում նշված անձինք:

 Առոչինչ գործարքի անվավերության հետևանքների կիրառման մասին պահանջ կարող է ներկայացնել ցանկացած շահագրգիռ անձ: Դատարանն իրավունք ունի այդպիսի հետևանքներ կիրառել սեփական նախաձեռնությամբ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 305-րդ հոդվածի համաձայն՝ օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի պահանջներին չհամապատասխանող գործարքն անվավեր է, եթե օրենքը չի սահմանում, որ նման գործարքն առոչինչ է կամ չի նախատեսում խախտման այլ հետևանքներ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 470-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ առուվաճառքի պայմանագրով կողմերից մեկը (վաճառողը) պարտավորվում է մյուս կողմին (գնորդին) որպես սեփականություն հանձնել (գույք) ապրանք, իսկ գնորդը պարտավորվում է ընդունել այդ ապրանքը և դրա համար վճարել որոշակի գումար (գինը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 500-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գնորդը պարտավոր է ընդունել իրեն հանձնված ապրանքը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նա իրավունք ունի պահանջել փոխարինելու ապրանքը կամ հրաժարվելու առուվաճառքի պայմանագիրը կատարելուց:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գնորդը պարտավոր է կատարել այնպիսի գործողություններ, որոնք, սովորաբար ներկայացվող պահանջներին համապատասխան, անհրաժեշտ են նրա կողմից համապատասխան ապրանք հանձնելը և ընդունելն ապահովելու համար, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով, այլ իրավական ակտերով կամ առուվաճառքի պայմանագրով:

Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ այն դեպքերում, երբ գնորդն օրենքի, այլ իրավական ակտերի կամ առուվաճառքի պայմանագրի խախտմամբ չի ընդունել ապրանքը կամ հրաժարվել է այն ընդունելուց, վաճառողն իրավունք ունի գնորդից պահանջել ընդունելու ապրանքը կամ հրաժարվել պայմանագիրը կատարելուց:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 501-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գնորդը պարտավոր է ապրանքի համար վճարել առուվաճառքի պայմանագրով նախատեսված գինը, իսկ եթե այն նախատեսված չէ պայմանագրով կամ չի կարող որոշվել դրա պայմաններից ելնելով, ապա` նույն օրենսգրքի 440 հոդվածի 3-րդ կետին համապատասխան որոշվող գինը, ինչպես նաև իր հաշվին կատարել այնպիսի գործողություններ, որոնք, օրենքին, այլ իրավական ակտերին, պայմանագրին կամ սովորաբար ներկայացվող պահանջներին համապատասխան, անհրաժեշտ են վճարելու համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 502-րդ հոդվածի համաձայն՝

1. գնորդը պարտավոր է վճարել ապրանքի համար այն վաճառողից ստանալուց անմիջապես առաջ կամ հետո, եթե այլ բան նախատեսված չէ նույն օրենսգրքով, այլ օրենքներով, իրավական ակտերով կամ առուվաճառքի պայմանագրով և չի բխում պարտավորության էությունից:

2. Գնորդը պարտավոր է հանձնված ապրանքի գինը վճարել ամբողջությամբ, եթե առուվաճառքի պայմանագրով նախատեսված չէ ապրանքի համար վճարել տարաժամկետ (մաս առ մաս):

3. Եթե գնորդը ժամանակին չի վճարել առուվաճառքի պայմանագրին համապատասխան հանձնված ապրանքի համար, վաճառողն իրավունք ունի պահանջել վճարելու ապրանքի համար և տոկոսներ` նույն օրենսգրքի 411 հոդվածին համապատասխան:

4. Եթե գնորդը, առուվաճառքի պայմանագիրը խախտելով, հրաժարվում է ապրանքն ընդունելուց և դրա համար վճարելուց, վաճառողն իրավունք ունի, իր ընտրությամբ, պահանջել վճարելու ապրանքի համար կամ հրաժարվել պայմանագիրը կատարելուց:

(...)։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 568-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ անշարժ գույքը հանձնելը վաճառողի և դրա ընդունելը գնորդի կողմից իրականացվում են փոխանցման ակտի կամ գույքը հանձնելու մասին այլ փաստաթղթի հիման վրա:

Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կողմի խուսափելը պայմանագրով նախատեսված պայմաններով անշարժ գույքի փոխանցման մասին փաստաթուղթն ստորագրելուց համարվում է հրաժարվել վաճառողի կողմից գույքը հանձնելու, իսկ գնորդի կողմից` գույքն ընդունելու պարտականությունը կատարելուց:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 466-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պայմանագիրը, կողմերից մեկի պահանջով, կարող է փոփոխվել կամ լուծվել դատարանի վճռով միայն մյուս կողմի թույլ տված` պայմանագրի էական խախտման կամ օրենքով կամ պայմանագրով նախատեսված այլ դեպքերում:

Էական է ճանաչվում կողմերից մեկի թույլ տված պայմանագրի խախտումը, որը հանգեցնում է մյուս կողմի համար այնպիսի վնասի, որն զգալիորեն զրկում է վերջինիս այն բանից, ինչը նա իրավունք ուներ ակնկալել պայմանագիրը կնքելիս:

Վերոգրյալ իրավական նորմերի վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն հարկ է համարում արձանագրել, որ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և պայմանագիրը լուծելու կարգավորումները միմյանցից էականորեն տարբերվում են։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 18-րդ գլխի 2-րդ պարագրաֆը կանոնակարգում է գործարքների անվավերությունը: Մասնավորապես օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 305-րդ հոդվածով  որպես գործարքի անվավերության ընդհանուր հիմք նախատեսել է օրենքի կամ այլ իրավական ակտի պահանջներին չհամապատասխանելը, իսկ մյուս հոդվածներով, որոշակի դեպքերի համար սահմանել է գործարքի անվավերության կոնկրետ հիմքեր։ Դրանք են՝

- կեղծ և շինծու գործարքների անվավերությունը,

-  անգործունակ ճանաչված քաղաքացու կնքած գործարքի անվավերությունը,

- սահմանափակ գործունակ ճանաչված քաղաքացու կնքած գործարքի անվավերությունը,

- տասնչորս տարեկան չդարձած անչափահասի կնքած գործարքի անվավերությունը,

-տասնչորսից մինչև տասնութ տարեկան անչափահասի կնքած գործարքի անվավերությունը,

-իր գործողությունների նշանակությունը հասկանալու կամ դրանք ղեկավարելու անընդունակ քաղաքացու կնքած գործարքի անվավերությունը,

- էական նշանակություն ունեցող մոլորության ազդեցության տակ կնքված գործարքի անվավերությունը,

- խաբեության, բռնության, սպառնալիքի ազդեցության ներքո, մեկ կողմի ներկայացուցչի մյուս կողմի հետ չարամիտ համաձայնությամբ կամ ծանր հանգամանքների բերումով կնքված գործարքի անվավերությունը,

-   իր իրավունակության սահմաններից դուրս եկած իրավաբանական անձի կնքած գործարքի անվավերությունը,

- գործարք կնքելու լիազորությունը սահմանափակելու հետևանքները (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 306-315-րդ հոդվածներ)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդրությամբ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հիմքերը խիստ որոշակի են: Այսպես՝ պայմանագիրը ճանաչվում է անվավեր, եթե այն օրենքի և այլ իրավական ակտի պահանջներին չի համապատասխանում, կամ եթե առկա է անվավերության վերոնշյալ կոնկրետ հիմքերից որևէ մեկը։ Նշվածից տարբերվող որևէ այլ հիմքով պայմանագիրն անվավեր ճանաչվել չի կարող։

Պայմանագիրը լուծելու դեպքերն այլ են։ Այսպես՝ պայմանագիրը, կողմերից մեկի պահանջով, կարող է լուծվել դատարանի վճռով միայն մյուս կողմի թույլ տված` պայմանագրի էական խախտման կամ օրենքով կամ պայմանագրով նախատեսված այլ դեպքերում։ Էական է ճանաչվում կողմերից մեկի թույլ տված պայմանագրի խախտումը, որը հանգեցնում է մյուս կողմի համար այնպիսի վնասի, որն զգալիորեն զրկում է վերջինիս այն բանից, ինչը նա իրավունք ուներ ակնկալել պայմանագիրը կնքելիս:

Առուվաճառքի պայմանագիրը կնքվում է երկու կողմի համաձայնեցված կամքի արտահայտությամբ, որով վաճառողը պարտավորվում է գնորդին որպես սեփականություն հանձնել գույք/ապրանք, իսկ գնորդը պարտավորվում է ընդունել այդ ապրանքը և դրա համար վճարել որոշակի գումար: Եվ եթե կողմերից որևէ մեկը չի կատարում համաձայնեցված կամքի արտահայտությամբ կնքված պայմանագրի գլխավոր պայմանը (վաճառողը՝ հրաժարվում է հանձնել գույքը, գնորդը՝ ընդունել ապրանքը, վճարել գումարը), ապա թույլ է տալիս պայմանագրի էական խախտում։

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պայմանագիրը կնքած կողմերից որևէ մեկի պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունը չկատարելը համարվում է պայմանագրային պարտավորության խախտում։ Այն չի կարող համարվել պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հիմք, քանի որ չի համապատասխանում ոչ գործարքի անվավերության ընդհանուր հիմքին` օրենքի կամ այլ իրավական ակտի պահանջներին չհամապատասխանելուն (ՀՀ  քաղաքացիական օրենսգրքի  305-րդ հոդված),  և ոչ էլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու կոնկրետ հիմքերից որևէ մեկին (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 306-315-րդ հոդվածներ)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հիմքերն պայմանավորված են պայմանագիրը կնքելու գործընթացում թույլ տրված օրենսդրական խախտումներով՝ պայմանագիրն օրենքի և այլ իրավական ակտի պահանջներին անհամապատասխան կնքելու հանգամանքով։ Մինչդեռ կողմի պահանջով դատարանի կողմից պայմանագիրը լուծելու հիմքերն առաջանում են օրենքին համապատասխան կնքված պայմանագրի կատարման փուլում պայմանագրի որևէ պայմանի խախտման արդյունքում։

  Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Դատարան ներկայացրած հայցադիմումով Մարինա Համդիլյանը հայտնել է, որ վերջինիս, որի անունից նոտարական գրասենյակում հանդես է եկել Ալբերտ Մելքոնյանը, և Արսեն Պետրոսյանի միջև կնքել է Երևանի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամաս միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի հողամասի անշարժ գույքի առուվաճառքի պայմանագիր և, որ առուվաճառքի պայմանագիրը կնքելուց հետո, չնայած պատասխանողին ներկայացրել է անշարժ գույքի հանձնման-ընդունման ակտը, սակայն վերջինս հրաժարվել է ստորագրել այն, իսկ որպես իր կողմից անշարժ գույքի ընդունման և ստանձնած պարտավորությունների կատարման ապացույց՝ հայցվորի ներկայացուցչի բանկային հաշվին է փոխանցել միայն 10.000.000 ՀՀ դրամ գումար՝ պարտավորության մնացած մասով գումարի կատարումը խոստանալով կատարել մի քանի օրից, սակայն հայցադիմումը ներկայացնելու օրվա դրությամբ շուրջ երեք ամիս տարբեր պատճառաբանություններով չի կատարել, և հրաժարվել է Հայցվորին փոխանցել անշարժ գույքի արժեքի մնացած 353.000.000 ՀՀ դրամ գումարը։ Ուստի պահանջել է  անվավեր ճանաչել կնքված պայմանագիրն ու, որպես իրավական հետևանք, անվավեր ճանաչել Արսեն Պետրոսյանի անվամբ Երևանի Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի Լենինգրադյան և Նոյ թաղամասի միջանկյալ հատվածում գտնվող թիվ 3 հասցեի հողամասի նկատմամբ կատարված իրավունքի պետական գրանցումը:

Գործի քննության ընթացքում հայցվորը Դատարան է ներկայացրել «Հայցապահանջի առարկայի և հիմքի ճշգրտում, լրացում և փոփոխություն կատարելու մասին» միջնորդություն, որով, հայցի իրավական հիմքում վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 436-րդ, 441-րդ, 466-րդ, 468-րդ հոդվածների պահանջները, խնդրել է լուծել պայմանագիրը, Ընկերության տնօրեն Արսեն Պետրոսյանի կողմից պայմանագրով սահմանված հանձնման-ընդունման ակտը ստորագրելուց խուսափելու և դրա հիմքով առուվաճառքի պայմանագրով սահմանված հողամասի արժեքը չվճարելու հիմքով ու, որպես իրավական հետևանք, անվավեր ճանաչել վիճելի հողամասի նկատմամբ կատարված իրավունքի պետական գրանցումը, Ընկերությունից ու Ընկերության տնօրեն Արսեն Պետրոսյանից համապարտության կարգով սկսած կետանցի օրվանից 18.08.2019 թվականից յուրաքանչյուր ամիս հաշվարկել և բռնագանձել պայմանագրով չվճարված 353.000.000 ՀՀ դրամ գումարից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսներ:

Դրանից հետո հայցվորը կրկին Դատարան է ներկայացրել «Առուվաճառքի պայմանագիրը նախատեսված անշարժ գույքի արժեքը սահմանված ժամկետում չվճարելու հիմքով այն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին» հայցապահանջի փոփոխություն, որով խնդրել է անվավեր ճանաչել պայմանագիրն ու, որպես իրավական հետևանք, անվավեր ճանաչել վիճելի հողամասի նկատմամբ կատարված իրավունքի պետական գրանցումը:

Դատարանը 15.07.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է՝ անվավեր է ճանաչել պայմանագիրն ու իրավունքի պետական գրանցումը՝ անշարժ գույքը վերադարձնելով Մարինա Համդիլյանին: Դատարանը պատճառաբանել է, որ պատասխանողը չի կատարել իր պարտավորությունները գույքի համար վճարումը կատարելու, ինչպես նաև այդ վճարումը կատարելու ֆորմալ մեկնարկը հանդիսացող ընդունման-հանձնման ակտը ստորագրելու առումով և արձանագրել է, որ հայցվորն ընտրել է գույքը վերադարձնելու տարբերակը, որն անշարժ գույքի պարագայում պետք է կատարվի առուվաճառքի պայմանագիրն ու դրա պետական գրանցումն անվավեր ճանաչելով և, քանի որ գործով առուվաճառքի պայմանագիրը գույքի արժեքը վճարելու, ինչպես նաև հանձնման-ընդունման ակտ ստորագրելու առումով չի կատարվել անկախ դրա պատճառներից, ուստի անշարժ գույքը պետք է վերադարձնել վաճառողին՝ անվավեր ճանաչելով առուվաճառքի պայմանագիրն ու վերջինիս պետական գրանցումը:

Վերաքննիչ դատարանը 14.10.2020 թվականի որոշմամբ Արսեն Պետրոսյանի և Ընկերության վերաքննիչ բողոքները մերժել է, և Դատարանի վճիռը թողել է անփոփոխ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ Դատարանի՝ առուվաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու և համապատասխան հետևանքներ կիրառելու վերաբերյալ եզրահանգումներն իրավաչափ են։

Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով Մարինա Համդիլյանը ներկայացրել է հայցադիմում, որով ի սկզբանե խնդրել է անվավեր ճանաչել կնքված պայմանագիրը։ Գործի քննության ընթացքում մի քանի անգամ ներկայացրել է հայցի հիմքի և առարկայի փոփոխություն կատարելու միջնորդություն՝ նախ պայմանագիրը լուծելու և հետո կրկին պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու պահանջի վերաբերյալ։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործարքների անվավերության դեպքում հայցի հիմքի և առարկայի որոշման համար էական նշանակություն ունի ոչ միայն փաստական հանգամանքը, այլև այն իրավական հիմքը, որի հիման վրա հայցվորը ցանկանում է գործարքն անվավեր ճանաչել: Մասնավորապես, եթե հայցվորը փաստական հանգամանքները նշելուց հետո վկայակոչել է նաև այն իրավական հիմքը, որի հիման վրա, վերջինիս կարծիքով, գործարքն անհրաժեշտ է անվավեր ճանաչել, ապա հայցի հիմքը որոշվում է փաստական հանգամանքների և կիրառման ենթակա նյութական իրավունքի նորմի համադրության հիման վրա:

Վերոնշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ Մարինա Համդիլյանը, հայցի հիմքի և առարկայի փոփոխություններ կատարելուց հետո ի վերջո ներկայացրել է պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու վերաբերյալ պահանջ` փաստարկելով այն հանգամանքը, որ պատասխանող կողմը անշարժ գույքի համար պայմանագրով նախատեսված գումարը չի վճարել՝ չվկայակոչելով որևէ իրավակարգավորում, ըստ որի՝ պայմանագրի գնի չվճարումը հանգեցնում է այդ պայմանագրի անվավերության։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով հայցվորի կողմից վկայակոչված փաստական հանգամանքը սույն որոշմամբ շարադրված իրավական վերլուծությունների համատեքստում հանդիսանում է ոչ թե պայմանագրի անվավերության, այլ այն լուծելու հիմք։ Մինչդեռ թե Դատարանը, և թե Վերաքննիչ դատարանը, այն դիտարկելով որպես պայմանագրի անվավերության հիմք, այդպես էլ չեն վկայակոչել այն իրավանորմը, որի կիրառման արդյունքում կարող էին նման հետևության հանգել, առավել ևս չեն հիմնավորել այն հանգամանքը, թե ինչպես է պայմանագրի պայմանի խախտումը կասկածի տակ դնում դրա համապատասխանությունն օրենքի կամ այլ իրավական ակտի պահանջներին։

Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարաններն արձանագրել են պայմանագրի անվավերություն՝ օրենսդրությամբ սահմանված անվավերության հիմքերի բացակայության պայմաններում։ Դատարանն արձանագրել է, և Վերաքննիչ դատարանն էլ անտեսել է այն հանգամանքը, որ սույն գործով պայմանագրի անվավերության հիմքում դրվում է պայմանագրի կողմերից մեկի պարտավորությունը չկատարելու հանգամանքը՝ պայմանագրի պայմանի խախտումը։

  Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանների կողմից պայմանագրի կատարման փուլում թույլ տրված խախտման հիմքով պայմանագրի անվավեր ճանաչումը իրավաչափ չէ, հետևաբար հայցը ենթակա էր ամբողջությամբ մերժման, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի վերը նշված հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի  390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Ուստի վճռաբեկ բողոքի նշված հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտն ամբողջությամբ բեկանելու և փոփոխելու՝ հայցն ամբողջությամբ մերժելու համար։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձը, որի դեմ կայացվել է եզրափակիչ դատական ակտ, կրում է (…) դատարանի և գործին մասնակցող անձանց կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունն այնքանով, որքանով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն` (...) պետական տուրքը գանձվում է հետևյալ դրույքաչափերով (...)

6. դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար`

ա) դրամական պահանջի գործերով՝ վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի երեք տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ, կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի երեք տոկոսի չափով։

(...)

7. դատարանի դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար`

ա) դրամական պահանջի գործերով` հայցագնի երեք տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Մարինա Համդիլյանից հօգուտ Ընկերության ենթակա է բռնագանձման 30.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վերջինիս կողմից վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքներ ներկայացնելու համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը և այն փոփոխել. Մարինա Համդիլյանի հայցն ընդդեմ Արսեն Պետրոսյանի, «Էկոտուն» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության՝ առուվաճառքի պայմանագրով անշարժ գույքի արժեքը սահմանված ժամկետում չվճարելու հիմքով անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, մերժել։

2. Մարինա Համդիլյանից հօգուտ «Էկոտուն» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության բռնագանձել 10.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի և 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: