գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 6-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Հարությունյանի վճռաբեկ բողոքը,

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. 2018 թվականի հունվարի 16-ին ՀՀ ոստիկանության Երևան քաղաքի վարչության Շենգավիթի բաժնում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 11151718 քրեական գործը, որը նախաքննություն կատարելու համար նույն օրն ուղարկվել է ՀՀ քննչական կոմիտեի Երևան քաղաքի քննչական վարչության Շենգավիթի քննչական բաժին և 2018 թվականի հունվարի 17-ին ընդունվել է քննիչ Հ.Քյասինյանի (այսուհետ՝ նաև Նախաքննության մարմին) վարույթ:

2. Նախաքննության մարմնի` 2018 թվականի հունվարի 17-ի որոշմամբ Օֆելյա Սեդրակի Հարությունյանը ճանաչվել է տուժող։

3. Նախաքննության մարմնի` 2018 թվականի փետրվարի 17-ի որոշմամբ կասկածյալ Անահիտ Աբրահամյանի նկատմամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական հետապնդումը դադարեցվել է՝ արարքում հանցակազմի բացակայության հիմքով։

4. Նախաքննության մարմնի` 2018 թվականի փետրվարի 19-ի որոշմամբ թիվ 11151718 քրեական գործով վարույթը կասեցվել է՝ որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի անհայտ լինելու հիմքով։

Քրեական գործով վարույթը կասեցնելու վերաբերյալ վերոնշյալ որոշման դեմ տուժող Օ.Հարությունյանի բողոքը ՀՀ դատախազության Երևան քաղաքի Շենգավիթ վարչական շրջանի դատախազության դատախազ Մ.Անտոնյանի (այսուհետ՝ նաև Դատախազ)` 2018 թվականի ապրիլի 13-ի որոշմամբ մերժվել է:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի` 2019 թվականի մարտի 20-ի որոշմամբ դիմող Օֆելյա Հարությունյանի բողոքը բավարարվել է` նախաքննության մարմինը պարտավորեցվել է քրեական գործի վարույթը վերսկսել և վերացնել Օ.Հարությունյանի իրավունքների և ազատությունների խախտումը։

Դատախազի` 2019 թվականի ապրիլի 19-ի որոշմամբ թիվ 11151718 քրեական գործի վարույթը կասեցնելու մասին քննիչի` 2018 թվականի փետրվարի 19-ի որոշումը վերացվել է։

5. Նախաքննության մարմինը 2019 թվականի մայիսի 15-ին որոշում է կայացրել թիվ 11151718 քրեական գործի վարույթը կասեցնելու մասին՝ որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի անհայտ լինելու հիմքով։

Նշված որոշման դեմ Օ.Հարությունյանի ներկայացրած բողոքը Դատախազի` 2019 թվականի հունիսի 17-ի որոշմամբ մերժվել է։

6. Նախաքննության մարմնի` 2019 թվականի մայիսի 15-ի և Դատախազի` 2019 թվականի հունիսի 17-ի որոշումների դեմ Օֆելյա Հարությունյանը բողոք է ներկայացրել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ՝ նաև Առաջին ատյանի դատարան):

7. Առաջին ատյանի դատարանի` 2019 թվականի օգոստոսի 23-ի որոշմամբ դիմող Օ.Հարությունյանի բողոքն ամբողջությամբ մերժվել է` անհիմն լինելու պատճառաբանությամբ։

8. Առաջին ատյանի դատարանի` 2019 թվականի օգոստոսի 23-ի որոշման դեմ դիմող Օ.Հարությունյանի վերաքննիչ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ` նաև Վերաքննիչ դատարան)՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 6-ի որոշմամբ բավարարվել է. Առաջին ատյանի դատարանի վերոնշյալ որոշումը բեկանվել և փոփոխվել է, դիմող Օ.Հարությունյանի բողոքը բավարարվել է և սահմանվել վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը` վերացնելու տվյալ որոշմամբ արձանագրված՝ Օ.Հարությունյանի իրավունքների խախտումները:
 9. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա.Հարությունյանը բերել է վճռաբեկ բողոք, որը Վճռաբեկ դատարանի` 2020 թվականի մարտի 12-ի որոշմամբ վարույթ է ընդունվել: Վճռաբեկ դատարանը 2021 թվականի օգոստոսի 12-ին որոշում է կայացրել վճռաբեկ բողոքի քննությունը գրավոր ընթացակարգով իրականացնելու մասին:

10. Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել դիմող Օ.Հարությունյանը` խնդրելով ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալի վճռաբեկ բողոքը մերժել, իսկ Վերաքննիչ դատարանի՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 6-ի որոշումը` թողնել օրինական ուժի մեջ:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները

11. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի օգոստոսի 23-ի որոշման համաձայն՝ « Համաձայն բողոքի վերաբերյալ Դատարան ներկայացված նյութերի` բողոքաբեր Օֆելյա Հարությունյանը ՀՀ ոստիկանության ԵՔՎ Շենգավիթի բաժնում 2018թ. հունվարի 08-ին տված հաղորդմամբ և նույն բաժնում 2018թ. հունվարի 10-ին տված բացատրությամբ հայտնել է, որ 2017թ. դեկտեմբերի 26-ի ժամը 14։30-ի սահմաններում, Երևան քաղաքի Մանթաշյան փողոցի 1/2 հասցեում գտնվող «Առաքելություն Հայաստան» բարեգործական կազմակերպության Շենգավիթ համայնքի ճաշարանում, սոցիալապես անապահով մարդկանց ամանորյա նվերներ բաժանելու ընթացքում Անահիտ Աբրահամյանը հրել է իրեն, ինչի հետևանքով ինքն ընկել է գետնին և ստացել մարմնական վնասվածքներ։

Դատաբժշկական փորձաքննության 2018թ. հունվարի 08-ի թիվ 0011 եզրակացության համաձայն՝ Օֆելյա Հարությունյանին պատճառվել է աջ բազկի շրջանի արյունազեղման և աջից երկրորդ կողոսկրի կոտրվածքի ձևով մարմնական վնասվածքներ, որոնք առողջությանը պատճառել են միջին ծանրության վնաս, առողջության տևական քայքայումով։

 (...)

Իրականացված նախաքննության ընթացքում ձեռք բերված փաստական տվյալների վերլուծության արդյունքում ՀՀ քննչական կոմիտեի ԵՔՔՎ Երևան քաղաքի Շենգավիթ վարչական շրջանի քննչական բաժնի քննիչ Հ.Քյասինյանը նկատի ունենալով, որ քրեական գործով կատարվել են անհրաժեշտ հնարավոր բոլոր քննչական և դատավարական գործողությունները, որի արդյունքում չի պարզվել որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձը՝ 2019թ. մայիսի 15-ին կայացրել է պատճառաբանված որոշում թիվ 11151718 քրեական գործով վարույթը կասեցնելու մասին՝ որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի անհայտ լինելու հիմքով։

Նշված որոշման դեմ բերված բողոքը ՀՀ դատախազության Երևան քաղաքի Շենգավիթ վարչական շրջանի դատախազության դատախազ Մ.Անտոնյանի 2019թ. հունիսի 17-ի որոշմամբ մերժվել է։ Ի հիմնավորում նշված որոշման՝ դատախազը նշել է, որ բողոքաբերի կողմից նշված բոլոր անձինք հարցաքննվել են, որի արդյունքում չի հիմնավորվել Անահիտ Աբրահամյանի կողմից Օֆելյա Հարությունյանին հրելու և գետնին գցելու հանգամանքը, ուստի հանգել է հետևության, որ քննիչի որոշումն օրինական և հիմնավորված է։

Փաստորեն վարույթն իրականացնող մարմինը պահպանելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված՝ գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն իրականացնելու պարտականությունը, իրացնելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերով սահմանված՝ անհրաժեշտ հնարավոր բոլոր դատավարական գործողությունները կատարելուց հետո որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի հայտնի չլինելու դեպքում քրեական գործով վարույթը կասեցնելու՝ օրենքով իրեն վերապահված հայեցողական լիազորությունը, 2019թ. մայիսի 15-ին կայացրել է պատճառաբանված որոշում՝ թիվ 11151718 քրեական գործով վարույթը կասեցնելու մասին։

Բողոքաբերի պատճառաբանություններն այն մասին, որ քրեական գործով վարույթն իրականացնող մարմինը չի կատարել բազմակողմանի և օբյեկտիվ քննություն՝ անհիմն են, այդ առումով բավարար փաստարկներ Դատարանին չեն ներկայացվել։

Բողոքի քննության արդյունքում չի հիմնավորվել, որ դատախազի որոշմամբ բողոքաբերի իրավունքների և ազատությունների այնպիսի խախտումներ են թույլ տրվել, որոնք թույլ կտան որոշում կայացնել բողոքը հիմնավորված ճանաչելու և բողոքաբերի իրավունքների ու ազատությունների խախտումը վերացնելու պարտավորություն վարույթն իրականացնող մարմնի համար սահմանելու մասին։

Հաշվի առնելով վերոգրյալը, ինչպես նաև այն, որ վիճելի որոշումներով Օֆելյա Հարությունյանի իրավունքների կամ ազատությունների խախտված լինելու վերաբերյալ բավարար հիմնավորումներ Դատարանին չեն ներկայացվել, վարույթն իրականացնող մարմնի գործողությունների և որոշումների օրինականության ստուգման ընթացակարգերը և ժամկետները պահպանվել են` Դատարանը գտնում է, որ բողոքն ամբողջությամբ անհիմն է և ենթակա է մերժման։ (...)»1:

12. Վերաքննիչ դատարանի՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 6-ի որոշման համաձայն. «(...) Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ քրեական գործի վարույթը կասեցնելու մասին որոշման մեջ որպես հիմք նշված է՝ հայտնի չէ որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձը, թեև որոշման մեջ արձանագրված է, որ առկա է հանցագործության դեպքը:

Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ քննիչի այս մոտեցումը թեև բխում է ՀՀ սահմանադրական դատարանի 2010 թվականի մարտի 30-ի ՍԴՈ-871 որոշումից, որի համաձայն՝ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «...իսկ գործի վարույթը ենթակա է կարճման» դրույթը` կատարված հանցագործությանը կասկածյալի կամ մեղադրյալի մասնակցությունն ապացուցված չլինելու առնչությամբ, ճանաչվել է ՀՀ Սահմանադրության պահանջներին հակասող և անվավեր, ինչը նշանակում է, որ եթե դեպքը կա, ուրեմն գործի վարույթը չի կարող կարճվել, սակայն Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ պետք է որոշ վերապահումներ անել ասվածից, հատկապես այն գործերով, որոնք հարուցվում են մասնավոր մեղադրանքի կարգով և, երբ տուժողը նշում է կոնկրետ անձին, որպես հանցագործություն կատարողի:

Բանն այն է, որ այս դեպքում գործ ունենք մասնավոր մեղադրանքի կարգով քննվող հանցագործության դեպքի հետ, որում տուժողը նշում է կոնկրետ անձի (Անահիտ Աբրահամյանին), որպես հանցագործություն կատարողի, իսկ իրավասու մարմինը քրեական գործ հարուցելու մասին որոշման մեջ հստակ նշել է Ա.Աբրահամյանի կողմից Օ.Հարությունյանին հրելու մասին, որի հետևանքով էլ վերջինս վայր է ընկել և ստացել վնասվածքներ, ինչը նշանակում է, որ վարույթն իրականացնող մարմինը քրեական գործ հարուցելու որոշմամբ հստակ ընդգծել է քրեական գործի սահմանները ոչ միայն կոնկրետ արարքով (in rem)՝ Օ.Հարությունյանին հրելու և վայր գցելու դեպքով, այլև անձով (in personam)՝ Անահիտ Աբրահամյանով, ինչն իր հերթին նշանակում է, որ հենց այդ արարքի և այդ անձի մասով կարող է քննություն իրականացվել, դրանցից զատ սույն քրեական գործով այլ արարքի և անձի վերաբերյալ քննություն չի կարող իրականացվել: Եթե նոր փաստ է ի հայտ գալիս, որը համապատասխանում է Օրենսգրքի 28-րդ և 184-րդ հոդվածներով սահմանված չափանիշներին, ապա քննիչն իրավունք ունի հարուցելու նոր քրեական գործ և միացնելու սույն գործին կամ առանձին լուծելու դրա ընթացքը, սակայն այլ է վիճակն այն դեպքում, երբ քրեական գործ հարուցելու մասին որոշման մեջ կոնկրետ արարքի կատարումը վերագրվում է կոնկրետ անձի, քանի որ այդ դեպքում՝ քննիչը նույն փաստերի վերաբերյալ հարուցված քրեական գործով այլ անձանց չի կարող վարույթին ներգրավել: Քննիչը քրեական գործ հարուցելու մասին որոշման մեջ նշելով կոնկրետ անձի և նրան ներկայացնելով որպես ենթադրյալ հանցագործությունը կատարողի, դրանով իսկ դնում է արգելք այդ անձից զատ, այլ անձի այդ վարույթին մասնակից դարձնելու համար:

(...)

Ասվածը սույն գործի պարագայում նշանակում է հետևյալը. քանի որ քրեական գործը հարուցվել է Օ.Հարությունյանին՝ Ա.Աբրահամյանի կողմից հրելու և վայր գցելու դեպքի առթիվ, իսկ նախաքննության մարմինը գտել է, որ Ա.Աբրահամյանի կողմից տուժողին հրելու և վայր գցելու հանգամանքը ապացույցների բավարար համակցությամբ չի հաստատվել և դրա համար 17.02.2018 թվականին որոշում է կայացրել նրա նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 121-րդ հոդվածի 1-ին մասով դադարեցնելու մասին, ուստի քրեական գործի վարույթը կասեցնելը, որպես մեղադրյալ ներգրավման ենթակա անձի հայտնի չլինելու հիմքով, կրում է ձևական բնույթ, քանի որ քրեական գործ հարուցելու մասին որոշման մեջ նշելով Ա.Աբրահամյանի անունը նախաքննության մարմինը սահմանափակել է այլ անձի՝ սույն քրեական գործով որպես կասկածյալ կամ մեղադրյալ ներգրավելու հնարավորությունը (...):

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ իրավասու մարմինը քրեական գործ հարուցելու մասին որոշում կայացնելով կոնկրետ անձի կողմից հանցանք կատարելու փաստի առթիվ, դրանով իսկ սահմանափակել է քրեական վարույթի սահմանները կոնկրետ անձով (in personam), ուստի ապացույցների անբավարարության պատճառաբանությամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու պայմաններում, պետք է նաև կարճեր քրեական գործի վարույթը, հատկապես, որ տուժողը ևս բացառապես այդ անձին է մեղադրում իրեն հրելու և վայր գցելու մեջ կամ հակառակը՝ պետք է մեղադրական եզրակացությամբ գործն ուղարկեր դատարան ըստ էության քննության առնելու համար: Միջանկյալ լուծումը սույն դեպքում չի բխում օրենքի պահանջներից և տրամաբանությունից:

Այլ կերպ ասած՝ այն դեպքում, երբ մասնավոր մեղադրանքի կարգով քննվող քրեական գործով տուժողը մատնանշում է կոնկրետ անձին կամ անձանց իր նկատմամբ ենթադրյալ հանցագործությունը կատարողի, իսկ իրավասու մարմինը քրեական գործը հարուցում է ինչպես կոնկրետ փաստով (in rem), այնպես էլ կոնկրետ անձով (in personam), սակայն հետագա քննության արդյունքում հնարավոր չի լինում բավարար ապացույցների համակցությամբ քրեական հետապնդում հարուցել կոնկրետ անձի նկատմամբ և անհրաժեշտություն է առաջանում որոշում կայացնել այդ անձի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին, ապա Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու և քրեական գործով վարույթը կարճելու հիմքերը համընկնում են, նույնանում են, քանի որ կոնկրետ դեպքին տուժողի կողմից մատնանշած անձի մասնակցությունն ապացուցված չհամարելու պայմաններում, այլևս գործի վարույթը շարունակելը դառնում է ձևական, դրա ելքը ի սկզբանե կանխորոշված է. գործի վարույթը պարզապես կասեցվել է և այլևս որևէ գործողություն չի կատարվելու և որևէ անձի այլևս հնարավոր չի լինելու մեղադրյալ ներգրավել, ինչը որ փաստացի տեղի է ունեցել սույն գործով:

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ վերոնշյալ ողջ խառնաշփոթը հետևանք է այն բանի, որ նախաքննության մարմինն ակնհայտորեն անհիմն և չպատճառաբանված որոշում է կայացրել Ա.Աբրահամյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին: Թեև բողոքը չի վերաբերում Ա.Աբրահամյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին որոշման իրավաչափությանը, սակայն Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ առանց այդ որոշմանն անդրադառնալու հնարավոր չէ ցույց տալ տուժողի իրավունքների և օրինական շահերի խախտումները, քանի որ հենց այդ որոշումից է ածանցվում նախաքննության մարմնի և դատախազի կողմից թույլ տրված մնացյալ խախտումները: