ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

ք. Երևան 10 հունվարի 2022 թ.

ԲԴԽ-98-Ո-Կ-25

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՌԱՋԻՆ ԱՏՅԱՆԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ԶԱՐՈՒՀԻ ՆԱԽՇՔԱՐՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՀԱՐՑԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ՝

ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ՝

նախագահությամբ՝
Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար	Գ. Ջհանգիրյանի,
մասնակցությամբ՝
անդամներ	Գ. Բեքմեզյանի,
	Դ. Խաչատուրյանի,
	Մ. Մակյանի,
	Լ. Մելիքջանյանի,
	Ս․ Միքայելյանի,
	Ս. Չիչոյանի,
	Վ. Քոչարյանի,
Արդարադատության նախարարի տեղակալ	Ե. Թումանյանցի,
Արդարադատության նախարարի ներկայացուցիչ	Գ. Հարությունյանի,
Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր	Զ. Նախշքարյանի,
Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավորի ներկայացուցիչներ	Ռ. Մելիքյանի, Ս. Սահակյանի,
քարտուղարությամբ՝	Ա. Շիլաջյանի

դռնբաց նիստում, քննության առնելով Արդարադատության նախարարի «Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Զարուհի Նախշքարյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ ՀՀ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու մասին» 2021 թվականի հոկտեմբերի 27-ի թիվ 79-Ա որոշումը և կից փաստաթղթերը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց.

1. Գործի նախապատմությունը.

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել «Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ» հիմնադրամի հիմնադիր և հետազոտական ծրագրերի ղեկավար Ստյոպա Սաֆարյանի կողմից 27․08․2021 թվականի ՀՀ արդարադատության նախարարին (այսուհետ՝ նաև Նախարար) ներկայացված հաղորդումը։

Նախարարի 17․09․2021 թվականի թիվ 70-Ա որոշմամբ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Զարուհի Նախշքարյանի (այսուհետ՝ նաև Դատավոր) նկատմամբ հարուցել է կարգապահական վարույթ։

Նախարարի 27․10․2021 թվականի թիվ 79-Ա որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Բարձրագույն դատական խորհրդին՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

2. Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը.

Նախարարը, վկայակոչելով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավորության օրենսգրքի (այսուհետ՝ նաև Օրենսգիրք) 12-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերը, 191-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը, Սահմանադրության 63-րդ հոդվածը, նշել է, որ Դատավորը դուրս է եկել հայցի հիմքերի և առարկաների սահմաններից՝ խախտելով պատասխանողի արդար դատաքննության իրավունքը:

Հայցադիմումում Թագուհի Ասլանյանը (այսուհետ՝ նաև Հայցվոր) արձանագրել է, որ Ստյոպա Սաֆարյանի (այսուհետ՝ նաև Պատասխանող) հետևյալ արտահայտությունները «Ես կարող եմ նույնքան լկտի, ինչպես Դուք՝ ներխուժել Ձեր բնակարան», «Ես չեմ համենում: Ինձ հրավերներ մի ուղարկեք ո՛չ սաունաներ, ո՛չ Ձեր տարածքներ, ո՛չ Ձեր տներ, Դուք իմ կինը չեք, որ ինձ որևէ տեղ հրավիրեք, իմ կինը կարող է ինձ տեղ հրավիրելե վիրավորել են Հայցվորին, քանի որ պատասխանողը նախ Հայցվորին որակել է որպես լկտի և նշել «նույնքան լկտի, ինչքան Դուք», այնուհետև հայցվորին անհիմն վերագրել է այնպիսի արարքներ, որոնք չեն տեղավորվում բարոյականության և բարոյական նորմերի սահմաններում:

Դատավորը 21.12.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարել է մասնակի և վճռի պատճառաբանական մասում համապատասխան հղումներ է կատարել բացատրական և հոմանիշների բառարանների և դրանցից մեջբերել է ոչ միայն «լկտի», այլև «ներխուժել» բառի նշանակությունը: Հաջորդիվ դատարանը եկել է այն հետևության, որ Հայցվորը մուտք է գործել տարածք երկու հոգով առանց որևէ ուժի կիրառման կամ բռնության, միևնույն ժամանակ այդ գործողությունն իրականացնելիս Հայցվորի կողմից որևէ անբարոյական, անհամեստ, լիրբ պահվածքի դրսևորում չի նկատվել: Դատարանը նշել է նաև, որ «ներխուժել» բառը կարող էր վերաբերել ոչ թե այս կամ այն տարածքում գտնվելուն, այլ անմիջականորեն մուտքին, մուտք գործելուն և այս իմաստով Հայցվորի կողմից մուտք գործելը տարածք չի զուգորդվել որևէ ուժի կիրառմամբ կամ լկտի պահվածքով, ուստի Պատասխանողի այդ արտահայտությունը չի հենվել փաստերի վրա և կրել է վիրավորական բնույթ:

Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը 23.04.2021 թվականի որոշմամբ գալով այն հետևության, որ վիրավորանք պարունակում է միայն «լկտի» արտահայտությունը, Պատասխանողի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը բավարարել է մասնակի: Նշված որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանը արձանագրել է, որ Հայցվորը «ներխուժել» արտահայտության մասով Օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի կիրառության խնդիր առաջ չի քաշել, ուստի Դատարանը նշված արտահայտության մասով գնահատման առարկա դարձնելով Հայցվորի պատվին և արժանապատվությանը վիրավորանքի միջոցով արատավորող արտահայտություն կատարած լինելու փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, դուրս է եկել հայցապահանջի շրջանակից:

Նախարարի պնդմամբ թիվ ԵԴ/39585/02/19 քաղաքացիական գործով Դատավորի կողմից թույլ են տրվել Oրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի, 191-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի, Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջների խախտումներ, այն է՝ Դատարանը անտեսելով այն հանգամանքը, որ Հայցվորը Պատասխանողի կողմից իր գործողությունների առնչությամբ «ներխուժել» արտահայտությունը թույլ տալը չի վկայակոչել որպես հայցի հիմք, ուստի և այդ արտահայտությունը թույլ տալու հետ կապված որևէ պահանջ չի ներկայացրել, նշված արտահայտությունը գնահատման առարկա դարձնելով և դրա վերաբերյալ հետևությունները Դատարանը ներառելով 21.12.2020 թվականին կայացված վճռում՝ դուրս է եկել հայցի հիմքերի և առարկայի սահմաններից՝ խախտելով նաև Պատասխանողի արդար դատաքննության իրավունքը: Միաժամանակ, Նախարարը նշել է, որ Դատավորին վերագրվող խախտումները կատարվել են կոպիտ անփութությամբ, ուստի առկա է Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքը:

3․ Դատավորի դիրքորոշումը հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Սույն կարգապահական վարույթի շրջանակում Դատավորը չի ներկայացրել բացատրություն Նախարարին :

Դատավորի և ներկայացուցիչներ Սիրանուշ Սահակյանի և Ռուբեն Մելիքյանի կողմից Բարձրագույն դատական խորհրդում կարգապահական վարույթի քննության ընթացքում ներկայացվել է դիրքորոշում, որով հայտնվել է, որ ամբողջությամբ առարկում են Նախարարի կողմից ներկայացված միջնորդության դեմ և կարծում են, որ այն ենթակա է մերժման:

Դատավորի ներկայացուցիչների պնդմամբ Դատավորի կողմից 21.12.2020 թվականի վճռով կատարված փաստերի գնահատումն ուներ գոյության իրավունք: Այսպես, խնդրո առարկա «ներխուժել» բառը տեքստային առումով ներառված է եղել հայցի փաստական հիմքերի շրջանակում, որպես պատասխանողի արտահայտած ամբողջական մտքի մաս, որի կապակցությամբ Հայցվորը դիմել է դատական պաշտպանության: Ավելին Դատավորի ընկալումն առ այն, որ «ներխուժել» բառը ներառված է հայցի փաստական հիմքում ուղիղ արտահայտվել է ապացուցման բեռի բաշխման արձանագրային որոշմամբ, որի կապակցությամբ կողմերը չեն օգտվել իրենց՝ դատարանի կողմից սահմանած ապացուցման բեռը փոխելու միջնորդությամբ հանդես գալու իրավական հնարավորությունից: Հետևաբար կողմերը լռելյայն համաձայնությամբ նույնպես հաստատել են, որ «ներխուժել» բառը ներառված է եղել հայցի փաստական հիմքերի ներքո:

Դատավորին ներկայացված և ներկայացուցչի կողմից հրապարակված փաստաթղթի համաձայն Հայցվորը պնդում է, որ ինքը դատարանից հայցել է պաշտպանություն Պատասխանողի ամբողջական արտահայտությունից ներառյալ ներխուժումից և այդ կապակցությամբ ներկայացրել է ապացույց այն մասին, որ ինքը ոչ թե ներխուժել է, այլ եկել է «դեպքի վայր» առանց որևէ խոչընդոտի Պատասխանողի լիազորած անձանց թույլտվությամբ: Ավելին, «դատական պաշտպանության առարկա» արտահայտությունն իր բնույթով այնպիսինն է, որ լկտի բառին հնարավոր չէր գնահատական տալ առանց դրա լրացյալը հանդիսացող ներխուժել ստորոգյալին գնահատական տալուն:

Դատավորը Պատասխանողին պարտավորեցրել է ներողություն խնդրել հետևյալ ձևով. «29.10.2019 թվականին ես՝ Ստյոպա Սաֆարյանս վիրավորական արտահայտություններ եմ հասցեագրել Լայվնյուզ մեդիա ՍՊԸ լրագրողական ընկերության լրագրող Թագուհի Ասլանյանին, որի համար ներողություն եմ խնդրում»: Պատասխանողից բռնագանձվել է 600.000 (վեց հարյուր հազար) դրամ, որպես վիրավորանքի փոխհատուցում: Նույն գործը քննելով՝ վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ տեսանյութի հիման վրա Ստյոպա Սաֆարյանի կողմից Հայցվորի հասցեին կատարվել է «Ես կարող եմ նույնքան լքտի, ինչպես Դուք՝ ներխուժել Ձեր բնակարան» արտահայտությունը, սակայն դատարանը, անդրադառնալով հայցի փաստական հիմքերին հաստատել է, որ այն ներառում է միայն «նույնքան լկտի, ինչքան Դուք» արտահայտությունը և վերլուծության ենթարկելով վերջին արտահայտությունը հաստատել է այն, որ «լկտի»-ն ասոցացվում է ածականի հետ, առավելապես բնութագրում է անձ և այն մեկնաբանել է առանց ներխուժել բայի՝ վիրավորական գնահատելով «լկտի» բառը ինքնին: Վերաքննիչ դատարանը պարտավորեցրել է Պատասխանողին ներողություն խնդրել հետևյալ կերպ «29.10.2019 թվականին ես՝ Ստյոպա Սաֆարյանս «լկտի» արտահայտության համար ներողություն եմ խնդրում Լայվնյուզ մեդիա ՍՊԸ լրագրողական ընկերության լրագրող Թագուհի Ասլանյանից»: Մնացած մասով Վերաքննիչ դատարանը հայցը թողել է անփոփոխ, ինչը նշանակում է Պատասխանողից հօգուտ Հայցվորի պետք է բռնագանձել 600.000 վեց հարյուր հազար դրամ փոխհատուցում վիրավորանքի համար:

Դատավորի ներկայացուցչի գնահատմամբ Վերաքննիչ դատարանը հայցի փաստական հիմքերի ամբողջական և օբյեկտիվ վերարտադրություն չի իրականացրել՝ ակնհայտորեն խեղաթյուրելով հայցադիմումի բովանդակությունը: Այս առումով այն, որ ներխուժել բառը արտացոլված է եղել հայցադիմումում պարզապես անհերքելի է: Ուստի, այս գործով տարբեր դատավորներ ցուցադրել են տարբեր մոտեցումներ հայոց լեզվի կանոնների վերաբերյալ: Մի կողմ թողնելով վերաքննիչ դատարանի գնահատականները՝ Դատավորի ներկայացուցիչը պնդել է, որ այս պարագայում Դատավորը իրականացրել է ապացույցների միջոցով փաստերի գնահատում, որի առնչությամբ Դատավորն օգտվում է կարգապահական իմունիտետից: Այս առումով դատական օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 9-րդ մասը ուղղակի բացառում է օրենքի մեկնաբանության, փաստի և ապացույցի գնահատման համար դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելը:

Դատավորի ներկայացուցիչների պնդմամբ դատավարական որևէ նորմի խախտում տեղի չի ունեցել, ավելին չկան նաև գործի ելքի վրա ազդող գործողություններ: Որովհետև նույնիսկ այն նյութական իրավունքի խախտումը, որը վերագրվել է Դատավորին անհետևանք է և որևէ ազդեցություն չի ունեցել կողմերի արդար դատաքննության իրավունքի վրա:

Վերոհիշյալ հիմնավորումի հիման վրա Դատավորը և իր ներկայացուցիչները պնդում են, որ միջնորդությունը ենթակա է մերժման խախտման բացակայության հիմքով:

Միաժամանակ Դատավորի ներկայացուցիչները Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու գործի քննության ընթացքում բացարկի միջնորդություններ են ներկայացրել Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամներ Գ. Ջհանգիրյանին, Գ. Բեքմեզյանին, Դ. Խաչատուրյանին, Վ. Քոչարյանին և Լ. Մելիքջանյանին։

4. Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

1. Թիվ ԵԴ/39585/02/19 քաղաքացիական գործով Հայցվորը հայցադիմումում նշել է. «(…) Տեսնելով հայցվորին՝ առանց որևէ հարցադրման պատասխանողը պահանջում է դուրս գալ, որին ի պատասխան հայցվորը հարցրել է, թե արդյո՞ք Ս․ Սաֆարյանը չի կարծում, որ այդ պահանջով խոչընդոտում է լրագրողների աշխատանքին, ինչին ի պատասխան պատասխանողն ասել է. «Ես կարո՞ղ եմ գալ նույնքան լկտի, ինչպես Դուք՝ ներխուժել Ձեր բնակարան»։ (…) Պատասխանողի արտաբերած մտքերը վիրավորել են հայցվորին, քանի որ պատասխանողը նախ հայցվորին որակել է որպես լկտի, և նշել․ «նույնքան լկտի, ինչպես Դուք», այնուհետև հայցվորին անհիմն վերագրել է այնպիսի արարքներ, որոնք չեն տեղավորվում բարոյականության և բարոյական նորմերի սահմաններում։»

2. Դատարանը թիվ ԵԴ/39585/02/19 քաղաքացիական գործով 21.12.2020 թվականի վճռով նշել է. «Քննարկելով հայցով ներկայացված յուրաքանչյուր դրվագն առանձին-առանձին՝ դատարանը եկավ հետևյալ եզրահանգումների.

Այսպես. «Ես կարող եմ գալ նույնքան լկտի, ինչպես դուք, ներխուժել ձեր բնակարան արտահայտության առումով դատարանն արձանագրում է հետևյալը». Համաձայն հայոց լեզվի նոր բառարանի (1992թ. Տեր-Խաչատուրյան)՝ «Ներխուժել» բառը նշանակում է. ներս վազել մեծ թափով և բազմությամբ, խառնակ բազմությամբ մտնել, 2. մտնել, գրավել:

Համաձայն Էդ. Բ. Աղայանի 1976թ. Արդի հայերենի բացատրական բառարանի Ներխուժել է բառը նշանակում է. 1. Խուռն բազմությամբ ներս խուժել, խառնակ բազմությամբ ներս թափվել: 2. Բռնությամբ՝ զենքի ուժով հարձակվելով մտնել՝ թափանցել՝ վրա տալ: (…) Դատարանը նախ արձանագրում է, որ ընդունում է պատասխանողի այն փաստարկը, որ լկտի բառը տվյալ կոնտեքստում վերաբերվել է հայցվորի գործողությանը, (…)»

3. Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը թիվ ԵԴ/39585/02/20 քաղաքացիական գործով 23.04.2021 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ «(…) Դատարանը հաշվի չի առել, որ հայցվորը «ներխուժել» արտահայտության մասով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի կիրառության խնդիր առաջ չի քաշել, ինչն էլ իր հերթին վկայում է այն մասին, որ Դատարանը, նշված արտահայտության մասով գնահատման առարկա դարձնելով հայցվորի պատվին և արժանապատվությանը վիրավորանքի միջոցով արատավորող արտահայտություն կատարած լինելու փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, դուրս է եկել հայցապահանջի շրջանակներից, ըստ էության այդ մասով թույլ տալով նյութական իրավունքի նորմի խախտում, հետևաբար վերաքննիչ բողոքի նշված հիմքը Վերաքննիչ դատարանը գնահատում է հիմնավոր, մինչդեռ նշված խախտման մասով գործի ելքի վրա ազդեցություն ունեցած լինելու փաստի առկայությունը կամ բացակայություն Վերաքննիչ դատարանը կարող է պարզել վերաքննիչ բողոքի մյուս հիմքերի իրավաչափությունը գնահատելուց հետո: (…) Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ թեև գրասենյակի աշխատակցուհու՝ տարածքից դուրս գալուն ուղղված կոչերն ու խնդրանքները մնացել են անհետևանք, այդուհանդերձ, հաշվի առնելով հայցվորի մասնագիտական գործունեության բնույթը՝ պատասխանողի արտահայտությունը չի կարող որակվել որպես ստեղծված իրավիճակին համարժեք, քանի որ «լկտի» արտահայտությունը հասարակության մեջ ունի վատ ընկալում, քանզի ասոցացվում է «ոչ բարոյական», «անպարկեշտ» ածականների հետ, իսկ այն, որ նշված արտահայտությունն արվել է երրորդ անձանց ներկայությամբ, այնուհետև տեղադրվել նաև համացանցում և ապահովել բազմաթիվ դիտումներ, գործով անվիճելի է: Փաստերի նման դասավորվածությունից հետևում է, որ նշված մասով Դատարանի դիրքորոշումն առ այն, որ պատասխանողի արտահայտությունը չի հենվել փաստերի վրա և կրում է վիրավորական բնույթ, հիմնավոր է, իսկ հակառակի մասին վերաքննիչ բողոքի փաստարկը՝ անհիմն: (…) Վիրավորական արտահայտությունն առկա է միայն լկտի արտահայտության մասով, հետևաբար պատասխանողին պետք է պարտավորեցնել ներողություն խնդրել միայն նշված արտահայտության մասով՝ մնացած մասով դատական ակտը թողնելով անփոփոխ»:

5. Բարձրագույն դատական խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Բարձրագույն դատական խորհուրդը, անդրադառնալով Դատավորի ներկայացուցիչների բացարկի միջնորդությանը, արձանագրում է, որ այն մերժվել է 2021 թվականի դեկտեմբերի 13-ին կայացած նիստում՝ արձանագրային որոշմամբ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 71-րդ հոդվածում ամրագրված հիմքերի բացակայության պատճառով:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Նախարարի կողմից կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին միջնորդության հիման վրա Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը քննության է առնում «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 152-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթի պահանջներին համապատասխան, այն է՝ «Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը Բարձրագույն դատական խորհրդում կատարվում է միայն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը լուծելու համար միջնորդություն ներկայացնելու մասին որոշմամբ նշված կարգապահական խախտման սահմաններում»: Այդ կապակցությամբ Բարձրագույն դատական խորհրդի իրավական հետազոտման առարկան սահմանափակվում է միջնորդությամբ ներկայացված հիմքերի և հիմնավորումների շրջանակներում:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար Բարձրագույն դատական խորհուրդն էական է համարում պատասխանել հետևյալ հարցադրումներին.

1. արդյո՞ք թիվ ԵԴ/39585/02/20 քաղաքացիական գործով Դատավորը դուրս է եկել հայցի հիմքի և առարկայի շրջանակներից,

2. արդյո՞ք Դատավորի կողմից թույլ տրված խախտումը կատարվել է կոպիտ անփութությամբ,

3. արդյո՞ք Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, Դատական օրենսգիրք սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով, կարող է համարվել կարգապահական խախտում:

Օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը քաղաքացիական գործը հարուցում է միայն հայցադիմումի կամ դիմումի հիման վրա:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասն ամրագրում է, որ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հայցվորը (դիմողը) իրավունք ունի ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն հրաժարվելու իր պահանջից, փոփոխելու հայցի առարկան և հիմքը կամ դրանցից յուրաքանչյուրը, (…):

Օրենսգրքի 170-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հայցվորը հայցի առարկայի և հիմքի կամ դրանցից յուրաքանչյուրի փոփոխությունը թույլատրելու վերաբերյալ ներկայացնում է գրավոր միջնորդություն մինչև ապացուցման պարտականությունը բաշխելու մասին որոշում կայացնելը:

Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը թիվ ԵԴ/39585/02/20 քաղաքացիական գործով 23.04.2021 թվականի որոշմամբ արձանագրել է, որ «(…) Դատարանը հաշվի չի առել, որ հայցվորը «ներխուժել» արտահայտության մասով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի կիրառության խնդիր առաջ չի քաշել, ինչն էլ իր հերթին վկայում է այն մասին, որ Դատարանը, նշված արտահայտության մասով գնահատման առարկա դարձնելով հայցվորի պատվին և արժանապատվությանը վիրավորանքի միջոցով արատավորող արտահայտություն կատարած լինելու փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, դուրս է եկել հայցապահանջի շրջանակներից, ըստ էության այդ մասով թույլ տալով նյութական իրավունքի նորմի խախտում, հետևաբար վերաքննիչ բողոքի նշված հիմքը Վերաքննիչ դատարանը գնահատում է հիմնավոր, մինչդեռ նշված խախտման մասով գործի ելքի վրա ազդեցություն ունեցած լինելու փաստի առկայությունը կամ բացակայություն Վերաքննիչ դատարանը կարող է պարզել վերաքննիչ բողոքի մյուս հիմքերի իրավաչափությունը գնահատելուց հետո»:

Միաժամանակ, Վերաքննիչ դատարանը նաև հաստատել է, որ «վիրավորական արտահայտությունն առկա է միայն լկտի արտահայտության մասով, հետևաբար պատասխանողին պետք է պարտավորեցնել ներողություն խնդրել միայն նշված արտահայտության մասով՝ մնացած մասով դատական ակտը թողնելով անփոփոխ»:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ նաև ՄԻԵԴ) պրակտիկայի համաձայն իրավական որոշակիության սկզբունքը դրսևորվում է տարբեր ձևերով և համատեքստերով, օրինակ՝ պահանջելով, որ օրենքը լինի հստակ և կանխատեսելի (Medvedyev and Others v. France [GC], թիվ 3394/03, § 80) կամ, որ այն դեպքում, երբ դատարանները վերջնական ակտ են կայացրել, նրանց որոշումը կասկածի տակ չդրվի (տե՛ս, օրինակ, Brumărescu v. Romania [GC], թիվ 28342/95, § 61): Իրավական որոշակիության այս վերջին տարրը, ընդհանուր առմամբ, ենթադրում է res judicata սկզբունքի հարգում, որը, պաշտպանելով վճիռների վերջնականությունը և ներպետական դատավարության կողմերի իրավունքները, ներառյալ որպես տուժող ներգրավված անձանց իրավունքները, ծառայում է դատական համակարգի կայունության ապահովմանը և նպաստում է դատարանների նկատմամբ հանրության վստահության ամրապնդմանը (տե΄ս Guðmundur Andri Ástrոðsson v. Iceland, [GC] թիվ 26374/18, § 238):

Վերոգրյալ դատական ակտերում ամրագրված իրավական դիրքորոշումների համադրումից Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն օրինական ուժի մեջ մտած գործն ըստ էության լուծող դատական ակտով հաստատել է Դատավորի կողմից հայցի հիմքում չներառված հանգամանքներին անդրադառնալու և վճռով դրանց վերաբերյալ դիրքորոշում արտահայտելու հանգամանքը։ Հիմք ընդունելով օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով հաստատված փաստական հանգամանքները, ինչպես նաև ՄԻԵԴ-ի կողմից ամրագրված իրավական համակարգի կայունության առումով դատական ակտի դերը և կարևորությունը, Բարձրագույն դատական խորհուրդը հաստատված է համարում Դատավորի կողմից հայցի հիմքից դուրս գալու հանգամանքը, այսինքն, Դատավորի կողմից դատավարական խախտում կատարած լինելու փաստի առկայությունը։

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝ արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն 19-րդ գլխի իմաստով արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը փաստում է, որ օրենսդիրը «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 5-րդ կետով անփութության կոպիտ լինելու առկայությունը պայմանավորում է վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթի ակնհայտ լինելու հետ:

Սույն կարգապահական վարույթի նյութերի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ Դատավորը թիվ ԵԴ/39585/02/20 քաղաքացիական գործով 21.12.2020 թվականին վճռում հայցվորի դիրքորոշումն արձանագրելիս նշել է. «Պատասխանողի արտաբերած մտքերը վիրավորել են հայցվորին, քանի որ պատասխանողը նախ հայցվորին որակել է որպես լկտի և նշել. «նույնքան լկտի, որքան դուք» (…)», իսկ նույն վճռի պատճառաբանական մասում արձանագրել է, որ «ընդունում է պատասխանողի այն փաստարկը, որ լկտի բառը տվյալ կոնտեքստում վերաբերել է հայցվորի գործողությանը»: Մյուս կողմից, ապացուցման բեռը բաշխելիս Դատավորը Հայցվորի վրա դրել է ամբողջական նախադասության վիրավորանք լինելու փաստի ապացուցման պարտականություն: Դատական գործի ամբողջական ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ հայցի հիմքն ուներ որոշակի անհստակություն, ինչի հետևանքով Դատավորը դուրս է եկել հայցի հիմքի շրջանակից, չնայած ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր պատշաճ կարգով իրավական գնահատման ենթարկել ոչ միայն հայցադիմումում ներկայացված փաստական հանգամանքները, այլև դատական նիստի ընթացքում հայցվորի կողմից տրված դիրքորոշումն այն մասին, որ վիրավորանք է համարել «նույնքան լկտի, որքան դուք» արտահայտությունը։ Ուստի, Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ վերոնշյալ փաստական հանգամանքների համադրությունը ողջամտորեն թույլ է տալիս եզրակացնել, որ Դատավորի կողմից արարքը կատարվել է կոպիտ անփութությամբ:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ դատական ակտի բեկանումը կամ փոփոխումը ինքնին հիմք չէ այդ ակտը կայացրած դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում, եթե այն, թեև ձևականորեն պարունակում է սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն իր նվազ կարևորության պատճառով կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը կարևոր է համարում ընդգծել, որ վերադաս ատյանի կողմից դատական ակտի բեկանումն ինքնին չի նշանակում, որ դատավորը թույլ է տվել այնպիսի արարք, որը կասկածի տակ է դնում իր համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին կամ հեղինակազրկում է դատական իշխանությունը։ Նման մեկնաբանությունն ուղղակիորեն կխաթարի դատարանի և դատավորի անկախության սկզբունքը, ինչպես նաև դատական համակարգի և դրանում ընդգրկված ատյանների դերերը ու դրանցից բխող գործառույթները։

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ գնահատողական բնույթի նմանատիպ արտահայտությունների էության սպառիչ բացահայտումը ոչ միայն օբյեկտիվորեն հնարավոր չէ, այլև անխուսափելիորեն հանգեցնում է այդ հասկացությունների անհարկի սահմանափակման։ Ուստի, դատավորի համապատասխանությունն իր կարգավիճակին կասկածի տակ դնելը և դատական իշխանության հեղինակազրկման փաստը պետք է գնահատվի յուրաքանչյուր գործի փաստական հանգամանքներից ելնելով՝ հիմք ընդունելով դատավորի արարքի և վերոնշյալ հետևանքների միջև պատճառահետևանքային կապը։

Վերը ներկայացված իրավական վերլուծության արդյունքում անդրադառնալով սույն միջնորդության հիմքերին և հիմնավորումներին՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը կարևոր է համարում անդրադառնալ Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշմանը:

Այսպես, Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանն արձանագրել է, որ «(…) հայցվորը բացահայտել է «լկտի» արտահայտության վիրավորական լինելը՝ նշելով, որ այն չի տեղավորվում բարոյական նորմերի արժեհամակարգում, դրան հակառակ, պատասխանողը, առարկելով նշված արտահայտության մասով վիրավորանք հասցնելու փաստի դեմ, օրենքի ուժով կրել է հակառակն ապացուցելու պարտավորություն, ինչը սակայն վերջինիս չի հաջողվել, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ «լկտի» արտահայտությունը ընդհանուր կոնտեքստից հանված իհարկե պարունակում է հայցվորի կողմից նշված հատկանիշները, և չէր կարող լինել հայցվորի գործողությունների ճշգրիտ գնահատականը, ինչպես նաև ադեկվատ ստեղծված իրավիճակին (…): Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ թեև գրասենյակի աշխատակցուհու՝ տարածքից դուրս գալուն ուղղված կոչերն ու խնդրանքները մնացել են անհետևանք, այդուհանդերձ, հաշվի առնելով հայցվորի մասնագիտական գործունեության բնույթը՝ պատասխանողի արտահայտությունը չի կարող որակվել որպես ստեղծված իրավիճակին համարժեք, քանի որ «լկտի» արտահայտությունը հասարակության մեջ ունի վատ ընկալում, քանզի ասոցացվում է «ոչ բարոյական», «անպարկեշտ» ածականների հետ, իսկ այն, որ նշված արտահայտությունը արվել է երրորդ անձանց ներկայությամբ, այնուհետև տեղադրվել նաև համացանցում և ապահովել բազմաթիվ դիտումներ, գործով անվիճելի է: Փաստերի նման դասավորվածությունից հետևում է, որ նշված մասով Դատարանի դիրքորոշումն առ այն, որ պատասխանողի արտահայտությունը չի հենվել փաստերի վրա և կրում է վիրավորական բնույթ, հիմնավոր է, իսկ հակառակի մասին վերաքննիչ բողոքի փաստարկը՝ անհիմն»:

Վերոնշյալը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ անգամ Դատավորի կողմից դատավարական կանոնների խախտման առկայության դեպքում Վերաքննիչ դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած որոշմամբ էականորեն չի փոխվել գործի ելքը:

Այսպիսով, Բարձրագույն դատական խորհուրդը փաստում է, որ Դատավորի կողմից ենթադրյալ կարգապահական խախտում հանդիսացող արարքը «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով չի կարող համարվել Դատավորի կողմից իր կարգավիճակին համապատասխանությունը կասկածի տակ դնող և դատական իշխանությունը հեղինակազրկող, քանի որ այն գործի ելքի վրա ըստ էության ազդեցություն չի ունեցել և կողմերի համար չի առաջացրել ծանր հետևանքներ:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 152-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննությունը Բարձրագույն դատական խորհրդում կատարվում է միայն դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը լուծելու համար միջնորդություն ներկայացնելու մասին որոշմամբ նշված կարգապահական խախտման սահմաններում: Նշված կանոնը հաշվի առնելով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը սույն կարգապահական վարույթի շրջանակներում սահմանափակվել է Դատավորի կողմից Օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի և 191-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի խախտման վերաբերյալ միջնորդությունում արձանագրված փաստարկների իրավական գնահատմամբ:

Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով Սահմանադրության 175-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը՝ Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Զարուհի Նախշքարյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, մերժել:

2. Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՏԱՐ		Գ. ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆ
ԱՆԴԱՄՆԵՐ՝		Գ. ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
		Դ. ԽԱՉԱՏՈՒՐՅԱՆ
		Մ. ՄԱԿՅԱՆ
		Լ. ՄԵԼԻՔՋԱՆՅԱՆ
Հատուկ կարծիք պատճառաբանական մասի վերաբերյալ		Ս․ Միքայելյանի,
		Ս. Չիչոյան
		Վ. Քոչարյան

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

10 հունվարի 2022 թ.

ԲԴԽ-98-Ո-Կ-25

ՈՐՈՇՄԱՆ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆԱԿԱՆ ՄԱՍԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում, եթե այն, թեև ձևականորեն պարունակում է սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն իր նվազ կարևորության պատճառով կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը սահմանող իրավանորմերը համակարգային վերլուծելով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը իր թիվ ԲԴԽ-7-Ո-Կ-02 որոշմամբ արձանագրել է հետևյալը.

1. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցակազմն ունի ոչ միայն ձևական, այլև նյութական բաղադրիչ,

2. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցակազմի նյութական բաղադրիչը պայմանավորված է խախտման կարևորության աստիճանով,

3. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցակազմի նյութական բաղադրիչը՝ խախտման կարևորության աստիճանը, որպես հետևանք, պետք է կասկածի տակ դնի դատավորի համապատասխանությունն իր կարգավիճակին և հեղինակազրկի դատական իշխանությունը:

Վերահաստատելով և զարգացնելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումները՝ կարևոր եմ համարում ընդգծել, որ օրենսդիրը «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նվազ կարևորության կանոնը սահմանելիս կիրառել է «արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում» բառակապակցությունը: Բացի այդ նույն հոդվածի առաջին մասում օրենսդիրը կիրառել է «նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտում» արտահայտությունը, դրանով իսկ տարանջատելով իրավունքի խախտումը կարգապահական խախտումից: Այդ առումով դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հարցի լուծման համար որոշիչ նշանակություն ունի իրավունքի խախտման և կարգապահական խախտման բովանդակությունների համակարգային վերլուծությունը:

Այսպես, իրավունքի խախտումը քաղաքացիական և վարչական դատավարությունում, սահմանված լինելով համապատասխանաբար Օրենսգրքի 364-րդ և 365-րդ հոդվածներով և Վարչական դատավարության օրենսգրքի 151-րդ և 152-րդ հոդվածներով, կարող է դրսևորվել իրավանորմի սխալ կիրառմամբ, սխալ իրավանորմի կիրառմամբ, իրավանորմի սխալ մեկնաբանմամբ, ինչպես նաև դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումներով, որոնք կա՛մ անվերապահորեն հիմք են դատական ակտի բեկանման համար, կա՛մ դրանց հետևանքով կայացվել է կամ կարող է կայացվել սխալ դատական ակտ: Ինչ վերաբերում է քրեական դատավարությանը, ապա ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը 3801-րդ հոդվածը, անդրադառնալով դատական սխալի հասկացությանը, նշում է, որ այդպիսին կարող է համարվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի այնպիսի խախտումը, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա:

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 10-րդ մասից բխում է, որ իրավունքի խախտումն ինքնին չի կարող առաջ բերել կարգապահական պատասխանատվություն, եթե բացակայում է դատավորի մեղքը: Ընդ որում, դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու ինստիտուտը մեղքի առկայությունը սահմանափակում է իրավունքի նորմի խախտման դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ: Միաժամանակ, կարևոր եմ համարում արձանագրել, որ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին և 10-րդ մասերի առկայությունը ևս բավարար չէ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար, քանի դեռ չի ժխտվել նույն հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված փաստակազմի առկայությունը: Այսինքն, օրենսդիրը կարգապահական խախտման առկայությունն ուղղակիորեն կախվածության մեջ է դրել «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիպոթեզում ամրագրված փաստական հանգամանքների բացակայությունից:

Այսպիսով, գտնում եմ, որ կարգապահական խախտման առկայության համար բավարար չէ միայն նյութական կամ դատավարական նորմի սխալ կիրառումը կամ վարքագծի կանոնի խախտումը: Ի հավելումն իրավունքի խախտման առկայության փաստի, վարույթ հարուցող մարմինը յուրաքանչյուր դեպքում պետք է ապացուցի, ոչ միայն դատավորին վերագրվող արարքը վերջինիս կողմից դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ կատարվելը, այլև այդ գործողությամբ կամ անգործությամբ դատավորի համապատասխանությունն իր կարգավիճակին կասկածի տակ դնելը և միաժամանակ դատական իշխանությունը հեղինակազրկելը: Միայն նշված հետևանքների վրա հասնելու պարագայում է, որ օրենսդիրը դատավորի կողմից դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ թույլ տված դատավարական կամ նյութական իրավունքի խախտումը կամ վարքագծի կանոնի խախտումը դիտարկել է, որպես կարգապահական խախտում:

Ուստի, կարևոր է արձանագրել, որ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի իմաստով արարքը կարգապահական խախտում կարող է համարվել միայն հետևյալ երեք բաղադրիչների առկայության պայմաններում.

1. առկա է նյութական կամ դատավարական իրավունքի խախտում կամ վարքագծի կանոնի խախտում,

2. դատավորն այդ խախտումը կատարել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ,

3. դատավորի գործողությունը կամ անգործությունը պարունակում է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված կարգապահական խախտման բնույթ:

Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամ՝

Ս․ Միքայելյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 19 հունվարի 2022 թվական: