ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Ք. Երևան 25 հոկտեմբերի 2021 թ.

ԲԴԽ-60-Ո-Կ-21

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

նախագահությամբ՝
Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար	Գ. Ջհանգիրյանի,
մասնակցությամբ՝
անդամներ	Գ. Բեքմեզյանի,
	Դ. Խաչատուրյանի,
	Մ. Մակյանի,
	Լ. Մելիքջանյանի,
	Ս. Միքայելյանի,
	Ա. Մխիթարյանի,
Արդարադատության նախարարի տեղակալ	Ս. Գրիգորյանի,
Արդարադատության նախարարի ներկայացուցիչ Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր   Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավորի ներկայացուցիչ	Դ. Գասպարյանի,     Ս. Մարաբյանի,     Մ. Շխիմյանի,
քարտուղարությամբ՝	Ա. Շիլաջյանի

դռնբաց նիստում, քննության առնելով Արդարադատության նախարարի պաշտոնակատարի պարտականությունները կատարող Ք․ Գրիգորյանի «Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր Սերգեյ Մարաբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ ՀՀ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու մասին» 2021 թվականի հուլիսի 26-ի N 60-Ա որոշումը և կից ներկայացված փաստաթղթերը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց.

1. Գործի նախապատմությունը.

 Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել Գլխավոր դատախազի կողմից Արդարադատության նախարարին (այսուհետ նաև՝ Նախարար) 22․02․2021 թվականին ներկայացրած հաղորդումը` Վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ նաև՝ Դատարան) դատավոր Սերգեյ Մարաբյանին (այսուհետ նաև՝ Դատավոր) նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու վերաբերյալ։

Նախարարի 24․05․2021 թվականի N 40-Ա որոշմամբ Դատավորի նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ։

Նախարարի 26․07․2021 թվականի N 60-Ա որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Բարձրագույն դատական խորհուրդ՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

2. Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը.

Նախարարը, վկայակոչելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, Օրենսգրքի 278-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 280-րդ հոդվածը, 358-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերը, Վճռաբեկ դատարանի մի շարք նախադեպային որոշումներ, նշել է․ «Օրենսգրքի հասկացութային համակարգի վերլուծությամբ դատարանների կողմից բուն արդարադատության իրականացման գործառույթի և մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելու հիմնական տարբերակիչ հատկանիշներից մեկն էլ կայանում է հենց նրանում, որ դատարանն արդարադատություն իրականացնելիս ըստ էության քննում է մեղադրանքը, իսկ մինչդատական վարույթի ընթացքում դատական վերահսկողությունն իրականացնելիս (տվյալ դեպքում՝ նախնական դատական վերահսկողության ռեժիմով) դատարանը քննում և լուծում է կոնկրետ իր իրավասությանը հանձնված դատավարական գործողությունների կամ հարկադրանքի միջոցների կիրառման օրինականությունը, որի բովանդակության և դրա խաթարված սահմաններով կիրառումը կարող է հանգեցնել քրեական դատավարության փուլային համակարգի և դրանցից յուրաքանչյուրի խնդիրների խեղաթյուրմանը։

Ի թիվս այլի, վերոգրյալ կառուցակարգից է բխում այն գաղափարը, որ անձի նկատմամբ խափանման միջոց կալանավորման կիրառման հարցի լուծման ժամանակ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող փաստական տվյալները պետք է բավարարեն սոսկ հիմնավոր կասկածի առկայության պահանջին, այսինքն՝ վերջինիս կողմից ներկայացված փաստական տվյալները պետք է բավարար լինեն, որպեսզի դատարանի կողմից հնարավոր լինի փաստել մեղադրյալի առնչությունը նրան մեղսագրվող արարքին։ Ակնհայտորեն, նման ապացուցողական շեմն էականորեն ցածր է անձի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար պահանջվող ապացուցողական շեմից և մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններում հիմնավոր կասկածից վեր շեմի սահմանումը ուղղակիորեն դուրս կգա նշված գործառույթի սահմաններից։

Անձին կալանավորելու պայման հանդիսացող հիմնավոր կասկածն, ըստ էության, արտացոլված է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին պարբերությամբ և վերջինիս բովանդակությունը հանգում է նրան, որ անձի կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկածը իրենից ներկայացնում է այնպիսի փաստերի և տեղեկությունների ամբողջություն, որը թույլ կտա եզրակացնել, որ անձը կարող է կատարած լինել իրեն վերագրվող արարքը (Սելահեթին Դեմիրթաշն ընդդեմ Թուրքիայի, գանգատ թիվ 14305/17, [Մեծ պալատ], §314; Իլգար Մամադովն ընդդեմ Ադրբեջանի, գանգատ թիվ 15172/13, §88; Մեհմեթ Էրդագոզն ընդդեմ Թուրքիայի, գանգատ թիվ 21890/93, §51)։»։

Նախարարը միաժամանակ հղում է կատարել Բարձրագույն դատական խորհուրդի 2021 թվականի հուլիսի 8-ի թիվ ԲԴԽ-33-Ո-Կ-12 որոշմանը՝ նշելով․ ««Ապացույցը գնահատող անձը մինչև դրանց հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում չպետք է կանխակալ մոտեցում ցուցաբերի ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տա։ Միևնույն ժամանակ, ներքին համոզմամբ ապացույցների ազատ գնահատումը ենթադրում է, որ ապացույցը գնահատող անձը կաշկանդված չէ տվյալ ապացույցին դատավարության նախորդ փուլերում կամ տվյալ փուլի շրջանակներում այլ անձանց կամ մարմինների տված գնահատականներով։ Նախապես հաստատված ապացույցի ուժ չունենալու օրենսդրական արգելքը բացառում է որևէ ապացույցի նկատմամբ կանխակալ մոտեցում ցուցաբերելը (մյուս ապացույցների նկատմամբ այդ փաստական տվյալի ապացուցողական արժեքին առավելություն վերագրելը կամ այդ արժեքը նվազեցնելը), քանի դեռ այդ ապացույցը քրեադատավարական օրենսգրքով ամրագրված ընթացակարգով օրինականության, մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության, մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքի ապահովման և այլ սկզբունքների պահպանմամբ չի հետազոտվել պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում»։»

Միաժամանակ Նախարարը սույն կարգապահական վարույթի հիմք հանդիսացող որոշման վերաբերյալ հայտնել է հետևյալը․ «Վերոգրյալ որոշմամբ Դատարանի կողմից դատական ստուգման ընթացքում խափանման միջոցի կիրառման պայմանները գնահատելիս, փաստարկվել է առանձին փաստական տվյալի առավել հավաստի լինելը և դրա արժանահավատության վերաբերյալ հետևություններով պայմանավորվել է նաև ընդհանրապես անձին մեղսագրվող արարքում վերջինիս առնչությունը։ Այսինքն, Դատարանը միջնորդությանը կից ներկայացված փաստական տվյալներն ամբողջությամբ և իրենց համակցությամբ չդիտարկելու արդյունքում, առանձին փաստական տվյալ գնահատել է մեկուսի, ինչի արդյունքում ինքն իրեն զրկել է հիմնավորված և պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու հնարավորությունից։

Վերոհիշյալի հաշվառմամբ գտնում ենք, որ թեև կալանքի պայման հանդիսացող կասկածի աստիճանի ապացուցվածության գնահատման առնչությամբ բավարարությունը կապված է դրա հիմքում դրվող նյութի (փաստական տվյալների) արժանահավատության հատկանիշի հետ, սակայն հարկ է ընդգծել, որ դատավարության տվյալ փուլում այս կամ այն նյութի, այդ թվում՝ ապացույցի արժանահավատության գնահատումը դատարանի կողմից պետք է իրականացվի իր տրամադրության տակ եղած նյութերի սահմանափակ ծավալի շրջանակներում և առերևույթության մակարդակում: Հետևաբար, դատարանի եզրահանգումները պետք է ձևակերպվեն այդ հաշվառմամբ և չեն կարող վերածվել այնպիսի հարցերի վերաբերյալ գնահատականներ տալու, որոնք հանդիսանում են բուն արդարադատության իրականացման արդյունքում լուծման ենթակա հարցեր և դուրս են մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներից։

Կալանքի պայման հանցանքը կատարած լինելու հիմնավոր կասկածը հաստատող ապացույցների գնահատումը վարույթի տվյալ փուլում չի կարող վերածվել մի գործընթացի, որը պահանջում է գործի ըստ էության քննությունը։ Ասվածը ենթադրում է, որ դատավարության տվյալ փուլում ապացույցների գնահատման բարձր չափորոշիչի սահմանումը և դրա լույսի ներքո կալանքի պայմանը հիմնավորող փաստական տվյալների քննարկումը չի բխում այդ պահին դատարանի առջև դրված խնդիրներից։

 Այսպիսով, քննարկվող որոշումից երևում է, որ Դատարանը փաստացի քննության առարկա է դարձրել մեղսագրվող ենթադրյալ հանցանքներին Մեղադրյալի առնչությունը հիմնավորված չլինելու մասին իր հետևությունը հիմնավորել է այնպիսի հարցերի վերաբերյալ գնահատականներ տալով, որպիսիք հանդիսանում են բուն արդարադատության իրականացման գործընթացում լուծման ենթակա հարցեր և շրջանցում են մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմանները։ Դատարանը մեղադրյալին մեղսագրվող հանցանքները կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայությունը գնահատելիս, դրա հիմքում դրված փաստական տվյալները վերլուծելիս, ըստ էության, սահմանել է ապացուցման առավել բարձր չափանիշ (հիմնավոր կասկածից վեր), քան բխում է տվյալ վարույթի խնդիրներից (ողջամիտ կասկած)։

Հետևաբար, քննարկվող դատական ակտից պարզ է դառնում, որ Դատարանի կողմից անդրադարձած հարցերի շրջանակն ակնհայտորեն դուրս է մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից։

Ինչ վերաբերում է ներկայացված առանձին փաստական տվյալի՝ հեռախոսահամարի ելքային զանգերի և այդ ընթացքում սպասարկող ալեհավաք կայանների վերծանումների արժանահավատության վերաբերյալ գնահատականներին, ապա անհրաժեշտ է արձանագրել, որ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելիս դատարանը չի կարող այնպիսի գնահատականներ տալ ներկայացված փաստական տվյալներին, որոնք ակնհայտորեն դուրս են քրեական դատավարության տվյալ փուլի խնդիրների շրջանակներից և կազմում են գործի դատական քննության առարկա։

Տվյալ դեպքում, Դատավորը, կոնկրետ փաստական տվյալի առավել բարձր արժանահավատությունը քննարկելով վերջնական գնահատական է տվել դրան, ինչի արդյունքում դուրս է եկել դատական վերահսկողության գործառույթի իրականացման սահմաններից՝ այդպիսով զրկելով նաև քրեական գործի դատական քննության փուլում ապացույցների ազատ գնահատման հնարավորությունից։»

Նախարարը նշել է, որ Դատավորի կողմից մեղադրյալին մեղսագրվող արարքը կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի բացակայությունը հաստատելը՝ առանց պատշաճ պատճառաբանության անդրադառնալով այնպիսի հարցերի, որոնք դուրս են մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներից, տեղի են ունեցել Օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ, 278-րդ հոդվածի 1-ին մասերով, 280-րդ հոդվածով, ինչպես նաև 358-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերով սահմանված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումներ և Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական խախտումները թույլ են տրվել առնվազն կոպիտ անփութությամբ, քանի որ Դատարանի կողմից մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից ակնհայտորեն դուրս գալը խեղաթյուրում է քրեական վարույթի փուլային տրամաբանական հաջորդականությունը և խաթարում դրա առանձին փուլերի խնդիրների կատարումը և կոնկրետ նպատակների հասնելը, ինչն էլ ինքնին հանդիսանում է կոպիտ դատավարական խախտում՝ քրեական վարույթի փուլային համակարգի անտեսմամբ՝ հեղինակազրկելով դատական իշխանությունը, ինչի պայմաններում Դատավորը առնվազն չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, սակայն տվյալ իրադրությունում կարող էր և պարտավոր էր դա անել։

Միաժամանակ Նախարարը նշել է․ «Սույն կարգապահական վարույթի շրջանակներում քննության առարկա հանդիսացող գործողություններով Դատավորը, ըստ Վարույթ հարուցած մարմնի, թույլ տալով առաջին ենթակետում սահմանված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները, արդյունքում դրսևորել է նաև այնպիսի վարքագիծ, որի պայմաններում անաչառ և անկողմնակալ դիտորդի մոտ կասկածի տակ է դնում նաև տվյալ գործով Դատավորի անաչառությունն ու անկողմնակալությունը։

Անհրաժեշտ է ընդգծել նաև, որ Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումները հանգեցրել են նաև վարքագծի կանոնների խախտումների։ Մասնավորապես, նման փաստական հանգամանքների պայմաններում, Դատավորը, ունենալով բավարար գործիքակազմ և միջոցներ պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու և ներկայացված փաստական տվյալները գնահատելու համար, այդուհանդերձ չի պատճառաբանել այն ապացուցողական շեմը, որի պայմաններում և կայացրել է համապատասխան դատական ակտը, ինչպես նաև դուրս է եկել մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից։

Դատավորի կողմից վարքագծի կանոնների խախտումը կատարվել է դիտավորությամբ կամ առնվազն կոպիտ անփութությամբ, ինչն արտահայտվում է նման բնույթի դատավարական խախտումների կատարմամբ իր անաչառությունը կասկածի տակ դնելով։ Նման բնույթի գործողությունները ոչ միայն կասկածի տակ են դնում դատավորի անաչառությունն ու անկողմնակալությունը, այլ որպես հետևանք, հանգեցնում են նաև դատական իշխանության հեղինակազրկմանը։»։

3․ Դատավորի դիրքորոշումը հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Սույն կարգապահական վարույթի շրջանակում Դատավորի կողմից Նախարարին և Բարձրագույն դատական խորհրդին, համապատասխանաբար՝ բացատրություն և պատասխան, չեն ներկայացվել։

4. Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

1․ Դատարանը 2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ի որոշմամբ բավարարել է մեղադրյալ Ժ․ Սիրեկանյանի պաշտպանի կողմից ներկայացված բողոքը՝ բեկանել և փոփոխել Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի թիվ ԵԴ/0980/06/20 որոշումը, իսկ ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտի պետին առընթեր ՀԿԳ ավագ քննիչ Ա․ Երիցյանի՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի՝ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու մասին միջնորդությունը՝ մերժել։

Դատարանը որոշմամբ արձանագրել է, որ «(…) ինչպես երևում է քննիչի կողմից միջնորդությանը կից ներկայացված նյութերից՝ միակ փաստական տվյալը, որի վրա հիմնվել են քննիչն ու դատարանը հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման ընթացքում (…) կողմից հայտնած այն տեղեկությունն է, որ Ժիրիկը ոտքով հարվածել է Արարատ Միրզոյանին, դրանից զատ այլ տեղեկություն գործի նյութերում առկա չէ»։

(…) Մեղադրանքում նշված չէ այն ժամը, երբ տեղի է ունեցել Ա. Միրզոյանի նկատմամբ բռնություն գործադրելու դեպքը, իսկ ըստ (…) ցուցմունքի դեպքը տեղի է ունեցել գիշերը ժամը 03:00-ի սահմաններում (…), մինչդեռ ըստ մեղադրյալի հեռախոսահամարից կայացած ՀԽ ելքային զանգերի և հեռախոսահամարը սպասարկող ալեհավաք կայանների հասցեները պարունակող վերծանումների՝ մեղադրյալի հեռախոսը քաղաք Երևանում սպասարկվել է 10.11.2020 թվականի ժամը 03։32-ից սկսած։ (…) Այս դեպքում, հիմք ընդունելով նաև մեղադրյալի ցուցմունքն առ այն, որ ինքը որևէ առնչություն չունի դեպքի հետ, իսկ նախաքննության մարմինը դատարանին չի ներկայացրել (…) Գ. Իսրայելյանի ցուցմունքը, որը միակ ուղղակի ապացույցն է մեղադրյալի կողմից Ա. Միրզոյանի նկատմամբ բռնություն կիրառելու փաստի մասին (մնացածը ածանցյալ և անուղղակի ապացույցներ են, որոնք ոչ միայն բավարար չեն մեղադրյալի առնչությունը դեպքին հաստատելու համար, այլև ըստ էության հերքվում են գործում առկա այլ փաստական տվյալներով, ուստի Վերաքննիչ դատարանը գնում է, որ հիմնավորված չեն նախաքննության մարմնի և Առաջին ատյանի դատարանի հետևությունները ենթադրյալ հանցագործության դեպքին Ժ. Սիրեկանյանի առնչության վերաբերյալ։ (…)»:

2․ Գլխավոր դատախազի տեղակալ Գևորգ Բաղդասարյանի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը բեկանել է Վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշումը և օրինական ուժ տվել Առաջին ատյանի դատարանի որոշմանը։

Վճռաբեկ դատարանը, մասնավորապես, արձանագրել է, որ «Վերաքննիչ դատարանը նախևառաջ հաշվի չի առել, որ ստուգման է ենթարկել մեղադրյալ Ժ. Սիրեկանյանի նկատմամբ առաջին անգամ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատարանի որոշման իրավաչափությունը։ (…) Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ իրավական գնահատականի չի արժանացրել (…) ցուցմունքն այն առումով, որ Ազգային ժողովից դուրս գալուց հետո՝ մոտավորապես ժամը 03-ի սահմաններում, տեղի են ունեցել մի շարք իրադարձություններ, որից հետո է Ա. Միրզոյանի նկատմամբ բռնություն գործադրվել։ (…)

(…) Վերաքննիչ դատարանը (…) հաշվի չի առել, որ մեղադրյալ Ժ. Սիրեկանյանի հեռախոսը մինչ այդ՝ ժամը 04։00-ին ալեհավաք կայանի կողմից սպասարկվել է նաև դեպքի վայրին հարակից Բաղրամյան պողոտա 40 հասցեով։

(…)

(…) Վերաքննիչ դատարանը, մինչդատական վարույթի նկատմամբ նախնական դատական վերահսկողության շրջանակներում, դատարան ներկայացված նյութերում առկա փաստական տվյալները վերլուծելու և միմյանց հետ համադրելու արդյունքում այն աստիճանի ապացուցողական քննություն է կատարել, որ ըստ էության հաստատել է գործի հետագա քննության ընթացքում ապացուցման ենթակա փաստական հանգամանք։ Այսինքն՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելու շրջանակներում հանցագործություն կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը ներկայացված նյութերի, այդ թվում՝ ապացույցների՝ գործն ըստ էության քննելու և լուծելու ժամանակ պահանջվող աստիճանի չափ խորը վերլուծության արդյունք է, ինչի հետևանքով ըստ էության խախտվել է քրեական դատավարության փուլային կառուցվածքը, քրեադատավարական գործառույթների տարանջատման սկզբունքը, իսկ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողությունը պարունակել է քրեական գործի ըստ էության քննությանը բնորոշ՝ արդարադատության իրականացման գործընթացի տարրեր։»

5. Բարձրագույն դատական խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Քննարկելով Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը, լսելով Նախարարի պաշտոնակատարի և վերջինիս ներկայացուցիչի հաղորդումը, Դատավորի դիրքորոշումը, ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է մերժման՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ․

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար Բարձրագույն դատական խորհուրդն էական է համարում պատասխանել հետևյալ հարցադրումներին.

1. արդյո՞ք թիվ ԵԴ/0980/06/20 դատական գործի շրջանակներում Դատավորը թույլ է տվել դատավարական իրավունքի նորմի/նորմերի խախտում,

2. արդյո՞ք Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի /նորմերի/ խախտումն առերևույթ պարունակում է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ:

 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ.

2) դատավորի կողմից սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորի վարքագծի կանոնները խախտելը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

 Նույն հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է, որ արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում, եթե այն, թեև ձևականորեն պարունակում է սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն իր նվազ կարևորության պատճառով կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համակարգային վերլուծությունը թույլ է տալիս արձանագրել հետևյալը․

1. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցանքի կազմն ունի ոչ միայն ձևական, այլև նյութական բաղադրիչ.

2. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցանքի կազմի նյութական բաղադրիչը պայմանավորված է խախտման կարևորության աստիճանով.

3. դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու զանցանքի կազմի նյութական բաղադրիչը՝ խախտման կարևորության աստիճանը, որպես հետևանք, պետք է կասկածի տակ դնի դատավորի համապատասխանությունն իր կարգավիճակին և հեղինակազրկի դատական իշխանությունը:

Տվյալ դեպքում, հաշվի առնելով դատավորի անկախության սահմանադրական և միջազգային իրավական պահանջները և այդ համատեքստում գնահատելու համար դատավորի կողմից թույլ տրված անձի իրավունքի խախտման ու դրանով պայմանավորված կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու առկայության կամ բացակայության իրավական հիմքը, որոշիչ նշանակություն է ձեռք բերում նրա կողմից թույլ տրված իրավունքի խախտման կարևորության աստիճանը:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված Բարձրագույն դատական խորհրդի համապատասխան լիազորությունների շրջանակներում, յուրաքանչյուր դեպքում արարքը կարգապահական խախտում որակելու և հետևաբար համապատասխան պատասխանատվության միջոց կիրառելու համար Բարձրագույն դատական խորհուրդը պետք է գնահատի արարքի համապատասխանությունը «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված դատավորի վարքագծի ընդհանուր կանոններին կամ դատավորի վարքագծի կանոններին ի պաշտոնե գործելիս՝ բացահայտելով իրավանորմերում առկա ոչ որոշակի ձևակերպումների իրավական բովանդակությունը:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ ըստ օրենսդրի տրամաբանության՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու առերևույթ հիմքեր պարունակող արարքը կարող է գնահատվել որպես նվազ կարևորություն ունեցող, եթե այն կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Վերոշարադրյալը հաշվի առնելով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը սույն կարգապահական վարույթի շրջանակներում բարձրացված հարցադրումներին պատասխանելու և Դատավորի արարքին գնահատական տալու համար անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալին․

1. Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

Օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատավորը, ինչպես նաև հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը ապացույցները գնահատում են իրենց ներքին համոզմամբ: Քրեական դատավարությունում ոչ մի ապացույց նախապես հաստատված ապացույցի ուժ չունի: Դատավորը, ինչպես նաև հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը չպետք է կանխակալ մոտեցում ցուցաբերեն ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տան՝ մինչև դրանց հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում:

Միևնույն ժամանակ, ներքին համոզմամբ ապացույցների ազատ գնահատումը ենթադրում է, որ ապացույցը գնահատող անձը կաշկանդված չէ տվյալ ապացույցին դատավարության նախորդ փուլերում կամ տվյալ փուլի շրջանակներում այլ անձանց կամ մարմինների տված գնահատականներով: Նախապես հաստատված ապացույցի ուժ չունենալու օրենսդրական արգելքը բացառում է որևէ ապացույցի նկատմամբ կանխակալ մոտեցում ցուցաբերելը (մյուս ապացույցների նկատմամբ այդ փաստական տվյալի ապացուցողական արժեքին առավելություն վերագրելը կամ այդ արժեքը նվազեցնելը), քանի դեռ այդ ապացույցը քրեադատավարական օրենսգրքով ամրագրված ընթացակարգով օրինականության, մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության, մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքի ապահովման և այլ սկզբունքների պահպանմամբ չի հետազոտվել պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում։

Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի համաձայն ՝

1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության իրավունք։ Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով`

(...)

4) անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի փախուստը կանխելու նպատակով:

Համաձայն «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ նաև՝ Կոնվենցիա) 5-րդ հոդվածի՝

1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով.

(...)

գ. անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը՝ իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայության դեպքում նրան իրավասու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուստը կանխելու համար:

Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 134-րդ հոդվածի՝

1. Խափանման միջոցները հարկադրանքի միջոցներ են, որոնք կիրառվում են կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ` քրեական գործով վարույթի ընթացքում նրանց ոչ պատշաճ վարքագիծը կանխելու և դատավճռի կատարումն ապահովելու նպատակով:

2. Խափանման միջոցներն են`

1) կալանավորումը.

(...)»։

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի համաձայն՝

«1. Հանցագործության համար կասկածվողը կամ մեղադրվողը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ սույն օրենսգրքով սահմանված կարգով` դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով:

2. Կասկածյալը կամ մեղադրյալը պարտավոր չէ ապացուցել իր անմեղությունը: Նրանց անմեղության ապացուցման պարտականությունը չի կարող դրվել պաշտպանության կողմի վրա: Մեղադրանքի ապացուցման և կասկածյալին կամ մեղադրյալին ի պաշտպանություն բերված փաստարկների հերքման պարտականությունը կրում է մեղադրանքի կողմը:

3. Հանցանք գործելու մեջ անձի մեղավորության մասին հետևությունը չի կարող հիմնվել ենթադրությունների վրա, այն պետք է հաստատվի գործին վերաբերող փոխկապակցված հավաստի ապացույցների բավարար ամբողջությամբ:

4. Մեղադրանքն ապացուցված լինելու վերաբերյալ բոլոր կասկածները, որոնք չեն կարող փարատվել սույն օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում, մեկնաբանվում են հօգուտ մեղադրյալի կամ կասկածյալի:

5. Կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ կիրառվող խափանման միջոցները չեն կարող պարունակել պատժի տարրեր»:

Համաձայն ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ կալանավորումը մեղադրյալի նկատմամբ կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ կա հիմնավոր կասկած, որ նա կատարել է այնպիսի հանցանք, որի համար նախատեսվող ազատազրկման ձևով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, և կան բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված որևէ գործողություն:

Մեջբերված նորմերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մարդու ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունքը նրա՝ Կոնվենցիայով և Սահմանադրությամբ երաշխավորված հիմնական և անքակտելի իրավունքներից է, ինչը սահմանափակելիս անհրաժեշտ է ելնել բացառապես նրա իրավունքները հարգելու, նրա հիմնական իրավունքը բովանդազրկելու անթույլատրելիության սկզբունքներից (mutatis mutandis) (տե՛ս Ա.Ավետիսյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի՝ 2008 թվականի թիվ ԱՎԴ/0022/06/08 որոշման 18-րդ կետը)։ Մարդու ֆիզիկական ազատությունը կարելի է սահմանափակել ոչ այլ կերպ, քան օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով։

Վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային որոշումներում մշտապես ընդգծել է անձի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունքի հիմնարար բնույթը և դրա կամայական ու անհիմն սահմանափակումները հնարավորինս բացառելու նպատակով գործուն երաշխիքների առկայության անհրաժեշտությունը։

Մասնավորապես Վճռաբեկ դատարանը կայուն նախադեպային իրավունք է ձևավորել այն մասին, որ կալանավորման օրինականության և հիմնավորվածության ապահովման տեսանկյունից կարևոր է Օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված կալանավորման հիմքերից որևէ մեկի կամ մի քանիսի և կալանավորման պայմանների (հիմնավոր կասկած, քրեական գործի առկայություն, որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշման առկայություն և այլն) վերաբերյալ դատական ակտում ողջամիտ հետևությունների առկայությունը` հիմնավորված վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող տեղեկություններով, փաստերով կամ ապացույցներով (տե΄ս ՎԲ-132/07, ԱՎԴ/0022/06/08, ԼԴ/0197/06/08, ԵԿԴ/0580/06/09, ԵԿԴ/0678/06/10 և այլն)։

Բարձրագույն դատական խորհրդի 07․06․2021 թվականի թիվ ԲԴԽ-29-Ո-Կ-11 որոշմամբ, մեջբերելով Վահրամ Գևորգյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի որոշման վկայակոչված կետը, արձանագրվել է, որ «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի մեկնաբանության համաձայն` ողջամիտ կասկածի չափանիշը հիմնվում է «փաստերի կամ տեղեկությունների առկայության վրա, որոնք հնարավորություն կտային անաչառ դիտորդին եզրակացնելու, որ տվյալ անձը հնարավոր է, որ կատարած լիներ հանցանքը: Սակայն պարտադիր չէ, որ կասկածը հիմնավորող փաստերը բավարարեն այն նույն սանդղակին, որն անհրաժեշտ է անձի դատապարտումը … հիմնավորելու համար, քանի որ այդ փաստերը կարող են հայտնաբերվել ավելի ուշ` քրեական գործի քննության փուլում» (տես՝ Կ.Ֆ.-ն ընդդեմ Գերմանիայի (K.-F. v. GERMANY) գործով 1997թ. նոյեմբերի 27-ի վճիռը, կետ 57)»:

 Միաժամանակ Բարձրագույն դատական խորհուրդը վերը նշված որոշմամբ արտահայտել է այն դիրքորոշումը, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ նաև՝ ՄԻԵԴ), «հիմնավոր կասկածին» անդրադառնալիս, նույնպես նշում է միայն կապը անձի և հանցագործության միջև, այսինքն՝ անձի առնչությունը՝ միաժամանակ սահմանելով «ողջամիտ կասկածը» հենց որպես ապացուցողական շեմ, չափանիշ, այլ ոչ թե ապացուցման առարկայի ինքնուրույն բաղադրիչ: Ճիշտ է, նշվում է, որ ողջամիտ կասկածը «հիմնվում է փաստերի կամ տեղեկությունների առկայության վրա, որոնք հնարավորություն կտային անաչառ դիտորդին եզրակացնելու, որ տվյալ անձը հնարավոր է, որ կատարած լիներ հանցանքը», սակայն ակնհայտ է, որ հանցանքի առկայությունն ապացուցելու անհրաժեշտությունը առնչությունն ապացուցելու անհրաժեշտությունից բխող, ենթադրվող բաղադրիչ է, այլ ոչ թե՝ ուղիղ սահմանվող, ենթադրելով, որ արարքի՝ քրեական օրենքի տեսակետից ոչ հանցավոր, իսկ հանցանքի՝ ոչ «կալանելի» լինելու դեպքում, անձի և այդ արարքի կապի քննությունն իրականացնելն անիմաստ է:

Ընդ որում, ՄԻԵԴ մեջբերված նախադեպային դիրքորոշումից ուղիղ բխում է, որ թե առնչության ապացուցման անհրաժեշտությունը, և թե դրանից բխող արարքի հանցավոր լինելու ապացուցման անհրաժեշտությունը բավարարվում են առնվազն միևնույն ապացուցողական շեմով՝ հստակ նշելով, որ կասկածի հիմքում ընկած, այսինքն՝ կալանավորման հիմքում դրվելիք փաստերը պարտադիր չէ, որ բավարարեն դատապարտումը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ սանդղակին: Վերջինից էլ ուղղակիորեն բխում է, որ արարքի հանցավոր լինելը նույնպես չի կարող ապացուցվել այն շեմով, որը կիրառվում է մեղադրական դատավճռի դեպքում: Հետևաբար, արարքի հանցավոր լինելու՝ մեղադրանքի կողմի ապացուցման պարտականության ու դատարանի՝ ճանաչողության շրջանակները սահմանափակվում են միայն այն դեպքերով, երբ դատարանի կողմից արարքի որակման առթիվ արվող դատողությունները կարող են արվել առանց դատաքննության:

Առնչությունը՝ որպես քրեական վարույթի ընթացքում ապացուցման առարկայի մաս նախատեսելու՝ թե Բարձրագույն դատական խորհրդի 07․06․2021 թվականի թիվ ԲԴԽ-29-Ո-Կ-11 որոշման մեջ ուսումնասիրված Հայաստանի Հանրապետության դատավարական օրենսդրության զարգացման պատմական փորձը, և թե ՄԻԵԴ վկայակոչված վերաբերելի նախադեպային դիրքորոշումները վկայում են այն մասին, որ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու թույլտվություն տալու մասին միջնորդություններ քննելու ընթացքում հիմնավոր կասկածի առկայությունն ուսումնասիրելիս, դատարանների առաջնային պարտականությունն է ուսումնասիրել անձի առնչությունը մեղսագրվող արարքին և միայն դրանով պայմանավորված՝ այդ արարքի հանցավոր լինելու փաստը, մասնավորապես արարքի քրեորեն արգելված լինելը, իսկ քրեորեն արգելված արարքի՝ ճիշտ որակված լինելու փաստը՝ կալանավորումը բացառող հիմքերի առկայությամբ կալանավորումը թույլ չտալու նպատակով: Ընդ որում, նշված փաստերի հաստատումը դատարանը պետք է կատարի դատաքննությամբ պահանջվող ապացուցողական շեմի համեմատ ավելի ցածր շեմի կիրառմամբ և միայն այն դեպքում, երբ դա հնարավոր է անել առանց դատաքննության» (տե΄ս Բարձրագույն դատական խորհրդի 07․06․2021 թվականի թիվ ԲԴԽ-29-Ո-Կ-11 որոշումը):

Մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելու, մասնավորապես կալանավորման վերաբերյալ միջնորդությունը քննելիս դատարանն իրավասու չէ քննարկման առարկա դարձնել այնպիսի հարցեր, որոնք դուրս են այդ պահին իր առջև դրված խնդիրների շրջանակից, ուստի և հիմնավոր կասկածի առկայությունը ստուգելիս դատարանն իրավասու չէ կանխորոշելու մեղքի հարցը, իրավական գնահատական տալու անձի մեղավորությանը կամ անմեղությանը, անմիջականորեն փաստելու անձի արարքում հանցակազմի առկայությունը կամ բացակայությունը։ Միևնույն ժամանակ, դատարանը, վերոգրյալ հարցերի շուրջ իրավական գնահատականներ չտալով, իրավասու է որոշում կայացնել կալանավորումը, որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ ժամկետը երկարացնելու կամ վերահաստատելու վերաբերյալ քրեական հետապնդման մարմնի ներկայացրած միջնորդությունը մերժելու մասին՝ այն դեպքում, երբ հավաստում է քրեական գործով վարույթը բացառող հանգամանքի առերևույթ առկայությունը և դրա հնարավոր կիրառելիությունը։ Ընդ որում, քրեական գործով վարույթը բացառող այդ հանգամանքի առերևույթ առկայության մասին վկայությունը պետք է լինի ոչ թե ներկայացված նյութերի, այդ թվում՝ ապացույցների գործն ըստ էության քննելու և լուծելու ժամանակ պահանջվող աստիճանի չափ բազմակողմանի և խորը վերլուծության արդյունք, այլ այդպիսի վկայությունը պետք է հիմնված լինի ներկայացված նյութերից բխող համեմատաբար ակնհայտ փաստերի վրա։

Սույն կարգապահական վարույթի նյութերի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ Դատարանը 2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ի որոշմամբ փաստել է, որ հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման արդյունքում ստացված տեղեկությունը կարող էր բավարար լինել քննության առարկա դեպքին մեղադրյալի առնչությունը հիմնավորելու համար, եթե չլինեին այդ հանգամանքը բացառող ապացուցողական նշանակություն ունեցող այլ նյութեր, որոնք իրենց օբյեկտիվ բնույթով պայմանավորված առավել բարձր արժանահավատությամբ են օժտված, քան երկու անձի հեռախոսային խոսակցությունների ժամանակ երրորդ անձի վերաբերյալ հայտնած տեղեկությունը։ Այս եզրահանգումը Դատարանը հիմնավորել է վկայի՝ դեպքի ժամի վերաբերյալ հայտնած մոտավոր տեղեկությամբ, դրան համադրելով մեղադրյալի հեռախոսահամարից կայացած ելքային զանգերի վերծանումներով ֆիքսված ժամերը, ինչպես նաև մեղադրյալի կողմից իր առնչությունը հերքելը։ Մինչդեռ դեպքի հավանական ժամի վերաբերյալ վկայի ցուցմունքը հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման արդյունքում ստացված տվյալների համեմատ բարձր արժանահավատությամբ օժտված լինելը Դատավորը Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստում պատճառաբանեց նրանով, որ այդ տվյալներն ապացույց չեն հանդիսացել։

Բարձրագույն դատական խորհուրդը փաստում է, որ Դատարանը դեպքերի ժամանակագրական առումով անտեսել է այն հանգամանքը, որ մինչև Ա․ Միրզոյանին ծեծի ենթարկելը տեղի են ունեցել այլ իրադարձություններ, առանց որոնց հաշվի առնելու Դատարանը եզրահանգման է եկել դեպքերի ժամանակագրական առումով վերլուծություն կատարելիս։

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելիս դատարանը չի կարող այնպիսի գնահատականներ տալ ներկայացված փաստական տվյալներին, որոնք ակնհայտորեն դուրս են քրեական դատավարության տվյալ փուլի խնդիրների շրջանակներից և կազմում են գործի դատական քննության առարկա։ Տվյալ դեպքում Դատավորը, կոնկրետ փաստական տվյալի առավել բարձր արժանահավատությունը քննարկելով, վերջնական գնահատական է տվել դրան։

Միաժամանակ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ նաև հիմնավոր կասկածի առկայության գնահատմանը, մասնավորապես․

 Հիմնավոր կասկածի առկայության գնահատման վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանը Է. Եղազարյանի վերաբերյալ թիվ ԵԱՆԴ/0017/06/16 գործով արձանագրել է․ «(…) հիմնավոր կասկածը չի պահանջում կատարված արարքի մեջ մեղադրյալի մեղավորությունն ապացուցող՝ հիմնավոր կասկածից վեր ապացուցման չափանիշին համապատասխան բավարար փաստերի առկայություն, այնուամենայնիվ, «կասկածը» պետք է լինի ողջամիտ, այն պետք է հիմնված լինի օրենքով սահմանված կարգով ձեռքբերված որոշակի փաստական տվյալների վրա (որոնք կվկայեն կատարված արարքին անձի առնչությունը և դեպքի, իրադարձության համընկնումը այն հանցանքին, որի առերևույթ կատարման մեջ անձը կասկածվում /մեղադրվում/ է), իսկ դրա առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ դատարանի հետևությունները պետք է լինեն հիմնավորված և պատճառաբանված (…)»։

Ի թիվս այլնի, վերոգրյալ կառուցակարգից է բխում այն գաղափարը, որ անձի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հարցի լուծման ժամանակ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող փաստական տվյալները պետք է բավարարեն սոսկ հիմնավոր կասկածի առկայության պահանջին, այսինքն՝ վերջինիս կողմից ներկայացված փաստական տվյալները պետք է բավարար լինեն, որպեսզի դատարանի կողմից հնարավոր լինի փաստել մեղադրյալի առնչությունը նրան մեղսագրվող արարքին կամ՝ նրա կողմից արարքը կատարած լինելու հավանականությունը։ Ակնհայտորեն, նման ապացուցողական շեմն էականորեն ցածր է անձի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար պահանջվող ապացուցողական շեմից և մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններում հիմնավոր կասկածից վեր շեմի սահմանումն ուղղակիորեն դուրս կգա նշված գործառույթի սահմաններից։

Միևնույն ժամանակ, դատարանի կողմից նման միջնորդության քննության արդյունքում կայացվող որոշմամբ դատարանը պատճառաբանում և հիմնավորում է, թե ինչպիսի փաստական տվյալների համադրման և դրանց հիման վրա ինչպիսի շեմի հաղթահարման արդյունքում է կայացվում համապատասխան դատական ակտը։ Նման դատավարական պահանջը բխում է դատարանի կողմից կայացվող բոլոր որոշումների նկատմամբ սահմանված հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության իմպերատիվ պահանջից։

Բարձրագույն դատական խորհուրդը 2021 թվականի հուլիսի 8-ի թիվ ԲԴԽ-33-Ո-Կ-12 որոշմամբ արձանագրել է․ «Ապացույցը գնահատող անձը մինչև դրանց հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում չպետք է կանխակալ մոտեցում ցուցաբերի ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տա։ Միևնույն ժամանակ, ներքին համոզմամբ ապացույցների ազատ գնահատումը ենթադրում է, որ ապացույցը գնահատող անձը կաշկանդված չէ տվյալ ապացույցին դատավարության նախորդ փուլերում կամ տվյալ փուլի շրջանակներում այլ անձանց կամ մարմինների տված գնահատականներով։ Նախապես հաստատված ապացույցի ուժ չունենալու օրենսդրական արգելքը բացառում է որևէ ապացույցի նկատմամբ կանխակալ մոտեցում ցուցաբերելը (մյուս ապացույցների նկատմամբ այդ փաստական տվյալի ապացուցողական արժեքին առավելություն վերագրելը կամ այդ արժեքը նվազեցնելը), քանի դեռ այդ ապացույցը քրեադատավարական օրենսգրքով ամրագրված ընթացակարգով օրինականության, մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության, մեղադրյալի պաշտպանության իրավունքի ապահովման և այլ սկզբունքների պահպանմամբ չի հետազոտվել պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում»։

Օրենսգրքի 8-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույնանման փաստերով այլ գործով վճռաբեկ դատարանի կողմից իրավական նորմի մեկնաբանությունից տարբերվող մեկնաբանության դեպքում դատարանը պետք է հիմնավորի օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտի՝ վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանությունից շեղվելը:

Վերը նշված նորմի պահանջների տեսակետից, Դատարանը չի ղեկավարվել սույն նորմի պահանջներով և չի պատճառաբանել և հիմնավորել, թե իր որոշումով ինչու է շեղվել Վճռաբեկ դատարանի հանրահայտ նախադեպային որոշումներով արտահայտած դիրքորոշումից։

2. Ինչպես նշվեց, անձի նկատմամբ խափանման միջոց կալանավորման կիրառման հարցի լուծման ժամանակ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող փաստական տվյալները պետք է բավարարեն սոսկ հիմնավոր կասկածի առկայության պահանջին, այսինքն՝ վերջինիս կողմից ներկայացված փաստական տվյալները պետք է բավարար լինեն, որպեսզի դատարանի կողմից հնարավոր լինի փաստել մեղադրյալի առնչությունը նրան մեղսագրվող արարքին։ Ակնհայտորեն, նման ապացուցողական շեմն էականորեն ցածր է անձի նկատմամբ մեղադրական դատավճիռ կայացնելու համար պահանջվող ապացուցողական շեմից և մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններում հիմնավոր կասկածից վեր շեմի սահմանումն ուղղակիորեն դուրս կգա նշված գործառույթի սահմաններից։ Հետևաբար, անմեղության կանխավարկածը՝ չփարատված կասկածներն հօգուտ մեղադրյալի մեկնաբանելու պահանջի մասով, որի կիրառման անհրաժեշտությունը վկայակոչվեց Դատավորի կողմից Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստում, չի կարող պահանջել, որպեսզի ողջամիտ կասկածից վեր շեմը կիրառվի դատական վերահսկողություն իրականացնելու ընթացքում դատական ճանաչողությամբ հետազոտվող ապացուցման առարկայի և արդյունքում արձանագրվող արդյունքների, տվյալ դեպքում՝ առնչության առկայությունը կամ բացակայությունը փաստելու համար: Հակառակ դեպքում, կստացվի, որ նույն շեմը պետք է կիրառվի մինչդատական վարույթի ընթացքում քննիչի կողմից կայացվող և դատական վերահսկողության առարկա չհանդիսացող այլ որոշումների դեպքում ևս, առաջին հերթին՝ անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու և նախաքննության ավարտ հայտարարելիս մեղադրական եզրակացության հաստատման համար գործը դատախազին ուղարկելու դեպքերում: Պետք է ասել, որ 30.06.2021 թվականին ընդունված ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 199-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ քննիչի այս վերջին որոշման համար, ի տարբերություն գործող օրենսգրքով պահանջվող «բավարար ապացույցների առկայություն» շեմի, նախատեսել է հետևյալը՝

«Եթե մինչդատական վարույթում հավաքված բոլոր ապացույցները գնահատելով՝ քննիչը հանգում է հետևության, որ վերագրվող հանցանքի համար իրավասու դատարանի կողմից նրա դատապարտումը մեծապես հավանական է, ապա նախաքննության ավարտի մասին գրավոր ծանուցում է վարույթի մասնավոր մասնակիցներին և հայտնում վարույթի նյութերին նրանց ծանոթանալու տեղը, ժամանակը և հաջորդականությունը՝ միաժամանակ սկսելով մեղադրական եզրակացության կազմումը»:

Այսինքն, առնչության առկայությունը չի պահանջվում հաստատել ողջամիտ կասկածից վեր ապացուցողական շեմին համապատասխան: Միաժամանակ, սակայն, նման առնչության բացակայությունը, այսինքն՝ նեգատիվ փաստը, կարող է հաստատվել միանշանակ կերպով: Այդպիսի դեպքերից է հենց այլուրեքության փաստի հաստատումը:

Մինչդեռ, սույն գործով անձի առնչությունը ողջամիտ կասկածից վեր շեմի կիրառմամբ բացակայության հաստատելու հիմք է հանդիսացել այլուրեքության հավանականությունը, այսինքն՝ անձի՝ դեպքի վայրից զատ, այլ տեղում գտնվելու հավանականությունը:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը, ձեռնպահ մնալով դատավորի կողմից՝ անձի այս կամ այն վայրում գտնվելու փաստը հաստատող կամ հերքող ապացույցների արժանահավատությանը տրված գնահատականի փաստական հիմնավորվածությանը գնահատական տալուց (օրինակ, արդյո՞ք թույլատրելի փաստի կանխավարկած է անձի հեռախոսի գտնվելու վայրի հիման վրա անձի գտնվելու վայրի փաստումը, արդյո՞ք համադրելի է հեռախոսի «գտնվելու վայր» հասկացությունը՝ հեռախոսակապն ապահովող ալեհավաք կայանների սպասարկման տարածքի առումով և անձի «գտնվելու վայր» հասկացությունը՝ հանցագործության դեպքի վայրի տարածքի առումով, և վերջապես՝ հաստատված այլուրեքության, այն է՝ դեպքի վայրում նրա բացակայությունը փաստող միանշանակ ապացույցների առկայության պայմաններում, արդյո՞ք հնարավոր է հաստատված համարել այլ վայրում անձի գտնվելը, և այլն) այնուամենայնիվ, գտնում է, որ անհրաժեշտ է դիրքորոշում ներկայացնել այլուրեքությանը, որպես դեպքի հետ անձի առնչությանը վերաբերող հանգամանքի մասին՝ զուտ քրեական դատավարության տարբեր փուլերում կիրառվող ապացուցողական չափորոշիչների բացահայտման տեսանկյունից:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը անհրաժեշտ է համարում այս գործով անդրադառնալ ընդհանրապես քրեական գործով մինչդատական վարույթի փուլում անմեղության կանխավարկածի գործողության սահմաններին: Նախևառաջ պետք է փաստել, որ անմեղության կանխավարկածը մեղադրյալի իրավունքն է, որը որպես այդպիսին, պետք է ենթարկվի տարածական մեկնաբանության՝ ելնելով նաև ՄԻԵԴ կայուն հաստատված նախադեպային իրավունքով սահմանված այն սկզբունքից, որ իրավունք սահմանափակող նորմերը պետք է ենթարկվեն սահմանափակ մեկնաբանության (սպառիչ նախատեսված լինեն օրենքով և այլն): Խնդիրը կայանում է նրանում, որ քրեական դատավարության փուլային կառուցվածքը և այն ուրվագծած նորմերը, այդ թվում՝ ապացուցման չափորոշիչներ սահմանող, արդեն իսկ սահմանափակող դրույթներ են նախատեսել մինչդատական վարույթում, մասնավորապես՝ անմեղության կանխավարկածից բխող անձի ազատության իրավունքի սահմանափակման նկատմամբ դատական վերահսկողության ընթացքում կիրառվող որոշումների համար: Խոսքը վերաբերում է նրան, որ այս փուլում նշված և թվարկված այլ որոշումների ընդունման համար անհրաժեշտ հիմնավոր կասկածի շեմի բավարարվածությունը անխուսափելիորեն նշանակում է նաև հակառակի որոշակի հնարավորություն: Այսինքն, անմեղության կանխավարկածը մինչդատական վարույթում արդեն իսկ սահմանափակվում է իր այն տարրում, որ չփարատված կասկածները պետք է մեկնաբանվեն հօգուտ մեղադրյալի:

Բաղկացած լինելով օրենքով նախատեսված 4 տարրից, այն է՝ 1) անձին մեղավոր ճանաչելու դատարանի բացառիկ իրավասությունը, 2) անձի մեղավորության ապացուցման պարտականությունը միայն այդ թեզը առաջ քաշած սուբյեկտի՝ մեղադրողի վրա դնելը, 3) չփարատված կասկածները հօգուտ մեղադրյալի մեկնաբանելը, և 4) խափանման միջոցների՝ պատժի տարրեր չպարունակելու սկզբունքը (տես՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք, հոդված 18-րդ), անմեղության կանխավարկածը բացարձակ իրավունք չէ, ինչը բազմիցս փաստվել է ՄԻԵԴ-ի կողմից, մասնավորապես՝ ապօրինի հարստացման և ընդհանրապես փաստի կանխավարկածները անձի դեմ օգտագործելով: Մինչդատական վարույթի համար անմեղության տարրերից միայն մեկն է ուղիղ և բացարձակ պահանջ սահմանում մինչդատական վարույթի համար՝ որ խափանման միջոցը չպետք է պարունակի պատժի տարրեր, այսինքն՝ անմեղ համարվող մեղադրյալի համար չպետք է առաջ գան այն զրկանքները, որոնք նախատեսված են մեղավոր ճանաչված դատապարտյալի համար:

Ինչ վերաբերում է անմեղության կանխավարկածի առաջին տարրին, ապա դրա սահմանափակումներն ակնհայտ են ոչ արդարացնող հիմքերով քրեական հետապնդումը քննիչի կողմից դադարեցնելու դեպքում: Երկրորդ տարրի սահմանափակումն առկա է փաստի և իրավունքի կանխավարկածների կիրառման դեպքերում, որի շուրջ հարուստ նախադեպային իրավունք ունի ՄԻԵԴ-ը, երբ ապօրինի հարստացման, անձի ուղեբեռում արգելված իրերի հայտնաբերման, մեքենայի սեփականատիրոջը որպես մեքենան վարող անձ դիտելու դեպքերում, հակառակի ապացուցման պարտականությունը դնում է մեղադրյալի վրա: Այս դիրքորոշումն առավել հստակ արտացոլված է, մասնավորապես՝ Ջոն Մյուրրեյն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով ՄԻԵԴ 1996թ. փետրվարի 8-ի վճռում (John Murray v. the United Kingdom judgment of 8 February 1996, Reports 1996-I, § 45, կետ 45, 47 և հաջորդիվ), որում Դատարանն ընդունել է, որ՝ «իր դեմ ցուցմունք չտալու արտոնությունը մտնում է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի երաշխիքների մեջ: Այնուամենայնիվ, Դատարանը նաև ընդունել է, որ այդ անձեռնմխելիությունը չի կարող և չպետք է արգելք հանդիսանա, որպեսզի այնպիսի իրավիճակներում, որոնք պարզորոշ կերպով նրանից բացատրություն են ակնկալում, մեղադրյալի լռությունը հաշվի առնվի մեղադրանքի կողմի ներկայացրած ապացույցների համոզիչ լինելը գնահատելիս: Դատարանի կարծիքով, սրանից a fortiori (առավել ևս) հետևում է, որ մեղադրյալի կողմից արված, իսկ հետագայում որպես ոչ ճշմարիտ հաստատված հայտարարությունից մեղադրյալի համար ոչ բարենպաստ եզրակացություն դուրս բերելը նույնպես բացառված չէ»: (Տես նաև՝ Ռոբերտ Մինք Կոկն ընդդեմ Նիդերլանդների գործով ՄԻԵԴ որոշումը (դիմում Հ-43149/98, «Իրավունքը», կետ 5-րդ), ինչպես նաև՝ Սալաբիակուն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործով 1988թ. հոկտեմբերի 7-ի որոշումը, (Salabiaku v. France), որտեղ ՄԻԵԴ-ը հստակ արձանագրեց, որ արգելված իր անցկացնելու համար պատասխանատվությունը վրա է հասնում դրանք տիրապետելու օբյեկտիվ փաստի հիման վրա):

Անմեղության կանխավարկածի երրորդ՝ չփարատված կասկածները հօգուտ մեղադրյալի մեկնաբանելու պահանջը նույնպես գործում է սահմանափակ, սակայն՝ արդեն փուլային իմաստով: Ինչպես նշվեց, մինչդատական վարույթում կայացվող որոշումների համար գործում է ոչ թե հիմնավոր կասկածից վեր շեմը, այլ հենց հիմնավոր կասկածը, այսինքն՝ օրենսդիրը ի սկզբանե նշել է, որ հնարավոր է նաև հակառակը: Այս մեկնաբանությունն ուղիղ բխում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի՝ անմեղության կանխավարկածի սկզբունքն ամրագրող 18-րդ հոդվածից, որի 4-րդ մասը սահմանում է հետևյալը, որ մեղադրանքն ապացուցված լինելու վերաբերյալ բոլոր կասկածները, որոնք չեն կարող փարատվել սույն օրենսգրքի դրույթներին համապատասխան պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում, մեկնաբանվում են հօգուտ մեղադրյալի կամ կասկածյալի:

Փաստացի, Դատավորի կողմից որպես մեղադրյալի այլուրեքությունը հասատող փաստ դրվել է նրա՝ այլ վայրում գտնվելու հավանականությունը (ընդ որում՝ հեռախոսի գտնվելու վայրից ելնելով), իսկ այդ հավանականությունը հերքելու համար սահմանվել է օրենսդրությամբ մեղադրանքի ապացուցվածության համար սահմանված շեմը՝ ի դեմս մեղադրյալի այլ վայրում գտնվելու ուժով դեպքի վայրում նրա գտնվելու վերաբերյալ կասկածը հօգուտ այլուրեքության մեկնաբանելով:

Այսինքն՝ անմեղության կանխավարկածի բոլոր տարրերի նշված բոլոր դեպքերում առկա սահմանափակումները նախատեսված են բացառապես օրենքով:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը 2021 թվականի հուլիսի 8-ի ԲԴԽ-33-Ո-Կ-12 որոշման մեջ արդեն իսկ նշել է, որ կալանավորման համար անհրաժեշտ առնչության առկայությունը գնահատելիս, դատական վերահսկողության սահմաններից դուրս չգալու և մի կողմից դատախազական հսկողության տիրույթ, իսկ մյուս կողմից՝ արդարադատության իրականացմանը բնորոշ գործի ըստ էության քննության տիրույթ չներխուժելու համար, անհրաժեշտ է համոզվել, թե արդյոք առկա է հանցանք և արդյոք այն «կալանելի է» մեկ տարուց ավելի ժամկետով: Ինչպես նաև՝ անհրաժեշտ է, որպեսզի այդ հարցերի պատասխանը հնարավոր լինի տալ առանց դատաքննության:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ սույն գործով բացակայում է նշված հարցերի, այն է՝ հանցանքի և առնչության առթիվ արված դիրքորոշումներն առավել հստակեցնելու անհրաժեշտությունը:

Ինչ վերաբերում է առնչությանը և հիմնավոր կասկածին, ապա դրա բնորոշումը թե ՄԻԵԴ-ի կողմից և թե Վճռաբեկ դատարանի կողմից կայուն հաստատված նախադեպային իրավունքում հետևյալն է՝ փաստերի, տեղեկությունների ամբողջություն, որոնք ունակ են ողջամիտ դիտորդի մոտ կասկած հարուցել առ այն, որ տվյալ անձը հնարավոր է, որ կատարած լինի հանցագործություն: Այսինքն, իրականում առնչությունը ոչ թե ինքնուրույն ապացուցման առարկա է, այլ հանցագործությունը կատարած լինելու հավանականություն:

Նշվածից բխում է, որ անմեղության կանխավարկածի՝ չփարատված կասկածները հօգուտ մեղադրյալի մեկնաբանելու պահանջի հիմքով հիմնավոր կասկածի բացակայությունը ճանաչելն ուղիղ հակասում է՝ թե ապացուցման առարկայի՝ հանցագործություն կատարելու հավանականության էությանը և թե՝ օրենքի պահանջին:

Անձի՝ այլ վայրում գտնվելու հավանականությունը չի բացառում և դեռևս հավանական է թողնում նաև դեպքի վայրում գտնվելու հավանականությունը: Հետևաբար, այլ վայրում գտնվելու հավանականությունը չի բացառում անձի առնչությունը հանցանքին: Այս տեսակետից, սակայն, ինչպես նշվեց վերևում, այլ վայրում գտնվելու ապացուցված լինելը բացառում է անձի՝ դեպքի վայրում գտնվելը, հետևաբար և նրա առնչությունը հանցանքին: Եվ այստեղ նույնպես կիրառելի է 2021 թվականի հուլիսի 8-ի թիվ ԲԴԽ-33-Ո-Կ-12 որոշման մեջ Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից նշված պահանջը՝ այլուրեքության՝ որպես դեպքի վայրում գտնվելու, հետևաբար՝ հանցանքին առնչության բացառումը հնարավոր է փաստել առանց դատաքննության, մինչդեռ այլ վայրում գտնվելու պնդվող և դեպքի վայրում գտնվելու չբացառված հավանականություններն առկա են միաժամանակ և եթե չեն կարող մեկը մյուսին բացառել տվյալ պահին, ապա անհրաժեշտ է դրանց գնահատումը գործի ըստ էության քննության ժամանակ:

Նշվածը բխում է այլուրեքության բուն էությունից: Ի հակառակ Դատավորի կողմից Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստում արված այն պնդման, որ այլուրեքությունն առկա է ինչպես այն դեպքում, երբ բացառվում է դեպքի վայրում անձի գտնվելը, այնպես էլ այն դեպքում, երբ այլ վայրում անձի գտնվելը պարզապես հավանական է, այլուրեքության բուն սահմանումն այն է, որ պետք է ապացուցված լինի անձի այլ վայրում գտնվելը, ինչը դեպքի վայրում նույն անձի գտնվելը դարձնում է անհնարին: Իսկ թե ինչ ապացույցների հիման վրա Դատավորը կհաստատի այլուրեքության առկայությունը, դա Դատավորի կողմից ապացույցների ազատ գնահատման տիրույթում է:

Այսպիսով, Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Դատավորը, օբյեկտիվ առումով, դուրս է եկել մինչդատական վարույթի օրինականության նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներից, քանի որ ոչ կիրառելի՝ հիմնավոր կասկածից վեր շեմ է կիրառել դեպքի վայրում գտնվելու հավանականությունն հաստատող տվյալների համար և արդյունքում՝ այլ վայրում անձի գտնվելու հավանականությունը ավելի ցածր շեմով գնահատելով՝ բացառել նրա դեպքի վայրում գտնվելը և հաստատել այլուրեքություն:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը, հետևաբար, համաձայն է վարույթ հարուցած մարմնի հետ, որ «...Դատավորը, ունենալով բավարար գործիքակազմ և միջոցներ պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու և ներկայացված փաստական տվյալները գնահատելու համար, այդուհանդերձ չի պատճառաբանել այն ապացուցողական շեմը, որի պայմաններում էլ կայացրել է համապատասխան դատական ակտը, ինչպես նաև դուրս է եկել մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից»։

Մասնավորապես, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ պատճառաբանված չի եղել մեղադրյալի՝ այլ վայրում գտնվելու հավանականությունը որպես առնչությունը բացառող հանգամանք դիտարկելը և այլուրեքությունը հաստատելը՝ այլ վայրում անձի գտնվելու հավանականությամբ, ընդ որում՝ այդ հավանականությունը բացառելու համար յուրովի մեկնաբանված անմեղության կանխավարկածի հիման վրա, հիմնավոր կասկածից վեր շեմ նախատեսելով: Ստացվում է, որ անձի՝ դեպքի վայրում գտնվելը բացառվել է նրանով, որ ողջամիտ կասկածից վեր շեմով չի հերքվել նրա այլ տեղում գտնվելու հավանականությունը: Բարձրագույն դատական խորհուրդն արդեն իսկ անդրադառնալով նման շեմի կիրառման՝ դատական վերահսկողության գործառույթի համար ոչ կիրառելի լինելուն, այստեղ կարևոր է համարում ընդգծել, որ Դատավորի կողմից չի տրվել նման շեմ կիրառելու իրավաչափության պատճառաբանությունը: Իսկ այդպիսին չի կարող համարվել անմեղության կանխավարկածի ընդհանուր դատավարական սկզբունքի տարրերից մեկի՝ մեղադրանքի ապացուցվածության վերաբերյալ չփարատված կասկածներն հօգուտ մեղադրյալի մեկնաբանելու անհրաժեշտությունը, քանի որ այդ դեպքում Դատավորի ներկայացրած պնդումները կարելի է անել անկախ որևէ գործի փաստերից, հետևաբար՝ դրանք չեն հանդիսանում պատճառաբանություն:

Վճռաբեկ դատարանը Գ. Խնուսյանի վերաբերյալ թիվ ԵԷԴ/0030/01/12 գործով արձանագրել է․ «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը չի բովանդակում որևէ նորմ, որը կսահմաներ դատարանի կողմից կայացվող այլ դատական ակտերի (որոշումների) օրինական, հիմնավորված և պատճառաբանված լինելու պահանջ: Այդուհանդերձ, հաշվի առնելով արդարադատության իրականացման ընթացքում կայացված դատական ակտերի իրավական նշանակությունը՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ քրեական դատավարության ցանկացած փուլում դատարանի կողմից չհիմնավորված, չպատճառաբանված (կամ ոչ պատշաճ պատճառաբանված) որոշումների կայացումն անընդունելի է» (կետ 14-րդ):

3. Ինչ վերաբերում է նրան, որ, ինչպես նշված է Նախարարի միջնորդության մեջ, Դատավորի որոշմամբ «դատական ստուգման ընթացքում խափանման միջոցի կիրառման պայմանները գնահատելիս, փաստարկվել է առանձին փաստական տվյալի առավել հավաստի լինելը և դրա արժանահավատության վերաբերյալ հետևություններով պայմանավորվել է նաև ընդհանրապես անձին մեղսագրվող արարքում վերջինիս առնչությունը», ապա Բարձրագույն դատական խորհուրդը չի կարող համաձայնել վարույթ հարուցած մարմնի կողմից նշվածի հիման վրա արվող այն պնդմանը, որ Դատավորի կողմից ապացույցների նկատմամբ դրսևորվել է կանխակալ մոտեցում: Դատավորն, իրոք, կատարել է ապացույցների գնահատում, սակայն կանխակալության մասին պնդում անելու համար անհրաժեշտ կլիներ ապացուցել ոչ թե ապացույցների համակցության մեջ դատավորի կողմից տարբեր ապացուցողական միավորներին տրված տարբեր կշիռների փաստը, որը դատավորի կողմից ապացույցների ազատ գնահատման արդյունք է, այլ այն, որ նախքան գնահատումը և դրա ընթացքում դատավորը նախապես ապացույցներին մոտեցել է կանխակալ ձևով: Սա ուղիղ բխում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածից, որի համաձայն՝ դատավորը, ինչպես նաև հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը չպետք է կանխակալ մոտեցում ցուցաբերեն ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տան՝ մինչև դրանց հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում: Բարձրագույն դատական խորհուրդը հիմքեր չի տեսնում տվյալ գործով դատավորի կողմից նման կանխակալություն դրսևորած լինելու մասին եզրահանգում անելու համար:

4. Միաժամանակ, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտություն է առաջացել օրենքի և դրա մեկնաբանման արդյունք հանդիսացող դատական ակտերի կարգավիճակների պարզաբանման համար՝ հաշվի առնելով նաև Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստում կողմերի հնչեցրած փաստարկները, մասնավորապես Դատավորի կողմից օրենքի և Վճռաբեկ դատարանի որոշումների միջև տարանջատում մտցնելու փորձը:

Վճռաբեկ դատարանի որոշումները, ինչպես և որպես դատարան հանդես եկող ցանկացած այլ մարմնի կայացրած ակտերը, չեն ստեղծում իրավունքի նորմեր, սակայն բացահայտում են արդեն իսկ եղած նորմերի այն բովանդակությունը, որը համապատասխան փաստերի նկատմամբ նախկինում կիրառված չլինելու պայմաններում մնացել էր անհայտ: Այսինքն՝ Վճռաբեկ դատարանի որոշումներով ոչ թե արձանագրվում են նոր նորմեր կամ այդ նորմերի նոր բովանդակություն, այլ՝ բարձրաձայնվում է նորմերի ունեցած ներքին բովանդակությունը, որն այդ նորմերն ունեին նաև մինչև Վճռաբեկ դատարանի կողմից այդ նորմերի մեկնաբանման արդյունքում որոշում կայացնելը: Սա ընդհանրապես ներհատուկ է մեկնաբանող գործունեությանը, որը գիտական լինելով, բացառում է ցանկացած հայտնագործություն՝ ստեղծման իմաստով, ինչպես օրինակ՝ Նյուտոնի կողմից ոչ թե ստեղծվել են ֆիզիկայի օրենքներ, այլ բացահայտվել են արդեն եղածները:

Այս մոտեցումն է, որ կարող է պատշաճ հավասարակշռում մտցնել օրենսդիր և դատական իշխանությունների միջև՝ կոնկրետ գործերով դատարանների կողմից օրենսդրի և նաև սահմանադրի ձևակերպված կամքը վերհանելու իմաստով: Հետևաբար, Բարձրագույն դատական խորհուրդը արհեստական է համարում օրենքի և դատարանի, այն է՝ քրեական դատավարության օրենսգրքի՝ դատական վերահսկողության ոլորտը կարգավորող նորմերի և Վճռաբեկ դատարանի համապատասխան պարտադիր որոշումների դիխոտոմիկ տարանջատումը: Նման դասակարգումը չի բխում մի կողմից մարդկային գիտակցության ակտիվ բնույթից, և մյուս կողմից՝ իրականության՝ որպես օրենքների գործողության հետևանքների համակցության միակ գիտական ընկալումից:

Այսպիսով, Բարձրագույն դատական խորհուրդը չի կարող համաձայնել Դատավորի այն պնդումների հետ, որ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է հակասել օրենքին: Միևնույն ժամանակ, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ նման դատողություններ անելը կարգապահական վարույթի ընթացքում իր պաշտպանական իրավունքներն իրացնող Դատավորի կողմից չի կարող հիմք լինել նրա նկատմամբ անձնական որևէ այլ անբարենպաստ հետևանքների առաջ գալու համար, քանի որ ՄԻԵԴ կայուն հաստատված նախադեպային իրավունքի համաձայն, անձի՝ իր կոնվենցիոն իրավունքներից օգտվելը չի կարող լինել պատասխանատվության հիմք:

Այս տեսակետից, այնուամենայնիվ, Խորհուրդն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Դատավորի կողմից, Բարձրագույն դատական խորհրդի նիստի ընթացքում իր պաշտպանական իրավունքներն իրացնելիս, հնչեցված երկու՝ իրար հետ ոչ լիարժեք համընկնող դատողությունների վրա: Առաջինը վերաբերում էր նրան, որ Դատավորի որոշումը կայացվել էր Վճռաբեկ դատարանի կողմից նոր նախադեպային դիրքորոշումներ որդեգրելուց առաջ, և հնարավոր է, որ իր կողմից այդ դիրքորոշումների առկայության պայմաններում ինքն այլ որոշում կայացներ: Մյուս կողմից, սակայն, Դատավորն իր անհամաձայնությունը հայտնեց այդ դիրքորոշումների հետ կապված՝ նշելով, որ «այսօր էլ» իր նույն՝ Վճռաբեկ դատարանի կողմից բեկանված որոշումը կկայացներ:

Բարձրագույն դատական խորհուրդը 2021 թվականի հունիսի 7-ի թիվ ԲԴԽ-29-Ո-Կ-11 որոշման մեջ արդեն իսկ նշել է, որ այս, ինչպես նաև Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից նոր նախադեպային դիրքորոշումներ որդեգրելու փաստն ուղղակիորեն ազդում է Դատավորի մեղքի հարցի լուծման վրա՝ Դատավորի կողմից իր գործողությունների ոչ իրավաչափ բնույթը հասկանալու անհնարինության առումով: Առաջին հարցի հետ կապված իր այդ որոշման մեջ նշել է, որ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի վերաբերելի դրույթներից բխում է, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդը նախևառաջ պետք է պարզի կարգապահական խախտման օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ կողմերը, այն է՝ կարգապահական խախտման դեպքը կամ փաստը, և ապա դատավորի սուբյեկտիվ վերաբերմունքը այդ փաստի նկատմամբ՝ թե արդյոք թույլ տրված արարքի ոչ իրավաչափ լինելը դատավորի համար եղել է գիտակցված (դիտավորություն) կամ չգիտակցված՝ տվյալ իրադրությունում արարքի ոչ իրավաչափ բնույթը գիտակցելու ակնհայտ կարողություն և պարտավորություն ունենալու պայմանով (կոպիտ անփութություն):

Սույն գործով, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ առկա է նույն իրավիճակը, ինչ որ վկայակոչված որոշմամբ լուծված գործով: Այսինքն՝ օբյեկտիվ առումով Դատավորը դուրս է եկել մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից՝ անձի՝ այլ վայրում գտնվելու հավանականությունը դիտարկելով որպես դեպքի վայրում նրա գտնվելը բացառող հանգամանք, և այդպիսով՝ հիմնավոր կասկածից վեր շեմը կիրառելով առնչության նկատմամբ: Այսինքն՝ խախտման դեպքն օբյեկտիվորեն առկա է: Միևնույն ժամանակ, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ սուբյեկտիվ առումով Դատավորը չի դրսևորել մեղավոր վարքագիծ՝ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 4-րդ, 5-րդ և 10-րդ մասերի պահանջների տեսանկյունից: Մասնավորապես Բարձրագույն դատական խորհուրդը շեշտում է, որ հաշվի առնելով վերը քննարկված հարցերի առթիվ օրենսդրական դրույթների և Վճռաբեկ դատարանի, ինչպես նաև Բարձրագույն դատական խորհրդի դիրքորոշումների՝ պրակտիկայում առկա ոչ միատեսակ ընկալումը, տվյալ գործով չի կարող արձանագրվել, որ դատավորը գիտակցել է կամ չգիտակցելու դեպքում տվյալ իրադրությունում Դատավորը ակնհայտորեն կարող էր կամ պարտավոր էր գիտակցել իր արարքի ոչ իրավաչափ լինելը, ինչը պահանջվում է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 4-րդ, 5-րդ և 10-րդ մասերի դրույթներով: Նշվածի ուժով, Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ օբյեկտիվորեն խախտման դեպքի առկայության պայմաններում, արարքը ձեռք է բերում նվազ վտանգավորություն կամ՝ կարևորություն՝ ըստ նույն հոդվածի 2-րդ մասի՝ պահպանելով խախտման մյուս օբյեկտիվ հատկանիշները միայն ձևականորեն:

Այսպիսով, Բարձրագույն դատական խորհուրդն ընդունում է Դատավորի հնչեցրած առաջին դատողության իրավաչափությունը: Ինչ վերաբերում է երկրորդ դատողությանն առ այն, որ նա այսօր էլ կկայացներ այդպիսի որոշում՝ չնայած Վճռաբեկ դատարանի կողմից նման որոշումը բեկանվելու փաստի, ապա Բարձրագույն դատական խորհուրդը, չընդունելով այդ դատողության իրավաչափությունը՝ դրա կանխատեսական լինելու իմաստով, այնուամենայնիվ, գտնում է, որ այն արվել է դատավորի կողմից իր կոնվենցիոն իրավունքների պաշտպանության ընթացքում, մասնավորապես իրեն վերագրվող խախտման սուբյեկտիվ կողմի առկայությունը վիճարկելու համար, և բացի այդ, վերադաս դատական ատյանների նախադեպային իրավունքի զարգացումը հիմնականում հնարավոր է արդեն իսկ առկա դիրքորոշումներից առերևույթ տարբերվող ստորադաս դատարանների որոշումների դեմ բերված բողոքները քննելու և լուծելու միջոցով: Պետք է հիշել, սակայն, որ ամեն դեպքում, Օրենսգրքի 8-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույնանման փաստերով այլ գործով վճռաբեկ դատարանի կողմից իրավական նորմի մեկնաբանությունից տարբերվող մեկնաբանության դեպքում դատարանը պետք է հիմնավորի օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտի՝ Վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանությունից շեղվելը:

5. Ինչ վերաբերում է վարույթ հարուցած մարմնի այն պնդմանը, որ «Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական խախտումները թույլ են տրվել առնվազն կոպիտ անփութությամբ, քանի որ Դատարանի կողմից մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության սահմաններից ակնհայտորեն դուրս գալը խեղաթյուրում է քրեական վարույթի փուլային տրամաբանական հաջորդականությունը և խաթարում դրա առանձին փուլերի խնդիրների կատարումը և կոնկրետ նպատակների հասնելը, ինչն էլ ինքնին հանդիսանում է կոպիտ դատավարական խախտում՝ քրեական վարույթի փուլային համակարգի անտեսմամբ հեղինակազրկելով դատական իշխանությունը, ինչի պայմաններում Դատավորը առնվազն չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, սակայն տվյալ իրադրությունում կարող էր և պարտավոր էր դա անել», ապա Բարձրագույն դատական խորհուրդը կարևոր է համարում ընդգծել, որ միջնորդությամբ պետք է հիմնավորվի ոչ միայն ենթադրյալ խախտում՝ այսինքն խախտման օբյեկտիվ կողմը, այլ նաև այդ ենթադրյալ խախտման նկատմամբ Դատավորի սուբյեկտիվ վերաբերմունքը, այսինքն՝ մեղքը՝ իր կոնկրետ դրսևորումներով։ Զուտ խախտման ենթադրյալ փաստից մեղքը բխեցնելը՝ առանց դրա կոնկրետ ձևերը՝ ի դեմս դիտավորության կամ կոպիտ անփութության փաստարկելու, կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը զրկում է պատճառաբանվածությունից:

Այնուամենայնիվ, Բարձրագույն դատական խորհուրդը, խախտման սուբյեկտիվ կողմին առնչվող վերը ներկայացված իր հետևություններով արդեն իսկ արձանագրել է դիտավորության և կոպիտ անփութության բացակայությունը Դատավորի վարքագծում՝ իր գործողությունների ոչ իրավաչափ լինելը որոշման կայացման պահին գիտակցելու անհնարինությունը հերքված չլինելու պատճառով:

Ելնելով վերոգրյալից՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ Դատավորը, թեև օբյեկտիվ կողմից խախտել է քրեական դատավարության փուլայնությունը՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության ոչ կիրառելի ապացուցողական շեմ սահմանելով, այնուամենայնիվ, առնչությունը հիմնավորող փաստերը, տեղեկությունները և ապացույցները գնահատել է ազատորեն, առանց կանխակալ վերաբերմունք դրսևորելու, որի պայմաններում պետք է փաստել, որ չնայած իր գործողությունները, թեև ձևականորեն պարունակում են «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն կասկածի տակ չեն դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իրենց էությամբ չեն կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է նաև, որ կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության պահին Դատավորը չի ունեցել կարգապահական տույժ:

Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 142-րդ հոդվածի 2-րդ, 5-րդ և 10-րդ մասերով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը,

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1․ Արդարադատության նախարարի պաշտոնակատարի պարտականությունները կատարող Ք․ Գրիգորյանի միջնորդությունը՝ Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր Սերգեյ Մարաբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, մերժել:

2․ Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՏԱՐ		Գ. ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆ
ԱՆԴԱՄՆԵՐ՝
Հատուկ կարծիք որոշման պատճառաբանական մասի վերաբերյալ		Գ. ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
		Դ. ԽԱՉԱՏՈՒՐՅԱՆ
Հատուկ կարծիք որոշման պատճառաբանական մասի վերաբերյալ		Մ. ՄԱԿՅԱՆ
		Լ. ՄԵԼԻՔՋԱՆՅԱՆ
		ս․ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
Հատուկ կարծիք որոշման պատճառաբանական մասի վերաբերյալ		Ա. ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 2 նոյեմբերի 2021 թվական:

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

Բարձրագույն դատական խորհուրդը (այսուհետ նաև՝ Խորհուրդ) քննության է առել Արդարադատության նախարարի պաշտոնակատարի պարտականությունները կատարող Ք․ Գրիգորյանի (այսուհետ նաև՝ Նախարար)՝ Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր Սերգեյ Մարաբյանին (այսուհետ նաև՝ Դատավոր) կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությունը։

25.10.2021 թվականին միաձայն ընդունվել է թիվ ԲԴԽ-60-Ո-Կ-21 որոշումը (այսուհետ՝ Որոշում), որով որոշվել է Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությունը մերժել։

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 94-րդ հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն՝ բացառությամբ սույն հոդվածի 6-րդ մասով նախատեսված դեպքի, Բարձրագույն դատական խորհրդի՝ որպես դատարանի ընդունած որոշումներն ստորագրում են նիստին ներկա բոլոր անդամները: Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամը կարող է ներկայացնել հատուկ կարծիք Բարձրագույն դատական խորհրդի՝ որպես դատարանի ընդունած որոշման պատճառաբանական կամ եզրափակիչ մասի վերաբերյալ: Եթե Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամն ունի հատուկ կարծիք, ապա այդ մասին նրա ստորագրությամբ նշում է արվում Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշման մեջ, և հատուկ կարծիքը նրա ստորագրությամբ կցվում է որոշմանը:

Չհամաձայնելով Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշման պատճառաբանական մասի հետ, ղեկավարվելով Օրենսգրքի 94-րդ հոդվածի 7-րդ մասով՝ ներկայացնում ենք Հատուկ կարծիք։

Գտնում ենք, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդը որպես մերժման հիմք չէր կարող դիտել Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասը և 142-րդ հոդվածի 10-րդ մասը միաժամանակ՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ․

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում, եթե այն, թեև ձևականորեն պարունակում է սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն իր նվազ կարևորության պատճառով կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Հոդվածի մեջբերված իրավակարգավորումից ակնհայտ է, որ դատավորը կարող է ազատվել կարգապահական պատասխանատվությունից, եթե արարքն ունի նվազ կարևորություն և դրանով կասկածի տակ չի դրվում դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին։ Այդուհանդերձ, իրավակարգավորումից բխում է, որ արարքը պետք է պարունակի դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, մասնավորապես խախտումը և մեղքը։

Ի տարբերություն վերոշարադրյալի, Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 10-րդ մասը սահմանում է, որ դատավորը ենթակա չէ կարգապահական պատասխանատվության մեղքի բացակայության դեպքում: Եթե Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր որոշման վերջում արձանագրել է Դատավորին վերագրվող արարքում Դատավորի մեղքի բացակայությունը, Խորհուրդը չէր կարող Որոշման սկզբում անդրադառնալ արարքի նվազ կարևորությանը և այդ հիմքով ևս մերժեր Նախարարի միջնորդությունը։

Ելնելով վերոգրյալից՝ գտնում ենք, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր որոշմամբ, որպես առանցքային հարց պետք է պատասխաներ հետևյալ հարցադրմանը.

-արդյո՞ք թիվ ԵԴ/0980/06/20 դատական գործի շրջանակներում Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի/նորմերի խախտումներում առկա է Դատավորի մեղքը, թե՝ ոչ:

Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝

1) արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ.

2) դատավորի կողմից սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորի վարքագծի կանոնները խախտելը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ արարքը չի համարվում կարգապահական խախտում, եթե այն, թեև ձևականորեն պարունակում է սույն օրենսգրքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ, սակայն իր նվազ կարևորության պատճառով կասկածի տակ չի դնում տվյալ դատավորի համապատասխանությունը դատավորի կարգավիճակին և իր էությամբ չի կարող հեղինակազրկել դատական իշխանությունը:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է դիտավորությամբ կատարված, եթե դատավորը գիտակցել է իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

Նույն հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ դատավորը ենթակա չէ կարգապահական պատասխանատվության մեղքի բացակայության դեպքում:

Վկայակոչված իրավական կարգավորումներից հետևում է, որ օրենսդիրը, սահմանելով դատավորի համար կարգապահական պատասխանատվություն առաջացնող հիմքերը, առանձնացրել է կարգապահական զանցակազմում, ի թիվս այլնի, նաև սուբյեկտիվ կողմը՝ մեղքը, իր դրսևորման ձևով, այն է՝ դիտավորություն կամ կոպիտ անփութություն:

Հարկ է արձանագրել, որ հոդվածում ամփոփված զանցակազմի տարրերից յուրաքանչյուրն առանձին անհրաժեշտ է, իսկ բոլորը միասին միայն՝ բավարար, որպեսզի առաջանա դատավորի կարգապահական պատասխանատվության հիմքը:

Օրենսգրքի իրավակարգավորումներից ուղղակիորեն հետևում է, որ կարգապահական պատասխանատվություն կարող է առաջանալ միայն Օրենսգրքով նախատեսված արարքում սուբյեկտի մեղքը հաստատված լինելու դեպքում:

Հետևաբար մեղքը, որպես կարգապահական խախտման զանցակազմի սուբյեկտիվ կողմի դրսևորում, հանդիսանում է կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու իրավական հնարավորությունն ամբողջացնող և թույլատրող վավերապայման:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝

1․ Դատարանը (նախագահությամբ դատավոր Սերգեյ Մարաբյանի) 2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ի որոշմամբ բավարարել է մեղադրյալ Ժ․ Սիրեկանյանի պաշտպանի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը՝ բեկանել և փոփոխել է Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի թիվ ԵԴ/0980/06/20 որոշումը, իսկ ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտի պետին առընթեր ՀԿԳ ավագ քննիչ Ա․ Երիցյանի՝ 2020 թվականի նոյեմբերի 12-ի՝ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու մասին միջնորդությունը՝ մերժել։

2․ Գլխավոր դատախազի տեղակալ Գ․ Բաղդասարյանի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը բեկանել է Վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշումը և օրինական ուժ տվել առաջին ատյանի դատարանի որոշմանը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է. «Վերաքննիչ դատարանը, սույն գործով դատական ակտ կայացնելիս թույլ է տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 11-րդ և 135-րդ հոդվածների խախտում, որն իր բնույթով էական է, քանի որ ազդել է գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա, ինչը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն, հիմք է Վերաքննիչ դատարանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ի որոշումը բեկանելու համար»:

Վճռաբեկ դատարանն Էդգար Եղիազարյանի վերաբերյալ թիվ ԵԱՆԴ/0017/06/16 գործով անդրադառնալով «հիմնավոր կասկած»-ի իրավական բովանդակության բացահայտմանը և զարգացնելով այս հարցի առնչությամբ նախկինում իր իսկ կողմից ձևավորված մոտեցումները արձանագրել է. «(…) Կասկածը հիմնավոր կհամարվի նաև ենթադրյալ հանցագործության հետ կասկածվող անձի օբյեկտիվ կապը հաստատող որոշակի տեղեկությունների ու փաստերի առկայության դեպքում, ընդ որում` անհրաժեշտ է ունենալ նաև բավարար հիմքեր` եզրակացնելու, որ դեպքը, իրադարձությունը համընկնում է այն ենթադրյալ հանցանքին, որի կատարման մեջ անձը կասկածվում է։ Այլ կերպ` կասկածը կարող է համարվել հիմնավոր միայն այն դեպքում, երբ անձի նկատմամբ կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնող պաշտոնատար անձը` քննիչը կամ դատախազը, կասկածվող անձի կատարած գործողությունների (անգործության) վերաբերյալ կներկայացնի տեղեկություններ, փաստեր կամ ապացույցներ, որոնք ուղղակիորեն կմատնանշեն նրա առնչությունն իրեն վերագրվող ենթադրյալ հանցագործությանը, ինչպես նաև կհիմնավորեն, որ դեպքը, որի կատարման մեջ անձը կասկածվում է, համընկնում է իրեն վերագրվող հանցանքի դեպքին։

(…) Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ազատությունից զրկելու համար անհրաժեշտ է հիմնավորված ողջամիտ ենթադրություն առ այն, որ անձը հանցանք է կատարել, ինչպես նաև առկա են մեղսագրվող արարքի իրական լինելը հավաստող բավարար ապացույցներ։ Այդ կասկածները պետք է հիմնված լինեն օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված որոշակի փաստական տվյալների վրա, որոնք պետք է պատշաճ իրավական ընթացակարգի սահմաններում հետազոտվեն դատական քննության ընթացքում։ դատարանի հետևությունները հիմնավոր կասկածի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ պետք է լինեն հիմնավորված և պատճառաբանված (տե՛ս Վահրամ Գևորգյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի փետրվարի 24-ի թիվ ԵԿԴ/0678/06/10 որոշման 19-23-րդ կետերը)։

(…) Այսինքն՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելիս դատարանն իրավունք չունի անդրադառնալու մեղադրանքի էությանը, հիմնավորվածությանը, քանի որ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողությունը չի հետապնդում կատարված հանցագործության բոլոր հանգամանքները հետազոտելու և դրանց քրեաիրավական գնահատական տալու կամ տրված գնահատականը ստուգելու ու համապատասխան որոշում կայացնելու նպատակ։ Այդ հարցերը կարող են քննարկման առարկա դառնալ միայն գործն ըստ էության քննելու և լուծելու ընթացքում, այսինքն՝ հանդիսանում են արդարադատության իրականացման արդյունքում լուծման ենթակա հարցեր։ Եթե մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելիս դատարանն անդրադառնա այդ հարցերին և որոշում կայացնի դրանց վերաբերյալ, ապա կխախտվի քրեական դատավարության փուլային կառուցվածքը, քրեադատավարական գործառույթների տարանջատման սկզբունքը, իսկ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողությունը կվերածվի բուն արդարադատության իրականացման գործընթացի։

Այլ կերպ՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելիս դատարանը չպետք է այնպիսի հարցեր քննարկի և դրանց վերաբերյալ որոշումներ ընդունի, որոնք կազմում են հետագա դատական քննության առարկան։

(…) Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հիմնավոր կասկածի հարցը քննարկելիս դատարանը, ելնելով մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունն ապահովելու պարտավորությունից, պետք է քննարկման առարկա դարձնի երկու հիմնական փոխկապված հարցեր։ Առաջին` առկա՞ են արդյոք կասկածը հիմնավորող տեղեկություններ, փաստեր կամ ապացույցներ, որոնք ուղղակիորեն կմատնանշեն անձի առնչությունն իրեն վերագրվող ենթադրյալ հանցագործությանը, երկրորդ` դեպքը, որի կատարման մեջ անձը կասկածվում է, առերևույթ համընկնում է քրեական օրենսգրքով սահմանված որևէ հանցակազմի հատկանիշներին» (տե՛ս Հարություն Խաչատրյանի գործով Վճռաբեկ դատարանի՝ 2011 թվականի դեկտեմբերի 22-ի թիվ ՏԴ2/0009/06/11 որոշման 13-րդ և 15-րդ կետերը)։

(…) 14. Հիմք ընդունելով Եվրոպական դատարանի ձևավորած դատողությունները, ինչպես նաև վերահաստատելով և զարգացնելով նախկինում արտահայտված և վերը մեջբերված իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու յուրաքանչյուր դեպքում պետք է գնահատվի անձի ազատության իրավունքի սահմանափակման աներկբա անհրաժեշտությունը՝ ավելի բարձր նշանակության բարիքի, այն է՝ հանրային շահի պաշտպանության տեսանկյունից՝ ապահովելով հանրային և մասնավոր շահերի ողջամիտ հավասարակշռությունը, անձի ազատության սահմանափակման հիմնավորվածությունը։ Մինչդատական վարույթում կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելու համար հիմնավոր կասկածի առկայությունն ունի հիմնարար նշանակություն, քանզի դրա բացակայության պայմաններում անձի ազատության ցանկացած սահմանափակում կհամարվի ի սկզբանե ապօրինի։ Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ իրավասու մարմինը պետք է ներկայացնի փաստեր կամ տեղեկություններ, որոնք կհամոզեն դատարանին, որ անձը հիմնավոր կերպով է կասկածվում /մեղադրվում/ ենթադրյալ հանցագործության կատարման մեջ։ Այսինքն՝ քրեական հետապնդման մարմինները պետք է ներկայացնեն կասկածը հիմնավորող որոշակի փաստական հանգամանքներ, իսկ դրա վերաբերյալ դատարանի հետևությունները պետք է լինեն պատճառաբանված և, միևնույն ժամանակ, չպետք է պարունակեն իրավական գնահատականներ անձի մեղավորության կամ անմեղության հարցի առնչությամբ։

15. Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել հետևյալ հանգամանքները՝

(…) - հիմնավոր կասկածը չի պահանջում կատարված արարքի մեջ մեղադրյալի մեղավորությունն ապացուցող՝ հիմնավոր կասկածից վեր ապացուցման չափանիշին համապատասխան բավարար փաստերի առկայություն, այնուամենայնիվ, «կասկածը» պետք է լինի ողջամիտ, այն պետք է հիմնված լինի օրենքով սահմանված կարգով ձեռքբերված որոշակի փաստական տվյալների վրա (որոնք կվկայեն կատարված արարքին անձի առնչությունը և դեպքի, իրադարձության համընկնումը այն հանցանքին, որի առերևույթ կատարման մեջ անձը կասկածվում /մեղադրվում/ է), իսկ դրա առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ դատարանի հետևությունները պետք է լինեն հիմնավորված և պատճառաբանված, (…):»:

Վճռաբեկ դատարանն իր մեկ այլ՝ Սամվել Մելիքյանի վերաբերյալ թիվ ԵԴ/0610/06/20 նախադեպային որոշմամբ ավելի է լայնացրել մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության շրջանակներում դատարանի կողմից հիմնավոր կասկածի վերաբերյալ ապացույցների և փաստական տվյալների գնահատման վերաբերյալ իրականացվող գործառույթների շրջանակը, սահմանելով․

«14. Նախորդ կետում վկայակոչված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 12-13.2-րդ կետերում մեջբերված իրավադրույթների և իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Վերաքննիչ դատարանն իր դատական ակտով Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը բեկանելիս և Ս.Մելիքյանի արարքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հանցագործության հիմնավոր կասկածի առկայությունը հաստատելիս պատշաճ չի պատճառաբանել իր եզրահանգումը: Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը, թվարկելով նախաքննության մարմնի կողմից միջնորդությանը կից ներկայացված որոշ նյութերի ցանկը, գտել է, որ Առաջին ատյանի դատարանը քննիչի միջնորդության քննության ժամանակ բավարար տվյալներ է ունեցել մեղադրյալ Ս.Մելիքյանի կողմից ենթադրյալ հանցանքը կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի առկայության մասին հետևության գալու համար: Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ հիմնավոր կասկածի առկայությունը հաստատելիս էական նշանակություն ունի ոչ միայն փաստական տվյալների քանակական, այլ նաև որակական կազմը: Այս առումով, ո՛չ քննիչն իր միջնորդության մեջ (17), ո՛չ վերաքննիչ բողոք ներկայացրած դատախազն իր բողոքում (18) և ո՛չ էլ Վերաքննիչ դատարանն իր դատական ակտում (19) չեն հիմնավորել, թե բովանդակային առումով փաստական տվյալներում պարունակվող կոնկրետ ո՞ր հանգամանքների և դրանց ինչպիսի՞ համադրության ու վերլուծության վրա հիմնվելով են հաստատված համարել Ս.Մելիքյանի արարքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 178-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ի կետով նախատեսված հանցագործության կատարման հիմնավոր կասկածը:(...)»:

Սահմանադրության 164-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի համաձայն՝ արդարադատություն իրականացնելիս դատավորն անկախ է, անաչառ և գործում է միայն Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան:

Դատավորը չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել արդարադատություն իրականացնելիս հայտնած կարծիքի կամ կայացրած դատական ակտի համար, բացառությամբ երբ առկա են հանցագործության կամ կարգապահական խախտման հատկանիշներ:

Օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը գործը կամ հարցը քննում և լուծում է Սահմանադրությանը և օրենքին համապատասխան՝ գործի հանգամանքները գնահատելով իր ներքին համոզմամբ:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավորը, ինչպես նաև հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը ապացույցները գնահատում են իրենց ներքին համոզմամբ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ քրեական դատավարությունում ոչ մի ապացույց նախապես հաստատված ապացույցի ուժ չունի: Դատավորը, ինչպես նաև հետաքննության մարմինը, քննիչը, դատախազը չպետք է կանխակալ մոտեցում ցուցաբերեն ապացույցներին, չպետք է դրանց որոշ մասին մյուսների նկատմամբ առավել կամ նվազ նշանակություն տան՝ մինչև դրանց հետազոտումը պատշաճ իրավական ընթացակարգի շրջանակներում:

Վճռաբեկ դատարանի վերը վկայակոչված նախադեպային իրավական դիրքորոշումից, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի իրավական կարգավորումից հետևում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատավորը, հիմնավոր կասկածի առկայության հանգամանքը գնահատելիս, պետք է գործի այն սահմաններում, որպեսզի բացառի հիմնավոր կասկածի բացակայության դեպքում անձի ազատության իրավունքի սահմանափակման որևէ հնարավորություն:

Սույն կարգապահական վարույթի նյութերի համաձայն՝ Դատավորը հիմնավոր կասկածի առկայությունը գնահատելու համար կատարել է ապացույցների հետազոտում, հանգել է համապատասխան հետևությունների, որոնք դրվել են նրա վերջնական եզրակացության հիմքում: Հետագայում, սակայն Դատավորի կողմից ապացույցների գնահատման վերաբերյալ հետևությունները ճանաչվել են ոչ իրաչափ Վճռաբեկ դատարանի կողմից՝ այն հիմնավորմամբ, որ «15.(...) Վերաքննիչ դատարանը, ստուգման ենթարկելով Ժ.Սիրեկանյանի արարքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 301.1 հոդվածով նախատեսված հանցագործության հիմնավոր կասկածի առկայության վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատարանի դիրքորոշումների իրավաչափությունը, պատշաճ իրավական գնահատման չի ենթարկել մի շարք առանցքային հանգամանքներ:

Մասնավորապես, հիմք ընդունելով նյութերում առկա փաստական տվյալները, այդ թվում նաև՝ լազերային սկավառակի զննության արձանագրությունը, Հ.Գևորգյանի նկատմամբ իրականացված՝ «Հեռախոսային խոսակցությունների վերահսկում» օպերատիվ-հետախուզական միջոցառում անցկացնելու արդյունքներն ամրագրող լազերային սկավառակի զննության արձանագրությունը, որի համաձայն Գևորգ Իսրայելյանը պատմում է Հրանտ Գևորգյանին, թե ինչպես են ծեծի ենթարկել ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ Արարատ Միրզոյանին և ինչպես է «Ժիրոն ոտքերով հարվածել նրա դեմքին», Հ.Գևորգյանի հարցաքննության արձանագրությունը, որի համաձայն՝ Հրանտ Գևորգյանը հեռախոսազրույց է ունեցել Ժիրիկ Սիրեկանյանի ընկերոջ՝ Գևորգ Իսրայելյանի հետ և նա իրեն պատմել է, որ Արարատ Միրզոյանին ծեծի են ենթարկել, այդ թվում՝ Ժիրիկ Սիրեկանյանը, ինչպես նաև Ազգային ժողովի շենքում և դրա հարակից տարածքում լինելու մասին Ժիրիկ Սիրեկանյանի ցուցմունքը, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Առաջին ատյանի դատարանը հանգել է հիմնավոր հետևության առ այն, որ դրանք բավարար են դատավարության տվյալ փուլում ողջամիտ ենթադրություն անելու, որ առկա է մեղադրյալ Ժ.Սիրեկանյանի կողմից ՀՀ քրեական օրենսգրքի 301.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործությունը կատարած լինելու հիմնավոր կասկած:

15.1. Միևնույն ժամանակ, անդրադառնալով առաջադրված մեղադրանքի փաստական հանգամանքների, մասնավորապես՝ Ժ.Սիրեկանյանին որպես մեղադրյալ ներգրավելու որոշման կատարման մեջ արարքի կատարման հստակ ժամը չնշելու վերաբերյալ ստորադաս դատարանի դատողություններին, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը նախևառաջ հաշվի չի առել, որ ստուգման է ենթարկել մեղադրյալ Ժ.Սիրեկանյանի նկատմամբ առաջին անգամ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ Առաջին ատյանի դատարանի որոշման իրավաչափությունը: Ուստի, քրեական գործը գտնվել է քննության սկզբնական փուլում, դեպքի կատարման ստույգ ժամանակի ճշտման ուղղությամբ դեռ կատարվել են համապատասխան քննչական և այլ դատավարական գործողություններ: Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ իրավական գնահատականի չի արժանացրել Ա.Վարդանյանի ցուցմունքն այն առումով, որ Ազգային ժողովից դուրս գալուց հետո մոտավորապես ժամը 03-ի սահմաններում, տեղի են ունեցել մի շարք իրադարձություններ, որից հետո է Ա.Միրզոյանի նկատմամբ բռնություն գործադրվել: Բացի այդ, դեպքի ժամանակահատվածը գնահատելիս, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև Ա.Վարդանյանի ցուցմունքում նշված այն հանգամանքը, որ Ա.Միրզոյանի նկատմամբ բռնություն գործադրելուց որոշ ժամանակ անց, Ա.Միրզոյանն Օպերայի մոտից հիվանդանոց է տարվել ժամը 05:00-ի սահմաններում: Ընդ որում, դեպքի կատարման ժամի վերաբերյալ քննիչի միջնորդությանը կից ներկայացված նյութերում առկա են նաև այլ փաստական տվյալներ:

Վերոգրյալի հետ մեկտեղ, Վճռաբեկ դատարանը կարևոր է համարում ընդգծել, որ Վերաքննիչ դատարանը, փաստելով, որ մեղադրյալ Ժ.Սիրեկանյանի հեռախոսը ալեհավաք կայանի կողմից սպասարկվել է Երևանի Բաղրամյան փողոցի 19 հասցեով՝ Ազգային ժողովի մոտ, ժամը 04:08 րոպեից սկսած, հաշվի չի առել, որ մեղադրյալ Ժ.Սիրեկանյանի հեռախոսը մինչ այդ՝ ժամը 04:00-ին ալեհավաք կայանի կողմից սպասարակվել է նաև դեպքի վայրին հարակից՝ Բաղրամյան պողոտա 40 հասցեով:

Բացի այդ, հարկ է նկատել, որ Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ փաստելով, որ հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման արդյունքում ստացված «տեղեկությունը կարող էր բավարար լինել քննության առարկա դեպքին մեղադրյալի առնչությունը հիմնավորելու համար, եթե չլինեին այդ հանգամանքը բացառող ապացուցողական նշանակություն ունեցող այլ նյութեր, որոնք իրենց օբյեկտիվ բնույթով պայմանավորված առավել բարձր արժանահավատությամբ են օժտված, քան երկու անձի հեռախոսային խոսակցության ժամանակ երրորդ անձի վերաբերյալ հայտնած տեղեկությունը», իր եզրահանգումը հիմնավորել է վկայի՝ դեպքի ժամի վերաբերյալ հայտնած մոտավոր տեղեկությամբ, դրան համադրելով մեղադրյալի հեռախոսահամարից կայացած ելքային զանգերի վերծանումներով ֆիքսված ժամերը: Մինչդեռ, դեպքի հավանական ժամի վերաբերյալ վկայի ցուցմունքը հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման արդյունքում ստացված տվյալների համեմատ չէր կարող օժտված լինել Վերաքննիչ դատարանի կողմից նշված՝ առավել բարձր արժանահավատությամբ:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործում առկա նյութերը բավարար են Ժ.Սիրեկանյանի կողմից ՀՀ քրեական օրենսգրքի 301.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործություն կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի շեմը հաղթահարելու համար:

Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, մինչդատական վարույթի նկատմամբ նախնական դատական վերահսկողության շրջանակներում, դատարան ներկայացված նյութերում առկա փաստական տվյալները վերլուծելու և միմյանց հետ համադրելու արդյունքում այն աստիճանի ապացուցողական քննություն է կատարել, որ ըստ էության հաստատել է գործի հետագա քննության ընթացքում ապացուցման ենթակա փաստական հանգամանք: Այսինքն՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողություն իրականացնելու շրջանակներում հանցագործություն կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի բացակայության վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը ներկայացված նյութերի, այդ թվում՝ ապացույցների՝ գործն ըստ էության քննելու և լուծելու ժամանակ պահանջվող աստիճանի չափ խորը վերլուծության արդյունք է, ինչի հետևանքով ըստ էության խախտվել է քրեական դատավարության փուլային կառուցվածքը, քրեադատավարական գործառույթների տարանջատման սկզբունքը, իսկ մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողությունը պարունակել է քրեական գործի ըստ էության քննությանը բնորոշ՝ արդարադատության իրականացման գործընթացի տարրեր:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունն այն մասին, որ ներկայացված նյութերը բավարար չեն Ժիրիկ Սիրեկանյանի արարքում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 301.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հանցագործություն կատարելու հիմնավոր կասկածի առկայությունը հաստատելու համար, հիմնավոր չէ:

16. Այսպիսով, ամփոփելով վերոգրյալը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, սույն գործով դատական ակտ կայացնելիս, թույլ է տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 11-րդ և 135-րդ հոդվածների խախտում, որն իր բնույթով էական է, քանի որ ազդել է գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա, ինչը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն, հիմք է Վերաքննիչ դատարանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 17-ի որոշումը բեկանելու համար: (...)»:

Տվյալ պարագայում հարկ է հաշվի առնել, որ Վճռաբեկ դատարանը, քննարկվող որոշմամբ, իր սահմանադրական առաքելության և օրենսդրական լիազորությունների շրջանակում զարգացրել է տվյալ դատավարական փուլին բնորոշ՝ ապացուցողական քննության սահմանների, մինչդատական վարույթի փուլային կառուցվածքի վերաբերյալ իր կողմից նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները: Մինչդեռ, Դատավորը, տվյալ բողոքի սահմաններում իրականացնելով առաջին ատյանի դատարանի որոշման դատական ստուգում, ըստ էության, հիմք է ընդունել Վճռաբեկ դատարանի կողմից մինչ այդ պահը ձևավորած դատական պրակտիկան և չէր կարող կանխատեսել, որ Դատավորի կողմից ապացուցողական գնահատման շեմի կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը պետք է զարգացնի նախկինում իր կողմից արտահայտած իրավական դիրքորոշումները:

Այլ խոսքով՝ մինչդատական վարույթի նկատմամբ նախնական դատական վերահսկողության փուլում գործի հետագա քննության ընթացքում ապացուցման ենթակա փաստական հանգամանքների արձանագրված աստիճանի ապացուցողական քննություն կատարելու հանգամանքը, ինքնին, բացառում է դատավորի կողմից դատավարական նորմի խախտումը դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ կատարած լինելը, քանի որ հակառակ մեկնաբանությունը կարող է ուղղակիորեն աղերս ունենալ Դատավորի անկախության սկզբունքի հետ, սահմանափակել Դատավորի կողմից ապացույցներն իր ներքին համոզմամբ գնահատելու և, ընդհանրապես, արդարադատություն իրականացնելիս անկախ, անաչառ և միայն Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան գործելու օրենսդրական հիմնարար պահանջով թելադրվող գործելակերպը: Ավելին, հիմնավոր կասկածի գնահատման փուլում որոշակի՝ անկյունաքարային ապացույցներին գնահատական չտալը և դրանք առերևույթ վերլուծության չենթարկելը կարող է հանգեցնել չպատճառաբանված և ոչ հիմնավոր դատական ակտի կայացմանը, ինչը քրեադատավարական օրենքի ակնհայտ և կոպիտ խախտում է և կարող է ինքնին հիմք հանդիսանալ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար:

Հետևաբար, հիմք ընդունելով նաև Դատավորի բացատրությունները, գտնում ենք, որ ապացուցողական գնահատման շեմի խախտման փաստը Դատավորի կողմից չէր կարող կանխատեսվել որոշումը կայացնելիս, հատկապես հաշվի առնելով հակառակը հիմնավորող փաստերի բացակայությունը: Մինչդեռ, վերոնշյալի ապացուցման պարտականությունը Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի իրավակարգավորումների համաձայն կրում է վարույթ հարուցող մարմինը:

Վերոգրյալի համաձայն գտնում ենք, որ բացակայում է Դատավորի մեղքը, ուստի նա ենթակա չէ կարգապահական պատասխանատվության։ Հետևաբար միջնորդությունը ենթակա էր մերժման Օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 10-րդ մասի իրավակարգավորումների կիրառմամբ՝ մեղքի բացակայության պատճառաբանությամբ:

Մինչդեռ, ինչպես նշվել է վերը, Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր Որոշմամբ արձանագրել է նաև արարքի նվազ կարևոր լինելն այն պարագայում, երբ արարքում մեղքի բացակայությունն ինքնին բավարար էր բացառելու Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հնարավորությունը:

Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր Որոշմամբ անդրադարձել է նաև ապացույցների գնահատման չափանիշներին, Դատավորի կողմից իր սուբյեկտիվ ընկալմամբ դրանց գնահատականներ տալու, ինչպես նաև ապացույցների բավարարության հարցերին, մինչդեռ հարկ ենք համարում ընդգծել, որ.

Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

Օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատավորին և Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու, դատավորի և Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամի լիազորությունները դադարեցնելու, ինչպես նաև իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ դատավորի և Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամի նկատմամբ քրեական հետապնդում հարուցելու կամ նրան ազատությունից զրկելու վերաբերյալ համաձայնություն տալու վերաբերյալ հարցերը քննելիս Բարձրագույն դատական խորհուրդը հանդես է գալիս որպես դատարան:

Խորհրդի 22.10.2020 թվականի թիվ ԲԴԽ-68-Ն-15 որոշմամբ հաստատվել է Բարձրագույն դատական խորհրդի աշխատակարգը, որի հավելված 1-ի 93-րդ կետի համաձայն՝ կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցի քննության փուլում Խորհուրդը, որպես դատարան գործելիս, ղեկավարվում է Օրենքով, իսկ այն դեպքում, երբ կոնկրետ դատավարական գործընթացը կարգավորված չէ Օրենքով՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի նորմերով:

Գտնում ենք, որ ապացույցների գնահատումը հանդիսանում է հստակ դատավարական գործառույթ, որպիսին իրականացնելու լիազորությամբ օժտված են բացառապես դատավորները՝ արդարադատություն իրականացնելիս, հետևաբար, արձանագրում ենք, որ Խորհուրդը լիազորված չէր սահմանելու կարգապահական վարույթին չառնչվող ապացույցների գնահատման չափանիշները, ինչպես նաև ուղղորդելու դատավորներին, թե ինչպես, ինչ չափանիշներով կամ ինչպիսի վավերապայմանների առկայությամբ պետք է գնահատվեն ապացույցները քրեադատավարական տարբեր փուլերում:

Վերոշարադրյալ իրավական հիմքերի և փաստական հանգամանքների հաշվառմամբ գտնում ենք, որ Վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր Սերգեյ Մարաբյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու միջնորդությունը ենթակա էր մերժման՝ միայն մեղքի բացակայության պատճառաբանությամբ։

ԱՆԴԱՄՆԵՐ՝		Գ. ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
		Մ. ՄԱԿՅԱՆ
		Ա. ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 10 նոյեմբերի 2021 թվական: