2021 թվականի սեպտեմբերի 17-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Սուրեն Ավագյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 12.03.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ Սուրեն Ավագյանի՝ գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Սուրեն Ավագյանից բռնագանձել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումար:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Հ. Զարգարյան) 06.03.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր` Ա. Սմբատյան, դատավորներ` Ն. Մարգարյան, Ա. Պետրոսյան) 20.07.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության տնօրենի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 19.12.2018 թվականի որոշմամբ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի բերած վճռաբեկ բողոքի վարույթ ընդունելը մերժվել է:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Դանիելյան) (այսուհետ` Դատարան) 12.12.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակի՝ Սուրեն Ավագյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 29.000.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պարտքի գումար, պարտքի մայր գումարի` 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ 07.09.2016 թվականից սկսած մինչև պարտավորության կատարման օրը հաշվարկվել և Սուրեն Ավագյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տարեկան տոկոսներ: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 12.03.2020 թվականի որոշմամբ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակի` Դատարանի 12.12.2019 թվականի վճիռը դատական ծախսերի մասով մասնակիորեն բեկանվել է և փոփոխվել` Ընկերությունից հօգուտ Սուրեն Ավագյանի բռնագանձվել է 30.000 ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար: Վճիռը՝ մնացած մասերով, թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Սուրեն Ավագյանը (ներկայացուցիչ Լևոն Բաղդասարյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ՝ Վ․Գասպարյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 411-րդ, 877-878-րդ, 880-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին, 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ, 169-րդ, 379-րդ և 439-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ գործի քննությունն իրականացվել է 09.04.2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կանոններով։

Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել բողոքի բոլոր հիմքերին։ Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել Դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների խախտման հանգամանքին, իսկ դատական ակտը վերանայել է 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01․01․1999 թվականից ուժի մեջ մտած և 09․04․2018 թվականից ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` Նախկին օրենսգիրք) 47-49-րդ և 51-րդ հոդվածների լույսի ներքո՝ թույլ տալով գործի ելքի վրա ազդող դատական սխալ, քանի որ փաստել է, որ պարտավորության պատշաճ կատարման ապացուցման պարտականությունն օրենքով սահմանված կարգով դրված է պատասխանող կողմի վրա՝ առանց հաշվի առնելու ոչ միայն այն, որ նման հիմք վերաքննիչ բողոքով ներկայացված չի եղել, այլ նաև այն, որ ապացուցման պարտականության բաշխման վերաբերյալ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրվել են նախկինից տարբերվող կանոններ։

Վերաքննիչ դատարանը ճիշտ չի գնահատել ապացույցները և ոչ վերաբերելի ապացույցով, այն է՝ թիվ 140131010585001 վճարման հանձնարարագրով հաստատված է համարել կողմերի միջև փոխառության իրավահարաբերություններն այն դեպքում, երբ նշված հանձնարարագրով չի հաստատվում հայցվորի՝ փոխատու և պատասխանողի՝ փոխառու լինելու փաստերը։ Թեև պատասխանողն ընդունել է, որ Ընկերության կողմից իրեն 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխանցվել է, այնուամենայնիվ, անկախ պատասխանողի կողմից նշված փաստի ընդունման հանգամանքի, հայցվորը պարտավոր էր ապացուցել իր հայցի հիմքում ընկած այն փաստական հանգամանքները, որոնք կարող են ապացուցվել միայն որոշակի ապացույցներով:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ տվյալ դեպքում իրավահարաբերության մի կողմում հանդես է գալիս ֆիզիկական անձ, իսկ մյուս կողմում՝ իրավաբանական անձ, որպիսի պարագայում չէր կարող եզրահանգում անել պարտավորական հարաբերություններն իրավաբանական անձանց միջև առաջացած լինելու մասին։ Ըստ այդմ, Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրեն Հրայր Խաչատուրյանի, որպես վկա, տված ցուցմունքն Ընկերության հանդեպ պատասխանողի ստանձնած 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխառության գումարը վերադարձրած լինելու փաստն արձանագրելու համար համարել ոչ բավարար՝ հիմք ընդունելով իրավաբանական անձանց միջև դրամային հարաբերությունների իրավական կարգավորումները։ Վերաքննիչ դատարանը սխալ եզրահանգման է եկել կապված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով հաշվեգրվող տոկոսների բռնագանձման մասով և, որպես նշված տոկոսների բռնագանձման սկիզբ, հիմնավոր է համարել հայցվորի կողմից վկայակոչված ամսաթիվը, այն է` 07.09.2016 թվականը, մինչդեռ պարտապանը ենթադրյալ ցպահանջ համարվող փոխառությունը կատարելու մասին ծանուցում ստացել է 27.08.2016 թվականին, որպիսի պայմաններում 30-օրյա ժամկետում պահանջը չկատարելու հիմքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները կարող էին հաշվեգրվել միայն 27.09.2016 թվականից սկսված:

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է դատական ակտի պատճառաբանվածության և հիմնավորվածության վերաբերյալ օրենսդրական կանոնները և չի հիմնավորել, թե որքանով է ողջամիտ հօգուտ պատասխանողի հայցվորից 30.000 ՀՀ դրամը՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելն այն դեպքում, երբ դատական ակտի պատճառաբանական մասում փաստվել է 50.000 ՀՀ դրամի բռնագանձման մասին:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 12.03.2020 թվականի որոշումը և հայցը մերժել ամբողջությամբ:

2.1․ Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Ի հավաստումն փոխառության փոխանցման գործում առկա է անդորրագիր, որի նպատակում նշված է փոխառություն, ինչի վերաբերյալ վերադաս դատարանը հայտնել է դիրքորոշում, որ առկա է փոխառության իրավահարաբերություն, ինչն էլ բողոքաբերի փաստարկը դարձնում է ակնհայտ անհիմն և չհիմնավորված։ Հետևաբար սույն գործով հիմնավոր է դատարանի դիրքորոշումը։

Բողոքաբերի փաստարկն առ այն, որ վկա Հրայր Խաչատուրյանի (վկան նշել է, որ Սուրեն Ավագյանի ընկերն է) ցուցմունքով հիմնավորվում է փոխառության գումարի վերադարձը, անհիմն է, քանի որ վկան հայտնել է, որ որպես հայցվոր ընկերության ներկայացուցիչ ինքը չէր կարող հանդես գալ, լիազորություն չուներ, այնինչ՝ վերջինս հանդես է եկել նաև լիազորագրի հիման վրա և ունեցել է լիազորություն, սակայն չի ստացել։

Բացի այդ, փոխառության ստանալու փաստը չի վիճարկվել պատասխանողի կողմից, իսկ բողոքով այդ փաստը չի ընդունվում, այսինքն՝ նոր փաստ է վկայակոչում դրա անթույլատրելիության պայմաններում։

Տվյալ դեպքում բողոքաբերի փաստարկներն ամբողջությամբ հերքվում են պատասխանում ներկայացված հիմնավորումներով, ուստի դատական ակտը չի կարող բեկանվել, քանի որ դատարանը թույլ չի տվել խախտում և վեճը լուծվել է ճիշտ։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղը ստեղծվել է Իտալիայի «Սուարդի» բաժնետիրական միակ կառավարչի 21.03.2013 թվականին կայացրած որոշման և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի պահանջներին համապատասխան: Մասնաճյուղի հիմնադիրն է Իտալիայի «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունը (հիմք՝ Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի կանոնադրություն, հատոր 2-րդ, գ.թ. 21-33, 41-52)․

2) Ընկերությունը` որպես վճարող, Սուրեն Ավագյանին` որպես ստացող, 31.01.2014 թվականի թիվ 140131010585001 վճարման հանձնարարականով (այսուհետ նաև` Վճարման հանձնարարական) փոխանցել է 29.000.000 ՀՀ դրամ: Փոխանցումը կատարել է «Արդշինբանկ» փակ բաժնետիրական ընկերությունում Սուրեն Ավագյանի 2472300370270010 հաշվեհամարին՝ համաձայն «Արդշինբանկ» ՓԲԸ կողմից տրված քաղվածքների (այսուհետ նաև` Քաղվածք): Քաղվածքում և Վճարման հանձնարարականում որպես վճարման նպատակ նշվել է «Փոխառություն» (հատոր 1-ին, գ.թ. 10, հատոր 2-րդ, գ.թ. 58-59)․

3) Ընկերության կողմից 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը փոխանցվել է Սուրեն Ավագյանին և վերջինս ստացել է այդ գումարը (չվիճարկվող փաստ).

4) Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Նշված ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 82-83).

5) Դատարանում որպես վկա հարցաքննված Հրայր Խաչատուրյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Սուրեն Ավագյանի հետ ունեն ընկերական հարաբերություններ: Ինքը եղել է Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրենը: Իր տնօրեն եղած ժամանակ Սուրեն Ավագյանն Ընկերությունից ստացել է 29.000.000 ՀՀ դրամ, որից 20.000.000 ՀՀ դրամը Սուրեն Ավագյանի որդու միջոցով իր ներկայությամբ տրվել է Ընկերության հիմնադիր Մասսիմո Սուարդիին, իսկ 9.000.000 ՀՀ դրամը պետք է հաշվանցվեր (հատոր 4-րդ, գ.թ. 126, դատական նիստի ձայնագրառման կրիչ):

6) Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 20.07.2018 թվականի որոշմամբ բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության: Դատարանի 07.03.2019 թվականի որոշմամբ սույն գործն ընդունվել է վարույթ և գործի քննությունն իրականացվել է 09․04․2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կանոններով:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին, 379-րդ և 439-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ և 411-րդ հոդվածների այնպիսի խախտում, որով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, և որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, հարկ է համարում անդրադառնալ՝

1. Նախկին օրենսգրքի և գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կիրառելիությանը.

2. վերաքննության սահմաններին,

3.փոխառության հարաբերությունների առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումը,

4. կատարման հիմքով պարտավորության դադարման փաստն ապացուցելու առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումը,

5. փոխառության գումարը վերադարձնելու ժամկետն անորոշ լինելու պարագայում՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվեգրման կանոններին:

1. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա մասի գործողությունը տարածվում է մինչև դրա ուժը կորցնելու օրը գործող հարաբերությունների վրա, եթե օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ քաղաքացիական դատավարությունն իրականացվում է գործի քննության կամ առանձին դատավարական գործողության կատարման ժամանակ գործող օրենքով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 439-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգիրքը: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ մինչև նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը ներկայացված հայցադիմումների, դիմումների և բողոքների վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս կիրառվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի նորմերը: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը առաջին ատյանի դատարանում քննվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի նորմերով: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը առաջին ատյանի դատարանում քննվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի նորմերով:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի վկայակոչված իրավադրույթներով ամրագրված են նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ժամանակի մեջ գործողության կանոնները: Ըստ այդմ, ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա: Այսինքն՝ նորմատիվ իրավական ակտը փաստացի իրավական հետևանքներ է առաջացնում դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագած կամ գործող հարաբերությունների համար: Այս ընդհանուր կանոնից կարող է նախատեսվել բացառություն միայն ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: Օրենսդիրը միաժամանակ սահմանել է, որ ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա մասի գործողությունը տարածվում է մինչև դրա ուժը կորցնելու օրը գործող հարաբերությունների վրա, եթե օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ: Միաժամանակ անհրաժեշտ է փաստել, որ օրենսդիրը նշված ընդհանուր կանոնից թույլատրել է շեղում միայն այն դեպքում, երբ օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով անմիջականորեն այլ բան է նախատեսվել: Նման պայմաններում ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա մի մասը կարող է իրավական ազդեցություն ունենալ դրա՝ ուժը կորցնելուց հետո գործող իրավահարաբերությունների նկատմամբ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ուժը կորցրած է ճանաչվել 17.06.1998 թվականին ընդունված և 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը: Միևնույն ժամանակ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի՝ «Անցումային և եզրափակիչ դրույթներ» վերտառությամբ 439-րդ հոդվածը նախատեսել է որոշակի իրավակարգավորումներ, որոնք վերաբերում են արդեն իսկ ուժը կորցրած՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված և 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերի գործողությանը: Ըստ այդմ, օրենսդիրն անմիջականորեն նախատեսել է միայն երկու դեպք, որպիսի պարագայում կարող են կիրառվել ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը: Մասնավորապես՝ այդ նորմերը կիրառվում են 09.02.2018 թվականին ընդունված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը քննելիս, ինչպես նաև մինչև նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը ներկայացված հայցադիմումների, դիմումների և բողոքների վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս: Այդ շրջանակներից դուրս 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը չեն կարող կիրառվել, քանի որ ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ ուժը կորցրած նորմատիվ ակտի կամ դրա մի մասի դրույթներն իրավական ազդեցություն չեն կարող ունենալ դրա՝ ուժը կորցնելուց հետո ծագած իրավահարաբերությունների նկատմամբ (տե´ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն ընդդեմ «Ամիգո Արմեն» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ2/0037/04/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 19.02.2019 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մինչև 09․04․2018 թվականը ներկայացված հայցադիմումների, դիմումների և բողոքների վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս կիրառվում են Նախկին օրենսգրքի նորմերը: Միևնույն ժամանակ 09․04․2018 թվականի դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը առաջին ատյանի դատարանում քննվում են Նախկին օրենսգրքի նորմերով: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերոգրյալից բացի որևէ այլ բացառություն օրենսդիրը չի սահմանել:

2. ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, (․․․):

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է անդրադառնալ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերին և հիմնավորումներին, (․․․):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադառնալով վերը նշված իրավակարգավորումներին համանման իրավակարգավորումներ պարունակող Նախկին օրենսգրքի 219-րդ հոդվածին, արձանագրել է, որ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը պետք է վերանայի վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում: Ընդ որում, վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայելիս պետք է պարտադիր անդրադառնա վերաքննիչ բողոքում նշված բոլոր հիմքերին և հիմնավորումներին։ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ նշված նորմը ոչ միայն նշանակում է, որ վերաքննիչ դատարանը կաշկանդված է վերաքննիչ բողոքի հիմքերով, այլ նաև նշանակում է, որ վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է քննության առարկա դարձնել վերաքննիչ բողոքում նշված բոլոր հիմքերը` իր դիրքորոշումն ու եզրահանգումներն արտահայտելով ներկայացված յուրաքանչյուր հիմքի վերաբերյալ: Բողոքում բարձրացված հիմքերը պարտադիր քննության առարկա պետք է դառնան վերադաս դատական ատյանում, և դատարանի կայացրած որոշումը պետք է պարունակի այդ հիմքերի վերաբերյալ եզրահանգումներ (տե´ս, Տիգրան Կիրակոսյանն ընդդեմ Վիկտոր Խոլոդնիյի թիվ ԵԷԴ/0871/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2010 թվականի, Համայակ Ոսկանյանն ընդդեմ Վոլոդյա Հակոբյանի թիվ ԵԷԴ/1643/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 08.05.2014 թվականի, «Հ.Վ.Մ. Միլի Ֆուդ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «Երևան Ջուր» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0219/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2018 թվականի որոշումները)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, բացի վերոգրյալ իրավակարգավորումներից, նախատեսել է նաև որոշակի բացառություններ վերաքննության սահմաններից: Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններում, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսված դեպքերի:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վերաքննիչ դատարանի կողմից բողոքի բոլոր հիմքերին անդրադառնալը կապված է բողոքարկման ինստիտուտի հետ, որի նպատակներից մեկը արդար դատաքննության ապահովումն է, որը կարող է իրականացվել այն դեպքում, երբ վերաքննիչ դատարանն անդրադառնա վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերին և հիմնավորումներին՝ դրանով իսկ բացահայտելով ենթադրյալ դատական սխալի առկայությունը կամ բացակայությունը:

3. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 877-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին պարբերության համաձայն` փոխառության պայմանագրով մեկ կողմը (փոխատուն) մյուս կողմի (փոխառուի) սեփականությանն է հանձնում դրամ կամ տեսակային հատկանիշով որոշվող այլ գույք, իսկ փոխառուն պարտավորվում է փոխատուին վերադարձնել միևնույն գումարի դրամ (փոխառության գումարը) կամ փոխատուից ստացված գույքին հավասար քանակի և նույն տեսակի ու որակի գույք:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` փոխառության պայմանագիրը կնքվում է գրավոր: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` ի հավաստումն փոխառության պայմանագրի և դրա պայմանների` կարող է ներկայացվել փոխառուի տված ստացականը կամ փոխատուի կողմից փոխառուին որոշակի դրամական գումար կամ որոշակի քանակի գույք տալը հավաստող այլ փաստաթուղթ: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ գրավոր ձևը չպահպանելը հանգեցնում է փոխառության պայմանագրի անվավերության: Նման պայմանագիրն առոչինչ է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներով անդրադառնալով փոխառության վերաբերյալ կարգավորումների վերլուծությանը, դիրքորոշում է հայտնել այն մասին, որ փոխառության պայմանագիրը գրավոր ձևով կնքվող գործարք է, որի ուժով փոխատուն փոխառուին է հանձնում դրամ կամ տեսակային հատկանիշով որոշվող այլ գույք, իսկ փոխառուն պարտավորվում է փոխառության պայմանագրով նախատեսված ժամկետում և կարգով փոխատուին վերադարձնել փոխառության գումարը կամ փոխատուից ստացված գույքին հավասար քանակի և նույն տեսակի ու որակի գույք: Փոխառության պայմանագիրը կնքված է համարվում դրանով նախատեսված դրամը կամ այլ գույքը հանձնելու պահից: Օրենսդիրը, փոխառության պայմանագրի համար պարտադիր համարելով գրավոր ձևը, ապացույցների թույլատրելիության շրջանակը սահմանափակել է միայն գրավոր ապացույցներով` հնարավորություն ընձեռելով ներկայացնելու ցանկացած փաստաթուղթ, որը կհաստատի փոխառության հարաբերությունների առկայությունը: Օրենսդիրը, պարտադիր համարելով փաստաթղթի ներկայացումը, չի սահմանել գրավոր ապացույցների սպառիչ ցանկ` հնարավորություն ընձեռելով ներկայացնելու Նախկին օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխանող ցանկացած գրավոր ապացույց, որը կհաստատի փոխառուին որոշակի դրամական գումար կամ որոշակի քանակի գույք տալը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ փոխառությունն իր բնույթով դրամական շարժի` փոխատուից փոխառուին դրամական միջոցներ փոխանցելու վերաբերյալ իրավահարաբերություն է, որի առկայության փաստը կարող է հիմնավորվել ցանկացած գրավոր ապացույցով: (տե՛ս, Վահե Սահակյանն ընդդեմ Լեոնիդ Ներսիսյանի թիվ ԵՔԴ/0916/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.07.2011 թվականի, Հրանտ Ավետիսյանն ընդդեմ «Տրանսունիվերսալ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/4542/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի, Ժիրայր Հակոբյանն ընդդեմ Ռուզաննա Վարդանյանի թիվ ԵԷԴ/0313/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումները):

Վերը նշված հոդվածների վերլուծության և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ փոխառության պայմանագիրը գրավոր ձևով կնքվող գործարք է, որի ուժով փոխատուն փոխառուի սեփականությանն է հանձնում դրամ կամ տեսակային հատկանիշով որոշվող այլ գույք, իսկ փոխառուն պարտավորվում է փոխառության պայմանագրով նախատեսված ժամկետում և կարգով փոխատուին վերադարձնել փոխառության գումարը կամ փոխատուից ստացված գույքին հավասար քանակի և նույն տեսակի ու որակի գույք: Փոխառությունն իր բնույթով դրամական շարժի` փոխատուից փոխառուին դրամական միջոցներ փոխանցելու վերաբերյալ իրավահարաբերություն է, որի առկայության փաստը կարող է հիմնավորվել ցանկացած գրավոր ապացույցով: Ընդ որում, փոխառության հարաբերությունների առկայությունը հաստատող թույլատրելի ապացույց է հանդիսանում նաև ցանկացած այն փաստաթուղթը, որում պարունակվող տեղեկությունները վկայում են փոխառության հարաբերությունների գոյության մասին։ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրքը կարգավորում է բազմաթիվ իրավահարաբերություններ, որոնց ընթացքում տեղի են ունենում գույքի, այդ թվում դրամի հանձնումներ կամ փոխանցումներ, ուստի փոխառության իրավահարաբերություն վկայակոչած անձը նախ պետք է ապացուցի, որ.

ա) գույքը (դրամը) հանձնվել է որպես փոխառություն,

բ) փոխառուն պարտավորվել է այն վերադարձնել:

Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատարանը կարող է հաստատված համարել փոխառուի կողմից գումարի վերադարձնելու պարտավորություն ունենալու հանգամանքը նաև այն դեպքում, երբ փոխառուն ընդունել է այդ փաստը:

4. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտավորության ուժով մի անձը (պարտապանը) պարտավոր է մեկ այլ անձի (պարտատիրոջ) օգտին կատարել որոշակի գործողություն. այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պարտավորությունները ծագում են պայմանագրից, վնաս պատճառելու հետևանքով և նույն օրենսգրքում նշված այլ հիմքերից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 424-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պատշաճ կատարումը դադարեցնում է պարտավորությունը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 424-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պարտատերը, ընդունելով կատարումը, պարտավոր է պարտապանի պահանջով նրան ստացական տալ` կատարումը լրիվ կամ համապատասխան մասով ստանալու մասին: Եթե պարտապանն ի հավաստումն պարտավորության պարտքային փաստաթուղթ է տվել պարտատիրոջը, ապա պարտատերը, ընդունելով կատարումը, պետք է վերադարձնի այդ փաստաթուղթը, իսկ դրա անհնարինության դեպքում` այդ մասին նշի իր տված ստացականում: Ստացականը կարող է փոխարինվել վերադարձվող պարտքային փաստաթղթի վրա արվող մակագրությամբ: Պարտքային փաստաթուղթը պարտապանի մոտ գտնվելը հավաստում է պարտավորության դադարումը, քանի դեռ այլ բան չի ապացուցվել:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ փոխառության գումարը համարվում է վերադարձված այն փոխատուին հանձնելու կամ նրա բանկային հաշվին փոխանցելու պահին, եթե այլ բան նախատեսված չէ փոխառության պայմանագրով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 424-րդ հոդվածի 2-րդ կետի վերլուծությանը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ պարտապանը, որպես պարտավորության կատարման փաստը հաստատող ուղղակի ապացույց, դատարան կարող է ներկայացնել`

- պարտքային փաստաթղթի բնօրինակը կամ

- պարտատիրոջ կողմից տրված ստացականը` կատարումն ընդունելու մասին մակագրությամբ:

Օրենսդիրը, սահմանելով պարտավորության դադարման փաստը հաստատող ուղղակի ապացույցների շրջանակը, միաժամանակ չի բացառել անուղղակի ապացույցներով նման փաստի հաստատման հնարավորությունը: Որոշ դեպքերում պարտատերը, ընդունելով պատշաճ կատարումը, կարող է դրսևորել անբարեխիղճ վարքագիծ` հրաժարվելով վերադարձնել պարտքային փաuտաթուղթը կամ այն վերադարձնելու անհնարինության մաuին նշում կատարել uտացականում: Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ պարտավորության կատարման փաստը միայն ուղղակի ապացույցներով հաստատելու պահանջը նմանատիպ իրավիճակներում պարտապանին կարող է զրկել իր առարկությունները հիմնավորող այլ ապացույցներ ներկայացնելու հնարավորությունից` սահմանափակելով մրցակցության և իրավահավասարության պայմաններում վերջինիս գործի արդար դատաքննության իրավունքը (տե′ս, Ֆերդինանտ Առաքելյանն ընդդեմ Հարություն Պետրոսյանի թիվ ԵԿԴ/1587/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.06.2012 թվականի, Ղասեմ Աբդոլահ Նեժադի ընդդեմ Աշոտ Հարությունյանի, Գարիկ Խաչատրյանի և Երվանդ Գրիգորյանի թիվ քաղաքացիական գործով ԵԱՔԴ/0704/02/11 թվականի որոշումները)։

Ամփոփելով վերը նշվածը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ փոխառության պայմանագրով այլ բան նախատեսված չլինելու դեպքում փոխառության գումարը վերադարձվում է փոխատուին հանձնելու կամ փոխատուի բանկային հաշվին փոխանցելու միջոցով: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ փոխառուին որոշակի դրամական գումար կամ որոշակի քանակի գույք տալը կարող է հաստատվել միայն գրավոր ապացույցով, հետևաբար դրա կատարումը նույնպես պետք է հաստատվի միայն գրավոր ապացույցով, և փոխատուին գումարը վերադարձնելու փաստի վերաբերյալ վեճ առաջանալու պարագայում այդ փաստը չի կարող բացառապես հաստատվել վկաների ցուցմունքներով:

Օրենսդիրը, սահմանելով պարտավորության դադարման փաստը հաստատող ուղղակի ապացույցների շրջանակը, միաժամանակ չի բացառել անուղղակի ապացույցներով նման փաստի հաստատման հնարավորությունը: Պարտավորության կատարման փաստը միայն ուղղակի ապացույցներով հաստատելու պահանջը որոշ իրավիճակներում պարտապանին կարող է զրկել իր առարկությունները հիմնավորող այլ ապացույցներ ներկայացնելու հնարավորությունից` սահմանափակելով մրցակցության և իրավահավասարության պայմաններում վերջինիս գործի արդար դատաքննության իրավունքը:

5. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` փոխառուն պարտավոր է, փոխառության պայմանագրով նախատեսված ժամկետում և կարգով, փոխատուին վերադարձնել ստացված փոխառության գումարը: Այն դեպքում, երբ վերադարձնելու ժամկետը պայմանագրով որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, փոխառության գումարը փոխառուն պետք է վերադարձնի այդ մասին փոխատուի պահանջը ներկայացնելու օրվանից երեսնօրյա ժամկետում, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին պարբերության համաձայն` ուրիշի դրամական միջոցներն ապօրինի պահելու, դրանք վերադարձնելուց խուսափելու, վճարման այլ կետանցով դրանք օգտագործելու, կամ այլ անձի հաշվին անհիմն ստանալու կամ խնայելու դեպքերում այդ գումարին վճարվում են տոկոսներ: Տոկոսները հաշվարկվում են կետանցի օրվանից մինչև պարտավորության դադարման օրը՝ ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքների:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետի 2-րդ պարբերության համաձայն` նույն կետով նախատեսված կարգը գործում է, եթե վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով: Եթե օրենքով կամ պայմանագրով վնասի հատուցման կամ տոկոսի այլ չափ նախատեսված է որոշակի ժամանակահատվածի համար, ապա նույն կետով նախատեսված կարգը չի գործում միայն տվյալ ժամանակահատվածում:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի վերլուծությանը և արձանագրել, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման, եթե առկա է դրամային պարտավորություն, որի կատարումը խախտվել է, կամ այն չի կատարվել: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված կարգավորումը դրամական պարտավորությունը խախտելու համար նախատեսված պատասխանատվության ընդհանուր կանոն է: Այսինքն՝ նշված կարգավորումը գործում է դրամական պարտավորությունների խախտման բոլոր այն դեպքերում, երբ այլ կարգավորում նախատեսված չէ օրենքով կամ պայմանագրով (տե՛ս, Արամ Հայրապետյանն ընդդեմ Նորիկ Գզիրյանի և մյուսների թիվ 3-502/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.09.2008 թվականի, Ռազմիկ Ուզունյանն ընդդեմ «ԳեոՊրոՄայնինգ Գոլդ» ՍՊԸ-ի, երրորդ անձ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ԵԿԴ/3908/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07․04․2017 թվականի, «Գագարին» սերմնաբուծական սպառողական կոոպերատիվն ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ապահովագրական սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության թիվ ԵԿԴ/0735/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումները):

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ փոխառության պայմանագրում կամ փոխառության հարաբերությունների առկայությունը հաստատող ցանկացած ապացույցում փոխառության գումարի վերադարձման ժամկետի վերաբերյալ պայմանի շուրջ կողմերի կամահայտնությունը պետք է լինի հնարավորինս հստակ ձևակերպված, այսինքն՝ լինի որոշակի և չպարունակի անորոշ ձևակերպումներ, որն իր հերթին հնարավորություն կտա հնարավորինս ճշգրիտ հաշվարկելու փոխառուի՝ գումարը վերադարձնելու պարտականության կատարման ծագման պահը: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունից բխում է, որ փոխառության պայմանագրով ինչպես կարող է նախատեսվել ստացված փոխառության գումարը փոխատուին վերադարձնելու ժամկետ, այնպես էլ՝ կարող է վերադարձնելու ժամկետը նախատեսված չլինել:

Ամփոփելով նշվածը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն դեպքում, երբ փոխառության պայմանագրում կամ փոխառության հարաբերությունների առկայությունը հաստատող ցանկացած ապացույցում փոխառությամբ վերցված գումարը վերադարձնելու ժամկետի վերաբերյալ պայմանը ձևակերպվել է անորոշ կամ որոշված չէ ընդհանրապես, ապա կիրառելի է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 1-ին կետի 2-րդ պարբերությամբ նախատեսված կանոնակարգումը: Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված տոկոսները ենթակա են հաշվեգրման և բռնագանձման ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ հոդվածի 1-ին կետի 2-րդ պարբերությամբ նախատեսված ժամկետը լրանալուց հետո:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 31.01.2014 թվականի Վճարման հանձնարարականով Ընկերությունը Սուրեն Ավագյանին վճարել է 29.000.000 ՀՀ դրամ: Փոխանցումը կատարվել է «Արդշինբանկ» փակ բաժնետիրական ընկերությունում Սուրեն Ավագյանի 2472300370270010 հաշվեհամարին։ Վճարման հանձնարարականում, որպես վճարող, նշվել է Ընկերությունը, որպես ստացող՝ Սուրեն Ավագյանը: Վճարման հանձնարարականում և քաղվածքում փոխանցման նպատակը նշվել է «Փոխառություն»։

Ընկերությունը 27.08.2016 թվականին ծանուցում է ուղարկել Սուրեն Ավագյանին, որով խնդրել է տասնօրյա ժամկետում վերադարձնել գումարը: Ընկերությունը 23.11.2016 թվականին հայց է ներկայացրել դատարան և պահանջել է Սուրեն Ավագյանից բռնագանձել փոխառության գումարը:

Դատարանում որպես վկա հարցաքննված Հրայր Խաչատուրյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Սուրեն Ավագյանի հետ ունեն ընկերական հարաբերություններ: Ինքը եղել է Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրենը: Իր տնօրեն եղած ժամանակ Սուրեն Ավագյանը Ընկերությունից ստացել է 29.000.000 ՀՀ դրամ, որից 20.000.000 ՀՀ դրամը Սուրեն Ավագյանի որդու միջոցով իր ներկայությամբ տրվել է Ընկերության հիմնադիր Մասսիմո Սուարդիին, իսկ 9.000.000 ՀՀ դրամը պետք է հաշվանցվեր:

Պատասխանողի ներկայացուցիչը հայտնել է, որ կողմերի միջև փոխառության պայմանագիր չի եղել, այլ հարաբերություններ են եղել, թեև փոխանցման ժամանակ նշվել է փոխառություն: Պատասխանողի ներկայացուցիչը նշել է, որ 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը Սուրեն Ավագյանը ստացել է, սակայն վերջինս վերադարձրել է Ընկերության տնօրենին առձեռն:

Դատարանը հայցի մասնակիորեն բավարարման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Վճարման հանձնարարականով արձանագրված գումարի վճարումը չկատարելով` պատասխանողը թույլ է տվել պարտավորության խախտում, հետևաբար պատասխանող Սուրեն Ավագյանը պարտավոր է վճարել հայցվորին 29.000.000 ՀՀ դրամի չափով պարտքը: Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը Ընկերությանը: Նշված ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին, հետևաբար գումարը պետք է վերադարձվեր 27.08.2016 թվականից մինչև 06.09.2016 թվականն ընկած տասնօրյա ժամկետում և ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի հիմքն առկա է 07.09.2016 թվականից, մինչդեռ հայցվորը պահանջել է տոկոսները հաշվարկել 01.04.2014 թվականից:

Վերաքննիչ դատարանը Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքի մասնակիորեն բավարարելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ պատասխանողի կողմից Ընկերությունից 29.000.000 ՀՀ դրամի չափով գումար ստանալու փաստը չի հերքվել, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ 31.01.2014 թվականի թիվ 140131010585001 Վճարման հանձնարարականի համաձայն՝ «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունը` որպես վճարող, Սուրեն Ավագյանին` որպես ստացող, վճարել է 29.000.000 ՀՀ դրամ, որում որպես վճարման նպատակ, նշվել է «Փոխառություն», և «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության` «Արդշինբանկ» փակ բաժնետիրական ընկերությունում ունեցած հաշվի 08.02.2018 թվականի քաղվածքի համաձայն՝ 31.01.2014 թվականին «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունը Սուրեն Ավագյանի` «Արդշինբանկ» փակ բաժնետիրական ընկերությունում ունեցած 2472300370270010 հաշվեհամարին է փոխանցել 29.000.000 ՀՀ դրամ` որպես փոխառություն:

Միևնույն ժամանակ, վկայակոչելով Նախկին օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 48-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 49-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 51-րդ հոդվածը, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ պարտավորության պատշաճ կատարման ապացուցման պարտականությունը օրենքով սահմանված կարգով դրված է պատասխանող կողմի վրա: Վկայի ցուցմունքի մասով Վերաքննիչ դատարանն ընդգծել է, որ փոխառության գումարը համարվում է վերադարձված այն փոխատուին հանձնելու կամ նրա բանկային հաշվին փոխանցելու պահին, մինչդեռ տվյալ դեպքում պարտավորական հարաբերություններն առաջացել են իրավաբանական անձանց միջև, որպիսի պարագայում վկայի ցուցմունքը չի կարող բավարար լինել փոխառության գումարը վերադարձրած լինելու փաստն արձանագրելու համար: Անդրադառնալով պարտքի գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները 27.09.2016 թվականից հաշվեգրելու վերաբերյալ բողոքաբերի փաստարկին՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ պատասխանողը փոխառության գումարը Ընկերությանը պետք է վերադարձներ սկսած 27.08.2016 թվականից մինչև 06.09.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում, ինչը չի արել:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ պատասխանողի ներկայացրած՝ Ընկերությունից հօգուտ Սուրեն Ավագյանի՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու պահանջը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն և ողջամիտ է դիտել 50.000 ՀՀ դրամ գումարը և գտել է, որ հայցվոր Ընկերությունից հօգուտ պատասխանողի, որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, պետք է բռնագանձել 30.000 ՀՀ դրամ գումար: Վճիռը՝ մնացած մասերով թողնվել է անփոփոխ`օրինական ուժի մեջ:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործի փաստերի և ապացույցների համաձայն՝ Ընկերության հաշվեհամարից փոխանցում է կատարվել Սուրեն Ավագյանի հաշվեհամարին՝ 29.000.000 ՀՀ դրամի չափով, որը ստացվել է Սուրեն Ավագյանի կողմից՝ 2472300370270010 հաշվեհամարին մուտքագրվելու միջոցով: Ընդ որում, այս հանգամանքը չի վիճարկվում կողմերի կողմից: Այսինքն՝ նշվածով հիմնավորվում է Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին որոշակի դրամական գումար տալու և Սուրեն Ավագյանի կողմից այդ գումարը ստանալու հանգամանքը: Նշված գումարը Վճարման հանձնարարականի համաձայն փոխանցվել է Սուրեն Ավագյանին՝ որպես փոխառություն: Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Գործի քննության ընթացքում Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցիչը հայտնել է, որ կողմերի միջև փոխառության պայմանագիր կամ ստացական առկա չէ, կողմերի միջև առկա են եղել այլ իրավահարաբերություններ՝ մի դեպքում նշելով ներդրումների հետ կապված, մյուս դեպքում՝ այդ մասին մանրամասներ չի ցանկացել ներկայացնել, քանի որ նշված 29.000.000 ՀՀ դրամը վերադարձվել է Ընկերությանը: Նշված հանգամանքն ըստ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի՝ հաստատվում է Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի նախկին տնօրեն Հրայր Խաչատուրյանի՝ որպես վկա տված ցուցմունքով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վճարման հանձնարարականը, Քաղվածքը, ծանուցումը և վկայի ցուցմունքը թույլ են տալիս եզրահանգել, որ Ընկերությունը Սուրեն Ավագյանին հանձնել է գումար, իսկ Սուրեն Ավագյանը պարտավորություն է ունեցել վերադարձնել այդ գումարը, այսինքն՝ ըստ էության կողմերի միջև ծագել են փոխառության իրավահարաբերություններ: Գործում առկա ապացույցներով հաստատվում է, որ Սուրեն Ավագյանն Ընկերությունից ստացել է փոխառության գումարը, իսկ փոխառության գումարը Ընկերությանը վերադարձնելու հանգամանքը պետք է ապացուցեր Սուրեն Ավագյանը: Վերոնշյալ իրավական վերլուծությունների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վկայի ցուցմունքով չի կարող հաստատվել գումարն Ընկերությանը վերադարձրած լինելու հանգամանքը, իսկ Սուրեն Ավագյանի կողմից գումարը վերադարձնելու վերաբերյալ այլ ապացույցներ չեն ներկայացվել:

Անդրադառնալով կողմերի միջև այլ հարաբերությունների առկայության հանգամանքին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այդ փաստը վկայակոչել է Սուրեն Ավագյանը, սակայն որևէ ապացույց չի ներկայացրել նշվածի վերաբերյալ:

Սույն գործով Դատարանի վճիռը Սուրեն Ավագյանի կողմից բողոքարկվել է նաև այն հիմքով, որ Դատարանի կողմից խախտվել են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների պահանջները։

Վերաքննիչ դատարանն անդրադարձել է Ընկերության հանդեպ ունեցած փոխառության գումարը վերադարձնելու պարտավորությունը պատշաճ կատարելու վերաբերյալ պատասխանողի կողմից Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածների իմաստով վերաբերելի և թույլատրելի ապացույց չներկայացնելու հանգամանքին:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ սույն դեպքում Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 20.07.2018 թվականի որոշմամբ բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության:

Դատարանի 07.03.2019 թվականի որոշմամբ սույն գործն ընդունվել է վարույթ և գործի քննությունն իրականացվել է 09․04․2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կանոններով, հետևաբար, Դատարանի վճռի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը գնահատելու համար Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածներին անդրադառնալու իրավական հիմք առկա չի եղել։ Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը վերլուծություններ է կատարել Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածների վերաբերյալ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների պահանջները Դատարանի կողմից խախտելու մասին վերաքննիչ բողոքի հիմքը քննության առարկա չի դարձրել և իր դիրքորոշումներն ու եզրահանգումները չի արտահայտել դրանց վերաբերյալ։

Բողոքաբերը՝ Վերաքննիչ դատարանի թույլ տված դատավարական սխալի ազդեցությունը գործի ելքի վրա փաստարկել է այն հանգամանքով, որ ապացուցման պարտականության բաշխման վերաբերյալ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրվել են նախկինից տարբերվող կանոններ։ Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թե՛ Նախկին, թե՛ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումներից հետևում է, որ փոխառուի կողմից գումարի վերադարձման փաստը պետք է հիմնավորի փոխառուն, քանի որ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ պարտավորության բովանդակությունը կազմող գործողությունը կատարված լինելու փաստն ապացուցելու պարտականությունը կրում է պարտապանը: Հետևաբար Նախկին օրենսգրքի կարգավորումների համատեքստում վերաքննիչ բողոքի հիմքի քննարկումը որևէ կերպ չի կարող ազդել գործի ելքի վրա։

 Սույն գործով Դատարանի վճիռը Սուրեն Ավագյանի կողմից բողոքարկվել է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների հաշվեգրման սկիզբը սխալ որոշելու հիմքով: Վճարման հանձնարարականը փոխառությամբ վերցված գումարը վերադարձնելու ժամկետի վերաբերյալ նշում չի պարունակում։

Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Նշված ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 352-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ուժով (այն դեպքերում, երբ պարտավորությունը կատարման ժամկետ չի նախատեսում և ժամկետի որոշման պայմաններ չի պարունակում, այն պետք է կատարվի պարտավորության ծագումից հետո` ողջամիտ ժամկետում) ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները բռնագանձելիս, որպես բռնագանձման պահ, հիմք պետք է ընդունել 07.09.2016 թվականը, որպիսի իրավաչափ եզրահանգման եկել է նաև Դատարանը:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Վերաքննիչ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը հիմնավոր չէ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 352-րդ հոդվածի 2-րդ կետը տվյալ դեպքում կիրառելի չէ, քանի որ փոխառության հարաբերությունները կարգավորված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի «Փոխառություն» վերտառությամբ առանձին գլխով, որով սահմանված են հատուկ կանոններ փոխառության գումարը վերադարձնելու ժամկետների, այդ թվում ցպահանջ ժամկետների վերաբերյալ։ Ըստ նշված հատուկ կանոնների՝ փոխառուն պարտավոր է, փոխառության պայմանագրով նախատեսված ժամկետում և կարգով, փոխատուին վերադարձնել ստացված փոխառության գումարը, իսկ այն դեպքում, երբ վերադարձնելու ժամկետը պայմանագրով որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, փոխառության գումարը փոխառուն պետք է վերադարձնի այդ մասին փոխատուի պահանջը ներկայացնելու օրվանից երեսնօրյա ժամկետում, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Վերոգրյալ իրավանորմերի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ փոխառության գումարը փոխառուն պետք է վերադարձներ 27.08.2016 թվականից հաշված երեսնօրյա ժամկետում, այսինքն՝ 26․09․2016 թվականը ներառյալ, որը լրանալու պահով էլ պայմանավորվում է պարտավորության կետանցը։ Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները պետք է հաշվեգրել 27.09.2016 թվականից սկսած:

Փաստորեն Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է փոխառության հարաբերությունները կանոնակարգող քաղաքացիաիրավական նորմերը, ինչի հետևանքով սխալ եզրահանգման է եկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով հաշվեգրվող տոկոսների բռնագանձման մասով։

Անդրադառնալով փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի պատճառաբանվածության և հիմնավորվածության հանգամանքին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

Վերաքննիչ դատարանը որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ դիտարկելով 50.000 ՀՀ դրամը, դատական ակտի եզրափակիչ մասում, սակայն, եկել է այլ եզրահանգման՝ բռնագանձելով 30.000 ՀՀ դրամ գումար։ Փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու պահանջը մասնակիորեն բավարարման ենթակա լինելու իրավական դիրքորոշման հիմքում Վերաքննիչ դատարանը դրել է պայմանագրի առկայությունը, գործի բնույթը և դրա շրջանակներում փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը` հայցադիմումի դեմ գրավոր կարգով առարկություններ կազմումը, համարժեք ապացույցների ձեռք բերումն ու ներկայացումը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը դատական ակտում հիմնավորել և պատճառաբանել է փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափը և իրավացիորեն գտել է, որ փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ պետք է դիտել 50.000 ՀՀ դրամը, սակայն Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի եզրահանգումը չի համապատասխանում դատական ակտի պատճառաբանությանը: Նշվածի հաշվառմամբ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ պետք է դիտել 50.000 ՀՀ դրամը:

Վճռաբեկ բողոքի դեմ Ընկերության կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքի պատասխանում նշված փաստարկները հերքվում են վերոնշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի ակտը մասնակիորեն բեկանելու և փոփոխելու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը կիրառելու համար հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական տուրքի գանձման օբյեկտները, պետական տուրքի չափը և վճարման կարգը սահմանվում են «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` նույն գլխի կանոնների համաձայն:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մասնակիորեն բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը՝ մասնակի բեկանման և փոփոխման, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունից հօգուտ Սուրեն Ավագյանի ենթակա է բռնագանձման 50.000 ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար:

Վճռաբեկ դատարանը արձանագրում է նաև, որ Ընկերությունը պահանջել է 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները հաշվեգրել և բռնագանձել 01.04.2014 թվականից սկսած, մինչդեռ 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը Ընկերությանը վերադարձնելու ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին, հետևաբար գումարը պետք է վերադարձվեր 27.08.2016 թվականից մինչև 26․09․2016 թվականը ներառյալ, որը լրանալու պահով էլ պայմանավորվում է պարտավորության կետանցը, ուստի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները պետք է հաշվեգրել 27.09.2016 թվականից սկսած:

Նշվածի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ` սկսած 01․04․2014 թվականից մինչև 26․09․2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար, ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների գումարի երկու տոկոսի չափով պետական տուրքի գումար՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախատեսված և Վերաքննիչ դատարանի 22․01․2020 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար։

Սուրեն Ավագյանից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ` սկսած 27․09․2016 թվականից մինչև սույն գործով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու օրը` 11․11․2016 թվականը, ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների գումարի երկու տոկոսի չափով պետական տուրքի գումար՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախատեսված և Վերաքննիչ դատարանի 22․01․2020 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Մասնակիորեն՝ «Պարտքի մայր գումարի՝ 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ 07.09.2016 թվականից սկսած մինչև պարտավորության կատարման օրը հաշվարկել և Սուրեն Ավագյանից հօգուտ «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տարեկան տոկոսներ»-ի վերաբերյալ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից 12․12․2019 թվականին կայացված վճիռն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասով բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 12.03.2020 թվականի որոշումը և նշված մասով այն փոփոխել՝ պարտքի մայր գումարի՝ 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ 27.09.2016 թվականից սկսած մինչև պարտավորության կատարման օրը հաշվարկել և Սուրեն Ավագյանից հօգուտ «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության բռնագանձել ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տարեկան տոկոսներ»:

Որոշումը մնացած մասով թողնել օրինական ուժի մեջ։

2. «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ` սկսած 01․04․2014 թվականից մինչև 26․09․2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար, ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների գումարի երկու տոկոսի չափով պետական տուրքի գումար՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախատեսված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22․01․2020 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար։

Սուրեն Ավագյանից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 29.000.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ` սկսած 27․09․2016 թվականից մինչև սույն գործով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու օրը` 11․11․2016 թվականը, ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների գումարի երկու տոկոսի չափով պետական տուրքի գումար՝ որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախատեսված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22․01․2020 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի գումար։

«Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունից հօգուտ Սուրեն Ավագյանի բռնագանձել 50.000 ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար։

3. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող և զեկուցող	Ռ. Հակոբյան
	Ս. Անտոնյան
	Ա. Բարսեղյան
	Մ. Դրմեյան
	Գ. Հակոբյան
	Ս. Միքայելյան
	Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
	Տ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
	Է. Սեդրակյան
	Ն. Տավարացյան

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի դատավոր Տ. Պետրոսյանս, Ս. Անտոնյանս, Ա. Բարսեղյանս և Էդ. Սեդրակյանս համաձայն չլինելով թիվ ԵԿԴ/4647/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի դատավորների մեծամասնության (այսուհետ՝ Պալատ) կարծիքին, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը Որոշման վերաբերյալ:

Սույն քաղաքացիական գործով «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունը դատարան դիմելով՝ պահանջել է Սուրեն Ավագյանից բռնագանձել 29.000.000 ՀՀ դրամ:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Հ. Զարգարյան) 06.03.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր` Ա. Սմբատյան, դատավորներ` Ն. Մարգարյան, Ա. Պետրոսյան) 20.07.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության տնօրենի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 19.12.2018 թվականի որոշմամբ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի բերած վճռաբեկ բողոքի վարույթ ընդունելը մերժվել է:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Դանիելյան) (այսուհետ` Դատարան) 12.12.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակի՝ Սուրեն Ավագյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է 29.000.000 ՀՀ դրամ՝ որպես պարտքի գումար, պարտքի մայր գումարի` 29.000.000 ՀՀ դրամի, նկատմամբ 07.09.2016 թվականից սկսած մինչև պարտավորության կատարման օրը հաշվարկվել և Սուրեն Ավագյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձվել է ըստ համապատասխան ժամանակահատվածների համար ՀՀ կենտրոնական բանկի սահմանած բանկային տոկոսների հաշվարկային դրույքների հաշվեգրված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տարեկան տոկոսներ: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 12.03.2020 թվականի որոշմամբ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակի` Դատարանի 12.12.2019 թվականի վճիռը դատական ծախսերի մասով մասնակիորեն բեկանվել է և փոփոխվել` Ընկերությունից հօգուտ Սուրեն Ավագյանի բռնագանձվել է 30.000 ՀՀ դրամ՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար: Վճիռը՝ մնացած մասերով, թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Սուրեն Ավագյանը (ներկայացուցիչ Լևոն Բաղդասարյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ, 411-րդ, 877-878-րդ, 880-րդ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին, 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ, 169-րդ, 379-րդ և 439-րդ հոդվածները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ գործի քննությունն իրականացվել է 09.04.2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կանոններով։

Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել բողոքի բոլոր հիմքերին։ Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել Դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների խախտման հանգամանքին, իսկ դատական ակտը վերանայել է 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականից ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականից ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ` Նախկին օրենսգիրք) 47-49-րդ և 51-րդ հոդվածների լույսի ներքո՝ թույլ տալով գործի ելքի վրա ազդող դատական սխալ, քանի որ փաստել է, որ պարտավորության պատշաճ կատարման ապացուցման պարտականությունն օրենքով սահմանված կարգով դրված է պատասխանող կողմի վրա՝ առանց հաշվի առնելու ոչ միայն այն, որ նման հիմք վերաքննիչ բողոքով ներկայացված չի եղել, այլ նաև այն, որ ապացուցման պարտականության բաշխման վերաբերյալ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրվել են նախկինից տարբերվող կանոններ։

Վերաքննիչ դատարանը ճիշտ չի գնահատել ապացույցները և ոչ վերաբերելի ապացույցով, այն է՝ թիվ 140131010585001 վճարման հանձնարարագրով հաստատված է համարել կողմերի միջև փոխառության իրավահարաբերություններն այն դեպքում, երբ նշված հանձնարարագրով չեն հաստատվում հայցվորի՝ փոխատու և պատասխանողի՝ փոխառու լինելու փաստերը։ Թեև պատասխանողն ընդունել է, որ Ընկերության կողմից իրեն 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխանցվել է, այնուամենայնիվ, անկախ պատասխանողի կողմից նշված փաստի ընդունման հանգամանքից, հայցվորը պարտավոր էր ապացուցել իր հայցի հիմքում ընկած այն փաստական հանգամանքները, որոնք կարող են ապացուցվել միայն որոշակի ապացույցներով:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ տվյալ դեպքում իրավահարաբերության մի կողմում հանդես է գալիս ֆիզիկական անձ, իսկ մյուս կողմում՝ իրավաբանական անձ, որպիսի պարագայում չէր կարող եզրահանգում արվել պարտավորական հարաբերություններն իրավաբանական անձանց միջև առաջացած լինելու մասին։ Ըստ այդմ, Վերաքննիչ դատարանը չէր կարող Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրեն Հրայր Խաչատուրյանի, որպես վկա, տված ցուցմունքն Ընկերության հանդեպ պատասխանողի ստանձնած 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխառության գումարը վերադարձրած լինելու փաստն արձանագրելու համար համարել ոչ բավարար՝ հիմք ընդունելով իրավաբանական անձանց միջև դրամային հարաբերությունների իրավական կարգավորումները։ Վերաքննիչ դատարանը սխալ եզրահանգման է եկել կապված ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով հաշվեգրվող տոկոսների բռնագանձման մասով և, որպես նշված տոկոսների բռնագանձման սկիզբ, հիմնավոր է համարել հայցվորի կողմից վկայակոչված ամսաթիվը, այն է` 07.09.2016 թվականը, մինչդեռ պարտապանը ենթադրյալ ցպահանջ համարվող փոխառությունը կատարելու մասին ծանուցում ստացել է 27.08.2016 թվականին, որպիսի պայմաններում 30-օրյա ժամկետում պահանջը չկատարելու հիմքով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները կարող էին հաշվեգրվել միայն 27.09.2016 թվականից սկսված:

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է դատական ակտի պատճառաբանվածության և հիմնավորվածության վերաբերյալ օրենսդրական կանոնները և չի հիմնավորել, թե որքանով է ողջամիտ հօգուտ պատասխանողի հայցվորից 30.000 ՀՀ դրամը՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, բռնագանձելն այն դեպքում, երբ դատական ակտի պատճառաբանական մասում փաստվել է 50.000 ՀՀ դրամի բռնագանձման մասին:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 12.03.2020 թվականի որոշումը և հայցը մերժել ամբողջությամբ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղը ստեղծվել է Իտալիայի «Սուարդի» բաժնետիրական միակ կառավարչի 21.03.2013 թվականին կայացրած որոշման և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի պահանջներին համապատասխան: Մասնաճյուղի հիմնադիրն է Իտալիայի «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերությունը (հիմք՝ Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի կանոնադրություն, հատոր 2-րդ, գ.թ. 21-33, 41-52).

2) Ընկերությունը` որպես վճարող, Սուրեն Ավագյանին` որպես ստացող, 31.01.2014 թվականի թիվ 140131010585001 վճարման հանձնարարականով (այսուհետ նաև` Վճարման հանձնարարական) փոխանցել է 29.000.000 ՀՀ դրամ: Փոխանցումը կատարել է «Արդշինբանկ» փակ բաժնետիրական ընկերությունում Սուրեն Ավագյանի 2472300370270010 հաշվեհամարին՝ համաձայն «Արդշինբանկ» ՓԲԸ կողմից տրված քաղվածքների (այսուհետ նաև` Քաղվածք): Քաղվածքում և Վճարման հանձնարարականում որպես վճարման նպատակ նշվել է «Փոխառություն» (հատոր 1-ին, գ.թ. 10, հատոր 2-րդ, գ.թ. 58-59).

3) Ընկերության կողմից 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը փոխանցվել է Սուրեն Ավագյանին և վերջինս ստացել է այդ գումարը (չվիճարկվող փաստ).

4) Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Նշված ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 82-83).

5) Դատարանում որպես վկա հարցաքննված Հրայր Խաչատուրյանը ցուցմունք է տվել այն մասին, որ Սուրեն Ավագյանի հետ ունեն ընկերական հարաբերություններ: Ինքը եղել է Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի տնօրենը: Իր տնօրեն եղած ժամանակ Սուրեն Ավագյանն Ընկերությունից ստացել է 29.000.000 ՀՀ դրամ, որից 20.000.000 ՀՀ դրամը Սուրեն Ավագյանի որդու միջոցով իր ներկայությամբ տրվել է Ընկերության հիմնադիր Մասսիմո Սուարդիին, իսկ 9.000.000 ՀՀ դրամը պետք է հաշվանցվեր (հատոր 4-րդ, գ.թ. 126, դատական նիստի ձայնագրառման կրիչ):

6) Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 20.07.2018 թվականի որոշմամբ բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության: Դատարանի 07.03.2019 թվականի որոշմամբ սույն գործն ընդունվել է վարույթ և գործի քննությունն իրականացվել է 09.04.2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կանոններով:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 1-ին, 379-րդ և 439-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 880-րդ և 411-րդ հոդվածների այնպիսի խախտում, որով խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը, և որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները, հարկ է համարել անդրադառնալ՝

1. Նախկին օրենսգրքի և գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կիրառելիությանը.

2. վերաքննության սահմաններին,

3. փոխառության հարաբերությունների առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումը,

4. կատարման հիմքով պարտավորության դադարման փաստն ապացուցելու առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումը,

5. փոխառության գումարը վերադարձնելու ժամկետն անորոշ լինելու պարագայում՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների հաշվեգրման կանոններին:

Պատասխանելով նշված հարցերին, այնուհետև Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործի փաստերի և ապացույցների համաձայն՝ Ընկերության հաշվեհամարից փոխանցում է կատարվել Սուրեն Ավագյանի հաշվեհամարին՝ 29.000.000 ՀՀ դրամի չափով, որը ստացվել է Սուրեն Ավագյանի կողմից՝ 2472300370270010 հաշվեհամարին մուտքագրվելու միջոցով: Ընդ որում, այս հանգամանքը չի վիճարկվում կողմերի կողմից: Այսինքն՝ նշվածով հիմնավորվում է Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին որոշակի դրամական գումար տալու և Սուրեն Ավագյանի կողմից այդ գումարը ստանալու հանգամանքը: Նշված գումարը վճարման հանձնարարականի համաձայն փոխանցվել է Սուրեն Ավագյանին՝ որպես փոխառություն: Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Գործի քննության ընթացքում Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցիչը հայտնել է, որ կողմերի միջև փոխառության պայմանագիր կամ ստացական առկա չէ, կողմերի միջև առկա են եղել այլ իրավահարաբերություններ՝ մի դեպքում նշելով ներդրումների հետ կապված, մյուս դեպքում՝ այդ մասին մանրամասներ չի ցանկացել ներկայացնել, քանի որ նշված 29.000.000 ՀՀ դրամը վերադարձվել է Ընկերությանը: Նշված հանգամանքն ըստ Սուրեն Ավագյանի ներկայացուցչի՝ հաստատվում է Ընկերության հայաստանյան մասնաճյուղի նախկին տնօրեն Հրայր Խաչատուրյանի՝ որպես վկա տված ցուցմունքով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վճարման հանձնարարականը, քաղվածքը, ծանուցումը և վկայի ցուցմունքը թույլ են տալիս եզրահանգել, որ Ընկերությունը Սուրեն Ավագյանին հանձնել է գումար, իսկ Սուրեն Ավագյանը պարտավորություն է ունեցել փոխատուին վերադարձնել այդ գումարը, այսինքն՝ ըստ էության կողմերի միջև ծագել են փոխառության իրավահարաբերություններ: Գործում առկա ապացույցներով հաստատվում է, որ Սուրեն Ավագյանն Ընկերությունից ստացել է փոխառության գումարը, իսկ փոխառության գումարը Ընկերությանը վերադարձնելու հանգամանքը պետք է ապացուցեր Սուրեն Ավագյանը: Վերոնշյալ իրավական վերլուծությունների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վկայի ցուցմունքով չի կարող հաստատվել գումարն Ընկերությանը վերադարձրած լինելու հանգամանքը, իսկ Սուրեն Ավագյանի կողմից գումարը վերադարձնելու վերաբերյալ այլ ապացույցներ չեն ներկայացվել:

Անդրադառնալով կողմերի միջև այլ հարաբերությունների առկայության հանգամանքին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ այդ փաստը վկայակոչել է Սուրեն Ավագյանը, սակայն որևէ ապացույց չի ներկայացրել նշվածի վերաբերյալ:

Սույն գործով Դատարանի վճիռը Սուրեն Ավագյանի կողմից բողոքարկվել է նաև այն հիմքով, որ Դատարանի կողմից խախտվել են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների պահանջները։

Վերաքննիչ դատարանն անդրադարձել է Ընկերության հանդեպ ունեցած փոխառության գումարը վերադարձնելու պարտավորությունը պատշաճ կատարելու վերաբերյալ պատասխանողի կողմից Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածների իմաստով վերաբերելի և թույլատրելի ապացույց չներկայացնելու հանգամանքին:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարել արձանագրել, որ սույն դեպքում Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.03.2018 թվականի վճիռը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 20.07.2018 թվականի որոշմամբ բեկանվել է ու գործն ուղարկվել է նույն դատարան` նոր քննության:

Դատարանի 07.03.2019 թվականի որոշմամբ սույն գործն ընդունվել է վարույթ և գործի քննությունն իրականացվել է 09.04.2018 թվականից ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կանոններով, հետևաբար, Դատարանի վճռի օրինականությունը և հիմնավորվածությունը գնահատելու համար Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածներին անդրադառնալու իրավական հիմք առկա չի եղել։ Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը վերլուծություններ է կատարել Նախկին օրենսգրքի 47-րդ, 51-րդ և 54-րդ հոդվածների վերաբերյալ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ, 58-62-րդ, 66-րդ հոդվածների պահանջները Դատարանի կողմից խախտելու մասին վերաքննիչ բողոքի հիմքը քննության առարկա չի դարձրել և իր դիրքորոշումներն ու եզրահանգումները չի արտահայտել դրանց վերաբերյալ։

Բողոքաբերը՝ Վերաքննիչ դատարանի թույլ տված դատավարական սխալի ազդեցությունը գործի ելքի վրա փաստարկել է այն հանգամանքով, որ ապացուցման պարտականության բաշխման վերաբերյալ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրվել են նախկինից տարբերվող կանոններ։ Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թե Նախկին, թե գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումներից հետևում է, որ փոխառուի կողմից գումարի վերադարձման փաստը պետք է հիմնավորի փոխառուն, քանի որ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համաձայն՝ պարտավորության բովանդակությունը կազմող գործողությունը կատարված լինելու փաստն ապացուցելու պարտականությունը կրում է պարտապանը: Հետևաբար Նախկին օրենսգրքի կարգավորումների համատեքստում վերաքննիչ բողոքի հիմքի քննարկումը որևէ կերպ չի կարող ազդել գործի ելքի վրա։

Սույն գործով Դատարանի վճիռը Սուրեն Ավագյանի կողմից բողոքարկվել է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսների հաշվեգրման սկիզբը սխալ որոշելու հիմքով: Վճարման հանձնարարագիրը փոխառությամբ վերցված գումարը վերադարձնելու ժամկետի վերաբերյալ նշում չի պարունակում։

Ընկերության կողմից Սուրեն Ավագյանին ուղարկվել է ծանուցում, որով վերջինիս առաջարկվել է տասնօրյա ժամկետում Ընկերությանը վերադարձնել 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը: Նշված ծանուցումը Սուրեն Ավագյանը ստացել է 27.08.2016 թվականին:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 352-րդ հոդվածի 2-րդ կետի ուժով (այն դեպքերում, երբ պարտավորությունը կատարման ժամկետ չի նախատեսում և ժամկետի որոշման պայմաններ չի պարունակում, այն պետք է կատարվի պարտավորության ծագումից հետո` ողջամիտ ժամկետում) ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները բռնագանձելիս, որպես բռնագանձման պահ, հիմք պետք է ընդունել 07.09.2016 թվականը, որպիսի իրավաչափ եզրահանգման եկել է նաև Դատարանը:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Վերաքննիչ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը հիմնավոր չէ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 352-րդ հոդվածի 2-րդ կետը տվյալ դեպքում կիրառելի չէ, քանի որ փոխառության հարաբերությունները կարգավորված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի «Փոխառություն» վերտառությամբ առանձին գլխով, որով սահմանված են հատուկ կանոններ փոխառության գումարը վերադարձնելու ժամկետների, այդ թվում ցպահանջ ժամկետների վերաբերյալ։ Ըստ նշված հատուկ կանոնների՝ փոխառուն պարտավոր է, փոխառության պայմանագրով նախատեսված ժամկետում և կարգով, փոխատուին վերադարձնել ստացված փոխառության գումարը, իսկ այն դեպքում, երբ վերադարձնելու ժամկետը պայմանագրով որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, փոխառության գումարը փոխառուն պետք է վերադարձնի այդ մասին փոխատուի պահանջը ներկայացնելու օրվանից երեսնօրյա ժամկետում, եթե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Վերոգրյալ իրավանորմերի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ փոխառության գումարը փոխառուն պետք է վերադարձներ 27.08.2016 թվականից հաշված երեսնօրյա ժամկետում, այսինքն՝ 26.09.2016 թվականը ներառյալ, որը լրանալու պահով էլ պայմանավորվում է պարտավորության կետանցը։ Հետևաբար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսները պետք է հաշվեգրել 27.09.2016 թվականից սկսած:

Փաստորեն Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է փոխառության հարաբերությունները կանոնակարգող քաղաքացիաիրավական նորմերը, ինչի հետևանքով սխալ եզրահանգման է եկել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով հաշվեգրվող տոկոսների բռնագանձման մասով։

Անդրադառնալով փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի պատճառաբանվածության և հիմնավորվածության հանգամանքին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարել արձանագրել հետևյալը.

Վերաքննիչ դատարանը որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ դիտարկելով 50.000 ՀՀ դրամը, դատական ակտի եզրափակիչ մասում, սակայն, եկել է այլ եզրահանգման՝ բռնագանձելով 30.000 ՀՀ դրամ գումար։ Փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար բռնագանձելու պահանջը մասնակիորեն բավարարման ենթակա լինելու իրավական դիրքորոշման հիմքում Վերաքննիչ դատարանը դրել է Պայմանագրի առկայությունը, գործի բնույթը և դրա շրջանակներում փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը` հայցադիմումի դեմ գրավոր կարգով առարկություններ կազմումը, համարժեք ապացույցների ձեռք բերումն ու ներկայացումը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Վերաքննիչ դատարանը դատական ակտում հիմնավորել և պատճառաբանել է փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափը և իրավացիորեն գտել է, որ փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ պետք է դիտել 50.000 ՀՀ դրամը, սակայն Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի եզրահանգումը չի համապատասխանում դատական ակտի պատճառաբանությանը: Նշվածի հաշվառմամբ, Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումարի ողջամիտ չափ պետք է դիտել է 50.000 ՀՀ դրամը:

5. Հատուկ կարծիքի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ պատշաճ անդրադարձ չի կատարվել վճռաբեկ բողոքի հետևյալ հիմքին և հիմնավորմանը:

Բողոքաբերի կողմից փաստվել էր, որ սույն գործով Դատարանը հաստատված է համարել «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության և Սուրեն Ավագյանի միջև առաջացած փոխառության իրավահարաբերությունների առկայությունը առանց նշված հանգամանքը հաստատող թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցի: Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի նշված հիմքին և հիմնավորումներին չի անդրադարձել՝ խախտելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին մասը։

Միաժամանակ, Վերաքննիչ դատարանն առանց անդրադառնալու բողոքի ներքոշարադրյալ հիմքերին և հիմնավորումներին, հաստատված է համարել պատասխանողի կողմից հայցվորից որպես փոխառություն 29.000.000 ՀՀ դրամի չափով գումար ստանալու հանգամանքը Պատասխանողի կողմից նշված փաստը չհերքելու իրողությամբ:

Մինչդեռ բողոքաբերի կողմից փաստվել էր, որ անկախ իր կողմից 29 մլն ՀՀ դրամ ստանալու փաստն ընդունելու հանգամանքից, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածը բացառում է գործին մասնակցող անձի կողմից ընդունված փաստն անվիճելի համարելուց, եթե նշված հանգամանքը կարող է ապացուցվել բացառապես օրենքով սահմանված թույլատրելի ապացույցով, ինչը սույն դեպքում պետք է հանդիսանար գրավոր թույլատրելի ապացույցը՝ փոխառության իրավահարաբերությունը հաստատող։

Մասնավորապես՝ Պատասխանողի կողմից գործի քննության ժամանակ փաստվել էր, որ հայցվորի կողմից իր պահանջի հիմքում դրված փաստական հանգամանքը, այն է՝ կողմերի միջև փոխառության իրավահարաբերությունների առկայությունը, չի հիմնավորվել, և հայցվորի կողմից Դատարան ներկայացված թիվ 140131010585001 վճարման հանձնարարագիրը նշվածը հիմնավորող վերաբերելի ապացույց չի հանդիսանում:

Գործի քննության ժամանակ Պատասխանողի կողմից ընդունվել է հայցվորի կողմից վկայակոչված այն փաստը, որ հայցվորի կողմից իրեն 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխանցվել է և այն վերադարձվել է, այնուամենայնիվ անկախ Պատասխանողի կողմից նշված փաստի ընդունման հանգամանքից, հայցվորը պարտավոր է ապացուցել իր հայցի հիմքում ընկած այն փաստական հանգամանքները, որոնք օրենքի հիման վրա կարող են ապացուցվել ոչ թե գործին մասնակցող մյուս անձի կողմից ընդունվելու հիմքով, այլ՝ որոշակի ապացույցների առկայության դեպքում միայն: Նշվածը հիմնավորվում է հետևյալ կերպ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 61-րդ հոդվածով նախատեսված փաստերի, ենթակա են ապացուցման:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 61-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձն ազատվում է գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող այն փաստերն ապացուցելու պարտականությունից, որոնք գործին մասնակցող մյուս անձինք ընդունում են առաջին ատյանի դատարան ներկայացված դատավարական փաստաթղթով, դատական նիստի ընթացքում արված հայտարարությամբ, դիրքորոշում հայտնելու կամ ցուցմունք տալու ընթացքում (անվիճելի փաստեր), բացառությամբ այն դեպքի, երբ դատարանը գտնում է, որ`

2) այդ փաստը կարող է հաստատվել միայն օրենքով կամ այլ իրավական ակտով սահմանված որոշակի ապացույցով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պարտավորության ուժով մի անձը (պարտապանը) պարտավոր է մեկ այլ անձի (պարտատիրոջ) օգտին կատարել որոշակի գործողություն. այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը:

Նույն օրենսգրքի 877-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փոխառության պայմանագրով մեկ կողմը (փոխատուն) մյուս կողմի (փոխառուի) սեփականությանն է հանձնում դրամ կամ տեսակային հատկանիշով որոշվող այլ գույք, իսկ փոխառուն պարտավորվում է փոխատուին վերադարձնել միևնույն գումարի դրամ (փոխառության գումարը) կամ փոխատուից ստացված գույքին հավասար քանակի և նույն տեսակի ու որակի գույք:

Փոխառության պայմանագիրը կնքված է համարվում դրամ կամ այլ գույք հանձնելու պահից:

Նույն օրենսգրքի 878-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փոխառության պայմանագիրը կնքվում է գրավոր:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ ի հավաստումն փոխառության պայմանագրի և դրա պայմանների` կարող է ներկայացվել փոխառուի տված ստացականը կամ փոխատուի կողմից փոխառուին որոշակի դրամական գումար կամ որոշակի քանակի գույք տալը հավաստող այլ փաստաթուղթ:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ գրավոր ձևը չպահպանելը հանգեցնում է փոխառության պայմանագրի անվավերության: Նման պայմանագիրն առոչինչ է:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 58-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վերաբերելի է այն ապացույցը, որն ավելի կամ պակաս հավանական է դարձնում գործը լուծելու համար նշանակություն ունեցող որևէ փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, քան այն կլիներ առանց այդ ապացույցի:

Նույն օրենսգրքի 59-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ փաստերը, որոնք, օրենքի կամ նորմատիվ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:

Վերոգրյալ իրավական նորմերի հաշվառմամբ կարելի է փաստել, որ գործող քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը փաստն անվիճելի համարելու համար նախատեսել է որոշակի պայմաններ, ի թիվս որոնց, հանդիսանում է այն հանգամանքը, որ գործին մասնակցող անձը չի կարող ազատվել իր կողմից վկայակոչված փաստն ապացուցելու պարտականությունից գործին մասնակցող մյուս անձի կողմից այն ընդունվելու դեպքում, եթե այդ փաստը կարող է հաստատվել միայն օրենքով կամ այլ իրավական ակտով սահմանված որոշակի ապացույցով:

Վերոգրյալի համատեքստում ակնհայտ է, որ սույն գործով հայցվորն ազատված չէր իր հայցի հիմքերում ընկած փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունից՝ անկախ Պատասխանողի ներկայացուցչի կողմից 29.000.000 ՀՀ դրամ գումարը փոխանցվելու հանգամանքի ընդունումից, բացի այդ 29 մլն ՀՀ դրամ ստանալու հանգամանքը չի կարող հիմք հանդիսանալ փաստելու, որ կողմերի միջև առաջացել են հենց փոխառության իրավահարաբերություններ, որի ուժով պատասխանողը ձեռք է բերել գումարը վերադարձնելու պարտականություն, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 877-րդ հոդվածով ուղղակիորեն արձանագրված է, որ փոխառության պայմանագիրը կնքվում է գրավոր և նույն հոդվածի 2-րդ մասում նշված է այն մասին, որ ի հավաստումն պայմանագրի և դրա պայմանների` կարող է ներկայացվել փոխառուի տված ստացականը կամ փոխատուի կողմից փոխառուին որոշակի դրամական գումար կամ որոշակի քանակի գույք տալը հավաստող այլ փաստաթուղթը, իսկ նույն հոդվածի 3-րդ մասն ուղղակիորեն բացառում է գրավոր ձևը չպահպանված փոխառության վավերությունը:

Հարկ է ընդգծել, որ օրենսդիրը հատուկ շեշտադրում է կատարել փոխառուին որոշակի գումար փոխանցված լինելու հանգամանքը փոխառուի տված ստացականի տեսքով կամ այլ գրավոր ապացույցի տեսքով, որն ուղղակիորեն ենթադրում է փոխառուի կամահայտնությունը փոխառության իրավահարաբերության առկայությունը ապացուցված լինելու դեպքում: Այլ կերպ ասած՝ գրավոր ապացույցով պետք է հիմնավորվի փոխառուի կամահայտնությունը գումարը որպես փոխառություն ստանալու կապակցությամբ, իսկ սույն գործով ներկայացված վճարման հանձնարարականի նպատակը բաժնում առկա «Փոխառություն» արտահայտությունը կատարվել է հայցվորի կողմից և ոչ՝ Պատասխանողի կողմից: Ավելին՝ հայցվորը կաշկանդված չէր նաև նպատակը բաժնում որևէ այլ գրառում կատարել, քանի որ բանկը փոխանցումը կատարելիս չի ստուգում նպատակը բաժնում առկա տեղեկատվության իսկությունը և որևէ փաստաթուղթ չի պահանջում այն կատարելիս:

Ուստի՝ Դատարան ներկայացված ապացույցն առ այն, որ հայցվորը 29.000.000 ՀՀ դրամ փոխանցել է Սուրեն Ավագյանի հաշվին «Սուարդի» բաժնետիրական ընկերության հաշվից, չի կարող համարվել թույլատրելի և վերաբերելի ապացույց, քանի որ՝

1. նշված հանձնարարականով չի ապացուցվում հայցվորի՝ փոխատու լինելու և Պատասխանողի՝ փոխառու լինելու հանգամանքը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ` փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից:

Հետևապես Դատարանը, իրականացնելով ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն, կարող է իր դատական ակտը պատճառաբանել միայն գործում առկա թույլատրելի և վերաբերելի ապացույցների հիման վրա:

Մինչդեռ թե՛ Դատարանը, թե՛ Վերաքննիչ դատարանը գործին մասնակցող անձի կողմից գումարը ստանալու հանգամանքը դիտել են որպես փոխառության իրավահարաբերության առկայությունը հիմնավորող անվիճելի փաստ և առանց վերաբերելի և թույլատրելի ապացույցի՝ հայցվորի պահանջը բավարարել, մինչդեռ թե՛ նշված հանգամանքի, թե՛ պարտավորության ոչ պատշաճ կատարված լինելու հանգամանքի ապացուցման բեռը կրում է հայցվոր կողմը, որի հիմքով Վերաքննիչ դատարանի կողմից խախտվել են դատական ակտին ներկայացվող հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-9-րդ հոդվածներով նախատեսված պահանջները և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, ինչպես նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը՝ հաշվի առնելով, որ բողոքի նշված հիմքերը չեն քննվել։

Գտնում ենք, որ վճռաբեկ բողոքի այս հիմքը մասնակիորեն հիմնավոր է՝ մասնավորապես այն մասով, որ գումարի փոխանցման հանձնարարականում գումարի փոխանցման նպատակը «փոխառություն» նշված լինելու և բողոք բերած անձի կողմից գումարը ստանալու հանգամանքները դեռևս բավարար չեն կողմերի միջև հենց փոխառության իրավահարաբերություններ առաջացած լինելու փաստը հաստատված համարելու համար: Հաշվի առնելով գումարը ստացած անձի առարկությունները, գործի քննության ընթացքում Դատարանը պարտավոր էր պարզել կողմերի միջև առաջացած իրավահարաբերությունների բնույթը, ինչը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 167-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն՝ դատարանի պարտականությունն է՝ անկախ գործին մասնակցող անձանց մատնանշած իրավական նորմերից, մինչդեռ սույն գործի կրկնակի քննության ընթացքում, կարծում ենք, այդ հանգամանքին պատշաճ ուշադրություն չի դարձվել: Նման պայմաններում կարծում ենք, որ կողմերի միջև փոխառության իրավահարաբերություններ ծագած լինելու հարցը մնացել է վիճելի և դրա դատավարական հետևանքները կիրառելու փոխարեն ինչպես ստորադաս դատարանները, այնպես էլ Վճռաբեկ դատարանն իր որոշմամբ անվիճելի է համարել այն փաստը, որ կողմերի միջև առաջացել են փոխառության իրավահարաբերություններ: Այդ տեսակետից գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանի կողմից առաջադրված 3-րդ և 5-րդ հարցերը Վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ այլևս չպետք է առաջադրվեին, իսկ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառման հարցն էլ իր հերթին կապված է կողմերի միջև ծագած իրավահարաբերության բնույթի հետ, ուստի այդ մասով ևս գործին տեղում լուծում չպետք է տրվեր:

Կարծում ենք, որ վճռաբեկ բողոքի նշված հիմքով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը պետք է բեկանվեր, իսկ գործն ուղարկվեր ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան նոր քննության՝ վերը նշված պատճառաբանություններով: