ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշում	Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԱԴԴ/4336/02/15 2021 թ.
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԱԴԴ/4336/02/15
Նախագահող դատավոր՝  Գ. Խանդանյան Դատավորներ՝  Լ. Գրիգորյան  Հ. Ենոքյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

Հայաստանի Հանրապետության Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

	նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Ս. Միքայելյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան
		Ն. Տավարացյան

2021 թվականի մարտի 24-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Նարեկ Ասատրյանի ներկայացուցիչ Լևոն Բաղդասարյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.01.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Սիմարքրիս» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ Նարեկ Ասատրյանի, երրորդ անձինք Աշոտ Հովհաննիսյանի, «Նաիրի Ինշուրանս» ապահովագրական ՍՊԸ-ի` պատճառված նյութական վնասի հատուցման պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ իրեն բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամ` որպես պատճառված նյութական վնասի գումար, 30.12.2012 թվականից սկսած 240.000 ՀՀ դրամ պարտքի գումարի վրա հաշվարկվող տոկոսները ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքաչափով` մինչ պարտքի լրիվ մարումը, 120.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի ծախս, 12.000 ՀՀ դրամ` որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Գ. Թորոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 13.06.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն։ Վճռվել է` «Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ «Սիմարքրիս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամ: Պատասխանող Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ «Սիմարքրիս» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ սույն գործով վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսների գումարի 2 տոկոսը: «Սիմարքրիս» ՍՊԸ-ն հայցն ընդդեմ Նարեկ Ասատրյանի, մասնակցությամբ` վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ չներկայացնող երրորդ անձինք Աշոտ Հովհաննիսյանի, «Նաիրի ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի` 30.12.2012 թվականից մինչև սույն գործով վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսները բռնագանձելու պահանջի մասին, մերժել»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 11.01.2019 թվականի որոշմամբ Ընկերության և Նարեկ Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 13.06.2018 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Նարեկ Ասատրյանի ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ, 1058-րդ հոդվածները, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983-րդ, 983¹-րդ, 1066-րդ հոդվածները, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ, 10-րդ, 21-րդ, 22-րդ, 23-րդ հոդվածները, 17.06.1998 թվականին ընդունված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ սույն գործով ներկայացված փաստական հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի չեն վնասի հատուցման վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի ընդհանուր դրույթները, այլ կիրառելի են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 54-րդ գլխի դրույթները, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի և «Հայաստանի ավտոապահովագրողների բյուրո» իրավաբանական անձանց միության կողմից հաստատված կանոնները, որպիսի պայմաններում հայցը ենթակա էր մերժման:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ եթե նույնիսկ պայմանականորեն դիտարկվի, որ պատահարում մեղավոր է համարվել Նարեկ Ասատրյանը, ապա վերջինս չի կրում ապահովագրված օբյեկտին պատճառված վնասի հատուցման պարտականությունը, քանի որ «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի ուժով ապահովագրական հատուցում տրամադրելու նման պարտականությունը կրում է ապահովագրական ընկերությունը։

Բացի այդ, նույնիսկ վարչական ակտի անվավեր ճանաչումը, որով մեղավոր էր ճանաչվել Ընկերության աշխատակից Աշոտ Հովհաննիսյանը, դեռևս չի հանգեցնում այն կանխավարկածին, որ մեղավոր է Նարեկ Ասատրյանը։ Այդուհանդերձ, մինչև գործի քննությունն սկսվելը, «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ն պարտավոր էր 5 աշխատանքային օրվա ընթացքում որոշում ընդունել կրկին փորձաքննություն նշանակելու մասին` պարզելու վթարի պատճառները: Վերջինս, սակայն, նման անգործություն դրսևորելով և նպատակ հետապնդելով ապահովագրական հատուցում չտրամադրել, մերժել է ապահովագրական հատուցում տրամադրելու վերաբերյալ Ընկերության պահանջը:

Քննարկվող պարագայում, թե՛ Դատարանը, թե՛ Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չեն առել, որ ներկայացված հայցի նկատմամբ կիրառելի իրավունքը սխալ է ընտրված, որի հիմքով որպես պատասխանող Նարեկ Ասատրյանի հանդես գալն անթույլատրելի է։ Արդյունքում, Դատարանը խախտել է 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջը: Միաժամանակ գործի քննության ընթացքում ձեռք բերված ապացույցներով, ինչպես նաև կիրառելի իրավունքի սահմանման ժամանակ Դատարանը պետք է պարզեր` արդյոք պատասխանող Նարեկ Ասատրյանը պատշաճ պատասխանող է հանդիսանում, այնուհետև` վերլուծեր վնաս պատճառելու տարրերի առկայությունը։ Նման իրավական վերլուծությունը հիմնավորված կլիներ, եթե հայցը ներկայացվեր ընդդեմ «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի, որի քննության արդյունքում պետք է պարզվեր, թե կա արդյոք Նարեկ Ասատրյանի մեղավորությունը սույն գործի փաստերի առնչությամբ և եթե կա, ապա ապահովագրական ընկերությանը պարտավորեցներ վճարել փորձաքննությամբ սահմանված 240.000 ՀՀ դրամը։ Ուստի, Վերաքննիչ դատարանը, պատշաճ չգնահատելով վերը նշված հանգամանքները, սխալ եզրահանգման է եկել կիրառելի իրավունքի պատշաճության վերաբերյալ, որի արդյունքում Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտն օրինական, լիարժեք հիմնավորված և պատճառաբանված չէ:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Նարեկ Ասատրյանն ապահովագրական պատահարի առնչությամբ կարող է դառնալ որպես պատշաճ պատասխանող միայն այն դեպքում, երբ հայցը կներկայացվի «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի կողմից «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի` հետադարձ պահանջի որևէ հիմքի առկայության դեպքում։

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ ՀՀ վարչական դատարանի թիվ ՎԴ/1184/05/13 վարչական գործի վճռի ուսումնասիրությունից ակնհայտ է, որ վերջինիս դիրքորոշման մեջ առկա չէ որևէ նշում, որ տվյալ պատահարում մեղավոր հանդիսանում է Նարեկ Ասատրյանը: ՀՀ վարչական դատարանի վճռով ընդամենն անվավեր է ճանաչվել Աշոտ Հովհաննիսյանին վարչական տույժի ենթարկելու որոշումը, ինչը չի վերացնում վերջինիս մեղավորության փաստը կատարված վթարի մեջ, հատկապես, որ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության 30.01.2013 թվականի եզրակացությունը մնացել է անփոփոխ, իսկ այդ եզրակացության համաձայն` տեղի ունեցած վթարի մեջ մեղավոր է ճանաչվել սույն քաղաքացիական գործով երրորդ անձ Աշոտ Հովհաննիսյանը: Այսինքն` ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության 30.01.2013 թվականի եզրակացության համաձայն` տեղի ունեցած վթարի մեջ Նարեկ Ասատրյանի անմեղությունն ապացուցված է: Հետևաբար` Դատարանը հիմնվել է այնպիսի ապացույցի վրա, որը թույլատրելի և վերաբերելի չէ` խախտելով 17.06.1998 թվականին ընդունված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածը, որը կրկին Վերաքննիչ դատարանի կողմից անտեսվել է։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 11.01.2019 թվականի որոշումը և հայցն ամբողջությամբ մերժել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Ըստ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության ավագ հետաքննիչ Տ. Պողոսյանի 30.01.2013 թվականի թիվ 2-10645 եզրակացության` պարզվել է, որ 30.12.2012 թվականին, ժամը 21<sup>00</sup>-ի սահմաններում քաղաքացի Աշոտ Ալեքսանդրի Հովհաննիսյանն իրեն վստահված «ՇԿՈԴԱ» մակնիշի Լ 3809 հ/հ-ով ավտոմեքենան վարել է Երևան քաղաքի Բաշինջաղյան փողոցով` Մազմանյան փողոցի կողմից դեպի Մարգարյան փողոցի ուղղությամբ, և մոտենալով թիվ 188 շենքին` կանգառ է կատարել ճանապարհի աջ մասում մայթեզրի մոտ։ Որոշ ժամանակ կանգնելուց հետո ավտովարորդ  Ա. Հովհաննիսյանը վերսկսել է երթևեկությունը, որի ընթացքում թույլ է տվել «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, ինչպես նաև Ճանապարհային երթևեկության կանոնների 36-րդ և  39-րդ կետերի պահանջների խախտումներ, այն է` վերսկսելով երթևեկությունը ճանապարհի աջ մասից, կատարել է դեպի ձախ վերադասավորում, որի ընթացքում ճանապարհը չի զիջել իր հարևան` ձախ գոտիով առանց ուղղությունը փոխելու իրեն համընթաց երթևեկող քաղաքացի Նարեկ Հենզելի Ասատրյանի կողմից վարած «ՕՊԵԼ» մակնիշի 33 OV 377 հ/հ-ով ավտոմեքենային, որի հետևանքով վերջինս բախումից խուսափելու նպատակով դեպի աջ է մանևրել և իր վարած ավտոմեքենան մասամբ դուրս է բերել հանդիպակաց ուղեմաս` ցանկանալով շրջանցել վերջինիս, որի ընթացքում իր ավտոմեքենան աոջևի աջ կողային մասով ընդհարվել է իր վարած ավտոմեքենայի առջևի ձախ անկյունային մասին և պատճառել գույքի վնասում։

Վերոգրյալը հիմնավորվել է վթարի վայրում կազմված դեպքի վայրի և տրանսպորտային միջոցների զննության արձանագրություններով, վարորդների բացատրություններով, ինչպես նաև գործի ողջ նյութերով:

Աշոտ Ալեքսանդրի Հովհաննիսյանը թույլ է տվել «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, ինչպես նաև Ճանապարհային երթևեկության կանոնների 36-րդ և 39-րդ կետերի պահանջների խախտումներ, ինչով պայմանավորել է տվյալ ընդհարումը և գույքի վնասի առաջացումը, և ենթակա է վարչական պատասխանատվության Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 124.6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (…) (հատոր 1-ին, գ.թ. 46-47):

2) Թիվ ՎԴ/1184/05/13 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 22.10.2014 թվականի վճռի համաձայն` դատարանը գործում առկա փաստական հանգամանքների, ՀՀ ոստիկանության ՃՈ հետաքննիչ Տ. Պողոսյանի 30.01.2013 թվականի թիվ 2-10645 եզրակացության, վարչական վարույթի մասնակիցների բացատրության, վարչական վարույթի ժամանակ կազմված 30.12.2012 թվականի ժամը 22:37 իրադրության սխեմայի և իրավական հիմնավորումների հիման վրա եզրակացրել է, որ տվյալ դեպքում «ՇԿՈԴԱ» մակնիշի L3809 համարանիշի վարորդ Աշոտ Հովհաննիսյանը, վերսկսելով երթևեկությունը, ճանապարհի աջ մասից կատարել է դեպի ձախ վերադասավորում, որի ընթացքում իրեն համընթաց երթևեկող Նարեկ Հենզելի Ասատրյանը, որը վարել է «ՕՊԵԼ» մակնիշի 33 OV 377 հ/հ-ով ավտոմեքենան, ճանապարհը չի զիջել Աշոտ Հովհաննիսյանին և վազանց կատարելով դուրս է եկել հանդիպակաց գոտի և առանց համոզված լինելու, որ վազանցվող տրանսպորտային միջոցի համար խոչընդոտ չի ստեղծի, փորձել է վերադառնալ նախկինում զբաղեցրած գոտի։ Արդյունքում Նարեկ Ասատրյանն իր կողմից վարած «ՕՊԵԼ» մակնիշի 33 OV 377 հ/հ-ով ավտոմեքենայի առջևի աջ կողային մասով ընդհարվել է Ա. Հովհաննիսյանի վարած «Շկոդա» մակնիշի L3809 հ/հ ավտոմեքենայի առջևի ձախ անկյունային մասին և պատճառել գույքի վնասում։ Նշվածից դատարանը եզրակացրել է, որ Ա. Հովհաննիսյանի կողմից թույլ չի տրվել ՀՀ ճանապարհային երթևեկության կանոնների 39-րդ կետի պահանջների խախտում։ Ինչ վերաբերում է վարչական մարմնի կողմից արձանագրված այն հանգամանքին, որ Ա. Հովհաննիսյանի կողմից խախտվել է նաև նույն կանոնների 36-րդ կետի պահանջը, ապա դատարանը գտել է, որ հայցվորի կողմից երթևեկությունը վերսկսելուց և ճանապարհի աջ մասից դեպի ձախ վերադասավորվելուց առաջ երթևեկության այլ մասնակիցներին, այդ թվում` համընթաց երթևեկող Ն. Ասատրյանին նախազգուշացնելու համար համապատասխան ազդանշան տալու հանգամանքը հաստատվել է վարչական վարույթի նյութերում առկա ճանապարհատրանսպորտային պատահարի մասնակիցների կողմից տրված բացատրություններով։ Նարեկ Ասատրյանը տեսել է համընթաց երթևեկության գոտի վերադարձող «Շկոդա» մակնիշի ավտոմեքենան, նկատել է համապատասխան ազդանշանը։ Նման պայմաններում դատարանը եզրակացրել է, որ հայցվոր Ա. Հովհաննիսյանի կողմից թույլ չի տրվել «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ կետի, ՀՀ ճանապարհային երթևեկության կանոնների 36-րդ և 39-րդ կետերի պահանջների խախտում, որի հիման վրա վարչական մարմնի կողմից հայցվորը ենթարկվել է Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 124.6-րդ հոդվածով սահմանված վարչական պատասխանատվության: Դատարանը վճռել է Աշոտ Հովհաննիսյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության, երրորդ անձ Նարեկ Ասատրյան` «ՀՀ ոստիկանության ճանապարհային ոստիկանության 01.02.2013թ. թիվ ԱԷ 124536 որոշումն ամբողջությամբ վերացնելու» պահանջի մասին, բավարարել։ Անվավեր ճանաչել ՀՀ ոստիկանության ճանապարհային ոստիկանության 01.02.2013 թվականի թիվ ԱԷ 124536 որոշումը` Աշոտ Հովհաննիսյանին 30.000 դրամի չափով վարչական տույժի ենթարկելու վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 13-18):

3) Ընկերությունը 28.11.2014 թվականին ապահովագրական հատուցում ստանալու վերաբերյալ դիմում է ներկայացրել «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ին (հատոր 1-ին, գ.թ. 43-45):

4) «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի 02.02.2015 թվականի «ԱՊՊԱ պայմանագրի գծով ապահովագրական հատուցումը մերժելու վերաբերյալ» թիվ 0343 որոշման համաձայն` վնասի չափը կազմել է 240.000 ՀՀ դրամ: Միաժամանակ որոշմամբ նշվել է, որ ըստ ՀՀ վարչական դատարանի կողմից 22.10.2014 թվականին թիվ ՎԴ/1184/05/13 վարչական գործով կայացված վճռի, որն օրինական ուժի մեջ է մտել 24.11.2014 թվականին, հայցվոր Աշոտ Հովհաննիսյանը հայցադիմում է ներկայացրել ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության` «ՀՀ ոստիկանության ճանապարհային ոստիկանության 01.02.2013 թվականի թիվ ԱԷ 124536 որոշումն ամբողջությամբ վերացնելու» պահանջի մասին, որը դատարանը բավարարել է, սակայն վճռով չի հաստատվել OPEL VECTRA 2.0 L մակնիշի 33 OV 377 հաշվառման համարանիշի ավտոմեքենայի վարորդի` տվյալ ՃՏՊ-ի առաջացման մեջ մեղքի առկայությունը, ուստի «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ն հատուցում տրամադրելու պարտականություն չի կրել և որոշել է մերժել Սամվել Սիմոնյանի կողմից ապահովագրական հատուցում ստանալու վերաբերյալ 28.11.2014 թվականին Ընկերության ներկայացրած դիմումը (հատոր 1-ին, գ.թ. 42):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. hանդիսանո՞ւմ է արդյոք ապահովադիրը պատշաճ պատասխանող այն դեպքում, երբ ապահովագրական պատահարի հետևանքով առաջացած վնասի հատուցման պահանջն օրենքի ուժով դրված է ապահովագրական ընկերության վրա, սակայն հայցը ներկայացվել է ընդդեմ ապահովադրի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրությունն իրականացվում է ապահովագրողի հետ ապահովադրի կնքած ապահովագրության պայմանագրի և (կամ) ապահովագրական վկայագրով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 996-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովագրության պայմանագրով մի կողմը` ապահովագրողը, որոշակի միանվագ կամ պարբերական վճարի (ապահովագրավճարի) դիմաց պարտավորվում է մյուս կողմին` ապահովադրին կամ նրա մատնանշած անձին (շահառուին), որոշակի ապահովագրական գումարի շրջանակներում հատուցել որոշակի իրադարձության (իրադարձությունների) տեղի ունենալու արդյունքում պատճառված վնասը կամ դրա մի մասը կամ տրամադրել որոշակի գումար (ապահովագրական հատուցում), եթե այդ իրադարձությունների տեղի ունենալը կրում է հավանական և (կամ) պատահական բնույթ և կախված չէ կողմերի կամ ապահովագրված անձի կամ շահառուի կամքից (բացառությամբ կյանքի ապահովագրության այն դեպքերի, երբ հատուցվում է որոշակի հավաստի և ակնկալվող իրադարձության տեղի ունենալը):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983¹-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ապահովադիրն ապահովագրողի հետ ապահովագրության պայմանագիր կնքած անձն է:

Նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն` ապահովագրական հատուցումն ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու արդյունքում ապահովագրողի կողմից ապահովագրական պայմանագրի հիման վրա ապահովադրին կամ շահառուին վճարման ենթակա գումարն է` դրամական արտահայտությամբ կամ համարժեք գույքով:

Նույն հոդվածի 9-րդ կետի համաձայն` ապահովագրական պատահարն ապահովագրական պայմանագրով նախատեսված դեպքն է կամ իրադարձությունը, որի տեղի ունենալու ուժով ապահովագրողը պարտավորվում է ապահովադրին կամ շահառուին վճարել ապահովագրական հատուցում:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքով, նույն օրենքով, «Ապահովագրության և ապահովագրական գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով, Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի (այսուհետ` Կենտրոնական բանկ) իրավական ակտերով, Բյուրոյի կանոններով և իրավական այլ ակտերով:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ԱՊՊԱ պայմանագրով նույն օրենքով սահմանված պայմաններով ապահովագրվում է տուժած անձանց պատճառված վնասների հատուցման համար ապահովագրված անձանց պատասխանատվությունը:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն` տուժողի փաստացի կրած վնասները հատուցելու համար ապահովագրական հատուցումն անբավարար լինելու դեպքում ապահովագրական հատուցման և վնասի փաստացի չափի միջև եղած տարբերությունը հատուցում է վնաս պատճառողը` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 1066-րդ հոդվածի համաձայն: Տուժողի փաստացի կրած այն վնասները, որոնք հատուցման ենթակա չեն ԱՊՊԱ պայմանագրով (Բյուրոյի կողմից), հատուցում է վնաս պատճառողը` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքով սահմանված դեպքերում և կարգով:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն` բացառությամբ նույն օրենքի 25-րդ հոդվածով սահմանված դեպքերի` ԱՊՊԱ պայմանագրով պարտադիր ապահովագրման ենթակա է այն քաղաքացիական պատասխանատվությունը, որը բխում է ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործմամբ տուժողին պատճառված հետևյալ վնասներից.

1) անձնական վնասներ` տուժողի առողջությանը պատճառված վնասներ և դրանց հետևանքով կորցրած աշխատավարձ (եկամուտներ), ինչպես նաև տուժողի մահ.

2) գույքին պատճառված վնասներ:

«Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ապահովագրական ընկերությունը (Բյուրոն) ապահովագրական հատուցումը վճարում է ապահովագրական հատուցումը վճարելու մասին որոշումն ընդունելուց հետո` 5 աշխատանքային օրվա ընթացքում, իսկ ապահովագրական հատուցումը պարբերական վճարումների ձևով իրականացվելու դեպքում` Բյուրոյի կանոններով սահմանված ժամկետներում: (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ սեփականատերը, իր ավտոմեքենայի օգտագործումից բխող պատասխանատվությունն ապահովագրելով, փաստացի հնարավորություն է ստանում ապահովագրավճարի դիմաց ապահովագրողին փոխանցելու վնասը (որը կարող է պատճառված լինել ինչպես սեփականատիրոջ, այնպես էլ ավտոմեքենայի լիազորված տիրապետողի կողմից) հատուցելու իր պարտականությունը: Ապահովագրողն էլ օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության պայմաններում հնարավորություն ունի հետադարձ պահանջի միջոցով հետ ստանալու իր կողմից կատարված հատուցումը (…) (տե՛ս, «ՌԵՍՈ» ապահովագրական ՓԲԸ-ն ընդդեմ «ՍՄԱՐՏՍՈՎԹ» ՍՊԸ-ի և Սարգիս Գրիգորյանի թիվ ԿԴ1/2015/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.12.2016 թվականի որոշումը):

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ ընդգծում է, որ սեփականատերը, իր ավտոմեքենայի օգտագործումից բխող պատասխանատվությունն ապահովագրելով, փաստացի հնարավորություն է ստանում ապահովագրավճարի դիմաց ապահովագրողին փոխանցելու վնասը հատուցելու իր պարտականությունը: Ընդ որում, վերը վկայակոչված նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ օրենսդիրը, ընդունելով «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքը և նշված օրենքով հանգամանալից կերպով կարգավորելով ավտոտրանսպորտային միջոցների սեփականատերերի, ինչպես նաև օրինական հիմքերով դրանք տիրապետող այլ անձանց կողմից ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործման հետևանքով տուժած անձանց պատճառված վնասներից բխող պատասխանատվության ապահովագրությունը, որոշակիություն է հաղորդել ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործման հետևանքով պատճառված վնասների կապակցությամբ իրավակիրառ պրակտիկայում հաճախ ծագող հարաբերություններին` լուծելով մի շարք խնդիրներ:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ամրագրելով ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրությունը` օրենսդիրը նախ և առաջ կարևորել է տուժողի շահերը` մասնավորապես նախատեսելով այնպիսի կարգավորումներ, որոնց հիման վրա տուժողն իրեն պատճառված վնասի հատուցումը պահանջում և ստանում է ոչ թե անմիջապես վնասը պատճառող անձից, այլ մասնագիտացված սուբյեկտից` ապահովագրողից, որը, իր գործունեությունն իրականացնելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի և այլ իրավական ակտերի հիման վրա, ապահովում է տուժողի կրած վնասների հատուցումը` այդ իսկ կարգավորումներով նախատեսված հիմքերով և կարգով: Միևնույն ժամանակ օրենսդիրը որոշակիություն է մտցրել վնաս պատճառողի հետ հարաբերություններում` վերջինիս հնարավորություն ընձեռելով նախապես կնքված ԱՊՊԱ պայմանագրով որոշակի ապահովագրավճարի դիմաց ապահովագրողին փոխանցել իր ավտոտրանսպորտային միջոցի օգտագործման հետևանքով պատճառված վնասի հատուցման պարտականությունը և այդպիսով` տուժողի հետ անմիջապես չմտնել պատճառված վնասի հատուցման կապակցությամբ առաջացող հարաբերությունների մեջ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ չնայած վերոշարադրյալ ընդհանուր մոտեցմանը` օրենսդիրը, այնուամենայնիվ, նախատեսել է որոշակի իրավիճակներ, երբ տուժողն իր պահանջը ներկայացնում է անմիջապես վնաս պատճառողին և նրանից է ստանում հատուցում: Այդպիսի իրավիճակ կարող է առաջանալ այն դեպքում, երբ օրինակ` տուժողի փաստացի կրած վնասները հատուցելու համար ապահովագրական հատուցումն անբավարար է: Նման իրավիճակում վնաս պատճառողն ապահովագրական հատուցման և վնասի փաստացի չափի միջև եղած տարբերությունը հատուցում է տուժողին:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերոշարադրյալ դիրքորոշումները բխում են ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրություն նախատեսելու նպատակներից: Մասնավորապես, նման կերպով նպատակ է հետապնդվել ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործման հետևանքով պատճառվող վնասների հատուցման հարաբերություններում մասնագիտացված սուբյեկտներ ներդնելով, նրանց գործունեությունը հստակ կարգավորելով և նրանց կողմից իրականացվող գործողությունների շրջանակը կանխորոշելով պաշտպանել թե՛ տուժողների, և թե՛ վնաս պատճառողների շահերը:

Այսպիսով, սահմանելով ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործմամբ տուժողին պատճառված վնասից ծագած քաղաքացիական պատասխանատվության արդյունքում առաջացած ապահովագրական հատուցման բնույթը` օրենսդիրն ամրագրել է, որ այն ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու արդյունքում ապահովագրողի կողմից ապահովագրական պայմանագրի հիման վրա ապահովադրին կամ շահառուին վճարման ենթակա գումարն է: Հստակեցնելով նշված կանոնը` օրենսդիրը հավելել է նաև, որ տուժողը (կամ նրա իրավահաջորդը) ապահովագրական հատուցում ստանալու համար իրավունք ունի դիմելու վնաս պատճառած անձի պատասխանատվությունն ապահովագրած ապահովագրական ընկերությանը կամ որոշ դեպքերում` «Հայաստանի ավտոապահովագրողների բյուրո» իրավաբանական անձանց միությանը (այսուհետ` Բյուրո): Վերը նշված իրավանորմերի բովանդակությունից հետևում է, որ ապահովագրական պատահարի տեղի ունենալու հետևանքով առաջացած վնասից ծագած հատուցումը վճարման է ենթակա ոչ թե ապահովադրի, այլ` վնաս պատճառած անձի պատասխանատվությունն ապահովագրած ապահովագրական ընկերության (ապահովագրող) կողմից: Ընդ որում, բոլոր այն դեպքերում, երբ ապացուցվում է, որ վնաս պատճառած անձը թույլ է տվել «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված դրույթներից որևէ մեկի խախտում` ապահովագրական ընկերությունը վնաս պատճառած անձի նկատմամբ ձեռք է բերում հետադարձ պահանջի (սուբրոգացիայի) իրավունք:

Ամփոփելով վերոշարադրյալ վերլուծությունները` Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ առկա է ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության պայմանագիր և ավտոտրանսպորտային միջոցի օգտագործման հետևանքով տուժողին և (կամ) նրա գույքին պատճառվել է վնաս, ապա վնասի հատուցման պահանջ պետք է ներկայացվի ապահովագրական ընկերությանը:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ նաև գործին մասնակցող անձանց և դատավարության այլ մասնակիցների կազմը դատարանի կողմից պարզելու և անհրաժեշտության առկայության դեպքում ոչ պատշաճ կողմի փոխարինման հարցին:

Այսպես, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող` 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 4-րդ ենթակետի համաձայն` դատարանը նախնական դատական նիստում մասնավորապես պարզում է գործին մասնակցող անձանց և դատավարության այլ մասնակիցների կազմը:

Համանման կարգավորում է ամրագրված նաև սույն վճռաբեկ բողոքի քննության պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 167-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետում, որի համաձայն` առաջին ատյանի դատարանը նախնական դատական նիստի ընթացքում պարզում է դատավարության մասնակիցների կազմը, լուծում է գործի քննությանն այլ անձանց ներգրավելու հարցը:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի համաձայն`

1. դատարանը, գործի նախապատրաստման կամ քննության ժամանակ, պարզելով, որ հայցը հարուցվել է ոչ այն անձի կողմից, որին պատկանում է պահանջի իրավունքը կամ ոչ այն անձի դեմ, ով պետք է պատասխանի այդ հայցով, կարող է հայցվորի համաձայնությամբ թույլ տալ, որ նա կամ պատասխանողը փոխարինվեն պատշաճ հայցվորով կամ պատասխանողով:

2. Եթե հայցվորը համաձայն չէ իրեն ուրիշ անձով փոխարինելուն, ապա այդ անձը կարող է գործին մասնակցել որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ ներկայացնող երրորդ անձ:

3. Եթե հայցվորը համաձայն չէ պատասխանողին ուրիշ անձով փոխարինելուն, դատարանը կարող է այդ անձին մասնակից դարձնել որպես երկրորդ պատասխանող:

4. Անպատշաճ կողմին փոխարինելուց հետո գործի քննությունն սկսվում է սկզբից:

Համանման կարգավորում է ամրագրված նաև վճռաբեկ բողոքի քննության պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 172-րդ հոդվածով, որի համաձայն`

1. դատարանը, մինչև նախնական դատական նիստի ավարտը պարզելով, որ հայցը հարուցվել է ոչ այն անձի դեմ, որը պետք է պատասխանի այդ հայցով, կարող է հայցվորի համաձայնությամբ թույլ տալ, որ պատասխանողը փոխարինվի պատշաճ պատասխանողով:

2. Ոչ պատշաճ պատասխանողին փոխարինելու մասին դատարանը կայացնում է որոշում՝ այն երեք օրվա ընթացքում ուղարկելով գործին մասնակցող անձանց, այդ թվում նաև ոչ պատշաճ և պատշաճ պատասխանողներին:

3. Ոչ պատշաճ պատասխանողին փոխարինելուց հետո դատարանն իրականացնում է սույն օրենսգրքի 167-րդ հոդվածով նախատեսված դատավարական գործողությունները:

4. Պատշաճ պատասխանողով փոխարինված ոչ պատշաճ պատասխանողի կրած դատական ծախսերը, անկախ գործի ելքից, ենթակա են հատուցման հայցվորի կողմից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադարձել է գործը դատաքննության նախապատրաստելու` որպես առանձին դատավարության փուլի առանձնահատկությանը: Մասնավորապես, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու ինստիտուտը նպատակաուղղված է ապահովելու գործի արդյունավետ քննությունը: Այդ նպատակով օրենսդիրը գործը դատաքննության նախապատրաստելու ժամանակ սահմանում է ոչ միայն կողմերի, այլև դատարանի գործողությունները: Այսինքն` դատարանն այդ փուլով դատավարությունը պետք է անցկացնի իր առջև դրված խնդիրներն իրականացնելու համար, և գործը դատաքննության նախապատրաստելու ժամանակ դատարանի գործողությունները պետք է ուղղված լինեն [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածով նախատեսված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության համար համապատասխան պայմանների ապահովմանը, գործի համար նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերի որոշմանը և գործը լուծելու համար ճիշտ իրավանորմերի կիրառմանը: [Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 49-րդ և 149.8-րդ հոդվածների համադրված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ապացույցներ ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք, սակայն դատարանը գործի նախապատրաստական փուլում ապացուցման առարկան և բեռը բաշխելուց հետո կողմերին հնարավորություն է ընձեռում ներկայացնելու այն ապացույցները, որոնցով վերջիններս կարող են հիմնավորել իրենց պահանջները և առարկությունները: Հետևաբար գործը դատաքննության նախապատրաստելու դատավարական ինստիտուտի ամրագրումն օրենսդրի կողմից ինքնանպատակ չէ, և դատարանն այդ փուլով դատավարությունը պետք է անցկացնի իր առջև դրված խնդիրներն իրականացնելու համար (տե´ս, Երևանի քաղաքապետարանի «Երևանի Էլեկտրատրանսպորտ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Դավիթ Մարտիրոսյանի ու ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության Էրեբունի անձնագրային բաժնի թիվ ԵԷԴ/1637/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելը` որպես քաղաքացիական դատավարության ինքնուրույն փուլ, արդարադատության արդյունավետության, անձի դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների լիարժեք իրացման համար պայմաններ ապահովող դատավարական գործողությունների և դրանց հիման վրա առաջացող իրավահարաբերությունների ամբողջություն (համակարգ) է: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի նշված նպատակի իրականացումը պայմանավորված է դատավարության այս փուլի խնդիրների ճիշտ իրականացմամբ: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] քաղաքացիադատավարական օրենսդրության վերլուծությունը թույլ է տալիս առանձնացնել գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի հետևյալ հիմնական խնդիրները` վիճելի իրավահարաբերության բնույթը և կիրառման ենթակա օրենսդրությունը որոշելը, դատավարության մասնակիցների կազմը ճշտելը և նրանց մասնակցությունն ապահովելը, գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքները (ապացուցման առարկան) որոշելը, ապացույցների բավարար համակցության ձևավորումը (ապացույցների կենտրոնացումը) ապահովելը (տե՛ս, ըստ Արեգնազ Կարապետյանի դիմումի` թիվ ԳԴ4/0504/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Նախկինում կայացված որոշումներից մեկով անդրադառնալով ոչ պատշաճ պատասխանողին փոխարինելու հարցին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ մրցակցային դատավարությունում պատշաճ պատասխանող ներգրավելը պետք է լինի միմիայն հայցվորի պարտականությունը, կամ նման ներգրավում պիտի կատարվի հայցվորի միջնորդության հիման վրա։ Ոչ պատշաճ պատասխանողի դեմ ներկայացված հայցը ենթակա է մերժման։ Այս հարցում դատարանի ակտիվ դերակատարությունը կարող է վտանգել դատավարության մրցակցությունը և խաթարել դրա էությունը։ Բոլոր դեպքերում այս տրամաբանությունից ելնելով դատարանները պետք է մեկնաբանեն և կիրառեն իրավահարաբերության ծագման պահին գործած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածը։ Միաժամանակ, (...) ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ առանձնահատուկ դեպքերում, իրավահարաբերության ծագման պահին գործած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի հիման վրա, այնուամենայնիվ դատարանը պետք է կրի գործի քննությանը պատշաճ պատասխանողին ներգրավելու պարտականություն (տե՛ս, ՀՀ ԿԱ ՀՊԾ Էրեբունու ՀՏ-ն ընդդեմ Ա/Ձ Վյաչեսլավ Պետրոսյանի թիվ 3-436(ՎԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.03.2007 թվականի որոշումը):

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թե՛ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող և թե՛ վճռաբեկ բողոքի քննության ընթացքում գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքերը դատաքննությանը նախապատրաստելու փուլի կարևորագույն խնդիրներից մեկն են համարել և համարում դատարանի կողմից դատավարության մասնակիցների կազմը պարզելը և գործի քննությանն այլ անձանց ներգրավելու հարցը լուծելը, որը ենթադրում է նաև անհրաժեշտության դեպքում ոչ պատշաճ պատասխանողի փոխարինում:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Նարեկ Ասատրյանի և գործով երրորդ անձ Աշոտ Հովհաննիսյանի մասնակցությամբ տեղի է ունեցել ավտոտրանսպորտային պատահար: Պատահարի վերաբերյալ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանության» ծառայության ավագ հետաքննիչ Տ. Պողոսյանի կողմից 30.01.2013 թվականին կազմվել է թիվ 2-10645 եզրակացությունը, որի հիման վրա Աշոտ Հովհաննիսյանը ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 124.6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով:

Նշված եզրակացությունն Աշոտ Հովհաննիսյանի կողմից վիճարկվել է ՀՀ վարչական դատարանում: Արդյունքում, ՀՀ վարչական դատարանը, թիվ ՎԴ/1184/05/13 վարչական գործի շրջանակներում 22.10.2014 թվականին կայացված վճռով, Աշոտ Հովհաննիսյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանության» ծառայության բավարարել է, և անվավեր է ճանաչել ՀՀ ոստիկանության ճանապարհային ոստիկանության 01.02.2013 թվականի թիվ ԱԷ 124536 որոշումը` Աշոտ Հովհաննիսյանին 30.000 ՀՀ դրամի չափով վարչական տույժի ենթարկելու վերաբերյալ։

Գործի նյութերով հիմնավորվել է նաև, որ Նարեկ Ասատրյանի վարած «ՕՊԵԼ» մակնիշի 33 OV 377 հ/հ-ով ավտոմեքենայի օգտագործումից բխող պատասխանատվությունն ապահովագրվել է «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ում: Այդ հանգամանքը հաշվի առնելով` Աշոտ Հովհաննիսյանի վարած «Շկոդա» մակնիշի L3809 համարանիշի ավտոմեքենայի սեփականատեր Ընկերությունն ապահովագրական հատուցում ստանալու վերաբերյալ դիմում է ներկայացրել «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ին, որն ապահովագրական ընկերության կողմից մերժվել է: Մերժման հիմքում դրվել է ՀՀ վարչական դատարանի թիվ ՎԴ/1184/05/13 վարչական գործի շրջանակներում 22.10.2014 թվականին կայացված վճիռը:

Ընկերությունը, նկատի ունենալով, որ իրեն պատճառված 240.000 ՀՀ դրամի չափով վնասը «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի կողմից չի հատուցվել, հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ, 1058-րդ և 1072-րդ հոդվածների դրույթները, դիմել է դատարան` պահանջելով Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ իրեն բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամ` որպես պատճառված նյութական վնասի գումար, 30.12.2012 թվականից սկսած 240.000 ՀՀ դրամ պարտքի գումարի վրա հաշվարկվող տոկոսները ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված բանկային տոկոսի հաշվարկային դրույքաչափով` մինչ պարտքի լրիվ մարումը, 120.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի ծախս, 12.000 ՀՀ դրամ` որպես նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Դատարանի 13.06.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն: Վճռվել է Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ Ընկերության բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև` բռնագանձել 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսների գումարի 2 տոկոսը: Հայցը` 30.12.2012 թվականից մինչև վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսները բռնագանձելու պահանջի մասով, մերժվել է: Դատարանը, անդրադարձ կատարելով հետևյալ հանգամանքներին` պարտապանի ոչ օրինաչափ վարքագիծ, վնասներ, վնասների և ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի առկայություն և պարտապանի մեղք, գտել է, որ սույն գործով առկա են պատասխանողից 240.000 ՀՀ դրամի չափով պատճառված վնասը բռնագանձելու բոլոր հիմքերը:

Վերաքննիչ դատարանի 11.01.2019 թվականի որոշմամբ Ընկերության և Նարեկ Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 13.06.2018 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ: Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով Նարեկ Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքի այն փաստարկին, թե Դատարանն անտեսել է, որ գործով որպես պատասխանող ներգրավված Նարեկ Ասատրյանը ոչ միայն պատշաճ պատասխանող չի հանդիսանում, այլ նաև գործով որպես պատասխանող պետք է ներգրավվեր «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ն, արձանագրել է, որ գործով ի սկզբանե որպես պատասխանող ներգրավված է եղել Նարեկ Ասատրյանը, իսկ պատասխանողի պատշաճության մասով որևէ հարց չի բարձրացվել կողմերից և ոչ մեկի կողմից, այդ կապակցությամբ որևէ դիրքորոշում ևս գործով կողմերից որևէ մեկի կողմից չի հայտնվել: Ուստի, հաշվի առնելով, որ ՀՀ օրենսդրությամբ տրված կարգավիճակով Վերաքննիչ դատարանը համարվում է առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտերը բացառապես վերանայող դատական ատյան, այսինքն` օժտված է սահմանափակ լիազորություններով, Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է նաև, որ նման պայմաններում հնարավորություն չունի ցուցաբերել հայեցողական մոտեցում և «վերանայել» բողոքով առաջադրված մի հարց, որն առհասարակ քննարկման առարկա չի դարձվել առաջին ատյանի դատարանում: Անդրադառնալով բողոքի այն հիմքին, որ գործով ներկայացված փաստական հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի չեն վնաս պատճառելու ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի դրույթները, այլ կիրառելի են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 54-րդ գլխի, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի դրույթները և Բյուրոյի կանոնները` Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործի առանձնահատկություններով պայմանավորված` առկա է վնաս, որը պատճառվել է առավել վտանգի աղբյուրով, ընդ որում` մեկ այլ առավել վտանգի աղբյուրին, ուստի նման իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածում ամրագրված իրավանորմի դրույթները: Միաժամանակ, վերլուծելով «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին մասի 1-ին կետի դրույթները, Վերաքննիչ դատարանը փաստել է, որ այդ նորմի բովանդակությունից հետևում է, որ բողոքաբերի կողմից վկայակոչած վերը նշված օրենքի դրույթներն ուղղակիորեն չեն կարող կիրառելի լինել քննարկվող` վնասի հատուցմանն ուղղված իրավահարաբերության նկատմամբ: Հետևաբար` Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ վերաքննիչ բողոքը` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի կիրառման մասով, հիմնավոր չէ:

Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դատարանը պատշաճ կերպով չի պարզել գործին մասնակցող անձանց և դատավարության այլ մասնակիցների կազմը և քննարկման առարկա չի դարձրել սույն գործով ոչ պատշաճ պատասխանողի փոխարինման հարցը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը տվյալ հարցի վերաբերյալ հանգել է սխալ եզրահանգման` հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 983-րդ, 983¹-րդ, 996-րդ հոդվածների, «Ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության մասին» ՀՀ օրենքի մի շարք հոդվածների համալիր վերլուծությունից բխում է, որ ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության դեպքում ապահովագրական պատահարի հետևանքով գույքին պատճառված վնասի հատուցման պահանջ օրենքի ուժով ներկայացվում է ապահովագրական ընկերությանը, բացառությամբ որոշ դեպքերի: Այսինքն, ապահովագրական պատահարից տուժող անձը վնասի հատուցման պահանջ ներկայացնելու իրավունք ունի ապահովագրական ընկերությանը, այլ ոչ թե` վնաս պատճառած անձին: Որպես բացառություն օրենսդիրը նախատեսել է որոշ դեպքեր, երբ ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից բխող պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության պայմաններում ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործմամբ տուժողին պատճառված օրենքով սահմանված անձնական կամ գույքային վնասները ենթակա են հատուցման անմիջապես հենց վնաս պատճառողի կողմից (օրինակ` տուժողի կրած այն վնասները, որոնք հատուցման ենթակա չեն ԱՊՊԱ պայմանագրով (Բյուրոյի կողմից), կամ տուժողի փաստացի կրած վնասների և ապահովագրական հատուցման տարբերությունը` ապահովագրական հատուցումն անբավարար լինելու դեպքում):

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հաշվի առնելով քննարկվող իրավահարաբերության բնույթը և գործը դատաքննության նախապատրաստելու` որպես քաղաքացիական դատավարության ինքնուրույն փուլի հիմնական խնդիրները, Դատարանը, անկախ գործին մասնակցող անձանց կողմից ցուցաբերած նախաձեռնության, պետք է պատշաճ կերպով պարզեր գործին մասնակցող անձանց և դատավարության այլ մասնակիցների կազմը, գործի քննությանն այլ անձանց ներգրավելու և ոչ պատշաճ պատասխանողին (տվյալ դեպքում` Նարեկ Ասատրյանին) պատշաճ պատասխանողով փոխարինելու հարցերը, որպիսի գործողությունները Դատարանի կողմից պատշաճ չեն իրականացվել, և որպիսի հանգամանքն էլ անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Այլ կերպ, տվյալ իրավիճակում Դատարանը, առանց պատշաճ կերպով գործին մասնակցող անձանց և դատավարության այլ մասնակիցների կազմը պարզելու և ոչ պատշաճ պատասխանողին պատշաճ պատասխանողով փոխարինելու հարցը քննարկելու, գործը քննել և լուծել է` գործի քննության ընթացքում և վճռով որպես պատասխանող դիտելով Նարեկ Ասատրյանին այն պայմաններում, երբ ապահովագրական պատահարի հետևանքով վնասի հատուցման պահանջ պետք է ներկայացվի ապահովագրողի` «Նաիրի Ինշուրանս» ԱՍՊԸ-ի դեմ, որպիսի հանգամանքն անտեսվել է նաև Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Վերը նշվածի հաշվառմամբ` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում առկա է գործի նոր քննության անհրաժեշտություն` գործով պատշաճ պատասխանողի ներգրավման հարցը լուծելու և ըստ այդմ` գործի նյութերի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն իրականացնելու համար:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը` Նարեկ Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասով, բեկանելու և գործը` Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ Ընկերության 240.000 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև` 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսները բռնագանձելու պահանջի մասով, նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական տուրքի գանձման օբյեկտները, պետական տուրքի չափը և վճարման կարգը սահմանվում են «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով:

Միաժամանակ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի  1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են [ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` [ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոնների համաձայն:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատական ծախսերի բաշխման հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 11.01.2019 թվականի որոշումը` Նարեկ Ասատրյանի վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասով, և գործը` Նարեկ Ասատրյանից հօգուտ «Սիմարքրիս» ՍՊԸ-ի 240.000 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև` 240.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից մինչև պարտավորության կատարման օրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված կարգով հաշվարկման ենթակա տոկոսները բռնագանձելու պահանջի մասով, ուղարկել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:

2. Բեկանված մասով դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման: