գրավոր ընթացակարգով քննության առնելով մեղադրյալ Վալերի Հովանեսի Հակոբյանի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի` 2019 թվականի օգոստոսի 2-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազ Ա.Դավթյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. ՀՀ քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության չորրորդ կայազորային քննչական բաժնում (այսուհետ` նաև Նախաքննության մարմին), 2019 թվականի մարտի 28-ին հարուցվել է թիվ 90253719 քրեական գործը` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով:

1.1. Նախաքննության մարմնի՝ 2019 թվականի մայիսի 23-ի որոշմամբ Վալերի Հովանեսի Հակոբյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով:

1.2. Նախաքննության մարմնի` 2019 թվականի մայիսի 23-ի որոշմամբ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց է ընտրվել չհեռանալու մասին ստորագրությունը և հայտարարվել է հետախուզում։

1.3. Նախաքննության մարմնի՝ 2019 թվականի մայիսի 24-ի որոշմամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 31-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի՝ մեղադրյալի կողմից քննությունից թաքնվելու հիմքով, քրեական գործով վարույթը կասեցվել է։

1.4. Գործի քննության նկատմամբ դատավարական ղեկավարում իրականացնող դատախազի կողմից ցուցում է տրվել փոփոխել մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կիրառված չհեռանալու մասին ստորագրությունը և վերջինիս նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնել դատարան։

1.5. Նկատի ունենալով, որ անհրաժեշտ է կատարել դատավարական գործողություններ, որոնք կարող են իրականացվել առանց մեղադրյալի մասնակցության, Նախաքննության  մարմինը 2019 թվականի հունիսի 17-ին որոշում է կայացրել քրեական գործով կասեցված վարույթը վերսկսելու մասին:

1.6. 2019 թվականի հուլիսի 12-ին Նախաքննության մարմինը միջնորդություն է ներկայացրել Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան (այսուհետ՝ նաև Առաջին ատյանի դատարան)՝ մեղադրյալ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ երկու ամիս ժամկետով կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ։

2. Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի հուլիսի 17-ի որոշմամբ մեղադրյալ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կալանավորումը երկու ամիս ժամկետով ընտրելու վերաբերյալ նախաքննության մարմնի միջնորդությունը մերժվել է:

3. Երևանի կայազորի զինվորական դատախազության դատախազ Հ.Մաշադյանի վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում, ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան), 2019 թվականի օգոստոսի 2-ի որոշմամբ բողոքը մերժել է՝ Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի հուլիսի 17-ի որոշումը թողնելով օրինական ուժի մեջ:

4. Վերաքննիչ դատարանի վերոնշյալ որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազ Ա.Դավթյանը վճռաբեկ բողոք է բերել, որը Վճռաբեկ դատարանի` 2019 թվականի սեպտեմբերի 26-ի որոշմամբ ընդունվել է վարույթ1: Վճռաբեկ դատարանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 21-ի որոշմամբ սահմանվել է վճռաբեկ բողոքի քննության գրավոր ընթացակարգ:

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

5. Երևանի թիվ 2 զինվորական կոմիսարիատի զինվորական կոմիսար Ս.Արմենակյանի՝ 2019 թվականի մարտի 7-ի գրության համաձայն՝ 2000 թվականի դեկտեմբերի 16-ին ծնված զորակոչիկ Վ.Հակոբյանը 2018 թվականի մարտի 13-ին հաշվառվել է Կենտրոնական զինվորական կոմիսարիատում, ենթակա է եղել զորակոչի 2018 թվականի ձմեռային զորակոչին, սակայն նշված ժամանակահատվածում չի ներկայացել զորակոչին: Համաձայն նույն գրության՝ Վ.Հակոբյանին զորակոչային միջոցառումներին ներկայացնելու նպատակով զինվորական կոմիսարիատի և ոստիկանության կողմից ձեռնարկված միջոցառումները արդյունք չեն տվել2:

5.1. Նախաքննության մարմնի՝ վկային հարցաքննության կանչելու մասին 2019 թվականի մարտի 28-ի ծանուցագրի համաձայն՝ Վ.Հակոբյանը որպես վկա հարցաքննության նպատակով հրավիրվել է ՀՀ քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության 4-րդ կայազորային քննչական բաժին3։

5.2. Ոստիկանության Կենտրոնական բաժնի համայնքային ոստիկանության բաժանմունքի ավագ տեսուչ, ոստիկանության կապիտան Ս.Աբրահամյանի՝ 2019 թվականի մարտի 28-ի տեղեկանքում նշվում է, որ ՀՀ քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության 4-րդ կայազորային քննչական բաժնից ստացված գրության պահանջի համաձայն՝ այցելել է Վ.Հակոբյանի բնակության վայր՝ վերջինիս հայտնաբերելու և վարույթն իրականացնող մարմին ներկայացնելու համար, սակայն դուռը գտնվել է փակ վիճակում, իսկ ըստ տեղամասի լիազոր՝ Հասմիկ Մեսրոպյանի հետ զրույցի և բանավոր հայտարարության, Վ.Հակոբյանի ծնվելուց հետո մեկ տարի անց ընտանիքը տեղափոխվել է Վրաստանի Հանրապետության Ջավախք համայնք4։

5.3. Անձին բերման ենթարկելու մասին 2019 թվականի ապրիլի 5-ի որոշման համաձայն՝ որպես վկա հարցաքննության ներկայանալու նպատակով ծանուցագիր է ուղարկվել Վ.Հակոբյանին, սակայն վերջինս սահմանված ժամկետում չի ներկայացել վարույթն իրականացնող մարմին։

5.4. Ոստիկանության Կենտրոնական բաժնի Մարաշի բաժանմունքի համայնքային ոստիկանության տեսուչ, ավագ լեյտենանտ Գ.Սարգսյանի կազմած արձանագրության համաձայն՝ վերջինս այցելել է Վ.Հակոբյանի բնակության վայր վերջինիս հայտնաբերելու և վարույթն իրականացնող մարմին բերման ենթարկելու համար, սակայն դուռը գտնվել է փակ վիճակում5։

6. Նախաքննության մարմնի՝ 2019 թվականի մայիսի 23-ի որոշմամբ Վալերի Հակոբյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ այն բանի համար, որ. «(…) [Ն]ա 13.03.2018թ.-ին կցագրվել է Կենտրոնական զինվորական կոմիսարիատում և ենթակա եղել զորակոչի 2018թ. ձմեռային զորակոչին, սակայն զորակոչի համար սահմանված ժամկետում չի ներկայացել զինկոմիսարիատ և խախտելով «Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» կամ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքները խուսափել է ժամկետային զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայության հերթական 2018թ. ձմեռային զորակոչից այդ ծառայությունից ազատվելու համար ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հիմքերի բացակայության դեպքում»6:

7. Նախաքննության մարմնի կողմից Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու մասին միջնորդությանը կից ներկայացվել է վերջինիս սահմանահատումների պատմությունը, որի համաձայն՝ վերջինս 2018 թվականի մարտի 19-ին լքել է Հայաստանի Հանրապետության սահմանը7:

8. Առաջին ատյանի դատարանի որոշման համաձայն՝ «(…) [Դ]ատարանը հաստատված է համարում, որ Վալերի Հովանեսի Հակոբյանը հանդիսանում է ՀՀ քաղաքացի, ուստի ՀՀ սահմանադրության 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը: (…) [Դ]ատարանը հաստատված է համարում, որ առկա են հիմքեր հաստատված համարելու մեղադրյալին առաջադրված մեղադրանքում հիմնավոր կասկածի առկայությունը:

Անդրադառնալով մեղադրյալի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու անհրաժեշտությանը, դատարանը արձանագրում է, որ միջնորդության մեջ վարույթն իրականացնող մարմինը դրա հիմքում դրել է հետևյալ պատճառաբանությունը «նա թաքնվում է քննությունից, խուսափում է զորակոչային hանձնաժողովին և քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայանալուց»: Դատարանը հարկ է համարում նշել, որ զորակոչային հանձնաժողովին ներկայանալուց խուսափելը չի կարող հիմք հանդիսանալ անձի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու համար, այդ արարքը կարող է հանգեցնել միայն վարչական պատասխանատվության: Ինչ վերաբերում է քննությունից թաքնվելուն կամ վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայանալուց խուսափելուն, ապա չի ներկայացվել որևէ տվյալ կամ փաստական հանգամանք, որը կհիմնավորի, որ մեղադրյալը տեղյակ է իրականացվող քրեական հետապնդման մասին և թաքնվում կամ խուսափում է քննությունից: Ընդ որում ներկայացված նյութերի համաձայն մեղադրյալը 19.03.2018 թվականին հատել է ՀՀ պետական սահմանը, իսկ քրեական գործը հարուցվել է դրանից ավելի քան մեկ տարի անց՝ 28.03.2019 թվականին, հետևաբար վարույթն իրականացնող մարմնի պնդումները, որ մեղադրյալը թաքնվում է քննությունից անհիմն են ու հակասում են գործի նյութերից բխող փաստական տվյալներին:

(…)

[Դ]ատարանը գտնում է, որ Վալերի Հովանեսի Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորման կիրառումը կոնկրետ դեպքում անհամաչափ կսահմանափակի նրա ազատության իրավունքը, ուստի միջնորդությունը ենթակա է մերժման (…)»8:

9. Վերաքննիչ դատարանի որոշման համաձայն՝ «(...) Վերաքննիչ դատարանի դիտարկմամբ, հիմնավոր կասկածի առնչությամբ ներկայացված փաստական տվյալներն ու տեղեկությունները, (կոնկրետ դեպքում) բավարար են գործի քննության ներկա փուլում, հիմնավոր կասկածի շեմը հաղթահարելու համար:

Ինչ վերաբերում է (միջնորդությամբ վկայակոչված) կալանավորման հիմքին` մեղադրյալի կողմից վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելուն, ապա այդ առնչությամբ դատախազի կողմից ներկայացված պատճառաբանություններն ու արտահայտած պնդումները (կոնկրետ դեպքում) բավարար չափով փաստարկված չեն և բավարարության կանխավարկածի համատեքստում այդ առումով հիմնավոր ենթադրություն անելու հիմք հանդիսանալ չեն կարող:

Այլ կերպ ասած, քննարկվող դեպքում, առկա չէ որպես խափանման միջոց կալանավորում ընտրելու հիմքն, ինչն ինքնին բացառում է մեղադրյալ Վալերի Հովհանեսի Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հնարավորությունը:

Որպիսի պայմաններում, վերաքննիչ դատարանը հանգում է այն հետևության, որ տվյալ դեպքում, առկա չէ այնպիսի շահ, որն արդարացնում է (կոնկրետ դեպքում) մեղադրյալ Վալերի Հովհանեսի Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելը:

(…)

[Վ]երաքննիչ դատարանը հանգում է այն հետևության, որ սույն գործով, դատական ակտ կայացնելիս ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի կողմից նյութական կամ դատավարական նորմերի խախտումներ թույլ չեն տրվել, որոնք ազդել են գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա:

Հետևաբար, վիճարկվող դատական ակտը պետք է թողնել անփոփոխ, իսկ դատախազի կողմից ներկայացված վերաքննիչ բողոքը մերժել (…)»9:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

10. Բողոքի հեղինակը, մատնանշելով Վճռաբեկ դատարանի մի շարք նախադեպային որոշումներ, գտել է, որ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2019 թվականի հուլիսի 17-ի որոշումը, թույլ է տվել դատական սխալ՝ քրեադատավարական իրավունքի խախտումներ, որոնք իրենց բնույթով էական են և ազդել են գործով ճիշտ որոշում կայացնելու վրա:

 11. Ըստ բողոքաբերի՝ Վերաքննիչ դատարանը վերլուծության չի ենթարկել այնպիսի փաստական հանգամանքներ, ինչպիսիք են՝ մեղադրյալ Վ.Հակոբյանին հայտնաբերելու ուղղությամբ ձեռնարկված անհրաժեշտ և իրենց որակական ու քանակական կազմով բավարար միջոցառումները, մասնավորապես այն, որ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից հարցաքննության ներկայանալու համար Վ.Հակոբյանին ուղարկվել է ծանուցագիր, մինչ այդ ծանուցագրեր են ուղարկվել Երևանի թիվ 2 զինկոմիսարիատի աշխատակիցների կողմից, կազմվել է բերման ենթարկելու մասին որոշում, մեղադրյալի բնակության հասցեով երեք այցելություններ են կատարվել, մեղադրյալ Վ.Հակոբյանին հայտնաբերելու համար հայտարարվել է հետախուզում, և քրեական գործով ձեռք է բերվել փաստական տվյալ, որ մեղադրյալը 2018 թվականի մարտի 19-ին լքել է ՀՀ սահմանը:

 11.1. Վերաքննիչ դատարանի կողմից, բողոքաբերի պնդմամբ, գնահատման չի ենթարկվել այն հանգամանքը, որ Վ.Հակոբյանի՝ որպես ՀՀ քաղաքացու համար նվազագույնը պետք է կանխատեսելի լիներ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված պարտականությունը, ուստի և նրա դրսևորած վարքագիծը գնահատելով՝ վարույթն իրականացնող մարմնի մոտ համոզմունք է ձևավորվել առ այն, որ Վ.Հակոբյանն ուղղակի դիտավորությամբ թաքնվում է վարույթն իրականացնող մարմնից:

11.2. Բողոք բերած անձը նշել է նաև, որ մեղադրյալ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հիմքերի բացակայության մասին Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը հիմնված է ոչ թե գործի նյութերում առկա փաստական տվյալները և տեղեկություններն իրենց համակցության մեջ գնահատելու, այլ դրանք մեկը մյուսից անջատ, ինքնավար հետազոտման ենթարկելու արդյունքում ձևավորված դատողությունների վրա։ Արդյունքում բողոքաբերը եզրակացրել է, որ Վերաքննիչ դատարանի հետևություններն այն մասին, որ հետախուզման մեջ գտնվող մեղադրյալ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հիմքերը բացակայում են, հիմնավոր չեն և չեն բխում ինչպես քրեական գործով ձեռք բերված փաստական հանգամանքներից, այնպես էլ Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումներից:

12. Վերոգրյալի հիման վրա, բողոք բերած անձը խնդրել է բեկանել ստորադաս դատարանների դատական ակտերը՝ բավարարելով մեղադրյալ Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ նախաքննության մարմնի միջնորդությունը:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

13. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է. հիմնավո՞ր են արդյոք Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու՝ քննությունից թաքնվելու հիմքի բացակայության մասին ստորադաս դատարանների հետևությունները:

14. ՀՀ Սահմանադրության 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության իրավունք: Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով՝

(…)

4) անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի փախուստը կանխելու նպատակով. (…)»:

14.1. «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի համաձայն` «1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով uահմանված կարգով.

(…)

գ) անձի օրինական կալանավորումը կամ ձերբակալումը` իրավախախտում կատարած լինելու հիմնավոր կաuկածի առկայության դեպքում նրան իրավաuու օրինական մարմնին ներկայացնելու նպատակով կամ այն դեպքում, երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է համարվում նրա կողմից հանցագործության կատարումը կամ այն կատարելուց հետո նրա փախուuտը կանխելու համար (…)»:

14.2. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 11-րդ հոդվածի համաձայն`

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության և անձնական ազատության իրավունք:

2. Ոչ ոք չի կարող արգելանքի վերցվել և պահվել անազատության մեջ այլ կերպ, քան սույն օրենսգրքով նախատեսված հիմքերով և կարգով: (…)»:

Նույն օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Դատարանը (…) խափանման միջոց կարող [է] կիրառել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝

1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից.

(…)»:

15. Մեջբերված նորմերի վերլուծության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը մշտապես ընդգծել է անձի ազատության իրավունքի հիմնարար ու անօտարելի բնույթը և հետևողականորեն ամրապնդել ու զարգացրել քրեական դատավարության ընթացքում կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելիս անձի ազատության իրավունքի կամայական կամ անհիմն սահմանափակումը բացառելուն ուղղված երաշխիքները: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը կայուն նախադեպային իրավունք է ձևավորել առ այն, որ կալանավորման օրինականության և հիմնավորվածության ապահովման տեսանկյունից կարևոր է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված կալանավորման հիմքերից որևէ մեկի կամ մի քանիսի և կալանավորման պայմանների (հիմնավոր կասկած, հարուցված քրեական գործի, անձին որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշման առկայություն և այլն) վերաբերյալ դատական ակտում ողջամիտ հետևությունների առկայությունը` հիմնավորված վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ներկայացվող տեղեկություններով, փաստերով կամ ապացույցներով10:

15.1. Վճռաբեկ դատարանը կրկին փաստում է, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածում թվարկված մեղադրյալի հավանական գործողությունների մասին հետևությունները բոլոր դեպքերում պետք է պայմանավորված լինեն գործի նյութերից բխող որոշ փաստական տվյալներով։ Սակայն միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կալանավորման հիմք(եր)ի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի հետևությունները պետք է հիմնված լինեն ոչ թե այդ փաստական տվյալները մեկը մյուսից անջատ, ինքնավար հետազոտման ենթարկելու, այլ դրանք իրենց համակցության մեջ գնահատման ենթարկելու արդյունքում ձևավորվող փաստարկված դատողությունների վրա։ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ համապատասխան փաստական տվյալներն իրենց ամբողջության մեջ չվերլուծելը, դրանք իրարից անջատ գնահատելը կարող է հանգեցնել կալանավորման հիմքի առկայության կամ բացակայության մասին չհիմնավորված եզրահանգման գալուն։ Հետևաբար խնդրո առարկա հարցը լուծելիս դատարանի հետևությունները յուրաքանչյուր դեպքում պետք է հիմնված լինեն գործի նյութերում առկա ապացույցների, փաստերի կամ այլ տեղեկությունների, այդ թվում՝ քրեական օրենքով արգելված ենթադրյալ հանցանքի կատարման պահից ի վեր մեղադրյալի դրսևորած վարքագծի և նրա անձը բնութագրող այլ հատկանիշների՝ իրենց ամբողջության մեջ գնահատման վրա։ 

Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ ընդգծում է, որ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու հիմքերի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրահանգումը պետք է հիմնված լինի վերը նշված հանգամանքների փոխազդեցության, հարաբերակցության բացահայտման, այդ հանգամանքների համակցված գնահատման արդյունքում ձևավորված համոզմունքի վրա, ինչն իր հերթին պետք է արտացոլվի դատարանի կողմից կայացվող դատական ակտում11։ 

Վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելու համատեքստում պատշաճ ծանուցված լինելու հանգամանքի առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանը կրկնում է, որ ծանուցագիրը ստանալու փաստը հաստատող տվյալի բացակայության դեպքում ծանուցման պատշաճ լինելու հարցը լուծելիս անհրաժեշտ է բազմակողմանի վերլուծության ենթարկել այդ ուղղությամբ համապատասխան մարմինների կողմից ձեռնարկված գործողությունների քանակական և որակական կազմը, ծանուցվող անձի դրսևորած վարքագիծը, ինչպես նաև այլ հանգամանքներ, որոնք կարող են առանցքային նշանակություն ունենալ խնդրո առարկա հարցի լուծման համար։ Հակառակ մեկնաբանության դեպքում, երբ վարույթ իրականացնող մարմին ներկայանալու վերաբերյալ ծանուցումները ենթադրյալ հանցանք կատարած անձի՝ օրինակ՝ Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գտնվելու հանգամանքով պայմանավորված չստանալու դեպքում մեխանիկորեն համարվեն ոչ պատշաճ, ապա կարող է արհեստականորեն խոչընդոտվել նրանց հայտնաբերմանն ուղղված դատավարական հարկադրանքի միջոցների գործադրումը և անհնարին դառնալ պատասխանատվության անխուսափելիության սկզբունքի կենսագործումը12։

16. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ.

- Վ.Հակոբյանը 2018 թվականի մարտի 13-ին հաշվառվել է Կենտրոնական զինվորական կոմիսարիատում, ենթակա է եղել զորակոչի 2018 թվականի ձմռանը, սակայն 2018 թվականի մարտի 19-ին հատել է ՀՀ պետական սահմանը և նշված ժամանակահատվածում չի ներկայացել զորակոչին13,

- 2019 թվականի մարտի 28-ին հարուցվել է թիվ 90253719 քրեական գործը` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով։ Նույն օրը՝ 2019 թվականի մարտի 28-ին, Վ.Հակոբյանին որպես վկա հարցաքննության համար ծանուցագիր է ուղարկվել, և նույն օրը վերջինիս հայտնաբերելու և վարույթն իրականացնող մարմին ներկայացնելու համար այցելություն է կատարվել նրա բնակության հասցեով, սակայն բնակարանը փակ է եղել14,

- 2019 թվականի ապրիլի 5-ին Վ.Հակոբյանին բերման ենթարկելու մասին որոշում է կայացվել, և ի կատարումն նշված որոշման, այցելություն է կատարվել վերջինիս բնակության վայր, սակայն բնակարանը փակ է եղել15,

- նախաքննության մարմնի՝ 2019 թվականի մայիսի 23-ի որոշմամբ Վ.Հակոբյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 327-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ այն բանի համար, որ խախտելով «Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» կամ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքները՝ ՀՀ օրենդրությամբ սահմանված կարգով հիմքերի բացակայության պայմաններում խուսափել է ժամկետային զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայության հերթական՝ 2018 թվականի ձմեռային զորակոչից16,

- Առաջին ատյանի դատարանը, Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու վերաբերյալ միջնորդության քննության շրջանակում 2019 թվականի հուլիսի 19-ի որոշմամբ արձանագրել է, որ Վ.Հակոբյանը ՀՀ քաղաքացի է, ուստի ՀՀ Սահմանադրության 14-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը, հետևապես առկա են հիմքեր հաստատված համարելու մեղադրյալին առաջադրված մեղադրանքում հիմնավոր կասկածի առկայությունը: Միևնույն ժամանակ, վերոգրյալ որոշմամբ դատարանը, անդրադառնալով Նախաքննության մարմնի ներկայացրած միջնորդության մեջ նշված՝ Վ.Հակոբյանի կողմից քննությունից թաքնվելու, զորակոչային hանձնաժողով և քրեական վարույթն իրականացնող մարմին ներկայանալուց խուսափելու պատճառաբանություններին, ընդգծել է, որ զորակոչային հանձնաժողովին ներկայանալուց խուսափելը հիմք չէ անձի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու համար, այդ արարքը կարող է հանգեցնել միայն վարչական պատասխանատվության, իսկ ինչ վերաբերում է քննությունից թաքնվելուն կամ վարույթն իրականացնող մարմին ներկայանալուց խուսափելուն, ապա չի ներկայացվել որևէ տվյալ կամ փաստական հանգամանք, որը կհիմնավորի, որ մեղադրյալը տեղյակ է իրականացվող քրեական հետապնդման մասին և թաքնվում կամ խուսափում է քննությունից։ Առաջին ատյանի դատարանն ընդգծել է, որ ներկայացված նյութերի համաձայն՝ մեղադրյալը 2018 թվականի մարտի 19-ին հատել է ՀՀ պետական սահմանը, իսկ քրեական գործը հարուցվել է դրանից ավելի քան մեկ տարի անց՝ 2019 թվականի մարտի 28-ին, ուստի այն պնդումները, թե մեղադրյալը թաքնվում է քննությունից, անհիմն են ու հակասում են գործի նյութերից բխող փաստական տվյալներին17:

- Վերաքննիչ դատարանը 2020 թվականի օգոստոսի 2-ի որոշմամբ հաստատել է Առաջին ատյանի դատարանի որոշման հիմնավորվածությունն ու օրինականությունը18։

17. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 14-15.1-րդ կետերում վկայակոչված իրավադրույթների և արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է,  որ Առաջին ատյանի դատարանը, Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու մասին միջնորդությունը մերժելու վերաբերյալ որոշում կայացնելով, իսկ Վերաքննիչ դատարանը՝ այդ որոշումն անփոփոխ թողնելով, պատշաճ իրավական գնահատման չեն ենթարկել մի շարք հանգամանքներ և իրենց եզրահանգումները չեն կառուցել այդ հանգամանքների համակցված վերլուծության վրա: Մասնավորապես, ստորադաս դատարաններն անտեսել են.

- մեղադրյալ Վ.Հակոբյանին հայտնաբերելու ուղղությամբ ձեռնարկված միջոցառումների որակական և քանակական կազմը, մասնավորապես՝ հարցաքննության համար վարույթն իրականացնող մարմին ներկայանալու վերաբերյալ ծանուցագիր ուղարկելը, բերման ենթարկելու մասին որոշում կազմելը, մեղադրյալի բնակության վայրի հասցեով երկու այցելություն կատարելը,

- մեղադրյալին առնչվող հանգամանքները, մասնավորապես՝ այն, որ Վ.Հակոբյանին՝ որպես ՀՀ զինվորական ծառայության ենթակա լինելու պարտականություն ունեցող ՀՀ քաղաքացու համար հայտնի է եղել զորակոչի ենթակա լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև ողջամտորեն կանխատեսելի են եղել զորակոչի ներկայանալու պոզիտիվ պարտականությունը չկատարելու դեպքում հնարավոր բացասական հետևանքները։

18. Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր չի համարում նաև Առաջին ատյանի դատարանի որոշման հիմքում դրված այն դիրքորոշումը, որ քրեական գործը հարուցվել է մեղադրյալի կողմից ՀՀ պետական սահմանը հատելուց մեկ տարի անց, հետևաբար հիմնավոր չեն մեղադրյալի կողմից քննությունից թաքնվելու մասին պնդումները։

19. Ընդհանրացնելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ հիմնավոր չեն Վ.Հակոբյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու՝ քննությունից թաքնվելու հիմքի բացակայության մասին ստորադաս դատարանների հետևությունները:

20. Այսպիսով, ամփոփելով վերոշարադրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանը, դատական ակտ կայացնելիս, թույլ է տվել դատավարական օրենքի՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի պահանջների խախտում, որն իր բնույթով էական է և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի համաձայն` հիմք է Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու և գործը նույն դատարան` նոր քննության ուղարկելու համար1։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 162-րդ, 163-րդ, 171-րդ հոդվածներով, «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 11-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 16-րդ, 39-րդ, 43-րդ, 3611-րդ, 403-406-րդ, 415.1-րդ, 418.1-րդ, 419-րդ, 422-423-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. ՀՀ գլխավոր դատախազ Ա.Դավթյանի վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Վալերի Հովանեսի Հակոբյանի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2019 թվականի օգոստոսի 2-ի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել նույն դատարան՝ նոր քննության:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

_____________________