Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

	նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Է. Սեդրակյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Գ. ՀԱԿՈԲՅԱՆ
		Ս. Միքայելյան
		Ա․ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Ն. Տավարացյան

2021 թվականի հուլիսի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ինգո-Արմենիա» ապահովագրական փակ բաժնետիրական ընկերության (այսուհետ` Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Ընկերության ընդդեմ Դավիթ Վահանյանի՝ գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Դավիթ Վահանյանից բռնագանձել 192.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հետադարձ պահանջի գումար, ինչպես նաև 192.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ հաշվարկել և բռնագանձել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները` սկսած հայցադիմումը դատարան մուտքագրվելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը:

ՀՀ Արագածոտնի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Մ. Մարգարյան) (այսուհետ` Դատարան) 25.09.2019 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.02.2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 25.09.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ Ռոբերտ Դավթյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետը, կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածը, որը չպետք է կիրառեր, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետը, որը պետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով ապահովագրության պայմանագրի էությունը, հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ օրենսդիրը որպես «ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջ» նկատի է ունեցել ապահովագրական հատուցում տրամադրելու մասին, ինչպես նաև ապահովագրավճարի գանձման մասին պահանջները, մինչդեռ սույն գործով հայցվորի կողմից ներկայացվել է «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով սահմանված հիմքից բխող հետադարձ պահանջ:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ 07.02.2016 թվականին՝ պատահարը տեղի ունենալու օրը Ընկերության կողմից միայն պարզվել է, որ մեքենան շահագործվել է որպես տաքսի, սակայն դա բավարար չէր Ընկերության կողմից հետադարձ պահանջի հիմքով հայցադիմում ներկայացնելու համար, քանի որ առանց հատուցման գործընթացն ավարտելու Ընկերությունը չէր կարող իմանալ, թե որքան է կազմելու տուժողին տրամադրված հատուցման ընդհանուր գումարը (հետադարձ պահանջի հայցագինը):

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն, որ հետադարձ պարտավորությունների դեպքում հայցային վաղեմության ընթացքը սկսվում է հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից, ուստի տվյալ դեպքում հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը չէր կարող հոսել ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից, քանի որ այդ ժամանակ Ընկերությունը դեռևս չէր կատարել իր հիմնական պարտավորությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1. 16.01.2016 թվականին Ընկերության և Դավիթ Վահանյանի միջև կնքվել է «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոտրանսպորտային միջոցի օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության թիվ ՏH 947003 վկայագիրը, որով ապահովագրվել է ավտոմեքենայի մասնակցությամբ 17.01.2016 թվականից մինչև 17.04.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած ապահովագրական պատահար(ներ)ի հետևանքով տուժած անձանց պատճառված վնասների հատուցման համար ապահովագրված անձանց պատասխանատվությունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 12).

2. 07.02.2016 թվականին՝ ապահովագրության ժամկետում «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի մասնակցությամբ տեղի է ունեցել ճանապարհատրանսպորտային պատահար, որի արդյունքում «VAZ» մակնիշի 28 ՍՕ 873 պետհամարանիշի ավտոմեքենային պատճառվել է 192.000 ՀՀ դրամի չափով նյութական վնաս (հատոր 1-ին, գ.թ. 24).

3. Ապահովագրական պատահարի մեջ մեղավոր կողմ է հանդիսացել «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի վարորդ Վահրամ Արամյանը, ով ամբողջությամբ ընդունել է իր մեղավորությունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 13).

4. Ընկերության դեպքի վայր մեկնած մասնագետի կողմից արված լուսանկարներից երևում է, որ մեքենան շահագործվել է որպես տաքսի (հատոր 1-ին, գ.թ 16-21).

5. ԱՊՊԱ ոլորտում գույքային վնասի հատուցման վերաբերյալ 17.03.2016 թվականի թիվ SH84311_A1 որոշման համաձայն՝ Ընկերության կողմից «VAZ» մակնիշի 28 ՍՕ 873 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի սեփականատեր Վախթանգ Մկրտումյանի ավտոմեքենային պատճառված վնասի հատուցման գումարը կազմել է՝ 192.000 ՀՀ դրամ, հատուցման գումարի վճարման ձև է սահմանվել «ՎՏԲ- Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ի միջոցով (հատոր 1-ին, գ.թ. 23).

6.ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ն 18.03.2016 թվականի վճարման հանձնարարականի համաձայն՝ Ընկերությունը փոխանցել է, իսկ Վախթանգ Մկրտումյանի ներկայացուցիչ Անդրանիկ Կոստանյանը ստացել է վճարման ենթակա 192.000 ՀՀ դրամ գումարը (հատոր 1-ին, գ.թ. 32).

7. Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է վնաս պատճառած ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատեր (ապահովադիր) Դավիթ Վահանյանից բռնագանձել 192.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հետադարձ պահանջի գումար: Հայցադիմումը դատարան է ներկայացվել 22.02.2019 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 38):

4.Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ո՞ր պահից է սկսվում հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի ներկայացման համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածի համաձայն՝ հայցային վաղեմություն է համարվում իրավունքը խախտված անձի հայցով իրավունքի պաշտպանության ժամանակահատվածը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 332-րդ հոդվածի համաձայն՝ հայցային վաղեմության ընդհանուր ժամկետը երեք տարի է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն uկuվում է այն oրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մաuին: Այդ կանոնից բացառությունները uահմանվում են նույն oրենuգրքով և այլ oրենքներով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով վերը նշված հոդվածների վերլուծությանը, արձանագրել է, որ օրենսդիրը, ամրագրելով հայցային վաղեմության ընդհանուր երեք տարվա ժամկետը, միաժամանակ սահմանել է նաև այդ ժամկետի հաշվարկման կարգը, այն է` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին (տե՛ս Ռազմիկ Դարբինյանն ընդդեմ Դանիել Ղասաբողլյանի թիվ ԵԷԴ/0723/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.04.2010 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ հայցային վաղեմության ինստիտուտի առանձին տարրերի` կիրառելի ժամկետի (ընդհանուր, կրճատ կամ երկար), այդ ժամկետի հաշվարկի սկզբի, ընդհատման կամ կասեցման հարցերը որոշ դեպքերում հնարավոր է պարզել միայն վիճելի իրավահարաբերության որոշակիացման արդյունքում, այսինքն` պարզելով վիճելի իրավահարաբերության տեսակը (վարձակալության, հողային, ընտանեկան, աշխատանքային և այլ), մասնակիցների շրջանակը, իրավունքների և պարտականությունների ծավալը:

Այսպիսով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ քանի դեռ դատարանը չի պարզել կիրառելի օրենսդրության հարցը, նյութական իրավունքի նորմերով արժևորվող փաստերի շրջանակը, չի վերլուծել կողմերի փոխահարաբերություններում առկա պայմանագրային դրույթները, չի պարզել սուբյեկտիվ իրավունքի կամ պարտականության ծագման պահը, չի կարող եզրահանգման գալ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկզբնական պահի վերաբերյալ (տե՛ս ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունն ընդդեմ «Գորիս-Ապակի» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ3/0055/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում արտահայտված վերոհիշյալ դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը մեկ անգամ ևս ընդգծում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկզբնական պահը որոշելու համար, ի թիվս այլնի, էական նշանակություն ունի նաև սուբյեկտիվ իրավունքի ծագման պահը պարզելը, քանի որ անձը իր ենթադրյալ խախտված իրավունքի պաշտպանության հայցով դատական պաշտպանության կարող է դիմել միայն այն պարագայում, երբ առկա են այնպիսի իրավաբանական փաստեր, որոնց համակցությունը բավարար է համապատասխան սուբյեկտիվ իրավունքն իրացնելու, ինչպես նաև այդ իրավունքից բխող պահանջով դատարան դիմելու համար:

Անդրադառնալով հետադարձ պարտավորությունների դեպքում հայցային վաղեմության ժամկետի հաշվարկի առանձնահատկություններին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ հետադարձ պարտավորությունների հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ այդպիսի պարտավորություններն ունեն ածանցյալ բնույթ, քանի որ չեն կարող ծագել, քանի դեռ չի կատարվել հիմնական պարտավորությունը: Այլ կերպ ասած՝ հիմնական պարտավորությունը կատարված լինելու հանգամանքն այն անհրաժեշտ իրավաբանական փաստն է, որի առկայությունը պարտադիր է հետադարձ պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքի ծագման համար: Ուստի, վերոհիշյալ հանգամանքի հաշվառմամբ օրենսդիրը հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ժամկետի հաշվարկի առանձնահատուկ կարգ է սահմանել՝ ամրագրելով, որ հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից:

Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապահովագրական հարաբերություններում ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքի ծագման հիմքերին և այդ իրավունքի իրացման առանձնահատկություններին, հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրությունն իրականացվում է ապահովագրողի հետ ապահովադրի կնքած ապահովագրության պայմանագրի և (կամ) ապահովագրական վկայագրով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 996-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրության պայմանագրով մի կողմը՝ ապահովագրողը, որոշակի միանվագ կամ պարբերական վճարի (ապահովագրավճարի) դիմաց պարտավորվում է մյուս կողմին՝ ապահովադրին կամ նրա մատնանշած անձին (շահառուին), որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում հատուցել որոշակի իրադարձության (իրադարձությունների) տեղի ունենալու արդյունքում պատճառված վնասը (…):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն`ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել երեք տարվա ընթացքում, իսկ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել տասը տարվա ընթացքում:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` սույն հոդվածի 1-ին կետով սահմանված ժամկետի հաշվարկն սկսում է ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից:

Վերոգրյալ իրավանորմերի համալիր վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ապահովագրությունն իրականացվում է ապահովագրողի հետ ապահովադրի կնքած ապահովագրության պայմանագրի և (կամ) ապահովագրական վկայագրի հիման վրա, ըստ որի՝ պայմանագրով մի կողմը՝ ապահովագրողը, որոշակի միանվագ կամ պարբերական վճարի (ապահովագրավճարի) դիմաց մյուս կողմին՝ ապահովադրին կամ նրա մատնանշած անձին (շահառուին), որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում, որոշակի իրադարձության տեղի ունենալու արդյունքում, հատուցում է պատճառված վնասը:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածով սահմանված է ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներ ներկայացնելու հետ կապված հայցային վաղեմության ժամկետները, ընդ որում ոչ կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով հայցը կարող է ներկայացվել երեք տարվա ընթացքում, կյանքի ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներով ՝ տասը տարվա ընթացքում, իսկ ժամկետի հաշվարկն սկսում է ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու պահից: Այսինքն՝ վերոգրյալ հոդվածը բացառապես վերաբերվում է և կարգավորում ապահովագրական պայմանագրի կողմերի միջև և նույն պայմանագրից բխող պահանջների հայցային վաղեմության ժամկետները, իսկ հետադարձ պահանջի կիրառման գործընթացում առաջացող հարաբերություններն ինքնուրույն հարաբերություններ են, որոնք բխում են օրենքից, ուստի ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի նկատմամբ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքը վերը նշված հոդվածով չի կարգավորվում:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 11-րդ կետի համաձայն՝ ապահովագրական պատահարը նույն օրենքով նախատեսված դեպք կամ իրադարձություն է, որի դեպքում ապահովագրական ընկերությունը (…) պարտավորվում է տուժողին կամ օրենքով և (կամ) ԱՊՊԱ պայմանագրով նախատեսված դեպքերում այլ անձանց վճարել ապահովագրական հատուցում:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի (սուբրոգացիայի) իրավունք ունի՝

1) վնաս պատճառած անձի նկատմամբ, եթե`

ա. նա ապահովագրական պատահարի ժամանակ ավտոտրանսպորտային միջոցը վարել է ալկոհոլի, թմրանյութերի կամ հոգեմետ նյութերի ազդեցության ներքո.

բ. նա առանց հիմնավոր պատճառի լքել է պատահարի վայրը կամ խուսափել է ալկոհոլի, թմրանյութերի կամ այլ հոգեմետ նյութերի օգտագործման փաստի վերաբերյալ քննություն անցնելուց.

գ. նա ապահովագրական պատահարի պահին չի ունեցել ավտոտրանսպորտային միջոցը վարելու իրավունք կամ օրենքով սահմանված կարգով զրկված է եղել այդպիսի իրավունքից, բացառությամբ նույն մասի 2-րդ կետի «գ» ենթակետով նախատեսված դեպքի.

դ. ԱՊՊԱ պայմանագրով սահմանված ժամկետում և կարգով ապահովագրական ընկերությունը չի տեղեկացվել ապահովագրական պատահարի մասին.

2) վնաս պատճառած ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատիրոջ (ապահովադրի) նկատմամբ, եթե՝

ա. ավտոտրանսպորտային միջոցը վնասի պատճառման պահի դրությամբ չի անցել տեխնիկական զննություն, և պատահարի առաջացման անմիջական պատճառ է դարձել ավտոտրանսպորտային միջոցի այնպիսի անսարքությունը, որը կարող էր բացահայտվել տեխնիկական զննություն անցնելու դեպքում.

բ. ԱՊՊԱ պայմանագրով սահմանված ժամկետում և կարգով ապահովագրական ընկերությունը չի տեղեկացվել ապահովագրական պատահարի մասին.

գ. ավտոտրանսպորտային միջոցի վարումը վստահել է այն վարելու իրավունք չունեցող անձին և գիտեր կամ կարող էր իմանալ, որ այդ անձը չունի վարելու իրավունք.

դ. ԱՊՊԱ պայմանագիրը կնքելիս ակնհայտ սուտ տեղեկություններ է հայտնել ապահովագրական ընկերությանն ապահովագրության ռիսկայնության աստիճանը որոշելու համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների վերաբերյալ, եթե այդ հանգամանքները հայտնի չեն եղել և չէին կարող հայտնի լինել ապահովագրական ընկերությանը մինչև ապահովագրական պատահարը.

3) ինչպես նաև՝

ա. պատահարի տարածքի կամ ճանապարհի սեփականատիրոջ նկատմամբ, եթե պատահարը տեղի է ունեցել տարածքի կամ ճանապարհի անսարքության կամ թերության պատճառով, և դրանում առկա է սեփականատիրոջ մեղքը.

բ. ավտոտրանսպորտային միջոցի տեխնիկական զննություն իրականացրած կազմակերպության նկատմամբ, եթե պատահարի առաջացման անմիջական պատճառ է դարձել ավտոտրանսպորտային միջոցի այնպիսի անսարքությունը, որը չի բացահայտվել տեխնիկական զննության ընթացքում` դրա թերի կամ ոչ պատշաճ իրականացման հետևանքով.

գ. օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով այլ անձանց նկատմամբ, որոնց մեղքով տեղի է ունեցել պատահարը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ եթե նույն հոդվածի համաձայն` ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերում մի քանի անձի նկատմամբ, ապա այդ անձինք ապահովագրական ընկերության նկատմամբ հանդես են գալիս որպես համապարտ պարտապաններ:

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծությունից բխում է նաև, որ ապահովագրական ընկերությունն օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության դեպքում հնարավորություն ունի հետադարձ պահանջի միջոցով հետ ստանալու իր կողմից կատարված հատուցումը: Ապահովագրական ընկերությունը հետադարձ պահանջի (սուբրոգացիայի) իրավունք է ձեռք բերում վնաս պատճառած անձի, վնաս պատճառած ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատիրոջ (ապահովադրի) և (կամ) օրենքով սահմանված այլ անձանց նկատմամբ: «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով հստակ և սպառիչ սահմանված են ինչպես ապահովադրի, այնպես էլ վնաս պատճառած անձի պատասխանատվության հիմքերը, ուստի ապահովագրական ընկերությունը վերջիններիս կարող է հետադարձ պահանջ ներկայացնել միայն «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածով թվարկված դեպքերում:

Վճռաբեկ դատարանը նաև հարկ է համարում փաստել, որ բացի այն հանգամանքից, որ ապահովագրական ընկերությունն իրավունք ունի հետադարձ պահանջ ներկայացնել միայն օրենքում սպառիչ թվարկված դեպքերում, միաժամանակ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքի իրացման համար անհրաժեշտ նախապայման է վերջինիս կողմից տուժողին ապահովագրական հատուցում վճարած լինելու հանգամանքը, հակառակ դեպքում՝ քանի դեռ ապահովագրական ընկերությունը չի հատուցել տուժողին պատճառված վնասը, ապա վերջինս չի կարող հետադարձ պահանջ ներկայացնել ապահովադրին կամ վնաս պատճառած անձին, քանի որ ապահովագրական ընկերության կողմից իր հիմնական պարտավորությունը կատարված չլինելու պայմաններում չի կարող ծագել հետադարձ պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքը:

Միաժամանակ անդրադառնալով «ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջներ» հասկացության էության բացահայտմանը՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ ապահովագրության պայմանագրի բնույթը թույլ է տալիս եզրահանգել, որ ապահովագրության պայմանագրով ապահովադիրը կամ նրա մատնանշած անձը (շահառուն) ձեռք է բերում իրավունք ապահովագրողից պահանջելու որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում հատուցել որոշակի իրադարձության (իրադարձությունների) տեղի ունենալու արդյունքում պատճառված վնասը կամ դրա մի մասը կամ տրամադրել որոշակի գումար (ապահովագրական հատուցում): Այսինքն՝ ապահովագրական պայմանագրից բխում է ապահովադրի ապահովագրական ընկերությունից ապահովագրական հատուցում պահանջելու իրավունքը, մինչդեռ, հաշվի առնելով ապահովագրության որոշ տեսակների պարտադիր բնույթը, ինչպիսին ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրությունն է, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ապահովագրության ոլորտում որոշ հարաբերություններ ծագում են ապահովագրության պայմանագրից անկախ՝ օրենքի ուժով, ինչպիսին սուբրոգացիայի կամ այլ կերպ ասած՝ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրացման արդյունքում առաջացող իրավահարաբերություններն են:

Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջը բխում է օրենքից, ուստի ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի նկատմամբ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն ի տարբերություն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածով նախատեսված պահանջների, սկսվում է ապահովագրական ընկերության կողմից իր հիմնական պարտավորության կատարման, այն է՝ տուժողին ապահովագրական հատուցում վճարելու պահից:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` 16.01.2016 թվականին Ընկերության և Դավիթ Վահանյանի միջև կնքվել է «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոտրանսպորտային միջոցի օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության թիվ ՏH 947003 վկայագիրը, որով ապահովագրվել է ավտոմեքենայի մասնակցությամբ 17.01.2016 թվականից մինչև 17.04.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած ապահովագրական պատահար(ներ)ի հետևանքով տուժած անձանց պատճառված վնասների հատուցման համար ապահովագրված անձանց պատասխանատվությունը:

07.02.2016 թվականին՝ ապահովագրության ժամկետում «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի մասնակցությամբ տեղի է ունեցել ճանապարհատրանսպորտային պատահար, որի արդյունքում «VAZ» մակնիշի 28 ՍՕ 873 պետհամարանիշի ավտոմեքենային պատճառվել է 192.000 ՀՀ դրամի չափով նյութական վնաս:

Ապահովագրական պատահարի մեջ մեղավոր կողմ է հանդիսացել «Mitsubishi Grandis» մակնիշի 35 VՏ 864 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի վարորդ Վահրամ Արամյանը, ով ամբողջությամբ ընդունել է իր մեղավորությունը:

Ընկերության դեպքի վայր մեկնած մասնագետի կողմից արված լուսանկարներից երևում է, որ մեքենան շահագործվել է որպես տաքսի:

ԱՊՊԱ ոլորտում գույքային վնասի հատուցման վերաբերյալ 17.03.2016 թվականի թիվ SH84311_A1 որոշման համաձայն՝ Ընկերության կողմից «VAZ» մակնիշի 28 ՍՕ 873 պետհամարանիշի ավտոմեքենայի սեփականատեր Վախթանգ Մկրտումյանի ավտոմեքենային պատճառված վնասի հատուցման գումարը կազմել է՝ 192.000 ՀՀ դրամ, հատուցման գումարի վճարման ձև է սահմանվել «ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ի միջոցով։ «ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ն 18․03․2016 թվականի վճարման հանձնարարականի համաձայն՝ Ընկերությունը փոխանցել է, իսկ Վախթանգ Մկրտումյանի ներկայացուցիչ Անդրանիկ Կոստանյանը ստացել է վճարման ենթակա 192.000 ՀՀ դրամ գումարը։

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատեր (ապահովադիր) Դավիթ Վահանյանից բռնագանձել 192.000 ՀՀ դրամ՝ որպես հետադարձ պահանջի գումար: Հայցադիմումը դատարան է ներկայացվել 22.02.2019 թվականին:

Դատարանը մերժել է հայցը՝ պատճառաբանելով, որ «(…) հայցվորը 10.02.2016 թվականից (հիմք` հայցվորի կողմից ներկայացված 10.02.2016 թվականի ԱՊՊԱ ոլորտում վնասի հատուցման արդյունքում հնարավոր հիմքերի արձանագրության համաձայն` «Կան հիմքեր ենթադրելու, որ կարող է կիրառվել ռեգրեսի իրավունքը» տողում որևէ հիմքեր նշված չեն) ակնհայտորեն իմացել է իր իրավունքի ենթադրյալ խախտման մասին, մինչդեռ գումար բռնագանձելու վերաբերյալ հայցը ներկայացրել միայն 22.02.2019 թվականին՝ բաց թողնելով օրենքով նախատեսված եռամյա ժամկետը (…)»:

Վերաքննիչ դատարանը մերժել է Ընկերության վերաքննիչ բողոքը՝ պատճառաբանելով, որ «(…) Ընկերության ներկայացրած պահանջը բխում է վկայագրից (ապահովագրական պայմանագրից), մասնավորապես՝ այդ պահանջի, հետևաբար նաև սույն վեճի ծագման հիմքում ընկած է վկայագրով սահմանված` ավտոմեքենան վկայագրով նշված նպատակից տարբերվող այլ նպատակով օգտագործելու փաստը: Հետևաբար վկայագրով (ապահովագրական պայմանագրով) սահմանված պայմանը չիրականացնելու փաստի ուժով ծագում է «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «դ» կետի համաձայն՝ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը, հետևաբար պահանջը բխում է պայմանագրից (…)»:

Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ ապահովագրական ընկերության իրավունքի հնարավոր խախտման փաստը և համապատասխանաբար նաև ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը ծագում է այն հանգամանքը պարզելու պահից, երբ Ընկերությունը տեղեկացել է, որ ավտոմեքենան պարբերաբար օգտագործվել է որպես տաքսի, իսկ նշված հանգամանքն, ըստ հայցվորի՝ պարզվել է պատահարի ժամանակ՝ 07.02.2016 թվականից:

Այսպիսով Վերաքննիչ դատարանը եզրահանգել է, որ սույն գործով հայցային վաղեմության ժամկետի մեկնարկի հաշվարկման սկզբնական պահը որոշելու մասով կիրառելի նորմ է հանդիսանում հետադարձ պարտավորությունների համար ընդհանուր կանոն հանդիսացող՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածից նույն օրենսգրքով նախատեսված բացառությունը՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածը: Հետևաբար, պատահարի ժամանակ ավտոմեքենան որպես տաքսի օգտագործելու փաստի ուժով Ընկերությունը կարող էր տեղյակ լինել իր իրավունքների հնարավոր խախտման մասին, ուստի տվյալ դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի հիմքով հայցային վաղեմության ժամկետի մեկնարկի սկիզբ անհրաժեշտ է համարել ապահովագրական պատահարը տեղի ունենալու պահը՝ 07.02.2016 թվականը, իսկ ավարտը համապատասխանաբար՝ 07.02.2019 թվականը: Մինչդեռ տվյալ դեպքում Ընկերությունը հայցադիմումը Դատարան է ներկայացրել 22.02.2019 թվականին՝ բաց թողնելով հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետը:

Վերը նշված մեկնաբանությունների համատեքստում գնահատելով ստորադաս դատարանների պատճառաբանությունների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ տվյալ դեպքում Ընկերությունը «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «դ» կետի հիմքով հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերել ավտոտրանսպորտային միջոցի սեփականատեր (ապահովադիր) Դավիթ Վահանյանի նկատմամբ՝ պատահարի պահի դրությամբ ավտոմեքենան վկայագրում չնշված նպատակով օգտագործված լինելու փաստի ուժով: Ընդ որում՝ անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշմանն առ այն, որ Ընկերության ներկայացրած պահանջը բխում է վկայագրից (ապահովագրական պայմանագրից), քանի որ այդ պահանջի հիմքում ընկած է ավտոմեքենան վկայագրում նշված նպատակից տարբերվող այլ նպատակով օգտագործելու փաստը, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ ԱՊՊԱ պայմանագիրը կնքելիս ապահովագրության ռիսկայնության աստիճանը որոշելու համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների վերաբերյալ ապահովագրական ընկերությանն ակնհայտ սուտ տեղեկություններ հայտնելու փաստի ուժով ապահովադրի նկատմամբ ապահովագրական ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը բխում է «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «դ» կետի ուժով:

Բացի այդ, սույն գործով Ընկերության և Դավիթ Վահանյանի միջև կնքված ապահովագրական պայմանագրի գործողության ժամկետ է սահմանվել 17.01.2016 թվականից մինչև 17.04.2016 թվականն ընկած ժամանակահատվածն, ինչը նշանակում է, որ 17.04.2016 թվականին դադարել են Ընկերության և Դավիթ Վահանյանի միջև ԱՊՊԱ պայմանագրից ծագած իրավահարաբերությունները: Մինչդեռ հարկ է նկատել, որ Դավիթ Վահանյանի նկատմամբ Ընկերության հետադարձ պահանջի իրավունքը ծագել է 18.03.2016 թվականին, այսինքն՝ Ընկերության կողմից տուժողին ապահովագրական հատուցումներ վճարվելու պահից՝ պատահարի պահի դրությամբ ավտոմեքենան վկայագրում չնշված նպատակով օգտագործված լինելու փաստի ուժով: Նման եզրահանգման հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ թեև ապահովագրական ընկերությունը ապահովադրի նկատմամբ հետադարձ պահանջի իրավունք է ձեռք բերում օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության դեպքում, այդուհանդերձ, հետադարձ պահանջի ծագման համար անհրաժեշտ նախապայման է նաև Ընկերության կողմից հիմնական պարտավորությունը կատարելու հանգամանքը, հետևաբար նման պահանջը չի կարող համարվել ապահովագրության պայմանագրից բխող պահանջ, իսկ հակառակի մասին Վերաքննիչ դատարանի պնդումներն անհիմն են:

Այսպիսով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստական հանգամանքների նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1022-րդ հոդվածի 2-րդ կետի փոխարեն կիրառման ենթակա է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված՝ հետադարձ պարտավորությունների համար հայցային վաղեմության եռամյա ժամկետի ընթացքը հիմնական պարտավորությունը կատարելու պահից հաշվարկելու հատուկ կանոնը: Վճռաբեկ դատարանի նման եզրահանգման հիմքում ընկած է այն հանգամանքը, որ Ընկերությունը չէր կարող հետադարձ պահանջ ներկայացնել ապահովադրի նկատմամբ, քանի դեռ չէր կատարել իր հիմնական պարտավորությունը՝ տուժողին ապահովագրական հատուցում տրամադրելը:

Նման պայմաններում հաշվի առնելով, որ ապահովագրական պատահարի հետևանքով տուժած անձին պատճառված վնասը` 192.000 ՀՀ դրամի չափով, Ընկերության կողմից հատուցվել է 18.03.2016 թվականին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքն օրենքի ուժով սկսվել է 18.03.2016 թվականից և ավարտվել 18.03.2019 թվականին, հետևաբար հայցադիմումը 22.02.2019 թվականին Դատարան ներկայացրած հայցվոր Ընկերությունը հայցային վաղեմության ժամկետը բաց չի թողել, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ հաշվի առնելով, որ սույն գործով հայցի մերժման հիմքում դրվել է միայն հայցային վաղեմության ժամկետը լրացած լինելու հանգամանքը, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ առկա է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոնների համաձայն:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.02.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Արագածոտնի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նոր քննության։

2. Դատական ծախսերի հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

	Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	Զեկուցող	Է. Սեդրակյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Գ. Հակոբյան
		Ս. Միքայելյան
		Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Ն. Տավարացյան